Met de hele lagere school een muzische voorstelling...
270
Bachelorproef Professionele Opleidingen Studiegebied Onderwijs Geheim agent Met de hele lagere school een muzische voorstelling opbouwen met een open script Bachelorproef aangeboden door Sarah Herman & Melissa Walders tot het behalen van de graad van Bachelor in het Onderwijs: Lager onderwijs Interne begeleider: Nora Coulommier
Transcript of Met de hele lagere school een muzische voorstelling...
1
Bachelorproef
Professionele Opleidingen
Studiegebied Onderwijs
Academiejaar 2014-2015
Geheim agent
Met de hele lagere school een muzische voorstelling
opbouwen met een open script
Bachelorproef aangeboden door
Sarah Herman & Melissa Walders
tot het behalen van de graad van
Bachelor in het Onderwijs: Lager onderwijs
Interne begeleider: Nora Coulommier
2
3
Woord vooraf
Bij het realiseren van deze bachelorproef hebben enkele mensen ons geholpen. We
willen van deze gelegenheid gebruik maken om hen te bedanken.
Allereerst bedanken we onze promotor, Nora Coulommier, voor de vele hulp en tips
tijdens de uitwerking. We konden steeds bij haar terecht voor vragen. Ze was sterk
betrokken bij de muzische voorstelling en kwam zelfs kijken. Waarvoor dank!
Klaas De Roo heeft ons geholpen in de periode dat Nora niet aanwezig kon zijn op
school. Hij bracht ons verder en gaf heel wat bruikbare namen uit de muzische
wereld. Zelfs na zijn vervanging beantwoordde hij nog vragen.
Een derde persoon die we willen vernoemen is Koen Crul. Hij stond open voor een
interview en gaf ons heel wat informatie over het opbouwen van een muzische
voorstelling. Bedankt hiervoor.
Vervolgens bedanken we het team van Freinetschool De Klaproos. Zonder hen
konden we onze bachelorproef niet uitvoeren. Tijdens de stage gaven ze ons de
kans om ons idee uit te werken. Ze steunden ons volledig en gaven indien nodig
opbouwende kritiek.
De ouders van Sarah lazen de bachelorproef na en verbeterden de fouten. Bedankt
voor de hulp.
Tot slot dank aan al onze ouders om onze steun en toeverlaat te zijn gedurende
onze studie.
4
5
Inhoudsopgave
Deel 1: theorie ......................................................................................... 7 Inleiding ........................................................................................................................... 9
1. Muzische voorstelling ................................................................................................ 11
1.1 Essentie van muzische vorming .......................................................................... 11
1.2 Ontwikkelingsgebieden in muzische vorming ...................................................... 13
1.3 De zes muzische domeinen ................................................................................ 14
1.4 Bouwstenen binnen muzische domeinen ............................................................ 17
1.5 Kwaliteitscriteria voor een voorstelling ................................................................. 22
1.6 Doelstellingen binnen muzische vorming ............................................................ 24
1.7 Vier onderdelen van een voorstelling .................................................................. 25
1.8 Muzisch evalueren .............................................................................................. 26
1.9 Valkuilen bij een muzische voorstelling ............................................................... 28
1.10 Personen die meewerken .................................................................................. 29
1.11 Begeleidershouding van de leerkracht .............................................................. 29
2. Open script ................................................................................................................ 33
2.1 Open en gesloten script ...................................................................................... 33
2.2 Open opdrachten ................................................................................................ 34
2.3 Hoe goed kiezen? .............................................................................................. 35
2.4 Kaders binnen het open script ............................................................................. 35
3. Domeinoverschrijdend werken .................................................................................. 37
3.1 Wat is domeinoverschrijdend werken? ............................................................... 37
3.2 Voor- en nadelen van domeinoverschrijdend werken .......................................... 37
4. Leeftijdsoverschrijdend werken ................................................................................. 39
4.1 Mogelijke muzische werkwijzen ........................................................................... 39
4.2 Voor- en nadelen van leeftijdsoverschrijdend werken .......................................... 40
5. Verhaal ...................................................................................................................... 42
5.1 Waarom kiezen voor een verhaal? ..................................................................... 42
5.2 Voorwaarden ....................................................................................................... 43
5.3 Aanbieden van het verhaal in de school .............................................................. 45
5.4 Indeling ............................................................................................................... 46
6. Teamwerk ................................................................................................................. 48
6.1 Aanpak lessenreeks ............................................................................................ 48
6.2 Anderen enthousiast maken ................................................................................ 49
Deel 2: praktijk ...................................................................................... 51 Korte samenvatting ....................................................................................................... 53
1. Muzische voorstelling aanbrengen op school .......................................................... 54
1.1 Kinderen ............................................................................................................ 54
1.2 Andere leerkrachten .......................................................................................... 55
1.3 Ouders ............................................................................................................... 56
2. Verhaal in stukken opdelen ..................................................................................... 57
2.1 Negen delen ...................................................................................................... 57
2.2 Delen per graad ................................................................................................. 57
2.3 Werkvormen ...................................................................................................... 58
2.4 Werkvormen per deel ........................................................................................ 63
6
3. Workshops .............................................................................................................. 64
4. Lessen..................................................................................................................... 65
4.1 Groepsverdeling en keuze werkvorm ................................................................. 65
4.2 Voorbereiding .................................................................................................... 65
5. Voorstelling van het eindproduct.............................................................................. 67
6. Evaluatie ................................................................................................................. 68
7. Organisatorische tips ............................................................................................... 70
Deel 3: evaluatie ................................................................................... 71
Besluit ................................................................................................... 77
Literatuurlijst .......................................................................................... 79
Bijlagen ................................................................................................. 83 1. Verdeling van het verhaal per graad, met werkvormen ........................................... 83
2. Delen van het verhaal ............................................................................................. 85
3. Workshops .............................................................................................................. 95
4. Lessen................................................................................................................... 131
5. Boekje voor de ouders ........................................................................................... 259
6. Interview met Koen Crul ........................................................................................ 265
7
DEEL 1
THEORIE
8
9
Inleiding
We zijn vertrokken vanuit de bezorgdheid dat op weinig scholen nog echt muzisch
gewerkt wordt. Dit blijkt vooral uit ervaringen die we opdeden in de vele stagescholen
waarin we terecht kwamen. Vaak zijn muzische lessen de lessen die wegvallen
omdat wiskunde en taal voorrang krijgen en leerkrachten denken nog maar al te vaak
dat muzische vorming de kinderen niet veel bijbrengt. Een schoolfeest, waar alles al
op voorhand vastligt, wordt vaak gezien als een muzische voorstelling, maar
wanneer wij spreken over muzisch werken, hebben we het over heel wat inbreng van
de leerlingen zelf. We willen bij muzisch werken aandacht besteden aan het werken
met een hele lagere school, niet met slechts één leeftijdscategorie. Deze laatste twee
punten, inbreng van de leerlingen en leeftijdsoverschrijdend werken, komen niet vaak
voor. Veel scholen organiseren een voorstelling die op voorhand helemaal vast ligt.
Er is een plan: sommige leerlingen doen dit, andere doen dat. Punt uit. Hier willen wij
verandering in brengen.
We willen dit beiden doen omdat muzisch bezig zijn ons heel erg interesseert en we
graag muzisch bezig zijn met kinderen. Deze muzische voorstelling ontwerpen is als
een droom. We hopen hiermee te bereiken dat kinderen plezier beleven aan de
opbouw, nadenken over hun handelen, iets maken wat van hen is, kritisch zijn ten
opzichte van zichzelf en anderen, hun grenzen verleggen. In dit alles willen wij een
kleine, begeleidende rol spelen. Verder is dit ook voor ons een uitdaging en zullen
ook wij grenzen moeten verleggen. Dit is iets wat we nog nooit eerder gedaan
hebben, maar waar we zeker van zijn dat dit voor beide partijen leerrijk zal worden!
Muzisch werken voegt volgens ons iets unieks toe aan de ontwikkeling van kinderen.
Tijdens muzische vorming krijgen de leerlingen een andere kijk op de wereld, vormen
ze hun persoonlijkheid, communiceren ze, ontwikkelen ze culturele competenties,
enzovoort.
We willen komen tot een handleiding voor een muzische voorstelling met de hele
lagere school aan de hand van open opdrachten. Het verhaal ‘Geheim agent’
(Oldenhave, 2004) zal de rode draad zijn doorheen onze muzische voorstelling. Het
werken aan de voorstelling duurt vijf weken en gaat door in een Freinetschool. Elke
week voorzien we gemiddeld 4 à 5 uur om hieraan met de kinderen te werken. Onze
10
activiteiten worden voorafgaan door workshops, vermits we met verschillende
muzische werkvormen willen werken waaruit de kinderen kunnen kiezen, maar die
niet door alle kinderen gekend zijn.
In het eerste hoofdstuk gaan we dieper in op wat een muzische voorstelling is en wat
er allemaal bij komt kijken. In het tweede hoofdstuk bekijken we wat een open script
is, welke soorten opdrachten daarin verwerkt moeten zitten en hoe je zoiets opstelt.
Het derde hoofdstuk gaat over het domeinoverschrijdend werken en het vierde over
leeftijdsoverschrijdend werken. Nadien, in het vijfde hoofdstuk, bekijken we hoe we
de muzische voorstelling aanpakken. In het laatste hoofdstuk bekijken we hoe we
alles aanpakken in teamverband.
11
1. Muzische voorstelling
We staan uitgebreid stil bij het muzische aspect van onze bachelorproef. Wat is de
essentie van muzische vorming? Welke ontwikkelingsgebieden komen aan bod? We
bespreken en benoemen de zes muzische domeinen en hun bouwstenen, de
kwaliteitscriteria voor een muzische voorstelling worden benoemd. Er wordt een
verbinding gemaakt met de doelen in de onderwijswereld. Nadien bespreken we de
fundamenten van muzische vorming en vier hoofdonderdelen van een voorstelling.
Ook het evalueren na en tijdens een muzische voorstelling is belangrijk. Vervolgens
bespreken we de valkuilen binnen een muzische voorstelling. Tenslotte hebben we
het kort over de personen die nodig zijn voor het uitwerken ervan.
1.1 Essentie van muzische vorming
Volgens Crul (2013) is muzisch werken je eigen beleving tot uitdrukking brengen met
behulp van de taal der kunsten. Muzische vorming heeft te maken met zich
uitdrukken en met kennismaken met de kunsten. In het geval van muzische vorming
zijn die kunsten: beeld, drama, muziek, dans en media. Het leren bij muzisch werken
gebeurt niet theoretisch, maar ervaringsgericht. Door actief bezig te zijn, leer je de
muzische wereld kennen. We beschouwen ‘leren’ hier als: beleven, ervaren, genieten
van, open staan voor, spelen met,... Dankzij het spontaan spel in onze kinderjaren,
hebben we al heel wat muzische bagage verworven. Iedereen is voldoende intuïtief
en heeft voldoende ervaring om zich uit te drukken. Dankzij de exploratiedrang en
ervaringen door spel in onze eerste levensjaren, starten we bij het muzisch werken
niet vanaf nul.
Volgens De Meyer wordt muzische opvoeding soms ook muzische vorming
genoemd, we gebruiken beide termen door elkaar. Bij de opvoeding van kinderen
streven we naar een harmonische persoonlijkheidsvorming. Muzische vorming wil
hiertoe bijdragen door kinderen de wereld om zich heen en de eigen innerlijke
ervaringswereld intens te laten beleven. Door de ontwikkeling van het muzische of
kunstzinnige, leren kinderen de wereld om zich heen en de eigen innerlijke
ervaringswereld begrijpen en ervan te genieten. Dit door in eerste instantie naar
12
kunstzinnige creaties te kijken en te luisteren. Als ze kunstzinnige of expressieve
creaties beschouwen en erover praten, dan communiceren ze op een bijzondere
wijze over de belevingswereld van de maker en van zichzelf. De belevingswereld van
de kunstenaar wordt verbonden met de eigen belevingswereld. Beschouwing van het
muzische leidt tot verwondering over en tot bewondering van het schone in de
wereld.
“Ik mag de wereld ontdekken, mezelf daarin een plaats geven en uitdrukken wat ik
beleef.”
Bij muzische opvoeding staat het kind centraal en is elke planning ondergeschikt aan
wat elk kind nodig heeft om zich als mens volledig te ontplooien
(www.muzische.kathotielt.be ).
In beide ‘definities’ vinden we terug dat vooral de ervaringscomponent binnen
muzische vorming belangrijk is. Muzische vorming behandelt de totale
persoonlijkheidsvorming van de mens en het is daarbij belangrijk om ervaringen op te
doen als kind met de verschillende vormen van kunst. Muzisch opvoeden gebeurt in
een actief kader waarin leerlingen beschouwen, luisteren, ervaren, genieten,…
Muzische vorming is volgens ons een manier van zijn. De kunstzinnige manier van
kijken is een heel bijzondere benadering. Verbeelding geeft de mens ruimte in zijn
denken, voelen en zijn. Het is belangrijk dat we kinderen en jongeren wegwijs maken
in de wereld van kunsten. Zo kunnen ze af en toe eens afstand nemen van het hier-
en-nu om te filosoferen, te genieten, bewust stil te staan bij wat er gebeurt in de
wereld en om te fantaseren.
We willen kinderen ook leren zich uit te drukken op verschillende manieren, we willen
hen zichzelf en anderen leren kennen, hen een stukje cultuur meegeven,… Muzische
vorming wordt zo vaak nog onderschat door leerkrachten. Dat blijkt uit de ervaringen
die we hebben met stagescholen, via gesprekken. Daar willen wij graag verandering
in brengen!
13
1.2 Ontwikkelingsgebieden in muzische vorming
Muzisch bezig zijn heeft een stimulerende werking op alle ontwikkelingsaspecten. De
hele persoonlijkheid van het kind komt aan bod.
Allereerst is de creatieve component de basis van de totale
persoonlijkheidsontwikkeling binnen muzische vorming. Het vermogen via impressies
en middelen vorm te geven aan eigen gevoelens, fantasieën, gedachten en ideeën
wordt geprikkeld door de kinderen in een ruim en gevarieerd aanbod van muzische
werkvormen te betrekken. Het vormgeven via impressies en middelen door uit te
gaan van zelf waarnemen, zelf ervaren, zelf bedenken en zelf doen geeft een grote
authenticiteit in de expressie.
Ten tweede hebben we de dynamisch-affectieve component. In een vrije,
vreugdevolle sfeer leren kinderen zichzelf en anderen ontdekken en waarderen. De
kinderen ervaren gevoelens van succes en beleven plezier aan het ontdekken van
hun eigen expressiemogelijkheden. De kinderen voelen zich erg betrokken bij de
muzische werkprocessen en genieten van wat ze maken en tonen.
Wanneer we de psychomotorische component bekijken van de muzische vorming,
merken we dat muzische vorming talloze mogelijkheden bevat om kinderen aan te
spreken in de behoefte naar beweging en algemeen bewustzijn. Muzische vorming
houdt in dat je met de ontwikkeling die zich bij kinderen voordoet rekening houdt en
dat je deze stimuleert: grove en fijne motoriek, de sensorische discriminatie, de
coördinatie, het visueel en tactiel bewustzijn,… Muzische vorming opent de weg naar
het creatief beleven van het eigen lichaam.
Samenwerken in verschillende vormen wordt in muzische vorming sterk
aangemoedigd. De kinderen leren er materialen delen met anderen. Ze krijgen ook
verantwoordelijkheden en leren plannen in overleg. Ze moeten zich houden aan
bepaalde regels (binnen de groep). Door het samen doen en beleven groeit bij
kinderen het vermogen zich in te leven. Dit is de sociale component van muzische
vorming.
14
Tot slot hebben we ook nog de cognitieve component van muzische vorming.
Muzische vorming houdt ook in dat kinderen gebruik maken van leerstrategieën.
Kennis, inzicht en vaardigheden worden toegepast. Door doen en handelen, leren
kinderen zelf-ontdekkend en probleemoplossend werken. Ze moeten gegevens
verzamelen, selecteren en gebruiken. Ook het creatief denken wordt gestimuleerd en
dat vanuit verschillende invalshoeken. Daarnaast leidt het vergelijken van het eigen
werk met dat van anderen tot een kritische houding. Ze ontwikkelen inzicht in de
wereld van de kunst. De kinderen leren zo hun voorkeuren bepalen, verwoorden en
verduidelijken (www.ovsg.be) .
Al deze componenten zijn voor ons nogmaals het bewijs dat muzisch werken de
kinderen heel wat bijbrengt op verschillende vlakken. Ook tijdens de opbouw van
onze muzische voorstelling moeten we er op letten dat in onze opdrachten zoveel
mogelijk componenten aan bod komen.
1.3 De zes muzische domeinen
De zes muzische domeinen worden hieronder opgesomd en besproken. We kiezen
voor zes domeinen, omdat in het leerplan VVKBao media niet aan bod komt, maar
muzisch taalgebruik wel. Wij bespreken alle domeinen die voorkomen in de
leerplannen. Bij het realiseren van onze muzische voorstelling laten we zoveel
mogelijk van deze domeinen aan bod komen.
1.3.1 Beeld
Volgens Crul (2013) leren de leerlingen zich uitdrukken in beeldend werk. Ze leren
dat ze met beelden kunnen communiceren. Ze maken kennis met de wereld van
beeldende kunsten.
Beeldend werken gaat over beelden en vormen. We noemen dit vormgevingen die
door mensen zijn gemaakt en ergens naar verwijzen. Van alles wat een mens ziet,
maakt hij zich een innerlijk beeld.
De kinderen krijgen kansen om met beeldtaal nieuwe beelden te verzinnen, te maken
en te vormen. Ze interpreteren en evalueren deze beelden. Zo verwerven ze inzicht
15
in de beeldende processen, materialen en technieken en zijn ze in staat die te
toetsen aan kunst, het werk van kunstenaars.
Het onderwijzen in het domein “beeld” duidt hier dus op de beeldende signalen in de
omgeving in het algemeen en de kunstzinnige wereld in het bijzonder
(www.ond.vlaanderen.be).
1.3.2 Muziek
De leerlingen ontwikkelen zich op muzikaal vlak. Ze maken kennis met de wereld van
muziek en gaan op verschillende manieren om met muziekstukjes. De kinderen
nemen muzikaal actief deel aan het maken, het beluisteren, het reageren op en het
samenstellen van geluiden en klanken. Ze deinzen niet terug voor het verwerven van
de nodige vaardigheden. Ze toetsen ook hun eigen uitingen aan de reële wereld van
de muziek: ze beluisteren opnames, volgen een concert, voeren een gesprek met
een muzikant, leren instrumenten kennen,… (www.ond.vlaanderen.be)
Bij muziek werk je met klanken en geluiden. Muziek is het vormgeven via klank en
geluiden. Of nog: ‘muziek is in vorm gezette klank die betekenis heeft voor mensen’.
In het muzisch-creatief werken met muziek leggen we het accent op het verkennen
van de expressieve waarde van klank en muziek. Dit via de eigen muzikale
mogelijkheden en die van muziek in het algemeen (Crul, 2013).
Het onderwijs in het domein "muziek" onderzoekt met andere woorden het muzikale
in de wereld in het algemeen en de muzikale beleving in het bijzonder
(www.ond.vlaanderen.be).
1.3.3 Drama
De leerlingen leren in drama de expressiemogelijkheden kennen van stem, taal,
houding, beweging en mimiek. Ze komen in aanraking met de wereld van theater en
toneel. Ze zetten hun eigen verbeelding om in spel. Door middel van spel leren ze
met anderen communiceren.
16
Drama is het vormgeven van de verbeelding met het lichaam en de stem als
voornaamste instrumenten. Deze omschrijving bevat drie belangrijke componenten:
de verbeelding, het vormgeven en het lichaam als dramatisch instrument (Crul,
2013).
Het onderwijs in het domein "drama" legt hier met andere woorden accenten op de
wereld van de podiumkunsten in het algemeen en de dramatische spelvormen in het
bijzonder (www.ond.vlaanderen.be).
Bij drama wordt vaak een beroep gedaan op het voorstellingsvermogen van de
spelers. Dat heb je nodig om te kunnen spelen, want de dramatische werkelijkheid is
niet echt, we doen alsof het echt is. Je kunt vanuit de verbeelding eerdere
herinneringen en ervaringen oproepen of een nieuwe werkelijkheid verzinnen.
Aan fantasie alleen heb je niet genoeg om tot drama te komen. In het dramatisch
spel zetten de deelnemers gevoelens, ideeën, gebeurtenissen en personages om in
iets waarneembaars. Ze geven vorm aan hun verbeelding.
Het belangrijkste element om vorm te geven is het lichaam. Deelnemers
onderzoeken in drama de expressieve mogelijkheden van hun stem, taal, houding,
beweging en mimiek. Ze leren dit in diverse omstandigheden toepassen (Crul, 2013).
1.3.4 Beweging
Beweging, ook wel dans of bewegingsexpressie genoemd. De leerlingen leren de
expressieve en communicatieve mogelijkheden verkennen van bewegen met het
lichaam. Ze gaan op zoek naar de verschillende bewegingsmogelijkheden en maken
kennis met de wereld van de dans.
Ze ontwikkelen hiermee de eigen lichaamstaal en vergelijken dit met wat gebeurt in
de wereld van beweging en dans (Crul, 2013).
Het onderwijs in het domein "beweging" opent hier met andere woorden de weg naar
de wereld van de dans en van de lichaamstaal in het algemeen en van beheerst
bewegen in het bijzonder (www.ond.vlaanderen.be) .
17
2.3.5 Media
De leerlingen komen in aanraking met de wereld van audio, foto en film. Ze nemen
een kritische houding aan en onderzoeken hoe ze hun eigen boodschap met deze
media vorm kunnen geven. Media komt doorgaans in samenhang met een ander
domein aan bod (Crul, 2013).
Het onderwijs in het domein "media" verwijst hier met andere woorden naar de
audiovisuele boodschappen in hun omgeving in het algemeen en naar de
mediawereld in het bijzonder (www.ond.vlaanderen.be).
2.3.6 Muzisch taalgebruik
De leerlingen komen in contact met voordracht, poëzie en literatuur. De grote
uitdaging is om leerlingen te laten genieten van muzisch taalgebruik.
Je moet proberen een leeromgeving te creëren die stimuleert en ervoor zorgen dat
de muzische taal kansen krijgt. (Leerplan VVkBaO, 1999)
1.4 Bouwstenen binnen muzische domeinen
De bouwstenen die nodig zijn binnen de muzische domeinen, dienen gekend te zijn.
Deze dienen als achtergrond voor het maken van de opdrachten binnen onze
muzische voorstelling. We moeten trachten alle hieronder besproken bouwstenen,
aan bod te laten komen in onze muzische voorstelling.
1.4.1 Bouwstenen van beeld
Bij het maken van een beeldend werk gebruik je materiaal op een bepaalde manier.
Dit noemen we techniek. Maar met materiaal en techniek alleen heb je nog geen
beeldend werk. Er is ook vorm, kleur en licht nodig. Ook lijn, ruimte, structuur en
compositie zijn belangrijk (Crul, 2013).
18
VORM Vormsoorten
Contour of omtreklijn
Patroon
Silhouet
Restvorm of tussenruimte
Vormen stileren
KLEUR Kleurtonen of tinten
Kleurverzadiging
Kleurenharmonie
Psychologische eigenschappen van kleur
Symbolische eigenschappen van kleur
LICHT Lichtbronnen
Soorten licht
Lichtinrichting
Schaduw
Sfeer
LIJN Lijnsoorten
Lijnstructuur
RUIMTE Ruimtesuggestie in het vlak
Werken in de ruimte
TEXTUUR Textuursuggestie
COMPOSITIE Ordenen
Vormgevingsprincipes: focuspunt, ritme, evenwicht, eenheid,
beweging, herhaling en contrast
Decoratie
19
2.4.2 Bouwstenen van muziek
In een muzische les kan je aan drie muzikale elementen werken: tijd, klank en vorm
(Crul, 2013).
TIJD Metrum of cadans
Ritme
Tempo
Articulatie
KLANK Melodie
Samenklank of harmonie
Dynamiek
Timbre
VORM Vormprincipes: herhaling, contrast en variatie
Compositievormen: ABA-vorm, Rondo, Canon
1.4.3 Bouwstenen van drama
Als je iets doet met kinderen rond drama, zet je best één of meerdere drama-
elementen centraal, zodat de kinderen kennis maken met de eigenheid van drama.
Hoe beter en bewuster zij die taal kennen, hoe verfijnder zij zich muzisch zullen
kunnen uitdrukken (Crul, 2013).
BOUWSTENEN
VAN DRAMA
INDIVIDUEEL
SPEL
SAMENSEL PUBLIEKSGERICHT
SPEL
ROL (wie)
Het spelen van een
personage, het
acteren
(ondersteund door
verkleding,
attributen,
schmink)
- inleving
- transformatie
- rolvastheid
- aandacht geven
- interactie
- oogcontact maken
- présence
- focus
20
SCENEVERLOOP
(wat)
De inhoud van de
scene
(ondersteund door
dialoog, tekst,
geluid, muziek, …)
- fantaseren
- mimisch
uitbeelden
- timing
- spelinhoud
verzinnen
- generositeit
- acceptatie
- scenario-opbouw
- spanning
- sfeer
RUIMTE (waar)
Gebruik maken
van ruimte
(ondersteund door
speelvlak, decor,
licht, projectie, …)
- ruimtebewust zijn
- ruimtesuggestie
- koor
- ruimteverdeling
- open spelen
- mise-en-scène
1.4.4 Bouwstenen van beweging/dans
In sommige thema’s is de relatie met dans of beweging duidelijk aanwezig. We laten
ons helpen door de basiselementen van de dans: ruimte, tijd en kracht. Beweging
ontstaat immers doordat het lichaam (of een deel ervan) zich verplaatst door de
ruimte, in een bepaalde tijd en met een bepaalde hoeveelheid kracht. Als we met
meerderen samen dansen, kunnen we ook relatie toevoegen. Sommige bewegingen
kunnen zelfs uitsluitend uitgevoerd worden in relatie met een ander. Denk maar aan
wegduwen, opvangen,… Ook synchroon bewegen, of juist niet, geeft betekenis aan
een beweging (Crul, 2013).
INDIVIDUEEL RELATIE
RUIMTE Ruimtelagen
Richtingen
Patronen
Grootte/vorm
Plaats
Contrast in tijd/kracht/ruimte
Synchroon bewegen
Inspelen op elkaar
21
TIJD Tempo
Maat en ritme
Duur
Frasering/volgorde
KRACHT Spierspanning
Gewicht
Energie
1.4.5 Bouwstenen van media
In media gebruik je de audiovisuele taal om iets te vertellen, om iets weer te geven.
Je kiest niet alleen wat je wil vertellen maar ook hoe. Een beeld is nooit de
werkelijkheid maar een interpretatie ervan. Net zoals bij beeldend werk, gebruik je
ook hier beeldtaal. Vandaar dat enkele bouwstenen dezelfde zijn (Crul, 2013).
DECOR (LICHT EN GELUID) Voor- en achterplan
Sfeer
KADER Standpunt
Camerabeweging
Beeldgrootte
Beeldcompositie
Kadrering
Beeldbewerking
MONTAGE Volgorde
Ritme
1.4.5 Bouwstenen van muzisch taalgebruik
Muzikaliteit in muzisch taalgebruik bevat drie aspecten: ritme en tempo, klankgebruik
en klankbeweging. Het klankgebruik is het aanwenden van klanken, intonatie,
melodie,… in een tekst. Onder klankbeweging vallen begrippen als eindrijm,
22
alliteratie, klanknabootsing,… Met emotionaliteit en waarneming wordt het koppelen
van woorden aan emoties, ervaringen en waarnemingen bedoeld. Verdichting gaat
over woordkeuze. Taalverschuiving is elk onverwacht gebruik van woorden.
Woordbeeld gaat om het visuele van de woorden. (Crul, 2013)
MUZIKALITEIT
Ritme en tempo
Klankgebruik
Klankbeweging
EMOTIONALITEIT EN WAARNEMING
VERDICHTING
TAALVERSCHUIVING
WOORDBEELD
1.5 Kwaliteitscriteria voor een voorstelling
Volgens Crul (2013) zijn er vijf kwaliteitscriteria waarmee rekening gehouden moet
worden bij een muzische voorstelling: creativiteit, betrokkenheid, proces- of
productmatigheid, het kunstzinnige aspect en de muzische grondhouding.
Het eerste kwaliteitscriterium is creativiteit. In het muzisch werken schuilen er twee
gevaren: geen ideeën hebben en alleen voor de hand liggende ideeën hebben. Een
creatieve houding zorgt ervoor dat leerlingen breder, rijker en anders gaan denken
en handelen. Door een juiste formulering van opdrachten en het begeleiden van het
muzisch proces, kunnen we ervoor zorgen dat leerlingen hun verbeelding laten
spreken. Het is belangrijk dat wij als begeleider van de muzische voorstelling
leerlingen op ideeën brengen en hun inspiratie geven, zonder het proces zelf over te
nemen. Creativiteit kunnen we niet eisen, maar we moeten de leerlingen wel
prikkelen en uitdagen om een stapje verder te gaan. Creativiteit is een ingesteldheid
die getraind kan worden.
Maar, kinderen kunnen niet zomaar tot creatief gedrag komen. We zullen een klimaat
moeten creëren waarin kinderen durven experimenteren zonder dat ze zich geremd
voelen, waarin ze hun grenzen durven verleggen zonder zich belachelijk te voelen,
23
waar hun ideeën geapprecieerd worden, ook al zijn ze wat bizar. Met andere
woorden, we moeten een klimaat creëren waarin leerlingen zich veilig en vrij voelen.
De betrokkenheid van de leerlingen is zeer belangrijk. Hiermee bedoelen we dat de
leerlingen plezier beleven aan een muzische activiteit, ontroering, genot,… Wij, als
begeleider moeten een aantal troeven achter de hand hebben om een intens
belevingsproces in gang te zetten. Hoe hoger de betrokkenheid, hoe intenser de
activiteit. Om dat te verkrijgen, moeten we de activiteiten maken op maat van de
groep, ze moeten uitdagend zijn en aansluiten bij de leefwereld of confronteren.
Een voorstelling heeft de volgende vier kenmerken:
1. Ze sluit aan bij de werkelijkheid of actualiteit, vertrekt vanuit een
maatschappelijk gegeven;
2. Ze spreekt de creativiteit van de leerlingen aan, zet aan tot activiteit en
zelfwerkzaamheid;
3. Ze loopt over de verschillende domeinen;
4. Ze heeft een procesgericht karakter.
Over dit laatste punt valt uitgebreid te discussiëren. Sommige muzische werkers
opteren om procesmatig te werken, anderen zijn voorstander van het productmatig
werken.
Bij productmatig werken ligt de nadruk op het te bekomen product. De organisator
legt op voorhand het product vast. Dit moet bereikt worden. Vaak is het zo dat bij een
productgericht project het proces gedeeltelijk of helemaal vast ligt. Er is niet zoveel
inbreng van de leerlingen. Het eindresultaat moet sowieso worden wat op voorhand
vastgelegd werd. Een voordeel van productgericht werken is dat je de uitkomst kan
voorspellen. Je kan zelf opstellen wat je wil bereiken, en zo de kwaliteit van de
voorstelling/het eindproduct verzekeren.
Wanneer je procesmatig te werk gaat, is de uitkomst niet zo belangrijk. De aandacht
gaat naar het proces, hoe het gebeurt, hoe men te werk gaat. Hierbij is er vaak meer
inbreng van de leerlingen. Kinderen voelen zich meer betrokken, omdat ze zelf
beslissen wat en hoe ze het doen. Voor de organisator kan deze manier van werken
24
moeilijker zijn, omdat op voorhand niet kan gezegd worden hoe het eindresultaat er
zal uitzien.
Wij opteren voor een combinatie van beide werkwijzen. Enerzijds werken we deels
productmatig, omdat we op voorhand enkele kaders vastleggen. Anderzijds is het
proces ook belangrijk, aangezien de kinderen zelf beslissen wat en hoe ze het doen.
De nadruk ligt eerder op het proces dan op het product, maar aangezien we het
product deels vastleggen, kunnen we niet spreken van puur procesmatig werken.
Een vierde criterium is het kunstzinnige aspect. Je kunt de verschillende domeinen
binnen muzische vorming op verschillende manieren aanbieden. Wij kiezen ervoor
activiteiten aan te bieden waarbij er een muzisch domein vooropgesteld wordt, maar
waarbij we de leerlingen ook integratie aanbieden uit andere domeinen.
Wij willen de muzische grondhouding bij leerlingen zo goed mogelijk stimuleren.
Deze is bepalend voor het muzische karakter van de activiteiten. De grondhouding
omvat: openheid, verdraagzaamheid, genieten, vertrouwen in eigen mogelijkheden,
respect voor elkaars mening,…
Voor ons is het belangrijk dat er veel inbreng is van de kinderen, en dat ze plezier
beleven aan de lessenreeks. Verder worden kinderen met een goede muzische
werkwijze meer zelfzeker, socialer en creatiever. We willen hen multimediaal
geletterd en mediawijs maken. Tenslotte willen we hen leren authentiek zijn, en hen
aanzetten tot het maken van eigen keuzes.
1.6 Doelstellingen binnen muzische vorming
In dit onderdeel gaan we in op de noodzaak van doelstellingen bij muzische vorming
en gaan we tevens in op hoe we die moeten bepalen. Nadien leggen we kort uit hoe
we met doelen omgaan in het praktijkgedeelte van onze bachelorproef.
Binnen ons educatief leerproces moeten we altijd een bepaald leerdoel voor ogen
houden. Bij om het even welke werkvorm is het van groot belang dat we de
25
doelstellingen ervan vast leggen. Processen mislukken vaak doordat ze gebaseerd
zijn op zogenaamd los zand. Wanneer het fundament ontbreekt, dreigt de
hoofdbedoeling op de achtergrond te raken. We moeten de doelen zo kort en bondig
mogelijk formuleren, want hoe langer de omschrijving van het doel, des te
onduidelijker wordt de richting waarin het creatieve proces gaat. Een heldere
formulering zorgt ervoor dat het werkproces richting krijgt, een concreet eindpunt
(Vandelacluze, Van Esch, Waerts, 2009).
Het is dus van belang dat we doelen zo eenduidig mogelijk formuleren. Een doel dat
eenvoudig geformuleerd is, laat weinig ruimte voor interpretatie. Onze doelen moeten
in leerlingengedrag geformuleerd worden. Verder moeten ze weergeven wat een
leerling moet doen, en op welke manier dat moet gebeuren. Het doel moet
waarneembaar zijn, anders is er geen mogelijkheid om na te gaan of het doel bereikt
is (Mafrans, K. Van Acoleyen, L., 2012).
Het bepalen van de doelstellingen doen we aan het begin van de praktijk. Tijdens de
uitwerking worden de doelen indien nodig aangepast.
De doelen liggen per werkvorm vast. Ze duiden op een muzische en creatieve blik.
Naar gelang de muzische werkvorm zal de leerinhoud verschillen.
1.7 Vier onderdelen van een voorstelling
Volgens Crul (2013) brengt een voorstelling vier belangrijke elementen samen: het
onderwerp waarrond er gewerkt wordt, de werkvorm waarmee leerlingen zich
uitdrukken, de bouwsteen die in de activiteit centraal staat en het algemeen doel, dat
een verwijzing is naar de muzische grondhouding.
De vier onderdelen van een voorstelling hebben elk hun belang. Door het samenspel
tussen deze delen kom je tot een harmonisch idee. Enkel werken met technieken
zorgt ervoor dat de les te technisch wordt. Enkel werken met de elementen van het
domein maakt de les dan weer te theoretisch. Teveel aandacht besteden aan het
26
thema en de leerlingen zeer vrij laten werken, biedt vaak te weinig inhoudelijke
leerkansen.
We kunnen een voorstelling niet bepalen door middel van een willekeurig onderwerp
en daar dan doelen aan koppelen. Daarom vertrekken we vanuit een boek. Dit zal de
rode draad zijn binnen de muzische voorstelling. Het boek hebben we opgedeeld in
verschillende stukken. Naargelang wat er gebeurt in elk deel, hebben we passende
werkvormen gekozen waaruit de leerlingen kunnen kiezen. Bij elke activiteit die we
uitwerken, moeten we ervoor zorgen dat er één algemeen doel is dat centraal staat
en verwijst naar de muzische grondhouding.
1.8 Muzisch evalueren
Op het einde van onze muzische voorstelling moeten we evalueren. In dit deel gaan
we in op hoe we als leraar een evaluator zijn en op de product- en procesgerichte
evaluatie.
1.8.1 De leraar als evaluator
Net zoals in andere leergebieden is regelmatige evaluatie ook in muzische vorming
nodig om tot effectief onderwijs te komen. Attitudes zoals openheid, breed denken en
kritische zin, zullen de evaluatie- en rapporteringsnormen beïnvloeden. De eigenheid
van het muzische leergebied dwingt echter tot attitudevorming. Enerzijds is het
belangrijk dat kinderen voor de eigen vooruitgang beloond worden. Anderzijds zullen
ze eigen werkprocessen moeten onderzoeken om te komen tot de best mogelijke
werkvormen.
De leraar dient te achterhalen in hoeverre de kinderen bepaalde attitudes hebben
verworven. Dan zal hij die gedragsveranderingen verder stimuleren, vastleggen en
rapporteren (D. Bogaert, OVSG, richtsnoer).
Hieruit kunnen we besluiten dat het belangrijk is voldoende te evalueren met de
leerlingen. In de praktijk voorzien we tijd na elke les om samen te zitten met de hele
klasgroep en mondeling te evalueren. De leerlingen werken in verschillende groepjes
met een eigen werkvorm, maar door een gesprek leren ze van elkaar. Tijdens de
opbouw zelf evalueren we met leerlingen individueel of in kleinere groepjes.
27
1.8.2 Verschillende vormen van evaluatie
Er zijn verschillende vormen van evaluatie. We kunnen zowel product- als
procesgericht evalueren. Verder kunnen de leerprocessen van de leerling en de
leerkracht bekeken worden. Hieronder vatten we dit samen in een schema.
LEERLING
LERAAR
PROCES
eigen werkproces
werkproces van
medeleerling(en)
eigen didactisch proces
werkproces van leerling(en)
PRODUCT
eigen product
product van medeleerling(en)
product van anderen
product van leerling(en) als
parameter voor het
ontwikkelingsniveau van het
kind én als parameter voor het
eigen onderwijsproces
(D. Bogaert, muzisch evalueren)
Tijdens de procesevaluatie worden de verschillende stappen die de leraar en de
leerlingen zetten om tot een bepaald product te komen, onderzocht en geëvalueerd.
Het proces primeert op het product. Hoe het kind tot een bepaald product kwam, is
interessant voor eventuele bijsturing.
In procesevaluatie beschouwt en analyseert de leraar zijn didactisch handelen:
- Sloot de opdracht aan bij de beginsituatie? Was de opdracht gepast?
- Werd er te veel of te weinig ingegrepen in de creatieve processen?
- Werden alternatieve werkwijzen aangemoedigd?
- Was dit een waardevol werkproces? Werd aan gedragsveranderingen gewerkt?
Deze vragen en nog vele andere kunnen de zoektocht naar beter muzisch onderwijs
vereenvoudigen. Hoe dieper het inzicht in de werkprocessen, hoe beter er in de
toekomst kan gewerkt worden. Zo wordt procesevaluatie de motor van het muzisch
handelen (D. Bogaert, OVSG, richtsnoer).
28
Productevaluatie richt zich op het eindresultaat en is voor de leraar een belangrijke
parameter, maar ook de leerlingen vragen zich bij deze evaluatie af wat van hun
inspanningen terecht is gekomen. Als leraar weeg je hierbij de resultaten af tegen
leeftijd en ontwikkelingsniveau. Hoe meer factoren in aanmerking genomen worden,
hoe nauwkeuriger het resultaat. Het muzische kan niet in een banaal cijfer worden
uitgedrukt.
Productevaluatie is belangrijk naar de leerlingen toe: zelfevaluatie. De leerlingen
voeren zelf de evaluatie uit van een bepaald product en krijgen de kans om zich
bewust te worden van eigen ervaringen en ze te verwoorden. Ze leren intensiever en
kritischer waarnemen (D. Bogaert, OVSG, richtsnoer).
Bij het evalueren van onze muzische voorstelling met de kinderen, zowel tussentijds
als op het einde, houden we rekening met zowel product- als procesgerichte
evaluatie op niveau van leraar en kinderen. Als leerkracht doen we dit op papier, na
elke les.
1.9 Valkuilen bij een muzische voorstelling
Crul (2014) haalt enkele valkuilen aan bij het uitwerken van een muzische
lessenreeks zoals wij die aanpakken:
Als we zelf met een idee komen, is het moeilijker om de andere leerkrachten erbij te
betrekken. We moeten hen zoveel mogelijk inbreng geven. Hoe meer inbreng ze
krijgen, hoe meer betrokken ze zullen zijn.
Het product dat we bekomen is wat het is. Misschien is alles groter of net kleiner dan
wat we ons vooraf hadden ingebeeld. Daarom mogen we onze verwachtingen niet te
hoog leggen en moeten we gewoon kijken waar we terecht komen. Tegelijkertijd
moeten we wel zo ver mogelijk proberen te gaan met de leerlingen. Het is belangrijk
dat we niet alles op voorhand vastleggen.
We moeten open communiceren over het proces. Het onderwerp warm houden en
visueel maken (bijvoorbeeld afbeeldingen of een schema in de leraarskamer) en dit
gedurende het hele proces doen. We nodigen best ouders uit om hen mee te laten
werken aan de voorstelling, zodat ook zij betrokken zijn.
29
We mogen zeker ook niet vergeten evalueren. Ook tussentijds, en zeker op het einde
van de voorstelling terugblikken.
1.10 Personen die meewerken
Om onze voorstelling in goede banen te leiden, zijn een aantal vaste personen nodig.
Zo hebben we best een kleine groep mensen die de voorstelling trekt. In dit geval,
het leerkrachtenteam. Een ideale grootte van het trek-team is een drie- tot zestal
personen. Als de groep te klein is wordt de last te groot, als je werkt met een te groot
team, wordt het moeilijk om iedereen tevreden te houden.
Verder is het belangrijk dat we alle collega’s die moeten meewerken aan onze
voorstelling nauw betrekken. Zij mogen niet het gevoel hebben dat ze niets te
zeggen hebben en van niets afweten. Daarom komen we tijdens onze lessenreeks
regelmatig samen met alle betrokken partijen om de stand van zaken te bekijken.
Wanneer we deze voorstelling uitwerken met een school, is het belangrijk dat de
ouders op de hoogte zijn. We mogen hen zeker niet vergeten te informeren en deels
te betrekken bij de voorstelling. Tijdens de opbouw ervan communiceren we via brief
en mail. We spreken regelmatig ouders aan op de speelplaats.
1.11 Begeleidershouding van de leerkracht
Volgens Vandelacluze, Van Esch & Waerts (2009), wordt het leerproces van
kinderen gestuurd door de begeleider. Ten eerste kan de begeleider de deelnemers
aansporen tot experiment, door hen uit te dagen met prikkelende problemen. De
leerkracht kan de verleiding om voor vertrouwde en bekende oplossingen te kiezen
proberen uit te schakelen. Dit doe je enerzijds door er voor te zorgen dat er
voldoende vrijheid is voor eigen initiatief. Anderzijds door waardering te geven aan
eigen ideeën en probeersels. We moeten gaan bekrachtigen als begeleider. Het is
immers beter om eigen initiatieven van kinderen te belonen dan om een gebrek aan
initiatief te bestraffen.
30
Ten tweede kunnen wij als begeleiders ervoor zorgen dat het voor de kinderen
mogelijk is om te kopiëren en te imiteren. Dit kunnen we doen door goede, duidelijke
en acceptabele voorbeelden te tonen.
Ten derde kunnen we via uitleg en duiding creatieve denkpatronen trainen. Dit houdt
in dat we kinderen verder doen denken dan hun oorspronkelijk idee.
Volgens Crul (2013) staat of valt muzisch werken met de aanpak van de begeleider.
Een muzisch klimaat creëren lukt alleen als we zelf de muzische grondhouding
voorleven en vanuit die houding leerlingen ondersteunen in het creatief proces.
Positieve bekrachtiging is een aandachtspunt hierbij: in een muzische omgeving is
een sterk positieve omgang met de leerlingen voelbaar. Belangrijk is dat we als
begeleider de leerlingen helemaal aanvaarden, dat we geloven in hun mogelijkheden
en hun meningen en ideeën au sérieux nemen. We moeten ons empatisch kunnen
opstellen en betrokken voelen bij het muzisch leerproces van kinderen. Tijdens de
activiteit moeten we stimulerend aanwezig zijn. Zo’n houding geeft de leerlingen een
positief zelfbeeld. Het toont aan de leerlingen welke houding we van hen verwachten
tegenover medeleerlingen.
Open en respectvolle communicatie is nodig: een open houding zorgt ervoor dat de
leerlingen kleine risico’s durven nemen. Ze krijgen experimenteerkansen, die ze
volop kunnen benutten.
We moeten altijd gericht zijn op het stimuleren van initiatieven en bewust ingrijpen
om een geest van samenwerking, vertrouwen en acceptatie te creëren. We geven
ideeën van leerlingen een kans en bieden ruimte voor inspraak. Nadien laten we dit
in een evaluatie of een tussentijds gesprek terug aan bod komen.
Naar de leerlingen toe is het belangrijk dat we enthousiast modelgedrag tonen: door
actief mee te stappen in het muzisch proces, door zelf te experimenteren en deel te
nemen aan het spel. Zo brengen we ons enthousiasme over. We bieden de
leerlingen een inspirerend voorbeeld. Vooral in het begin van de activiteit is het
aangewezen om actief te participeren. Als de leerlingen in de verwerkingsfase zitten,
nemen we meer een begeleidende en ondersteunende rol aan.
31
Er zijn enkele factoren die voor storingen of belemmeringen kunnen zorgen in het
leerproces van kinderen. Het leren kan worden afgeremd wanneer kinderen bang zijn
om te mislukken en faalangst hebben. In zo’n situatie worden ze afkerig van
experiment en kiezen ze voor vertrouwde oplossingen. Soms willen ze zelfs gewoon
niets doen. Deze houding nemen ze ook aan wanneer een vertrouwde oplossing een
vanzelfsprekende gewoonte is geworden. Hetzelfde geldt wanneer ze het gevoel
hebben dat het experiment hen niets ‘nieuws’ oplevert, wanneer de activiteit hen
verveelt.
Ook op andere vlakken kunnen er leerbelemmeringen ontstaan. Kinderen leren
bepaalde gedragingen af wanneer die niet leiden tot succes, maar tot bestraffing.
(Vandelacluze, Van Esch & Waerts, 2009)
De Braekeleer (2003) vat deze dingen samen in volgend schema:
HOE KINDEREN LEREN LEERBELEMMERINGEN LEERSTIMULANSEN
Door experimenteren,
door trial en error
Faalangst, gewoonte,
verveling
Uitdaging, veiligheid en
vrijheid
Door imitatie van modellen Bestraffing Beloning/bekrachtiging
Door inzicht Gebrek aan geschikt
modelgedrag
Veel geschikt
modelgedrag
Herhaling Niet-functionele
denkpatronen, verwarring Uitleg en duiding
Volgens Crul (2013) zijn er verschillende manieren om in te spelen op problemen bij
een activiteit.
Ten eerste zijn er de directe, gesloten interventies: als begeleider nemen we een
deel van de opdracht over. Dit kan een keuze zijn als we merken dat er te veel
frustratie is en de leerling dreigt af te haken in het creatieve proces. Uit de hulp kan
de leerling iets leren, hij ziet hoe de leerkracht zelf het probleem oplost. Nadeel:
hierbij wordt het proces overgenomen.
We kunnen hier op verschillende manieren op inspelen: we kunnen het in de plaats
van de leerling doen, de leerling deeltaken laten uitvoeren (hierdoor kan de leerling
het oplossen intensief waarnemen en ervaren), het voordoen, uitleggen hoe het
32
moet, een werkwijze verwoorden zonder het te doen (we reiken enkel verbaal aan,
de leerling moet de actie zelf doen), een oplossing aanduiden of verwoorden (leerling
krijgt een oplossing aangeboden, hoe hij die realiseert, moet hij zelf bedenken).
Als tweede mogelijkheid zijn er de directe, open interventies: hier geven we duidelijk
de richting aan waarin gewerkt kan worden. We geven een aanzet waarmee de
leerlingen zelf verder moeten werken, in een evenwicht tussen ondersteunen en hen
zelf een oplossing laten bedenken.
Ofwel bied je meerdere oplossingen aan die zeker resultaat kunnen opleveren (de
leerling kan zelf kiezen of hij een gekende werkwijze hanteert of een nieuwe manier
uittest), ofwel bied je een nog te onderzoeken oplossing aan (de leerling mag zelf
experimenteren en dan beslissen wat hij doet), ofwel nodig je uit om gericht na te
denken (leerling gaat vroegere kennis raadplegen of gericht een oplossing zoeken
vanuit criteria).
Met indirecte interventies helpen we de leerlingen bij het structureren van hun
gedachten. Dit is een interessante ondersteuning bij het zelfstandig problemen
oplossen.
Verschillende wijzen van aanpak: de probleemsituatie verhelderen (aanzetten tot op
zoek gaan naar andere oplossingsstrategieën), de probleemsituatie beschrijven (je
geeft enkel aan wat misloopt, de leerling zoekt zelf een oplossing).
Tenslotte kunnen we bewust niet ingrijpen: in een proces waarbij we het zelfstandig
werken willen stimuleren, kan dit een keuze zijn. De leerlingen moeten zelf een
analyse maken en een oplossing bedenken voor het probleem. Het is interessant om
ook de motivatie in de gaten te houden. Een kort gesprekje met de leerling na de
opdracht kan ons duidelijk maken of we een goeie ingreep deden.
33
2. Open script
In onze onderzoeksvraag (zie voorblad) staat dat we aan de slag gaan met een ‘open script’.
We beginnen met het verklaren van dit begrip en duiden het verschil aan met een gesloten
script. Nadien bespreken we hoe we open opdrachten kunnen realiseren binnen het open
script. Kiezen uit de vele verwerkingsvormen is het derde onderdeel van dit hoofdstuk.
Tenslotte bespreken we de kaders binnen een open script.
2.1 Open en gesloten script
In de theaterwereld bestaat het vaststaand script, ook wel gesloten script genoemd.
Daarnaast bestaat het open script.
Een gesloten script kan bekeken worden als de eerste versie van een voorstelling.
Het beschrijft alles wat er te zien of te horen zal zijn tijdens de voorstelling tot in het
kleinste detail. Vaak zijn er verschillende vaststaande delen in een script. Met het
gesloten script wordt de hele uitvoering op voorhand vastgelegd. Tijdens het proces
kunnen er geen nieuwe elementen aangebracht worden. De productieleider beslist
alles. Een vaststaand script komt vaak voor bij het maken van een film. Sommige
theatervoorstellingen, zoals bv. Shakespeare, hebben zo’n script. Er is weinig
inbreng van de spelers, ieder heeft een specifieke taak (www.theaterdakota.nl ,
www.wikipedia.org).
We spreken van een open script wanneer er tijdens het vormen van de voorstelling
nog ruimte is voor inbreng van de leerlingen. Men is niet gebonden aan een tekst, er
kunnen veranderingen plaatsvinden. De leerlingen zijn zelf verantwoordelijk voor het
opstellen van hoe alles zal verlopen. Er kunnen op voorhand enkele kapstokken
vastgelegd worden. Zo’n kapstokken noemen we kaders (zie 2.4). Kaders zijn
elementen die op voorhand bepaald worden, en aan de hand daarvan bouwen de
leerlingen het proces op.
Wij kiezen voor een open script met enkele vaststaande kaders. Het is onze
bedoeling zoveel mogelijk inbreng van de leerlingen in onze voorstelling toe te laten.
We leggen op voorhand enkele kapstokken vast, zoals de rode draad doorheen de
34
voorstelling (het boek ‘Geheim agent’ (Oldenhave, 2004)) en we leggen ook
werkvormen met open opdrachten vast waaruit leerlingen kunnen kiezen.
2.2 Open opdrachten
Een opdracht heeft steeds een inhoud (wat je moet doen), en een organisatievorm
(hoe je het moet doen.)
Volgens Crul (2013) voldoen zinvolle opdrachten aan een aantal voorwaarden: ze
zijn concreet, haalbaar en uitnodigend. Eigen inbreng en creatieve ruimte zijn ook
belangrijke pijlers. Verder is het leuk om een spelelement aan de opdracht toe te
voegen, zodat er van spel naar muzisch werk gegaan wordt. Bij voorkeur bevinden
de opdrachten zich in de zone van naaste ontwikkeling. Er moet een evenwicht
gezocht worden tussen vaardigheden en uitdaging.
Er bestaan verschillende soorten opdrachten. We lichten ze toe en geven de voor-
en nadelen van elke soort.
Ten eerste zijn er de gesloten opdrachten. Dit zijn taken waarbij de leerkracht alles
op voorhand vastlegt. Ze bieden veiligheid en duidelijkheid, de leerlingen hoeven niet
creatief bezig te zijn, waardoor ze goed zijn voor opwarming of technische
oefeningen. Nadelen van gesloten opdrachten zijn dat er geen of weinig invulling van
de leerlingen gevraagd wordt. Verder is er slechts één oplossing mogelijk en doet
iedereen hetzelfde.
Een tweede soort zijn de open opdrachten. De leerkracht legt op voorhand de
opdracht gedeeltelijk vast, maar tijdens het uitvoeren ervan zijn de leerlingen vrij.
Hierdoor is er inbreng van de leerlingen, maar ook afbakening en begrenzing. Open
opdrachten stimuleren de creativiteit. Nadeel voor sommige kinderen is dat ze er iets
van zichzelf moeten inleggen. Als leerkracht moeten we er ons bewust van zijn dat
de creativiteit van leerlingen kan verstoord worden doordat sommige kinderen bang
zijn voor mislukking, faalangst,… (zie 1.11).
Vrije opdrachten zijn de laatste mogelijkheid. Hierbij gaan de leerlingen volledig
zelfstandig aan de slag. De opdrachten zijn heel ruim, er is weinig begrenzing. De
leerling bepaalt wat hij doet en hoe hij dat doet, hij heeft veel vrijheid. Er zijn veel
35
mogelijkheden bij vrije opdrachten. Ze zijn echter pas zinvol als de leerlingen
voldoende ervaring hebben, of als je de leerlingen na een bredere kennismaking de
kans wil geven om zelf meer te bepalen. Vrije opdrachten bieden weinig houvast, zijn
som té vrij voor bepaalde kinderen. Leerlingen kunnen hierdoor faalangst of ‘writers
block’ krijgen, waardoor ze geen inspiratie meer hebben om tot actie over te gaan.
Wij kiezen voor open opdrachten, omdat deze in het midden liggen. De leerlingen
worden uitgedaagd, maar hoeven niet alles zelf te bedenken. Ze kunnen op onze
steun als begeleider rekenen en tijdens de uitvoering van een opdracht zijn de
leerlingen toch volledig vrij.
2.3 Hoe goed kiezen?
We geven de leerlingen per groep de mogelijkheid om een muzische werkvorm te
kiezen uit een aanbod. Sommige werkvormen zijn niet gekend bij de kinderen.
Daarom opteren we om via workshops vooraf de minder gekende werkvormen bij de
leerlingen te introduceren. Hierdoor wordt hun kennis verruimd. Als ze later de
mogelijkheid krijgen om één van de minder bekende muzische vormen te kiezen,
weten ze wat die inhoudt. Leerlingen kunnen dus gerichter kiezen.
2.4 Kaders binnen het open script
Wanneer we spreken over kaders binnen de muzische lessen, hebben we het over
drie grote onderdelen: de tijd, de plaats en het domein.
Het zijn onderdelen die we op voorhand vastleggen en die zorgen voor structuur
tijdens het uitvoeren van onze muzische voorstelling. Ze geven een basis voor het
muzisch proces.
Binnen onze voorstelling is een tijdsgebonden kader het verhaal ‘Geheim agent’
(verdere uitleg zie hoofdstuk 5). Een ander tijdsgebonden kader dat gaat over timing
en planning: wanneer werken we aan de voorstelling? Hoeveel tijd hebben we
nodig? Wanneer houden we de voorstelling? … Deze dingen leg je vast vooraleer je
begint met het uitvoeren van de opbouw van de voorstelling. De kaders zorgen voor
structuur tijdens het muzisch proces.
36
Een ander kader is het plaatsgebonden kader. Het eindresultaat wordt getoond aan
de hand van een wandeling doorheen de school. Elk deel van het verhaal wordt dus
op een andere plek in de school verteld. We hebben hiervoor gekozen omdat het in
één ruimte niet haalbaar is. Het publiek zit dan neer en kijkt, maar er moet te veel
materiaal op en van het podium gebracht worden, vermits er negen verschillende
verwerkingsvormen zijn, dus ook negen verschillende decors, opstellingen,.. We
leggen op voorhand vast waar een bepaald deel van een verhaal voorgesteld wordt.
Tenslotte zijn er de domeingebonden kaders. Zo leggen we op voorhand drie
mogelijke verwerkingswijzen vast per deel van het verhaal, waaruit de leerlingen
kunnen kiezen. Dit wordt later duidelijker in de praktijk. De opdrachten bevinden zich
steeds in een bepaald muzisch domein. Uiteraard opteren we ervoor om zoveel
mogelijk (liefst alle) muzische domeinen te benutten binnen één verwerkingswijze.
37
3. Domeinoverschrijdend werken
In dit hoofdstuk verklaren we het begrip ‘domeinoverschrijdend werken’, nadien
sommen we de voor- en nadelen van deze werkwijze op.
3.1 Wat is domeinoverschrijdend werken?
Wanneer we spreken over domeinoverschrijdend werken, bedoelen we het
combineren van twee of meer domeinen. Dit noemen we integratie.
Er bestaan vier grote vormen van integratie:
Een eerste vorm is die waarbij een domein inspiratie vormt voor een ander domein,
bv. vanuit een schilderij een dans maken.
Ten tweede is er het samenbrengen van twee domeinen in één activiteit zodat er een
combinatie ontstaat bv. een danspartituur opbouwen vanuit getekende houdingen.
Een inhoud uit een ander leergebied verwerken in een muzische activiteit, is de
derde mogelijkheid. Bv. spiegelen uit de wiskunde ook in het echt doen.
Tenslotte kunnen deze dingen ook gecombineerd worden (Crul, 2013).
Wij kiezen ervoor om per verwerkingsvorm te vertrekken vanuit één muzisch domein,
waarbij er tijdens de lessen nog andere domeinen aan bod komen. Zo kan het
bijvoorbeeld zijn dat we kinderen een bewegingsreeks laten maken. We vertrekken
dan vanuit het muzisch domein beweging. Later moeten de leerlingen een decor
(beeld) ontwerpen, bepaalde stukken filmen (media),…
3.2 Voor- en nadelen van domeinoverschrijdend werken
Er zijn veel voordelen verbonden aan geïntegreerd werken.
Door domeinen samen te brengen ervaren leerlingen het samenspel van de
verschillende muzische talen. Ze merken hoe muziek een link heeft met beweging,
hoe beeld en drama kunnen samengaan of hoe muzisch taalgebruik een inspiratie
kan zijn voor multimedia. De talen hebben een eigenheid, maar als ze op elkaar
inspelen, krijgen we vaak een meerwaarde.
38
Verder sluit geïntegreerd werken aan bij de spontane muzische beleving van
kinderen. In hun eigen spel is er geen opdeling in domeinen.
We brengen ook samenhang in het muzisch aanbod door geïntegreerd te werken.
We moeten de leerlingen de delen en de gehelen laten ervaren. Door te integreren
met een ander leergebied tonen we dat de verschillende manieren van kijken naar de
werkelijkheid kunnen samengaan. We creëren hierdoor binding tussen de
verschillende vakken.
Muzisch werken heeft steeds een link met de kunsten. Als we naar hedendaagse
kunstuitingen kijken, dan merken we dat veel kunstenaars kunstvormen mengen.
Een laatste voordeel is het gegeven dat er veel gemeenschappelijke elementen zijn
tussen de muzische domeinen. Een bouwsteen uit een bepaald domein kunnen we
dus benaderen via verschillende muzische talen. Het samengaan van muzische
domeinen kan er ook voor zorgen dat er bepaalde onderdelen uit domeinen anders,
intenser beleefd worden.
Een nadeel is dat er bij de vorm ‘inspiratie voor een ander domein’ beperkte
aansluiting kan zijn tussen de inspiratiebron en het domein waarin we willen werken.
Er kan ook te weinig inhoud uit het ander leergebied aan bod komen, of het kan
muzisch te beperkt aan bod komen.
Een laatste gevaar vormt zich wanneer we te veel domeinen gaan mengen, of niet
echt tot een meerwaarde komen (Crul, 2013).
De voordelen leggen duidelijk meer gewicht in de schaal dan de nadelen. Vandaar
onze keuze om domeinoverschrijdend te werken bij onze verwerkingsopdrachten van
het verhaal. De nadelen kunnen weggewerkt worden, mits er genoeg aandacht aan
besteed wordt. De voordelen leveren positieve resultaten op, zowel voor het kind, de
leerkracht, als voor de school.
39
4. Leeftijdsoverschrijdend werken
In hoofdstuk vier bespreken we de mogelijke werkwijzen bij leeftijdsoverschrijdend
werken. Daarna noemen we enkele voor- en nadelen op van klas- en
schooldoorbrekend werken.
4.1 Mogelijke muzische werkwijzen
We kunnen op verschillende manieren muzisch werken: enerzijds op klasniveau,
anderzijds klasdoorbrekend, of op schoolniveau.
Op graadniveau (klassen in het Freinetonderwijs) kunnen we muzische activiteiten
doen, muzische betrekken bij andere leergebieden, hoekenwerk organiseren, of
culturele initiatieven buiten de school bezoeken.
Op schoolniveau kunnen we keuzeworkshops aanbieden. De activiteiten hebben
meestal betrekking op één domein, maar het kan ook geïntegreerd. De leerlingen
kiezen, elk voor zich, wat hen in de aankondiging het meest uitdaagt, of waar ze op
dat moment behoefte aan hebben. Kunnen kiezen werkt motiverend, maar ook de
niet-keuzes kunnen prikkelen.
Er kan gewerkt worden met een doorschuifsysteem. Eventueel vormt een thema de
rode draad. Na elke activiteit schuiven de leerlingen door naar een volgende
leerkracht.
Verder kan je op schoolniveau werken rond een muzisch project. De normale
planning wordt onderbroken.
Tenslotte zijn er de ateliers. Dit is een open ruimte waar de leerlingen zelf aan de
slag kunnen. De activiteit wordt niet echt geleid door de leerkracht, hij heeft eerder
een helpende of stimulerende rol. Het idee komt van de leerlingen. Er is materiaal
beschikbaar om mee te werken. Van de leerlingen wordt verwacht dat ze zelf initiatief
nemen (Crul, 2013).
Wij werken onze muzische activiteiten uit op graadniveau. De graden werken op
klasniveau, maar het eindresultaat wordt op schoolniveau getoond.
40
4.2 Voor- en nadelen van leeftijdsoverschrijdend werken
Werken met verschillende leeftijden brengt enkele gevolgen met zich mee. Er zijn
positieve kanten, maar ook enkele negatieve. Hieronder overlopen we die.
Leerlingen worden, als ze samen in groep een muzische opdracht vervullen, samen
verantwoordelijk voor het geheel. Het is een interactief proces waar ideeën en
meningen gedeeld worden. Het geheel is vaak meer dan de delen, het resultaat
overstijgt vaak de individuele mogelijkheden. Leerlingen zijn verantwoordelijk voor
eigen inbreng én voor het geven van hulp aan anderen. Het is van belang om dit af
en toe eens in de kijker te zetten.
Leerlingen leren tijdens de muzische activiteiten met vallen en opstaan. Soms lukt
iets goed en onthouden ze hoe dat kwam, soms lukt iets helemaal niet en ook daar
wordt uit geleerd. Omdat muzische vorming op zich al uit actieve opdrachten bestaat,
is het mogelijk veel uit ervaring te leren. De feedback van medeleerlingen en de
leerkracht, de besluiten in de nabespreking, de concrete ervaringen, de
ondersteuning die leerlingen elkaar geven bieden heel wat leerkansen.
Het samenwerken is een oefenmanier voor sociale vaardigheden. In muzische
vorming is het leren zonder anderen niet mogelijk. Daarom ontwikkelen leerlingen
heel wat sociale vaardigheden, met vallen en opstaan: meningsverschillen uitpraten,
duidelijk ideeën weergeven, assertief zijn,… Soms moeten leerlingen de opdracht
aan elkaar verduidelijken. De leerlingen leren hun idee helder te verwoorden in een
taal die de ander begrijpt. Door directe communicatie en overleg krijgen ze erg veel
kansen voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden (Crul, 2013).
Wanneer je leeftijdsoverschrijdend werkt, zitten de leerlingen technisch niet op
hetzelfde niveau. Dit kan nadelig werken. Een schimmenspel in de eerste graad zal
er anders uitzien dan in de derde graad. Werken met dezelfde leeftijdsgroep geeft
een gevoel van veiligheid, wat dan weer een voordeel is.
Tenslotte is de groepsvorming een aandachtspunt. Als je klasoverschrijdend te werk
gaat, moet er energie gestoken worden in de groepsvorming. Dit vraagt extra tijd en
organisatie.
41
We kiezen ervoor om te werken met de volledige school, maar wel opgedeeld per
graad. De leerlingen werken vaak op deze manier aangezien een Freinetschool altijd
in graadklassen werkt. Dit speelt in ons voordeel. Door het activeren van de volledige
school, voelen alle leerlingen zich verantwoordelijk. Ze leren omgaan met anderen en
voelen de sfeer in de school verbeteren. Het uitwerken van activiteiten gebeurt op
graadniveau, maar de voorstelling loopt in alle graden gelijktijdig. Aan het einde van
het muzisch traject worden de producten van alle graden tot een geheel geweven.
42
5. Verhaal
Ons open script is gebaseerd op een verhaal dat we indelen in negen stukken en
waarbij we voor elk stuk drie verwerkingsvormen voorzien waar de leerlingen één uit
kiezen. We vertellen eerst waarom we kiezen voor deze werkwijze. Als tweede punt
halen we de voorwaarden voor een goed verhaal aan. Nadien geven we tips voor het
aanbieden van een verhaal in de school. Tenslotte spreken we over het opdelen van
het verhaal in verschillende stukken.
5.1 Waarom kiezen voor een verhaal?
In onze lessenreeks staan de domeinen niet geïsoleerd, maar hebben ze een band
met elkaar. De verschillende muzische talen worden met elkaar verbonden. Zo
ontstaan er nieuwe muzische kansen. Eenheid in het onderwijsaanbod zorgt ervoor
dat de leerlingen de wereld rondom zich heen als een totaliteit ervaren.
Je benadert een onderwerp vanuit verschillende hoeken. Dat zorgt ervoor dat de
leerlingen verschillende intelligenties moeten aanspreken. Ze leren de verschillende
aspecten van zichzelf ontdekken en leren omgaan met hun voorkeur.
Je verkrijgt samenhang door een gemeenschappelijk element in te bouwen in de
activiteiten. Een voorbeeld hiervan is thematische samenhang.
De activiteiten zijn aan elkaar gekoppeld via een thema. Ze kunnen eventueel ook
aansluiten bij een ander leergebied (Crul, 2013).
Activiteiten samenbrengen vanuit een thema is een veelgebruikte, eenvoudige
manier om activiteiten aan elkaar te koppelen. Een speciale vorm van thematische
samenhang is het verhaalmodel.
Bij het verhaalmodel vormt een verhaal de verbindende lijn tussen diverse
kunstzinnige activiteiten. Dat verhaal wordt in stukjes verteld. Bij elk deel is er een
verwerking in een muzisch domein. De beleving van het verhaal staat centraal en
wordt versterkt door de activiteiten.
Het verhaalmodel laat een grote inbreng van de leerlingen toe. Leerkrachten met
veel ervaring in muzische vorming en die zich aangetrokken voelen tot een open
43
benadering gebruiken alleen de basisgegevens om de kinderen hun eigen verhaal te
laten maken (“Kunst in samenhang”, 2001).
Zoals hierboven vermeld zorgt het verhaal voor samenhang en laat het een grote
inbreng van de leerlingen toe. Verder kan een verhaal ook gebruikt worden om
verschillende domeinen te integreren. Onze keuze om te werken rond een verhaal is
hierop gebaseerd.
5.2 Voorwaarden
Integratieactiviteiten kunnen in meerdere domeinen op verschillende momenten
worden ingelast. Het verloop van het verhaal moet logisch en inspirerend zijn en bij
voorkeur verschillende domeinen bestrijken (“Kunst in samenhang”, 2001).
Met het opzetten van een muzische voorstelling willen we de leerlingen een unieke
muzische ervaring aanbieden. We willen dat ze hun verbeelding volop aanspreken.
Clichéthema’s geven hier weinig ruimte voor. Met de keuze van een vernieuwend
thema zullen de leerlingen dieper moeten graven en kunnen ze authentieker uit de
hoek komen. Hetzelfde geldt voor ons als begeleider. Thema’s waarmee ze reeds
eerder gewerkt hebben, zorgen er wellicht voor dat ze gaan vergelijken met vorige
ervaringen. Dat leidt tot bepaalde verwachtingen. Ook voor ons is een vernieuwend
thema dus aangewezen, om de eigen verbeelding alle kansen te geven. Het
enthousiasme voor het thema is wel een criterium.
We moeten er vooral voor zorgen dat we met het verhaal verschillende wegen
kunnen inslaan binnen onze muzische voorstelling, dat het genoeg inspiratie biedt
(Crul, 2013).
Wij kozen voor volgende voorwaarden op basis van het gesprek dat we hadden met
Koen Crul (zie bijlage 6), aangevuld met wat we zelf belangrijk vinden voor een goed
verhaal.
Het verhaal moet geschikt zijn voor alle leeftijden. Dat betekent dat het voor de
jongsten niet te ingewikkeld mag zijn. Zowel het gebeuren als de woordkeuze
44
moeten duidelijk en eenvoudig zijn. Voor de ouderen is er spanning en
onvoorspelbaarheid nodig.
Verder moet het verhaal ingedeeld kunnen worden in negen delen, die op zich niet te
lang zijn. Een goede maatstaaf hiervoor is maximaal vijftig pagina’s.
Ten derde mag het niet te langdradig zijn. Als er te veel herhaling in voorkomt zonder
veranderingen, wordt het heel saai.
Het is ook zeer belangrijk om één duidelijk hoofdpersonage te hebben, dat
herkenbaar weergegeven kan worden. Zo kan een jongen met een pet telkens
terugkeren doorheen de verschillende muzische delen. Het geheel blijft op die
manier zichtbaar.
Tenslotte moet het deel van het verhaal muzische mogelijkheden bieden. Spanning
is belangrijk, alsook aanwezige attributen, woordspelingen, actieve scènes en een
omgeving die bruikbaar is, bv. straten die de leerlingen als decor kunnen maken, een
keuken die ze kunnen ontwerpen met allerhande aangereikte materialen,…
We hebben een aantal andere boeken overwogen, voor we gekozen hebben voor
‘Geheim agent’ (Oldenhave, 2004). Het eerste boek dat we als mogelijkheid zagen
was ‘De straat van Sophia’ (Van Mieghem, 2006) maar het verhaal is een beetje te
langdradig omdat de mama altijd op zoek gaat naar werk. Het verhaal zou goed
geweest zijn voor de lagere graden, maar voor de hogere graden is het te eenvoudig
en er zit ook nauwelijks spanning in.
Een ander overwogen verhaal is ‘De fantastische meneer Vos’ (Dahl, 2013). Dit
verhaal was een typisch kinderverhaal dat niet geschikt is voor hogere graden. Het is
ook te lang om te gebruiken voor onze muzische voorstelling en er zit naar onze
mening ook te weinig variatie in.
Een ander verhaal was ‘Maar ik ben Frederik zei Frederik’ (Van Leeuwen, 2013). Dit
bood ons echter onvoldoende mogelijkheden om er een muzische voorstelling van te
maken. Het verhaal is tevens te moeilijk om in verschillende delen op te delen
aangezien het lang is.
45
Als laatste hebben we ‘De reis van de bal’ (Rompa, 2006) overwogen. In vergelijking
met het verhaal ‘Geheim agent’ (Oldenhave, 2004) dat we uiteindelijk gekozen
hebben, vonden we dit minder spannend. Het verhaal was ook net iets te lang om
goed te kunnen indelen.
Op basis van vooropgestelde voorwaarden kozen we voor het verhaal ‘Geheim
agent’ van Mirjam Oldenhave (2004). Het is spannend voor alle leeftijden en
eenvoudig genoeg voor de jongere kinderen. Er zit heel wat actie in verwerkt,
waardoor het muzische verwerkingsvormen mogelijk maakt. Verder is het de ideale
lengte om in negen delen te verdelen, en komt er één duidelijk hoofdpersonage,
Rins, naar voor.
Korte inhoud van het verhaal: Rins en oom Ben zijn op weg naar Artis. Rins vindt
oom Ben aardig, maar saai. Mijn slome oom, denkt hij. Wie rijdt er nu zo langzaam?
Opeens geeft oom Ben gas. De auto scheurt over de weg. ‘Ze zitten achter me aan!’
roept oom Ben. Oom Ben wordt ontvoerd door de criminelen die achter hen aanzitten
en Rins blijft in contact met hem via een mobiele telefoon, waardoor Rins allerlei
opdrachten krijgt. Hij kan zijn oom uit de klauwen van de criminelen redden
(Oldenhave, 2004).
5.3 Aanbieden van het verhaal in de school
Bij het aanbieden van het thema in de school, is de belangrijkste factor ervoor
zorgen dat we de volledige school mee krijgen.
Het begint bij het informeren van de leerkrachten. We brengen hen op de hoogte van
hetgeen we van plan zijn. Hierbij is het belangrijk dat we zelf enthousiast overkomen
en hen zo veel mogelijk betrekken. Op die manier voelen ze zich aangesproken en
nuttig tijdens het uitwerken van de voorstelling. We staan best open voor tips en
ideeën van de andere leerkrachten. We leggen niet alles op voorhand vast, maar
laten ruimte voor aanpassingen.
Wanneer we het team meehebben, is het tijd om de leerlingen te betrekken. Er zijn
allerlei manieren voorhanden om een thema te openen, in het leven te roepen.
46
Enkele mogelijkheden zijn:
Een toneel opzetten met het lerarenteam, waarbij je het thema introduceert. Dit kan
als een soort ‘flash mop’ gebeuren: plots gebeurt er iets op de speelplaats, de
leerlingen zijn gegrepen door verrassing. Hierdoor zijn ze onmiddellijk betrokken.
Het verhaal introduceren door een deel voor te lezen in elke klas. De leerlingen
weten dan direct waar het over gaat. Tip: kleed de klas in, in het thema, zodat de
beleving groter wordt.
Vertellen aan de leerlingen dat er een grote muzische voorstelling zal komen. Dit is
de meest eenvoudige manier, jammer is wel dat er geen rechtstreekse inleving van
de leerlingen aan bod komt.
Een andere mogelijkheid is om enkele leerlingen te betrekken bij de introductie van
het thema. Zo kunnen we bijvoorbeeld met de oudste klas op voorhand rond het
thema werken. Zij krijgen de opdracht om het thema voor te stellen aan de rest van
de school.
Als we heel groot willen gaan werken en alles uit de kast willen halen, kunnen we
met het schoolteam een wandeltocht voor leerlingen en ouders organiseren. Die
kleden we dan volledig in, in het thema. De leerlingen beleven het thema al een
eerste keer. Voordeel is dat de ouders ook onmiddellijk met het thema kunnen
kennismaken.
Er zijn nog allerhande mogelijkheden die hier niet genoemd worden. We hebben er
zelf voor gekozen om een toneel op te zetten met een deel van het
leerkrachtenteam. Het toneelstukje bevat het eerste deel van het verhaal. Dit wordt
verder besproken in het praktijkgedeelte van onze bachelorproef. Het
allerbelangrijkste element in om het even welke werkvorm, is enthousiasme. Als we
zelf heel enthousiast zijn, is de kans groot dat we de anderen meekrijgen.
5.4 Indeling
Bij de keuze van het verhaal moeten we met verschillende dingen rekening houden
(zie 5.2). Belangrijk is dat we het verhaal in stukken kunnen kappen. Er moet een
duidelijk begin en einde aan elk stuk zijn. De afbakening moet logisch zijn.
47
Tijdens het indelen van het verhaal moeten we durven schrappen. Tekst biedt
houvast, maar is uiteindelijk minder belangrijk. Elk stuk moet mogelijkheden bieden
om muzisch te werk te gaan. Dit betekent ook dat niet elk stuk even lang moet zijn.
Soms kan één zin, bv. ‘Het waaide zo hard dat de bomen scheef gingen hangen, en
de daken muziek maakten.’ voldoende zijn om een muzisch werk te maken.
We moeten ervoor zorgen dat het geheel behouden wordt, dat er logica zit in het
verhaal. We laten geen delen weg die het verloop van het verhaal veranderen. Wat
wel kan, is op voorhand bepaalde delen wissen, waardoor het verhaal anders loopt
dan in het boek, maar nog steeds een vaste structuur heeft tijdens de voorstelling.
De precieze indeling van het verhaal en de gekozen werkvormen bij elk deel, zijn in
het praktijkgedeelte van onze bachelorproef te vinden.
48
6. Teamwerk
Wanneer we een voorstelling willen doen met de hele school, moet er een sterke
teamwerking zijn. We bespreken hoe we dit zullen aanpakken binnen het team, en
hoe we anderen net zo enthousiast maken als wijzelf.
6.1 Aanpak lessenreeks
Een onderwerp waarvoor we willen gaan, vraagt betrokkenheid van alle collega’s.
Iedereen moet op zijn sterktes aangesproken worden, zonder in een rol geduwd te
worden.
Daarom bespreken we vooraf waarom we precies een muzische voorstelling willen
organiseren. Wat zijn de doelen die we nastreven? Wat willen we hier uithalen? Met
die doelen zullen we aan de slag gaan tijdens de opbouw van onze muzische
voorstelling.
De volle verantwoordelijkheid voor het slagen van de vormingsopdracht gaat naar
het team. Dat houdt belangrijke consequenties in voor de individuele leraar. Hiermee
wordt niets afgedaan aan de waarde van zijn individuele inbreng. Meer nog dan
vroeger wordt de leraar een professional die zelfstandig kan werken en die door zijn
begeleiding en persoonlijke inbreng, de muzische voorstelling helpt realiseren.
Hij kan collegiaal beslissen hoe de doelstellingen best worden verwezenlijkt en in
team de verwezenlijking van de doelstelling nastreven (Bossuyt, 1994).
Coöperatief leraarschap leidt tot rationeel gebruik van beschikbare tijd, ruimte en
media. Het maakt intensieve begeleiding van leerlingen mogelijk. Het leidt tot een
voortdurend nadenken over de uitwerking van de nagestreefde doelstellingen (De
Corte, 1974).
Op langere termijn kan doorgedreven teamwork leiden tot variabele
leerlingengroepen, participatie door ouders, flexibel tijdsgebruik... Kortom, tot een
meer creatief benaderen van het begrip 'school' en tot muzisch denken in alle
49
geledingen van de schoolgemeenschap: leerlingen, ouders, leraren, dienstpersoneel
en directie.
Uiteraard kunnen we in ons geval niet spreken over ‘teamverband op lange termijn’
vermits we vijf weken stage lopen. Toch trachten we alles zo bespreekbaar mogelijk
te maken in het team. Er wordt vooraf voldoende over gesproken , zodat elke
leerkracht van het team, die meewerkt aan onze voorstelling, zich comfortabel voelt
en zijn eigen weg kan vinden binnen onze muzische voorstelling. Ook tijdens de
opbouw van onze muzische voorstelling komen we regelmatig samen om alles zo
goed mogelijk te bespreken.
6.2 Anderen enthousiast maken
Overleggen met een deelteam zorgt voor overzichtelijkheid en een sneller proces.
We moeten echter wel opletten dat ook andere collega’s zich sterk betrokken voelen
binnen onze muzische voorstelling. In de opbouw van de voorstelling moeten we
daarom regelmatig het gehele team erbij betrekken:
We laten hen vertellen over het proces dat we samen hebben afgelegd als deelteam.
We leggen ideeën voor waaruit het team kan kiezen zonder een uitgewerkt voorstel,
want dit werkt niet uitnodigend.
We stellen onze ideeën enthousiast voor en geven ruimte voor suggesties.
Tenslotte laten we het volledige team meedenken in bepaalde onderdelen (Crul,
2013).
Tijdens de opbouw van onze muzische voorstelling betrekken we ouders. We
proberen hen warm te maken door brieven te sturen, mailtjes te zenden en ouders
aan te spreken op de speelplaats. De voordelen hiervan zijn dat de ouders zich nauw
betrokken voelen bij het gebeuren en dat wij als begeleider extra hulp krijgen in het
begeleiden van onze klas. Het is echter niet de bedoeling om ouders de
eindverantwoordelijkheid te geven en dit maken we hen duidelijk. Ze worden enkel
ingeschakeld wanneer er hulp nodig is bij het maken van bijvoorbeeld een decor of
bij het opstellen van iets,… Nadeel hiervan is dat de ouders al een deel kennen van
de muzische voorstelling en misschien niet meer volledig ‘verrast’ zullen zijn wanneer
ze de voorstelling te zien krijgen.
50
51
DEEL 2
PRAKTIJK
52
53
Korte samenvatting
We werken een muzische voorstelling uit rond een verhaal. Het verhaal werd
geschreven door Mirjam Oldenhave en heet ‘Geheim agent’.
Het gaat over een jongen, Rins, die met zijn oom Ben in de auto zit. Opeens worden
ze achtervolgd. Rins krijgt een gsm van zijn oom. We komen te weten dat oom Ben
een geheim agent is. Ben wordt ontvoerd door de slechteriken. Rins en Ben
communiceren via de telefoon en een speciale ring. Rins helpt zijn oom en de
slechteriken worden gevangen genomen.
Met dit verhaal werken we toe naar een muzische voorstelling. Elke graad krijgt drie
delen van het verhaal (er zijn dus negen delen in totaal). Drie delen per graad staat
gelijk aan drie groepen per graad. Elke groep krijgt één deel en bij dat deel drie
mogelijke werkvormen (zie schema in bijlage 1). Ze kiezen één werkvorm en gaan
daarmee aan de slag.
Aan het einde van de lessenreeks heeft elke graad drie uitgewerkte delen van het
verhaal, met elk hun eigen werkvorm. We plaatsen de negen stukken van het verhaal
achter elkaar. Zo komen we tot een muzische voorstelling waar de ouders naar
komen kijken.
54
1. Muzische voorstelling aanbrengen
op de school
In dit hoofdstuk bespreken we hoe we de lessenreeks introduceren in de school. Een
eerste deel gaat over het informeren en enthousiasmeren van de kinderen. Nadien
hebben we het over hoe we het team betrekken bij de uitwerking van de voorstelling.
Tenslotte spreken we over het betrekken van ouders als hulp in de klas.
1.1 Kinderen
Op de speelplaats
Kinderen enthousiasmeren en meehebben vanaf het begin is ontzettend belangrijk.
Daarom moeten we op interactieve, verrassende wijze de lessenreeks introduceren.
Een eerste stap is het opstarten van de lessen voor de hele school. Dit doen wij als
volgt:
Aan het einde van een speeltijd wordt er een kort toneel gespeeld door de
leerkrachten. Er zijn twee leerkrachten die ‘boef’ spelen en een leerkracht die Rins
weergeeft.
Rins (heeft een hoed op, zie verder) komt in paniek de speelplaats opgelopen. Hij
roept dingen als: ‘Zijn ze weg? Zijn ze er nog? Komen ze achter me aan?’ De boeven
verschijnen ook, maar niet al te zichtbaar. Op zo’n wijze dat de leerlingen beginnen
te roepen: ‘Pas op, ze zijn daar! Ze verstoppen zich achter de trap! …’
Rins loopt naar een schuilplaats (daar staat een microfoon) en belt zijn oom. Hij zegt:
‘Ze zitten me achterna. Wat moet ik doen? Wat gebeurt er? Wat willen ze?’ Dan volgt
er een stilte (oom praat). Rins roept: ‘Jij, een geheim agent? Slechteriken? En ik
moet jou helpen? Ik ben bang!’ Dan volgt er weer een pauze. Nadien zegt Rins: ‘Een
computer… binnen in het gebouw… namen verzamelen. Oké, ik doe mijn best. Bel
me!’ Rins legt de gsm af en loopt naar het gebouw (in James-Bond stijl).
55
De boeven verdwijnen en Rins keert niet meer terug. Enkele leerkrachten vertellen
aan de leerlingen dat later duidelijk zal worden wat er gebeurd is. De kinderen gaan
naar hun klas. Sommige klassen zullen direct rond het thema werken, andere nog
niet.
In de klas
Na het introduceren van het thema is de volgende stap: de lessenreeks voorstellen in
de graadklas. Dit wordt gedaan bij de eerste les. De leerkracht grijpt terug naar het
toneel en legt de bedoeling van de lessen uit.
Wat hebben we gezien op de speelplaats? Wat gebeurde er?
De leerkracht vertelt dat dit een stuk was uit het verhaal ‘Geheim agent’. Dit verhaal
wordt het nieuwe onderwerp. Het is een lessenreeks waar de eerste, tweede en
derde graad aan werken. De leerkracht vertelt kort waar het verhaal over gaat.
Elke graadklas krijgt 3 delen van het verhaal en gaat daarmee aan de slag. Als de
muzische delen af zijn, plaatsen we alle delen achter elkaar tot één grote
voorstelling.
Tenslotte vertelt de leerkracht dat het verhaal voorgelezen zal worden.
Aan het einde van elke dag wordt er gelezen uit ‘Geheim agent’. Hierdoor kennen de
leerlingen het hele verhaal en kunnen ze hun eigen deel beter situeren.
1.2 Andere leerkrachten
Het is heel belangrijk dat het volledige schoolteam achter de muzische voorstelling
staat. Tijdens de uitwerking is elke leerkracht nodig, dus kunnen we hen best
betrekken vanaf het begin.
Als er gewerkt wordt met een klein team dat alles op zich neemt en daarna taken
uitdeelt, zijn er enkele aandachtspunten:
Informeer tijdig. Geef op tijd informatie aan de andere leerkrachten. Enkele weken
voor de aanvang van de lessen moet het verloop uitgelegd worden. Concrete lessen
en materiaal moeten ook op tijd verzameld en uitgedeeld worden.
56
Tip: hang papieren en overzichten op in de leraarskamer!
Bespreek een week voor de aanvang van de lessen wie wat doet. Verdeel de rollen
voor het starttoneel.
Een tweede aandachtspunt is inbreng toelaten. Andere teamleden hebben soms een
vernieuwend zicht op de muzische voorstelling. Laat zeker ruimte voor inbreng en
vraag om tips. Op die manier kom je verder dan het oorspronkelijke idee.
Geef ook aandacht aan duidelijkheid en vragen. Ga regelmatig na of alles duidelijk is
voor de anderen en of iedereen op de hoogte is. Een goed geïnformeerd team, is er
twee waard!
Ten slotte is het belangrijk om zelf altijd positief te blijven. We tonen dat we
enthousiast zijn en de muzische voorstelling heel graag willen verwezenlijken. Op die
manier zijn de teamleden eerder geneigd om mee te doen.
1.3 Ouders
Elke graadklas wordt in drie groepen verdeeld. Lesgeven is op die manier moeilijk in
je eentje. Daarom is de hulp van ouders zeker welkom.
Laat de ouders tijdig weten dat er gewerkt zal worden aan een muzische voorstelling.
Leg kort het concept uit. Vraag nadien of er ouders zijn die eens kunnen komen
helpen. Geef de exacte data en uren op.
Wij maken een overzicht om bij te houden welke ouders wanneer langskomen.
Tip: Bezorg de ouders die geholpen hebben achteraf een kleine bedanking.
57
2. Verhaal in stukken opdelen
We bespreken in dit hoofdstuk hoe we het verhaal in negen delen opdelen. Nadien
hebben we het over het toekennen van delen per graad. Tenslotte halen we de
werkvormen die aan bod komen aan en verdelen we die over de negen delen.
2.1 Negen delen
Elke graad krijgt drie delen van het verhaal. Dat betekent dat ‘Geheim agent’
opgedeeld wordt in negen delen. Om een zichtbare rode draad te hebben tijdens het
verhaal, geven we Rins een hoed. Deze hoed wordt door de leerlingen gebruikt bij
het voorstellen van Rins, waardoor de kijker het personage snel herkent. Daarnaast
is er een rode Volvo die steeds terugkomt.
Bij het indelen van het verhaal hebben we rekening gehouden met volgende
aspecten: logisch begin en einde, spanning, lengte en mogelijkheid tot muzisch
werken.
De negen delen zijn te lezen in ‘bijlage 2’.
2.2 Delen per graad
Het verhaal is nu in stukken gedeeld. Het is tijd om elke graad drie delen toe te
kennen. Dit doen we door te kijken naar de inhoud. Een cruciaal moment kan het
best gegeven worden aan oudere leerlingen, zodat dit zeker duidelijk is bij de
tentoonstelling. Een tweede aandachtspunt is: ervoor zorgen dat eenzelfde graad
geen twee opeenvolgende delen heeft. Dit puur om achteraf, bij de tentoonstelling,
afwisseling van graden te hebben.
De delen per graad vind je in ‘bijlage 1’.
58
2.3 Werkvormen
Zoals eerder vermeld wordt het verhaal ‘Geheim agent’ in negen delen
onderverdeeld. Bij elk deel biedt de leerkracht drie mogelijke verwerkingsvormen
aan. Deze kunnen gekozen worden op basis van de leeftijd of mogelijkheden van de
kinderen. De meeste werkvormen kunnen voor alle leeftijden gebruikt worden, mits
aanpassingen van niveau.
Hieronder bespreken we enkele mogelijke werkvormen. Ze zijn onderverdeeld per
muzisch domein. De werkvormen behoren echter wel tot verschillende domeinen.
Wij kiezen het hoofddomein er uit. Elke werkvorm wordt uitgewerkt in meerdere
domeinen, en is dus domeinoverschrijdend (zie lessen). Weet dat er oneindig veel
manieren zijn en dat wij slechts een selectie maken.
Onze selectie is gemaakt op basis van haalbaarheid in de klas met een redelijk grote
groep, uitdaging en mogelijkheid tot zelfstandig werken. Sommige werkvormen zijn al
gekend bij de kinderen (schilderen, tekenen,…), maar die worden zo uitgewerkt dat
er een nieuw element bij komt. Daarnaast zijn er ook minder bekende werkvormen.
De leerlingen breiden hun muzische kennis uit.
Beeld
Collage:
Collage betekent dat er dingen op een ondergrond worden gekleefd, zoals
bijvoorbeeld verschillende stukken van papier, textiel, draad en karton. Je
gebruikt hierbij vooral materialen die je kan scheuren en knippen. Niet alle
lijmsoorten voldoen om uiteindelijk te komen tot een collage, hierbij maak je
best gebruik van gewone knutsellijm.
Verschillende materialen die gebruikt worden om een collage te maken:
vliegerpapier of transparant papier, zijdepapier, kalkpapier, ‘oud’ papier zoals
kranten en tijdschriften, kaftpapier, teken- en aquarelpapier, ribkarton of
golfkarton en textiel.
59
Tekenen:
Tekenen is het kijken, zien en waarnemen waarbij het gaat om wat je letterlijk
waarneemt. Een tekening kunnen we uitwerken met verschillende materialen:
potlood, kleurpotlood, viltstift, houtskool, balpen, pen en inkt,… Er kunnen ook
verschillende ondergronden gebruikt worden: hard papier, zacht papier,
karton, grote bladen, behangpapier,…
Schilderen:
Net zoals bij een tekening gaat het om kijken, zien en waarnemen. Ook bij
schilderen kunnen we verschillende materialen gebruiken: plakkaatverf
waarmee we verdund of dekkend kunnen schilderen, acrylverf, ecoline, …
Verder zijn er meerdere technieken om te schilderen: met penselen, met
drukvormen, met draad, met de vingers,…
Assemblage:
Assemblage is het hergebruiken van oude voorwerpen en materialen, en die
omzetten naar een nieuw beeld. Er kan met oneindig veel materiaal gewerkt
worden: papier, karton, kurken, rietjes, afval, wc-rollen, oude kousen, doeken,
plastiek, … We leren met assemblage de kinderen aan om nieuwe
hechtingsmanieren te ontdekken. Zo kunnen we bijvoorbeeld lijmen, kleven,
sterke en minder sterke plakband gebruiken, superlijm gebruiken, nieten, …
3D-verhaal in karton:
De leerlingen maken figuren, achtergronden, beelden, voorwerpen, enzovoort
uit karton die bij het verhaal passen. Ze mogen vrij kiezen hoe ze de
kartonnen voorwerpen vormgeven. Nadien spelen ze het verhaal na met wat
ze zelf gemaakt hebben.
Boetseren:
Bij boetseren is het belangrijk eerst te kneden zodat de massa soepel is. Er
bestaan verschillende technieken:
Sgraffito is een krastechniek waarbij je van een bovenlaag iets wegkrast of
schraapt, waardoor de onderste laag zichtbaar wordt (Crul, 2013).
60
Werken op een draadgeraamte kan handig zijn bij het maken van figuren. Een
draadgeraamte van stevige ijzerdraad kan een goede basis zijn.
Fotostrip:
De leerlingen maken een strip op basis van foto’s. Eerst ontwerpen ze een
idee en tekenen ze dit. Nadien maken ze passende foto’s voor elk striphokje.
Achteraf plaatsen ze er tekst bij.
Muziek
Muziekstuk ontwerpen:
Liedjes, melodieën, ritmes zelf bedenken en er een muziekstuk mee maken.
Belangrijk is dat er structuur in het muziekstuk zit, die de leerlingen
meegegeven wordt en dat er een duidelijk begin en einde aan is.
Klankverhaal:
Simpelweg een verhaal omzetten in klank. Hiervoor worden verschillende
materialen aangereikt zoals rammelaars, fluitjes, boeken, lepels, trommen,
leerlingen kunnen gebruik maken van hun lichaamsdelen,…
Drama
Poppenspel:
Met figuren, poppen of materialen een verhaal brengen.
Poppenspel is een werkvorm waarbij het eigen lichaam niet het instrument is,
maar waarbij de poppen en figuren en materialen dat zijn. De techniek bestaat
erin de poppen zo geloofwaardig mogelijk te doen bewegen. Er bestaan
verschillende soorten poppenspel: stokpoppen, handpoppen, bekpoppen,…
Toneel:
Een scène afspreken (wie-wat-waar) en die spelen zoals afgesproken.
In een toneelspel leggen de spelers vooraf met elkaar het verloop vast en
proberen het uit. Uiteraard zullen niet alle leerlingen aan bod komen, maar ook
daar zullen afspraken rond gemaakt moeten worden. Enkelen kunnen er
61
bijvoorbeeld voor kiezen om mee te werken aan het decor of helpen met
(eventuele) kostuums.
Tableau vivant:
Tableau vivant bestaat uit een groep personen die dienst doen als
beeldengroep. Met andere woorden, het gaat hier om een levend schilderij.
Het is een vorm van toneel waarbij spelers in een pose zwijgend iets
uitbeelden (www.encyclo.nl) .
Bewegingsexpressie
Dansverhaal:
Vanuit een verhaal krijgen de leerlingen dansopdrachten. De
bewegingsideeën uit het verhaal worden geformuleerd als opdrachten. Deze
werkvorm is geschikt voor jongere kinderen. Als leerkracht kan je het verhaal
eerst voorlezen en kan er nadien gedanst worden ofwel wordt het verhaal in
stukjes verdeeld en wordt er telkens een dansopdracht aan gekoppeld. Die
dansstukjes worden onthouden zodat er een dansverhaal ontstaat (Crul,
2013).
Pantomime:
Pantomime is een theatervorm. De leerlingen beelden een situatie of verhaal
uit met hun lichaam. Ze gebruiken hun handen, mimiek en lichaamstaal. Er
kunnen geluidseffecten of achtergrondmuziekjes gebruikt worden. Pantomime
is niet afhankelijk van taal, is visueel en daardoor voor veel mensen
verstaanbaar. (www.wikipedia.be , 2015).
Bewegingsreeks:
Een bewegingsreeks is een gestructureerde aaneenschakeling van dansante
bewegingen. Er worden drie stappen doorlopen om tot een bewegingsreeks te
komen:
62
- bewegingen zoeken of verzinnen;
- die bewegingen dansant maken of verfijnen;
- de bewegingen na elkaar plaatsen in een volgorde.
Voor de leerlingen is het handig als de bewegingen genoemd worden in het
verhaal. De leerlingen moeten voldoende bewegingsmateriaal hebben en de
bewegingen moeten verder gaan dan enkel uitbeelden van wat gezegd wordt.
Er moet ook variatie komen in de bewegingen zoals versnellen en vertragen,
grotere en kleine bewegingen,… (Crul, 2013).
Media
Stop-motion:
Beeld-na-beeld-opnames maken met een fototoestel, dat het best op een
statief staat zodat de camera niet van plaats kan veranderen tijdens het
nemen van het beeld. Er wordt een voorwerp geplaatst dat gefotografeerd zal
worden, de foto wordt genomen, het voorwerp wordt verplaatst, er wordt
opnieuw een foto genomen, enzovoort. Uiteindelijk worden alle foto’s aan
elkaar gezet op de computer. Er kan gewerkt worden met verschillende
materialen: speelgoed, zelfgemaakte figuren, legofiguurtjes,…
Audio-opnames:
Doordat er geen beeld toegevoegd wordt aan audio-opnames, kan je sterk
inspelen op de verbeelding van de luisteraar. Met een audiorecorder kan je
stemmen en geluiden opnemen. Daarna kan deze aangesloten worden op de
computer waarbij de opnames bewerkt kunnen worden.
Schimmenspel:
Met schaduwprojectie van materialen of lichamen een scène spelen. In het
schimmenspel bestaan er twee varianten: levend schimmenspel en
schimmenspel met schimmenfiguurtjes.
Een goed schimmenspel heeft drie elementen: een lichtbron, voorwerpen en
een doek om op te projecteren.
Miniatuur fotografie:
63
Hiermee bedoelen we het nemen van foto’s van kleine elementen. Leerlingen
gebruiken legomannetjes en plaatsen die in een decor. Dit kan gemaakt
worden, maar kan ook gewoon een deel van de natuur zijn. De foto’s worden
achter elkaar geplaatst tot een reeks.
Muzisch taalgebruik
Gedicht:
Een gedicht maken kan al dan niet aan de hand van een stappenplan. Er zijn
vrij weinig regels bij het maken van gedichten. In dit geval wordt eerst het
verhaal aan de kinderen voorgelezen en kunnen ze wat brainstormen. Nadien
kunnen er verschillende dichtvormen aangeleerd worden: elfjes,
nonsensgedichten, beschrijfgedichten, zinnengedichten,… Ze kunnen kiezen
uit verschillende dichtvormen waarmee ze hun gedicht maken dat in verband
gebracht wordt met het verhaal.
2.4 Werkvormen per deel
Er moeten bij elk deel drie werkvormen vastgelegd worden. We maken de verdeling
door te kijken naar de inhoud van het verhaal. We lezen de delen en proberen ons
voor te stellen hoe we elk deel het beste kunnen weergeven. Zo is het bijvoorbeeld
interessant om bij een stuk waar veel actie in voorkomt een werkvorm te kiezen die
mogelijkheden biedt om die actie uit te voeren.
De werkvormen per deel staan in ‘bijlage 1’.
64
3. Workshops
Zoals bij ‘korte samenvatting’ te lezen staat, krijgt elke groep drie mogelijke muzische
werkvormen per deel. De leerlingen beslissen zelf met welke werkvorm ze in groep
aan de slag gaan. Daarom is het belangrijk dat alle leerlingen weten wat de
werkvormen inhouden. Sommige dingen zoals tekenen, schilderen, toneel,.. spreken
voor zich. Schimmenspel, stop-motion, pantomime, … zijn echter niet zo gekend.
Om ervoor te zorgen dat de leerlingen een bewuste keuze maken, moeten ze op
voorhand kennismaken met de minder gekende werkvormen.
We organiseren workshops per graad. Dit zijn lessen waarbij telkens één werkvorm
centraal staat. De leerlingen maken kennis met onbekende werkvormen en
verruimen hun creatief denken.
De organisatie is afhankelijk van workshop tot workshop. Sommige workshops
worden aan de hele graad gegeven. Andere worden georganiseerd in een
doorschuifsysteem. Dit is te lezen bovenaan de uitgeschreven versie van de
workshops (bijlage 3).
.
65
4. Lessen
In dit hoofdstuk halen we als eerste de groepsverdeling en keuze van werkvorm aan.
Nadien spreken we over de voorbereidingen voor de leerkracht.
4.1 Groepsverdeling en keuze werkvorm
Zoals al enkele keren vermeld werd, krijgt elke graad drie delen van het verhaal. Dat
betekent dat elke graad in drie groepen onderverdeeld wordt. We opteren ervoor om
de groepen zelf in te delen. Zo wordt er voor gezorgd dat er in elke groep evenveel
leerlingen zitten, dat kliekjes uit elkaar gehaald zijn, en dat ‘vijanden’ niet bij elkaar in
de groep zitten.
De leerlingen worden per groep geplaatst en krijgen een deel van het verhaal
toegewezen. De leerkracht vertelt welke drie mogelijke werkvormen bij dat deel
passen. De groep overlegt en kiest één werkvorm waarmee ze verder zullen werken.
De begeleider vult dit aan op het schema (bijlage 1).
Het is belangrijk dat de keuze van de werkvormen gebeurt vóór de eerste ‘werk-les’.
4.2 Voorbereiding
De leerlingen hebben de keuze van hun werkvorm al gemaakt, wat betekent dat de
leerkracht tijd heeft om de lessen voor te bereiden. Hij/zij kan de drie nodige lessen
vinden in ‘bijlage 4’.
Let op! De lessen zijn slechts een leidraad. Veel is afhankelijk van het werktempo, de
beschikbare tijd,… Gebruik de lessen als basis, maar wees niet bang om ervan af te
wijken.
Wanneer we spreken over een lestijd (in de lessen zelf), bedoelen we ongeveer 100
minuten.
66
Bij het maken van de lessen proberen we rekening te houden met haalbaarheid. De
meeste lessen zijn zo gemaakt dat de leerlingen grotendeels zelfstandig aan de slag
kunnen. Soms is het echter wat moeilijk om met één leerkracht de hele klas te
ondersteunen. Het is aangeraden om indien mogelijk twee leerkrachten per graad in
te zetten. Ouders kunnen ook een grote hulp zijn.
67
5. Voorstelling van het eindproduct
Na weken zwoegen, veel creativiteit en hard werken van zowel leerlingen als
leerkrachten, is het grote moment aangebroken. De muzische voorstelling.
Er zijn verschillende manieren om een lessenreeks voor te stellen aan derden. In het
theoretisch gedeelte van onze bachelorproef bespraken we de voor- en nadelen van
de mogelijke toonmomenten (2.4). We kiezen ervoor om een actieve voorstelling te
houden, zowel voor de ‘acteurs’ als voor het publiek.
De negen delen worden in chronologische volgorde getoond. Elk deel wordt
voorgesteld in een ruimte van de school. Het publiek moet van de ene naar de
andere ruimte stappen.
De ouders worden ontvangen door enkele leerkrachten of kinderen en krijgen een
boekje. Er is weergegeven waar welk deel plaatsvindt. Verder is er bij elk deel een
samenvatting van de tekst geschreven. Het boekje staat in ‘bijlage 5’.
De bezoekers kunnen na het ontvangen van hun boekje van het ene deel naar het
andere wandelen. Als er een toneel of iets dergelijks aan de gang is, moeten ze even
wachten tot het stuk opnieuw begint.
Deze manier van werken vraagt heel wat organisatie. Wij werken als volgt:
De route wordt aangeduid met pijlen op de grond en aan de muur. De leerlingen
worden verdeeld over verschillende klassen, maar per twee groepen is er een
leerkracht aanwezig. Die kan de leerlingen vertellen wanneer er ouders op komst
zijn. De leerkrachten houden op die manier een deel controle over het geheel.
Let op! Het opstellen van de muzische voorstelling duurt lang. Zorg voor voldoende
tijd op voorhand. Maak een duidelijke taakverdeling voor de leerkrachten en ga na of
iedereen zijn taken kent. Mogelijke taken: een ruimte opbouwen samen met de
leerlingen, toezicht houden op de overige leerlingen, pijlen aanbrengen,…
Tip: Het kan leuk zijn om dit boekje door leerlingen te laten ontwerpen. Dat is een
nuttige taalopdracht.
68
6. Evaluatie
Een muzische activiteit evalueren is zeker niet altijd eenvoudig. Er bestaan echter
heel wat leuke evaluatiemanieren, zowel voor het evalueren van product en proces
als voor het reflecteren op de beleving van de activiteit. Er wordt zowel tijdens de
opbouw als na de muzische voorstelling geëvalueerd. We geven hieronder een
greep uit het aanbod om samen met de leerlingen te evalueren
(www.muzokarendesmet.blogspot.be) :
Cd met muziekfragmenten - belevingsevaluatie
Na de activiteit laat de leerkracht liedjes horen. De leerlingen
selecteren het liedje dat het best past bij hun beleving van de
activiteit.
Smileys kleuren – belevings- en procesevaluatie
De leerlingen krijgen elk een blaadje waarop drie smileys staan: blij,
neutraal, droevig/boos. De leerlingen kleuren de smiley die hun
gevoel over de activiteit weergeeft.
Wasspelden-jive – belevings- en procesevaluatie
De leerlingen krijgen elk een wasspeld. Ze hangen die ergens op hun lichaam. Hoe
hoger ze de wasspeld hangen, hoe leuker de activiteit was.
Gezichtenwaaier – productevaluatie
De leerlingen krijgen een waaier waarin gezichten staan met verschillende emoties.
Ze kiezen het gezicht dat past bij hun tevredenheid over het product.
69
Evaluatieslang – product-, proces- en belevingsevaluatie
De leerkracht tekent een slang en verdeelt die in vakjes. In elk vak wordt een te
evalueren onderdeel geplaatst. Bv. toegepaste techniek, keuze van materiaal. De
leerlingen krijgen elk enkele rode en groene kaartjes. Ze plaatsen die in de vakken.
Rood = ik ben niet tevreden
Groen = ik ben tevreden
Microfoon - product-, proces- en belevingsevaluatie
De leerlingen interviewen elkaar in kleine groepjes met een microfoon. De evaluatie
kan zowel over het product, proces als de beleving gaan. Eventueel bied je kaarten
met reflectievragen aan als hulpmiddel.
Kaartjes trekken – product- en procesevaluatie
De leerlingen trekken om de beurt een kaartje. Op een kaartje kan het volgende
staan:
- Dit wil ik meedragen / dit heb ik geleerd.
- Dit viel tegen / dit wil ik zo snel mogelijk vergeten.
- Dit wil ik onthouden / koesteren.
De leerlingen antwoorden op de vraag die op het kaartje staat.
Weerbericht – procesevaluatie
De verschillende stappen van de activiteit worden aan bord
geschreven. Leerlingen nemen die over op een blaadje. De
leerlingen tekenen een zon naast de stappen die goed
verliepen, en een regenwolk naast stappen die minder goed
gingen.
Evalueren is heel belangrijk en wordt vaak over het hoofd gezien. Voorzie hier
voldoende tijd voor.
Na de muzische voorstelling evalueren we ook met het publiek. Aan het einde van de
voorstelling staat er een ‘zeg-je-gedacht’ tafel. Er liggen post-its waarop de
bezoekers kunnen schrijven wat ze van de voorstelling vonden. De post-its worden
op een muur gehangen en achteraf verzameld.
70
7. Organisatorische tips
Gedurende de hele uitwerking van de lessenreeks is het uiterst belangrijk om goed te
communiceren. Zowel naar de kinderen, het lerarenteam als naar de ouders toe.
Voorzie voldoende momenten waarop uitleg gegeven wordt.
Informeer ouders tijdig. Op verschillende momenten zal een brief of mailtje nodig zijn:
een eerste keer om het concept uit te leggen en ouders om hulp te vragen.
Als de muzische voorstelling na schooltijd plaatsvindt, moet er nagegaan worden tot
wanneer elk kind kan/mag blijven.
Tenslotte wordt er een brief verzonden om de ouders uit te nodigen voor de
muzische voorstelling.
Sta dus als team goed stil bij alle nodige praktische gegevens. Een gewaarschuwd
team is er twee waard!
71
DEEL 3
EVALUATIE
72
73
Evaluatie We begonnen deze bachelorproef met de onderzoeksvraag: ‘Hoe bouw je met de
hele lagere school een muzische voorstelling op met een open script?’ Hieronder
halen we alle deelaspecten aan en bespreken we of we ons doel bereikten.
Was het een muzische voorstelling?
Er kwamen meerdere domeinen aan bod. De leerlingen leerden zich uiten op
verschillende manieren. Er was voldoende inbreng van de leerlingen. De kinderen
konden trots zijn op hun prestaties en waren actief bezig met muzisch creëren. Deze
dingen maken deel uit van de essentie van muzische vorming. We kunnen zeggen
dat de voorstelling voldoende muzische aspecten bevatte.
Was een open script de juiste keuze?
We wilden dat de leerlingen voldoende inbreng hadden tijdens de lessen. Het open
script liet dit toe. De leerlingen ervoeren dat hun mening belangrijk is en dat ze zelf
goede ideeën hebben. Voor de leerkracht is een open script een hulpmiddel om te
differentiëren op verschillende manieren. Zo kan er gedifferentieerd worden op tempo
door extra opdrachten te geven of opdrachten weg te laten. Daarnaast kunnen
leerlingen hun talenten inschakelen,…
Werkten we voldoende domeinoverschrijdend?
Als we het geheel van lessen bekijken, vinden we binnen elk domein een of
meerdere lessen. Op dat vlak voldeden we. Ook binnen één les kwamen er
verschillende domeinen aan bod.
In hoeverre werkten we leeftijdsoverschrijdend?
De muzische voorstelling omvatte de leerlingen van de hele lagere school. Daar
werkten we leeftijdsoverschrijdend. Tijdens de lessen waren er graadklassen. De
klassen onderling kwamen echter niet in contact met elkaar tijdens de lessen. Op die
momenten waren we niet leeftijdsoverschrijdend bezig. In onze theorie kan je
terugvinden dat we hadden moeten investeren in groepsdynamiek als we
74
klasoverschrijdend wilden werken. Daarom kozen we ervoor dit niet te doen. Het zou
wel mogelijk zijn indien er meer tijd voor kon uitgetrokken worden.
Was het verhaal een goede keuze?
‘Geheim agent’ was een succes. De leerlingen praatten voortdurend over Rins en de
rode Volvo. Ze waren geboeid door de spanning in het verhaal. Die spanning zorgde
ervoor dat alle leeftijden er interesse in hadden.
Hoe verliep het werken in team?
Het team van Freinetschool De Klaproos was een enorme steun. In de theorie halen
we aan dat tijdig informeren belangrijk is. Wij gaven het verloop van de lessenreeks
een week op voorhand door aan het team. Dit was te laat. Een week is te kort om de
opbouw van een muzische voorstelling te starten.
Er werd goed gecommuniceerd. Hierdoor hoorden we enkele nuttige tips. We kregen
de kans om onze lessenreeks uit te leggen tijdens een vergadering. In het
leraarslokaal was er een muur voorzien om informatie over de muzische voorstelling
aan op te hangen.
Was de aanbreng van het verhaal op school geslaagd?
De organisatie van het toneelstuk kon beter. Toen Rins de speelplaats opliep,
hadden de kinderen niet door wat er gebeurde. Ze waren te verspreid. De
leerkrachten die niet deelnamen aan het toneel moesten ervoor zorgen dat de
kinderen kwamen kijken. Dit was niet duidelijk gecommuniceerd, waardoor er
verwarring was.
Toen de kinderen eenmaal beseften wat er gebeurde, waren ze enorm geboeid. Hun
interesse was gewekt. Ze konden er niet over zwijgen toen ze terug in de klas waren
en stelden honderden vragen. Tijdens de volgende speeltijd waren er zelfs kinderen
die het toneelstuk naspeelden.
Waren de negen stukken van het verhaal goed opgedeeld?
Sommige delen waren langer dan andere. Hierdoor waren de leerlingen die een kort
deel hadden te snel klaar. Vooral de eerste twee delen zijn iets te kort in vergelijking
met de andere.
75
Was ons doel na de workshops bereikt?
De workshops dienden als kennismaking met onbekende muzische werkvormen. Na
het geven van de workshops moesten de leerlingen in staat zijn een gerichte keuze
te maken. De leerlingen vonden de workshops heel leuk. Hierdoor verwachtten wij
dat ze voor de nieuwe werkvormen zouden kiezen. Tot onze verbazing was dit niet
het geval. De leerlingen kozen heel gericht voor de werkvorm die hen het leukste
leek.
Onze leerlingen waren gewoon om ‘slimme’ keuzes te maken, waardoor ze zich niet
snel lieten beïnvloeden. In traditionele scholen zijn ze dit niet zo gewoon. Leerlingen
die niet goed kunnen kiezen, zouden misschien eerder voor de werkvormen kiezen
die in de workshops aan bod kwamen.
Waren de lessen voldoende muzisch en leerzaam?
Wij hebben de lessen op zo’n wijze gegeven dat er muzische leerinhoud aan bod
kwam. De werkwijze hiervoor staat echter niet in elke les beschreven. Als leerkracht
moet je inzien hoe je met de lessen om moet gaan, zodat leerinhoud aan bod komt.
De lessen zijn een leidraad. Ze hoeven niet exact gevolgd te worden. Er kunnen
dingen bijkomen of wegvallen. Hoe sterk ingegaan wordt op een bepaald muzisch
aspect is de keuze van de leerkracht. Voor leerkrachten die muzisch niet sterk zijn,
kunnen bepaalde lessen onvoldoende uitgeschreven zijn.
Vooraf hadden we er niet bij stil gestaan dat we hulp van ouders nodig hadden. Het
is niet mogelijk om als leerkracht alleen drie groepen tegelijkertijd te begeleiden.
Daarom zijn ouders zeker welkom. Wij hadden het voordeel dat we in een
Freinetschool stonden, waar ouders vaak betrokken worden. In het traditioneel
onderwijs kan dit moeilijker liggen.
We maken de bedenking of de lessenreeks haalbaar is in het traditioneel onderwijs.
Nog specifieker: in scholen zonder graadklassen. Wij werkten in graden, met telkens
een groep van ongeveer twintig kinderen. In een school met gewone klassen zijn dit
er direct veertig. Dat maakt de opdracht voor de leerkracht moeilijk. Hulp van ouders
en extra leerkrachten is zeker nodig.
76
Hoe verliep de voorstelling?
Het publiek was heel positief over de voorstelling (zie puntje hieronder). De leerlingen
genoten van hun optreden. Ze waren heel trots. De leerlingen uit de eerste groepen
konden achteraf kijken naar de overige voorstellingen. Diegenen die deel 9 van het
verhaal hadden, konden dit niet doen. Dit was jammer, omdat de leerlingen elkaar
niet bezig zagen. Zij hebben de volledige muzische voorstelling niet gezien.
Achteraf maakten wij een filmpje waarop de volledige voorstelling te zien is. Dit kan
bekeken worden met de leerlingen zodat ze het geheel zien. Een filmpje maken
vraagt echter wel wat werk: er moet gefilmd worden tijdens de voorstelling en nadien
moet de video gemonteerd worden.
Wat kan beter aan de evaluatie?
Evalueren is heel belangrijk binnen muzische vorming. Door tijdsgebrek konden wij
enkel een gesprek houden met de leerlingen en niet diep ingaan op evaluatie. Hier
zou meer tijd voor geweest moeten zijn.
Aan het einde van de voorstelling stond er een tafel waarop het publiek zijn mening
kwijt kon. Dit was een goede manier om te evalueren. Verder spraken we ouders
persoonlijk aan waardoor we een beeld kregen van de ervaringen.
Enkele reacties van mensen die kwamen kijken naar onze muzische voorstelling:
“Supermooi om alle leeftijden, kwaliteiten en talenten te combineren. Echt mooi.”
“Tof om door de school te wandelen en het verhaal te volgen, goed gedaan.”
“Heel leuk, heel goed, mooi en origineel.”
“Heel creatief! Leuk om verschillende kunsten te combineren in één verhaal. De
kinderen waren trots.”
“Reuzengoed gedaan! Super idee, in negen taferelen met negen verschillende
technieken en groepen! Echt ongelooflijk!”
“Je zag de trots bij de kinderen!”
“Mooi, leuk, origineel en pakkend!”
77
Besluit
Als we een muzische voorstelling willen verwezenlijken met de hele lagere school,
moeten we op volgende dingen letten:
Een rode draad mag zeker niet ontbreken. Die zorgt ervoor dat er structuur zit in het
geheel. Het verhaal ‘Geheim agent’ was heel leuk om mee te werken. Het is
spannend en goed om te zetten in muzische taal. We moeten er op letten dat de
delen evenwichtig zijn.
Inbreng van kinderen is van onschatbare waarde. We zagen leerlingen groeien
tijdens het muzisch werken. Door open te staan voor hun inbreng voelen ze zich
gemotiveerd en gerespecteerd. Ze worden telkens net een stapje verder gebracht.
Bij het aanbrengen van de lessenreeks moeten de kinderen meteen geboeid zijn.
Daarvoor moeten we een creatieve opstart gebruiken.
Communicatie binnen het team is een volgend aandachtspunt. Wij zagen dit soms
over het hoofd, waardoor we het belang hiervan ondervonden. Iedereen moet steeds
op de hoogte zijn van wat er zal gebeuren.
Hulp van ouders mag niet ontbreken, zeker niet in scholen zonder graadklassen.
Om te kunnen spreken van een muzische voorstelling moeten er meerdere domeinen
aan bod komen. Het is belangrijk om hier aandacht voor te hebben.
De leerlingen kunnen slechts goed kiezen als ze weten wat de mogelijkheden
inhouden. Daarvoor moeten er workshops gegeven worden.
Organisatie is cruciaal. Er moet goed nagedacht worden bij elke stap tijdens de
uitwerking van de muzische voorstelling.
Ten slotte moet er voldoende tijd zijn om te evalueren.
78
Wijzelf hebben enkele dingen geleerd tijdens dit proces:
We hebben onze angst om ouders aan te spreken overwonnen. De waarde hiervan
is niet in te schatten.
Verder leerden we om de touwtjes los te laten. De leerlingen konden inbreng geven.
Soms was het moeilijk om met die ideeën effectief aan de slag te gaan.
Ten slotte hebben we ervaren dat een les soms chaotisch kan lijken, maar het
daarom nog niet is. Zolang de leerlingen bezig zijn met de opgegeven opdracht, zijn
ze aan het leren. Dit kunnen we geen chaos noemen, maar eerder gestructureerd
lawaai.
We zijn dankbaar dat we de kans gekregen hebben om onze muzische voorstelling
te verwezenlijken.
79
Literatuurlijst
BOEKEN
Bakkers, E. Heylen, L. (2001). Projectwerk: een opening naar de werkelijkheid.
Leuven: CEGO.
Bossuyt, M. , De Brabandere, M. (1994). De school staat niet alleen. Brussel: Koning
Boudewijnstichting.
Crul, K. (2013). Zeppelin. Kalmthout: Pelckmans Uitgeverij.
Dahl, R. (2013). De fantastische meneer Vos. Uitgeverij De Fontijn.
De Braekeleer, J. (2003). Actieve kunsteducatie: een algemene methodiek. Leuven:
Wisper.
De Corte, E. (1974). Beknopte didaxologie. Wolter-Noordhoff Uitgeverij.
Hoogeveen, P. Winkels, J. (2005). Het didactisch werkvormenboek: variatie en
differentiatie in de praktijk. Assen: van Gorcum.
Mafrans, K. , Van Acoleyen, L. (2012). Onderwijskunde algemeen. HUB.
Oldenhave, M. (2004). Geheim agent. Meerhout: Zwijsen-Infoboek.
Rompa, B. (2006). De reis van de bal. Clavis Uitgeverij
Van Leeuwen, J. (2013). Maar ik ben Frederik zei Frederik. Querido’s Uitgeverij.
Van Lieghem, L. (2006). De straat van Sophia. Clavis Uitgeverij.
Vandelacluze, S. , Van Esch, J. , & Waerts, J. (2009). Methodiek
kunst/erfgoededucatie. Leuven: Mooss.
CD ROM
Stichting Leerplanontwikkeling. (2001). Kunst in samenhang [cd-rom]. Enschede:
S.L.O.
80
INTERNET
Agentschap voor Kwaliteitszorg in Onderwijs en Vorming. (2010).
Ontwikkelingsdoelen en eindtermen voor het gewoon basisonderwijs. In lasso. 26
december 2014,
http://www.lasso.be/sites/default/files/Ontwikkelingsdoelen%20en%20eindtermen%2
0voor%20het%20gewoon%20basisonderwijs.pdf
Bogaert, D. (2012). Leerplan muzische vorming. In mariebogaert. 26 januari 2015, http://www.mariebogaert.com/dirk/resources/leerplannen%20en%20eindtermen/ovsg/Richtsnoer.docx
Cees en Co. (z.d.). Geheim agent. In boekenbespreking. 3 januari 2015,
http://www.boekenbespreking.nl/index.php?pilih=boeken&mod=yes&boek=662391
C.H.I.P.S. StampMedia. (2015). Stamp Media. 30 januari 2015, www.stampmedia.be
Creative Commons. (2014). Scenario (film en televisie). In wikipedia. 30 januari 2015,
http://nl.wikipedia.org/wiki/Scenario_(film_en_televisie)
Dcoppejans. (2011). Hedendaagse kunst uit Ethiopië. In eremelamela. 3 januari
2015, https://eremelamela.wordpress.com/category/cultuur/beeldende-kunst/
De Meyer, C. (2012). 1.3. Muzische grondhouding. In Muzische Kathotielt. 3 januari
2015, http://muzische.kathotielt.be/grondhouding/index.php/pagina-1/13-muzische-
grondhouding
Desmet, K. (2014). Muzisch evalueren. In muzokarendesmet. 2 februari 2015,
http://muzokarendesmet.blogspot.be/p/muzisch-evalueren.html
Dramaland (z.d.). Sport en spel. In dramamethode. 27 maart 2015,
http://dramamethode.nl/samplepdf/September-Sport-en-spel-pantomime.pdf
Encylco (2007). Kopie van `WVC - JURIWEL:welzijns- gezondheids- en
gezinsregelgeving`. In encyclo. 1 februari 2015, http://www.encyclo.nl/lokaal/10435
OVSG (2007). Visie op muzische vorming. In OVSG. 20 december 2014,
http://nascholing.ovsg.be/nascholing-en-service/publicaties
Sakr, S. (2012). Sony Tablet S. In engadget. 3 januari 2015,
http://www.engadget.com/2012/09/28/sony-xperia-tablet-s-gets-chunky-update-
better-multi-tasking-an/
Slinkachu. (2015). Art. In slinkachu. 30 januari 2015, www.slinkachu.com
81
Theater Dakota. (2015). Ik ben een dichter. In theaterdakota. 3 januari 2015,
http://www.theaterdakota.nl/agenda/ik-ben-een-dichter-8-12-jaar/
Z.n. (2009). Pressroom. In taganrogcity. 3 januari 2015,
http://www.taganrogcity.com/pr_donetsk_festival.html
Z.n. (2015). Lessen poëzie. In woordenbeeldclub. 3 januari 2015,
https://woordenbeeldclub.wordpress.com/lessen-poezie/
Z.n. (z.d.). Emerging genres. In wordpress. 1 februari 2015,
https://emerginggenres.wordpress.com/collage/
82
83
BIJLAGE 1
VERDELING VAN HET VERHAAL PER GRAAD, MET
WERKVORMEN
84
85
BIJLAGE 2
DELEN VAN HET VERHAAL
Deel 1
86
Deel 2
87
Deel 3
88
Deel 4
89
Deel 5
90
Deel 6
91
Deel 7
92
Deel 8
93
Deel 9
94
95
BIJLAGE 3
WORKSHOPS
96
Dansverhaal 1e graad
Organisatie
Deze workshop wordt samen met pantomime gegeven. Verdeel de klas in twee
groepen, er zijn twee leerkrachten nodig. De workshops duren ongeveer 30 minuten.
Nadien wisselen de groepen om. Voorzie een open ruimte.
Materiaal
Muziek
Inleiding
De leerlingen staan samen aan één kant van de ruimte. Leerkracht geeft kleine
opdrachten (let op lichaamshouding en mimiek).
‘Daar aan de overkant (wijs), ligt iets op de grond. Doe de bewegingen bij
hetgeen ik zeg.
Je ziet iets en wijst ernaar.
Je bent verwonderd en zegt ‘o!’
Je denkt na en gaat zitten met je ellenbogen op je knieën.
Je springt twee keer, loopt naar het voorwerp, maar bedenkt je en loopt terug.
We doen hetzelfde, maar nu ben je een klein verlegen meisje (bang gezicht,
voorzichtige pasjes, schouders iets naar voren). Daarna een sterke man
(vastberaden gezicht, grote passen, borst vooruit, kin omhoog). Tenslotte ben je
verliefd (dromend gezicht, blij gezicht, huppelen of slenteren, ontspannen houding).
Kern
Vertel dat je een verhaal gaat voorlezen. We gaan samen bewegingen bedenken bij
het verhaal.
Lees de eerste zin voor. Laat een leerling een bewegingsidee geven. Herhaal de zin,
en ga over naar de tweede zin. Zoek weer een beweging. Bouw zo verder op tot
wanneer het hele verhaal omgezet is naar een dans. (Indien er te weinig tijd is, doe
je een klein deel van het verhaal.)
97
Geleidelijk aan leest de leerkracht minder voor. Na verloop van tijd kunnen de
leerlingen de dans uitvoeren zonder tekst. Plaats er muziek bij.
Afsluiter
De helft van de leerlingen toont het dansstuk. De andere helft kijkt en evalueert.
Daarna omwisselen.
Doelen
De leerlingen kunnen instructies uitvoeren.
De leerlingen kunnen een dansreeks onthouden.
De leerlingen kunnen ideeën aanbrengen voor dansbewegingen rond een verhaal.
De leerlingen kunnen een dans van medeleerlingen beoordelen.
De leerlingen weten wat een dansverhaal is.
98
VERHAAL
Ik wandel het tuinpad op en zie naast de tegels een rijtje kruisjes staan. Eén, twee,
drie, …, twaalf kruisjes. Elk bij een bergje aarde. Twaalf? Ik blijf verwonderd staan,
maar dan ineens rinkelt een belletje. Snel loop ik naar de voordeur en laat mijzelf
binnen. Ik geef mijn vriendin een kus en zij knikt zwijgend naar mijn aquarium. Aan
de bak hangt een papiertje, maar het is niet de tekening die ik daar vandaag had
verwacht. Het spijt me pap staat erop. Ik kijk in de bak en zie dat deze is gevuld met
frambozenlimonade. Ik zucht en schud mijn hoofd maar kan tegelijkertijd een
glimlach niet onderdrukken.
‘Hij is boven?’ vraag ik.
Ze knikt en zegt: ‘Hij is uit zichzelf al vroeg naar bed gegaan.’
Ik loop de trap op en open voorzichtig zijn kamerdeur. Nog net zie ik hoe hij diep
wegkruipt onder zijn dekbed. Ik ga op de rand van zijn bed zitten en zoek naar
woorden. Op het tafeltje naast zijn bed ligt een tekening die hij gisteren al gemaakt
had. Een tekening van twaalf vrolijke vissen met de tekst ‘Gefeliciteerd met
dierendag lieve vissen, HOERA!’
www.kortverhaal.com
99
Poppenspel 1e graad
Organisatie
Deze workshop wordt samen met assemblage gegeven. Verdeel de leerlingen in
twee groepen, er zijn twee leerkrachten nodig. De workshop duurt ongeveer 40
minuten. De ene groep volgt eerst poppenspel en nadien assemblage, de andere
groep doet het omgekeerde.
Materiaal
Poppenkast (kan een tafel zijn die op z’n zij ligt)
Poppenkastpoppen
Bloemen en gieter afgedrukt
Inleiding
De kinderen gaan voor de poppenkast zitten. Leerkracht speelt een klein interactief
poppenspel met twee poppen (tekst hieronder).
Kern
Leerkracht vertelt dat dit poppenspel heet. De kinderen vertellen wat ze ervan
vonden.
De leerlingen worden in groepen per 3 verdeeld en krijgen een aantal poppen. Ze
draaien een tafel op zijn zij. Elke groep oefent een eigen poppenspel. Leerkracht
gaat rond en helpt waar nodig.
Tip: laat hen eerst een verhaal ontwerpen. Zorg ervoor dat elke groep een basis
heeft: een aantal personages, een belangrijke gebeurtenis,…
Afsluiter
De groepjes tonen elk hun poppenspel. De anderen zeggen wat ze ervan vonden.
100
Doelen
De leerlingen kunnen plezier beleven aan het kijken naar een poppenspel.
De leerlingen kunnen in groepjes zelfstandig een poppenspel maken.
De leerlingen kunnen poppenspel van medeleerlingen beoordelen.
101
POPPENSPEL LEERKRACHT
Pop 1: wandelt en zingt een liedje. ‘Mooi weer vandaag, ik doe alles vandaag liever
traag. Mooi weer vandaag, nee vandaag geen gezeur geen geklaag.’
Pop 2 verschijnt op het toneel. Zucht heel luid en overdreven.
Pop 1: spreekt Pop 2 aan: ‘Mooi weer hé, prachtig vandaag!’
Pop 2 zucht ten antwoord.
Pop 1: ‘Hé, waarom zucht je zo? Het is toch mooi weer? Dan mag je niet zeuren of
klagen. Dan moet iedereen vrolijk zijn! Wat scheelt er?’
Pop 2: ‘Ik hoop al dagen op regen. Vorige week heb ik een nieuwe bloem gekocht,
maar door het warme weer is ze al bijna dood.’
Pop 1: ‘Zo, dat is wel jammer. Heb je al oplossingen proberen te bedenken?’
Pop 2: ‘Neen. Heb jij soms ideeën?’
Laat hier de kinderen eventueel inbreng geven.
Pop 1: ‘Ik heb thuis wel wat water staan, misschien kunnen we dat over de bloem
gieten?’
Pop 2 vindt dat een goed idee. Ze stappen samen naar het huis van Pop 1 en halen
het water.
Nadien stappen ze naar de bloem (toon die indien mogelijk) en geven ze de bloem
water. De bloem ziet er weer beter uit en de poppen nemen afscheid.
Een week later komen ze elkaar weer tegen. Het is nog steeds mooi weer. Pop 1 is
blij, Pop 2 is weer aan het zuchten. De bloem is weer bijna dood. De poppen komen
op het idee om een regendans te houden. (Laat de kinderen meedansen en zingen.)
Het begint te regenen. Pop 1 ziet in dat regen ook mooi weer kan zijn. De twee
poppen zijn blij en zingen samen ‘Mooi weer vandaag…’
102
103
Assemblage 1e graad
Organisatie
Deze workshop wordt samen met poppenspel gegeven. Verdeel de leerlingen in
twee groepen, er zijn twee leerkrachten nodig. De workshop duurt ongeveer 40
minuten. De ene groep volgt eerst poppenspel en nadien assemblage, de andere
groep doet het omgekeerde.
Materiaal
Allerlei materiaal om te knutselen
Kosteloos materiaal
Foto’s assemblage (bij deze les)
Inleiding
Lkr. toont afbeeldingen van assemblage (hieronder). Leerlingen verwoorden wat ze
zien. Ze komen ertoe dat het kunst is, bestaande uit allerlei oude, aparte materialen.
Met verschillende voorwerpen wordt een nieuw werk gemaakt.
Lkr. vertelt dat dit assemblage heet. Vraag nog eens aan de leerlingen wat dat dus
betekent: assemblage is een kunst waarbij voorwerpen gebruikt worden om een
nieuwe compositie/vorm te maken.
Kern
Lkr. zegt dat de leerlingen straks zelf een assemblage kunstwerk mogen maken. Ze
moeten per 2 of 3 werken. Het kunstwerk moet gaan over het thema ‘school’. Wat ze
maken en hoe ze dat doen mogen ze zelf beslissen.
De leerlingen worden verdeeld en gaan aan de slag. Leerkracht gaat rond en helpt
waar nodig.
Afsluiter
De leerlingen tonen hun werk aan de anderen en vertellen of ze er tevreden over
zijn. Waarom wel/niet?
104
Doelen
De leerlingen kunnen vertellen wat assemblage is.
De leerlingen kunnen samenwerken aan een kunstwerk.
De leerlingen kunnen hun eigen werk voorstellen.
De leerlingen kunnen hun eigen product beoordelen.
De leerlingen zien in dat je met afval leuke dingen kan maken.
De leerlingen kunnen een werk opbouwen met 3D-materialen.
De leerlingen beleven plezier aan het maken van een assemblagewerk.
105
106
107
108
109
Pantomime 1e graad
Organisatie
Deze workshop wordt samen met dansverhaal gegeven. Verdeel de leerlingen in
twee groepen, er zijn twee leerkrachten nodig. De workshops duren ongeveer 30
minuten. De ene groep leerlingen begint met pantomime en gaat daarna naar
dansverhaal. De andere groep doet het omgekeerde.
Materiaal
Computer
Opdrachten (hieronder)
Inleiding
Bekijk samen met de leerlingen het filmpje ‘Pantomime’ op Youtube.
Kern
Bespreek wat er gebeurt in het filmpje, wat er speciaal aan is. De leerlingen moeten
komen tot: er wordt niet gesproken. De bewegingen tonen wat hij denkt. Alles wordt
‘gezegd’ door lichaamsexpressie.
Vertel dat dit ‘pantomime’ heet en laat de leerlingen dat woord enkele keren
herhalen.
Leerkracht vertelt dat de leerlingen straks in kleine groepjes een opdracht rond
pantomime zullen krijgen. Het gaat telkens over een sport.
Maak eerst een voorbeeld klassikaal:
110
Atletiek.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts. *
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
Pantomime: niet spreken, geen echte voorwerpen gebruiken.
Zorg dat er geen geweld in jullie presentatie voorkomt.
* probeer verder te denken dan enkel vallen of zich blesseren.
(www.dramamethode.nl)
Geef de leerlingen in groepjes een kaartje (andere kaartjes hieronder) en laat hen
hun stukje voorbereiden. Wijs de leerlingen er op dat ze verder moeten denken dan
vallen of zich blesseren. Vertel ook dat er geen echt geweld mag in voorkomen. Ga
rond en begeleid waar nodig.
Afsluiter
De groepjes tonen hun stuk. Evalueer klassikaal.
Doelen
De leerlingen kunnen de typische kenmerken van pantomime opsommen.
De leerlingen kunnen in groepjes een eenvoudig stuk pantomime ontwerpen.
De leerlingen kunnen elkaar correct evalueren door terug te grijpen naar wat ze
leerden over pantomime.
111
OPDRACHTEN
Spelen op de speelplaats.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts.
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
(www.dramamethode.nl)
Basketbal.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts.
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
(www.dramamethode.nl)
Spelen in het zwembad.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts.
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
(www.dramamethode.nl)
Voetbal.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts.
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
(www.dramamethode.nl)
112
Fietsen.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts.
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
(www.dramamethode.nl)
113
Pantomime 2e graad
Organisatie
Deze workshop wordt samen met stop-motion georganiseerd. Verdeel de leerlingen
in twee groepen, er zijn twee leerkrachten nodig. De ene groep volgt eerst
pantomime en nadien stop-motion. De andere groep doet het omgekeerde. De
workshops duren elk 50 min.
Materiaal
Computer
Fiches pantomime
Inleiding
Leerkracht vertelt dat de leerlingen een filmpje gaan bekijken over pantomime.
https://www.youtube.com/watch?v=yz_VU4OvRRM (pantomime Duy Montag)
Kern
Bespreek het filmpje: “Wat beeldde de man allemaal uit? Wat is er zo speciaal aan
wat hij doet?,…” De leerlingen komen ertoe dat pantomime een werkvorm is waarbij
niet gesproken wordt.
Lkr laat de leerlingen nog een filmpje zien:
https://www.youtube.com/watch?v=jom9R-HX5sM (hand made by Spanish mime
actor Carlos Martinez)
Nadien gaan de leerlingen zelf aan de slag. Iedereen werk per twee en krijgt een
opdracht, zie verder. Leerkracht: “in de opdrachten staat telkens een sport centraal”.
Het eerste spel kan eventueel nog voorgedaan worden. Leerkracht overloopt ook de
twee opdrachten die vermeld staan op de fiches.
114
Afsluiter
Iedereen bekijkt elkaars opdracht en er wordt een korte evaluatie gehouden.
Doelen
De leerlingen kunnen aan de hand van een filmpje achterhalen wat pantomime is.
De leerlingen kunnen zelf een stukje pantomime opvoeren aan de hand van een
fiche met een opdracht.
De leerlingen kunnen samen werken aan een vooropgestelde opdracht in verband
met pantomime.
De leerlingen kunnen elkaar correct evalueren aan de hand van wat ze leerden over
pantomime.
115
Pantomime
Jullie maken een pantomime-presentatie over de volgende sport: atletiek.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts. *
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
Pantomime: niet spreken, geen echte voorwerpen gebruiken.
Zorg dat er geen geweld in jullie presentatie voorkomt.
* probeer verder te denken dan enkel vallen of zich blesseren.
(www.dramamethode.nl)
Pantomime
Jullie maken een pantomime-presentatie over het volgende spel: een
schoolpleinspel.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts. *
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
Pantomime: niet spreken, geen echte voorwerpen gebruiken.
Zorg dat er geen geweld in jullie presentatie voorkomt.
* probeer verder te denken dan enkel vallen of zich blesseren.
(www.dramamethode.nl)
Pantomime
Jullie maken een pantomime-presentatie over het volgende spel: een
koningsdagspel.*
116
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts. **
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
Pantomime: niet spreken, geen echte voorwerpen gebruiken.
Zorg dat er geen geweld in jullie presentatie voorkomt.
* een spel dat op koningsdag wordt gespeeld zoals zaklopen, spijkerbroek hangen,
koek
happen, appel/snoep happen…
** probeer verder te denken dan enkel vallen of zich blesseren.
(www.dramamethode.nl)
Pantomime
Jullie maken een pantomime-presentatie over de volgende sport: een balsport.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niets aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts. *
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
Pantomime: niet spreken, geen echte voorwerpen gebruiken.
Zorg dat er geen geweld in jullie presentatie voorkomt.
* probeer verder te denken dan enkel vallen of zich blesseren.
(www.dramamethode.nl)
Pantomime
Jullie maken een pantomime-presentatie over de volgende sport: een wintersport
117
Stap 1: jullie spelen, er is nog niet aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts. *
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen/sporten.
Pantomime: niet spreken, geen echte voorwerpen gebruiken.
Zorg dat er geen geweld in jullie presentatie voorkomt.
* probeer verder te denken dan enkel vallen of zich blesseren.
(www.dramamethode.nl)
Pantomime
Jullie maken een pantomime-presentatie over de volgende sport: een watersport.
Stap 1: jullie spelen, er is nog niet aan de hand.
Stap 2: er gebeurt iets onverwachts. *
Stap 3: de afloop.
Stap 4: verder spelen en sporten.
Pantomime: niet spreken en geen echte voorwerpen gebruiken.
Zorg dat er geen geweld in jullie presentatie voorkomt.
* probeer verder te denken dan enkel vallen of zich blesseren.
(www.dramamethode.nl , 2015)
118
Boetseren 2e graad
Organisatie
Deze workshop wordt georganiseerd voor de hele graad in één keer. Er is dus één
leerkracht nodig. Deze workshop duurt ongeveer een half uur.
Materiaal
Klei
Afbeelding paddenstoel per kind
Tandenstokers
Inleiding
Vraag om uit te leggen wat ‘boetseren’ is. Deel de afbeeldingen uit en vraag de
leerlingen om aandachtig te kijken naar de details. Straks krijgen ze een stuk klei,
waarmee ze een paddenstoel moeten boetseren en waarbij ze details moeten
aanbrengen op de klei.
Kern
Elk kind krijgt een blokje klei van ong. 10cm³. De voorbereiding is zeer belangrijk: de
klei wordt eerst losgemaakt. Lkr zegt dat en geeft verschillende opdrachten: klop de
klei plat, maak een bol, trek de klei uit elkaar, enzovoort. Lkr zegt dat dit belangrijk is
voor je begint te boetseren. Zo is de klei luchtig en makkelijker te kneden.
Leerkracht: “Probeer de paddenstoel zo goed mogelijk te boetseren.” Leerkracht
demonstreert de techniek: het voorwerp wordt vanuit 1 stuk gemaakt. Kleine
aanhangsels worden vanuit het basisstuk geboetseerd en er dus niet aangeplakt.
Nadien deelt de leerkracht tandenstokers uit. Hiermee maken ze de details voor hun
paddenstoel. Leerkracht bespreekt eerst met de leerlingen wat de details op een
paddenstoel zoals zijn.
Afsluiter
Er worden enkele werkjes uitgepikt die kort beoordeeld worden aan de hand van de
leerinhoud. Eventuele vragen: “Zijn de details goed gelukt? Wat kon beter? Wat is
119
goed? Is de paddenstoel geboetseerd uit 1 stuk?”. Nadien laten de leerlingen hun
paddenstoel op de bank staan, zodat ze bij elkaar kunnen kijken.
Doelen
De leerlingen kunnen een voorwerp zo gedetailleerd mogelijk vormgeven in klei.
De leerlingen kunnen details aanbrengen op wat ze geboetseerd hebben door
gericht te kijken naar de afbeelding.
120
Stop-motion 2e graad
Organisatie
Deze workshop wordt samen met pantomime georganiseerd. Verdeel de leerlingen in
twee groepen, er zijn twee leerkrachten nodig. De workshops duren elk 50 min. De
ene groep volgt eerst stop-motion en nadien pantomime. De andere groep doet het
omgekeerde.
Materiaal
Computer
Fototoestellen
Stappenplan ‘monteren’ (achteraan de lessen, bijlage 4)
Inleiding
Leerkracht laat de leerlingen enkele filmpjes zien over stop-motion.
Filmpjes: https://www.youtube.com/watch?v=YQkC0Qs3aD0 (stop motion pizza)
https://www.youtube.com/watch?v=sOMFod_Qnhg (Change: the happiest stop
motion video ever)
https://www.youtube.com/watch?v=ByGq-EdQ2L0 (paper motion animation)
Kern
Lkr: “Wat kan je gebruiken om een stop-motion filmpje te maken?” (je eigen lichaam,
voorwerpen zoals een stoel, een boekentas, je kan tekeningen laten ‘bewegen’…).
Lkr: “Als je de filmpjes bekijkt, wat is er dan belangrijk? Wat zou er gebeuren als je
de foto’s elke keer vanuit een ander standpunt zou trekken en als je de foto’s dan
achter elkaar zou zetten? Wat wordt er soms nog gebruikt behalve de foto’s die
achter elkaar gezet worden?”
De leerlingen komen ertoe dat je met stop-motion dingen kan laten ‘bewegen’ die
niet echt bewegen en dat het bij stop-motion belangrijk is dat je foto’s trekt waarbij je
camera steeds hetzelfde standpunt heeft. Anders de omgeving rondom het voorwerp
raar bewegen. De leerlingen moeten ook aangeven dat decor van belang kan zijn en
dat er eventueel muziek of stem kan gebruikt worden.
121
De leerlingen werken per twee en mogen zelf zo een stop-motion filmpje maken. Elk
duo krijgt een camera. Nadien worden de filmpjes op de computer achter elkaar
gezet met “Windows Live Movie Maker”. Ze gebruiken het stappenplan ‘monteren’.
Lkr helpt hen hierbij op weg, na de workshops moeten de leerlingen het alleen
kunnen, er kan ook gekozen worden om muziek toe te voegen.
Afsluiter
Leerlingen bekijken elkaars filmpjes. Er wordt een korte evaluatie gehouden.
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat stop-motion is aan de hand van
voorbeeldfilmpjes.
De leerlingen kunnen zelf een stop-motion film maken.
De leerlingen ervaren dat beelden en geluiden effect op elkaar hebben.
De leerlingen kunnen combinaties maken tussen beelden en/of geluiden.
122
Tableau vivant 3e graad
Organisatie
Deze workshop wordt aan de hele graad in één keer gegeven. Er is één leerkracht
nodig. Duurt ongeveer 45 min.
Materiaal
Geen
Inleiding
Concentratiespel: alle kinderen moeten gaan staan alsof ze op hun horloge kijken.
Ze moeten muisstil blijven staan, wat er ook gebeurt. Lkr maakt een rondje door de
klas en probeert de leerlingen wat af te leiden. Als ze uit hun rol vallen is dat niet erg,
het is bedoeld om te oefenen. Nadien nemen ze een houding aan alsof ze aan het
rennen zijn en tijdens het rennen bevriezen. Lkr probeert hen opnieuw af te leiden.
Kern
Lkr speelt zelf een stukje tableau vivant (wachten op de bus, in de bus stappen). De
kinderen sluiten hun ogen wanneer de lkr een andere houding aanneemt.
Lkr vraagt de leerlingen wat hij/zij net uitbeeldde. Nadien vertelt de lkr dat dit een
vorm van drama is, tableau vivant. Lkr: “Het is net alsof je foto’s aan het bekijken
bent. Je vertelt een verhaal, maar je mag niet bewegen en niet praten.”
Lkr laat enkele foto’s zien van werken van tableau vivant en bespreekt die met de
leerlingen. “Wat wordt er allemaal uitgebeeld met deze werken? Hoe kan je
gevoelens uitdrukken in werken van tableau vivant? Is duidelijk zichtbaar wat de
mensen met hun tableau vivant willen weergeven? Wat gebruiken ze nog naast hun
eigen lichamen om iets te verduidelijken?...”
Vervolgens gaat ieder groepje (van 3 of 4) zijn eigen tableau bedenken en
uitbeelden. De leerlingen mogen er hulpmiddelen bij gebruiken. Als groepjes niet
weten wat ze moeten doen, helpt de lkr ze op weg. Het tableau mag uit 3 tot 5
tableaus bestaan.
123
Afsluiter
Elk groep stelt zijn tableaus voor en de rest raadt wat er uitgebeeld wordt.
Doelen
De leerlingen kunnen hun fantasie ontwikkelen via allerlei spelsituaties.
De leerlingen kunnen zich bekwamen in het samenspel met anderen.
De leerlingen kunnen samen een eenvoudig dramatisch spel opbouwen.
De leerlingen kunnen openstaan voor het spel van anderen en voor hen bestemde
voorstellingen.
124
Schimmenspel 3e graad
Organisatie
Deze workshop wordt samen met stop-motion georganiseerd. Verdeel de leerlingen
in twee groepen, er zijn twee leerkrachten nodig. De workshops duren elk 50 min. De
ene groep volgt eerst stop-motion en nadien schimmenspel. De andere groep doet
het omgekeerde.
Materiaal
Lamp
Witte doek
Figuren
Verhaal
Inleiding
Lkr laat twee filmpjes zien i.v.m. schimmenspel. Het eerste filmpje laat zien hoe je
schimmenspel kan doen, met je lichaam. Het tweede filmpje laat ook zien hoe je
attributen kan gebruiken.
Filmpje 1: https://www.youtube.com/watch?v=IPrjupGBbrM (spelen met schaduw)
Filmpje 2: https://www.youtube.com/watch?v=E8YgXUKhg4A (schimmenspel)
Kern
Vraag wat ze allemaal gezien hebben op het filmpje, hoe je figuren groter of kleiner
kan maken (demonstreer dit ook), of er in de filmpjes zowel figuren als eigen lichaam
werd gebruikt. Vraag wat er nog kan gebruikt worden om de beelden te versterken
(bijvoorbeeld muziek of er mag ook gesproken worden,..),….
Leerlingen gaan zelf aan de slag. Ze krijgen eerst 5 min de tijd om in groep te
experimenteren met hun handen en figuren achter het witte doek.
Nadien krijgt elk groepje een verhaal. Wie wil, mag ook de figuren bij het verhaal
gebruiken. Het verhaal wordt nagespeeld a.d.h.v. een schimmenspel.
125
Afsluiter
De groepjes bekijken elkaars schimmenspel. Er wordt een korte evaluatie gehouden.
Doelen
De leerlingen kunnen de expressiemogelijkheden van het eigen lichaam hanteren in
functie van de te spelen rol.
De leerlingen kunnen taal gebruiken om de beweging of het dramatisch spel te
ondersteunen.
De leerlingen kunnen openstaan voor het spel van anderen en voor hen bestemde
voorstellingen.
126
Stop-motion 3e graad
Organisatie
Deze workshop wordt samen met schimmenspel georganiseerd. Verdeel de
leerlingen in twee groepen, er zijn twee leerkrachten nodig. De workshops duren elk
50 min. De ene groep volgt eerst stop-motion en nadien schimmenspel. De andere
groep doet het omgekeerde.
Materiaal
Computer
Fototoestellen
Stappenplan ‘monteren’ (achteraan de lessen, bijlage 4)
Inleiding
Leerkracht laat de leerlingen enkele filmpjes zien over stop-motion.
Filmpjes: https://www.youtube.com/watch?v=YQkC0Qs3aD0 (stop motion pizza)
https://www.youtube.com/watch?v=sOMFod_Qnhg (Change: the happiest stop
motion video ever)
https://www.youtube.com/watch?v=ByGq-EdQ2L0 (paper motion animation)
Kern
Lkr: “Wat kan je gebruiken om een stop-motion filmpje te maken?” (je eigen lichaam,
voorwerpen zoals een stoel, een boekentas, je kan tekeningen laten ‘bewegen’…).
Lkr: “Als je de filmpjes bekijkt, wat is er dan belangrijk? Wat zou er gebeuren als je
de foto’s elke keer vanuit een ander standpunt zou trekken en als je de foto’s dan
achter elkaar zou zetten? Wat wordt er soms nog gebruikt behalve de foto’s die
achter elkaar gezet worden?”
De leerlingen komen ertoe dat je met stop-motion dingen kan laten ‘bewegen’ die
niet echt bewegen en dat het bij stop-motion belangrijk is dat je foto’s trekt waarbij je
camera steeds hetzelfde standpunt heeft. Anders de omgeving rondom het voorwerp
raar bewegen. De leerlingen moeten ook aangeven dat decor van belang kan zijn en
dat er eventueel muziek of stem kan gebruikt worden.
127
De leerlingen werken per twee en mogen zelf zo een stop-motion filmpje maken. Elk
duo krijgt een camera. Nadien worden de filmpjes op de computer achter elkaar
gezet met “Windows Live Movie Maker”. Ze gebruiken het stappenplan ‘monteren’.
Lkr helpt hen hierbij op weg, na de workshops moeten de leerlingen het alleen
kunnen, er kan ook gekozen worden om muziek toe te voegen.
Afsluiter
Leerlingen bekijken elkaars filmpjes. Er wordt een korte evaluatie gehouden.
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat stop-motion is aan de hand van
voorbeeldfilmpjes.
De leerlingen kunnen zelf een stop-motion film maken.
De leerlingen ervaren dat beelden en geluiden effect op elkaar hebben.
De leerlingen kunnen combinaties maken tussen beelden en/of geluiden.
128
Miniatuur fotografie 3e graad
Organisatie
Deze workshop wordt in één keer aan de hele graad gegeven en duurt ongeveer 40
min. Er is één leerkracht nodig.
Materiaal
Fototoestellen
Miniatuurmannetjes
Inleiding
Lkr toont enkele foto’s van miniatuur fotografie.
Kern
Lkr bespreekt de foto’s. “Wat valt er op? Vanwaar de naam ‘miniatuur fotografie’?
Welk verhaal wordt er meegeven met de foto? Welke materialen worden gebruikt?...”
De leerlingen komen ertoe dat miniatuur fotografie een werkvorm is waarbij kleine
mannetjes gebruikt worden. Die mannetjes worden geplaatst of doen iets met dingen
die je bv op straat tegenkomt, op de speelplaats ziet,…
Leerlingen gaan na de bespreking zelf aan de slag in groepjes van 2 tot 3 leerlingen.
Ze mogen zelf kiezen waar ze foto’s nemen; op de speelplaats, in de klas, in de
turnzaal,… Er wordt een tafel voorzien met miniatuurmateriaal dat ze mogen
gebruiken voor hun foto’s. Ze maken minstens 5 foto’s. Wie wil of eerder klaar is,
mag er ook meerdere maken.
Afsluiter
De foto’s worden voorgesteld, er wordt kort geëvalueerd.
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat er bedoeld wordt met
‘miniatuur fotografie’ aan de hand van foto’s.
De leerlingen kunnen de mogelijkheden van diverse materialen in hun eigen
129
schoolomgeving onderzoeken.
De leerlingen kunnen materialen, hulpmiddelen en beeldelementen functioneel
gebruiken.
De leerlingen kunnen een bewuste keuze maken aan materialen om beelden vorm te
geven.
130
131
BIJLAGE 4
LESSEN
132
Les dansverhaal 1e graad
Organisatie
Deze les/groep wordt constant begeleid door een leerkracht. Zorg er voor dat er
voldoende leerkrachten aanwezig zijn om de andere groepen te begeleiden. De les
duurt 5 lestijden. Tijdens de eerste lestijd wordt het eerste stuk van deel 2 in een
dansverhaal omgezet. Het tweede stuk van deel 2 wordt gemaakt tijdens de tweede
lestijd. De lessen daaropvolgend gaan over passende muziek maken, attributen
maken en kledij ontwerpen.
Materiaal
Deel 2 van het verhaal
Computer
Camera
Instrumenten
Allerlei knutselmateriaal
Naaigerief (naalden, draden, scharen, meetlinten, … )
Grote doeken om kledij te maken
Doelen
De leerlingen kunnen een reeks dansbewegingen aaneenhangen tot een dans.
De leerlingen kunnen bij een tekst passende dansbewegingen bedenken.
De leerlingen kunnen samenwerken met leeftijdsgenoten.
De leerlingen kunnen hun eigen dans combineren met de dans van een ander duo.
De leerlingen kunnen hun eigen dansverhaal en dat van anderen evalueren.
De leerlingen kunnen passende muziek zoeken en ontwerpen bij een dans, rekening
houdend met sfeer, ritme, …
De leerlingen kunnen attributen ontwerpen met eenvoudig knutselmateriaal.
De leerlingen kunnen een ontwerp voor kledij bedenken en dit grof maken.
133
Lestijd 1: eerste helft van deel 2
1. Lees deel 2 van het verhaal voor. Vertel dat de lln vandaag de eerste helft
daarvan zullen omzetten in een dansverhaal.
2. Opwarming om de kinderen in de sfeer te krijgen: zing het lied ‘k Zag twee
beren broodjes smeren. Laat de leerlingen de eerste keer vrij dansen en
bewegen. Bouw geleidelijk op naar een beweging per zin, om zo te komen tot
een dans bij het verhaal.
3. Lees de eerste helft van ‘deel 2’ nog eens voor.
4. De leerlingen werken in duo’s. Lees de eerste zin voor. Elk duo zoekt
passende dansbewegingen bij die zin. Ga over naar de tweede zin. Die
beweging wordt aan de eerste gehangen. Werk zo verder voor de eerste
alinea.
5. Na een volledige alinea worden 2 duo’s bij elkaar gezet, zodat er groepen van
4 leerlingen ontstaan. De duo’s tonen aan elkaar welke bewegingen zij
hebben. Ze maken van hun twee dansen één dans. De bewegingen worden
dus gecombineerd.
6. Laat de groepjes van 4 hun dans tonen aan de andere groepen.
7. Ga over naar de tweede alinea. De leerlingen werken nu in groepen van 4.
Bouw zin per zin op. Hang de bewegingen aan de dans van de eerste alinea.
8. De groepen tonen hun resultaat aan de andere groepen. Neem op met een
camera.
9. Bekijk de opgenomen beelden op een computer. Laat de leerlingen elkaar en
zichzelf evalueren.
Lestijd 2: tweede helft van deel 2
1. Herhaal de eerste helft. Zorg ervoor dat de leerlingen hun dansverhaal
helemaal opgefrist hebben.
2. Plaats de leerlingen terug in hun oorspronkelijke duo’s.
3. Werk op dezelfde manier als bij de eerste helft. Dus eerst in duo’s en nadien
in groepen per 4.
134
4. Uiteindelijk worden de twee dansdelen aan elkaar gehangen. Er zal per groep
van 4 leerlingen een dans bij het verhaal zijn.
Lestijd 3: muziek zoeken en plaatsen oefenen
Ga samen met de leerlingen op zoek naar muziek die bij het dansverhaal past. Dit
kan op de computer (Youtube). Let op gevoelens, volume, ritme,…
Voor sommige delen van het verhaal is er misschien geen goede muziek te vinden.
Ontwerp samen met de leerlingen een muziekstuk. Dit kan door zowel zang als het
gebruik van instrumenten. Neem het muziekstuk op.
Plaats de muziekstukken achter elkaar en oefen de dans (in groepjes van 4). Alle
groepen gebruiken wél dezelfde muziek.
Bespreek met de leerlingen hoe jullie de dans gaan voorstellen. Dansen de groepen
tegelijkertijd? Danst iedereen mee? Overloop nog eens het verhaal. Op sommige
momenten kan het interessant zijn om attributen te gebruiken. Bijvoorbeeld een
spandoek met tekst op, een voorwerp, … Noteer waar de leerlingen welke attributen
willen gebruiken.
Oefen de dans nogmaals. Eventueel kunnen enkele leerlingen al doen alsof ze een
attribuut vasthouden.
Lestijd 4: attributen maken
Herhaal de dans met muziek erbij.
Indien er geen tijd meer was tijdens de vorige lestijd, wordt nu besproken welke
attributen aan bod moeten komen.
De leerlingen maken de attributen. Ze kunnen hiervoor allerlei knutselmateriaal
gebruiken.
Oefen de dans met de attributen erbij.
135
Lestijd 5: kledij ontwerpen
Herhaal de dans.
Bespreek met de leerlingen welke kledij passend is. Eventueel kunnen enkele
kinderen kledij meebrengen van thuis.
De leerlingen maken een ontwerp van de kledij die ze willen dragen tijdens de dans.
Zie erop toe dat dit realistisch is. Laat hen het niet te groot zien.
De leerlingen maken de kledij. Als leerkracht toon je hen hoe ze kunnen naaien en
dergelijke.
De leerlingen doen de kledij aan en oefenen de dans een laatste keer.
136
Les poppenspel 1e graad
Organisatie
Deze les wordt begeleid door een leerkracht. De leerlingen worden steeds aan het
werk gezet, waarna de leerkracht langskomt om te helpen. De les bestaat uit vijf
delen, per lestijd één deel. Eerst worden de poppen en het decor ontworpen. Daarna
oefenen de leerlingen het poppenspel. Tenslotte voegen ze muziek toe en kleden ze
hun speelruimte in.
Materiaal
Deel 2 van het verhaal
Allerlei knutselmateriaal
Groot knutselmateriaal (karton, dozen, doeken,…)
Computer
Instrumenten
Opnameapparaat
Doelen
De leerlingen kunnen zelf poppenspelpoppen ontwerpen uit allerlei knutselmateriaal.
De leerlingen kunnen de personages uit een luistertekst halen.
De leerlingen kunnen samenwerken met leeftijdsgenoten.
De leerlingen kunnen een schets omzetten naar 3D.
De leerlingen kunnen een eigen decor bedenken en ontwerpen.
De leerlingen kunnen eigen werk en dat van anderen beoordelen.
De leerlingen kunnen vanuit een verhaal een poppenspel ontwerpen.
De leerlingen kunnen passende muziek zoeken bij hun poppenspel.
De leerlingen kunnen een ruimte passend inkleden voor hun poppenspel.
137
Lestijd 1: poppen ontwerpen
1. Lees deel 2 van het verhaal voor.
2. Vertel aan de leerlingen dat jullie vandaag poppen gaan ontwerpen. Bespreek
of ze liefst met de hele groep tegelijk werken, of liever in twee kleinere
groepen. Overloop de personages die in het verhaal voorkomen. Als de
leerlingen ervoor kiezen om in kleine groepen te werken, dan moeten de
poppen dubbel gemaakt worden.
3. De leerlingen gaan in hun groep zitten en maken voor elk personage een
schets. Ze tekenen welk haar het personage heeft, welke kledij het draagt,…
4. De kinderen ontwerpen hun poppen. Ze hebben hiervoor allerlei
knutselmateriaal ter beschikking. Begeleid waar nodig. Zorg ervoor dat de
poppen stevig en groot genoeg zijn.
5. Zet de poppen op een veilige plaats. De leerlingen ruimen op.
Lestijd 2: decor ontwerpen
1. Leerkracht zegt: ‘We spelen geen poppenkast, maar wel poppenspel. Wat zou
het verschil zijn?’ (Poppenkast wordt gespeeld in een kast, dat is het decor. Bij
poppenspel kan het decor heel gevarieerd zijn.)
2. Lees deel 2 van het verhaal voor. Bespreek met de leerlingen waar het
verhaal zich afspeelt.
3. De leerlingen gaan in hun groep zitten en overleggen welk decor ze willen
bouwen. Geef indien nodig ideeën: groot karton, daaruit ramen knippen; een
rode Volvo maken; een straat; …
4. De groepen ontwerpen hun decor(s). Bied hulp waar nodig. Wijs erop dat het
decor zeker groter moet zijn dan de poppen én liefst ook verplaatsbaar.
5. De leerlingen tonen hun decor aan elkaar en evalueren zowel hun decor als
dat van de anderen.
138
Lestijd 3: poppenspel maken
1. Geef elke groep de tekst van het verhaal.
2. De leerlingen gaan met de tekst aan de slag en ontwerpen hun poppenspel.
Ze oefenen hun tekst en de bewegingen met de poppen. Ga rond en zorg
ervoor dat de leerlingen geen hele delen tekst weg laten. Laat de leerlingen
hun tekst noteren, zodat ze eventueel kunnen spieken.
3. De groepen tonen hun poppenspel aan elkaar. Ze beoordelen en geven tips.
Lestijd 4: muziek toevoegen
1. De leerlingen oefenen hun poppenspel nog eens.
2. Geef de kinderen de opdracht om muziek te zoeken of te maken die bij hun
poppenspel past. Ze kunnen zoeken op het internet. Verder zijn er
instrumenten om zelf muziek te maken.
3. Neem alle muziekstukken op.
4. De leerlingen oefenen hun poppenspel met de muziek erbij.
Lestijd 5: ruimte inkleden
1. De leerlingen herhalen hun poppenspel.
2. Overleg met de groep waar ze het poppenspel willen doen tijdens de
voorstelling. Ga naar die ruimte en laat de leerlingen manieren zoeken om de
ruimte in te kleden.
3. De leerlingen maken de inkleding voor de ruimte.
4. Als er tijd over is oefenen de leerlingen een laatste keer hun poppenspel.
139
Les toneel 1e graad
Organisatie
Deze les wordt tijdens sommige lestijden constant begeleid door een leerkracht. Zorg
ervoor dat er op die momenten voldoende leerkrachten aanwezig zijn. De les duurt 5
lestijden. De leerlingen leren goed toneelspelen, maken attributen, een toneel,
achtergronden en kledij.
Materiaal
Deel 2 van het verhaal
Allerlei knutselmateriaal
Camera
Computer
Naaigerief (naalden, draden, scharen, meetlinten, … )
Grote doeken om kledij te maken
Doelen
De kinderen kunnen zich in een rol inleven.
De leerlingen kunnen aan de hand van lichaamstaal een typetje spelen.
De leerlingen kunnen hun concentratie lang genoeg houden om een toneelstuk te
spelen.
De leerlingen kunnen hun angst en schaamte aan de kant zetten en grenzeloos
toneel spelen.
De leerlingen kunnen een toneelstuk van medeleerlingen en van zichzelf opbouwend
beoordelen.
De leerlingen kunnen de personages uit een verhaal halen.
De leerlingen kunnen in groep overleggen en beslissingen maken.
De leerlingen kunnen elementen toevoegen die hun toneel interessanter maken.
De leerlingen kunnen een ontwerp bedenken voor kledij die bij het toneel past.
De leerlingen kunnen grof kledij maken.
140
Lestijd 1: goed toneelspelen – inleven
Tijdens deze les begeleid de leerkracht constant. De leerlingen leren zich inleven,
leren hoe je goed toneelspeelt.
1. De emotiestoet. Leerkracht en een kind lopen achter elkaar. Ze vormen een
stoet. Een tweede leerling komt meelopen in de stoet. Die leerling komt toe
met een bepaalde emotie. De leerkracht en het eerste kind nemen die emotie
over. Er komt terug een kind bij, met een nieuwe emotie. De stoet neemt die
emotie over. Enzovoort tot iedereen in de stoet loopt.
2. Op reis naar emotieland. Maak met de kinderen een polonaise. Het achterste
kind is de conducteur. De conducteur roept ‘stop’, waarop de ‘trein’ stil gaat
staan. Conducteur zegt: ‘We zijn in het land … (verdrietig) aangekomen.’ Alle
passagiers worden verdrietig. De trein rijdt verder en stopt opnieuw.
www.jufanke.nl
3. Inspringspel. De kinderen zitten op een rij. Er staan vooraan 3 stoelen. Er zit
één kind op een stoel. Dit kind speelt een rol. Er mag een kind inspringen. Die
kan ook een rol spelen. Er komt nog een derde kind bij. Na verloop van tijd
verlaat een kind de stoelen en kan er een ander kind een rol spelen.
4. Inleving. Iedereen loopt kriskras door het lokaal. Elk kind neemt een punt in
gedachten en loopt daar naartoe. Dan spelen ze een oud dametje en lopen ze
naar een ander punt. Doe deze oefening met meerdere typetjes.
5. Typetje spelen. De leerlingen gaan op hun rug liggen op de grond met hun
ogen gesloten.
Leerkracht vertelt: ‘Beeld je in dat je op reis bent. Je zit op de trein. De trein
heeft rode stoelen. Tegenover jou zit een meneer. Hij vraagt wat jouw naam
is. Bedenk een naam. Hou oud ben je? Ben je een oma/opa, een baby, een
kind? Waar ben je geboren? Bedenk welk kleur haar je hebt. Heb je bruin
haar, blond, oranje, misschien wel grijs? Draag je een bril? De trein stopt. Je
141
stapt uit. In de verte zie je dat er markt is. Je stapt naar de markt. Hoe stap je?
Heb je een speciaal loopje? Hangen je schouders naar beneden? Je stapt
verder. Straks wil je iemand aanspreken. Hoe spreek je? Klinkt je stem scherp
of net zacht? Als ik ‘word wakker’ zeg, dan sta je op en loop je rond op de
markt. Je begint een gesprek met de andere personen. Probeer te weten te
komen wie ze zijn. Onthoud goed wie jij bent. Word wakker.
Observeer terwijl de leerlingen elkaar aanspreken. Na een tweetal minuten
laat je de leerlingen terug zitten. Bespreek welke rollen ze aangenomen
hadden, hoe hun lichaamshouding was, …
6. Durven. Ga met de leerlingen in een kring staan. Doe allerlei gewaagde
dingen. Zet de kinderen aan tot meedoen, probeer hun schaamte weg te
halen. Bijvoorbeeld: luid roepen, heel vrouwelijk lopen, een stoere reus,
belachelijk zingen, …
7. Sta in een kring. Jullie zijn allemaal piraten. Vertel de leerlingen dat echte
piraten altijd luid roepen. Roep zelf enkele keren. Zet de leerlingen aan tot
mee roepen. De leerlingen verzinnen elk om de beurt een kreet die bij een
piraat past. De anderen zeggen de kreet na.
8. De leerlingen mogen in groepjes een klein toneelstukje bedenken. Geef hen
even tijd om te oefenen. Nadien tonen ze hun stuk. De anderen geven tips.
Lestijd 2: attributen maken
1. Lees deel 2 van het verhaal voor. Bespreek met de leerlingen welke attributen
nodig zijn.
2. Verdeel de leerlingen in groepen per attribuut.
3. De leerlingen maken de attributen.
4. Berg het materiaal op op een veilige plaats.
142
Lestijd 3: toneel opbouwen
1. Lees deel 2 van het verhaal voor. De leerlingen halen de personages uit de
tekst. Er zijn maximaal 4 rollen. Bespreek of ze in twee groepen willen werken,
of liever allemaal samen. Indien ze willen samenwerken kunnen enkele
leerlingen attributen heen en weer dragen. Er kunnen extra rollen verzonnen
worden.
2. Geef de tekst aan de leerlingen. Ze verdelen de rollen.
3. De leerlingen oefenen het toneel. Ga regelmatig langs en geef tips.
4. Neem na een veertigtal minuten het toneel op met een camera. Bekijk het
samen met de leerlingen en haal verbeterpunten aan.
5. De leerlingen oefenen verder.
6. Als het toneel klaar is, kunnen de leerlingen zelf nog elementen toevoegen om
het langer te maken. De verhaallijn moet wel zichtbaar blijven.
7. Neem aan het einde van de les het volledige toneel op met de camera.
Lestijd 4: achtergronden ontwerpen
1. De leerlingen oefenen het toneel nog eens.
2. Vertel aan de kinderen dat ze het toneel nog interessanter kunnen maken.
Bijvoorbeeld: Muziek toevoegen
Krakende deur, deurbel, …
Ruimte inkleden met bepaalde materialen
Geuren toevoegen
Tekst omhoog hangen in bepaalde lettertypes
…
3. Bespreek met de leerlingen welke dingen ze nog gaan toevoegen.
4. De leerlingen gaan aan de slag.
5. Herhaal het toneel met de nieuwe elementen erbij.
143
Lestijd 5: kledij ontwerpen
1. Herhaal het toneel.
2. Bespreek met de leerlingen welke kledij passend is voor hun toneel. Eventueel
kunnen enkele kinderen kledij meebrengen van thuis.
3. De leerlingen maken een ontwerp van de kledij die ze willen dragen tijdens het
toneel. Zie erop toe dat dit realistisch is. Laat hen het niet te groot zien.
4. De leerlingen maken de kledij. Als leerkracht toon je hen hoe ze kunnen
naaien en dergelijke.
5. De leerlingen doen de kledij aan en oefenen het toneel een laatste keer.
144
Les collage 1e graad
Organisatie
De les gaat over 5 lestijden. De leerlingen worden telkens aan het werk gezet,
waarna de leerkracht af en toe komt kijken.
Materiaal
Deel 4 van het verhaal
Veel tijdschriften
Ondergrond om de collage op te maken (groot blad)
Afbeeldingen van collages (bij deze les)
Lijm
Textiellijm
Allerlei stofjes
Zwart-wit afbeeldingen en stofjes
Crêpepapier
Ander klein knutselmateriaal
Doelen
De leerlingen kunnen collages maken met verschillende technieken.
De leerlingen kunnen hun eigen werk voorstellen aan anderen.
De leerlingen kunnen hun eigen collage en die van anderen beoordelen.
De leerlingen kunnen op creatieve wijze de ruimte rond hun collages inkleden.
De leerlingen kunnen een verhaal/tekst omzetten in beelden.
Lestijd 1: tijdschriften
Lees deel 4 van het verhaal voor.
Vertel aan de leerlingen dat ze telkens rond één stuk van deel 4 zullen werken. Deel
4 wordt dus in vier stukken verdeeld.
145
Lees het eerste deel nog eens voor. Bespreek of de leerlingen allemaal samen zullen
werken, in duo’s of individueel. Geef aan elke groep/leerling een deel van de tekst.
Zij werken rond een aantal zinnen.
Toon enkele foto’s van collages aan de leerlingen. Ze zien dat er kleine stukken
papier gebruikt worden en dat er geen witruimte is.
De leerlingen gaan aan de slag en maken de collage bij hun tekst. Achteraf ruimen
ze op.
Lestijd 2: stof
Werk rond het tweede stuk van deel 4. De leerlingen krijgen opnieuw per groep/kind
enkele zinnen. Ze werken daarrond.
De leerlingen werken niet met papier, maar met stof. Herhaal de aandachtspunten:
kleine delen, geen witruimte.
Lestijd 3: zwart-wit
Deze keer wordt er gewerkt rond het derde stuk van deel 4. Verdeel opnieuw de tekst
onder de leerlingen.
De kinderen werken enkel met zwart-wit elementen. Ze zullen dus goede keuzes
moeten maken en letten op de tinten en contrast.
Lestijd 4: crêpepapier
Het laatste stuk van deel 4 wordt behandeld. De leerlingen werken met crêpepapier.
Herhaal de aandachtspunten nogmaals: kleine delen, geen witruimte.
Verdeel de tekst. De leerlingen gaan aan de slag.
Lestijd 5: inkleden
Bekijk alle gemaakte collages. Laat de leerlingen hun werken voorstellen aan de
anderen. Evalueer.
146
Leg samen met de kinderen aan de hand van de tekst alle collages in de juiste
volgorde. Bespreek hoe de collages voorgesteld zullen worden. Hangen ze aan
elkaar, liggen ze op een bepaalde manier, wordt er tekst bij de collages gezet?
Zorg ervoor dat de leerlingen enkele elementen aanbrengen waarmee ze tijdens
deze les aan de slag kunnen.
De leerlingen maken het nodige materiaal.
147
Les tekenen 1e graad
Organisatie
De les duurt 5 lestijden. De leerlingen worden telkens aan het werk gezet, waarna de
leerkracht af en toe komt kijken.
Materiaal
Deel 4 van het verhaal
Kleurpotloden
Stiften
Krijt
Wasco
Allerlei knutselmateriaal
Allerlei soorten papier
Doelen
De leerlingen kennen verschillende materialen om te tekenen.
De leerlingen kunnen hun eigen werk voorstellen aan anderen.
De leerlingen kunnen een verhaal omzetten in beelden.
De leerlingen kunnen de ruimte rondom hun tekeningen creatief inkleden.
Lestijd 1: kleurpotloden
Lees deel 4 van het verhaal voor.
Vertel aan de leerlingen dat ze telkens rond één stuk van deel 4 zullen werken. Deel
4 wordt dus in vier stukken verdeeld.
Lees het eerste deel nog eens voor. Bespreek of de leerlingen allemaal samen zullen
werken, in duo’s of individueel. Geef aan elke groep/leerling een deel van de tekst.
Zij werken rond enkele zinnen.
Deze les werken de leerlingen met kleurpotloden. Ze mogen zelf kiezen of ze dat op
een gewoon blad doen, een heel groot blad, …
148
Geef tips: heen en weer bewegen met het potlood, niet te hard duwen,…
De leerlingen gaan aan de slag en maken de tekening bij hun tekst. Achteraf ruimen
ze op.
Lestijd 2: wasco
Werk rond het tweede stuk van deel 4. De leerlingen krijgen opnieuw per groep/kind
enkele zinnen. Ze werken daarrond.
De leerlingen werken niet met potlood, maar met wasco. De ondergrond mogen ze
opnieuw zelf kiezen.
Lestijd 3: stiften
Deze keer wordt er gewerkt rond het derde stuk van deel 4. Verdeel opnieuw de tekst
onder de leerlingen.
De kinderen werken enkel met stiften. Ze zullen dus een goede ondergrond moeten
kiezen, zodat de stift er niet door gaat.
Lestijd 4: krijt
Het laatste stuk van deel 4 wordt behandeld. De leerlingen werken met krijt. Ze
mogen op de speelplaats tekenen.
Verdeel de tekst. De leerlingen gaan aan de slag.
Neem achteraf een foto van de tekeningen. De leerlingen kunnen eventueel voor de
voorstelling de tekeningen opnieuw maken.
Lestijd 5: inkleden
Bekijk alle gemaakte tekeningen. Laat de leerlingen hun werken voorstellen aan de
anderen.
149
Leg samen met de kinderen aan de hand van de tekst alle tekeningen in de juiste
volgorde. Bespreek hoe de werken voorgesteld zullen worden. Hangen ze aan
elkaar, liggen ze op een bepaalde manier, wordt er tekst bij de tekeningen gezet?
Zorg ervoor dat de leerlingen enkele elementen aanbrengen waarmee ze tijdens
deze les aan de slag kunnen.
De leerlingen maken het nodige materiaal.
150
Les schilderen 1e graad
Organisatie
De les gaat over 5 lestijden. De leerlingen worden telkens aan het werk gezet,
waarna de leerkracht af en toe komt kijken.
Materiaal
Deel 4 van het verhaal
Verf
Ecoline
Drukvormen: sponsen, figuren, doppen, …
Penselen
Schorten
Tafelbescherming
Allerlei knutselmateriaal
Allerlei soorten papier
Doelen
De leerlingen experimenteren met en kennen verschillende manieren en materialen
om te verven: met penselen, met ecoline, vingerverven en drukverven.
De leerlingen kunnen hun eigen werk voorstellen aan anderen.
De leerlingen kunnen op creatieve wijze de ruimte rond hun schilderijen inkleden.
De leerlingen kunnen een verhaal/tekst omzetten in beelden.
De leerlingen kunnen het materiaal om te schilderen klaarzetten en achteraf terug
opruimen.
Lestijd 1: gewone verf
Lees deel 4 van het verhaal voor.
Vertel aan de leerlingen dat ze telkens rond één stuk van deel 4 zullen werken. Deel
4 wordt dus in vier stukken verdeeld.
151
Lees het eerste deel nog eens voor. Bespreek of de leerlingen allemaal samen zullen
werken, in duo’s of individueel. Geef aan elke groep/leerling een deel van de tekst.
Zij werken rond enkele zinnen.
De leerlingen mogen enkel gewone verf gebruiken. Ze werken met penselen. De
ondergrond kiezen ze zelf.
Maak samen met de leerlingen de tafels klaar (bescherming, verf, water, penselen,
schorten aandoen).
De leerlingen gaan aan de slag en maken de collage bij hun tekst. Achteraf ruimen
ze op.
Lestijd 2: drukvormen
Werk rond het tweede stuk van deel 4. De leerlingen krijgen opnieuw per groep/kind
enkele zinnen. Ze werken daarrond.
Vertel aan de kinderen dat ze vandaag niet gewoon mogen verven. Ze moeten
werken met drukvormen. Toon enkele vormen en laat de kinderen aanbrengen hoe
ze ermee kunnen verven.
De kinderen zetten al het materiaal klaar en gaan aan de slag.
Lestijd 3: ecoline
Deze keer wordt er gewerkt rond het derde stuk van deel 4. Verdeel opnieuw de tekst
onder de leerlingen.
De kinderen werken met ecoline. Maak hen duidelijk dat ecoline niet uit kledij gaat.
Ze moeten er voorzichtig mee omgaan.
De kinderen leggen al het nodige materiaal klaar en gaan aan de slag.
152
Lestijd 4: vingerverven
Het laatste stuk van deel 4 wordt behandeld. De leerlingen werken met hun vingers.
Wijs hen erop dat ze moeten vermijden met hun handen aan hun kledij te komen.
Verdeel de tekst. De leerlingen leggen beschermers op de tafels, maken potjes verf
en doen schorten aan. Ze kiezen hun ondergrond. De kinderen beginnen aan hun
vingerverf werk en ruimen achteraf op.
Lestijd 5
Bekijk alle gemaakt schilderwerken. Laat de leerlingen hun werken voorstellen aan
de anderen.
Leg samen met de kinderen aan de hand van de tekst alle schilderijen in de juiste
volgorde. Bespreek hoe de werken voorgesteld zullen worden. Hangen ze aan
elkaar, liggen ze op een bepaalde manier, wordt er tekst bij de werken gezet?
Zorg ervoor dat de leerlingen enkele elementen aanbrengen waarmee ze tijdens
deze les aan de slag kunnen.
De leerlingen maken het nodige materiaal.
153
Les assemblage 1e graad
Organisatie
De leerlingen worden door de leerkracht aan het werk gezet. Nadien ondersteunt de
leerkracht. De les duurt 5 lestijden.
Materiaal
Deel 9 van het verhaal
Allerlei knutselmateriaal
Kosteloos materiaal
Hechtingen
Lijmen
Inleiding
Laat de leerlingen vertellen wat assemblage is. Herhaal kort.
Lees deel 9 van het verhaal voor. Vertel aan de leerlingen dat er vijf lestijden zijn om
dit stuk te maken in assemblage. Daarom wordt deel 9 in vijf stukken verdeeld. Elke
keer wordt rond één stuk gewerkt.
Kern
Lees het eerste stuk van deel 9 nog eens voor. Bespreek met de kinderen of ze
individueel, in duo’s, in groepjes willen werken.
Geef elke groep/leerling een aantal persoonlijke zinnen uit de tekst. Overloop de
zinnen samen met de leerlingen en ga na of ze voldoende inspiratie hebben.
De leerlingen zetten hun zinnen om in 3D-vormen. Ze werken zelfstandig. Ga rond
om te helpen waar nodig. Al doende ervaren de leerlingen welke verbindingen
werken en welke niet, hoe welk materiaal het best gebruikt kan worden, …
Aan het einde van de lestijd ruimen de kinderen op. Ze plaatsen hun werkjes op een
veilige plaats.
154
Tijdens de overige lestijden ga je op dezelfde manier te werk. Telkens met het
volgende stukje tekst.
Zorg ervoor dat de leerlingen in 3D werken en niet gewoon met platte figuren.
Vijfde lestijd: aan het einde van deze les laat je de leerlingen al hun werken
voorstellen aan elkaar. Plaats ook de gemaakte figuren in de juiste volgorde
volgens de tekst. Bespreek met de leerlingen hoe ze de tekst willen
weergeven.
Afsluiter
Voorstelling aan het einde van de lessenreeks.
Doelen
De leerlingen kunnen experimenteren met allerlei materialen.
De leerlingen kunnen al doende te weten komen welke verbindingen werken, welke
materialen waarvoor geschikt zijn,…
De leerlingen kunnen hun eigen werk voorstellen aan anderen.
De leerlingen kunnen uit een tekst inspiratie halen voor een 3D-werk.
De leerlingen kunnen met allerlei materiaal een nieuw voorwerp maken.
155
Les muziekstuk ontwerpen 1e graad
Organisatie
Deze les wordt bijna constant begeleid door een leerkracht. Zorg dus dat er
voldoende leerkrachten aanwezig zijn om de andere groepjes te begeleiden. De les
duurt 5 lestijden. Tijdens elke lestijd ligt de focus ergens anders, maar het gaat
telkens om iets muzikaals.
Materiaal
Deel 9 van het verhaal
Computer
Allerlei materiaal dat lawaai maakt (keukengerei, werkgerei, instrumenten,…)
Opnameapparaat
Camera
Instrumenten
Doelen
De leerlingen kunnen geluiden toevoegen die ondersteunend zijn voor het verhaal.
De leerlingen kunnen in overleg keuzes en beslissingen maken in verband met het
beste geluid.
De leerlingen kunnen hun eigen gevonden geluiden voorstellen aan anderen.
De leerlingen kunnen een tekst omzetten naar een lied in een bepaalde stijl (jazz,
rap, pop, klassiek, …)
De leerlingen kunnen hun eigen lied en dat van andere beoordelen en tips
formuleren.
De leerlingen kunnen verwoorden wat een muzikaal verhaal inhoudt.
De leerlingen kunnen passende instrumenten linken aan een personage en hun
keuze verantwoorden.
De leerlingen kunnen de kenmerken van musical verwoorden.
De leerlingen kunnen onder begeleiding een stuk maken dat voldoet aan de
voorwaarden voor een musical.
156
Lestijd 1: stuk 1 geluiden
Lees deel 9 van het verhaal voor. Vertel aan de leerlingen dat er tijdens elke lestijd
rond een stukje van deel 9 gewerkt zal worden, en dat ze het telkens op een andere
manier zullen omzetten naar muziek.
Tijdens deze les wordt een eerste stukje van deel 9 behandeld en gaan de leerlingen
het verhaal ondersteunen met geluiden.
1. Bekijk volgend filmpje op de computer:
https://www.youtube.com/watch?v=XxakSWGhx78 (Mr bean and teddy
cartoon dessins animés).
Vraag de leerlingen om te letten op de geluiden. De stem is niet belangrijk,
maar wel de andere geluiden die er in voorkomen.
2. Bespreek welke geluiden er te horen waren: zeep zegt ‘plop’ tegen de muur,
kom die beweegt, zeep valt in de kom, …
Hoe maken ze die geluiden? (Iemand neemt die geluiden op door bijvoorbeeld
een kom te bewegen op de grond, met z’n mond het geluid van plakkende
zeep na te maken,…) Kom ertoe dat de geluiden vaak niet zijn wat ze lijken
(zeep die glijdt is eigenlijk het geluid van iemand die spreekt).
3. Lees de eerste zin van deel 9: ‘Rins wacht’. Hoe zouden we dat kunnen
omzetten in geluid? (tikkende klok, voet die ongeduldig stampt,…).
4. Als de kinderen begrepen hebben wat de bedoeling is, geef je hen per 2 of 3
het stuk tekst. Ze mogen experimenten en geluiden zoeken die bij de tekst
passen. Ga rond en geef ideeën.
5. De groepen hebben allerlei geluiden gevonden. Kom terug samen met de hele
groep. Laat hen hun geluiden voorstellen aan de anderen. Beslis samen zin
per zin welke geluiden het best passen. Dit worden de definitieve geluiden.
6. Samen leggen jullie alle geluiden vast. Geef elk kind meerdere geluiden die
zijn verantwoordelijkheid zijn. Noteer op een blad.
7. Lees de tekst voor en laat de leerlingen alle geluiden maken. Kom ertoe dat jij
nu de tekst voorleest, maar dat niet zal doen op de tentoonstelling. Hoe
kunnen we dat oplossen? De tekst moet opgenomen worden.
157
8. De leerlingen beslissen wie wat zal zeggen. Ze oefenen hun tekst. Neem de
gesproken tekst op met een opnameapparaat.
9. Speel nu de opgenomen tekst af terwijl de leerlingen hun geluiden maken.
10. Film het geheel, zodat het later herbekeken kan worden.
Lestijd 2: stuk 2 zingen
Herhaal wat de leerlingen vorige keer gemaakt hadden. Gebruik indien nodig de
video als niet meer duidelijk zou zijn wie wat wanneer moest doen.
Lees stuk 2 van het verhaal voor. Vertel dat de leerlingen vandaag moeten zingen in
een bepaalde stijl.
1. Wat is een stijl? Wie kent enkele stijlen? Bekijk samen filmpjes op Youtube
(rap, jazz, klassiek, pop, …)
2. Laat de leerlingen elke stijl kort uitproberen. Neem een eenvoudig liedje,
bijvoorbeeld ‘broeder Jakob’ en zing het in alle stijlen.
3. De leerlingen beslissen met hoeveel ze willen samenwerken. Vraag hen of ze
liefst allemaal het volledige stuk zingen, of liever een klein deeltje. Geef elke
groep de tekst die ze willen.
4. Wijs de leerlingen erop dat er verschillende manieren zijn om met de tekst om
te gaan:
Letterlijk de tekst zingen
In eigen woorden de tekst zingen
Tekst omvormen naar een dialoog
Woorden herhalen
Zinnen in canon zeggen
…
5. De groepen gaan aan de slag. Ze kiezen een stijl en experimenteren. Ga rond
en ondersteun. Zorg ervoor dat de leerlingen voldoende in detail werken.
6. De groepen tonen hun resultaat aan de anderen. Laat hen zelf verwoorden
wat ze ervan vinden en vraag ook feedback van de toeschouwers.
7. Neem alle resultaten op.
158
8. Als er nog tijd over is kunnen de leerlingen dansbewegingen toevoegen aan
hun lied.
Lestijd 3: stuk 3 instrumenten
Herhaal de resultaten van de voorbijgaande lessen.
Lees stuk 3 van deel 9 voor. Vertel dat jullie gaan werken rond een muzikaal verhaal.
Dat betekent dat de personages weergegeven worden door instrumenten. Elk
personage heeft zijn eigen instrument.
1. Bekijk het volgende filmpje op Youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=Ot7m9i70JDg (Peter & the wolf – disney
story).
De verteller spreekt Engels. Vertaal voor de leerlingen. In de eerste 2,5
minuten wordt verteld door welk instrument de personages voorgesteld
worden. Bekijk dit samen met de leerlingen.
2. Bespreek waarom een personage door een bepaald instrument voorgesteld
wordt:
Peter: strijkorkest (vrolijk, luchtig)
Grootvader: fagot (klinkt ouder)
Vogel: fluit (heel licht, zoals het gefluit van een vogel)
Eend: hobo (heel sierlijk)
Kat: klarinet (klinkt een beetje als miauwen)
Wolf: hoorns (zwaar, gevaarlijke klank)
Jagers: pauken en trom (luid, heel gevaarlijke klank)
3. Ga in een kring zitten. Midden in de kring liggen een heleboel instrumenten.
Overloop het verhaal en laat de leerlingen gepaste instrumenten zoeken voor
de personages. Laat hen hun keuze verantwoorden.
4. De leerlingen krijgen per groepje een stuk tekst. Ze beslissen opnieuw zelf of
ze de hele tekst omzetten of slechts een deel ervan. Ze gaan aan het werk: ze
kiezen een instrument per personage en geven het verhaal weer met de
instrumenten.
5. Elke groep toont zijn resultaat aan de anderen. Evalueer.
159
6. Neem alles op met een camera.
Lestijd 4: stuk 4 musical
Herhaal alle voorgaande resultaten.
Lees stuk 4 van deel 9 voor. Deze les gaat over musical.
1. Bekijk het filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=ukvdLmmZqdw (musical
awards gala 2015: de opening). De kinderen moeten letten op de tekst, de
muziek, de bewegingen,…
2. Bespreek het filmpje: wat zag je? Wat betekent musical? (Tekst wordt
gezongen, er wordt gedanst, er zijn instrumenten, alles is heel groot.)
3. Vraag aan de leerlingen of zij een voorkeur hebben voor een rol. Wie wil
zingen? Wie wil dansen? Wie wil instrumenten bespelen?
4. Overloop de tekst. Bouw samen met de kinderen de musical op. Laat hen af
en toe zelf dingen bedenken, om nadien de ideeën te bundelen tot één grote
show.
5. Neem het resultaat op.
Lestijd 5: stuk 5 keuze
Het allerlaatste stuk wordt omgezet naar een muzikale vorm. De leerlingen zijn
volledig vrij. Ze mogen de vorm kiezen, en ook de groepen, de tekstverdeling,… Laat
hen zelfstandig werken nadat ze hun voorstellen hebben gezegd.
Tijdens deze les worden alle voorbije resultaten herhaald. Maak een geheel van alle
stukken. Overleg dus wie wanneer opkomt, hoe overgangen verlopen,…
Neem tenslotte het geheel op met een camera.
160
Les pantomime 1e graad
Organisatie
Deze les wordt grotendeels geleid door de leerkracht. Zorg ervoor dat er voldoende
leerkrachten aanwezig zijn voor de andere groepjes. De les duurt vijf lestijden.
Materiaal
Deel 9 van het verhaal
Muziekinstrumenten
Computer
Camera
Grote doeken zwart en wit
Naaigerief (naalden, draad, …)
Schmink
Muziek
Papier en kleurpotloden
Spiegel
Doelen
De leerlingen kunnen de kenmerken van pantomime toepassen tijdens het spelen:
overdreven mimiek, grote bewegingen, duidelijke lichaamstaal, niet praten.
De leerlingen kunnen pantomime van medeleerlingen beoordelen door te verwijzen
naar de geleerde kenmerken.
De leerlingen kunnen in groep samenwerken en overleggen om een pantomimestuk
te maken.
De leerlingen kunnen op de computer passende muziek voor hun verhaal vinden.
De leerlingen kunnen met behulp van instrumenten en hun stem muziek maken die
bij hun pantomime past.
De leerlingen kunnen verwoorden hoe typische mimekledij er uitziet.
De leerlingen kunnen met behulp van naald en draad grof hun eigen kleren maken.
De leerlingen kunnen medeleerlingen schminken in de typische pantomime
gezichten.
161
Lestijd 1: pantomime oefenen
Tijdens deze les worden alle elementen van pantomime ingeoefend. De leerlingen
leren dat er in pantomime geen woorden gebruikt worden. Er is een uitgesproken
lichaamstaal. De mimiek is heel duidelijk en bewegingen worden overdreven.
Tenslotte vertelt pantomime een verhaal en speelt er vaak muziek op de
achtergrond.
1. Kijk samen naar het filmpje https://www.youtube.com/watch?v=R87Iux8E0u8
(mime mimello – one mime show – funny pantomime). Laat de leerlingen de
kenmerken van pantomime aanhalen.
2. Werken rond emoties en lichaamstaal. Zet muziek op. Als de muziek stopt
moeten de leerlingen stilstaan in een pose die jij zegt: nadenken, blij,
verbaasd, boos.
3. Maak met plakband een kruis op de grond. Zo ontstaan er vier vakken. Elk vak
stelt een emotie voor: blij, droevig, boos, bang. De kinderen lopen door de
vakken en beelden telkens de bijhorende emotie uit. Nadien beelden ze de
emotie klein uit, daarna heel groot.
Laat een leerling de emoties tonen. De andere leerlingen verwoorden hoe de
lichaamshouding is.
4. De leerlingen werken in duo’s. Een duo doet voor: een leerling staat in een
vak en beeld de bijhorende emotie uit. De andere leerling stapt er naartoe en
reageert op wat de ander doet.
5. Woeshwoesh: de leerlingen staan in een kring. Er wordt een denkbeeldige bal
doorgegeven. De bal mag veranderen van vorm, grootte, gewicht. Hij mag ook
overgegooid worden, opgegeten worden,… De leerlingen maken hun
bewegingen duidelijk en uitvergroot.
6. Ik ga op reis en ik neem mee: de voorwerpen worden uitgebeeld in plaats van
gezegd.
7. Net zoals in het filmpje proberen de leerlingen te doen alsof ze tegen een ruit
duwen. Ze kijken naar elkaar en geven tips.
8. Bekijk het filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=nG7nXhS_Iq8 (Carlos
Martinez – the rose Pantomime). Vraag wat de leerlingen ervan vonden.
162
9. De leerlingen oefenen per twee een kort stukje pantomime. Ze mogen zelf
kiezen waarover dit gaat.
10. De duo’s tonen hun toneel. De anderen vertellen waarover het volgens hen
ging en geven tips.
Lestijd 2: pantomime maken rond het verhaal
Lees deel 9 van het verhaal voor. De leerlingen verdelen zichzelf in groepjes en
krijgen een deel van het verhaal. Ze werken zin per zin en maken zo hun
pantomimestuk bij het verhaal. Ga rond en geeft tips.
De leerlingen tonen hun resultaat aan de anderen. Ze evalueren elkaar. Indien nodig
oefenen ze nog om die tips te verwerken.
Neem de resultaten op met een camera.
Lestijd 3: muziek toevoegen
De leerlingen herhalen hun stuk pantomime.
Pantomime heeft vaak muziek op de achtergrond. De leerlingen gaan op zoek naar
passende muziek bij hun verhaal. Ze kunnen dit doen op Youtube. Elke groep moet
ook zelf een muziekstuk maken met behulp van hun stem en instrumenten.
Noteer de muziekstukken die van het internet komen, zodat ze later teruggevonden
kunnen worden. Indien nodig knip je de muziek op bepaalde plaatsen. Dit is
eenvoudig te doen met het programma ‘Windows Live Movie Maker’.
Als de leerlingen zelf hun muziek ontworpen hebben, wordt die opgenomen. Stel
eisen: duidelijke sfeer, passend bij het verhaal, …
Speel de muziek af terwijl de kinderen hun pantomime oefenen.
Lestijd 4: kledij ontwerpen
163
Mimespelers hebben vaak speciale kledij aan. Bekijk afbeeldingen op het internet
samen met de leerlingen. De spelers dragen altijd zwart met witte kledij. Witte
handschoenen, zwarte broek, zwarte hoed, gestreepte T-shirt.
De leerlingen schetsen kledij die zij willen dragen op een blad. Nadien mogen ze uit
stof de kledij maken. Toon vooraf hoe ze moeten werken met naald en draad.
De kinderen ontwerpen hun kleding. Als er tijd over is oefenen ze hun stuk nog eens.
Lestijd 5: schminken en oefenen
Bekijk samen met de leerlingen nogmaals afbeeldingen van mimespelers. Wat valt je
op aan hun gezicht? Mimespelers hebben een typische manier van schminken.
Vertel de leerlingen dat ze straks elkaar op die manier mogen schminken. Eerst
moeten ze een schets maken. Met kleurpotloden schetsen de leerlingen de schmink
op papier.
De leerlingen gaan tegenover een ander kind zitten met hun schets. Ze schminken
het ander kind. Ze ervaren hoeveel water ze nodig hebben, hoe ze best wrijven,…
Laat hen het resultaat bekijken in een spiegel.
Als alle kinderen geschminkt zijn trekken ze hun zelfgemaakte kledij aan. Ze oefenen
hun pantomimestukje tot het helemaal gekend is.
164
Les klankverhaal 2e graad
Organisatie
De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag. Begeleid als leerkracht. Deze les duurt
een vijftal lestijden.
Materiaal
Computer
Voorwerpen waarmee ze klankverhalen kunnen maken
iPad
Stappenplan opnemen met een iPad (achteraan de lessen)
A3-papier
Schilder- en tekengerief
Deel 1 van het verhaal
Tips
Controleer of er voldoende dingen verklankt zijn in het verhaal en of er
voldoende variatie in de klanken zit. Als dat niet het geval is, kan je enkele
ideeën aanreiken.
Bij de overgang naar stap 4 is er zeker begeleiding nodig.
Zorg ervoor dat het idee voldoende creatief is om tekeningen of schilderijen
weer te geven.
Doelen
De leerlingen kunnen zelfstandig opzoeken wat een klankverhaal is.
De leerlingen kunnen in een verhaal zinnen of woorden aanduiden die verklankt
kunnen worden.
De leerlingen kunnen een klank weergeven door middel van een symbool.
De leerlingen kunnen hun klankverhaal opnemen aan de hand van een stappenplan.
De leerlingen kunnen schilderijen/tekeningen maken die relevant zijn voor het
begrijpen van het verhaal.
De leerlingen kunnen schilderijen/tekeningen maken die passend zijn bij de klanken
165
die ze opgenomen hebben.
De leerlingen kunnen hun schilderijen/tekeningen weergeven op een creatieve
manier.
De leerlingen kunnen de taken verdelen binnen de groep.
De leerlingen kunnen samenwerken en samen tot een gevraagd eindresultaat
komen.
166
Stap 1: opzoeken 10 min.
Zoek op wat een klankverhaal is en probeer een duidelijke definitie te formuleren. Schrijf
die op een blad. Laat aan de leerkracht zien wat je gevonden hebt. Bekijk ook enkele
filmpjes van klankverhalen:
https://www.youtube.com/watch?v=ZcEK6erJ-yo (Kikker in de kou, klankverhaal)
Stap 2: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Stap 3: bespreking 50 min.
Lees het verhaal nog eens aandachtig en duid in het verhaal zinnen of woorden aan
waarbij je geluiden of klanken kan maken. Schrijf onder de aangeduide zin of het
aangeduide woord met een afgesproken symbool wat jullie gaan doen. Laat jullie ideeën
aan de leerkracht zien.
Bijvoorbeeld: ik hoorde voetstappen op de trap. voetstappen kan je verklanken door te
stappen op de grond. Teken voetjes onder het woord ‘voetstappen’.
Tip: zorg ervoor dat het verhaal nog voldoende duidelijk blijft.
Stap 4: uitproberen 100 min.
Spreek af of jullie enkel klanken laten horen of of jullie het verhaal voorlezen en daar dan
enkele dingen in verklanken. Bespreek dit met de leerkracht.
Probeer het verhaal al voor een eerste keer te verklanken. Alle klanken worden dus achter
elkaar gezet. Er worden verdere afspraken gemaakt.
Stap 5: opnemen 40 min.
Laat eerst jullie resultaat zien aan de leerkracht voor je begint met opnemen. Vraag
daarna het stappenplan ‘opnemen met iPad’. Neem jullie klankverhaal op.
Stap 6: schilderen/tekenen bij de klanken 100 min.
Probeer per klank een tekening of schilderij te maken in jullie groep zodat het verhaal
duidelijk wordt. Verdeel eerst de taken. Wie gaat welke tekening of schilderij maken?
KLANKVERHAAL
167
Nadien neem je het nodige materiaal en ga je aan de slag!
Stap 7: afbeeldingen weergeven 100 min.
Denk na in jullie groepje hoe jullie de foto’s zullen weergeven in de ruimte van de
muzische voorstelling. Stel jullie voorstel voor aan de leerkracht en voer jullie idee uit.
Stap 8: klaar? 20 min.
Toon het resultaat aan de leerkracht.
168
Les 3D verhaal in karton 2e graad
Organisatie
De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag. Als leerkracht begeleid je. De les duurt
ongeveer vijf lestijden.
Materiaal
Verf
Penselen
Krantenpapier
Beker voor water
Vodjes
Karton voor de figuren
Groot karton voor de achtergronden
Deel 1 van het verhaal
Tips
Deze lessen moeten sterk begeleid worden door de leerkracht.
Bespreek wat 3D is, hoe je de figuren kan maken, hoe de figuren kunnen
blijven staan,…
Zorg ervoor dat de leerlingen meer dan één decor hebben aangezien het
stukje verhaal zich ook op meerdere plekken afspeelt.
Als er tijd over is kunnen ze eventueel muziek zoeken die past bij het verhaal.
Zorg er wel voor dat de muziek een meerwaarde is en dat de kinderen niet
zomaar iets kiezen.
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat 3D is.
De leerlingen kunnen zelf aangeven hoe een figuur/voorwerp in 3D kan blijven staan
door te experimenteren.
169
De leerlingen kunnen decors ontwerpen die een meerwaarde zijn voor hun verhaal in
3D.
De leerlingen kunnen een kort stukje tekst onthouden en in eigen woorden
navertellen.
De leerlingen kunnen een kort stukje tekst naar voor dragen.
De leerlingen kunnen zelf tot een goede opstelling komen van hun zelfgemaakte
materialen door in interactie te gaan met elkaar.
De leerlingen kunnen de taken in groep verdelen.
De leerlingen kunnen samenwerken en samen tot een gevraagd eindresultaat
komen.
170
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van de
groep het hoort.
Stap 2: figuren en voorwerpen in 3D maken 100 min.
Denk na in je groepje welke voorwerpen en welke figuren jullie gaan maken in 3D. Je mag
dingen aanduiden in de tekst. Ga met jullie idee naar de leerkracht en bespreek hoe je
figuren kan maken in 3D.
Verdeel de taken. Ga aan de slag.
Stap 3: figuren en voorwerpen in 3D schilderen 50 min.
Neem penselen, een beker met water, krantenpapier om op jullie bank te leggen, vodjes
en verf. Verdeel in de groep wie wat zal doen voor jullie beginnen met schilderen.
Stap 4: decor maken 150 min.
Maak een passende, grote achtergrond of meerdere achtergronden om jullie verhaal
duidelijk te maken. Hiervoor gebruiken jullie karton en verf. Denk eerst na in de groep: wat
willen jullie doen? Leg het voorstel uit aan de leerkracht en ga aan de slag.
Stap 5: opstellen 10 min.
Stel het decor op en neem de figuren en voorwerpen in 3D erbij.
Stap 6: verhaal naspelen 40 min.
Speel het verhaal na in de groep! Duid in de tekst aan wie wat zal zeggen of doen en zorg
ervoor dat jullie de tekst goed kennen! Speel het verhaal na.
Tip: je hoeft hiervoor niet alles vanbuiten te leren. Je mag gerust je eigen woorden
gebruiken!
Stap 8: klaar? 20 min.
Laat de leerkracht jullie eindresultaat zien.
3D VERHAAL IN KARTON
171
Les pantomime 2e graad
Organisatie
De leerlingen werken met een fiche. Als leerkracht begeleid je. De les duurt ongeveer
5 lestijden.
Materiaal
Groot karton
Doeken (zwarte en witte)
Schmink
Slechte (witte) kledij
Computer
Deel 1 van het verhaal
Tips
Zorg ervoor dat ideeën verruimd worden en dat leerlingen niet enkel
toepassen wat ze al kennen of kunnen.
Laat de leerlingen voldoende nadenken over hun stappen.
Bij stap 4 moet je controleren of de leerlingen goed op weg zijn.
Doelen
De leerlingen kunnen aangeven in een verhaal welke stukken ze kunnen vertalen
naar pantomime.
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat pantomime is.
De leerlingen kunnen een klein stukje pantomime opvoeren.
De leerlingen kunnen een decor ontwerpen die relevant is voor hun spel en een
meerwaarde is voor het verhaal.
De leerlingen kunnen kledij ontwerpen die passend zijn voor de personages van het
verhaal.
De leerlingen kunnen voorwerpen ontwerpen die relevant zijn voor het verhaal.
De leerlingen kunnen elkaar schminken zoals pantomimespelers door gericht naar
voorbeelden te kijken.
172
De leerlingen kunnen taken verdelen in hun groep.
De leerlingen kunnen gevraagde informatie opzoeken op het internet.
173
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van de
groep het hoort.
Stap 2: wat is pantomime? 10 min.
Jullie kregen reeds een workshop pantomime. Schrijf op een blad op wat dat juist is en
toon dit aan de leerkracht.
Stap 3: ideeën verzamelen 50 min.
Lees het verhaal nog eens opnieuw en duid nu in de tekst aan welke stukken jullie kunnen
gebruiken voor pantomime. Schrijf er kort bij wat jullie gaan doen. Ga met jullie
voorstellen/ideeën naar de leerkracht.
Stap 4: pantomime spelen 100 min.
Verdeel jullie rollen en wie wat zal doen. Jullie mogen de tekst nu nog bijhouden, maar
zorg ervoor dat je je bewegingen kent tegen de muzische voorstelling.
Stap 5: pantomime schminken 50 min.
Zoek in jullie groepje op hoe pantomimespelers geschminkt zijn. Doe dit via Google-
afbeeldingen. Ga per twee zitten en probeer elkaar te schminken! De dag van de
muzische voorstelling zullen jullie ook zo geschminkt zijn.
Stap 6: decor en voorwerpen ontwerpen 150 min.
Denk in groep na welk decor goed past bij het verhaal. Maak ook voorwerpen. Denk maar
aan de ring, het mobieltje,… Denk ook goed na HOE jullie dit zullen doen en met welk
materiaal. Indien nodig schrijf je dit op een blad.
Verdeel de taken in jullie groepje, maar ga eerst bij de leerkracht langs met de voorstellen!
Tip: gebruik voor het decor groot karton en witte doeken.
Stap 7: kledij ontwerpen 100 min.
Pantomimespelers hebben zwart-witte kledij aan. Jullie ontwerpen nu zelf kledij voor de
personages. Denk eerst goed na over wat jullie gaan doen voor elk personage. Verdeel de
taken. Schrijf de taakverdeling en de ideeën per personage op een kladpapier en laat dit
goedkeuren door de leerkracht. Nadien gaan jullie aan de slag.
PANTOMIME
174
Stap 8: alles inoefenen! 50 min.
Trek jullie zelfgemaakte kledij aan, stel jullie decor op en oefen alles in. Zorg dat je op het
einde van deze werktijd je stukje goed kent zodat je het nadien aan de leerkracht kan laten
zien.
Stap 9: klaar? 20 min.
Laat de leerkracht jullie eindresultaat zien.
175
Les toneel 2e graad
Organisatie
De leerlingen werken met een fiche. De les duurt een vijftal lestijden.
Materiaal
Groot karton
Witte doeken
Voorbeelden van een eenvoudig script
Computer
Deel 6 van het verhaal
Kledij dat de leerlingen eventueel kunnen bewerken
Tips
Bespreek hoe de leerlingen eenvoudig script kunnen maken en wat een script
is.
Zorg ervoor dat je ideeën in verband met de kostuums en het decor goed
controleert.
Begeleid de leerlingen goed bij de taakverdelingen zodat je zeker bent dat
iedereen iets te doen heeft.
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat een script is.
De leerlingen kunnen een kort stukje toneel opvoeren en hierbij hun stem, lichaam,
attributen,… gebruiken.
De leerlingen genieten ervan een stukje toneel op te voeren.
De leerlingen overwinnen hun angst om voor een groep toneel te spelen.
De leerlingen kunnen zelf een eenvoudig script ontwerpen aan de hand van enkele
besproken voorbeelden.
De leerlingen kunnen een decor ontwerpen die relevant is voor hun spel en een
meerwaarde is voor het verhaal.
De leerlingen kunnen kledij ontwerpen die passend zijn voor de personages van het
176
verhaal.
De leerlingen kunnen voorwerpen ontwerpen die relevant zijn voor het verhaal.
De leerlingen kunnen samen tot een gevraagd eindresultaat komen.
De leerlingen kunnen taken binnen een groep verdelen.
177
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Stap 2: script ontwerpen en verdeel de rollen 50 min.
Elk toneelstuk heeft een script. Vraag aan de leerkracht enkele voorbeelden en bespreek
die met hem/haar. Onderwerp in groep een script voor het verhaal. Verdeel de rollen.
Tip: als er niet genoeg personages zijn voor het aantal leden van jullie groep, dan kan 1
personage gespeeld worden door meerdere leden van de groep.
Stap 3: verhaal spelen 100 min.
Als het script af is begin je te oefenen. Nu mogen jullie het script nog gebruiken maar voor
de muzische voorstelling moet je het vanbuiten kennen!
Tip: zoek een stille ruimte om te oefenen.
Stap 4: decor en voorwerpen ontwerpen 150 min. of meer
Uiteraard vraag een toneelstuk ook een decor! Je mag hiervoor schildergerief, groot karton
en witte doeken gebruiken. Schrijf eerst goed op wat jullie gaan doen en wie wat zal doen.
Ga met jullie voorstel naar de leerkracht voor jullie aan de slag gaan.
Stap 5: kledij ontwerpen 100 min.
Jullie ontwerpen kledij voor de personages. Denk eerst goed na in jullie groepje wat jullie
gaan doen voor welk personage en verdeel de taken. Schrijf de taakverdeling en de
ideeën per personage op een kladpapier. Laat dit goedkeuren door de leerkracht. Nadien
gaan jullie aan de slag.
Stap 6: alles inoefenen 50 min.
Trek jullie kledij aan, zet jullie decor op en neem de attributen erbij. Oefen alles in. Zorg
dat je op het einde alles vanbuiten kent. Het script mag je bij de muzische voorstelling niet
meer gebruiken.
Stap 7: klaar? 20 min.
Laat de leerkracht jullie eindresultaat zien.
TONEEL
178
Les boetseren 2e graad
Organisatie
De leerlingen werken met een fiche. De les duurt een vijftal lestijden.
Materiaal
Klei
Verf
Penselen
Krantenpapier
Beker voor water
Vodjes
Groot karton voor de achtergrond
Deel 6 van het verhaal
Witte doeken voor de achtergrond
Tips
Bespreek met de leerlingen wat belangrijk is bij boetseren. Dit zouden ze nog
moeten weten door de workshop.
Als er tijd over is, kunnen de leerlingen muziek zoeken die past bij het verhaal.
Zorg er wel voor dat de muziek een meerwaarde is en dat de kinderen niet
zomaar iets kiezen.
Zorg ervoor dat de decors niet te groot zijn in verhouding tot de dingen die ze
ontwerpen uit klei.
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat boetseren is.
De leerlingen kunnen zelf figuren ontwerpen die passen bij het verhaal.
De leerlingen kunnen decors ontwerpen die een meerwaarde zijn voor het verhaal.
De leerlingen kunnen een kort stukje tekst onthouden en in eigen woorden
navertellen.
De leerlingen kunnen een kort stukje tekst naar voor dragen.
179
De leerlingen kunnen zelf tot een goede opstelling komen van hun zelfgemaakte
materialen door in interactie te gaan met elkaar.
De leerlingen kunnen de taken in groep verdelen.
De leerlingen kunnen samenwerken en samen tot een gevraagd eindresultaat
komen.
180
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Stap 2: boetseren 10 min.
Leg aan de leerkracht uit wat boetseren is. Wat weet je nog vanuit de workshops? Hoe
begin je hieraan? Wat is er belangrijk bij boetseren?...
Stap 3: figuren en voorwerpen boetseren 100 min.
Welke voorwerpen en welke figuren gaan jullie maken in klei? Je mag hiervoor
aanduidingen maken in de tekst. Ga met jullie idee naar de leerkracht en bespreek hoe
jullie te werk zullen gaan.
Verdeel het werk. Ga aan de slag.
Stap 4: figuren en voorwerpen schilderen 100 min.
Neem penselen, een beker met water, krantenpapier om op jullie bank te leggen, vodjes
en verf. Verdeel in de groep wie wat zal doen voor jullie beginnen met schilderen.
Stap 5: decor maken 150 min.
Maak een passende, aangepaste achtergrond of meerdere achtergronden om jullie
verhaal duidelijk te maken. Hiervoor gebruiken jullie karton of witte doeken en verf. Denk
na over wat jullie gaan doen. Nadien leg je je voorstel uit aan de leerkracht en ga je aan de
slag.
Tip: zorg ervoor dat de achtergrond(en) niet té groot zijn in verhouding tot de figuren die
jullie geboetseerd hebben. Anders gaat jullie achtergrond verloren en er is geen
meerwaarde aan.
Stap 5: verhaal naspelen 10 min.
Stel jullie decor op en neem jullie figuren erbij. Speel het verhaal na in jullie groepje! Duid
in de tekst aan wie wat zal zeggen of doen en zorg ervoor dat jullie de tekst goed kennen!
Speel het verhaal na.
Tip: je hoeft hiervoor niet alles vanbuiten te leren. Je mag gerust je eigen woorden
BOETSEREN
181
gebruiken!
Stap 6: klaar? 20 min.
Laat de leerkracht jullie eindresultaat zien.
182
Les stop-motion 2e graad
Organisatie
De leerlingen werken met een fiche. De les duurt een vijftal lestijden.
Materiaal
Computer
Recorder
Stappenplan ‘Montage’ (achteraan de lessen)
Stappenplan ‘Geluid toevoegen’ (achteraan de lessen)
Karton
Doeken
Deel 6 van het verhaal
Verf
Penselen
Tips
Zorg ervoor dat de leerlingen voldoende aspecten uit het verhaal halen om
hun filmpje te maken.
Let erop dat het decor echt een meerwaarde wordt voor het projecteren van
het filmpje.
Zorg ervoor dat de leerlingen lang genoeg stilstaan bij elke stap.
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat stop-motion is.
De leerlingen kunnen zelf een stop-motion filmpje in elkaar zetten.
De leerlingen kunnen een stappenplan volgen.
De leerlingen kunnen geluidsopnames maken en die afspelen.
De leerlingen kunnen de taken in groep verdelen.
De leerlingen kunnen samenwerken en samen tot een gevraagd eindresultaat
komen.
183
De leerlingen kunnen een decor ontwerpen dat een meerwaarde is voor het filmpje
en voor het verhaal.
184
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Stap 2: wat is stop-motion? 10 min.
Jullie kregen reeds een workshop stop-motion. Verwoord kort wat dat juist is en leg het uit
aan de leerkracht.
Stap 3: hoe? 80 min.
Jullie moeten het volledige deel van het verhaal weergeven met stop-motion. Niet elke zin
is eenvoudig te tonen. Hoe gaan jullie dat oplossen? Bespreek, maak eventueel een
planning op een blad en stap met jullie ideeën naar de leerkracht.
Enkele ideeën:
Je kan zinnen weergeven met stop-motion. Knip bijvoorbeeld letters uit een krant en
trek per letter een foto.
Je kan letter per letter schrijven en er een foto van nemen.
Je kan het sleutelwoord uit de zin halen en dat weergeven.
Je kan dingen tekenen.
Je kan bestaande voorwerpen gebruiken.
Je kan je lichaam gebruiken.
Je kan materialen knutselen.
…
Stap 4: materiaal maken en verzamelen 120 min. of meer
Noteer het te maken materiaal op een blad en verdeel de taken.
Maak het nodige materiaal.
Stap 5: foto’s trekken 50 min. of meer
Maak de stop-motion. De eerste stap is het nemen van foto’s. Weten jullie nog waarop je
moet letten?
Let op:
De camera mag niet bewegen. Ze hem op een vaste plaats of sta héél stil.
Het materiaal verschuift telkens slechts een heel klein beetje.
STOP-MOTION
185
Zorg ervoor dat er geen plotse verschillen zijn, bijvoorbeeld: op de ene foto zie je
een auto, op de volgende zie je de auto en een stuk arm van een leerling.. de arm
zou er niet moeten zijn.
Stap 6: monteren 50 min.
Plaats de foto’s achter elkaar. Dit doe je als volgt:
1. Zet de computer aan.
2. Plaats het kaartje uit de camera in de computer.
3. Ga naar start en open de map ‘deze computer’.
Vraag aan de leerkracht het stappenplan voor de montage. Volg de stappen.
Stap 7: muziek/geluid 50 min.
Er moet muziek en geluid bij het filmpje. Bespreek wat jullie gaan doen. Stap met jullie
idee naar de leerkracht voor je aan de slag gaat!
Je kan stukken tekst opnemen.
Je kan muziek maken met allerlei materialen en dat opnemen.
Je kan zingen op een manier die bij het filmpje past.
…
Vraag een opnameapparaat aan de leerkracht. Neem de geluiden op.
Stap 7: geluiden monteren 30 min.
Het geluid dat jullie opgenomen hebben moet bij het filmpje gezet worden.
1. Plaats het opnameapparaat aan/in de computer.
2. Sla de geluiden die jullie gemaakt hebben op in een map.
3. Open ‘Windows Live Movie Maker’.
4. Vraag aan de leerkracht het stappenplan ‘geluid toevoegen’ en volg de stappen
Stap 8: decor opbouwen 50 min.
186
Jullie filmpje is af. Dat wordt geprojecteerd op een muur.
Jullie laatste opdracht is: die muur mooier maken.
Hoe doe je dat? Bedenk eerst een plan.
Ga je zomaar dingen op een muur kleven? Of maak je een constructie die verplaatsbaar
is?
Leef jullie uit!
Er is heel wat materiaal beschikbaar hiervoor. Je kan met doeken werken, met groot
karton,…
Stap 8: klaar? 20 min.
Laat de leerkracht jullie eindresultaat zien.
187
Les gedichten 2e graad
Organisatie
De leerlingen werken met een fiche. De les duurt ongeveer vijf lestijden.
Materiaal
Deel 8 van het verhaal
Fiche voor de leerlingen (3 keer)
Schildermateriaal
Knutselmateriaal
Bundel ‘soorten gedichten’ (achteraan de lessen)
Opnameapparaat
Computer
Tips
Bied hulp waar nodig.
Kijk na of de leerlingen in detail werken. Het verhaal moet duidelijk zijn.
Geef tips en ideeën bij het schrijven van de gedichten.
Doelen
De leerlingen kunnen aan de hand van een stappenplan een opdracht zelfstandig
uitvoeren.
De leerlingen kunnen verschillende soorten gedichten schrijven.
De leerlingen kunnen tekst omzetten naar een gedicht.
De leerlingen kunnen creatieve weergaven bedenken voor een gedicht.
De leerlingen kunnen leiding van een medeleerling aanvaarden.
De leerlingen kunnen werken met opnameapparatuur en de computer.
De leerlingen kunnen ideeën met elkaar bespreken en argumenteren.
188
Stap 1: deel 7 10 min.
Vraag jullie deel van het verhaal aan de leerkracht. Iemand leest het voor, zodat de hele
groep het kan horen.
Stap 2: soorten gedichten 30 min.
Jullie gaan meerdere gedichten maken rond jullie stuk tekst.
Deel de groep nog eens op. Werk per 2, 3 of 4.
Elk groepje maakt meerdere gedichten over het stuk tekst.
In jullie kleine groep:
Verdeel de tekst in kleinere delen.
Jullie gaan per deel een gedicht schrijven.
De andere kleine groepen doen dat ook. Er zullen meerdere gedichten over hetzelfde
stukje tekst gaan.
Stap 3: gedichten schrijven 60 min. of meer
Jullie maken in je kleine groep meerdere gedichten bij het verhaal.
Vraag ‘soorten gedichten’ aan de leerkracht.
Jullie zien verschillende soorten gedichten. Lees de bundel door.
Beslis welk soort gedicht jullie gaan gebruiken bij welk stukje tekst.
Als dit vast staat, kunnen jullie beginnen schrijven. Schrijf jullie gedichten uit op
kladbladen.
Stap 4: creatief voorstellen 100 min. of meer
Alle gedichten zijn af. Jullie werken verder in jullie klein groepje.
De gedichten moeten creatief voorgesteld worden. Dat betekent dat geen enkel gedicht
gewoon op papier geschreven is.
Bijvoorbeeld:
Letter per letter knippen uit kranten. Het gedicht kleven op een groot blad.
Gedicht schilderen.
Letters knippen uit papier en kleven op een groter geheel.
Het gedicht heel groot schrijven.
GEDICHTEN
189
Het gedicht in aparte stukken verdelen en de stukken verspreid ophangen.
Werken met PowerPoint.
…
Stap 5: opnemen 50 min.
Jullie gaan alle gedichten die jullie gemaakt hebben opnemen.
Vraag het opnameapparaat aan de leerkracht.
Zoek naar speciale vertelmanieren.
Plaats de opnames op de computer.
Stap 6: muziek/geluiden toevoegen 100 min.
Bekijk alle gedichten die jullie gemaakt hebben. Jullie gaan de gedichten omzetten in
muziek en klanken. Neem alles op met het opnameapparaat.
Bijvoorbeeld:
Gevoelens weergeven die bij het gedicht passen.
Muziek maken met materialen.
Veel lawaai maken op een eng moment.
…
Zet de opnames op de computer.
Plaats via Windows Live Movie Maker de geluiden bij de gesproken tekst. Vraag indien
nodig hulp aan de leerkracht.
Stap 7: afwerken 20 min.
Plaats nu al het materiaal dat jullie gemaakt hebben bij elkaar en bekijk het resultaat. Zijn
jullie tevreden?
Bespreek hoe jullie de gedichten gaan voorstellen op de voorstelling.
Misschien kunnen er live gedichten voorgelezen worden? Oefen alvast even.
190
Les bewegingsreeks 2e graad
Organisatie
Bij deze les moet de leerkracht sterk begeleiden. Voorzie voldoende begeleiders
voor de andere groepjes. De les duurt een vijftal lestijden.
Materiaal
Camera
Deel 8 van het verhaal
Groot karton
Witte doeken, groot karton
Verf
Penselen
Krantenpapier
Tips
Bij stap 3 is extra uitleg nodig.
Zorg dat de leerlingen voldoende tijd nemen om de bewegingsreeks in te
oefenen.
Ga na of er voldoende variatie zit in hun bewegingen, je kan na de eerste
alinea al tips geven zoals: voeg een stop toe, vergroot één beweging, verklein
een beweging,…
De muziek moet goed passen bij de bewegingsreeks.
Doelen
De leerlingen kunnen bewegingen uit sporten halen en deze aan elkaar hangen.
De leerlingen kunnen rekening houden met elkaar tijdens het dansen.
De leerlingen kunnen elementen uit het verhaal omzetten naar bewegingen.
De leerlingen kunnen een bewegingsreeks opbouwen.
De leerlingen kunnen met behulp van video een lange bewegingsreeks onthouden.
De leerlingen kunnen hun eigen bewegingsreeks en die van anderen beoordelen.
191
Eerste les
Inleiding/opwarming
Zet ritmische muziek op. Bijvoorbeeld Gotan-project (Youtube).
Klopmassage: de lln. staan in een kring per twee achter elkaar. De achterste
persoon geeft een klopmassage in drie stappen.
o Regendruppels: met vingertoppen op het hoofd en de nek tikken
o Klopjes: kommetjes maken van je handen en korte klopjes geven op de
schouder en rug
o Afwrijven: met grote strijkbewegingen langs de armen en de rug wrijven
Rollen wisselen om.
Rondstappen door de ruimte op muziek. Tellen tot 8. 8 tellen rondstappen en
8 tellen stilstaan. Het tellen verstilt en verdwijnt.
Kern
1. Spiegelen: de lln. staan per twee, recht tegenover elkaar met een 4tal meter er
tussen. Ze stappen traag naar elkaar toe, op een gelijk tempo en gespiegeld
aan elkaar. Alsof ze voor de spiegel staan. Ze houden rekening met elkaar.
Iemand kan terug achteruit stappen, niemand is de leider, ze volgen elkaar.
2. Uitvergroten: lln. staan per twee. De ene leerling doet een bepaalde
beweging, de andere vergroot die uit. Rollen wisselen.
De duo’s wandelen in de ruimte. Leerling A maakt een beweging, bepaalde
manier van stappen; leerling B vergroot. Rollen wisselen.
Idem maar met verkleinen, vertraagd, versneld, …
3. Sporten: per twee zoveel mogelijk sporten bedenken. De ene noemt een
sport, samen voeren ze de sport uit. Nadien bedenkt de andere een sport,
enzovoort. Het is belangrijk om samen uit te voeren.
De lln. kiezen vier bewegingen uit die ze gedaan hebben en zetten ze in een
volgorde. Lkr. demonstreert even: toont vier bewegingen (boogschieten,
192
dribbelen, zwemmen, bowling). Lln. proberen ze zo gelijk mogelijk uit te
voeren per twee.
4. Bewegingsreeks: twee duo’s komen samen. Ze leren elkaar hun bewegingen
aan en komen tot een reeks van acht bewegingen.
De lln. verfijnen de bewegingsreeks door te letten op variatie. Bijvoorbeeld
variëren in opstelling (naast elkaar, in een kring, achter elkaar) en in beweging
(hoge, lage bewegingen, verplaatsing,…).
5. Bewegingen bewerken:
o De lln. bouwen een versnelling en een vertraging in in een van de
bewegingen. Het is niet erg als de beweging niet meer lijkt op een
sport.
o Een stilstaand beeld inlassen, daarna samen terug vertrekken, verder
bewegen. Niet in een dood moment, maar eerder in het midden van
een beweging.
o Een stukje achteruitspoelen of herhalen.
o Een canon: enkele dansers beginnen eerder dan de anderen.
6. Bewegingsreeks oefenen: de groepjes oefenen hun bewegingsreeks tot die
volledig gekend is.
Afsluiter
Resultaat vastleggen: de groepjes tonen hun eindreeks aan de anderen. Lkr. filmt.
Achteraf worden de filmpjes bekeken en besproken.
www.muzisch-creatieve-vorming.blogspot.be
193
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Verdeel het verhaal in 4 stukken. Jullie gaan vandaag rond 2 stukken werken en de volgende
keer rond de andere stukken. Laat dit zien aan de leerkracht.
Stap 2: herhaling vorige les 20 min.
Herhaal met de leerkracht hoe een bewegingsreek opgebouwd werd tijdens de voorgaande
les.
Stap 3: bewegingsreeks maken: deel 1 150 min.
Ga in twee groepjes staan. Bekijk in jullie groepje de eerste zin van het eerste stukje en zoek
er een beweging bij. Onthoud de bewegingen goed! Zo gaan jullie verder tot het eerste
deeltje af is en dan zet je in je groepje alle bewegingen aan elkaar.
Ga samen staan met de anderen van jullie groep. Leer elkaar jullie bewegingen aan. De
bewegingsreeksen worden achter elkaar geplaatst. Als jullie het goed kunnen, laat jullie
resultaat dan zien aan de leerkracht.
Tip: neem jullie tijd hiervoor! Zorg dat iedereen alles heel goed kent!
Ga voor het tweede deel op dezelfde manier tewerk!
Plaats nu het vorige deel er ook aan.
Laat jullie werk zien aan de leerkracht door ook het eerste deel aan het tweede te hangen.
De leerkracht zal jullie stukje filmen, zodat jullie voor de volgende keer niet vergeten wat je
gedaan hebt.
Stap 4: bewegingsreek maken: deel 2 150 min.
Ga op dezelfde manier tewerk als de vorige les, maar dan voor het 3de en 4de deel van jullie
stuk verhaal.
Als alles af is, plaats je het 1ste en 2de deel van jullie verhaal er voor. Oefen nadien alles goed
in tot iedereen alles kent. Laat jullie resultaat aan de leerkracht zien.
BEWEGINGSREEKS
194
Stap 5: decor ontwerpen 150 min.
Maak een passende, grote achtergrond of meerdere achtergronden om jullie verhaal
duidelijk te maken. Hiervoor gebruiken jullie ook karton of doeken en verf. Denk eerst na in
jullie groepje over wat jullie gaan doen. Nadien leg je je voorstel uit aan de leerkracht en ga
je aan de slag.
Stap 6: geluid toevoegen 40 min.
Ofwel speel je tijdens de muzische voorstelling jullie bewegingsreeks live, ofwel laat je het
filmen door de leerkracht zodat je het kan laten afspelen. Bespreek dit met de leerkracht.
Als jullie live jullie bewegingsreeks willen tonen op de muzische voorstelling, dan zoek je
muziek via Youtube om jullie bewegingsreeks op te presenteren. Oefen dit goed in.
Als jullie een filmpje willen laten afspelen, dan zoek je ook muziek op YouTube, maar dan
laat je alles filmen door de leerkracht. Plaats het filmpje op de computer. Enkele ideeën:
https://www.youtube.com/watch?v=8QTWgfHmNo&list=PLBM_0jhBQAPp4OQnAghJs6m1ds
llEo1TR&index=3 (That home – cinematic orchestra Extended full version)
https://www.youtube.com/watch?v=luM6oeCM7Yw&list=PLBM_0jhBQAPp4OQnAghJs6m1d
sllEo1TR&index=4 (Mogwai – take me somewhere nice)
Tip: zorg ervoor dat de muziek goed past bij jullie bewegingsreeks.
Stap 8: klaar? 20 min.
Toon het resultaat aan de leerkracht. Als jullie het live op de muzische voorstelling zullen
spelen, oefenen jullie nog eens.
195
Les schilderen 2e graad
Organisatie
De leerlingen werken met een fiche. De les duurt een vijftal lestijden.
Materiaal
Computer
A3 papier
Grote schoendoos
Kutter
Verf
Penselen
Krantenpapier
Deel 8 van het verhaal
Tips
Geef extra uitleg aan de kinderen indien ze er niet goed begrijpen wat een
kamishibai is. Het is de bedoeling dat de leerlingen dit duidelijk weten voor ze
aan de slag gaan.
Zorg ervoor dat de leerlingen voldoende schilderijen hebben om een
kamishibai van te maken.
Geef tips bij het expressief voorlezen.
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat een kamishibai is.
De leerlingen kunnen gevraagde info op een eenvoudige manier opzoeken.
De leerlingen maken schilderijen voor hun kamishibai die relevant zijn voor het
verhaal.
De leerlingen hebben respect voor het materiaal waarmee ze werken.
De leerlingen kunnen samen tot een gevraagd eindresultaat komen.
De leerlingen kunnen taken binnen een groep verdelen.
De leerlingen kunnen een verhaal expressief voorlezen.
196
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Stap 2: info opzoeken kamishibai 20 min.
Het is de bedoeling dat jullie een kamishibai maken. Zoek op wat dat is. Noteer kort op
een blad. Hier zijn enkele nuttige sites:
http://jufsannesweblog.blogspot.be/2013/01/kamishibai.html
http://www.steunpuntgok.be/downloads/goktip_kamishibai.pdf
Laat aan de leerkracht zien wat jullie gevonden hebben.
Stap 3: schilderijen 150 min. of meer
Lees het verhaal nog eens goed en duid aan waarvan jullie een schilderij zullen maken.
Laat jullie voorstellen zien aan de leerkracht.
Verdeel wie wat zal doen.
Neem penselen, ver, A3- papier en krantenpapier om je bank te beschermen en ga aan de
slag.
Stap 4: kartonnen kamishibai en verhaal uittypen 100 min. of meer
Verdeel jullie groepje: Twee leerlingen typen het verhaal in Word en drukken het af om op
de schilderijen te kleven. De anderen maken een kartonnen kamishibai. Bekijk op het
internet hoe je dat kan doen.
Stap 5: decor ontwerpen 150 min.
Als tijd over is, kunnen jullie een decor ontwerpen om het lokaal van de muzische
voorstelling wat kleur te geven.
Stap 6: alles inoefenen 50 min.
Oefen jullie verhaal goed in en verdeel wie wat zal zeggen tijdens de muzische
voorstelling. Zorg ervoor dat je het verhaal vlot kent en dat iedereen goed weet wat hij of
zij moet doen!
Stap 8: klaar? 20 min.
Laat de leerkracht jullie eindresultaat zien.
SCHILDEREN
197
Les tableau vivant 3e graad
Organisatie
De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag. Deze les duurt 3 lestijden of meer.
Tips
Controleer bij de eerste stap of de leerlingen nog weten van de workshops wat
tableau vivant is.
De leerlingen mogen zelf kiezen van welke stukken ze een tableau maken. Let
er op dat de verhaallijn voldoende duidelijk is.
De leerlingen zullen misschien hulp nodig hebben wanneer ze hun foto’s op
de computer moeten zetten en als ze de foto’s moeten printen.
Laat de leerlingen goed brainstormen en begeleid hen hier eventueel bij
wanneer ze op zoek gaan naar een creatieve manier om hun foto’s van hun
tableaus op te hangen.
Materiaal
Attributen
Computer
Materialen om attributen te maken
Fototoestel
Fiche voor de leerlingen
Deel 3 van het verhaal
Doelen
De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat ‘tableau vivant’ is.
De leerlingen kunnen een stuk verhaal weergeven a.d.h.v. de werkvorm ‘tableau
vivant’.
De leerlingen kunnen aangeven welke delen van het verhaal relevant zijn om weer te
geven in tableaus zodat het verhaal duidelijk blijft.
De leerlingen kunnen hun tableaus op een gepaste, creatieve manier weergeven in
de voor hen aangeduide ruimte.
198
De leerlingen kunnen de taken verdelen binnen de groep.
De leerlingen kunnen samenwerken en samen tot een gevraagd eindresultaat
komen.
199
Stap 1: wat is tableau vivant? 10 min.
Jullie kregen al een workshop tableau vivant. Weten jullie nog wat dat is? Leg in eigen
woorden uit aan de leerkracht wat tableau vivant is.
Stap 2: verhaal 20 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Bespreek wat jullie zeker willen weergeven met jullie tableaus.
Duid de belangrijke delen in de tekst aan. Zorg ervoor dat het verhaal duidelijk blijft.
Laat de leerkracht controleren welke tableaus jullie willen maken.
Tip: het is heel leuk als je élke zin probeert te gebruiken. Maak het niet te eenvoudig!
Stap 3: bespreking materialen en aantal personen per
tableau
20 min.
Bekijk welke voorwerpen en het aantal mensen jullie nodig hebben per tableau.
Beeld je alles uit met je lichaam, of ga je ook materiaal gebruiken? Gebruik je bij elke
tableau iedereen van het groepje?
Zorg wel dat iedereen van jullie groepje aan bod komt!
Noteer het materiaal dat jullie zullen maken en het aantal personen per tableau op een apart
blad.
Stap 4: materialen maken 50 min.
Maak het materiaal dat jullie nodig hebben. Hoe jullie dat doen is jullie eigen keuze, maar
doe het creatief!
Bijvoorbeeld: een computer maken uit karton, een gsm maken uit aluminiumfolie, een Volvo
maken, …
Stap 5: aan de slag! 50 min.
Als jullie alle materialen hebben en er goed is nagedacht over het aantal personen bij een
tableau, dan kunnen jullie aan de slag. Neem een fotoapparaat en maak van elke tableau
een foto!
TABLEAU VIVANT
200
Stap 6: foto’s op de computer plaatsen 20 min.
Plaats jullie foto’s op de computer, vraag eventueel hulp aan de leerkracht. Beslis in jullie
groepje welke tableaus jullie ‘live’ zullen uitbeelden tijdens de muzische voorstelling en
welke foto’s jullie willen afdrukken.
Stap 7: creatieve manier bedenken om foto’s weer te
geven
50 min.
Druk de foto’s af, vraag eventueel hulp aan de leerkracht. Denk na over hoe jullie de foto’s
op een creatieve manier zullen weergeven en stap met jullie idee naar de leerkracht.
Werk het idee uit.
Stap 8: klaar? 20 min.
Toon het resultaat aan de leerkracht.
201
Les muziekstuk ontwerpen 3e graad
Organisatie
De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag. Deze les duurt 3 lestijden of langer.
Tips
Zorg ervoor dat het gekozen muziekstuk goed past bij het verhaal. Het is een
spannend stuk, dat moet ook wat te horen zijn in de muziek.
De tekst(en) die de leerlingen gemaakt hebben moeten ze op een creatieve
manier weergeven. Zorg ervoor dat de leerlingen hierover voldoende
nadenken en gebrainstormd hebben en dat hun voorstel ook in functie is van
het inkleden van het lokaal.
De leerlingen geven het lied weer door middel van action painting. Zorg ervoor
dat ze zeker hun muziek gebruiken terwijl ze dit doen!
Materiaal
Stappenplan ‘geluid toevoegen’ (achteraan de lessen)
Computer
Wit doek
Verf
Materiaal om tekst creatief weer te geven
Fiche voor de leerlingen
Deel 3 van het verhaal
Doelen
De leerlingen kunnen een tekst voor hun lied schrijven, passend bij het verhaal.
De leerlingen kunnen hun tekst van het lied weergeven op een creatieve manier.
De leerlingen kunnen het genre van het verhaal achterhalen en hierbij een passend
stukje muziek zoeken.
De leerlingen kunnen een lied zelfstandig zingen.
De leerlingen kunnen zelfstandig opzoeken wat action painting is en kunnen dit in
eigen woorden uitleggen.
202
De leerlingen kunnen een stukje muziek bewerken aan de hand van een
stappenplan.
De leerlingen kunnen de taken verdelen binnen de groep.
De leerlingen kunnen samenwerken en samen tot een gevraagd eindresultaat
komen.
203
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Stap 2: loops beluisteren 20 min.
Loops zijn stukjes muziek waar geen zang op te horen is. Neem een laptop en beluister
deze drie loops. Je mag er ook zelf één zoeken waarop je je lied zal maken. Kijk goed
naar de sfeer van het verhaal (spannend, rustig, vrolijk,…) en zorg ervoor dat de muziek er
goed bij past. Laat de leerkracht horen welk muziekstuk je gekozen hebt!
https://www.youtube.com/watch?v=SSqfybEq5Qc (12 free Video Loops, Motion
Backgrounds (HD 1080p 16:9) + Downloadlink)
https://www.youtube.com/watch?v=dIfMp5i2BRw (10 free Video Loops + download link)
https://www.youtube.com/watch?v=BRytu5IcGeE (dj-mitchboy do what you zonder rap en
zang)
Stap 3: lied ontwerpen 40 min.
Schrijf de tekst van jullie lied op een apart blad.
Tip: je hoeft niet alles in één lied weer te geven! Je mag er ook meerdere maken.
Tip: je kan en mag ook zinnen overnemen uit het verhaal.
Stap 4: muziek en tekst samenvoegen 40 min.
Zet jullie tekst op de muziek.
Pas de muziek eventueel aan aan jullie lied. Gebruik hiervoor het stappenplan ‘geluid
toevoegen’ dat je bij de leerkracht vindt.
Tip: je kan de muziek opnieuw laten afspelen als het niet lang genoeg is voor jullie liedje.
Stap 5: tekst(en) creatief weergeven 40 min.
Denk in jullie groepje na over hoe je de tekst van het lied kan weergeven op een creatieve
manier. Je mag kiezen wat je doet (tekenen, schilderen,..). Leg jullie voorstel uit aan de
leerkracht. Als het goedgekeurd is, mag je eraan beginnen.
Stap 6: lied schilderen 40 min.
Het lokaal voor de muzische voorstelling moet er wat levendig uitzien. Naast jullie tekst
mogen jullie ook het lied creatief weergeven! Dat doe je door middel van action painting.
Zoek eerst op wat dit is en leg het nadien uit aan een leerkracht.
MUZIEKSTUK ONTWERPEN
204
Ga aan de slag. Vergeet jullie materiaal niet te nemen.
Tip: vergeet zeker jullie muziek niet te gebruiken wanneer jullie action painten!
Tip: doe dit buiten, op het gras.
Stap 7: klaar? 20 min.
Toon het resultaat aan de leerkracht.
205
Les audio-opnames 3e graad
Organisatie
Deze les duurt 4 lestijden. De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag.
Tips
Ga na of er voldoende variatie zit in het voorlezen en of iedereen aan bod
komt.
Laat de kinderen ruimer kijken dan enkel het voorlezen, laat hen ook geluiden
maken (eventueel met materialen), laat hen hun stem gebruiken (luid en stil
praten),…
Materiaal
Opnameapparaat (iPad + kabel om over te zetten op de PC)
Schildergerief
Materiaal om op te schilderen: doeken, behangpapier, A3 en A4 papier,…
Stappenplan ‘geluid toevoegen’ (achteraan de lessen)
Stappenplan opnemen met iPad (achteraan de lessen)
Computer
Fiche voor de leerlingen
Deel 3 van het verhaal
Doelen
De leerlingen kunnen voldoende creatieve ideeën verzamelen om hun verhaal voor
te lezen.
De leerlingen kunnen audio-opnames maken aan de hand van een stappenplan.
De leerlingen kunnen hun audio-opnames overplaatsen op een computer en er een
muziekstuk bij plaatsen aan de hand van een stappenplan.
De leerlingen kunnen het genre van het verhaal achterhalen en er passende muziek
op vinden.
De leerlingen kunnen tekeningen maken, die het verhaal verduidelijken.
De leerlingen kunnen de taken verdelen binnen de groep.
206
De leerlingen kunnen samenwerken en samen tot een gevraagd eindresultaat
komen.
207
Stap 1: verhaal lezen 10 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Stap 2: ideeën verzamelen 20 min.
De bedoeling is dat jullie het verhaal voorlezen en opnemen. Doe samen ideeën op over
hoe je kan voorlezen en schrijf die bij de tekst of op een apart blad. Laat jullie creativiteit
werken! Stel nadien jullie ideeën voor aan de leerkracht.
Tip: zorg ervoor dat je niet enkel gewoontjes voorleest. Gebruik je stem, maak klanken met
materialen,.... Met andere woorden, geef het verhaal kleur!
Stap 3: verhaal verdelen 40 min.
Verdeel het verhaal in stukjes en bepaal wie wat zal doen. Leg dit voor aan de leerkracht.
Tip: niet iedereen hoeft een stukje van het verhaal apart te doen. Je kan ook samen
dingen doen. Bv. iemand leest voor, terwijl iemand anders een geluid maakt.
Stap 4: verhaal oefenen 40 min.
Oefen jullie verhaal enkele keren in en laat het eens beoordelen door de leerkracht
wanneer jullie denken klaar te zijn voor de audio-opnames.
Stap 5: verhaal opnemen 40 min.
Neem het verhaal op met de iPad. Gebruik hiervoor het stappenplan.
Stap 6: audio-opname op de computer zetten 40 min.
Zet jullie opnames op de computer. Voeg eventueel muziek toe die past bij het verhaal.
Gebruik hiervoor het stappenplan ‘geluiden toevoegen’.
Laat je resultaat zien aan de leerkracht.
Tip: zorg ervoor dat je stukje muziek bij het verhaal past en dat het muziekstuk niet
overheerst. Het belangrijkste is dat het verhaal duidelijk is!
Stap 7: schilderen bij het verhaal 50 min.
Het lokaal waar de muzische voorstelling doorgaat moet ingekleed worden. Je gaat
hiervoor schilderen bij het verhaal. Schilder bij het stukje dat je voorgelezen hebt enkele
dingen om het verhaal duidelijker te maken. Je mag zelf kiezen waarop je dat doet (op
AUDIO-OPNAMES
208
groot papier, A3-papier, A4, doek,..).
Stap 8: klaar? 20 min.
Laat de leerkracht jullie eindresultaat zien.
209
Les schimmenspel 3e graad
Organisatie
De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag met een fiche. Als leerkracht ondersteun
je. Deze les duurt 4 lestijden of meer. Opruimen en opnieuw opstellen neemt ook
altijd tijd in beslag.
Tips
Stap 4 kan op zich een hele les, of zelfs meer tijd bevatten. Zorg ervoor dat de
leerlingen voldoende materiaal maken.
Zet de leerlingen aan tot het weergeven van zoveel mogelijk tekst. Ze kunnen
zin per zin werken. Op die manier geven ze meer details weer.
Geef aandacht aan samenwerken. Ga rond en observeer de groepen. Help
waar nodig.
Op sommige momenten kan de groep het moeilijk hebben. Bijvoorbeeld bij het
opnemen van geluid, het combineren van geluid en beeld. Wees daar alert
voor.
Als leerkracht geef je aan wanneer het tijd wordt om op te ruimen. Dit staat
niet op de fiche.
Materiaal klaar te zetten
Lamp
Witte doek
Fiche voor de leerlingen
Deel 5 van het verhaal
Karton, lijm, allerlei knutselmateriaal om voorwerpen te maken
Opnameapparaat
Doelen
De leerlingen kunnen zelfstandig een schimmenspel opbouwen.
De leerlingen kunnen in groep taken verdelen.
De leerlingen kunnen leiding van een leeftijdsgenoot aanvaarden.
210
De leerlingen kunnen geluidsopnames maken en die afspelen.
De leerlingen kunnen aan de hand van een fiche een taak uitvoeren.
De leerlingen kunnen voorwerpen ontwerpen uit allerlei soorten knutselmateriaal.
De leerlingen kunnen kritisch kijken naar hun eigen groepswerk en aanpassingen
maken.
De leerlingen kunnen de belangrijkste elementen in een tekst aanduiden.
211
Stap 1 10 min.
Jullie kregen al een workshop schimmenspel. Weet je nog hoe het materiaal stond?
Plaats zelf het materiaal op de juiste manier. (Lamp achter een wit doek.)
Stap 2: stuk verhaal 20 min.
Vraag jullie stuk verhaal aan de leerkracht. Lees het luidop voor zodat iedereen van jullie
groep het hoort.
Bespreek wat jullie zeker willen weergeven met het schimmenspel.
Duid de belangrijke delen in de tekst aan.
Tip: het is heel leuk als je élke zin probeert te gebruiken. Maak het niet te eenvoudig!
Stap 3: voorwerpen nodig? 15 min.
Bekijk welke voorwerpen jullie nodig hebben.
Beeld je alles uit met je lichaam, of ga je ook materiaal gebruiken?
Noteer het materiaal dat gemaakt moet worden op een apart blad.
Stap 4: knutselen maar! 100 min. of meer
Maak het materiaal dat jullie nodig hebben. Hoe jullie dat doen is jullie eigen keuze, maar
doe het creatief!
Bijvoorbeeld: een computer maken uit karton, een gsm maken uit aluminiumfolie, een Volvo
maken, …
Stap 5: oefenen! 20 min.
Bespreek wie wat doet tijdens het schimmenspel. Verdeel rollen.
Probeer al eens het schimmenspel te doen. Plaats enkele groepsleden vooraan die kijken
hoe het er uitziet.
Misschien hebben jullie ook geluid nodig?
Het kan handig zijn om tekst te hebben bij hetgeen je toont.
Noteer de tekst die jullie willen opnemen op een blad.
Stap 6: tekst opnemen 40 min. of meer
Neem de tekst op. Gebruik daarvoor een opnameapparaat. Dit kan bijvoorbeeld de gsm van
SCHIMMENSPEL
212
de leerkracht zijn.
Plaats de tekst op een computer.
Stap 7: oefenen! 50 min.
Nu is het tijd om de voorwerpen en de tekst samen te brengen tot een mooi geheel.
Verdeel de taken en start met het schimmenspel.
Hoe zorg je ervoor dat het geluid op het juiste moment gespeeld wordt?
Hoe geef je het hele stuk tekst duidelijk weer?
Tip: plaats iemand voor het scherm die kan kijken of alles er goed uitziet
Stap 8: klaar? 30 min.
Oefen het schimmenspel tot het helemaal af is. Toon het resultaat aan de leerkracht.
213
Les stop-motion 3e graad
Organisatie
De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag met een fiche. Als leerkracht ondersteun
je. Deze les duurt 4 lestijden of meer.
Tips
Let er op dat de leerlingen proberen om élke zin weer te geven. Dit is een
uitdaging.
Zet de leerlingen aan tot creatief denken. Dit kan bijna bij elke stap.
Controleer of de leerlingen goed bezig zijn bij het maken van de foto’s. Grijp
tijdig in als er een probleem is.
Motiveer de leerlingen om tijd te nemen voor elke stap. Laat hen tot in detail
werken.
Help eventueel bij het monteren van de video en het geluid.
Materiaal klaar te zetten
Deel 5 van het verhaal
Fiche voor de leerlingen
Kosteloos materiaal om te knutselen
Camera
Computer
Opnameapparaat
Groot knutselmateriaal
Beamer
Stappenplan ‘Montage’ (achteraan de lessen)
Stappenplan ‘Geluid toevoegen’ (achteraan de lessen)
Doelen
De leerlingen kunnen zelfstandig een stop-motion filmpje opbouwen.
De leerlingen kunnen in groep taken verdelen.
De leerlingen kunnen leiding van een leeftijdsgenoot aanvaarden.
214
De leerlingen kunnen geluidsopnames maken en die afspelen.
De leerlingen kunnen aan de hand van een fiche een taak uitvoeren.
De leerlingen kunnen voorwerpen ontwerpen uit allerlei soorten knutselmateriaal.
De leerlingen kunnen kritisch kijken naar hun eigen groepswerk en aanpassingen
maken.
De leerlingen kunnen omgaan met ‘Windows Live Movie Maker.
De leerlingen zijn bereid om creatief te denken en aandacht te geven aan details.
215
Stap 1: deel 5 10 min.
Vraag jullie deel van het verhaal aan de leerkracht.
Iemand leest de tekst luidop voor aan de rest van de groep.
Stap 2: hoe? 20 min.
Jullie moeten het volledige stuk tekst weergeven met stop-motion. Niet elke zin is eenvoudig
te tonen. Hoe gaan jullie dat oplossen? Bepreek.
Enkele ideeën:
Je kan zinnen weergeven met stop-motion. Knip bijvoorbeeld letters uit een krant
en trek per letter een foto.
Je kan letter per letter schrijven en er een foto van nemen.
Je kan het sleutelwoord uit de zin halen en dat weergeven.
Je kan dingen tekenen.
Je kan bestaande voorwerpen gebruiken.
Je kan je lichaam gebruiken.
Je kan materialen knutselen
…
Stap 3: materiaal verzamelen en maken 50 min. of meer
Als jullie weten hoe je het gaat aanpakken, is het tijd om het nodige materiaal te
verzamelen. Verdeel de taken.
Iemand kan bijvoorbeeld knutselen, iemand tekent, iemand knipt, …
Stap 4: foto’s trekken 60 min. of meer
Maak de stop-motion. De eerste stap is het nemen van foto’s. Weten jullie nog waarop je
moet letten?
Let op:
De camera mag niet bewegen. Ze hem op een vaste plaats of sta héél stil.
Het materiaal verschuift telkens slechts een heel klein beetje.
Zorg ervoor dat er geen plotse verschillen zijn, bijvoorbeeld: op de ene foto zie je
een auto, op de volgende zie je de auto en een stuk arm van een leerling.. de arm
zou er niet moeten zijn.
STOP-MOTION
216
Stap 5: monteren 20 min.
Plaats de foto’s achter elkaar. Dit doe je als volgt:
4. Zet de computer aan.
5. Plaats het kaartje uit de camera in de computer.
6. Ga naar start en open de map ‘deze computer’.
7. Vraag aan de leerkracht het stappenplan voor de montage. Volg de stappen.
Stap 6: muziek/geluid 40 min.
Jullie filmpje is nu af. Nu moet er nog muziek of geluid bij. Bespreek wat jullie gaan doen.
Noteer eventueel tekst op een apart blad.
Je kan stukken tekst opnemen.
Je kan muziek maken met allerlei materialen en dat opnemen.
Je kan zingen op een manier die bij het filmpje past.
…
Vraag een opnameapparaat aan de leerkracht. Neem de geluiden op.
Stap 7: geluid monteren 30 min.
Het geluid dat jullie opgenomen hebben moet bij het filmpje gezet worden.
4. Plaats het opnameapparaat aan/in de computer.
5. Sla de geluiden die jullie gemaakt hebben op in een map.
6. Open ‘Windows Live Movie Maker’.
7. Vraag aan de leerkracht het stappenplan ‘geluid toevoegen’ en volg de stappen.
Stap 8: projecteren 10 min.
Vraag de beamer aan de leerkracht. Met hulp van de leerkracht projecteer je het filmpje.
Bekijk samen het resultaat.
Stap 9: decor bouwen 50 min. of meer
Jullie filmpje is af. Dat wordt geprojecteerd op een muur.
Jullie laatste opdracht is: die muur mooier maken.
Hoe doe je dat? Bedenk eerst een plan.
Ga je zomaar dingen op een muur kleven? Of maak je een constructie die verplaatsbaar is?
Leef jullie uit!
Er is heel wat materiaal beschikbaar hiervoor. Je kan met doeken werken, met groot karton.
217
Les fotostrip 3e graad
Organisatie
Tijdens deze les gaan de leerlingen zelfstandig aan de slag. Als leerkracht
ondersteun en controleer je. De les duurt 4 lestijden of langer, afhankelijk van de
inzet van de leerlingen.
Tips
Zet de leerlingen aan tot werken in detail. Het is de bedoeling dat hun story-
board een getekende weergave is van de fotostrip. Het story-board zou dus
ook toonbaar moeten zijn op de tentoonstelling.
Bekijk het story-board als het af is. Hebben de leerlingen zoveel mogelijk tekst
weergegeven?
Help indien nodig bij het werken met de computer.
Materiaal
Deel 5 van het verhaal
Allerlei knutselmateriaal
Papier, potloden, latten
Fototoestel
Stappenplan ‘foto’s op de computer zetten’
Computer
Stappenplan ‘fotostrip maken’
Fiche voor de leerlingen
Doelen
De leerlingen kunnen met behulp van een stappenplan werken met ‘Word’.
De leerlingen kunnen zelfstandig een fotostrip maken.
De leerlingen kunnen een story-board maken.
De leerlingen kunnen omgaan met de computer.
De leerlingen kunnen taken verdelen.
De leerlingen kunnen leiding van en leeftijdsgenoot aanvaarden.
De leerlingen kunnen een stappenplan lezen en volgen.
218
De leerlingen kunnen een decor bouwen voor hun strip.
www.stichtingbeeldverhaal.nl
219
Stap 1: deel 5 10 min.
Vraag jullie deel van het verhaal aan de leerkracht.
Iemand leest de tekst luidop voor aan de rest van de groep.
Jullie gaan het verhaal weergeven aan de hand van een fotostrip.
Stap 2: story-board maken 70 min.
Teken en schrijf het verhaal eerst uit. Let op! Geef héél het verhaal weer. Laat niet veel
zinnen vallen. Eventueel kunnen jullie werken in kleine groepjes, elk rond een stukje van de
tekst.
Denk net als een echte striptekenaar goed na over HOE je iets in beeld wil brengen:
dichtbij, veraf, met of zonder achtergrond,…
Als je met personen werkt moet je denken aan gezichtsuitdrukkingen en
houdingen.
Het werkt het beste als je een beetje overdrijft, want je wil niet dat je strip saai wordt.
Maar hou het wel simpel. Het beeld moet vooral het verhaal vertellen.
Hou rekening met de ruimte voor je .
Je kan ook werken met klanknabootsingen of met symbolen.
FOTOSTRIP
tekstballon
?!
220
Voorbeeld van een story-board:
Stap 3: attributen maken 50 min.
Jullie hebben nu het hele verhaal getekend. Het ziet er uit als een gewone strip. Wat jullie
getekend hebben moeten jullie nu gaan weergeven in foto’s.
Werk plaatje per plaatje.
Verzamel voorwerpen of verkleedkleren die je nodig hebt voor de foto’s.
Misschien moet je nog enkele voorwerpen knutselen. Verdeel taken en begin met het
ontwerpen van de nodige attributen.
Bespreek wie de foto’s trekt, hoe je moet staan, waar je de foto’s gaat nemen,…
Stap 4: foto’s trekken 60 min. of meer
Zet alles klaar voor de foto’s die je wil maken, of ga naar de plaats(en) waar je wil
fotograferen.
Elk plaatje dat jullie getekend hebben in het story-board moet weergegeven worden met
een foto.
Vraag een fototoestel aan de leerkracht.
Stap 5: foto’s op de computer zetten 10 min.
Vraag aan de leerkracht het stappenplan ‘foto’s op de computer zetten’. Volg de stappen.
Stap 6: fotostrip maken 50 min. of meer
Vraag aan de leerkracht het stappenplan ‘fotostrip maken’. Volg de stappen.
Eventueel kunnen jullie in groepjes werken. Dan heb je meerdere computers nodig.
Stap 7: foto afprinten en knippen 30 min.
De strip staat nu in een document op de computer. Print het document af. Vraag eventueel
221
hulp aan de leerkracht.
Knip elk kader uit.
Plaats de kaders naast elkaar zoals een echte strip.
Kleef ze op een groot blad, zodat het lijkt alsof je een strip in je handen hebt.
Stap 8: afwerken 20 min.
Voeg tekeningen toe tussen de kaders om de strip af te werken.
Geef de strip een titel.
Stap 9: strip weergeven 50 min. of meer
Bedenk hoe je de strip wil voorstellen. Maak een leuk decor om de strip in te plaatsen.
Gebruik hiervoor doeken, karton, allerlei knutselmateriaal.
222
FOTO’S OP DE COMPUTER ZETTEN
1. Plaats het kaartje uit de camera in de computer.
2. Klik op start en ga naar de map ‘computer’.
3. Klik op de map van het kaartje. (F-map)
223
4. Open de map waarin de foto’s staan. Selecteer alle foto’s die jullie
gemaakt hebben. Klik op ‘Ctrl + c’.
5. Ga naar het bureaublad. Maak een nieuwe map en geef ze een
naam.
224
6. Open de map. Klik op ‘Ctrl + v’. De foto’s staan nu in deze map.
7. Haal het kaartje van de camera uit de computer.
KLAAR!
225
FOTOSTRIP MAKEN
1. Open het programma ‘Word’.
2. Een strip bestaat uit vakken. We gaan vakken maken. Klik op
‘invoegen’, ‘tabel’, ‘1x8’.
226
3. Selecteer de tabel. Klik bovenaan op ‘indeling’ en pas de hoogte
van de rijen aan naar 10 cm. Nu heb je mooie vakken om de foto’s
in te plaatsen.
4. Ga in het eerste vak staan. Klik bovenaan op ‘invoegen’ en dan op
‘afbeelding’.
227
5. Zoek de eerste foto van het verhaal. Klik op ‘invoegen’. Je foto
staat nu in het kader.
6. Herhaal stap 4 en 5 voor de volgende vakken, tot alle foto’s in het
kader staan.
228
7. Het is tijd om tekstballonnen toe te voegen. Ga naar de foto waarbij
je tekst wil zetten. Klik bovenaan op ‘invoegen’, dan op ‘vormen’.
Onderaan bij ‘toelichtingen’ klik je op een tekstballon.
8. Teken met je muis de tekstballon.
229
9. Laat de tekstballon los. Het ziet er uit zoals op de foto hieronder.
Nu kan je tekst schrijven in de ballon. Bij ‘opmaak’ kan je de
tekstballon veranderen zoals je wil.
10. Ga verder met stap 7, 8 en 9 tot alle tekstballonnen op hun
plaats staan. Sla het document op.
KLAAR!
230
Les miniatuur fotografie 3e graad
Organisatie
De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag. De les duurt 4 lestijden of langer. Als
leerkracht help je waar nodig en geef je extra input.
Tips
Motiveer de leerlingen om in detail te werken.
Geef hulp waar nodig.
Let er op dat de leerlingen geen gemaakt materiaal weggooien na de eerste
les. Ze hebben het nadien nog nodig.
Materiaal
Computer
Deel 7 van het verhaal
Fiche voor de leerlingen
Allerlei knutselmateriaal
Miniatuur figuren
Camera’s
Doelen
De leerlingen kunnen een opdracht uitvoeren aan de hand van een
stappenplan.
De leerlingen kunnen zelfstandig werken.
De leerlingen kunnen leiding van een medeleerling ervaren.
De leerlingen kunnen een miniatuurscène opstellen.
De leerlingen kunnen creatieve oplossingen bedenken voor het ontwerpen
van voorwerpen.
De leerlingen kunnen werken met een fototoestel.
De leerlingen kunnen een verhaal aan de hand van miniatuur fotografie
weergeven.
231
Stap 1: Slinkachu 5 min.
Ga aan de computer zitten. Surf naar de site www.karrewiet.be .
Typ bij ‘zoek’: Slinkachu.
Bekijk het filmpje ‘Karrewiet: Slinkachu’.
Slinkachu is de bekendste kunstenaar die miniatuur fotografie maakt. Hij plaatst mannetjes
in de stad en neemt er foto’s van.
Stap 2: deel 7 10 min.
Vraag jullie deel van het verhaal aan de leerkracht. Iemand leest het luidop voor, zodat de
hele groep het kan horen.
Stap 3: materiaal verzamelen en maken 50 min. of meer
Bespreek hoe jullie het verhaal gaan weergeven. Welke scènes kan je maken met
mannetjes? Probeer zoveel mogelijk tekst weer te geven!
Slinkachu gebruikt voorwerpen bij het maken van zijn foto’s. De mannetjes hebben vaak ook
kleding aan die past bij de scène.
Ontwerp zelf de voorwerpen die nodig zijn. Maak kledij voor de mannetjes.
Stap 4: foto’s trekken 60 min. of meer
Bespreek waar welke scène getrokken moet worden. Noteer eventueel op een blad.
Bouw scène per scène en neem er foto’s van.
Tip:
Neem meerdere foto’s van één scène. Dan ben je zeker dat er een goeie tussen zit.
Als er een mannetje is dat steeds omver valt, mag je die met lijm vasthangen. Let op! Niet
aan een bank of op de grond, denk na voor je iets doet!
Stap 5: foto’s bewerken, printen en knippen 40 min.
Zet de foto’s op de computer. Als je niet weet hoe dat moet, vraag je het
stappenplan ‘foto’s op de computer zetten’ aan de leerkracht.
Met Word kan je de foto’s één per één bewerken. Je kan bijsnijden, kleuren
aanpassen, … Vraag hulp aan de leerkracht indien nodig.
MINIATUUR FOTOGRAFIE
232
Sla de foto’s op.
Print de foto’s af en knip ze uit.
Stap 6: eigen lichaam 100 min. of meer
Bekijk de foto’s die jullie gemaakt hebben. Is iedereen tevreden met het resultaat?
Misschien moeten sommige foto’s opnieuw gemaakt worden.
Als iedereen akkoord is met de gemaakte foto’s, dan is het tijd voor een extra uitdaging!
De foto’s die jullie gemaakt hebben, gaan jullie nog eens maken. Maar nu mogen
jullie geen mannetjes gebruiken. Jullie worden zelf de mannetjes!
1. Bekijk wat de houding van een mannetje is op een foto. Iemand neemt die houding
aan.
2. Neem een foto van die houding.
3. Werk zo verder voor alle mannetjes.
4. Plaats de foto’s op de computer en print ze af.
5. Knip jullie lichamen uit, zodat de achtergrond er af is.
6. Maak nu de scène van de originele foto opnieuw na, en vervang het mannetje
door de foto van een groepslid.
7. Als alle scènes opnieuw gemaakt en gefotografeerd zijn, herhaal je stap 5.
Voorbeeld:
8. Klaar met stap 5? Ga naar stap 7.
Stap 7: decor bouwen 30 min.
Jullie foto’s zullen getoond worden op de tentoonstelling. Denk na over hoe jullie ze willen
presenteren.
Maak een leuk decor voor de foto’s.
233
Stap 8: echte scènes bouwen 30 min.
Slinkachu houdt vaak tentoonstellingen waar hij zowel foto’s als echte scènes plaatst.
Bedenk welke scènes jullie echt willen plaatsen op de tentoonstelling.
Bouw die scènes. Zorg ervoor dat de scène verplaatsbaar is (je kan dus best dingen
vasthangen).
Stap 9: tekst schrijven 30 min. of meer
Op een tentoonstelling kan je uitleg lezen bij de werken. Maak voor elke scène een tekst die
informatie geeft over de kunstenaar, de datum, het verhaal, …
Schrijf de tekst net en knip hem uit. Plaats de tekst bij de scène.
234
Les bewegingsreeks 3e graad
Organisatie
Deze les wordt geleid door een leerkracht. Zorg er dus voor dat er voldoende
leerkrachten aanwezig zijn. De les bestaat uit 4 delen en duurt 4 lestijden of meer.
De lessen gaan best door in een turnzaal of grote ruimte. Het onderwerp van de
eerste les is ‘sport’, later kunnen de leerlingen de gebruikte denkwijze gebruiken voor
een bewegingsreeks rond hun verhaal.
Materiaal
Muziek
Deel 7 van het verhaal
Camera
Computer
Doelen
De leerlingen kunnen bewegingen uit sporten halen en deze aan elkaar hangen.
De leerlingen kunnen rekening houden met elkaar tijdens het dansen.
De leerlingen kunnen elementen uit het verhaal omzetten naar bewegingen.
De leerlingen kunnen een bewegingsreeks opbouwen.
De leerlingen kunnen met behulp van video een lange bewegingsreeks onthouden.
De leerlingen kunnen hun eigen bewegingsreeks en die van anderen beoordelen.
LESTIJD 1
Inleiding/opwarming
Zet ritmische muziek op. Bijvoorbeeld Gotan-project (Youtube).
Klopmassage: de lln. staan in een kring per twee achter elkaar. De achterste
persoon geeft een klopmassage in drie stappen.
o Regendruppels: met vingertoppen op het hoofd en de nek tikken
235
o Klopjes: kommetjes maken van je handen en korte klopjes geven op de
schouder en rug
o Afwrijven: met grote strijkbewegingen langs de armen en de rug wrijven
Rollen wisselen om.
Rondstappen door de ruimte op muziek. Tellen tot 8. 8 tellen rondstappen en
8 tellen stilstaan. Het tellen verstilt en verdwijnt.
Kern
1. Spiegelen: de lln. staan per twee, recht tegenover elkaar met een 4tal meter er
tussen. Ze stappen traag naar elkaar toe, op een gelijk tempo en gespiegeld
aan elkaar. Alsof ze voor de spiegel staan. Ze houden rekening met elkaar.
Iemand kan terug achteruit stappen, niemand is de leider, ze volgen elkaar.
2. Uitvergroten: lln. staan per twee. De ene leerling doet een bepaalde
beweging, de andere vergroot die uit. Rollen wisselen.
De duo’s wandelen in de ruimte. Leerling A maakt een beweging, bepaalde
manier van stappen; leerling B vergroot. Rollen wisselen.
Idem maar met verkleinen, vertraagd, versneld, …
3. Sporten: per twee zoveel mogelijk sporten bedenken. De ene noemt een
sport, samen voeren ze de sport uit. Nadien bedenk de andere een sport,
enzovoort. Het is belangrijk om samen uit te voeren.
De lln. kiezen vier bewegingen uit die ze gedaan hebben en zetten ze in een
volgorde. Lkr. demonstreert even: toont vier bewegingen (boogschieten,
dribbelen, zwemmen, bowling). Lln. proberen ze zo gelijk mogelijk uit te
voeren per twee.
4. Bewegingsreeks: twee duo’s komen samen. Ze leren elkaar hun bewegingen
aan en komen tot een reeks van acht bewegingen.
De lln. verfijnen de bewegingsreeks door te letten op variatie. Bijvoorbeeld
variëren in opstelling (naast elkaar, in een kring, achter elkaar) en in beweging
(hoge, lage bewegingen, verplaatsing,…).
236
5. Bewegingen bewerken:
o De lln. bouwen een versnelling en een vertraging in in een van de
bewegingen. Het is niet erg als de beweging niet meer lijkt op een
sport.
o Een stilstaand beeld inlassen, daarna samen terug vertrekken, verder
bewegen. Niet in een dood moment, maar eerder in het midden van
een beweging.
o Een stukje achteruitspoelen of herhalen.
o Een canon: enkele dansers beginnen eerder dan de anderen.
6. Bewegingsreeks oefenen: de groepjes oefenen hun bewegingsreeks tot als ze
volledig gekend is.
Afsluiter
Resultaat vastleggen: de groepjes tonen hun eindreeks aan de anderen. Lkr. filmt.
Achteraf worden de filmpjes bekeken en besproken.
www.muzisch-creatieve-vorming.blogspot.be
LESTIJD 2 Deze les duurt 1 lestijd. Er wordt 2 x 50 min. gewerkt rond een deel
van het verhaal.
Inleiding
Geef deel 7 van het verhaal aan de groep. Een leerling leest het verhaal luidop voor
zodat de hele groep het kan horen.
Vertel dat jullie deel 7 in vier stukken gaan verdelen. Stuk per stuk wordt er een
bewegingsreeks gemaakt. Vandaag 2 delen en tijdens de volgende lestijd de laatste
2 delen.
Verdeel samen met de leerlingen het verhaal in 4 delen.
Kern
237
1. Herhaal met de leerlingen hoe een bewegingsreeks opgebouwd werd
tijdens de voorgaande les.
2. Overloop het eerste stuk tekst. De leerlingen gaan per 2 staan. Lees de
eerste zin voor. Laat de leerlingen per 2 een beweging zoeken die bij de
zin past. Ga over naar de volgende zin.
3. Na een aantal zinnen laat je de leerlingen per duo hun bewegingen aan
elkaar hangen.
4. Als een volledige alinea in bewegingen werd omgezet, gaan 2 duo’s bij
elkaar staan. Ze leren elkaar hun bewegingsreeks aan. De bewegingen
worden door elkaar gegooid en er wordt een nieuwe reeks ontworpen.
5. Laat de groepjes (van 4 leerlingen) al eens tonen wat ze tot nu toe hebben.
6. Geef variërende opdrachten: vergroot één beweging, verklein een
beweging, voeg een stop toe,…
7. Als de reeks van de alinea af is, ga je over naar de volgende alinea. De
leerlingen werken nu per 4. Lees zin per zin voor en laat bewegingen
bedenken (eventueel kan je enkele zinnen samen nemen). Geef
tussendoor de opdracht om bv. een overdreven beweging te maken, een
voorzichtige beweging,…
8. Wanneer de tweede alinea af is, wordt die aan de eerste gehangen.
9. Werk op dezelfde manier verder tot wanneer het eerste deel tekst afgerond
is.
10. De groepen (van 4 leerlingen) tonen hun lange bewegingsreeks. De
leerkracht filmt. Bespreek.
Herhaal vanaf stap 2 tot en met stap 10 voor het tweede deel van de tekst. Zorg
ervoor dat de groepen per 4 uit dezelfde personen bestaan.
Afsluiter
Plaats twee groepen van 4 leerlingen samen. De groepen hangen alle delen die ze
gemaakt hebben aan elkaar. Dit is een moeilijke opgave met heel wat onthoudwerk.
Gebruik de video’s als ondersteuning.
Film opnieuw het resultaat.
238
LESTIJD 3
Volg voor deze les de stappen uit les 2. Kom tot een tweede lange bewegingsreeks.
Indien mogelijk worden de resultaten van LES 3 toegevoegd aan de voorgaande
reeks. Dit is heel wat om te onthouden. Schat in of de leerlingen dit kunnen of niet.
LESTIJD 4
Bespreek hoe de leerlingen de bewegingsreeksen gaan voorstellen.
Als alles aan elkaar te ingewikkeld wordt, kunnen de reeksen gesplitst worden. Twee
leerlingen nemen het eerste deel op zich, twee anderen het tweede. Zorg ervoor dat
het haalbaar is voor alle leerlingen.
Laat de leerlingen voldoende oefenen.
Bedenk een decor:
Worden de video’s ook afgespeeld?
Misschien kan er geluid toegevoegd worden aan de dansen?
…
239
Les gedichten 3e graad
Organisatie
De leerlingen gaan zelfstandig aan de slag. De les duurt 4 lestijden of meer.
Tips
Bied hulp waar nodig.
Kijk na of de leerlingen in detail werken. Het verhaal moet duidelijk zijn.
Geef tips en ideeën bij het schrijven van de gedichten.
Materiaal
Deel 7 van het verhaal
Fiche voor de leerlingen (3 keer)
Schildermateriaal
Knutselmateriaal
Bundel ‘soorten gedichten’
Opnameapparaat
Computer
Doelen
De leerlingen kunnen aan de hand van een stappenplan een opdracht zelfstandig
uitvoeren.
De leerlingen kunnen verschillende soorten gedichten schrijven.
De leerlingen kunnen tekst omzetten naar een gedicht.
De leerlingen kunnen creatieve weergaven bedenken voor een gedicht.
De leerlingen kunnen leiding van een medeleerling aanvaarden.
De leerlingen kunnen werken met opnameapparatuur en de computer.
De leerlingen kunnen ideeën met elkaar bespreken en argumenteren.
240
Stap 1: deel 7 10 min.
Vraag jullie deel van het verhaal aan de leerkracht. Iemand leest het voor, zodat de hele
groep het kan horen.
Stap 2: soorten gedichten 20 min.
Jullie gaan meerdere gedichten maken rond jullie stuk tekst.
Jullie gaan de groep nog eens opdelen. Werk per 2, 3 of 4.
Elk groepje maakt meerdere gedichten over het stuk tekst.
In jullie kleine groep:
Verdeel de tekst in kleinere delen
Jullie gaan per deel een gedicht schrijven
De andere kleine groepen doen dat ook. Er zullen dus meerdere gedichten over hetzelfde
stukje tekst gaan.
Stap 3: gedichten schrijven 60 min. of meer
Jullie maken in je kleine groep meerdere gedichten bij het verhaal.
Vraag ‘soorten gedichten’ aan de leerkracht.
Jullie zien verschillende soorten gedichten. Lees de bundel door.
Beslis welk soort gedicht jullie gaan gebruiken bij welk stukje tekst.
Als dit vast staat, kunnen jullie beginnen schrijven. Schrijf jullie gedichten uit op kladbladen.
Stap 4: creatief voorstellen 100 min. of meer
Alle gedichten zijn af. Jullie werken verder in jullie klein groepje.
De gedichten moeten creatief voorgesteld worden. Dat betekent dat geen enkel gedicht
gewoon op papier geschreven is.
Bijvoorbeeld:
Letter per letter knippen uit kranten. Het gedicht kleven op een groot blad.
Gedicht schilderen.
Letters knippen uit papier en kleven op een groter geheel.
Het gedicht heel groot schrijven.
Het gedicht in aparte stukken verdelen en de stukken verspreid ophangen.
GEDICHTEN
241
Werken met PowerPoint.
…
Stap 5: opnemen 50 min.
Jullie gaan alle gedichten die jullie gemaakt hebben opnemen.
Vraag het opnameapparaat aan de leerkracht.
Zoek naar speciale vertelmanieren.
Plaats de opnames op de computer.
Stap 6: muziek/geluiden toevoegen 100 min.
Bekijk alle gedichten die jullie gemaakt hebben. Jullie gaan de gedichten omzetten in
muziek en klanken. Neem alles op met het opnameapparaat.
Bijvoorbeeld:
Gevoelens weergeven die bij het gedicht passen.
Muziek maken met materialen.
Veel lawaai maken op een eng moment.
…
Zet de opnames op de computer.
Plaats via Windows Live Movie Maker de geluiden bij de gesproken tekst. Vraag indien
nodig hulp aan de leerkracht.
Stap 7: afwerken 20 min.
Plaats nu al het materiaal dat jullie gemaakt hebben bij elkaar en bekijk het resultaat. Zijn
jullie tevreden?
Bespreek hoe jullie de gedichten gaan voorstellen op de tentoonstelling.
Misschien kunnen er live gedichten voorgelezen worden? Oefen alvast even.
242
SOORTEN GEDICHTEN
160 SMS gedicht
Een 160 bestaat uit 160 tekens. Dit zijn zowel letters als spaties als leestekens. Er zijn
verder geen regels bij deze dichtvorm. Daarnaast zie je in een SMS vaak afkortingen als: d8
(dacht), ff (even), 4U (voor jou). Die afkortingen kun je dus ook gebruiken in je 160.
Als kleurn vervagn (Als kleuren vervagen
N nix meer cker = En niks meer zeker is
G1 vogel meer zingt Geen vogel meer zingt
Wil ik rnn springn schreeuwn slaan Wil ik rennen springen schreeuwen slaan
Bewijzen dat ik je liefheb Bewijzen dat ik je liefheb
Dat ik voor altijd op je w8 Dat ik voor altijd op je wacht
Jij bent mn kr8 Jij bent mijn kracht)
(www.allesovergedichten.nl)
Elfje
Een elfje is een relatief eenvoudig gedicht dat uit vijf regels bestaat en in totaal elf woorden
heeft. Elke regel in een elfje heeft een vaststaand aantal woorden die gebruikt mag worden.
De opbouw van het aantal woorden per regel is als volgt:
1
2
3
4
1
Kat
Lieve kat
Mijn lieve kat
Ik hou van jou
Altijd
(www.allesovergedichten.nl)
243
Haiku
Een haiku is een Japanse dichtvorm. De structuur van de haiku is drie regels en in totaal
zeventien lettergrepen. De eerste regel heeft vijf lettergrepen, de tweede zeven en de derde
weer vijf.
Stil staat de reiger
Wachtend op de jonge vis
Pijlsnel slaat hij toe (www.allesovergedichten.nl)
Klankdicht
Bij een klankdicht gaat het niet om de betekenis van de woorden maar om de klank. Een
klankdicht kan bestaan uit delen van bestaande woorden of uit fantasiewoorden. Je kan een
klankdicht dus eigenlijk nooit fout doen.
Maajoe maajoe maajoe
Sabie maar weet niet hoe
Apo rata videla
Mari mato manee
Karra magie twee
Ik ben zo moe (www.allesovergedichten.nl)
Kwatrijn
Een kwatrijn bestaat uit vier regels. Vaak zie je ze met een rijmschema als A, A, B, A, maar
A, B, A, B, of A, B, B, A, of A, A, B, B, is ook mogelijk.
Toen jaloezie en afgunst werden geboren
Werd hun broederlijke band diep bedorven
Na een gevecht had de ene zijn leven verloren
En zijn er in feite twee mensen gestorven
(www.allesovergedichten.nl)
244
Limerick
Naast een dichtvorm is een limerick vaak ook goed te zingen. Een limerick bestaat uit vijf
regels en heeft als rijmschema:
A
A
B
B
A
Er was eens een opa in den Haag
Die zoop elke dag een stuk in zijn kraag
Maar zijn vrouw maakte een fout
En kocht alleen havermout
En daalde het bloed in zijn alcoholspiegel gestaag (www.allesovergedichten.nl)
Naamdicht
In een naamdicht vormen een aantal letter een nieuw woord. Meestal zijn bij een naamdicht
de beginletters van de regels bij elkaar een naam.
Met lood in mijn schoenen
Arriveer ik bij jou
Rusteloos trek ik aan de bel, jij doet open
Ik spreek de gerepeteerde woorden:
Alleen met jou kan ik leven (www.allesovergedichten.nl)
Rondeel
Waar in een lied vaak een refrein terugkomt is dat bij de rondeel een herhaling van bepaalde
regels. Een rondeel heeft acht regels en regel 1,4 en 7 zijn het zelfde en de regels 2 en 8
ook. De andere regels zijn vrij in te vullen.
Sprekende ogen kijken mij aan
Maar wat ze zeggen kan ik niet verstaan
Kon ik ze maar lezen, ze compleet bevatten
Sprekende ogen kijken mij aan
Zie ik de liefde voor vandaag de dag
245
Of is het angst verhuld in een lach
Sprekende ogen kijken mij aan
Maar wat ze zeggen kan ik niet verstaan (www.allesovergedichten.nl)
Sonnet
Een sonnet bestaat uit veertien regels en vier verzen. De eerste twee verzen hebben elk vier
regels en de laatste twee hebben elk drie regels Ook heeft een sonnet een vast rijmschema:
A,B,B,A
C,D,D,C
E,F,E
F,E,F
Hoe lang is het geleden dat ik in je armen lag
Jouw zachte hand door mijn haren woelde
Ik je warme lippen op de mijne voelde
Te lang geleden dat ik je lieve ogen zag
’s Avonds, in bed ben jij in mijn gedachten
Met open ogen droom ik dan mijn dromen
Terwijl ik wist dat je niet zou komen
Heb ik daar uren op je liggen wachten
Waarom moest nu uitgerekend jij verdwijnen
Ik koester de laatste ogenblikken dat ik je zag
Ik mis je gebaartjes, de grote en de kleine
Ik mis je lieve woorden, je vrolijke lach
Ik mis je lichaam dicht tegen de mijne
Ik mis alles aan je en mis het elke dag
www.allesovergedichten.nl
246
OPNEMEN MET IPAD
1. Gebruik de “dictaphone-app” en open hem door erop te klikken.
2. Start de opname door op de rode balk te klikken.
247
3. Stop de opname door opnieuw op de rode balk te klikken. Klik ook op “oke”
om alles op te slaan.
4. Je kan je opname bekijken door met je vinger van rechts naar links over het
scherm te bewegen en op de opname te klikken.
248
5. Je kan ook de opname verwijderen door ze aan te vinken en op de
prullenmand te klikken.
249
MONTEREN STAPPENPLAN
1. Klik 2x op de map van het kaartje (F-map).
2. Ga naar start en open ‘Windows live movie maker’.
250
3. Keer terug naar de map van de camera. Selecteer alle foto’s die jullie gemaakt
hebben.
4. Versleep de foto’s naar Windows Live Movie Maker.
251
5. De foto’s staan nu op het programma.
6. Speel het filmpje af.
252
7. Gaat het te traag? Selecteer dan alle foto’s door Ctrl en A tegelijkertijd in te
duwen.
8. Klik bovenaan op ‘bewerken’. Bij ‘weergaveduur’ verander je de tijd. Hoe lager
de tijd, hoe sneller de foto’s afspelen.
253
9. Speel het filmpje opnieuw af. Is de tijd nog niet goed? Herhaal stap 7 en 8.
Gaat het snel genoeg?
Klik links bovenaan op het blauwe icoon.
Ga naar ‘film opslaan’, klik op ‘computer’.
10. Selecteer de map waarin je de film wil opslaan. Geef de film een naam. Klik
op ‘opslaan’.
KLAAR!
254
GELUID TOEVOEGEN
1. Voeg de video toe die jullie gemaakt hebben.
2. Klik op ‘muziek toevoegen’.
255
3. Zoek in de mappen de geluiden die jullie opgenomen hebben. Klik op
‘openen’.
4. Ga op de lijn ‘muziek’ boven het filmpje staan. Bovenaan kan je bij ‘opties’
allerlei dingen veranderen. Pas aan naar wat jullie willen.
256
5. Je kan het stuk verslepen, langer maken, korter maken, … Als het eerste
geluid in orde is, kan je stap 2, 3 en 4 herhalen. Werk zo verder tot alle
geluiden op hun plaats staan.
Speel de film af, om te controleren of alles in orde is.
6. Klik links bovenaan op het blauwe icoon.
Ga naar ‘film opslaan’, klik op ‘computer’.
257
7. Selecteer de map waarin je de film wil opslaan. Geef de film een naam. Klik
op ‘opslaan’.
KLAAR!
258
259
BIJLAGE 5
BOEKJE VOORSTELLING VOOR OUDERS
260
261
262
263
264
265
BIJLAGE 6
INTERVIEW MET KOEN CRUL
We startten het gesprek met een korte samenvatting van onze ideeën.
1. Wat vindt u van het feit dat er in sommige scholen weinig muzische activiteiten
georganiseerd worden?
‘Ik ben al heel mijn leven bezig met de missie om het muzische in scholen binnen te
brengen, scholen moet daar kwalitatiever mee bezig zijn.
2. Waarom vindt u dat er meer muzische activiteiten zouden moeten gebeuren?
Kunst is zo belangrijk! Het is belangrijk zo veel mogelijk in de klas binnen te brengen
en deuren te openen voor hen. Ze moeten leren openstaan voor cultuur ter
voorbereiding op later, ze moeten de wereld van de kunsten verkennen,
ondersteuning vinden in het uiten van gevoelens,… Heel veel pestgedrag wordt
vermeden door die open houding die ze aannemen door veel muzisch bezig te zijn.
3. Bent u ervan overtuigd dat kinderen ‘sterker’ worden door muzisch werken? Op
welke manier?
Iemand die creatiever is, zal op een meer open manier in het leven staan, talenten
ontdekken bij anderen. Dit alles kan bereikt worden door muzische. Ze gaan alles op
een andere manier ook kunnen bekijken. Niet op één bepaalde manier.
Ik ben er ook van overtuigend dat er ondersteuning moet komen voor de scholen.
Ook in de opleiding moet er meer werk in gestoken worden. Eigenlijk loopt de praktijk
achter op de theorie. Elke leerkracht is namelijk taalleerkracht. Maar elke leerkracht
is ook cultuurleerkracht. Daar samen over gaan nadenken, samen een identiteit
vormen met de leerlingen, dat is wat belangrijk is.
4. Werkt u eerder proces- of productgericht? Waarom?
Eigenlijk is dit een dubbel proces want je wil uiteindelijk een product. Soms liggen er
een aantal krijtlijnen vast. En dat gebeurt soms voor of tijdens het project.
266
Een voorstelling verloopt in 4 fasen. De eerste is onderzoek. Wat willen we vertellen?
Hoe gaan we dat vertellen? Wat trekt jullie aan (naar kinderen toe)? Kortom, je gaat
gaan brainstormen.
De volgende stap is het vastleggen van een aantal dingen/ideeën, zo kan je veel
gerichter gaan werken. Er moet een schematische voorstelling gemaakt worden van
wat wanneer gebeurt. Dit neemt de kinderen mee, maar er wordt niet verteld wat ze
exact moeten gaan doen doordat niet alles vastgelegd wordt.
Een volgende fase is experimenteren en organiseren. Wat kan er allemaal in
schimmenspel? Hoe gaan we dat in scène zetten? Wat moet het publiek allemaal
weten? Naarmate zoiets vordert, komen er dingen vast te staan. Welke muziek gaan
we gebruiken? Volgordes bepalen. Is er een intro? Hoe gaat het publiek duidelijk
weten wat het begin en einde is? Wat zijn de overgangen? Wat loopt er nog niet
goed?
De laatste, vierde fase is wat je uiteindelijk toont aan de mensen.
Vroeger was dat anders. Alles was vastgelegd, de leerlingen kregen een stuk dat ze
moesten spelen en alles werd aan elkaar geplakt. Maar daar mis je veel kansen voor
kinderen. We spreken hier over een proces van de regisseur, niet van de leerlingen
zelf.
Een goed product is uiteindelijk het resultaat voor een goed proces. Heel veel ideeën
van de kinderen uit laten komen en twee kinderen van elke graad uitpikken om een
vergadering mee te doen om knopen door te hakken! Zo kunnen ze mee vergaderen
en zijn ze opnieuw hoger betrokken bij het hele gebeuren en leren ze heel wat aan
sociale vaardigheden.
5. Op welke manier zou u een team enthousiast maken om een groot project te
ondernemen?
Het hele team moet er achter. Het voordeel hiervan is dat je gevarieerde
voorstellingen krijgt. Het is ook belangrijk met leerkrachten samen te zitten zodat ze
betrokken worden en eventueel ingeschakeld kunnen worden. Als het moeilijk is om
een voorstelling met de hele school te doen, moet je beperken. Dan moet je
bijvoorbeeld enkel met de klassen werken waar jullie in staan.
267
Je moet ook nadenken over hoe je alles visueel kunt maken? Hoe moeten we de
kinderen er meteen van de eerste keer inkrijgen? Het is belangrijk om dat te doen op
een speelse manier! Dat is veel beter dan dat je gewoon zegt: kijk, dit is mijn verhaal.
Belangrijk dat je het visueel maakt. Bv in de leraarskamer iets ophangen, waar je
dingen op kan posten. Een tip: trek foto’s, hang ze op en houdt ze bij zodat ze weten
waar ze zitten en dat het leeft.
6. Wat vindt u van het werken rond een verhaal? Hoe zou u dat aanpakken?
Belangrijk is dat je het verhaal in stukken kunt kappen. Er moet een duidelijk begin
en einde zijn, een mooie en logische afbakening. Je moet ook durven schrappen en
veel visueel en auditief gaan werken. De tekst is minder van belang eigenlijk, maar
het geeft je wel een houvast. Net zoals een thema. Een nadeel van werken rond een
verhaal is dat je het moet van het begin tot het einde te volgen. Het is een rode draad
doordat jullie met een boek werken waar een vast personage altijd in terug komt.
Zorg ervoor dat er wel iets typisch in het verhaal zit dat elke keer terugkomt en dat je
kan weergeven.
7. Werkt u soms met scholen? Indien ja, wat vindt u de voor- en nadelen van
klasoverschrijdend werken?
Ja, ik heb al veel projecten gedaan. De pro’s en contra’s van klasoverschrijdend
werken. Technisch gezien, zitten ze niet op hetzelfde niveau. Schimmenspel in
eerste graad zal er anders uitzien dan die van het derde. Maar ze kunnen ook leren
van elkaar. Werken met dezelfde leeftijdsgroep, geeft ook veiligheid. Als je
klasoverschrijdend werkt, moet er ook energie gestoken worden in groepsvorming en
daarvoor hebben jullie in vijf weken als stagiaires waarschijnlijk geen tijd genoeg.
Er zijn verschillende dynamieken in de groepen die moeten afgesteld worden. Puur
praktisch is het beter van in klasgroepen te werken. Je kan ook gewoon met de twee
klassen werken vanwaar jullie zullen inzitten.
Het samenwerken met de hele school houdt ook in dat van jullie veel organisatie
gevraagd wordt. Ga je alles op één plek laten doorgaan? Nadeel hiervan is dat alles
altijd aan de kant moet gezet worden als er een volgend stukje komt. Een eventuele
oplossing: een podium dat met een kijkstuk is opgesteld, de andere kant wordt
268
klaargezet.
Ik persoonlijk vindt dit nogal cliché: iedereen zit in rijtjes en kijkt naar de voorstelling.
Denk aan wat er anders kan met het publiek? Je kan ook met verschillende ruimtes
werken. Lost ook het probleem op dat alles constant verschoven moet worden. Je
kan dan bijvoorbeeld met een straat werken waarlangs de mensen moeten
wandelen, doorheen de school.
8. Wat met kinderen die niet willen meedoen? Hoe gaat u daarmee om?
Het beste is deze kinderen niet te forceren. Als leerkracht zeg je dan: “oke, dat is niet
erg, ga maar rustig zitten” maar ze moeten wel mee het proces volgen, uiteindelijk
stappen ze er toch vanzelf terug in. Het is ook belangrijk dat je een gesprek met hen
aangaat, daar zeker oor voor hebben. Uiteindelijk doet dus iedereen mee. Je kan ze
ook andere dingen laten doen. Zoals het onthaal laten doen of het decor.
9. Wat vindt u de beste manier om de kinderen een goede keuze (van uitwerking) te
doen maken?
Door hen te laten kijken naar kunst. Eventueel kan je dit doen aan de hand van
filmpjes en van daaruit mogen de kinderen dan kiezen. Ze kunnen dan aanduiden
wat ze zelf willen verkennen en dan doen ze een workshop over wat ze verder willen
verkennen. Na de workshops moeten ze dan een uiteindelijke, definitieve keuze
maken. Je kan misschien zelfs externen erbij betrekken. Mensen die dagelijks
bezigzijn met muzische werkvormen. Opgepast: de kinderen kiezen ook wat hun
vriendjes kiezen en je kan niet met heel veel dezelfde werkvorm doen. Oplossing van
de vriendjes die hetzelfde kiezen: ze krijgen elk een apart blad en kiezen een
muzische werkvorm. Ze mogen eventueel ook opschrijven met wie ze samenzitten.
Je kan ook per graad gewoon samen laten kiezen. Dan is er ook de comfortzone. Je
kan ook twee groepjes samen zetten en dan krijg je weer een nieuwe dynamiek.
10. Wanneer is voor u een muzische voorstelling geslaagd?
Activiteit is succesvol als er ruimte genoeg is voor creativiteit voor de kinderen, het
publiek, de leerkrachten,.. Als het een gezamenlijk proces is met de kinderen.
269
Betrokkenheid is ook zeer belangrijk. Gaat het publiek er volledig in op? En de
leerlingen?
Let er voor op dat het geen afkooksel wordt. Je moet de leerlingen net een stap
verder brengen. Anders leren kijken naar kunst. Het reflecteren van kunst bij de
leerlingen naar een hoger niveau brengen
Wanneer is iets muzisch? Als kinderen kunnen vormgeven aan hun eigen ideeën.
Puur bezig zijn rond techniek en doen wat de regisseur zegt is niet muzisch.
Muzische attitudes zijn: openstaan voor het muzische, respectvol omgaan met de
anderen, nieuwsgierig zijn,...
11. Zijn er dingen waarmee we zeker rekening moeten houden bij het maken van
een muzische voorstelling?
Welke valkuilen kunnen we tegenkomen?
Als je zelf met een idee afkomt, zijn leerkrachten en leerlingen misschien minder
betrokken. Hoe groter de inbreng, hoe meer betrokken.
Het product is wat het is. Misschien was alles groter dan wat je je had voorgesteld
maar je mag je verwachtingen niet te hoog leggen. Je ziet wel waar je terecht komt
maar probeer uiteraard wel zo ver mogelijk met de leerlingen te gaan. Dus best ook
niet te veel vastleggen.
Open communiceren over het proces, warm houden, visueel maken, echt heel
belangrijk! En dat ook blijven doen! Ook naar ouders toe, hen eventueel laten
meewerken.
Evalueer ook. Sta tussentijds stil en blik op het einde terug.
Voor de leerlingen kan er een repetitie moment ingeschakeld worden, zodat ze zelf
alles kunnen zien. Je moet ook rekening houden met dat dansen, luide muziek, niet
naast iets stil staat.
270
In 5 weken zal het niet lukken om die muzische voorstelling te doen. Je moet op
voorhand al met de leerlingen gaan spreken en werkmomentjes inplannen om dan
tijdens de stages uiteindelijk meteen te kunnen gaan werken.
