UNIVERZITET U NIŠU

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Miloš S. Stojanović

MASTER RAD

Niš, 2015

 

 

 

  

UNIVERZITET U NIŠU

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Uspešnost okretanja adultnih jedinki šumske

kornjače u populaciji iz okoline Niša

MASTER RAD

Kandidat : Mentor :

Miloš S. Stojanović Prof. dr Jelka Crnobrnja Isailović

Niš, 2015.

  

Zahvalnica

Najsrdačnije se zahvaljujem svom mentoru prof. dr Jelki Crnobrnji Isailović na svoj

pruženoj pomoći i sugestijama pri izradi master rada.

Ovaj rad posvećujem roditeljima, bratu, kao i prijateljima koji su bili uz mene i pružili mi

podršku i razumevanje prilikom studiranja.

  

Ovaj rad je rađen u okviru doktorske disertacije Dragane Stojadinović, asistentkinje na

Departmanu za biologiju i ekologiju Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Nišu, na

projektu osnovnih istraživanja 173025 “Evolucija u heterogenim sredinama: mehanizmi

adaptacija, biomonitoring i konzervacija biodiverziteta” finansiranog od strane Ministarstva

prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije tokom perioda 2011-2014.

  

BIOGRAFIJA KANDIDATA

Miloš Stojanović, rođen je 13. januara 1989. godine u Pirotu. Osnovnu školu “Despot

Stefan Lazarević” u Babušnici završio je 2004.godine. Odmah nakon toga, iste godine upisuje

srednju poljoprivrednu školu u Leskovcu, smer veterinarski tehničar koju završava 2008.godine.

Iste godine upisuje osnovne akademske studije na Prirodno-matematičkom-fakultetu

Univerziteta u Nišu, na Departmanu za biologiju i ekologiju. Osnovne studije završava

2012.godine kada i upisuje master akademske studije takođe na Departmanu za biologiju i

ekologiju Prirodno-matematičkog-fakulteta u Nišu, smer Ekologija i zaštita prirode. Master

akademske studije završava 2015. godine.

  

SADRŽAJ

1. UVOD 1 1.1. CILJ ISTRAŽIVANJA 2

2. MATERIJAL I METODE 3 2.1. Objekat istraživanja 3

2.1.1. Morfološke karakteristike 4 2.1.2. Rasprostranjenje 5 2.1.3. Stanište i aktivnost 6 2.1.4. Razmnožavanje 6 2.1.5. Ishrana 7 2.1.6. Okretanje kornjača 7

2.2. Fizičko-geografske odlike Kunovice 7 2.2.1. Geografski položaj i reljef 7-8 2.2.2. Geografske i pedološke karakteristike 8-9 2.2.3. Klimatske karakteristike 9 2.2.4. Biološke odlike Kunovice 10

2.3. Metode 10 2.3.1. Terenske metode 10-11 2.3.2. Statističke metode 11

3. REZULTATI 12-15 4. DISKUSIJA 16-17 5. ZAKLJUČAK 18 6. LITERATURA 19-21 7. SUMMARY 22

1  

1. UVOD

Životinje koje poseduju čvrst oklop susreću se sa problemom vraćanja u prvobitni položaj

kada se u različitim konfliktnim situacijama okrenu na leđa (Golubović i sar., 2013). Istraživanja

posvećena ovom problemu intenzivno su rađena, u okviru beskičmenjaka, na određenim

grupama insekata (Delcomyn, 1987; Faisal i Matheson, 2001; Frantsevich, 2004) i rakova

(Silvey, 1973), a među kičmenjacima, na kornjačama (Bonnet i sar., 2001; Steyermark i Spotila,

2001; Delmas i sar., 2007; Golubović i sar., 2013; Stojadinović i sar., 2013).

Koštani deo oklopa se formira od razraslih kičmenih pršljenova i rebara. Preko koštanih

nalaze se keratinske ploče.Kornjače ne mogu da izađu iz svog oklopa jer on predstavlja

spoljašnji skelet. Oklop je relativno težak, ali kornjači predstavlja dobru zaštitu od predatora.

Njegov nedostatak je taj što otežava vraćanje kornjače u prirodni položaj kada dođe do okretanja

jedinke na leđa (Golubović i Đorđevic, 2013). Kod kornjača, mogućnost vraćanja u prvobitni

položaj i povratak sposobnosti aktivnog kretanja nakon izvrtanja na leđa su veoma bitni, jer

preterana izloženost suncu, nemogućnost disanja, promena telesne temperature (problemi koji

nastaju usled izvrtanja na leđa i ostajanja u tom položaju) mogu dovesti do pogoršanja

zdravstvenog stanja jedinke, pa i do njene smrti (Stancher i sar., 2006).

Kopnene kornjače su pogodni organizmi za proučavanje sposobnosti uspravljanja. Neke

determinante kao što su veličina i oblik tela takođe mogu uticati na sposobnost uspravljanja

(Bonnet i sar., 2001; Domokos i Varkonyi, 2008). Kao što su zabeležene razlike u veličini i

obliku tela između polova u različitim populacijama kornjača, takođe se očekuju i razlike u

sposobnosti uspravljanja mužjaka i ženki (vidi u: Wiliemsen i Hailey, 2003; Đorđević i sar.,

2011). Kornjače se pri slobodnom kretanju mogu slučajno izvrnuti na leđa, kao i usled napada

predatora, rivala ili zbog ženki koje ne sarađuju prilikom seksualne interakcije (Bonnet i sar.,

2001). Na sposobnost prevrtanja takođe mogu uticati reljef i drugi ekološki uslovi (Golubović i

sar., 2013).

2  

1.1.CILJ ISTRAŽIVANJA

Cilj ovog istraživanja jeste da se utvrdi uspešnost okretanja adultnih jedinki šumske

kornjače Testudo hermanniu odnosu na dužinu i masu tela jedinki, kao i na njihov pol i sezonu u

kojoj je testiranje vršeno u populaciji iz okoline Niša,u periodu 2013.-2014.

3  

2. MATERIJAL I METODE

2.1. Objekat istraživanja

Klasifikacija:

Carstvo - Animalia , Tip - Chordata, Podtip - Vertebrata, Klasa - Reptilia Red - Testudines Podred – Cryptodira Porodica – Testudinidae Rod –Testudo

Vrsta- Testudo hermanni

Slika br. 1 Šumska kornjača Testudo hermanni (foto: Stojiljković Ljiljana)

Neki autori razlikuju tri podvrste Testudo hermanni (Sika 1) i to: Testudo hermanni

hermanni u zapadnom delu Evrope, Testudo hermanni hercegovinensis u Bosni i Hercegovini,

Crnoj Gori, Hrvatskoj i Testudo hermanni boettgeri u istočnoj i jugoistočnoj Evropi (Slika 2, vidi

u: Jašarević, 2010)

4  

2.1.1. Morfološke karakteristike

Specifična morfološka odlika kornjača u odnosu na druge gmizavce, pa i šumske

kornjače, jeste oklop sastavljen iz određenog broja koštanih ploča postavljenih po utvrđenom

redu (Todorov, 2010). Oklop je srastao,ali ima otvore za noge, glavu i rep koji kornjača u slučaju

opasnosti može uvući i na taj način se zaštiti od predatora. Gornji ili leđni deo se naziva karapaks

(Slika 2), adonji ili trbušni plastron (vidi u: Stojiljković, 2015).

Plastron ima manji broj koštanih i rožnih ploča nego karapaks, na kom se duž leđa pruža

pet ploča- neuralia. Levo i desno od ovih ploča nalaze se široke ploče koje su srasle sa rebrima i

označene su kao costalia. Oko ivica karapaksa nalaze se male pločice u obliku venca označene

kao marginalia, među kojima se iznad vratnih pršljenova nalazi mala neparna pločica nuchale.

Na suprotnom kraju iznad repa su jedna ili dve ploče supracaudale (Radovanović, 1951). Oklop

je žute boje sa crnim mrljama na rožnim pločama. Plastron kod ženki je ravan, dok je kod

mužjaka blago ulubljen. Činjenica je i da su odrasli mužjaci sitniji u odnosu na odrasle ženke

(Golubović i Đorđević, 2013).

Slika br. 2 Karapaks šumske kornjače (Testudo hermanni) (iz Janković, 2013)

5  

2.1.2. Rasprostranjenje

VrstaTestudo hermanni naseljava južne delove Evrope kao i deo Sredozemlja i to: južnu

Francusku i Korziku, jugoistok Španije, središnju i južnu Italiju, južne delove Crne Gore,

Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Albaniju, Grčku, Bugarsku i Rumuniju kao i delove Srbije (vidi

u: Todorov, 2010).U Srbiji, vrstu Testudo hermanni možemo naći južno od Dunava i Save

(Golubović i Đorđević, 2013, Slika 3).

Slika br. 3 Areal rasprostranjenosti vrste Testudo hermanni (iz: Stojiljković, 2015)

6  

2.1.3. Stanište i aktivnost

Šumske kornjače se mogu naći u brdovitim predelima, ravnicama i otvorenim prostorima

obraslim niskim žbunjem i hrastovim šumama,uglavnom na nadmorskoj visini do 500m, ali se u

južnim delovima Balkana mogu naći i na 1300m nadmorske visine (Bertolero i sar., 2011).

Aktivnost kornjača vezana je za topliji period godine, dok hladniji provode plitko

zakopane u zemlju. Krajem septembra kopaju rupu u obliku polumeseca i tu provode hladniji

period da bi krajem marta izašle iz skrovišta i krenule u potragu za partnerom, nakon čega sledi

parenje (Janković, 2013).

2.1.4. Razmnožavanje

Razmnožavanje kornjača je oviparno (Slika 4). Jaja ženka polaže u rastresitu zemlju ili

pesak. Zanimljivo je da se ženka ne mora svaki put pariti kako bi jaja bila oplodjena, jer ona

može čuvati spermu u sebi čak četiri godine (http://www.ciopa.hr/obicna_cancara.htm). Ženke

polažu jaja u jame koje kopaju nogama, a mogu i omekšati zemlju pomoću mokraće. Pri leganju

ljuska jajeta je mekana kako bi ono lakše izašlo kroz uzan otvor na oklopu, ali kasnije očvrsne

(Radovanović, 1951). Inkubacija traje od 70-90 dana. Spoljašnja temperatura ima velikog uticaja

na uspešnost razvića embriona, jer pad temperature može biti poguban po leglo

(http://www.ciopa.hr/obicna_cancara.htm).

Slika br.4.Izlazak kornjače iz jajeta

(http://s163.photobucket.com/user/pis

karalotixi/media/TARTARUGA/CA

NCARA04.jpg.html)

7  

2.1.5. Ishrana

Šumske kornjače su biljojedi. Najčešće se hrane travama, lišćem i ostalom zeljastom

hranom,ali se mogu hraniti i sočnim plodovima. Neophodno je da hrana bude bogata kalcijumom

koji je potreban za izgradnju oklopa (Cvetković, 2012). Osim toga što se hrane biljnom hranom,

one u svoju ishranu po nekad uključuju i insekte, gljive, kao i meso uginulih životinja. Kornjače

snažno kidaju komade hrane bez žvakanja (Golubović i Đorđević, 2013).

2.1.6. Okretanje kornjača

Okretanje kornjača je veoma bitna sposobnost, naročito zbog toga što ove životinje

poseduju čvrst oklop. Šumska kornjača (Testudo hermanni), moze uspeti da se okrene pomoću

dva motorna obrasca, jedan od njih je da jedinka uspe da dosegne do podloge sa oba ekstremiteta

na istoj strani, a drugi služi da disbalansira jedinku, odnosno da jedinka energično uzdrma glavu

i ekstremitete i na taj način uspe da se uspravi ( Stancher i sar, 2006).

2.2. Fizičko-geografske odlike Kunovice

2.2.1. Geografski položaj i reljef

Prikupljanje podataka za analizu populacije šumske kornjače Testudo hermanni u ovom

radu vršeno je u okolini Niša. Na oko 17 km udaljenosti od Niša nalazi se selo Kunovica, na

621m nadmorske visine. To je pretežno brdsko-planinski region sa površinom od 13,41 km² od

čega 4,44 km² otpada na obradivo zemljište. Selo se nalazi blizu glavnog puta, a skoro svi delovi

se odlikuju strmim padinama. Najveći deo čine šume, zatim zemljišta pod obradivom površinom,

pašnjaci kao i vinogradi, koji su danas uglavnom napušteni (Turnšek, 2006- vdi Slika 5).

8  

Slika br. 5 Mapa sela Kunovice i dijagram različitih površina (iz: Turnšek, 2006)

2.2.2. Geografske i pedološke karakteristike

Prema pedološkoj karti koju je izradio institut za proučavanje zemljišta Topčider-

Beograd, u selu Kunovica zastupljeno je crveno-smeđe kiselo zemljište, kao i smeđe lesivirano

zemljište (Slika 6).

9  

Slika 6. Geološka karta Bele Palanke (iz: Marković, 2014)

2.2.3. Klimatske karakteristike

Klima područja je umereno-kontinentalna.Prosečna godišnja temperatura iznosi 11.2˚C.

Najtopliji mesec u godini je jul, dok je najhladniji januar. U proseku ima 123 kišnih dana u

godini, dok je 43 dana sa snegom. Prosečna godišnja količina padavina iznosi 567.25 mm/m2

(www.wikipedia.org).

10  

2.2.4. Biološke odlike Kunovice

Kunovica je prekrivena pretežno listopadnim šumama. Teren je pod padinama na kojima

se nalaze vinogradi od kojih se većina više ne obrađuje, ali postoji manji broj njih koji su još

uvek pod antropogenim uticajem, odnosno obrađuju se. Pored vinograda postoje i voćnjaci. Neke

od prisutnih biljnih vrsta su: vinova loza (Vitis sp.), divlja kupina (Rubus fructicosus), šipurak

(Rosa canina), divlja jagoda (Fragaria vesca). Familije koje su najčešće prisutne na teritoriji

Kunovice su: Poaceae i Cyperaceae (Janković, 2013).

Od pripadnika faune gmizavaca, pored istraživane Testudo hermanni, mogu se sresti

Podarcis muralis, Anguis fragilis, Lacerta viridis, Vipera ammodytes.

2.3. Metode

2.3.1. Terenske metode

Prikupljanje podataka za ovaj rad vršeno je u periodu od dve godine i to 2013 i 2014. Na

teren smo izlazili u maju i julu mesecu, u trajanju od po 7 dana. Najveća aktivnost kornjača

zabeležena je u jutarnjim časovima od 08:00h do 12:00h kao i u popodnevnim od 16:00h do

19:00h. Metoda koju smo koristili za prikupljanje podataka jeste metoda koju je prvi put koristio

Peterson 1894. za označavanje riba i po njemu je nazvana Petersenova metoda ili metoda ulova,

markiranja i ponovnog izlovljavanja (Stanković, 2011). Prikupljanje podataka vršeno je na taj

način sto smo jedinke sakupljali, vršili neophodna merenja i onda ih nepovređene vraćali na

mesto uzorkovanja. Markiranje je vršeno zasecanjem oklopa, odnosno marginalnih ploča

pomoću testere (za detalje videti u: Stojiljković, 2014) Određivanje ravne dužine karapaksa

(SCL) koja se meri po srednjoj liniji od nuhalne pločice na prednjem kraju oklopa do

suprakaudalne koja je na zadnjem kraju (Đorđević i sar., 2012) vršeno je digitalnim pomićnim

merilom sa preciznošću od 0.01 mm. Merenje telesne mase (M) vršeno je pomoću digitalne vage

preciznosti 0.1g, a pol odraslih jedinki je određivan na osnovu dužine repa i konkavnosti

plastrona (Šašić, 2012). Posle svih ovih merenja rađen je i test uspešnosti okretanja. Test se vrši

na taj način što se kornjača postavi na leđnu stranu na neku ravnu površinu, uključi štoperica i

11  

prati ponašanje jedinke u okviru 15 minuta. Ako se kornjača u međuvremenu okrene, beleži se

vreme njenog uspešnog okretanja, kao i strana tela na koju je uspela da se okrene, ako ipak ne

uspe u tome okrećemo je nakon isteka 15 minuta i beležimo tu informaciju (Stojadinović i sar.,

2013).

2.3.2. Statističke metode

Za analizu su korišćene samo adultne jedinke i sledeći karakteri: kontinuirane

promenljive - ravna dužina karapaksa (SCL) i masa tela (M); kategorijske promenljive- pol

(muški/ženski), sposobnost vraćanja u prvobitni položaj nakon okretanja na leđa u okviru 15 min

(uspešno/neuspešno) i sezona u kojoj su istraživanja rađena (proleće/leto). Kontinuirane

promenljive su testirane na postojanje normalne raspodele podataka Kolmogorov-Smirnov

testom. Utvrđeno je njihovo odstupanje od normalne raspodele, čak i nakon logaritamske

transformacije, pa je nadalje primenjena neparametrijska statistika. Odnosi između kategorijskih

promenljivih testirani su Sperman-ovom korelacijom ranga. Značajnost razlika u veličini tela

(SCL i M) između kategorija (POL, SEZONA, USPEŠNO/NEUSPEŠNO OKRETANJE)

utvrđena je Kruskal-Wallis- analizom varijanse. Sve analize su urađene primenom softverskog

paketa Statistica 8.0 (StatSoft Inc., 2007).

12  

3. REZULTATI

Ukupno je analizirano 376 okretanja adultnih jedinki, od toga 152 okretanja mužjaka i

224 okretanja ženki (Tabela 1). Test različitosti potvrdio je značajno prisutniji udeo ženki u

ukupnom uzorku (p<0.001).Srednje vrednosti promenljivih pokazuju da su ženke bile veće i teže

u odnosu na mužjake. Krupnije i teže jedinke sretane su češće u proleće i takve jedinke su

prosečno bile neuspešne u okretanju (Tabela 1).Zastupljenost polova u uzorku testiranih jedinki

nije bila podjednaka u dve sezone: ženke su bile brojnije u proleće, a mužjaci u leto (Tabela 2).

Mužjaci su znatno češće u odnosu na ženke uspevali da se vrate u prvobitni položaj nakon što bi

bili okrenuti na leđa i, shodno tome, uspešnost okretanja bila je značajno veća u leto (Tabela 2).

Rezultati Kruskall - Wallis-ove analize varijanse potvrdili su prethodno navedene

rezultate (Tabela 3).

13  

Tabela 1. Vrednosti parametara deskriptivne statistike za dužinu (SCL) i masu (M) tela

u okviru polova, sezona i u grupi jedinki koje su bile uspešne/neuspešne u vraćanju u prvobitni

položaj nakon okretanja na leđa. N-veličina uzorka; SV – srednja vrednost uzorka; S.G. –

standardna greška uzorka; MIN.-MAX. – opseg variranja vrednosti promenljive u okviru uzorka;

M- mužjaci; Ž-ženke; P-proleće; L-leto; 0 – neuspešno okretanje; 1-uspešno okretanje.

SCL

Parametri N SV S.G. MIN.-MAX.

POL

M 152 179.08 1.01 140.1-215.7

Ž 224 199.79 0.96 121.8 – 281.0

SEZONA

P 182 193.09 1.18 147.8 – 260.1

L 194 189.85 1.29 121.8 – 281.0

USPEŠNOST OKRETANJA

0 185 194.25 1.18 150.2 – 260.1

1 191 188.68 1.27 121.8 – 281.0

M

Parametri N SV S.G. MIN.-MAX.

POL

M 152 1139.99 15.58 629.0 – 1709.0

Ž 224 1623.61 16.39 953.0 – 2190.0

SEZONA

P 182 1495.86 23.89 665.0 – 2166.0

L 194 1364.54 22.97 629.0 – 2190.0

USPEŠNOST OKRETANJA

0 185 1478.68 23.44 784.0 – 2190.0

1 191 1379.12 23.78 629.0 – 2166.0

14  

Tabela 2. Vrednosti Spearman-ove rank korelacije

između parova promenljivih.

Promenljiva SEZONA USPEŠNOST OKRETANJA

POL

-0.23** -0.13*

SEZONA

0.18**

*-p<0.05; **p<0.01

15  

Tabela 3. Kruskall-Wallis ANOVA za SCL i M kao zavisne promenljive i pol, sezonu i

uspešnost okretanja kao faktore. n – veličina uzorka; Df – stepeni slobode; H-vrednost H testa ; p

– statistička značajnost testa.

PROMENLJIVA n Df H P

POL

SCL 376 1 162.51 0.000

M 376 1 209.45 0.000

SEZONA

SCL 376 1 5.58 0.018

M 376 1 16.82 0.000

USPEŠNOST OKRETANJA

SCL 376 1 11.54 0.001

M 376 1 8.41 0.004

16  

4. DISKUSIJA

Rezultati naše analize pokazuju da je oko 50% analiziranih testova okretanja u periodu

2013-2014 bilo neuspešno. To je znatno više u odnosu na testiranje iste populacije u periodu od

2010 do 2012 godine (Stojadinović i sar., 2013), ali približnije zbirnim rezultatima studije

Golubović i sar. (2013).Međutim, kada se uporedi udeo neuspešnih okretanja u različitim

populacijama, studija Golubović i sar. (2013) pokazuje da su značajne razlike u uspešnosti

okretanja između populacija utvrđene samo kod mužjaka.

U našem uzorku preovladavale su ženke što je potvrdio i test različitosti (p<0.001).

Obzirom da su srednje vrednosti promenljivih pokazale da su ženke bile veće i teže u odnosu na

mužjake, a krupnije i teže jedinke sretane su češće u proleće, to je razlika u broju neuspešnih

okretanja između dve sezone najverovatnije odraz neravnomernog odnosa polova jer su ženke

bile prisutnije u proletnjem uzorku. Naši rezultati takođe sugerišu postojanje razlika između

polova po pitanju uspešnosti okretanja. Međutim, parametri koji opisuju veličinu tela takođe su

bili značajno različiti između polova (ženke su bile veće i teže) u našem uzorku i značajno su se

razlikovali između jedinki koje su se uspešno okrenule prilikom testiranja i jedinki koje se nisu

okrenule, pa se zaključak o većoj uspešnosti jednog pola u vraćanju u prvobitni položaj može

primeniti samo na konkretnu analiziranu populaciju, obzirom da nivo seksualnog dimorfizma u

veličini tela kod šumske kornjače može znatno varirati između populacija ili čak izostati u

nekima (Golubović i sar., 2013).

U radu Stojadinović i sar. (2013), u uzorku ženki razlike u težini između godina i sezone

nisu otkrivene.Takođe, jedinke iste veličine tela, ali iz dve različite populacije imale su sličnu

težinu u dve sezone. Prema ovim istraživanjima brzina okretanja kornjača u prvobitni položaj

nije zavisila od veličine tela same jedinke, to jest nije dokazano da su veličina tela i težina faktori

koji su uticali na brzinu okretanja analiziranih jedinki, kao ni to da su na brzinu okretanja uticali

oblik karapaksa i plastrona. U radu Golubović i sar. (2013) se može uočiti da su značajne razlike

u veličini tela bile prisutne između polova u populaciji. Rezultati su pokazali da su ženke koje su

imale manju veličinu tela uspele da se usprave, a slični su rezultati dobijeni i ako analiziramo

17  

telesnu masu.U istom radu, poređenje uticaja veličine tela kao i težine same jedinke pokazalo je

da kod mužjaka iz različitih populacija koji su uspeli da se vrate u prvobitni položaj nisu

utvrđene značajne razlike.

U studiji Stancher i sar. (2006) istraživanje je rađeno na 34 jedinke. Jedinke su bile

različite starosti, od 15 dana pa sve do preko 20 godina. Kornjače odabrane za testiranje bile su

bez fizičkih anomalija. Kada su juvenilne jedinke dostigle polnu zrelost smeštane su u odvojene

grupe na osnovu starosti i geografske pripadnosti. Kada je rađen test uspešnosti uspravljanja, 10

od 34 (oko 30%) kornjača se nije okrenulo. Kada je test ponovljen nakon 10 meseci, 10 od 15

kornjača se okrenulo na istu stranu. Nakon statističke analize potvrđeno je da uspešnost okretanja

jedinki nije zavisila od geografske pripadnosti jedinki kao ni od pola. Postoji mogućnost da su

ovi rezultati nepouzdani zbog toga što je uzorak bio mali, jer se ne poklapaju sa rezultatima

Golubović i sar. (2013) koji razmatraju i geografsku varijabilnost u uspešnosti okretanja kod

šumske kornjače.

Radi preciznijeg sagledavanja ovog ponašanja svakako treba analizirati dodatne

populacije sa različitih geografskih lokacija, ali i porediti genetski srodne jedinke sa onima koje

nisu ni u kakvom srodstvu.

18  

5. ZAKLJUČAK

Uspešnost okretanja kornjača je veoma bitna sposobnost, naročito zbog toga što ove

životinje poseduju čvrst oklop. Šumska kornjača (Testudo hermanni), koja je upravo i predmet

ovog istraživanja, može uspeti da se okrene pomoću dva motorna obrasca, jedan od njih je da

jedinka uspe da dosegne do podloge sa oba ekstremiteta na istoj strani, a drugi služi da

disbalansira jedinku, odnosno da jedinka energično uzdrma glavu i ekstremitete i na taj način

uspe da se uspravi.

Cilj ovog istraživanja jeste da se utvrdi uspešnost okretanja adultnih jedinki šumske

kornjače Testudo hermanni u odnosu na dužinu i masu tela jedinki, kao i na njihov pol i sezonu u

kojoj je testiranje vršeno u populaciji iz okoline Niša,u periodu 2013.-2014. Istraživanje je

rađeno na brdsko-planinskom lokalitetu Kunovica, koji je udaljen 17 km od Niša.

Ukupno je analizirano 376 okretanja adultnih jedinki, od toga 152 okretanja mužjaka i

224 okretanja ženki. Test različitosti potvrdio je značajno prisutniji udeo ženki u ukupnom

uzorku (p<0.001). Srednje vrednosti promenljvih pokazuju da su ženke bile veće i teže u odnosu

na mužjake. Krupnije i teže jedinke sretane su češće u proleće i takve jedinke su prosečno bile

neuspešne u okretanju.Zastupljenost polova u uzorku testiranih jedinki nije bila podjednaka u

dve sezone: ženke su bile brojnije u proleće, a mužjaci u leto. Mužjaci su znatno češće u odnosu

na ženke uspevali da se vrate u prvobitni položaj nakon što bi bili okrenuti na leđa i, shodno

tome, uspešnost okretanja bila je značajno veća u leto.Rezultati naše analize pokazuju da je oko

50% analiziranih testova okretanja u periodu 2013-2014 bilo neuspešno. To je znatno više u

odnosu na testiranje iste populacije u periodu od 2010 do 2012 godine.

19  

6. LITERATURA:

Bertolero, A., Cheylan, M., Hailey, A., Livoreil, B. and Willemsen, ER (2011): Testudo

hermanni (Gmelin 1789)- Hermann's Tortoise. In: Rhodin, A.G.J., Pritchard, P.C.H., van Dijk, P.P., Saumure, R.A., Buhlmann, K.A., Iverson, J.B., and Mittermeier, R.A. (Eds.). Conservation Biology of Freshwater Turtles and Tortoises: A Compilation Project of the IUCN/SSC Tortoise and Freshwater Turtle Specialist Group. Chelonian Research Monographs No. 5, pp. 059.1-059.20, doi:10.3854/crm.5.059.hermanni.v1.2011

Bonnet, X., Lagarde, F., Henen, B.T., Corbini, J., Nagy,K.A., Naulleau, G., Balhoul, K.,Chastel, O., Legrand, A.& Cambag, R. (2001). Sexual dimorphism in steppe tortoises(Testudo horsfieldii): influence of the environment andsexual selection on body shape and mobility. Biol. J. Linn.Soc. 72, 357–372.

Cvetković, M. (2012): Variranje sezonske aktivnosti adultnih jedinki jedne lokalne populacije šumske kornjače (Testudo hermanni) iz okoline Niša. Diplomski rad. PMF Univerzitet u Nišu.

Delmas, V., Baudry, E., Girondot, M. & Prevot-Julliard, A.C.(2007).The righting response as a fitness index in freshwaterturtles.Biol. J. Linn. Soc. 91, 99–109.

Delcomyn, F. (1987).Motor activity during searching andwalking movements of cockroach legs.J. Exp. Biol. 133,111–120.

Domokos, G. & Varkonyi, P.L. (2008).Geometry and selfrightingof turtles.Proc. Biol. Sci. 275, 11–17.

Đorđević, S., Đurakić, M., Golubović, A., Ajtić, R., Tomović, Lj., Bonnet, X. (2011): Sexual body size and body shape dimorphism of Testudo hermanni in central and eastern Serbia. Amphibia-Reptilia 32: 445-458.

Faisal, A.A. & Matheson, T. (2001).Coordinated rightingbehavior in locusts.J. Exp. Biol. 204, 637–648.

Frantsevich, L. (2004). Righting kinematics in beetles (Insecta:Coleoptera). Arthropod Struct. Dev. 33, 221–235.

Golubović, A., Đorđević, S. (2013): Šumska kornjača (Testudo hermanni) u Srbiji. http://www.shdmr.org/upload/publikacije/Brosura%20T.%20hermanni%20u%20Srbiji%20Srpsko%20herpetolosko%20drustvo%20Milutin%20Radovanovic.pdf

20  

Golubović, A., Bonnet, X., Djordjević, S., Djurakić, S., Tomović, S. (2013): Variations in righting behaviour across Hermann’s tortoise populations. Journal of Zoology

Janković, M. (2013): Neki aspekti termalne biologije u jednoj populaciji šumske kornjače (Testudo hermanni). Diplomski rad. PMF Univerzitet u Nišu.

Jašarević, T. (2010): Odnos polova u adultnom delu jedne lokalne populacije šumske kornjače Testudo hermanni Gmelin, 1789 iz južne Srbije. Diplomski rad. PMF Univerzitet u Nišu.

Marković, M. (2014): Laterizacija pri okretanju kod šumske kornjače (Testudo hermanni). Diplomski rad. PMF Univerzitat u Nišu.

Radovanović, M. (1951): Vodozemci i gmizavci naše zemlje. Naučna knjiga, Beograd. Stancher, G., Clara,E., Regolin, L., Vallortigara,G. (2006): Lateralized righting behavior in the

tortoise (Testudo hermanni), Behavioural Brain Research, 173: 315–319.

Stanković, S.M. (2011): Dostizanje polne zrelosti u lokalnoj populaciji Testudo hermanni Gmelin 1789 iz okoline Niša. Diplomski rad. PMF Univerzitet u Nišu.

Stojadinović, D., Milošević, Đ., Crnobrnja-Isailović, J. (2013): Righting time versus shell size and shape dimorphism in adult Hermann’s tortoises: field observations meet theoretical predictions. Animal Biology, 63: 381-396.

Stojiljković, Lj. (2015): Razlike u disperzivnosti mužjaka i ženki šumske kornjače (Testudo hermanni) u populaciji iz okoline Niša. Diplomski rad. PMF Univerziteta u Nišu.

Steyermark, A.C. & Spotila, J.R. (2001).Maternal identityand egg incubation temperature effects on snapping turtle(Chelydra serpentina) righting response.Copeia 2001, 1050–1057.

Silvey, G.E. (1973). Motor control of tail spine rotation of thehorseshoe crab, Limulus polyphemus. J. Exp. Biol. 58, 599–626.

Šašić, I. (2012): Korelacija nekih seksualno dimorfnih karakteristika oklopa sastarošću mužjaka šumske kornjače (Testudo hermanni Gmelin 1789). Diplomski rad. PMF Univerzitet u Nišu.

Todorov, I. (2010): Variranje sezonske aktivnosti adultnih jedinki jedne lokalne populacije šumske kornjače (Testudo hermanni) iz južne Srbije. Diplomski rad. PMF Univerzitet u Nišu.

21  

Turnšek, B. A. J. (2006): The vilage in Kunovica in the Sustainable Development Context. Arhitecture and civil Engineering 4:.25-39.

https://lateralizacija.wordpress.com/2014/05/10/funkcionalna-asimetrija-hemisferalateralizacija/ http://www.ciopa.hr/obicna_cancara.htm http://s163.photobucket.com/user/piskaralotixi/media/TARTARUGA/CANCARA04.jpg.html

22  

7. SUMMARY

The overturning ability is a very important feature in tortoises, especially because these

animals have a hard shell. Terrestrial chelonian (Testudo hermanni), which is the subject of this

research, can overturn in a manner similar to two motor models. The first way is when an

organism manages to reach the surface with two of its extremities on the same side; and the

second one serves to disbalance the organism, that is when the organism energetically jolts its

head and extremities and in that way it manages to overturn.

The aim of this research is to analyse the success of the overturning ability in the adult

individuals of terrestrial chelonianTestudo hermanni in relation to the length and weight of their

body, as well as to their sex and the season in which the experiments took place; the analyzed

population is located near Niš, and data collecting was done during the period from 2013 to

2014. The research is conducted on the highlands of Kunovica, which is locality 17 km far from

Niš.

The complete analysis included 376 overturnings of adult individuals – 152 male

overturnings and 224 female overturnings. The difference test confirmed that the contribution of

females is far more present in the sample (p<0.001). The mean values of variables showed that

females are bigger and havier than males. The bigger and havier organisms are more often found

in the spring and these organisms are on average less successful in overturning. The presence of

two sexes in the sample was not the same in the two seasons: females were more numerous in the

spring, and males in the summer. The male organisms more often manage to return in the

previous position after the overturning than the female organisms, and due to that the success of

the overturning was significantly higher during the summer. The results of our analysis showed

that about 50 % of the analized tests of overturning was conducted during the period from 2013

to 2014 were unsuccessful, which is a significantly higher value in relation to the testing of the

same population in the period from 2010 to 2012.

23  

ПРИРОДНO-MАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ НИШ

КЉУЧНА ДОКУМЕНТАЦИЈСКА ИНФОРМАЦИЈА

Редниброј, РБР:

Идентификациониброј, ИБР:

Типдокументације, ТД: Монографска

Типзаписа, ТЗ: текстуални / графички

Врстарада, ВР: дипломски рад / мастер рад

Аутор, АУ: Милош Стојановић

Ментор, МН: Јелка Црнобрња Исаиловић

Насловрада, НР: Успешност окретања адултних јединки шумске корњаче у популацији из околине Ниша

Језикпубликације, ЈП: Српски

Језикизвода, ЈИ: Енглески

Земљапубликовања, ЗП: Р. Србија

Уже географско подручје, УГП: Р. Србија

Година, ГО: 2015.

Издавач, ИЗ: ауторски репринт

Местоиадреса, МА: Ниш, Вишеградска 33.

Физички опис рада, ФО: (поглавља/страна/ цитата/табела/слика/графика/прилога)

8 ⁄ 19 ⁄ 24 ⁄ 25 ⁄ 30

Научнаобласт, НО: Биологија

Научнадисциплина, НД: Органска еволуција

Предметна одредница/Кључне речи, ПО: Успешност окретања, шумска корњача, адулти

УДК 591.5: 574.3+598.132.4 (497.11)

Чувасе, ЧУ: БиблиотекаВажнанапомена, ВН: уколико је рад рађен ван факултета (у лабораторији)Извод, ИЗ: Циљ oвог истраживања јесте да се утврди успешност окретања

адултних јединки шумске корњаче Testudo hermanni у односу на дужину и масу тела јединки, као и на њихов пол и сезону у којој је тестирање вршено у популацији из околине Ниша, у периоду 2013.-2014

Датумприхватањатеме, ДП: 03.09.2014

Датумодбране, ДО: Члановикомисије, КО: Председник: Проф. П. Васиљевић

Члан: Др. Љ. Ђорђевић

Члан ментор:

24  

ПРИРОДНО – МАТЕМАТИЧКИФАКУЛТЕТ НИШ

KEY WORDS DOCUMENTATION

Accession number, ANO: Identification number, INO:

Document type, DT: Monograph

Type of record, TR: textual / graphic

Contents code, CC: Master thesis

Author, AU: Miloš Stojanović

Mentor, MN: Jelka Crnobrnja Isailović

Title, TI: Righting success in adult Hermann’s tortoises from vicinity of Niš

Language of text, LT: Serbian

Language of abstract, LA: English

Country of publication, CP: Republic of Serbia

Locality of publication, LP: Serbia

Publication year, PY: 2015.

Publisher, PB: author’s reprint

Publication place, PP: Niš, Višegradska 33.

Physical description, PD: (chapters/pages/ref./tables/pictures/graphs/appendixes)

8 ⁄ 19 ⁄ 24 ⁄ 25 ⁄ 30

Scientific field, SF: Biology

Scientific discipline, SD: Organic evolution

Subject/Key words, S/KW: Righting success, Hermann’s tortoise, adults

UC 591.5: 574.3+598.132.4 (497.11)

Holding data, HD: Library

Note, N:

Abstract, AB: The aim of this research was to analyse the success of the overturning ability in the adult individuals of terrestrial chelonianTestudo hermanni in relation to theirbody length and weight, as well as to their sex and the season in which the experiments took place; the analyzed population is located near Niš, and data collecting was done from 2013to 2014.

Accepted by the Scientific Board on, ASB:

Defended on, DE: 03.09.2014

Defended Board, DB: President: Prof P. Vasiljević

Member: Dr Lj. Đorđević

Member, Mentor: Prof J. Crnobrnja-Isailović

25