Η Χρήση των Μεταφορών στην Ψυχοθεραπεία.*

Eliezer Witztum, M.D.Onno Van Der Hart, PH.D.

Barbara Friedman, M.A., M.F.C.C.

Καθώς οι μεταφορές υπήρξαν για πολύ καιρό απομακρυσμένες από τις παραδοσιακές

θεραπευτικές μεθόδους, κλινικοί διαφορετικών προσανατολισμών, ξαναανακαλύπτουν τη

χρησιμότητά τους μέσα στη θεραπεία. Ο Erickson και ο Kopp είχαν σημαντική

συνεισφορά στην αποδοχή αυτής της θεραπευτικής τεχνικής. Ενώ οι ψυχαναλυτές τείνουν

να ερμηνεύουν τις μεταφορές των ασθενών μέσα από το αναλυτικό τους πλαίσιο, μερικοί

αναλυτές έχουν αναφέρει καινοφανείς χρήσεις των μεταφορών των ασθενών τους.

Σε αυτό το άρθρο εξετάζουμε τη γλωσσολογική δομή των μεταφορών και προτείνουμε μια

ξεκάθαρη οπτική σχετικά με το περιεχόμενο, τη δόμηση και τη κλινική τους χρήση.

Ελπίζουμε αυτό να ανοίξει νέες και αποτελεσματικές λεωφόρους στους κλινικούς και να

τους εξοπλίσει με νέα εργαλεία στον σχεδιασμό, περιγραφή και ανάλυση της θεραπευτικής

τους δουλειάς με τις μεταφορές. Δευτερευόντως, περιγράφουμε και αναλύουμε

στρατηγικές και τακτικές χρήσεις των μεταφορών στη θεραπευτική διαδικασία.

Οι στρατηγικές αυτές προσεγγίσεις χρησιμοποιούν μια συγκεκριμένη μεταφορά μέσα σε

ολόκληρη τη διαδικασία της θεραπείας. «Οι τακτικές προσεγγίσεις αφορούν τη χρήση των

μεταφορών για πιο περιορισμένους 1σκοπούς μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Τόσο στις

στρατηγικές όσο και στις προσεγγίσεις τακτικής, εξετάζουμε τα χαρακτηριστικά της

μεταφορικής φαντασιωσικής εργασίας, των μεταφορικών ιστοριών και των μεταφορικών

δηλώσεων που γίνονται από τον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο. Οι Orthony, Reynolds

και Arter σημειώνουν: «Παρότι οι μεταφορές συμβαίνουν… στο επίπεδο των ατομικών

προτάσεων, ο πραγματικά κρίσιμος ρόλος που διαδραματίζουν είναι μέσα σε συστήματα.

Μπορούμε να τα αποκαλέσουμε εκτεταμένες μεταφορές ή αναλογίες ή ακόμα και

μεταφορικά μοντέλα.» Αυτά είναι κοινά στη ψυχοθεραπεία. Οι ατομικές μεταφορικές

1 To άρθρο έχει δημοσιευθεί στο Journal of Contemporary Psychotherapy 1988

προτάσεις όπως και οι μεταφορικές πυρηνικές δηλώσεις επίσης παίζουν σημαντικό ρόλο

στο να διαμορφώνουν τα σημείο εκκίνησης των εκτεταμένων μεταφορικών σχημάτων.

Ορολογία: Γλωσσολογικές Οπτικές των Μεταφορών

Σύμφωνα με τον Richards(1936), οι απλές μεταφορές(π.χ. ο Γιώργος είναι λιοντάρι)

αποτελούνται από δύο όρους και τη σχέση μεταξύ τους. Ο Richards ονομάζει το

υποκείμενο θέμα «Γιώργος», ως το νόημα(tenor), ενώ ο όρος «λιοντάρι», που

χρησιμοποιείται μεταφορικά, το ονομάζει όχημα(vehicle). Η σχέση, ή το τί αυτά τα δύο

έχουν κοινό, ο Richards το ονομάζει λόγους(grounds). Ο Fernadez (1977) σημειώνει ότι

τόσο το νόημα(tenor) όσο και το όχημα(vehicle) ανήκουν σε διαφορετικούς τομείς,

δηλαδή, τον κυριολεκτικό και τον μεταφορικό. Το νόημα(tenor), συνήθως κάποιο

ανθρώπινο ον, διαθέτει μιαν αφηρημένη ποιότητα που γίνεται περισσότερο σαφής μέσω

του οχήματος(vehicle). Στη θεραπεία το νόημα(tenor) είναι συνήθως ο ασθενής. “Είμαι

αλλεργικός σε αυτόν τον κόσμο», λέει ο ασθενής φορώντας 4 μπλούζες στο

κατακαλόκαιρο.

Ο Perrin(1971) κατατάσσει τις απλές μεταφορές ανάλογα με τον αν τα νοήματα και τα

οχήματα είναι ρητά ή υπονοούμενα. Μια πλήρης παρουσίαση και συζήτηση είναι πέρα

από τους σκοπούς αυτού του άρθρου. Ωστόσο, οι κλινικοί μπορούν να χρησιμοποιούν

αυτή τη διαφοροποίηση με το να συνειδητοποιούν ότι το όχημα και ο μεταφορικός τομέας

είναι υπονοούμενος, και στο να προσέχουν σε ποιον βαθμό. Ο ασθενής ή ο θεραπευτής

μπορεί να το συμπληρώσει μέσα από τη καθοδηγούμενη ονειροπόληση ή από τις

μεταφορικές(παραβολικές) ιστορίες με τρόπους που να ευνοούν ιδανικά την αλλαγή.

Θεωρητικές Προσεγγίσεις.

Οι μεταφορές αν και είναι εύκολο να αναγνωριστούν, είναι δύσκολο από την άλλη να

οριστούν. Κάθε ορισμός μιας μεταφοράς αντανακλά τη υποκείμενη θεωρητική ματιά που

μπορεί να ποικίλοι από άλλους τρόπους θέασης. Το λεξικό της Οξφόρδης ορίζει την

μεταφορά ως: “τη μορφή του λόγου στην οποία ένα όνομα ή ένας περιγραφικός όρος

μεταφέρεται από κάποιο αντικείμενο διαφορετικό από, αλλά, ανάλογο με, σε εκείνο το

οποίο είναι καταλλήλως εφαρμόσιμο. Για παράδειγμα μια μεταφορική έκφραση.”

Σύμφωνα με τον Black(1962), αυτός ο ορισμός υπαινίσσεται την αντικατάσταση ως

μορφή της μεταφοράς, μέσα στην οποία μια μεταφορική έκφραση χρησιμοποιείται με

στόχο να αντικαταστήσει μια ανάλογη κυριολεκτική έκφραση: “Ο Γιώργος είναι λιοντάρι”

αντί για “Ο Γιώργος είναι γενναίος”. Παρότι το νόημα που αποδίδεται από τη μεταφορά

θα μπορούσε να κοινοποιηθεί με κυριολεξία, η μεταφορά κάνει η γλώσσα πιο ποιητική και

εικαστική. Η αναλογία με την ψυχοθεραπεία είναι ότι η γλώσσα μπορεί να εξεταστεί ως

το ευρετήριο του φυσικού εικονοφαντασιωσικού περιεχομένου της σκέψης του ασθενή.

Αυτό προσφέρει στον κλινικό ένα σημείο αναχώρησης ώστε να συναντηθεί με τον ασθενή

κατά τη θεραπεία.

Η ποιο γνωστή οπτική της φύση της μεταφοράς είναι ότι πρόκειται ουσιαστικά για μια

σύγκριση ή αντιπαράθεση ανάμεσα στα αντικείμενα που είναι σε κυριολεκτικό επίπεδο

ανόμοια. Οι μεταφορές της σύγκρισης αποτελούνται από τις αντιλαμβανόμενες ομοιότητες

δύο ή περισσότερων αντικειμένων. Μοιάζουν με σύντομες παρομοιώσεις. Αντί να πει

“Λειτουργώ σαν συνδετήρας της οικογένειας μου” ο ασθενής λέει “είμαι ο συνδετήρας της

οικογένειας μου”. Πιστεύουμε ότι οι μεταφορές που χρησιμοποιούν οι ασθενείς για να

περιγράψουν τα προβλήματά τους ή τις δυσκολίες τους, βασίζονται συχνά σε μια σιωπηρή

θεωρία σύγκρισης. Οι οπαδοί της διαδραστικής πλευράς της μεταφοράς πιστεύουν ότι

παρότι οι μεταφορές είναι πολύχρωμοι αντικαταστάτες των κυριολεκτικών μας λόγων και

συγκρίσεων μεταξύ αντικειμένων, οι ψυχοθεραπευτικά ενδιαφέρουσες μεταφορές

πραγματικά περιλαμβάνουν περισσότερα. Η ουσία αυτής της σκέψης έχει διαμορφωθεί

από τον Richards ως εξής: “... όταν χρησιμοποιούμε μια μεταφορά έχουμε δύο σκέψεις

δύο διαφορετικών πραγμάτων ενεργές ταυτόχρονα και υποστηριζόμενες από μια μοναδική

λέξη ή φράση της οποίας το νόημα είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης τους. Το

αποδιδόμενο νόημα είναι νέο και τις υπερβαίνει και τις δύο.”

Σύμφωνα με τον Richards, η μεταφορά είναι ριζικά ένας αμοιβαίος

δανεισμός και μια επιμειξία, μια υπέρβαση ανάμεσα στα συμφραζόμενα. Απαιτεί οι δύο

ιδέες να συνεργάζονται σε ένα περιεκτικό νόημα. Αλληλεπιδρούν ή “αλληλοδιαπερνούν”

η μία την άλλη με νόημα. Μέσα σε αυτή την οπτική, είναι οι διαφορές, όχι οι ομοιότητες

ανάμεσα στο νόημα(tenor) και στο όχημα(vehicle) οι οποίες είναι σημαντικές. Η

Haynes(1975) πιστεύει ότι οι νέες ενοράσεις που προκύπτουν από μια καλή μεταφορά

δημιουργούν νέα ερωτήματα, “μας δελεάζουν να διαμορφώσουμε υποθέσεις που

αποδεικνύονται πειραματικά γόνιμες”. Προτείνει δε ότι οι καλές μεταφορές μπορούν να

μας οδηγήσουν κυριολεκτικά στη σχέση αιτιότητας μέσω της αναλογίας. Οι συγγραφείς

που δίνουν έμφαση σε μια ψυχολογική προσέγγιση θεωρούν τη μεταφορική σκέψη ως μια

δημιουργική διαδικασία.

Οι θεραπευτικές Στρατηγικές και Τακτικές

στη Χρήση των Μεταφορών.

Συχνά στην ψυχοθεραπεία ο θεραπευτής είναι αρχικά η δημιουργική δύναμη. Για να

είμαστε δίκαιοι, οι ασθενείς που περιγράφουν την κατάστασή τους με μεταφορές

λειτουργούν δημιουργικά. Το πρόβλημα είναι ότι η δική τους δημιουργικότητα έχει

αναβληθεί και οι μεταφορές τους είναι παγωμένες. Το έργο του θεραπευτή είναι να

ξεπαγώσει την δημιουργική ενέργεια του ασθενή και να τη κατευθύνει σε δραστηριότητες

επίλυσης προβλημάτων.

Ο Fernandez(1977) υποστηρίζει ότι οι μεταφορικές δηλώσεις αναπαριστούν μεταφορικές

εικόνες, τις οποίες θεωρεί πλάνα δράσης. Βοηθώντας τους ασθενείς να φέρουν τις

μεταφορικές εικόνες πίσω στη ζωή, αυτό τους ερεθίζει περισσότερο στο να αναπτύξουν τα

δικά τους πλάνα δράσης και τελικώς να τα εφαρμόσουν στην πραγματικότητα. Η

περίπτωση 1 δείχνει αυτή την αρχή χρησιμοποιώντας καθοδηγούμενη μεταφορική

ονειροπόληση. Αυτή η κατευθυνόμενη ονειροπόληση θα πρέπει να διαχωριστεί από τις

προσεγγίσεις όπου το πλαίσιο του περιεχομένου της φαντασίωσης είναι δοσμένο

επακριβώς από τον θεραπευτή , όπως στη Καταθυμικά Φαντασιωσική Ψυχοθεραπεία (του

Leuner) και τις δομημένες ονειροπολήσεις για την αισθητηριακή ανάκληση στην

συμπεριφορικά- προσανατολισμένη υπνοθεραπεία. Στην περίπτωση 2 ο θεραπευτής

χρησιμοποιεί τις μεταφορικές προτάσεις και ιστορίες με έναν τρόπο που να επιτρέπει στην

ασθενή να αναπτύξει τον δικό της τρόπο και τις ιδιοσυγκρασιακές εικόνες. Οι θεραπευτές

που λένε στους ασθενείς μεταφορικές ιστορίες μεταφέρουν σιωπηρά θεραπευτικές

πράξεις: πλάνα δράσης, που όταν μπορούν να πραγματοποιηθούν, μπορεί να λύσουν τα

προβλήματα των ασθενών. Το ίδιο οι μεταφορές των θεραπευτών όσο και των ασθενών

μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε στρατηγικό επίπεδο όσο και επίπεδο τακτικής. Με το

τίτλο “χρήσεις τακτικής”, εννοούμε, τις παρεμβάσεις που υπηρετούν μία ή περισσότερες

συγκεκριμένες λειτουργίες, όπως το να προσφέρουν διασάφηση, ερμηνεία ή

κινητοποίηση.

Κατά περιπτώσεις, είναι εκ των υστέρων κατανοητό από τους θεραπευτές το εάν μια

μεταφορά λειτούργησε σε επίπεδο στρατηγικής ή τακτικής. Ακόμη, σε ορισμένες

περιπτώσεις η απόφαση σχετικά με το ποιο επίπεδο μεταφοράς υπηρετείται, μπορεί να

είναι αρκετά αυθαίρετη. Ο βασικός σκοπός της διαφοροποίησης αυτής είναι το να δώσει

έμφαση στο ότι οι μεταφορές μπορούν να έχουν εφαρμογή σε ένα λεπτομερές επίπεδο ή

μπορούν να υπηρετήσουν πιο συγκεκριμένους στόχους μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο.

Στρατηγική 1: Μεταμορφώνοντας τη Μεταφορική Πυρηνική

Δήλωση του Ασθενή

Οι ασθενείς συχνά περιγράφουν τα παράπονά τους μέσα από μεταφορές. Εδώ είναι

ορισμένα παραδείγματα: “Είμαι με τη πλάτη στον τοίχο”, “Νιώθω να διαλύομαι”, “Είμαι

παγιδευμένος”, “Είμαι φυλακισμένος”, “Οι άνθρωποι με κοιτάνε με άσχημο τρόπο”.

Ακολουθώντας τη σκέψη του Fernandez(1977), μπορούμε να αποκαλούμε αυτές τις

φράσεις μεταφορές επειδή είναι εικονοκλαστικές. Και είναι πυρηνικές επειδή εκφράζουν

κάτι ουσιώδες. Αν δε τις αναγνωρίσουμε, παραμένουν παγωμένες και νεκρές. Όταν

αναγνωριστούν τότε μπορούμε να τις φέρουμε στη ζωή και να είναι εξαιρετικά σημεία

εκκίνησης στη θεραπεία. Όταν γίνονται αλλαγές, οι φράσεις αυτές επίσης αλλάζουν,

δίνοντας το στίγμα αυτής της αλλαγής. Ένα ασθενής είπε στη πρώτη συνεδρία: “Δε θέλω

να δείξω όλη τη βρωμιά που κρύβω μέσα μου”. Κοντά στο τέλος της θεραπείας δήλωσε

“Νιώθω πολύ καθαρή μέσα μου.”

Ένας τρόπος να φέρουμε τις μεταφορές ενός ασθενή στη ζωή είναι να του

δημιουργήσουμε μια εικόνα του οχήματος(vehicle) του μεταφορικού τομέα. Οι

θεραπευτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη δική τους φαντασία, αλλά βοηθούν

περισσότερο τους ασθενής με το να τους επιτρέψουν να φτιάξουν μια δική τους

φαντασίωση. Αυτές οι εικόνες μπορούν να είναι το σημείο εκκίνησης, της

καθοδηγούμενης μεταφορικής ονειροπόλησης που ουσιαστικά αποτελείται από μια σειρά

συναισθηματικών και αντιληπτικών μεταμορφώσεων της αρχικής δήλωσης. Η ακόλουθη

περίπτωση δείχνει την στρατηγική χρήση της μεταφοράς με περισσότερες λεπτομέρειες.

Περίπτωση 1. Καταθλιπτικός και Αυτοκτονικός

Ο Van der Hart αναφέρει έναν τριανταοκτάχρονο ασθενή που κατοικούσε σε ένα σπίτι για

αλήτες, που ήταν καταθλιπτικός και σχεδίαζε να αυτοκτονήσει. Περιέγραφε ο ίδιος τη

κατάσταση της ζωής του: “Δε μπορώ να δω διέξοδο”. Θεωρούσε τις προτάσεις του

θεραπευτή για αλλαγές στη ζωή του, τελείως άχρηστες. Ωστόσο, ο θεραπευτής ένιωθε ότι

ο ασθενής διέθετε ακόμη κάποια προσωπική δύναμη που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί

θετικά στη θεραπεία. Η παραπάνω πρόταση βρήκε ζωή μέσα στη θεραπεία δημιουργώντας

ένα μεταφορικό πλαίσιο όπου κυριολεκτικά ο ασθενής δε θα μπορούσε να βρει διέξοδο

και τότε ο θεραπευτής πρότεινε την ευκαιρία να βρει μια διέξοδο.

Μετά από μια υπνωτική υποβολή, ειπώθηκε στον ασθενή ότι στεκόταν στη κορυφή μιας

σκάλας με 12 σκαλιά. Θα μπορούσε με τον δικό του ρυθμό να κατέβει τα σκαλιά αυτά που

θα τον οδηγούσαν σε έναν σκοτεινό διάδρομο με μία πόρτα.(Αυτή η υποβολή, υπαινισσόταν,

ότι ακόμη και αν δεν έβρισκε ο ίδιος διέξοδο στη πραγματικότητα υπήρχε μία.) Κάτω

λοιπόν, ο ασθενής ανέφερε ότι δεν έβλεπε απολύτως τίποτα, ούτε και τη πόρτα. Ο

θεραπευτής του πρότεινε να βρει τη πόρτα χρησιμοποιώντας τα συναισθήματα του. Τελικά

βρήκε τη πόρτα και την άνοιξε. Το μέρος εκείνο ήταν σκοτεινό επίσης, αλλά είδε μία κηλίδα

φωτός αρκετά μακριά. Ο θεραπευτής τότε ενθάρρυνε τον ασθενή να βρει το δρόμο μέσα

στον χώρο, που αποδείχθηκε ότι είναι κάτι σαν τούνελ. Προχωρώντας σε αυτό το τούνελ ο

ασθενής είχε διάφορες εμπειρίες. Όπως να περνάει μέσα από βούρκο και να είναι αυτόπτης

μάρτυρας σε μια εκτέλεση. Επιστρέφοντας στην επαγρύπνηση έμοιαζε να έχει ξεχάσει την

μεταφορική του φαντασίωση.

Δύο εβδομάδες αργότερα, ο ασθενής παρουσίασε δραματικές αλλαγές στη συμπεριφορά

του. Έγινε περισσότερο αισιόδοξος σχετικά με το μέλλον και είχε ξεκινήσει όλες τις

απαραίτητες δραστηριότητες αυτοβελτίωσης, όπως να πηγαίνει στο γραφείο της πρόνοιας,

το οποίο το αρνιόταν προηγουμένως. Σε αυτή και τις επόμενες συνεδρίες, θεραπευτής και

ασθενής ήταν πλέον εφικτό να συζητάνε την εξέλιξη του ασθενή με τον δικό του τρόπο

και τον δικό του ρυθμό.

Αυτή η περίπτωση δείχνει το πως οι συναισθηματικές- αντιληπτικές μεταμορφώσεις της

μεταφορικής πυρηνικής δήλωσης μπορούν να συμβούν μέσω της καθοδηγούμενης

φαντασίωσης. Οι μεταμορφώσεις που συμβαίνουν μέσα στο μεταφορικό πλαίσιο της

φαντασίας του ασθενή ασκούν επίδραση στην αρχικό πλαίσιο της αντίληψης, της

συμπεριφοράς και του συναισθήματος. Οι αλλαγές που συμβαίνουν σε αυτό το αρχικό

πλαίσιο μπορούν να εξελίξουν περαιτέρω τη μεταφορική φαντασίωση με το να ενισχύουν

το περιεχόμενο και την ποικιλία του φαντασιωσικού τομέα. Καθώς ο ασθενής συμμετέχει

στο μεταφορικό του πλαίσιο με μια τροποποιημένη συμπεριφορά, αυτό αντανακλά τις

διαφοροποιήσεις των εμπειριών του.

Σύμφωνα με τον Perrine υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στην ρητή και την άδηλη

μεταφορά της δήλωσης του ασθενή. Το ότι “δε μπορεί να δει διέξοδο” είναι το μεταφορικό

πλαίσιο που έμενε άρρητο. Ωστόσο ο θεραπευτής μπόρεσε να δημιουργήσει ένα πλαίσιο

στο οποίο πράγματι ο ασθενής δε μπορούσε να δει διέξοδο, αλλά ενθαρρύνθηκε να βρει

μια έξοδο χρησιμοποιώντας μια άλλη αισθητηριακή του μέθοδο. Αφού τη βρήκε, η

συζήτηση στις επόμενες συνεδρίες εστιάστηκε στο να προχωρά ο ασθενής με τον δικό του

τρόπο και ρυθμό.

Περίπτωση 2. Γενικευμένο άγχος.

Μια σαρανταδυάχρονη γυναίκα ζήτησε βοήθεια για αρκετά παράπονα: πόνους στο στήθος

και τη μέση, γενικό άγχος, συναισθηματική αστάθεια και κοινωνική απομόνωση. Ένιωθε

απελπισμένη καθώς η κατάσταση της διαρκώς χειροτέρευε και οι προηγούμενες θεραπείες

δεν την είχαν βοηθήσει. Αρχικά, έδωσε την αίσθηση στον θεραπευτή ότι ήταν ένα δυνατό

άτομο, αλλά στη πρώτη κιόλας συνεδρία κατέρρευσε λέγοντας : “Το πρόβλημα μου είναι

ότι δεν έχω ραχοκοκκαλιά.” Ο θεραπευτής την παρότρυνε να εξερευνήσει αυτή τη

μεταφορά περισσότερο. Της ζήτησε να εστιάσει την προσοχή της και με τη σκέψη να

ψηλαφίσει την πλάτη της. Εκείνη ανακάλυψε ότι στην φαντασία της η σπονδυλική της

στήλη ήταν καλά ανεπτυγμένη έως την οσφυική μοίρα. Από εκεί και πέρα ήταν πολύ

αδύναμη και εντελώς μη ανεπτυγμένη ώστε να μην μπορεί να την υποστηρίξει καθόλου.

Όταν της ζητήθηκε να βρει έναν τρόπο να σταθεί όρθια και να δείξει δυνατή, τότε εκείνη

απάντησε πως θα έπρεπε να φορέσει ένα σιδερένιο κορσέ για υποστήριξη. Αν και αυτό

πονούσε πολύ δε μπορούσε να ζήσει χωρίς αυτό. Με ενδιαφέρον δέχτηκε την σημείωση

του θεραπευτή ότι ενώ το κορσές έδινε υποστήριξη, το σώμα της ήταν τόσο περιορισμένο

και ακινητοποιημένο όπου δεν έδινε καμία ευκαιρία στη ραχοκοκκαλιά της να αναπτυχθεί

και να γίνει δυνατή.

Η ασθενής τότε ανέφερε δραματικά γεγονότα από την παιδική της ηλικία. Η μητέρα της,

χωρισμένη από τον πατέρα, είχε αρρωστήσει σοβαρά και πέθανε όταν εκείνη ήταν έντεκα.

Η ασθενής και η μικρότερη αδελφή της στάλθηκαν σε ένα ορφανοτροφείο, ένα σκληρό

μέρος που χώρισε την μία από την άλλη και δε πρόσφερε καμία συναισθηματική

υποστήριξη ή φροντίδα. Εκεί η ασθενής αποφάσισε να γίνει τεχνητά δυνατή για να αντέξει

το βασανιστήριο και να υποστηρίξει την αδελφή της στις σπάνιες συναντήσεις τους. Από

την αρχική φάση θεραπεία εστίασε στο μεταφορικό και κυριολεκτικό τρόπο λειτουργίας

της. Στο μεταφορικό πλαίσιο φαντασίωσε να χαλαρώνει τον κορσέ και ίσως να τον βγάζει

για λίγο, νιώθοντας τη ραχοκοκκαλιά της σταδιακά να δυναμώνει. Τότε επέστρεφε, συχνά

αυθόρμητα, σε θέματα της πραγματικής ζωής όπου συνέχιζε να δουλεύει στο τραυματικό

της παρελθόν.

Σε αντίθεση με την Περίπτωση 1, όπου ο ασθενής αναμετρήθηκε μόνο στο μεταφορικό

πλαίσιο, αυτή η ασθενής δούλεψε εναλλακτικά και στα δύο. Υποθέτουμε ότι πρόοδος στον

ένα τομέα ενθάρρυνε αλλαγές και στον άλλο. Ένα μάθημα που παίρνουμε από τα

παραπάνω είναι ότι η κατευθυνόμενη μεταφορική ονειροπόληση μπορεί να λειτουργήσει

συνθετικά με πιο παραδοσιακά μοντέλα ψυχοθεραπείας όπως η βραχεία ψυχοδυναμική.

Μαθαίνουμε επίσης ότι το σώμα του ασθενή μπορεί να αποτελέσει το μεταφορικό πλαίσιο

αναφοράς των μεταφορικών πυρηνικών δηλώσεων.

Στρατηγική 2: Η Μεταφορική δήλωση.

Η συμπτωματολογία του ασθενή μπορεί να αποτελεί το όχημα(vehicle) μιας ελλιπούς

μεταφορικής έκφρασης. Ο θεραπευτής μπορεί να επανασυνδέσει το πλαίσιο της

συμπτωματολογίας με τον αρχικό πλαίσιο των περισσότερων βασικών προβλημάτων

χρησιμοποιώντας μια μεταφορική πυρηνική δήλωση. “Εκείνη τρυπώνει κάτω από το

δέρμα σου, έτσι δεν είναι;”, ένας θεραπευτής είπε σε μια ασθενή με εκζέματα που

περιέγραψε μια εμπειρία “ήπιας απογοήτευσης” από την αδελφή της. Αυτό είναι ένα καλό

παράδειγμα μεταφορικής συνδυαστικής σκέψης, στην οποία η ιδέα που εκφράζεται

βασίζεται στην αντίληψη ότι διαφορετικά πλαίσιο ενώνονται στο ίδιο φαινόμενο.

Περίπτωση 3:Μετατραυματικό στρες.

Στη περίπτωση αυτή αναφερόμαστε στην θεραπεία ενός ασθενή 28 ετών που υπέφερε από

διαταραχή μετατραυματικού στρες που προήλθε από μια προ δεκαετίας τραυματική

εμπειρία στο πεδίο της μάχης. Ένα τραυματικό γεγονός που περιελάμβανε ότι ο διπλανός

του πυροβολήθηκε από εχθρικά πυρά, επίσης πολλοί σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν και

εκείνος έμεινε ξαπλωμένος σε ένα φαράγγι επί ώρες ανίκανος να κινηθεί εξαιτίας της

ανταλλαγής πυρών. Μένοντας εκεί, είχε ένα έντονο αίσθημα θυμού απέναντι στους

ανώτερους του “που τον οδήγησαν στο σημείο εκείνο και τον παράτησαν”. Μετά ανέπτυξε

το σύνδρομο και μια ανικανότητα ανοχής μορφών εξουσίας, αλλάζοντας διαρκώς εργασίες

για μήνες. Η ιστορία του έδειξε ότι τα προβλήματα του με την εξουσία ξεκινούσαν από

τον πατέρα του που τον απογοήτευσε με οδυνηρούς τρόπους.

Αν και το τραύμα από τη μάχη ήταν καθαρά άλυτο, αρνήθηκε να εξερευνήσει το ζήτημα

στη θεραπεία. Ζήτησε βοήθεια για τα προβλήματα σχετικά με τη δουλειά, όπως την

ανικανότητα του να εργαστεί σε καλά δομημένα πλαίσια. Ο θεραπευτής αντιμετώπισε τα

επαναλαμβανόμενα συναισθήματα εγκατάλειψης και τις απογοητεύσεις του από μορφές

εξουσίας ως το συναισθηματικό μοτίβο της ζωής του. Αφού το τραύμα μάχης ήταν και το

πιο δραματικό ο θεραπευτής πίστευε ότι αυτό θα έπρεπε να είναι το σημείο εστίασης στη

θεραπεία. Κατά τις πρώτες τρεις συναντήσεις βραχείας δυναμικής θεραπείας μια καλή

ενσυναισθητική σχέση αναπτύχθηκε και ο ασθενής έδειχνε να προχωράει καλά. Τότε, δε

επανεμφανίστηκε παρά μόνο δύο μήνες αργότερα.

Σε εκείνη τη συνεδρία ο ασθενής εξέφρασε την ευχή του να αποδράσει από όλα τα πλαίσια

που τον περιόριζαν, να πάει μακριά και να γυρίσει σπίτι. Ακούγοντας, ο θεραπευτής

κατάλαβε το οδυνηρό τραύμα μάχης που προσπαθούσε ο ασθενής να αφήσει πίσω και την

ύπαρξη μιας νοερής εικόνας ενός καταφυγίου όπου ο ασθενής έβρισκε άσυλο. Τότε του

έκανε μια μεταφορική δήλωση: “Στην πραγματικότητα κρύβεσαι μέσα σε ένα καταφύγιο.

Πραγματικά θες να βγεις αλλά δε μπορείς.” Ο ασθενής άρχισε να ιδρώνει και να γίνεται

χλωμός που έδειχνε ότι το πυρηνικό πρόβλημα στο τραύμα είχε πια ταυτοποιηθεί. Τότε

περιέγραψε ένα όνειρο όπου έπαιρνε άδεια από το στρατό και γυρνώντας σπίτι του,

δέχθηκε ένα μήνυμα όπου η άδεια του ακυρώθηκε εξαιτίας μιας αποστολής που του

ανατέθηκε. Ο θεραπευτής τότε έκανε άλλη μία μεταφορική δήλωση: “Τη περισσότερη ζωή

σου τη πέρασες με το να κρύβεσαι μέσα σε ένα καταφύγιο. Θες να βγεις αλλά έχει ακόμη

πυροβολισμούς εκεί έξω.” Ο ασθενής χλόμιασε και ίδρωσε ξανά. “Υπάρχουν πολλοί

κοφτεροί βράχοι και ογκόλιθοι εκεί έξω. Οποιοσδήποτε βγει έξω κινδυνεύει να γλιστρήσει

και να πέσει, ή να χτυπηθεί από μια αδέσποτη σφαίρα. Αλλά είναι επίσης δυνατόν να βγεις

έρποντας και να συνεχίσεις.”

Αυτή η παρατεταμένη μεταφορά συνέχισε να είναι το επίκεντρο της θεραπείας κατά τις

επόμενες συνεδρίες και ήταν μάλλον το πιο δημιουργικό κομμάτι της. Στην έβδομη από

οκτώ συνεδρίες ο ασθενής περιέγραψε την κατάσταση του ως “Στη ζωή μου ως πολίτης

έχω παρατήσει το καταφύγιο.”

Η μεταφορική πυρηνική πρόταση που ο θεραπευτής παρουσίασε ήταν αρκετά σύνθετη.

“Στην πραγματικότητα κρύβεσαι μέσα σε ένα καταφύγιο. Πραγματικά θες να βγεις αλλά

έχει ακόμη πυροβολισμούς εκεί έξω..” Ο ασθενής συνέδεσε το μεταφορικό πλαίσιο με το

κυριολεκτικό τραυματικό γεγονός στο πεδίο της μάχης. Οι σωματικές του αντιδράσεις και

η αναφορά του ονείρου ήταν σημάδια ότι το άλυτο τραύμα πλησιάστηκε. Την ίδια στιγμή,

το καταφύγιο του πρόσφερε προστασία και τη δυνατότητα να παρατηρήσει τη ακριβώς

συνέβαινε. Όπως έδειχνε και το όνειρο, η μεταφορική δήλωση είχε πρόσθετες σημασίες

για τον ασθενή σχετικά με τις αποτυχίες του, την τωρινή του δουλειά και το ασφαλές

σπιτικό που αναζητούσε. Το καταφύγιο μπορεί να ιδωθεί ως ένα συμπυκνωμένο σύμβολο

μέσα στην μεταφορά.

Συμπυκνωμένο Σύμβολο. Τα συμπυκνωμένα σύμβολα διαθέτουν περισσότερα από ένα

νοήματα: είναι πολυσύνθετα και έχουν έντονη συναισθηματική ποιότητα. Αν και οι

θεραπευτές μπορεί να έχουν γνώση μόνο του ενός νοήματος των μεταφορών τους, είναι

σημαντικό να αντιληφθούμε ότι μπορεί την ίδια στιγμή να λειτουργήσουν ως

συμπυκνωμένα σύμβολα για τους ασθενείς τους.

Στρατηγική 3. Η Μεταφορά σαν Γέφυρα προς τον Ασθενή.

Αυτή η τεχνική είναι μια λιγότερο περιεκτική στρατηγική σε σχέση με τις προηγούμενες

προσεγγίσεις. Στην αρχή της θεραπείας, μια πρώτη δουλειά του θεραπευτή είναι να

εγκαθιδρύσει σχέση, δίνοντας στον ασθενή την αίσθηση ότι τον καταλαβαίνει. Έχει γίνει

αναφορά σε μια ασθενή η οποία περιέγραψε τον εαυτό της σαν βρίσκεται σε ένα νησί και

ο θεραπευτής της πρότεινε να φτιάξει μια γέφυρα.

Μεταφορικές ιστορίες με διαφορετικές εικόνες θα μπορούσαν επίσης να δώσουν στους

θεραπευτές το έναυσμα στο να συνδεθούν ενσυναισθητικά με τους ασθενείς. Οι Lancton

και Lancton(1983) έδωσαν το όνομα “μεταφορές αντιστοιχίας” για μια τέτοια αφήγηση

που ορίζουν ως “τη μεταφορά που τοποθετείται στην αρχική θέση και προσφέρει ένα

δραματοποιημένο θέμα παράλληλο με το εμφανιζόμενο πρόβλημα. Ο σκοπός της αρχικής

μεταφοράς είναι να τραβήξει τη προσοχή και να αιχμαλωτίσει τη συνειδητή και

ασυνείδητη αντίληψη.” Η μεταφορά αντιστοιχίας ανήκει σε μια ραδιούργα προσέγγιση της

ύπνωσης που το νόημα της είναι να εμφανίζεις μια σειρά από ενσωματωμένες μεταφορές,

όλες με διαφορετικούς στόχους. Η μεταφορά αντιστοιχίας είναι η ιστορία έναρξης το

τέλος της οποίας λέγεται μόνο στο τέλος της συνεδρίας. Στην δικής μας χρήση της

μεταφοράς αντιστοιχίας σε περιοριζόμαστε στην υπνοθεραπεία και η ιστορία συνήθως

λέγεται ολόκληρη. Δεν προτείνονται λύσεις στο πρόβλημα, αν και δεν υπάρχει λόγος αυτό

να μη γίνει σε μια μεταγενέστερη φάση της θεραπείας.

Αν και συνήθως αυτού του είδους οι μεταφορές δημιουργούνται αυθόρμητα από εικόνες

που έχουμε για τον ασθενή μέσα στη συνεδρία, προτείνουμε στους θεραπευτές να έχουν

υπόψη τους τις παρακάτω κατευθυντήριες γραμμές: “α)καθόρισε ένα συγκεκριμένο

θεραπευτικό στόχο της μεταφοράς(σε αυτή τη περίπτωση τη δημιουργία καλής σχέσης με

τον θεραπευόμενο), β)δημιούργησε μια εικόνα αναφοράς που περιλαμβάνει τα απαραίτητα

στοιχεία για την ιστορία που θα εξελιχθεί, γ)δημιούργησε μια τελευταία εικόνα που θα

προσδίδει τον τερματισμό της ιστορίας, δ) έλεγξε ότι οι πόροι που θα χρειαστούν για να

επιτευχθεί ένας στόχος θα είναι πιθανοί, ε) πρόσθεσε μια δραματικό κράτημα

χρησιμοποιώντας το στοιχείο του μεταφορικού δράματος και στ)παρατήρησε και

ενσωμάτωσε τις αντιδράσεις του ασθενή καθώς περιγράφεις την ιστορία.

Περίπτωση 4.Μπερδεμένη και Αβοήθητη.

Η ασθενής, μια εικοσιεπτάχρονη διαζευγμένη μητέρα τριών παιδιών, ζήτησε βοήθεια για

συναισθήματα σύγχυσης, αβοηθησίας, και απογοήτευσης από τον εαυτό. Ήταν το τέταρτο

από επτά αδέλφια σε μια πολύ φτωχή, θρησκευόμενη οικογένεια. Ο πατέρας της ένας

επιθετικός, δύσκολος άνθρωπος που τη χτυπούσε με τη ζώνη του. Η μητέρα της ήταν

αδύναμη και συνεχώς κουρασμένη από το στρες του να μεγαλώνει επτά παιδιά. Στα

δεκαπέντε της, η ασθενής σοκαρίστηκε όταν κατάλαβε ότι είναι έγκυος από ένα

σεξουαλικό παιχνίδι με έναν φίλο της. Ήθελα να τερματίσει την εγκυμοσύνη, αλλά οι

γονείς της την πίεσαν να παντρευτεί το αγόρι. Σύντομα εκείνη ανακάλυψε ότι επρόκειτο

για έναν αγενή, κρύο συναισθηματικά και τεμπέλη άνθρωπο. Την έδερνε τακτικά και

γενικότερα απολάμβανε να την ταπεινώνει.

Όταν το τρίτο τους παιδί γεννήθηκε, έκανε αίτηση διαζυγίου. Μετά από έναν επταετή

αγώνα στον οποίο παραιτήθηκε από όλη τη κοινή τους περιουσία και δέχτηκε μόνο μια

πολύ μικρή διατροφή εκείνος συμφώνησε για το διαζύγιο. Ξεκίνησε να εργάζεται και

ανέπτυξε μια τρίχρονη σχέση με ένα “επαγγελματία”. Αναζητώντας τη σταθερότητα, του

ζήτησε να την παντρευτεί και εκείνος αρνήθηκε. Τρεις φορές προσπάθησε να τον χωρίσει.

Κάθε φορά εκείνος επέστρεφε και της υποσχόταν μια μόνιμη σχέση, αλλά κάθε φορά

τελικώς άλλαζε άποψη. Την τελευταία μάλιστα φορά, εκείνη ανακάλυψε, ότι ο σύντροφός

της είχε συνάψει σχέση με μια φίλη της. Βρήκε τον πόνο του χωρισμού αβάσταχτο και

ένιωθε χωρίς ελπίδα. Έγινε εχθρική απέναντι στους άνδρες και πικρή με τις γυναίκες.

Στις πρώτες τρεις συνεδρίες η ασθενής παρουσίασε μια επικάλυψη ευγένειας, δείχνοντας

ότι αποδεχόταν οτιδήποτε έλεγε ο θεραπευτής, αλλά σύντομα αρνήθηκε τα πάντα. Ο

θεραπευτής αισθάνθηκε την εχθρότητα και την απογοήτευση ως αποτέλεσμα της

κακοποίησης εκ μέρους των σημαντικών ανδρών της ζωής της. Έψαχνε ζεστασιά και

τρυφερότητα, αλλά αισθανόταν ότι αν εμπιστευόταν οποιονδήποτε θα πληγωνόταν βαθιά.

Στη τρίτη συνεδρία, μια εικόνα δημιουργήθηκε στον θεραπευτή ενός παιδιού χαμένου

στην έρημο που αναζητούσε νερό. Είπε λοιπόν μια ιστορία για αυτό το παιδί που

λειτούργησε ως μεταφορά αντιστοιχίας:

“Ήταν κάποτε ένα μοναχικό παιδί που ζούσε στην καρδιά της ερήμου. Δεν υπήρχε σχεδόν

καθόλου νερό σε αυτό το απομονωμένο μέρος και το παιδί ήταν διαρκώς διψασμένο. Το

παιδί χρειαζόταν να βρει περισσότερο νερό και έτσι μια μέρα ξεκίνησε να το ψάξει. Μετά

από λίγο βρήκε ένα ποτάμι μέσα σε μια χαράδρα. Ήταν πολύ επικίνδυνο να πλησιάσει, αφού

εύκολα θα μπορούσε να γλιστρήσει και να πνιγεί. Τότε τελικά το διψασμένο και

απογοητευμένο παιδί, αποφάσισε να συνεχίσει την αναζήτηση. Μετά από κάποιο καιρό

έφτασε σε έναν θολό βάλτο. Ήταν πολύ διψασμένο ώστε ήπιε το βρώμικο νερό καθώς δεν

είχε άλλη επιλογή. Το νερό αρρώσταινε το παιδί, αλλά είχε αποφασίσει να επιβιώσει. Για

επτά χρόνια έπινε από τον βάλτο, νιώθοντας διαρκώς ναυτία από την άσχημη μυρωδιά και

τη πικρή γεύση, ώσπου ένιωσε ότι δε μπορούσε πια να το αντέξει. Αποφάσισε να αφήσει τον

βάλτο και να επιστρέψει στην έρημο. Τότε, και ενώ περίμενε το χειρότερο, βρήκε μια μικρή

καθαρή πηγή. Ένιωσε ότι σώθηκε. Μετά από τόσα χρόνια πόνου ένιωσε ότι θα μπορέσει να

ζήσει. Τρία χρόνια μετά, η πηγή άρχισε να εξαντλείται. Σύντομα δεν θα υπήρχε καθόλου

νερό και θα βρισκόταν μονάχο του και διχασμένο μέσα στην έρημο.”

Καθώς ο θεραπευτής ξεκίνησε την ιστορία, η ασθενής έδειξε μικρή αντίδραση. Καθώς

συνέχιζε όμως, το στόμα της άνοιξε, το κεφάλι της άρχισε να κινείται ασταμάτητα και

όταν εκείνος μιλούσε για την αναζήτηση του νερού, εκείνη προσπάθησε να κρύψει τα

δάκρυα της. Ακολούθησε το υπόλοιπο της ιστορίας με κουνήματα του κεφαλιού. Μετά η

εχθρότητα της ασθενούς προς τον θεραπευτή εξαφανίστηκε εντελώς. Η έκφραση και ο

τόνος της φωνής της μαλάκωσε. Ξεκίνησε να μιλάει σχετικά με τον πόνο της και το φόβο

ότι κανείς δεν θα την αγαπούσε.

Η μεταφορά αντιστοιχίας λειτούργησε όπως μια γέφυρα, όπου ο θεραπευτής

χρησιμοποίησε για να συναντήσει την ασθενή. Μέσα από την διήγηση της ουσίας της

ιστορίας της ζωής της με μεταφορικό τρόπο, της επικοινώνησε μέσα από έναν έμμεσο, μη-

απειλητικό τρόπο, ότι καταλαβαίνει την δίψα της για τρυφερότητα και φροντίδα. Έχοντας

κατανοήσει τη δύσκολη θέση της αυτό την βοήθησε να αφήσει την προηγούμενη θέση της

στην αντικριστή θεραπεία. Καθώς ο στόχος ήταν να εγκαθιδρυθεί θεραπευτική σχέση, δεν

έγινε καμιά προσπάθεια να δοθεί λύση στο πρόβλημά της.

Οι εφαρμογές τακτικής των μεταφορών:

Παρεμβάσεις Τακτικής.

Οι χρήσεις των μεταφορών που περιγράφηκαν έως τώρα αφορούσαν ένα στρατηγικό

επίπεδο στη θεραπεία, λειτουργώντας σε μία συνεκτική θεραπευτική παρέμβαση. Οι

μεταφορές που χρησιμοποιούνται σε επίπεδο τακτικής αφορούν συγκεκριμένους σκοπούς

μέσα στη συνολική θεραπευτική στρατηγική. Εδώ, επίσης, διακρίνουμε δύο κατηγορίες:

τη μεταφορική φαντασίωση και τις μεταφορικές αφηγήσεις.

Παρέμβαση Τακτικής 1: Μεταφορική Φαντασίωση

Στην υπνοθεραπεία η χρήση της φαντασίωσης των μεταφορών εστιάζουν σύντομα σε μια

συγκεκριμένη εικόνα μέχρι ένα επιμέρους στόχος να επιτευχθεί. Πιστεύουμε ότι αυτό

είναι περισσότερο αποτελεσματικό όταν βιώνεται όχι μόνο οπτικά, αλλά επίσης

κιναισθητικά και ακουστικά. Αυτή η φαντασιωσική προσέγγιση μπορεί να είναι συνοπτική

ή παρατεταμένη μέσα σε εργασίες που αναλαμβάνουν οι ασθενείς συχνά για εφαρμογή

στη καθημερινή τους ζωή.

Για παράδειγμα: Στην ύπνωση, η διαδικασία υποβολής από μόνη της είναι πλούσια σε

μεταφορικές προτάσεις όπου ο ασθενής καλείται να φαντασιώσει. Έτσι, ο θεραπευτής

μπορεί να προτείνει στον ασθενή να πάει “όλο και πιο βαθιά” μέσα στην ύπνωση, ενώ

φαντάζεται ότι κατεβαίνει μια σκάλα με συγκεκριμένα σκαλοπάτια και ο θεραπευτής λέει

για παράδειγμα: “σε κάθε σκαλοπάτι νιώθεις όλο και πιο χαλαρός, μπαίνοντας όλο και πιο

βαθιά στην χαλάρωση”. Μια εναλλακτική εικόνα είναι να φαντασιώσει κάποιος ότι

κατεβαίνει μέσα σε ένα ασανσέρ.

Σε ασθενείς με άλυτες τραυματικές αναμνήσεις όπου φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχο

μπαίνοντας στη χαλάρωση, μπορεί να ζητηθεί να φανταστούν ένα ασφαλές μέρος όπου

μπορούν να νιώθουν περισσότερο προστατευμένοι. Σύμφωνα με τους Brown και

Fromm(1986), ένας βετεράνος του Βιετνάμ μπορεί να φανταστεί ένα ειδικό καταφύγιο,

ασφαλές από βόμβες και σφαίρες, ενώ το θύμα αιμομιξίας μπορεί να φανταστεί ένα

ασφαλές δωμάτιο ή ένα μικρό νησάκι που μόνο εκείνη θα έχει πρόσβαση. Με το να

φαντάζεται αυτό το μέρος υπηρετείται μόνο μια ανακουφιστική διεργασία αλλά επίσης

εγκαθιδρύεται ένα μέρος ασφάλειας. Ο ασθενής μπορεί να μετακινηθεί από εκεί για να

δουλέψει τις τραυματικές του εμπειρίες και να επιστρέψει αργότερα.

Ο Waltch(1978) περιγράφει αυτό που ονομάζει τη τεχνική του “κόκκινου μπαλονιού”

όπου μπορεί να βοηθήσει ασθενείς να ανακουφίσουν τον εαυτό τους από αχρείαστα

αρνητικά συναισθήματα όπως το άγχος, ο φόβος, ο θυμός και η ένταση. Ο ασθενής

φαντασιώνει έναν σκουπιδοτενεκέ που είναι δεμένος με ένα μεγάλο κόκκινο μπαλόνι

έτοιμος να απογειωθεί. Βάζει εκεί μέσα όλα τα αρνητικά συναισθήματα από τα οποία

θέλει να απαλλαγεί. Όσα περισσότερα ρίχνει μέσα, τόσο πιο σίγουρος και χαλαρός νιώθει.

Όταν απογειωθούν μπαλόνι και σκουπιδοτενεκές και ενώ εξαφανίζονται στον ουρανό, ένα

έντονο συναίσθημα ανακούφισης μπορεί να βιωθεί. Ωστόσο οι ασθενείς είναι ελεύθεροι

να τροποποιήσουν τις οδηγίες ανάλογα με τους δικούς τους ιδιοσυγκρασιακούς τρόπους.

Ένα ασθενής με PTSD και διαταραχή σωματοποίησης αντέδρασε λέγοντας: “Άφησα εκεί

τον σκουπιδοτενεκέ και πέταξα μαζί με το μπαλόνι.” Αυτή η διαφοροποίηση της

μεταφοράς δείχνει καθαρά το τρόπο που αποδρά από τα προβλήματά του και δεν τα

αντιμετωπίζει.

Παρέμβαση Τακτικής 2: Μεταφορικές Αφηγήσεις

Οι ιστορίες ή αφηγήσεις που λέγονται σε αυτό το επίπεδο καθώς είναι περισσότερο

οριοθετημένες στο περιεχόμενο τους και στο σκοπό τους από τις μεταφορές στρατηγικής,

είναι συχνά μικρότερες. Τέτοιες ιστορίες είναι συνήθως αποτέλεσμα εικόνων που έχουν οι

θεραπευτές για τους ασθενείς τους. Όπως αναφέρει ο Fernandez, αυτές οι εικόνες μάλλον

είναι το αποτέλεσμα των τρόπων συμπεριφοράς. Αφού προσδιορίσουμε ποιον σκοπό η

μεταφορά υπηρετεί, ο θεραπευτής δημιουργεί και λέει μια ιστορία γύρω από τη μεταφορά.

Ο Zeig, αναλύοντας την σκέψη του Milton Erickson καθορίζει μια λίστα από τις

ακόλουθες λειτουργίες αυτών των ιστοριών: 1)διευκρίνηση σημείων, 2)πρόταση λύσης,

3)βοήθεια προς τους ασθενείς να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους, 4)ενίσχυση ιδεών και

κινητοποίησης, 5)έλεγχος στη θεραπευτική σχέση, 6)ενίσχυση προσανατολισμού,

7)μείωση αντίστασης, 8)αναπλαισίωση των προβλημάτων, 9)χτίσιμο του Εγώ,

10)παρουσίαση τρόπων επικοινωνίας, 11)υπενθύμιση των πόρων του ασθενή,

12)απευαισθητοποίηση του ασθενή από φόβους. Φυσικά, μια ιστορία, ίσως λειτουργήσει

σε περισσότερα από ένα επίπεδα την ίδια στιγμή. Το ακόλουθο παράδειγμα περιλαμβάνει

έναν πρωταγωνιστή και κανέναν άλλο καλά ανεπτυγμένο χαρακτήρα. Ωστόσο, οι

μεταφορικές ιστορίες μπορούν να περιλαμβάνουν περισσότερα άτομα όπως ζευγάρια ή και

οικογένειες.

Περίπτωση 5: Κούραση, Ένταση και Πόνος.

Ένας τριανταεξάχρονος διαζευγμένος άντρας παραπέμφθηκε από τον γιατρό του για

κατάθλιψη, κούραση, πονοκεφάλους, και ένταση στο λαιμό και του ώμους. Όποτε ένιωθε

καταθλιπτικός, έμενε σπίτι και δεν πήγαινε στη δουλειά του. Είχε συχνά πληγωθεί

συναισθηματικά, αλλά είχε μάθει να κρατάει τα συναισθήματα του μέσα του και να

συνεχίζει. Η ιατρική βοήθεια για τους πόνους και η ψυχοθεραπεία για τα συναισθηματικά

του προβλήματα είχε αποτύχει. Ίσως επειδή αισθάνθηκε ότι πιέστηκε να εκφράσει τα

συναισθήματα του. Αφού τα προβλήματά του διαρκώς χειροτέρευαν αποφάσισε να

ξαναζητήσει βοήθεια μέσω ψυχοθεραπείας.

Στο τέλος της πρώτης συνεδρίας, μελετώντας τη φύση των πόνων του, ο θεραπευτής είπε

την ακόλουθη ιστορία:

Μια φορά και έναν καιρό, υπήρχε ένας ταξιδιώτης, όπου είχε να πάει πολύ μακριά.

Κουβαλούσε ένα τεράστιο σακίδιο. Καθώς ταξίδευε, το σακίδιο γινόταν όλο και πιο βαρύ

επειδή είχε τη παράξενη συνήθεια να βάζει πέτρες μέσα στο σακίδιο όταν αντιμετώπιζε

κάθε δυσκολία. Όσο πιο μακριά πήγαινε τόσο περισσότερο ένιωθε το οδυνηρό βάρος στους

ώμους του και σύντομα εξαντλήθηκε και έπρεπε να ξεκουραστεί. Οι άνθρωποι που τον είδαν

να σκοντάφτει σχολίαζαν το βαρύ φορτίο που κουβαλούσε αλλά αυτό τον έκανε να νιώθει

προσβεβλημένος. Όταν τελικά κατάλαβε ότι η ξεκούραση δεν μείωνε τον πόνο, έβγαλε το

σακίδιο. Μετά από πολύ σκέψη, το άνοιξε και κοίταξε οτιδήποτε είχε μαζέψει. Αφαίρεσε τις

πέτρες μία προς μία, τις εξέτασε και ένιωσε το βάρος τους. Όταν όλες οι πέτρες βρίσκονταν

πια στο έδαφος, αποφάσισε να χτίσει ένα άγαλμα ως μνημείο των δυσκολιών που είχε το

θάρρος να συναντήσει στο ταξίδι. Όταν ολοκλήρωσε το άγαλμα, συνειδητοποίησε ότι αυτό

συμβόλιζε την ικανότητά του να συνεχίσει τα ταξίδια με έναν πιο ελαφρύ και καλύτερο

τρόπο σε σχέση με πριν.”

Χωρίς να περιμένει τα σχόλια του θεραπευόμενου ο θεραπευτής του έκλεισε ένα επόμενο

ραντεβού. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης συνεδρίας, ο ασθενής ανέφερε ότι η

ιστορία εκείνη εμφανιζόταν συχνά στη σκέψη του και ότι ήθελε να απελευθερώσει τον

εαυτό του από τα συναισθηματικά του προβλήματα με τη βοήθεια του θεραπευτή.

Η ιστορία σκόπευε να δώσει στον ασθενή έναν άλλο τρόπο αντιμετώπισης των

συναισθηματικών του προβλημάτων και στο να τον κινητοποιήσει να βοηθηθεί. Υπάρχουν

πολλές εφαρμογές αυτής της μεθόδου των μεταφορικών ιστοριών, αλλά επίσης και πιο

άμεσων τρόπων. Για παράδειγμα αντί για μεταφορικές ιστορίες, οι κλινικοί χρησιμοποιούν

παραδείγματα άλλων ασθενών με παρόμοια προβλήματα. Σε αυτή τη περίπτωση λέγοντας

μια τέτοια ιστορία ίσως να ήταν πολύ ευθεία για τον συγκεκριμένο ασθενή ο οποίος

ένιωθε ότι οι άλλοι τον πιέζουν. Στο επίπεδο λοιπόν της τακτικής, εναλλακτικές λύσεις σε

προβλήματα μπορούν να δοθούν μέσα από πολλές διαφορετικές ιστορίες. Έτσι ο ασθενής

νιώθει πιο ελεύθερος να αποφασίσει.

Παρέμβαση Τακτικής 3: Μεταφορικές πράξεις.

Έως τώρα έχουμε παρουσιάσει τις μεταφορές ως ιστορίες ή μέσα από την καθοδηγούμενη

ονειροπόληση. Ο Barker(1985) έδειξε ότι υπάρχουν πράξεις όπου ο ασθενής μπορεί να

πραγματοποιήσει όπου η φύση τους είναι μεταφορική. Αυτό πράγματι συμβαίνει μέσα στις

θεραπευτικές τελετουργίες που μπορούν να ιδωθούν ως σωματικές αναπαραστάσεις της

μεταφορικής δήλωσης, ή, όπως δείχνει ο Fernandez σε ένα πιο σύνθετο επίπεδο, ως την

πραγματοποίηση της μεταφορικού σχεδίου. Υπάρχει μια ποικιλία άλλων θεραπευτικών

προσεγγίσεων που περιλαμβάνουν μεταφορικές πράξεις: μεταφορικές εργασίες μέσα στην

οικογενειακή θεραπεία, μεταφορικές εντολές στη ψυχοθεραπεία παιδιών όπως μεταφορική

ζωγραφική, κουκλοθέατρο, και θεραπεία μέσω cartoon. Παρακάτω θα παρουσιάσουμε

ορισμένα παραδείγματα των θεραπευτικών τελετουργιών.

Περίπτωση 6: “Νεκρός Γάμος”.

O Sargent(1988) παρουσιάζει ένα εξαιρετικό παράδειγμα μιας τέτοιας τελετουργίας ως

την πραγματοποίηση ενός μεταφορικού πλάνου. Όταν εμφανίστηκε ένα αδιέξοδο κατά τη

διάρκεια θεραπείας γάμου, ο θεραπευτής θυμήθηκε ότι το ζευγάρι του ανέφερε ότι ο γάμος

τους είναι νεκρός, μια μεταφορική πυρηνική δήλωση που παραβλέφθηκε προηγουμένως.

Τους είπε ότι είχαν θάψει πανηγυρικά τον “νεκρό γάμο” τους. Καθώς εκείνος ένιωθε ότι η

σχέση τους θα μπορούσε να επιβιώσει, πρότεινε να κάνουν μια νέα αρχή,

πραγματοποιώντας μια τελετουργία επανασύνδεσης, όπως ένα δείπνο σε ένα ιδιαίτερο

εστιατόριο.

Το ζευγάρι σχεδίασε και πραγματοποίησε τη δική του τελετή: έθαψαν τα σύμβολα του

νεκρού τους γάμου μέσα στον ωκεανό, είχαν ένα ιδιαίτερο δείπνο και είχαν μια πολύ

παθιασμένη νύχτα. Αυτό το “βίωμα μιας κηδείας και ενός γάμου την ίδια ημέρα” όπως

περιέγραψαν τις τελετουργίες τους ήταν το σημείο αλλαγής στη σχέση τους.

Περίπτωση 7: Πένθος

Σε αυτή τη περίπτωση δύο εικόνες του θεραπευτή οδήγησαν σε μια σειρά μεταφορικών

δηλώσεων που ενέπνευσαν την πραγματοποίηση της μεταφορικής εργασίας. Η ασθενής

μια πενηνταδυάχρονη παντρεμένη μητέρα τεσσάρων παιδιών, έπεσε σε κατάθλιψη μετά

τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα της στο νοσοκομείο όπου τον έστειλε για να κάνει τσεκ

απ. Κατά την άποψή της, οι γιατροί στους οποίους τον έστειλε, έκαναν λάθος στη

διάγνωση με αποτέλεσμα να πεθάνει ο μπαμπάς της. Μετά τον θάνατό του, διαρκώς τον

αναζητούσε. Παρά την ηλικία της, ένιωθε περισσότερο ως κόρη των γονιών της παρά ως

γυναίκα, σύζυγος και μητέρα και ένιωθε ένοχη και θυμωμένη. Εφόσον η αντικαταθλιπτική

της αγωγή δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα, ξεκίνησε μια θεραπεία για το πένθος που

περιελάμβανε μια τελετουργία πάρε- δώσε που ξεκίνησε τον ένατο μήνα μετά το θάνατο

του πατέρα της.

Η ασθενής είχε πρόοδο, αν και διστακτικά, γράφοντας ένα “συνεχιζόμενο πάρε- δώσε

γράμμα” στον πατέρα της. Τρεις μήνες αργότερα, εμφανίστηκε ένα αδιέξοδο που

σχετιζόταν με το ετήσιο μνημόσυνο του πατέρα της. Με τον μοιραστεί αυτή τη γνώση

πραγματικά δε βοήθησε στο να συμβεί κάποια αλλαγή. Ένας από τους δύο θεραπευτές της

ανέφερε μια εικόνα που είχε σχετικά με την ασθενή: Την είδε να στέκεται ακίνητη σε μια

στενή γέφυρα που συνέδεε δυο τεράστια βουνά το ένα φωτεινό και το άλλο σκοτεινό. Η

ασθενής βρήκε αυτή τη περιγραφή πολύ σωστή και τότε βίωσε αυτή τη μεταφορά και

σωματικά έχοντας τους δύο θεραπευτές τα την τραβούν από τους δύο ώμους της, αλλά και

σε αυτή τη περίπτωση δεν είχαμε περισσότερες αλλαγές στα συμπτώματα της.

Ο άλλος θεραπευτής τότε είχε ακόμη μία εικόνα την οποία η ίδια δε μπορούσε να κινηθεί

στη γέφυρα επειδή σπαταλούσε όλη την ενέργειά της κουβαλώντας έναν τεράστιο βράχο.

Και ενώ εκείνη κουνούσε καταφατικά το κεφάλι, συνέχισε “Δεν είναι ο καιρός για εσένα

κατάλληλος ακόμα να αφήσεις αυτόν τον βράχο. Έτσι, για να κάνεις την τωρινή σου θέση

ακόμα πιο καθαρή σε εσένα και τους γύρω σου, σου προτείνω να ψάξεις για μια πραγματική

πέτρα που να αντιπροσωπεύει εκείνη την οποία κουβαλάς συνέχεια μαζί σου, μέχρι να έλθει

η κατάλληλη στιγμή να την αφήσεις πίσω σου και να πας στη σωστή κατεύθυνση της

γέφυρας.”

Μετά από δύο εβδομάδες εκείνη ήρθε στην συνεδρία με μια προσεκτικά διαλεγμένη βαριά

πέτρα. Στις επόμενες συνεδρίες αποφάσισε ότι μια πιο ελαφριά πέτρα θα ήταν

περισσότερο κατάλληλη και έτσι βρήκε δύο μικρότερες. Στο μεταξύ, ξεκίνησε αλλαγές

στην καθημερινή ζωή της. Βρήκε καινούρια δουλειά η οποία της άρεσε. Αυθόρμητα

ανέφερε η ίδια ότι έκανε κάποια βήματα στη γέφυρα προς τη σωστή κατεύθυνση.

Η μεταφορά της ασθενούς να στέκεται στη γέφυρα, βοήθησε κυρίως στο να ξεκαθαρίσει η

ασθενής τη στάση της έναντι στην αλλαγή. Παρουσιάζοντας το σύμβολο της πέτρας

εμβαθύνθηκε η κατανόηση της κατάστασης της και δόθηκε η ευκαιρία να έχει μια

μεταφορική εργασία που θα την διευκόλυνε να αποδράσει από τα δικά της σύνορα. Μια

διαφορετική προσέγγιση θα μπορούσε να θέσει την ασθενή να ξεκαθαρίσει τη θέση της

μέσα στη γέφυρα χρησιμοποιώντας τη δική της ονειροπόληση, αλλά η “πέτρινη” στάση

της απέναντι στα αδιέξοδά της έκανε τον θεραπευτή να είναι περισσότερο παρεμβατικός.