mikrobiologji-kapitulli 21.pdf

8/17/2019 mikrobiologji-kapitulli 21.pdf

1/19

INFEKSIONET PARAZITARE 21

Permbledhje e kapitullit

Hyrja

PerkufizimeSi shkaktojne semundje parazitet

Parazitet protozoare

Infeksionet protozoare te njerezit Infeksionet protozoare te lekures

Leishmanjoza

Infeksionet protozoare te syve

Infeksionet protozoare te

Traktit Gastro Intestinal

Infeksionet protozoare teTraktit Urinar

Trikomanjoza

Infeskionet protozoare te

Sistemit Qarkullues te Gjakut

Infeksionet protozoare te Sistemit

Nervor Qendror

Meningoencefaliti Primar Amebik

Helmintet

Infeksionet e helminteve te njerezit

Terapia e duhur per infeksionet

parazitare

Rendesia mjekesore

Jermila Malaj Marsida Bozha Ledjana Daci Geraldina Galo Nevila Malaj Xhensila Lleshi

OBJEKTIVAT

Pasi te studioni kete kapitull ju duhet te jeni te

afte te:

Te beni ndryshimin midis: paraziteve te jashtem dhe te brendshem

Te dalloni strehuesit perfundimtare nga ata te

ndermjetem, parazitet fakultative, vektoretmekanike dhe vektoret biologjike.

Te klasifikoni nje infeksion te vecante

parazitar nese eshte protozoar apo helmint. Te kategorizoni disa lloje infeksionesh

parazitare ne sistemet e trupit (p.sh sistemi

respirator, trakti gastro inestinal etj) Te lidhni nje infeksion parazitar specifik (p.sh

Xhardiaza) me karakteristikatkryesore,agjentin shkaktar, menyrat e

transmetimit dhe procedurat diagnostike

laboratorike.

HYRJA Edhe pse parazitologjia (dega qe studion parazitet)eshte konsideruar si nje dege e mikrobiologjise, jo

te gjithe organizmat qe do studiojme ne

parazitologji jane mikrobe. Ne fakt, nga te trejakategorite e organizmave (protozoare, helminte,artropode) qe studiohen ne parazitologji vetem

kategoria e protozoareve permban mikrobe.Ne kete

kapitull do diskutohet me ne detaje per protozoaretsesa per helmintet dhe artropodet. Do te ishte e

pamundur qe ne nje liber te ketyre permasave te

pershkruhen te gjitha infeksionet qe shkaktohennga parazitet. Gjithsesi, vetem disa semundje parazitare jane te pershkruara ne kete kapitull.

Gjithsesi keto semundje jane te percaktura ne nje

seksion specifik te kapitullit.Lexuesit duhet te kene parasysh qe disa semundje parazitare manifestohen

ne menyra te ndryshme klinike, duke prekur

sisteme te ndryshme te trupit njekohesisht dhe

patogjenet levizin nga nje sistem ne tjetrin. Disa

nga semundjet parazitare te pershkruara ne kete

357


2/19

358 Kapitulli 21 Infeksionet Parazitare

Tab 21-1 Semundje parazitare te njohura

nacionalisht

Semundje

parazitare

Numri i rasteve te raportuara

ne SHBA te CDC ne 2007

Kriptosporoidoza 11, 170

Ciklosporoiza 93

Xhardaza 19,417

Malaria 1408

kapitull jane te njohura gjithandej si semundje

infektive qe do te thote se kur nje person ka nje ngaketo semundje ne SHBA informacioni duhet te

raportohet te Qendra e Semundjeve perDiagnostikim dhe Parandalimin e tyre. Ketosemundje jane te pershkruara ne kete kapitull, por

ka edhe disa semundje parazitare qe nuk jane te

njohura ne rang kombetar.

Perkufizime Parazitizmi eshte nje marredhenie simbiotike ne perfitim te njeres ane (paraziti) dhe ne kurriz te anes

tjeter (strehuesit). Disa parazite mund te shkaktojne

semundje dhe disa te tjere jo. Edhe ne qofte se nje parazit nuk po shkakton nje semundje, ai eshte duke

shteruar burimet ushqyese te strehuesit, prandajthemi gjithmone qe kjo marredhenie eshte

gjithmone e demshme per strehuesin. Parazitet jane percaktuar si organizma

qe jetojne mbi ose ne

nje organizem tjeter tegjalle, ne kurriz te te

cileve ata fitojne disa

avantazhe. Duke

shtuar te parazitetnjerezore jane disa lloje parazitesh si bimore dhe

shtazore. Parazitet qe jetojne jashte trupit testrehuesit jane ekzoparazite,ndersa ata qe jetojne brenda

strehuesit jane endoparazite.

Artropodet si kepushat dhemorrat jane ekzoparazite.

Protozoaret dhe helmintet

jane shembuj te endopa -

raziteve. Cikli jetesor i nje

paraziti specifik mund te

Parazitet jane percaktuarsi organizma qe jetojne

mbi ose ne nje organizem

tjeter te gjalle, ne kurrizte te cileve ata fitojne disa

avantazhe.

Parazitet qe jetojne

jashte trupit te

strehuesit jane

ekzoparazite,ndersa ata qe jetojne

brenda strehuesit

jane endoparazite.

perfshije disa strehues . Ne qofte se eshte i

perfshire me shume

se nje strehues ate -

here strehuesi perca-ktues permban para-

zitin e rritur, i cili

eshte ne fazen seksu-ale te ciklit te tij je -

tesor. Strehuesi i

ndermjetem permban parazite qe jane ne

fazen aseksuale te

ciklit te tyre jetesor.

Cikli jetesor i paraziteve varion nga me tethjeshtet deri te me komplekset. Jane nje, dy, tre

strehues parazitare.Duke ditur cilkin jetesor te nje

paraziti specifik iu munde

-son epidemiologevedhe profesionisteve te

shendetit te kontrollojne

infeksionin parazitar dukenderhyre ne stade te ndry-

shme te ciklit jetesor. Me

teper infeksionet parazita-re kuptohen me mire duke

vezhguar dhe njohur nje

stad specifik te ciklit jete-

sor te parazitit ne nje mo-ster klinike. Nje strehues

i rastesishem eshte njeorganizem i gjalle i cili

sherben si strehues ne nje

STUDIME NDIHMESE

Cfarë të mësojmë?Ky kapitull përmban shumë informacione.Rëndësi

kryesore duhet ti kushtoni aftësisë suaj për të

mbajtur mend emrin e një paraziti i cili shkakton

një sëmundje të caktuar dhe mënyrën se si aitransmetohet. Në qoftë se është e mundur ju duhet

të jeni të aftë të thoni vektorin me të cilin

transmetohet sëmundja. Për shembull në qoftë semësuesja juaj thotë "sëmundja chagas" ju duhet të

jeni të aftë të thoni emrin e parazitit që shkakton

sëmundjen (Tripanosoma kruzi), mënyrën etransmetimit ( nëpërmjet feceve të infektuara të

brumbullit) dhe vektorin (brumbulli).

Ne qofte se eshte i

perfshire me shume se nje

strehues atehere strehuesi percaktues permban para-

zitin e rritur, i cili eshte ne

fazen seksuale te ciklit tetij jetesor. Strehuesi i

ndermjetem permban

parazite qe jane ne fazen

aseksuale te ciklit te tyre

jetesor.

Nje parazit fakultativ

eshte nje organizem igjalle i cili edhe pse

eshte parazit nuk dote thote qe ai duhet te

jetoje si nje

parazit.Eshte i afte te

jetoje nje jete te pavarur edhe po te

jete i ndare nga

organizmi strehues.Parazitet e detyruar

nuk kane zgjidhje,duhet te jene parazi-

tare per te mbijetuar.


3/19

Kapitulli 21 Infeksionet Parazitare 359

more thelbesore te strehuesit. Ne disa raste sistemi

imun i strehuesit reagon ndaj paraziteve duke

shkaktuar me shume deme se vete parazitet.

Protozoaret parazitar Ne sistemin e

klasifikimit te 5mbreterive te

organizmave te

gjalle, protozoa-

ret jane ne mbre-terine e protista-

ve. Disa taksono-

miste preferojne

ti klasifikojne protozoaret si mbreteri me vete. Shumica e

protozoareve jane njeqelizore dhe disa te tjere

shume qelizore. . Protozoaret jane te klasifikuarne sistemin e mbreterive nga menyra e tyre e

levizjes.Amebat levizin nepermjet kembeve te

rreme, flagjelatet levizin nepermjet flagjelit, ciliatelevizin nepermjet cilieve qe jane si qerpike te

vegjel dhe disa te tjere nuk levizin. Protozoaret te

klasifikuar si Sporozoa nuk kane pseudopode,flagjel apo cilie. Jo te gjthe protozoaret jane

parazite.Per shembull disa nga protozoaret e

ujerave (paramecium dhe stentor) qe studiohen ne

mikrobiologji dhe biologji nuk jane parazite.

Gjithsesi shumica e protozoareve parazite tenjerezit jane parazite te detyruar, disa jane

fakultative, te afte per te jetuar jashte nje organizm

, por gjithashtu te afte per tu bere parazite kurrastesisht hyjne ne nje trup. Acantamoeba dhe

Naeglaria fouler jane shembuj te paraziteve

fakultative. Ameba kryesisht qendron ne toke(balte) dhe uje, por mund te shkaktojne semundje

serioze kur hyjne ne sy apo ne mukozen e hundes.

Nepermjet mukozes se hundes ato kalojne ne

nervin olfaktor dhe arrijne deri ne tru dhe

shkaktojne semundje qe prekin sisitemin nervorqendror. Duke qene se protozoaret jane te vegjel,

diagnostikimi i infeksioneve protozoare behetvetem me ekzaminimin mikroskopik te lengjeve te

trupit dhe feceve. Strishot e gjakut periferik

ngjyrosen kryesisht me Giemsa, nderkohe qemostrat fekale ngjyrosen me metodat trikromike

dhe hematoksiline ferrike. Shumica e infeksione-

ve protozoare diagnostikohen duke vezhguar

tropozitet, cistet , ocistet dhe sporet ne mostren e

faze specifike te ciklit jetesor te parazitit, por qe nuk

eshte nje strehues i zakonshem ne ciklin e tyre jetesor. Nje parazit fakultativ eshte nje organizem i

gjalle i cili edhe pse eshte parazit nuk do te thote qe

ai duhet te jetoje si nje parazit.Eshte i afte te jetojenje jete te pavarur edhe po te jete i ndare nga

organizmi strehues. Ameba e cila jeton e lireshkakton keratokonjuktivit dhe meningoencefalitin primar amebik, keto jane shembuj te paraziteve

fakultative. Nje parazit i detyruar nuk ka zgjidhje

tjeter pervec se te jete nje parazit.Shumica e

paraziteve qe infektojne njerezit jane parazite tedetyruar. Parazitologjia eshte dega qe studion

parazitet dhe parazitologjisti eshte personi qe studion

parazitet. Sic e permendem me lart cdo kurs i

parazitologjise eshte i ndare ne tre zona , studimi i protozoareve,helminteve dhe artropodeve.

Parazitologjia mjekesore studion parazitet te ciletshkaktojne semundje te njerezit. Pergjegjesia eseksionit te parazitologjise ne mikrobiologjine

klinike laboratorike eshte ardhja ne ndihme

klinicisteve per te diagnostikuar semundjet paresore parazitare, semundje

te cilat jane te

shkaktuara nga

endoparazitet si pro-tozoaret dhe helmintet.

Ne pergjithesi infeksi-

net parazitare diagno-stikohen duke vezhguar

dhe njohur disa stade te ciklit te jetes se paraziteve ne

mostrat klinike. Stadet e ciklit te jetes te disave jane

shume te vogla. Gjetja e tyre ne moster perfaqeson

nje nga sfidat me te medha per mikrobiologet klinik.

Si shkaktojne semundje parazitetMenyra sesi parazitet shkaktojne semundje

strehueve te tyre varion nga nje specie ne tjetren dhe

shpeshhere varet edhe nga numri i paraziteve qe jane

prezente.Per helmintet, numrit qe ato jane ireferohemi shpesh si "pesha e krimbit". Disa parazite

prodhojne toksina, disa prodhojne enzima tedemshme, disa parazite invazive dhe migrues

shkaktojne deme fizike organeve,disa shkaktojne

shkaterrimin e qelizave,disa shkaktojne bllokimin eeneve te gjakut dhe te strukturave te tjera tubulare.

Disa parazite nderhyjne ne proceset jetesore te

strehuesit dhe disa te tjere mbarojne rezervat ushqi -

Ne pergjithesi infeksionet

parazitare diagnostikohen

duke vezhguar dhe njohur

disa stade te ciklit te jetesse paraziteve ne mostrat

klinike.

Protozoaret jane te klasifikuar

ne sistemin e mbreterive ngamenyra e tyre e levizjes.Ameba

levizin nepermjet kembeve te

rreme, flagjelatet levizinnepermjet flagjelit, ciliatet

levizin nepermjet cilieve qe jan

si qerpike te vegjel dhe disa te

tjere nuk levizin


4/19


marre. Tropoziti

eshte stadi nda-

res ne ciklin je -

tesor te proto -zoareve, ku

dhe cistet,

ocistet dhe spo-ret jane ne nje

faze gjumi

(afersisht si sporet bakteriale). Infeksionet protozoaremund te ndodhin kryesisht nga inhalimi i cisteve,

ocisteve dhe sporeve. Per shkak te natyres se brishte

rrallehere tropozoitet mund te sherbejne ne stadin

infektiv.

Infeksionet protozoare te njerezit

Infeksionet protozoare te lekures Leishmanjoza

Semundja: Jane tri forma te leishmanjozes, kutane,

mukokutane (ose mukozale) dhe viscerale. Formakutane fillon me nje papul e cila zmadhohet ne nje

grope ulcerike. Ulcerat individuale mund te

bashkohen dhe te shkaktojne disa ndryshime.Leishmanjoza viscerale e njohur gjithashtu si kala-azar eshte e karakterizuar nga temperatura, zmadhimi

i melcise dhe shpretkes,limfoadenopati,anemi,

leukopeni dhe dobesi . Vdekja mund te vije si rezultati rasteve te patrajtuara.

Kujdesi per pacientin: Masa standarte per te

hospitalizuar pacientin.

Perhapja gjeografike: Leishmanjoza ndodh ne disa

rajone te botes, Pakistan, Kine,Afrike, Amerike dhe

Meksiko.Disa raste kane ndodhur edhe ne qender- jug

te Teksasit. Eshte vleresuar se rreth 1.5- 2 milione

njerez kane leishmanjoze dhe rreth 57000 mije

vdesin cdo dite nga kjo semundje.

Parazitet . Leishmanjoza

shkaktohet nga specie tendryshme te protozoareve

ne gjinine Leishmania.

Forma brendaqelizore e pa-razitit quhet ndryshe ama-

stigote. Forma jashteqeli-

zore e parazitit quhet

ndryshe promastigote.

Burimet dhe menyra e transmetimit. Burimet

perfshijne njerezit e infektuar, qente shtepiak dhe

kafshe te tjera te egra. Leishmanjoza eshte njesemundje qe vjen nga kafshet dhe zakonisht

transmetohet nepermjet kafshimeve ose prekjeve n

keto kafshe. Transmetimi nepermjet transfuzioneve

te gjakut dhe kontaktit person-person eshte

minimizuar.

Diagnoza laboratorike. Diagnoza e leishmanjozese lekures dhe asaj mykotike eshte bere me ane te

identifikimit mikroskopik te materialeve te

ngjyrosura te pergatitura nga lezionet e formave jashteqelizore te parazitit ne nje media te

pershtatshme. Kultura zakonisht perdoret dhe

manipulohet ne laboratoret mikrobiologjik. Gjate pergatitjes dallohet se Amastigotet e parazitit jane

makrofag dhe ne afersi te qelizave te crregullta. Nj

test intradermal i quajtur testi Montenegro ,proced

-

Tropoziti eshte stadi ndares ne

ciklin jetesor te protozoareve, ku

dhe cistet, ocistet dhe sporet janene nje faze gjumi (afersisht si sporet

bakteriale). Infeksionet protozoare

mund te ndodhin kryesisht nga

inhalimi i cisteve, ocisteve dhesporeve.

Figura 21-1 Pacient me leishmanjoz kutane ([A] nga Binford CH, Connor DH.Pathology of Tropical and

Extraordinary Diseases, vol. 1. Washington, DC: Armed Forces Institute of Pathology, 1976. [B] Courtesy of Dr

DS Martin and the CDC.)

A B

Leishmanjoza

shkaktohet nga disa

specie te protozoareve

flagjelore dhe

zakonisht

transmetohet nga

pickimi i insekteve.


5/19


Infeksionet protozoare te syrit

Infeksionet protozoare te syrit perfshijne

konjuktivitin dhe kerato-konjuktivitin (inflamaci

rat imunodiagnostike dhe diagnostike molekulare jane

gjithashtu te perdorshme. Ne testin Montenegroantigjeni derivon nga Progmastigotet ku eshte

infektuar, brenda lekures.

Tab 21-2 Infeksionet protozoare te syve

Semundja Informacion rreth saj

Infeksioni amebik i syritKonjuktivitis dhe kerato-konjuktivitis

jane infeksione amebike qe shkaktojne

inflamacion te konjuktives , ulceratkorneale, formimin e qelbit dhe

dhimbje te forta. Keto infeksione mund

te cojne ne humbjen e shikimit.

Veprimi i semundjes eshte me i shpejte

kemi prezente carje ose inflamacionte kornese.

Kujdesi ndaj pacientit. Te perdoren te

gjitha mjekimet standarte per pacientet eshtruar.

Perhapja gjeografike. Infeksioni

amebik i syrit mund te ndodh ne shume

shtete ne te gjitha kontinentet.

Toksoplazma. Toksoplazma eshte nje

infeksion sistemik sporozoar qe prek personat me imunitet te kompromentu-

uar. Mund te jete pa simptoma. Gjithsesisemundje serioze duke perfshire vde –

kjen mund tu ndodhin personave me

imunitet te ulur. Semundja zakonisht

perfshin SNQ, syte, mushkrite ose ze – mren. Toksoplazmat cerebrale jane te

zakonshme ne paciente me AIDS.

Infeksioni gjate shtatezanise mund te

coje ne infektimin e fetusit dhe mund te

shkaktoj vdekjen e tij ose defekteserioze gjate lindjes, si p.sh demtime te

trurit.


gjitha mjekimet standarte per pacientet e

shtruar.

Perhapja gjeografike. Toksoplazmat

ndodhin ne te gjithe boten.

Parazitet. Infeksionet amebike te syrit shkaktohen nga njeshumellojshmeri e specieve te Amebes ne gjinine e Acantbmoebes . P

shkak se keto ameba jane te afte te jetojne te lira ose te ekzistojne si

parazite ne iu referohemi si parazite fakultativ.

Burimet dhe menyra e transmetimit. Ameba mund te futet ne sy n

uji i kontaminuar me amebe. Infeksionet mund t’ju ndodhin zakonish

njerezve qe vendosin lente kantakti te pasterilizuara, ose qe jane

sterilizuar nga ata vete,ose kur lentet kane qene te infektuara me

amebe.Diagnoza laboratorike. Infeksioni amebik i syrit

diagnostikohet nepermjet ekzaminimit ne mikroskop , gerryerjeve ap

aspirateve te syrit, apo nga kultura ne media e mbjelle me E.Coli osendonje bakter tjeter anetar i familjes se Enterobaktereve. Bakteret ne

media sherbejne si ushqim per amebat.

Parazitet. Toksoplazma shkaktohet nga Toxoplazma gondii ,nje

sporozoar brendaqelizor.Burimet dhe menyra e transmetimit. Prete perfundimtare te

infeksionit perfshijne macet dhe kafshe te tjera qe peken duke ngrenezogj te infektuar. Prete e ndermjetme te ketij infeksioni jane zogjte,

delet, brejtesit, dhite, derrat dhe gjedhe te tjera. Njerezit zakonisht

infektohen duke ngrene mishin te gjalle ose te pagatuar mire, i cili

permban forma mazuole prej guri te parazitit. Infeksioni mund te jete prezent ne ushqime dhe ujin e kontaminuar nga fecet e ketyre kafshev

te infektuara. Femijet mund ta marrin infeksionin nga kutite e reres q

permbajne fecet e ketyre kafsheve te infektuara. Infeksioni mund te

transmetohet nga transfuzionet e gjakut apo dhe nga transplantet e

organeve.Diagnoza laboratorike. Toksoplazmat diagnostikohen zakonisht duk

perdorur procedurat imuno-diagnostike. Procedura te tjera diagnostik perfshijne paraqitjen e paraziteve nepermjet materialit te indeve apo

lengjeve te trupit qe jane marre neperemjet biopsise apo nekropsise.

Izolimi i T. gondii behet duke perdorur kafshet laboratorike dhe kultu

qelizore.


6/19


i korneas dhe konjuktives) te shkaktuara nga amebane gjinine e Acantbaomeba dhe toksoplasmat te

shkaktuara nga sporozoari Toxoplasma gondii.

Megjithese toksoplasmat jane pershkruar ne kete

kapitull, manifestimet e saj ne semundjet okulare janete shumta. Manifestimet okulare te toksoplasmes

ndodhin fillimisht ne pacientet me imunitet te

kompromentuar ku infeksioni mund te coje ne heqjene syrit te infektuar. Tabela 21-2 permban

informacion rreth ketyre semundjeve.

Infeksionet protozoare te traktit gastrointestinal.

Nga shumellojshmeria e infeksioneve protozoare tetraktit gastrointestinal vetem amebiaza,balantidiaza,

kriptosporidioza, ciklosporioza, xhardiaza jane

pershkruar ne kete kapitull. Sic e permendem dhe me

lart 3 semundjet e mevonshme u quajten semundje

infektive ne SHBA. Tabela 21-2 dhe 21-3 permbaninformacion mbi infeksionet protozoare te traktit

gastrointestinal.

Infeksionet protozoare te traktit uro-gjenital.

Trikomonoza Semundja. Trikomonoza eshte nje protozoar

seksualisht i transmetueshem si te femrat ashtu dhte meshkujt. Semundja zakonisht eshte

simptomatike te femrat dhe shkakton inflamacion vagines me leng te holle, te bollshem, te

shkumezuar dhe me ngjyre te gjelber ne te verdhe.

Flitet se trikomonoza eshte shkaku i nje ne tresemundjeve inflamatore te vagines ne SHBA. Dy

shkaktare te tjere jane Candida albicans dhe

bakteret. Te femrat trikomonoza mund te shkaktoj

urehritis ose kiste. Pavarsisht simptomave te rralla

Figura 21-2 Tre infeksione protozoare te traktit gastrointestinal (Nga Harvey RA, et al.

Lippincott’s Illustrated Reviews: Microbiology, 2nd ed. Philadelphia: Lippincott Williams &

Wilkins, 2007.)

Entamoeba histolytica

1.Infekton zorren e trashe me

infeksion sekondar.

2. Pacientet e infektuar gjate

infeksionit shtrohen.3.Diagnoza vihet ne varesi te

karakteristikave te cistit.4.Terapia lodokinol dhe metronidatel.

Kriptosporidium parvum

1.Infekton anen e poshtme te zorres se

holle. 2. Infektuesit jane parazit

intraqelizor ne qelizat epiteliale

te zorres.3.Diagnoza behet

duke modifikuar mostren e

ngjyrosur me acid.4.Terapia me paramomycin

Giardia lamblia

1.Zakonisht vjen si pasoje e pirjes se ujit te kontaminuar .2.Infekton duodenin me nje

periudhe inkubimi prej 10ditesh.

3.Infeksioni akut tregohet nga

fillimi i papritur i diarres teholluar dhe eres se keqe.4.Diagnostikohet nga prezenca ecistit te tropozoitit.

5.Terapia me metronidatol .


7/19


Infeksionet protozoare te traktit gastrointestinal Tab 21-3

Semundja

Amebiaza. Semundja amebike eshte nje

infeksion protozoar i traktit gastrointestinal, i

cili mund te jete jo simptomatik, i bute ose irende dhe zakonisht eshte i shoqeruar me

dizenteri, temperature, ethe, gjakderdhje

gjate diarres konstipacion ose kolit. Amebamund te pushtoj dhe mukozen e zorres se

trashe duke formuar kokrriza te cilat ndonje-

here jane shkaqe per karcinomat. Amebat

mund te jene te shperndara permes qarkulli-mit te gjakut ne vende extraintestinale, duke

cuar ne formim te ketyre kokrrizave ne melci

, mushkeri, tru si dhe ne organe te tjera.

Kujdesi ndaj pacientit. Te perdoren te gji-tha mjekimet standarte per pacientet e

shtruar.

Perhapja gjeografike. Amebiaza ndodh nete gjithe boten.

Balantidiaza eshte nje semundje infektive

protozoare e zorres se trashe qe shkakton di-arre, dizenteri, kolit,te vjella, marrje mendsh.


gjitha mjekimet standarte per pacientet e

shtruar.

Perhapja gjeografike. Dhe pse eshte pare sisemundje ne te gjithe boten eshte pak me e

rralle ne SHBA.

Kriptosporoidoza. Eshte nje infeksion i

traktit gastrointestinal i shkaktuar nga nje

protozoar coccidial. Kjo semundje mund te

jete jo simptomatike ose mund te shkaktojediarre, dhimbje abdominale. Simptomat me

pak te zakonshme jane temperature, anoreksi

, marrje mendsh dhe te vjella. Semundja mu-

nd te kete pasoja fatale per pacientet me imu-nitet te kompromentuar. Femijet nen 2 vjec,

mbajtesit e kafsheve, turistet dhe homose-

ksualet jane me te predispozuar kundrejtketyre infeksioneve. Mund te shkaktohet si

pasoje e lidhjes se ujerave te pijshem me

ujerat e ndotura , nga uji i paste rilizuar qe permban fece kafshesh.


gjitha mjekimet standarte per pacientet eshtruar.

Perhapja gjeografike. Perhapja me e ma-

dhe ka qene ne vitin 1993 ne SHBA.

Informacione rreth saj

Parazitet. Amebiaza shkaktohet nga Entamoeba histolityca. Si te

gjitha amebat kjo ka dy faza, e para eshte faza e kistit e cila eshte

nje faze e pergjumur dhe faza infektive e cila eshte metabolikishtaktive duke prodhuar tropozoite.

Burimet dhe menyra e transmetimit. Burimet perfshijne njerezi

simptomatike dhe asimptomatike si dhe kontaminimin nga fekalette ujit dhe ushqimeve. Transmetimi ndodh ne nje nga keto rruge :

a-nepermjet ingjestimit ose kontaminimit fekalisht te ujit dhe

ushqimeve

b- nepermjet insekteve fluturuese qe transmetojne infeksionin ngfecet te ushqimi.

c-nepermjet ndotjes se ushqimit, nepermjet duarve te ndotura

fekalisht. d- nga kontaktet seksuale orale dhe anale

e- nga marredheniet seksuale me shume partner.Diagnoza laboratorike. Dizenteria amebike diagnostikohet me

ane te nje vezhgimi mikroskopik te tropozoiteve te E.histolycita.

Tropozoitet amebike dhe kistet jane me diameter 1 ose 2 mikrometer dhe jane te veshtire per tu gjetur ne pergatitjet e ngjyrosura te

materialit fekal. Eshte gjithashtu e nevojshme per profesionistin

mikrobiolog qe te jete ne gjendje te beje diferencimin midisE.hystolica nga patogjenet e tjere. Prezenca e qelizave te kuq te

gjakut me tropozoite dikton nje amebiasis invasive.

Parazitet- Balantidiaza shkaktohet nga Balantidium Coli, nje

protozoar me qerpike. B.Coli eshte i vetmi protozoar me qerpike

cili shkakton semundje te njerezit. Kjo semundje ndodh me shumte derrat se sa te njerezit.

Burimet dhe menyra e transmetimit. Burimet perfshijne derrat

dhe cdo gje te kontaminuar nga fecet e derrave. Transmetimi

zakonisht ndodh nga ingjestimi fekalisht i cisteve te B.Colit ne ujeose ne ushqim.

Diagnoza laboratorike. Kjo semundje diagnostikohet nga

vezhgimi dhe identifikimi i tropozoiteve te B.Coli ose cistevefekale te specieve te kontaminuara te cilat mund te permbajne gja

ose mukus. B.Coli eshte protozoari me i madh qe infekton njerez

Parazitet. Kriptosporoidoza shkaktohet nga Cryptosporidium parvum, nje protozoar coccidial. Parazite te tjere coccidial te

njerezit dallohen Cyclospora, Izospora, Sarcocystis.

Burimet dhe menyrat e transmetimit. Burimet perfshijne njerez

e infektuar, macet dhe kafshet e tjera shtepiake, transmetimin feka

oral, transmetimin nga nje person ne nje tjeter, transmetimin nga

kafshet te njeriu ose kontaminimi i ujerave ose ushqimeve.

Diagnoza laboratorike. Kriptosporidoza mund te diagnostikohet

nepermjet vezhgimit mikroskopik te mostrave fekale ose te

mostrave te ngjyrosura. Procedurat specifike dhe sensitive jane

gjithashtu te vlefshme.


8/19


Tab 21-4 Infeksionet protozoare te traktit gastrointestinal ( vazhdim)

Semundja Ciklosporioza eshte njeinfeksion i traktit gastro-intestinal

i cili shkakton heqje barku

(diarre) mjaft te lengshme dhe teshpeshta (6 ose me shume dalje

ne dite), te perziera, anoreksi,

spazma te shpeshta abdominale,

lodhje dhe renie ne peshe. Diarreatek pacientet me imunitet normal

zgjat nga 9-43 dite, ndersa tek

pacientet me sistem imunitar te

kompromentuar pra me sistemimunitar te dobet mund te zgjase

me muaj.

Kujdesi ndaj pacientit. Duhet temarrim masat standarte per

shtrimin ne spital te pacientit.

Perhapja gjeografike. Ciklosporioza eshte diagnostikuarne Azi, Karaibe, Meksike, Peru

dhe ne SHBA.

Xhardiaza. Xhardiaza eshte nje

infeksion parazitar i duodenit

(pjesa me e larte e intestinit te

voge) dhe ky infeksion mund te

jete asimptomatik,i lehte ose irende. Pacientet kryesisht kane

diarre, problem ne perthithjenushqimore, zbehje, spazma

abdominale, gazra, fryrje barku,

lodhje,humbje te ekuilibrit dheshpesh edhe renie ne peshe.

Kujdesi ndaj pacientit. Duhet temarrim masat standarte per

hospitalizimin dhe kontaktimin evazhdueshem me pacientet.

Gjithashtu duhet te marrim masa per zbulimin e rasteve te pacienteve te padiagnostikuar.

Perhapja gjeografike. Kjosemundje eshte e perhapur ne

gjithe boten.

.

Informacion plotesues

Paraziti. Ciklosporioza eshte nje infeksion parazitar qe shfaqet si rezultat i

gelltitjes se ocisteve Cyclospora Cayetanenis.

Burimet dhe Menyra e Transmetimit. Burimet kryesore te infektimit mekete infeksion parazitar jane burimet ujore te ndotura me fekale dhe produkt

ushqimore te shpelara me uje te ndotur nga fekalet. Perhapja e ketij infeksion

eshte shume e lehte dhe epidemite ose shperthimet me te medha te ketijinfeksioni kane ardhur si rezultat i ujit te ndotur por edhe nga produkte te till

ushqimore si borziloku, marulja te cilat jane shperlare me uje te ndotur.

Diagnoza Laboratorike. Diagnostikimi i ciklosporiozes eshte bere duke u bazuar ne vezhgimin mikroskopik te ocisteve acid shpejta me diameter nga 8

10 mikron,te cilat jane pothuajse dyfishi i permasave te ocistit te

Cyptosporidium. Normalisht keto ociste kane nje ngjyre jeshile te ndritshmene blu te thelle kundrejt ndricimit fluoreshent ultravjollce qe marrin kur ne i

ekzaminojme ato me filtrat perkates.

Patogjeni. Xhardiaza eshte nje infeksion qe shkaktohet nga Giardia lamblia(equajtur Giardia intestinalis), nje protozoar kamzhikor, i pajisur me flagjele(referuar Fig 5-4 ne kapitullin 5). Zakonisht tropozitet ngjiten ne veshjen e

brendshme mukozale te duodenit. Tropozitet dhe cistet nxirren jashte me ane

te feceve.

Burimet dhe Menyra e Transmetimit. Burimet e infektimit perfshijnenjerezit e infektuar, ne disa raste kastoret dhe kafshe te tjera te egra apo

shtepiake te cilet kane konsumuar uje te kontaminuar me ciste te Giardias; dujin e pijshem te ndotur nga fekalet si dhe ujera rekreative. Perhapja e ketijinfeksioni behet edhe ne qendrat e perkujdesjes ditore. Perhapja e infeksion

ndodh nepermjet mbetjeve fekale, nga gelltitja e cisteve qe gjenden ne ujin a

ushqimet e ndotura nga mbetjet fekale, ose nga personi ne person nepermjet

kalimit te duarve te ndotura ne goje (sic ndodh ne qendrat e perkujdesjesditore). Shperthimet e medha epidemike te ketij infeksioni kane ardhur si

rezultat i pirjes se ujit te pafiltruar. Filtrimi i ujit eshte i nevojshem sepse

perqendrimi i klorureve i perdorur zakonisht per pastrimin e ujit nuk i vretkistet e Giardias, vecanerisht ne uje te ftohte. Perhapje te ketij infeksioni ne

nje mase me te vogel kane ardhur si rezultat i ushqimit te kontaminuar,

transmetimit nga personi ne person ne qendrat e perkujdesjes ditore dhe nga

ujerat rekreativ te kontaminuar nga mbetjet fekalet (ne pishina ).

Diagnoza Laboratorike.Xhardiaza zakonisht diagnostikohet nga vezhgimi

mikroskopik i tropoziteve dhe cisteve ne strishot e ngjyrosura te mostrave

fekale ose nga aspirimi duodenal. Tropozitet karakteristike ne forme loti te

Giardias permbajne dy berthama qe i japin atyre pamjen e nje fytyre ( Fig. 2

-3). Ato duket sikur po e shohin personin qe po i vezhgon ne mikroskop.

Tropozitet e Giardias jane pershkruar si te ngjashme me nje fytyre bufi, nje

fytyre kllouni ose si nje burre i vjeter me syze . Procedurat imunodiagnostik

jane gjithashtu te vlefshme .


9/19

Ka itulli 21 Infeksionet Parazitare 36

Figura 21-4 . Trichomonas vaginalis dhe koket

gram – pozitive per ngjashmerine nga permasat . Tropozitet (si shigjeta ) te T . vaginalis jane te lehta petu dalluar ne nje perberje kripore te bollshme te nje

mostre te fresket . Flagjela e tyre dhe membrane e

paqendrueshme ( e levizshme ) i ben ato qe te jenegjithmone ne levizje. Kur ato vdesin, ato behen sferike

dhe nuk mund te dallohen nga qelizat e bardha te gjaku

te njeriut.

Diagnoza Laboratorike.Vaginitis i shkaktuar ngaT.vaginalis mund te diagnostikohet nepermjet kryerjes

se nje ekzaminimi ne nje material te bollshem dhe tefresket kripor, e te lagesht (pershkruar ne CD-ROM

kapitulli 5) sekretuar nga vagina,ku do te vezhgojme

tropozoitet e levizshem ( Fig 21-4 ).Procedurat e

kultures kerkimore jane gjithashtu te vlefshme perdiagnostikim por kryhen rralle ne laboratoret e

klinikave mikrobiologjike. Tropozoitet e T.vaginalis n

disa raste jane pare edhe ne urine ne strishot ePapanikolaut. Diagnostikimi i trikomonozes tek

meshkujt mund te realizohet duke kryer ekzaminime n

nje material te bollshem kripor te shkarkuar nga uretraose duke perdorur si material sekrecionet e prostates.

Figura 21-3 . Tropozitet e Geardia lambli a te

cilat jane rritur ne nje terren kulturor kerkimor

laboratorik. Tropozitet 10-20 mikron te gjata dhe5-15 mikron te gjera , dallohen lehtesisht ne

ekzaminimin mikroskopik te mostrave te fresketa

fekale. Dy berthamat e tyre ovale duken si sy. Kur ju shikoni tropozitet e Gardia lamblia nepermjetmikroskopit duket sikur ato ju shikojne ju .

tek meshkujt, trikomonoza mund te coje ne prostat, infeksione te uretres ose infeksione te

fshikezes seminale. Personat me trikomonozeshpesh kane edhe semundje te tjera sic jane

semundjet SST,vecanerisht gonorea.

Kujdesi ndaj pacientit.Duhet te ma-rrim masat standarte per perkujdesjen

e pacientit.

Perhapja gjeografike.Trikomonoza eshte e perhapur ne

te gjithe boten.

Paraziti.Trikomonoza

eshte shkaktuar nga trichomonas va-

ginalis, i cili eshte i pajisur me flagjel

Burimet dhe Menyra e Transme-

timit. Njerezit e infektuar sherbejnesi burim per perhapjen e ketij infe-

ksioni. Perhapja e infeksionit ndo-dh nga kontakti direkt me vaginen

dhe nga shkarkimet e uretres se pe-

rsonave te infektuar gjate marre -dhenieve seksuale. Ky organizem

parazitar ekziston vetem ne fazen fraxhile te

tropozoiteve (nuk formon ciste), keshtu ai nukmund te mbijetoj per shume kohe jashte trupit te

Trikomonoza shkakto-

het nga nje

protozoarkamzhikor i

quajtur T.va

ginalis dhetransmetoh

et nga kont-akti direkt

me vaginen

dhe ngashkarkimet

e uretres ne

personat einfektuar.

STUDIME NDIMESE

TartabiqetDisa njerez i referohen te gjitha, ose shumices se

insekteve me termin tartabiqet, por vetem njekategori e insekteve i perfshin tartabiqet.

Teknikisht tartabiqet jane ne llojin Hemiptera.Te

perfshire ne kete lloj jane edhe tartabiqet e keqinj,disa tipe te tartabiqeve te ujit dhe shume tartabiqe

te bimeve.


10/19


Infeksionet e Sistemit te Qarkullimit te Gjakut te

shkaktuar nga Protozoaret

Tabela 21-4 permban informacion rreth

infeksioneve protozoare te sistemit te qarkullimit te

gjakut.

Infeksionet Protozoare te Sistemit Nervor

Qendror

Infeksionet protozoare ne SNQ perfshijne

tripanozomine afrikane,abcesin e amebes dhe PAM.

Secila nga keto semundje pervec PAM eshtediskutuar me heret ne kete kapitull.

Meningjoencefalitet Primare Amebike

Semundja.PAM eshte nje semundje e shkaktuarnga ameba e cila shkakton inflamacion te trurit dhe

meningjiteve, dhimbje fyti, te perziera, te vjella,temperature te larte, ngrirje te qafes. Nese eshte

diagnostikuar dhe trajtuar menjehere me ndihme

mjekesore vdekja ndodh per 10 dite, ndersazakonisht ndodh per 5-6 dite.

Kujdesi ndaj pacientit.Duhet te marrim masa

standarte per hospitalizimin e pacientit.

Perhapja gjeografike. PAM eshte i perhapur ne tegjithe boten.

Paraziti. PAM shkaktohet nga N.fowler , nje amebe

kamzhikorea .

Amebat e gjinise

Acahamoeba dhe

Balamuthia mund

te shkaktojnesimptoma te ngjashme.

Burimet dhe Menyrat e Transmetimit.Uji dhe tokasherbejne si burime infektive.Amebat zakonisht futen

pasazhet e hundes se nje personi qe noton ne ujera te

ndotur me ameba sic jane rezervuaret, liqenet, pellgjetujerat e ndenjura, ujerat termale, llixhat dhe pishinat

publike. Pasi amebat shtohen dhe pushtojne indet e

hundes ato me pas pushtojne trurin dhe meningjitet du

udhetuar nepermjet nervave te nuhatjes.

a- Naegleria fowleri eshte klasifikuar si nje amebe

kamzhikore sepse cikli i saj jetesor konsiston ne tre fa

tropozitet, faza e flagjeles se perkohshme ose ndryshe

faza e amebes kamzhikore dhe faza cistike.

Meningjoencefalitet ameboidiale primare shkaktohen nga nje ameb

kamxhikore e quajtur N.fowleri.

Tab 21-4

Semundja

Tripanosomia Afrikane (semundja e gjumit).

Tipanosomia afrikane eshte nje semundje sistemike

e shkaktuar nga prania e nje protozoari kamzhikor

te njohur si protozoari homoflagjelat ne rrjedhen e

gjakut. Stadet e hershme te semundjes perfshijnedisa simptoma si dhimbje ne vendin e pickimit nga

miza ce-ce temperature, dhimbje koke, pagjumesi,inflamacion te limfes, anemi, edema lokale dhe

skuqje te lekures ne vendin e pickimit. Stadet e

mevonshme te semundjes perfshijne renie teenergjise trupore, renie ne gjume, koma dhe vdekje

ne rastet e pacienteve te patrajtuar me ndihme

mjeksore. Jane pikerisht simptoma te shfaqura nestadin e mevonshem te kesaj semundje ato qe kane

Informacion plotesues

Patogjenet. Tripanosomia afrikane shkaktohet nga dy

nenlloje te Trypanosoma brucei. T.brucei e quajtur

gambiense ne Afriken perendimore dhe ate qendrore e cila

shkakton nje numer te madh pacientesh qe vuajne nga

semundja e gjumit, kjo semundje mund te zgjase me vite.T.brucei e quajtur rhodesiense ne Afriken lindore e cila

shkakton me shume raste fatale te tripanosomis afrikane,zakonisht ne rastet e pa trajtuara me ndihme mjeksorevdekja e pacientit mund te ndodhe brenda disa javesh ose

per pak muaj.

Burimet dhe Menyra e Transmetimit. Njerezit e infektusherbejne si nje burim per T.brucei e quajtur gambiense,

ndersa kafshet e egra dhe ato shtepiake jane burimi kryeso

T.brucei i quajtur rhodesiense, mizat ce-ce behen burim

Infeksionet Protozoare te Sistemit te Qarkullimit te Gjakut


11/19


Tab 21-4

percaktuar emrin e kesaj semundje si semundja egjumit.

Kujdesi ndaj pacienti. Duhet te marrim masat

standarte per hospitalizimin e pacientit.

Perhapja gjeografike. Tripanosomia afrikane

transmetohet nepermjet mizave ce-ce (Genus

Glossina), keshtu qe kjo semundje eshte e perhapurvetem ne vendet tropikale si Afrika ku eshte

evidentuar prania e mizave ce-ce. Nga studimet ebera eshte vlersuar se me shume se 300.000 njerez

vuajne nga kjo semundje dhe rreth 66.000 te tjere

vdesin cdo vit nga kjo semundje.

Tripanosomia Amerikane(semundja e Chagas). Tripanosomia amerikane e njohur si semundja e

Chagas, ne nder te Carlos Chageas, i cili studioi dhe

pershkroi te gjith ciklin jetesor te Trypanosomacruzzi ne vitin 1909. Ne stadin akut te semundjes

pacientet mund te paraqesin nje pergjigje

inflamatore ne vendin e pickimit nga insekti,temperature, gjendje te semure, inflamacion te

gjendrrave limfatike, melci te zmadhuar dhe

shpretke te zmadhuar; ose mund te paraqitet si nje

semundje asimptomatike. Komplikacionet kronike tepakthyeshme perfshijne demtimet e zemres, aritmi,

zmadhim te ezofagut dhe te zorres se trashe.

Gjithashtu si rezultat i kesaj semundje mund tendodhin edhe meningjoencefalite kercenuese per

jeten.

Kujdesi ndaj pacientit. Duhet te marrim masatstandarte per hospitalizimin e pacientit.

Perhapja gjeografike. Semundja e Chagas eshte e

perhapur kryesisht ne Ameriken Jugore, Ameriken

Qendrore dhe ne Meksike, megjithese disa raste janeraportuar edhe ne SHBA, nga pickimi i

insekteve ose transfuzioni i gjakut. Shqetesues eshte

fakti i rritjes se numrit te personave te infektuar qe

hyjne ne vend, te ardhur nga zonat endemike.Gjithashtu ne SHBA shqetesuese eshte edhe siguria

e transfuzionit te gjakut. Ne SHBA, dhuruesit e

gjakut nuk kontrollohen nese e mbartin apo joparazitin shkaktar te kesaj semundje, T.cruzi. nga

studimet e bera eshte vlersuar se 16 deri ne 18

milion njerez jane te prekur nga semundja e Chagasdhe rreth 50.000 te tjere vdesin cdo vit nga kjo

semundje.

infeksioni kur ato jane ushqyer me gjak te infektuar me parazitin shkaktar te tripanosomise. Keta parazit me pas

shumohen dhe maturohen ne mizat ce-ce, tashme te

infektuara. Njerezit infektohen kur parazitet e maturuara t

tripanosomise qe gjenden ne gjakun e mizave ce-ce,injektohen ne rrjedhen e gjakut te nje personi te shendosh

pasi miza ce-ce e ka pickuar kete person per te thithur

gjakun e tij.

Diagnoza Laboratorike. Tripanosomia afrikane eshtediagnostikuar nga vezhgimi dhe identifikimi i

tripomastigoteve ne gjak, likidin e marre nga limfonodula

ose ne lengun cerebrospinal (Fig.21-5). Proceduratimunodiagnostike jane githashtu te vlefshme.

Paraziti. Agjenti etiologjik i tripanosomis amerikane esht

T.cruzi, i cili gjendet ne dy forma :si nje hemoflagjelat(forma tripomastigote ) dhe si nje parazit I palevizshem ,

brendaqelizor (forma amastigote ).

Burimet dhe Menyra e Transmetimit . Tek burimet

infektuese perfshijme njerezit e infektuar dhe me shume s

150 specie te kafsheve te egra dhe atyre shtepiake, duke perfshire ketu: qente, macet, brejtesit, mishngrenesit dhe

primatet. Vektoret e transmetimit te tripanozomise

amerikane jane ne shumicen e rasteve insekte (shiko

“Studimet Ndihmese : Tartabiqet”ne faqen 364). Ato janenjohura me shume emra si p.sh insektet triatomike, insekt

puthjeve etj.Nje insekt infektohet kur ai ushqehet me gjake nje kafshe te infektuar. Me vone ky insekt mund teushqehet me gjakun e nje personi te shendoshe ose te

defekoje ( te leshoje jashteqitjen e tij ) ne bishtin e syrit te

nje personi te shendoshe qe po fle. Ky person do te

infektohet nga fecet e insektet (te cilat permbajne paraziteduke u perpjekur ti fshije apo ti pastroje ato por ne kete

menyre ato do te perhapen me ne brendesi te syrit apo me

brendesi te plages, te krijuar nga pickimi i insektit . Njeshenje karakteristike e kesaj semundje eshte formimi i

sklepave mbi qepalla i cili ndodh pasi T.cruzzi eshte futur

brendesi te syrit , kjo quhet shenja Romana . Perhapja ekesaj semundjeje mund te ndodhe edhe nepermjettransfuzionit te gjakut ose transplantit te organeve .

Diagnoza Laboratorike . Tripanosomia amerikane eshte

diagnostikuar nga vezhgimi i tripomastigoteve ne gjak (Fi21-6) ose i amastigoteve ne inde (vecanerisht ne miokard

ose ne biopsite e limfonodulave . Procedurat imunodiagn

stike jane gjithashtu te vlefshme . Ksenodiagnoza eshte nj

ekzaminim qe kryhet zakonisht ne vendet endemike . Nekete procedure sterile rriten ne terrene kulturore laboratori

, insekte te cilat me pas lejohen te ushqehen me gjakun e n

Infeksionet Protozoare te Sistemit te Qarkullimit te Gjakut (vazhdim)


12/19


Tab 21-4 Infeksionet Protozoare te Sistemit te Qarkullimit te Gjakut (vazhdim)

Babesioza. Babesioza eshte nje semundje

sporozare e cila perfshin temperature, te

dridhura, dhimbje muskulare, veshtiresi ne tearsyetuar, lodhje dhe anemi. Kjo eshte nje

semundje mjaft e rende dhe ne disa raste fataleper jeten, vecanerisht ne personat qe vuajne ngasemundje te shpretkes dhe personat e moshuar.

Pacientet mund te infektohen lehtesisht me

Barrelia burgdorferi, qe eshte agjenti etiologjik isemundjes se Lymes.

Kujdesi ndaj pacientit.Perdor mjekime

standarte per pacientet e shtruar ne spitale.

Perhapja Gjeografike .Babesioza eshte nje

semundje endemike ne shume vende te botes ,duke pefshire Europen,Meksiken dhe Shtetet E

Bashkuara Te Amerikes .Shumica e rasteve teSHBA -se ndodh ne New York dhe NewEngland.

Malaria. Malaria eshte nje infeksion sporozoar

sistemik me temperature , ethe, djeresitje,dhi-

mbje koke dhe te perziera dhe te vjella.Freku-

enca ne te cilen perseriten ethet , temperatura ,djeresitja i referohet periodicitetit e cila varet nga

specia e vecante e parazitit te malaries i cili e

shkakton kete infeksion . Ethet dhe temperatura ecila vjen me raste dhe per nje kohe te shkurterndonjehere nga levizjet e trupit e pakontrolluara

te trupit.Pervec ketyre simptomave , malaria mu-

nd te shoqerohet me kolle,diarre , dhimbje respi-ratore , shok, demtime renale, edema pulmonare

dhe cerebrale , koma dhe vdekje .

Kujdesi ndaj pacientit. Perdor mjekimetstandarte per pacientet e shtruar ne spitale .

Perhapja Gjeografike.Malaria eshte nje nga se-

mundjet infektuese me te rendesishme ne bote .

Eshte nje problem i madh shendetesor ne shumevende tropikale dhe subtropikale , e vleresuar me

treqind deri ne peseqind milion raste dhe 1.5-2.7

milion vdekje ne vit. Rreth 90% e te gjitha raste-

ve te malaries ndodhin ne Afrike , ku afersisht 1mln femije vdesin nga malaria cdo vit. Malaria

eshte nje semundje infektive e njohur kombetari-

isht ne SHBA.Shumica e rasteve te SHBA -sejane te importuara ,qe tregon qe kjo semundje

eshte sjelle nga jashte vendit.Pak raste te pa -

importuara te malaries ndodhin ne cdo vit.

e nje personi qe dyshohet se ka semundje e Chagas (pickimi n

insekti nuk eshte i dhimbshem ). Me pas keto insekte cohen n

laborator ku fecet e tyre kontrollohen ne menyre periodike per pranine e paraziteve shkaktare te semundjes se Chages .

Parazitet. Babesioza shkaktohet nga Babesia microti dhe llojtjera te parazitit Babesia duke perfshire edhe divergjene te Babesia ne Europe. Ashtu si parazitet e malarias, Babesia jan

spore intraeritrocitare (jetojne ne brendesi te eritrociteve).

Burimet dhe Menyra e Transmetimit. Burimet infektues perfshijne brejtesit per B.microti dhe kafshet per B.divergents

Infektimi ndodh menjehere nga pickimi i insekteve dhe me rra

nga transfuzioni i gjakut .

Diagnoza Laboratorike.Babesioza eshte diagnostikuar ngaobservimi dhe identifikimi i parazitit te intraeritrocitit Babeio

ne Geimsa-strishot e fiksuara te gjakut.Ato i ngjasonin "formaunazore" te hershme te paraziteve te malaries - vecanerisht

Plasmodium falciparum dhe keto duhej te diferencoheshin ng

parazitet e malaries .Procedurat e diagnozave imune dhe

molekulare jane gjithashtu te gatshme .

Parazitet. Malaria humane shkaktohet nga 4 specie ne gjenin

Plasmodium:Plasmodium vivax (specia me e zakonshme) ,

P.falciparum( me vdekjepruresja), Plasmodium malariae dhe Plasmodium ovale . Keta jane parazite sporozoare

intraeritrocitare. Infeksionet me P.vivax dhe P.ovale rezultojn

me ethe dhe temperature cdo 48 ore dhe njihet si malaria e treInfeksionet e P.malariae shkaktojne ethe dhe temperature cdo

ore dhe njihet si malarja e katert . Periodiciteti i P.falciparum

varjon nga 36-48 ore. Infeksionet mikse - qe jane , infeksione perfshijne me shume se nje specie Plasmodium - ndodh ne zo

te vecanta gjeografike. Barnat e P.vivax dhe P.falciporum jan

zakonshme . Plasmodium spp ka nje cikel jetesor kompleks d

perfshire nje insekt femer Anophles, melcine dhe eritrocitet e personi te infektuar.

Burimet dhe Menyra e Transmetimit.Njerezit e infektuar d

insektet e infektuara sherbejne si burime . Shumica e

infeksioneve humane ndodhin si rezultat i injektimit te sporit qarkullimin e gjakut nga nje insekt femer Anopheles ndersa m

nje sasi gjaku per ushqim. Infeksionet gjithashtu mund te

ndodhin si rezultat i nje transfuzioni te gjakut ose nga perdorii shiringave dhe ageve me gjak te kontaminuar .

Diagnoza Laboratorike . Malaria eshte diagnostikuar nga

observimi dhe identifikimi i paraziteve intraeritrocitare Plasmodium ne Geimsa -strishot e fiksuara te gjakut . Procedu

imunodiagnostike dhe diagnozat molekulare jane testuar.


13/19


Figura 21-5.Trypanosoma brucei ne nje perhapje

periferike me njolla te gjakut e marre nga nje paci-

ent me tripanozomen Afrikane . T. brucei tripoma -

stigotet jane 14-33 mikron te gjata dhe 1.5-3.5mikron

te gjera.

Figura 21-6.Trypanosoma cruzi ne nje perhapje

periferike me njolla te gjakut e marre nga nje pac

ent me tripanozomen Amerikane.(Semundja e Ca

es ).Disa tripomastigota te T.cruzi , me formen e tyre

tipike “C” , mund te shihet permes qelizave te kuqe t

gjakut

Figura21-7 : Cikli jetesor i paraziteve malarik :Njeriu infektohet kur nje mushkonje femer Anophelesinjekton sporet gjate pickimit. Mushkonjat infektohen kur bashkojne gametocitet femerore dhe mashku-

llore gjate pickimit.

Mezoziti

Eritrociti

Tropoziti

Gametociti

s oret

Mushkonja merr gametocitin

nga nje njeri i

infektuar.Ndodh cikli seksual

ne mushkonja dhe formon

sporet

Mushkonja

Disa mezozite kthehen

ne gametocite

Ne eritrocite tropozitet

shumohen duke dhene

mezozite te reja. Keto

clirohen kur eritrociti

cahet dhe mund te

infektojne eritrocite te

tjera.

Sporet migrojne nehepar ku formojne

mezozite

Mushkonja e infe-

ktuar injekton

s oret

Infeksioni mund

te merret dhe

nga shiringat e

kontaminuara

me gjak

Mezozitet

clirohen e

vendosen ne

eritrociti

Ne eritrocite,

mezozitet kthehen

ne tro ozite

Mushkonjee infektuar

Hepari


14/19


Figura 21-8.Strishot e gjakut me Giemsa duke

treguar tropozitet (shigjeta )te Plasmodium

falciparum me qelizat e kuqe te gjakut. (Nga Bin-

ford CH, Connor DH.Pathology of Tropical andExtraordinary Diseases, vol. 1.Washington, DC:

Armed Forces Institute of Pathology, 1976.)

Diagnoza Laboratorike.Diagnoza e PAM ndonjehe-

re mund te behet me ekzaminimin mikroskopik te

preparateve te lengshme te lengut cerebrospinal te

fresket. Megjithate , per shkak te ngjyrimit dhe tetrasparences se paket , amebat jane te veshtira per tu

dalluar ne sasi te lagura , vetem nese drita e mikro -

skopit ulet. Mikroskopi me kontrast faze eshte ndi -hmues . Strishot e sedimentit te LC mund te fiksohen

me Wright, Wright-Giemsa , Giemsa ose me metoden

trikromike. Leukocitet dhe amebat jane te ngjashmene dukje . Fatkeqesisht shumica e rasteve te PAM

jane diagnostikuar pas vdekjes se pacientit nepermjet

observimit te amebes ne seksionet e fiksuara te indit

te trurit.

HELMINTET

Fjala helmint do te thote krimba parazite. Gjithashtuhelmitet nuk janemikroorganizma ,

procedurat e

ndryshme qe ja-ne perdorur per

te diagnostikuar

infeksionet ngahelmintet gjenden ne Seksionin e Parazitologjise te

Laboratorit te Mikrobiologjise Klinike.

Keto procedura shpesh perfshijne observimin e hapav

mikroskopike -vezet dhe larvat - ne ciklet jetesore te

ketyre paraziteve . Helmintet infektojne njerezit , ka fshet e tjera dhe bimet , por ketu diskutohen vetem he

lmintet qe shkaktojne infeksione tek njerezit. Helmi-

ntet qe infektojne njerezit jane zakonisht endoparazit

Helmintet jane shumeqelizore , organizma eukariotene mbreterine e kafsheve . Dy ndarjet e medha te

helmiteve jane krimba te rrumbullaket dhe krimba

te sheshte . Krimbat e sheshte jane te ndare ne krimbashirite dhe trematode. Cikli tipik jetesor

i helminteve perfshin tre faza:

vezen , larven dhe krimbin e

rritur . Te rriturit prodhojnevezen, nga e cila zhvillohet

larva dhe larva maturohet

ne formen e rritur. Krimbat e sheshte te rritur jane

edhe femra edhe meshkuj. Krimbat shirite dhe shumetrematode jane hermafrodite ,qe do te thote se format

rritura permbajne te dy organet rriprodhuese si femerre dhe mashkullore . Gjithashtu duhet vetem nje krim

per te prodhuar veze fertile. Mikpritesi qe pret fazen

larvare quhet prites i ndermjetem , ndersa pritesi qe

pret krimbin e rritur quhet prites definitiv.Ndonjeherehelmintet kane me shume se nje prites te ndermjetem

ose me shume se nje prites definitiv . Pe-

shku shirit, psh eshte

i njohur me tre pritessi parazit , duke pa-

sur nje prites defi-nitiv (njeriun) dhe

dy prites te ndermje-

tem ( ciklopin dhenje peshk te ujit te

fresket ) ne ciklin e tij jetesor . Insektet qe futen ne

gjakun e njeriut sherbejne si nje prites i ndermjetem n

ciklin jetesor te qenit, nderkohe qeni , macet ose njerezit mund te sherbejne si prites perfundimtar. Infeksio

net e helminteve me pare shihen duke investiguarfazen larvare , gjithashtu disa larva jane te injektuara

ne trup nga pickimi i insekteve te infektuara,rrugetjeter per te hyre ne organizem eshte edhe duke

penetruar lekuren.Infeksionet nga helmintet zakonish

ne saj te vezhgimeve jane diagnostikuar nga krimbat plote ose ne segmente te krimbave ne mostrat

klinike(zakonisht, mostrat fekale )ose larva apo veze

ne mostrat klinike te ngjyrosura ose te pa ngjyrosura.

Helmintet (format parazite )

ndahen ne krimba te rrumbullaket(nematode) dhe krimba te

sheshte. Krimbat e sheshte

ndahen me tej ne krimba shirite

(cestode) dhe trematode.

Fazat e ciklit jetesor

tipik te te helminteve

jane veza, larva dhe

krimbi i rritur.

Infeksionet e helminteve

zakonisht diagnostikohen

duke observuar (a) te gjithekrimbin ose segmente te

krimbave ne mjetet klinike -shpesh shumica pjese fekale

ose (b) larva ose veza strisho

te fiksuara apo te pafiksuara.


15/19


Figura 21-9. Cikli jetesor i peshkut shirit – nje shembull i nje cikli jetesor me tre prites.Nje njeri sherben si pritesi perfundimtar , duke pritur formen e rritur. Nje specie e Ciklopit sherben si pritesi i pare i ndermjetem ,

duke pritur fazen larvare . Nje peshk i ujit te fresket sherben si nje prites i dyte i ndermjetem , duke pritur larven e

infektuar.Njerezit infektohen nga futja e larves se plerocerkoidit te gjalle ose nga ushqimet

Skoleksi

Intestini i vogel te irrituri

Peshku grabitqar ha

peshqit e vegjel teinfektuar.

Pjeset e infektuara te

nderfutura tek peshku , procerkoidi i liruar ,zhvillohen ne larven e

plerocerkoidit

Njerezit hane

peshqit e infektuar

permes ushqimit

Vendosja e larves

ne trup

Koracidiet dalin nga

vezet

Proglotidet leshojne vez

pamaturuaraVeze pa embrione

kalojne ne feceVezet

embrionizohen ne

uje

3

5

7

Faza infektive

Faza

diagnostikuese

INFEKSIONET HUMANE NGA HELMINTET

Infeksionet humane me te medha nga helmintet janeparaqitur ne tabelen 21.9. Informacione shtese rreth

infeksioneve nga helmintet mund ti gjeni ne

CD_ROM.

TERAPIA E PERSHTATSHME PER INFEKSIONET

PARAZITARE

Rekomandimi per sherimin e semundjeve infektive

ndryshon frenkuence .Infeksionet parazitike te

pershkruara ne kete kapitull duhet te trajtohen

me ilacet perkatese antiprotozoar ose antihelmit.Buri-

mi nga ku mund te riperterini informacionin perfshin

"The Merck Manual" (http:/www.merck.com/pubs)

dhe Web MD (http:/www.Web MD.com).

Informacionet shtese rreth agjenteve protozoar mund t

gjeni ne kapitullin 9.Ilacet qe perdoren per te trajtuar

infeksionet nga helmintet jane gjithashtu te njohura si

anthelmintics, anthelminthics , antihelmint dhe

antihelminthics.


16/19


Tab 21-5 Infeksionet humane nga helmintet

Lokacioni

anatomik

Semundjet nga helmintet Helmintet qe shkaktojne semundjet

Onchocerciasis(gjithashtu njihet silumi i verber)

Onchocera volvulus (N) mikrofiliare (stade te vogla prelarvar te ketyre helminteve jane gjetur ne lekure.)

Lekura

Muskuj dhe indi

subkutan

Trichinosis Dracunculiasis Trichinella spiralis (N) Drancuculus medinensis(N)

gjithashtu i njohur si krimbi i guines.

Sy Onchocerciasis Loiasis Onchocera volvulus(N) mikrofiliaria hyn ne sy duke

shkaktuar nje reaksion inflamator intens. Loaloa (N)

gjithashtu i njohur si krimbi afrikan i syrit.

Sistemi respirator Paragonimiasis Paragonimus westermani (T)

TraktiGastrointensinal

Infeksioni nga askaridetInfeksioni nga krimbi ne forme grepi

Infeksioni nga krimbi ne formegjilpere (enterobiasis)

Infeksioni nga krimbi ne forme

thupre (trichuriasis)

StrongiloidalidiazaInfeksioni nga krimbi i sheshte i

kaut

Infeksioni nga krimbi i sheshte iqenit

Infeksioni nga krimbi i sheshte ishkurter

Infeksioni nga krimbi i sheshte i peshkut

Infeksioni nga krimbi i sheshte i

derritInfeksioni nga krimbi i sheshte i

miut te fushes

FasciolopsiasisFacioliasis

Clonorchiasis

Ascaris lumbricoides (N) krimbi igjate i rrumbullakintestinal te njeriu.

Ancylostoma duodenale (N) ose Necatoramericanus(N).

Enterobius vermicularis (N).

Trichuris trichuria (N).

Strongyloides stercoralis (N).Taenia saginata (C).

Dipylidium caninum (C)

Hymenolepis nana (C)Diphyllobothrium latum (C)

Taenia solium (C)Hymenolepis diminuta (C)

Fasciolopsis buski (T)Fasciola hepatica (T)

Clonorchis sinensis (T)

Sistemi

qarkullues

Filariasis

Schistosomiasis

Wuchereria bancrofti (N) dhe Brugia malayi(N)

;mikrofilet e helminteve jane gjetur ne strishot e gjaku

Trematodes ne gjinin Schistosoma

Sistemi nervor

qendror

Cysticercosis

Semundja e cistit hidat

Ciste(stadi larvar )te krimbit te sheshte te derrit ( taensolium) jane gjetur edhe ne tru.

Echinococcus granulosis (C) pervec trurit cistet

hidatiforme (forma larvare e ketyre helmiteve) mund

formohen ne shume pjese te trupit.


17/19


Tab 21-6 Menyrat me te cilat artopodet mund te perfshihen ne semundjet njerezore

Tipet e perfshirjes Shembull

Artropodet mund te jene shkaku aktual i

semundjes

Zgjebja,nje semundje ne te cilen therrmijat mikroskopike jetojne ne

indin subkutan dhe shkaktojne irritime intense.

Artropodet mund te sherbejne si nje pritesi ndermjetem ne ciklin jetesor te parazitit.

Pleshti,ne ciklin jetesor te krimbit te sheshte te qenit.Brumbulli, neciklin jetesor te krimbit te sheshte te miut te ares . Cyclops species,

ne ciklin jetesor te krimbit te sheshte te peshkut.Miza cece , ne cikli jetesor te trypanosomia afrikane. Miza e zeze, ne ciklin jetesor te

onchocerciasis. Mushkonja ne ciklin jetesor te filariasis

Artropodet mund te sherbejne si nje prites

definitiv ne ciklin jetesor te parazitit.

Mushkonja femer Anopheles ne ciklin jetesor te paraziteve malarik

Artropodet mund te sherbejne si nje

vektor ne trasmetimin e semundjeve

infektive

Pleshtat e miut oriental ne transmetimin e murtajes. Kepushat ne

transmetimin e temperatures se Rocky Mountain dhe semundjes

Lyme .Morri ne transmetimin e tifos ekzantematike.

ARTROPODET E RENDESISHEM

MJEKESOR

Jane shume klasa artropodesh,por vetem tre jane

studiuar ne kursin e parazitologjise: insekte(klasa

Insecta),araknide (arkanidia) , dhe nje i quajtur

crustaceanx klasa crustacea Insektet ne vazhdim

perfshijne morrat ,pleshtat ,mizat fluturuese,

mushkonjat dhe brumbujt.Araknidet perfshijnekepushet dhe therrmijat.Crustaceanx perfshijne gaforr

,aragostat dhe sigurisht specien e qerfullit.Artropodet

mund te shkaktojne semundjet humane ne cdo nga

kater rruget e pershkruara ne tabelen 21.6.

Figura 21-10. Artropodet ekzoparazit dhe vektoret e semundjeve infektuese humane. (A) Dermacentor

andersoni, kepushi i pyllit;nje kepush vektor per temperaturen Rocky Mountain .(B) Xenopsylla cheopis, kepush

i miut oriental.; vektor i murtajes dhe tifos ekzantematike .(C) Pediculus humanus, morri i trupit te njeriut; njevektor i tifos epidemike. (D) Phthirus pubis,morri pubik, ai eshte i njohur gjithashtu si nje morr gaforre

A B

C D


18/19


SHENIM HISTORIK

Mushkonja-nje armik kembengules vdekjeprures

“Asnje kafshe ne toke nuk ka prekur kaq drejtperdrejt

dhe kaq thelle jeten e kaq shume qenieve qelizore. Negjithe historine dhe ne gjithe globin ajo ka qene e

bezdisshme ,e dhimbshme dhe nje engjell i vdekjes.

Mushkonja ka vrare udheheqes te medhenj ,dhjetraushtri dhe ka vendosur fatin e kombeve .Te gjitha

keto dhe ajo eshte ne masen dhe ne peshen e nje fare

rrushi.”

(Nga parathenia per mushkonjen : A Natural History

of Our Most Persistent and Deadly Foe , nga AndrewSpileman dhe Michael D'Antonio. New York :

Hyperion, 2001. )

Artropodet mund te sherbejne si vektor biologjik ose

mekanik te transmetimit te semundjeve infektive.

Vektoret mekanik thjesht marrin parazitin nga pikaA dhe e lene ne pikenB , qe ngjason me nje sistem

shperndarees nate. Per shembull nje mize fluturuese

shtepie mund te marre cistet parazitare me qimetveshtullore te kembeve te saj kur ajo eshte duke ecur

perreth feceve te kafsheve ne livadhe. Miza fluturuese

kur hyn ne shtepi nga dritarja e hapur e kuzhines

mund te lere cistet parazitare kur eshte duke kaluar

mbi nje byrek te fresket ne banak.

Nje vektor biologjik nga ana tjeter eshte nje artropod

trupi i te cilit eshte nje patogjen i shumfishte ose i

montuar (ose te dyja).Shume nga vektoret artropod te

semundjeve humane jane vektore biologjik.Njeatropod i vecante mund te sherbeje si nje strehues ose

si nje vektor biologjik. Po ti referohemi tabeles 11.3

ne kapitullin e 11 per nje list te artropodeve qesherbejne si vektor te semundjeve infektive humane .

Disa artropod qe sherbejne si vektor te semundjeve

humane jane treguar ne fig 21.10.

Termat qe na njohin me kete kapitull.

Perseritje e pikave kyce.

Ne brendesi: Nje veshtrim te me te afert mbi

helmintet. Pasuroni dijet tuaja.

Mendimet kritike.

Studime ceshtjesh.

Ushtrime shtese.

Ne CD-ROM

USHTRIME PER TE PROVUAR VETEN

Ne perfundim te studimit te kapitullit pergjigjuni

pyetjeve te meposhtme me shume alternativa.

1-Malaria zhvillohet te humanet pas injektimit te

Plasmodium --------- ne qarkullimin e gjakut nga nje

mushkonje femer Anopheles e infektuar kur ajo ushqe

me gjak.

a. gametocite femerore dhe mashkullore b. skizonts

c. sporozite

d.

tropozite

2-Stadet e ciklit jetesorte Plasmodiumit duhet te kalojn

nga nje mushkonje Anopholes femer ne menyre qe cik

jetesor i Plasmodiumit te vazhdoje te mushkonja.

a. gametocite femerore dhe mashkullore

b. skizonts

c. sporozite

d. tropozite

3-Cila nga semundjet e meposhtme protozoare nuk

transmetohet nga nje vektor atropod.

a. tripanosomia afrikane

b. tripanosomia amerikane

c. babesioza

d. xhardiaza


19/19


4-Cila nga semundjet e meposhtme protozoare eshte

me pak e mundshme te transmetohet me ane te

transfuzionit te gjakut:

a. tripanosomia amerikane b. babesioza

c. malaria

d.

trikomonoza

5-Cila nga semundjet e meposhtme eshte me pak emundshme te transmetohet nga ushqimi i infektuar

nga duart e pa pastra qe nuk jane lare pas perdorimit te

tualeti:.

a. amebiaza

b. kriptosporoidoza

c.

xhardiazad. toksoplazma

6-Ju keni vizituar nje shok prinderit e te cilit rrisin

derra. Cilen nga semundjet e meposhtme ka me shume

mundesi ta merrni duke pire uje ne kete ferme:

a. amebiaza

b. kriptosporodiozac. xhardiaza

d.

balantidiza

7-Ju punoni ne nje ferme me gjedhe. Cilen nga

semundjet e meposhtme ka me teper mundesi ta

merrni gjate punes suaj ne ferme:

a. amebiaza b. kriptosporodioza

c. xhardiaza

d. balantidiaza

8-Cila nga semundjet e meposhtme protozoare eshte

me e mundshme per tu marre nga ngrenia e nje

hamburgeri te papjekur .

a. amebiaza

b. toksoplazma

c. xhardiazad. balantidiaza

9-Cili nga shoqerimet e meposhtme eshte jo korrekt.

a. tripanosomia afrikane ---------miza

b. amebiaza -------ujrat e zeza

c. semundja Chagas --------mushkonja

d. toksoplazma -------- macja

10-Cila nga alternativat ne vazhdim eshte nje shembu

nje semundje infektuese qe eshte shkaktuar nga nje

parazit fakultativ.

a. tripanosomia afrikane

b. xhardiazac. malaria

d. PAM

mikrobiologji-kapitulli 21.pdf

Documents

Transcript of mikrobiologji-kapitulli 21.pdf