Mesime Te Drejtes Kushtetuse

7/31/2019 Mesime Te Drejtes Kushtetuse

1/21


2/21

zgjedhjet dhe aktet juridike t pushtetit ekzekutiv.E DREJTA E ZGJEDHJEVE T PRGJITHSHMEsht e lidhur me paraqitjen e institucioneve moderne prfaqsuese dhe sht ndr tdrejtat m t vjetra politike.E drejta e zgjedhjeve nnkupton disa t drejta si: t drejts e shtetasve t zgjedhinprfaqsuesit e vet q njihet si e drejt active, t drejtn e shtetasit q t zgjedhen prprfaqsues q njihet si e drejt passive, t drejtn e shtetasit q t kandidohet prprfaqsues dhe t drejtn e shtetasit pr referendum pr qshtje madhore.Sot e drejta e zgjedhjeve t prgjithshme e emruar si e drejt e vots s prgjithshmeparaqet nj ndr parimet themelore t sistemit t zgjedhjeve. Me sistemin e zgjedhjeve tprgjithshme kuptojm t drejtn e prgjithshme pr t marr pjes n zgjedhje nse ekan mbushur moshn madhore, pa dallim race, besimi, seksi, prkatsie kombtare,shkall arsimimi, culture, gjendje ekonomike etj. Pr t zgjedhur dhe pr tu zgjedhur.E DREJTA E ZGJEDHJEVE T BARABARTAKjo mund t emrtohet si e drejt e vots s barabart por edhe si barazia e shtetasve nzgjedhje. Me kt t drejt kuptojm fuqin e vots s shtetasit. E drejta e zgjedhjes jot barabart dallon shtetasit pr nga vlera e vots s tyre. Kjo e drejt sht br n dymnyra: t hapt dhe trthort.Mnyra e hapt e pabarazis s vots sht br prmes votumit plural-shumzimit tvotive.

E DREJTA E ZGJEDHJEVE T DREJTPRDREJTA DHE T TRTHORTAMe t drejtn e zgjedhjeve t drejtprdrejta nnkuptojm t drejtn e shtetasit q sizgjedhs, prmes votimit t zgjedh vet prfaqsuesit e vet pa ndrmjets. T drejtn ezgjedhjeve t trthorta e kemi ather kur zgjedhsit zgjedhin ndrmjetsit e tyre, n vend tvet, pr prfaqsues n organet prfaqsuese. Zgjedhjet e tilla mund t jen dy ose mshum shkallshe.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libravizitoni faqen www.valonhasani.do.am3VOTIMI I FSHEHT DHE I HAPT (public)Votimi i hapt bhet prmes aklamacionit (brohoritjes) apo me ngritjen e dors. Kjo forme votimit sht jodemokratike, ngase mundson kontrollin dhe presionin mbi zgjedhsit,dhe nuk i lejon ata t shprehin vullnetin e vet n zgjedhje.Votimi i fsheht bhet me hudhjen e kokrrave t goms, figurave, shenjave etj, n kutin e

votimit pr t zgjedhur nj kandidat.Sot n bot ky votim bhet prmes fletvotimeve n t cilat shnohet emir dhe mbiemri ikandidatit apo partis politike.SISTEMI I NDARJES S MANDATEVE ME RASTIN E ZGJEDHJEVE.Nga forma e ndarjes s mandateve, mvaret dhe vlera e vrtet e vots s zgjedhsit. Nteorin politike jan t njohura dy sisteme t ndarjes s mandateve:- Sistemi i shumics (mazhoritar)- Sistemi proporcional i prfaqsimitSistemi mazhoritar sipas ktij sistemi mandatin e fiton kandidati, prkatsisht lista ekandidatve e cila fiton shumicn e votive n nj njsi zgjedhore.Sistemi i shumics bazohet n shumicn absolute dhe at relative, mund t zbatohet nnjsi t mdha ashtu edhe t vogla.

Shumica absolute zbatohet ather kur n list jan nj ose dy kandidat.Shumica relative zbatohet nse n lista jan m shum se dy kandidat.Sistemi i prfaqsimit proporcional n kt system secila parti ose grup politik q merrpjes n zgjedhje, fiton numrin e mandateve n prpjestim me numrin e votive q ka fituarn zgjedhje. Qllimi i zbatimit t tij ka qen, q edhe pakics ti mundsohet numr icaktuar i mandateve, por n baza proporcionale.Ndr sistemet q kanpretenduar t sigurojn mandate pr pakicn kan qen: sistemi igrumbullumit t votive, sistemi i minimumit zgjedhor dhe sistemi i votimit t kufizuar.Sistemet e zbatuara n ndarjen e mandateve jan:- Sistemi i hersit


3/21

- Sistemi i DOnt-it (matematicient belg)Sipas sistemit t hersit numri i trsishm i votive s pari pjestohet me numrin eprfaqsuesve q zgjedhen n njsin zgjedhore. Numri i fituar paraqet hersin zgjedhor.Secils list t kandidatve i ndahen aq mandate sa her t pjestohet numri i votive q kafituar lista me hersin zgjedhor. Zbatimi i ktij qllimi ka pr qllim ekzistimin e partive tvogla.Sistemi DOnit ndarja e mandateve bhet prmes operacionit matematikor i cili nnkuptonshfrytzimin e ndarsit t prbashkt.LLOJET E SISTEMIT T ZGJEDHJEVEKriter kryesor pr dallimin e sistemeve zgjedhore sht vet prmbajtja e tyre. Duke u nisurnga kjo, n teorin politike dhe shkencn kushtetuese-juridike jan br disa klasifikime tsistemeve zgjedhore n baz t kritereve prmbajtsore.- Ato q marrin pr baz parimet q prshkojn sistemin e zgjedhjeve, kto sisteme indajn n demokratike dhe jodemokratike ose prparimtare dhe reaksionare.- Ato q marrin pr baz nivelin e prputhshmris si pjes positive t nj vendi,sistemet dhe zgjedhjeve i ndajn n reale, formale dhe fictive.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am4Sistemet e zgjedhjeve demokratike jan: zgjedhjet pluraliste, e drejta e zgjedhjeve tprgjithshme, barabarta, drejtprdrejta, votimi i fsheht etj.

Ato sisteme q jan kundr ktyre parimeve dhe bjn vjedhjen e votive janjodemokratike.Sistemet e zgjedhjeve reale jan ato sisteme kur praktika e zbatimit prputhet me normatsi ato kushtetuese, ligjore etj prmes t cilave rregullohen zgjedhjet.Sistemin e zgjedhjeve formale e kemi ather kur sistemi i zgjedhjeve prmban parime qnuk prkojn me mardhniet politike reale dhe me raportin e forcave politike n at vend.Sisteme t zgjedhjeve fictive kemi ather kur realiteti n zbatimin praktik t zgjedhjevesht n kundrshtim t plot me normat kushtetuese.Teoria mbi mandatin imperative Kjo teori sht prpunuar nga Sieyes n Franc ngafund ii shek.XVIII. Sipas ksaj teorie mandate i dhn prfaqsuesve t zgjedhur nuktrajtohet si kuptim juridik, por politik.Teoria politike socialiste e ka cmuar mandatin imperative m tepr pr nga sanksioni itij prfundimtar-revokimi. Sot ky mandate sht braktisur n trsi, madje n Franc

sht edhe i ndaluar.Koncepti i mandatit prfaqsues ky concept niset nga qndrimi se prfaqsuesit ezgjedhur prfaqsojn popullin n trsi, e jo zgjedhsit q i kan zgjedhur. Gjat kohs sa izgjat mandate prfaqsuesi i zgjedhur nuk sht n raport juridik me zgjedhsit, nukprgjigjet pr punn e vet dhe ato nuk kan t drejt ta revokojn parase ti skadojmandate.Teoria mbi mandatin e lidhur kjo teori sht m tepr politike e m pak formalojuridike. Sipas sajprfaqsuesit nuk mvaren nga zgjedhsit. Ato jan t mvarur nga kuptimipolitik pr programin dhe pikpamjet politike q i kan prezentuar gjat fushatsparazgjedhore dhe n baz t cilit kan arritur besimin e popullit.REVOKIMIMe revokim kuptojm marrjen e mandatit para skadimit t tij nga ana e zgjedhsve.Revokimi sht e drejt politike dhe instrument juridik n duart e zgjedhsve. Kt

institucion e hasim q nga shek.XVII q sht zbatuar n disa njsi federale n SHBA prdeputett e parlamentit shtetror.ROLI I PARTIVE POLITIKE N SISTEMIN E ZGJEDHJEVEPartit politike jan paraqitur shum hert, me paraqitjen e vet shtetit dhe lufts prpushtet. N teorin politike paraqitja dhe funksionimi i partive politike lidhet medemokracin dhe t cilat jan shum ngusht t lidhura mes veti. Demokracia moderne sielement t saj ka paraqitur iden e sovranitetit popullor. Zbatimi i zgjedhjeve paraqetdetyr t rnd, e kt detyr e zbutin sado pak vet partit politike dhe ato i bjn njshrbim t madh demokracis. Prandaj, si demokracia prfaqsuese ashtu edhe sistemi izgjedhjeve nuk mund t paramendohen pa ekzistimin dhe funksionimin e partive politike.E drejta


4/21

kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqenwww.valonhasani.do.am5KUSHTETUTA DHE SISTEMI POLITIKMe termin Sistem politik kuptojm ushtrimin e pushtetit politik. Sistemin politik e kansanksionuar vetm institucionet shtetrore qendrore. Shumica e vendeve socialistesistemin politik e kan emruar si Sistem shoqror-politik.SHTETIShteti sht forma themelore e organizimit t shoqris. Termi shtet buron nga fjalastatus.Ekzistojn edhe teori se shtetitn e ka krijuar vet zoti.Teorit idealiste-objektive prmes shtetit shohin rndsin e ides absolute t shpirtitpopullor dhe t vlers m t lart morale.Teorit biologjike organistike shtetin e kuptojn si organizm t nj rendi m t lart,organet e t cilit funksionojn si ato t njeriut.Teorit e dhuns, lindje dhe natyrn e shtetin e mbshtesin n aktet e dhuns sorganizuar q ngadhnjen kundr m t dobtit.Teorit funksionaliste shtetin e trajtojn si organizat pr ushtrimin e funksioneve tcaktuara Brenda sistemit social.Sipas teoris marksiste shteti zhvillohet si product i kundrthnieve klasore antagoniste t

cilat nuk mund t kaprcehen pa shtet.N kuptimin e ngusht shteti nnkupton aparatin shtetror, dhe su subject i mardhnievendrkombtare.N kuptimin e gjer me shtet kuptojm gjith shoqrin t prfshir me nj organizmshtetror.TIPET DHE FORMAT E SHTETITTippet e shtetit dallohen mes veti si pr nga organizimi institucional, ashtu edhe pr nganatyra dhe vllimi i funksioneve q ushtrojn. Sipas mardhnieve n prodhim dheprmbajtja klasore kemi kto shtete: shtetin skllavopronar, shtetin feudal, shtetin capitalist,shtetin proletar-socialist.PUSHTETI SHTETRORElementet e nocionit t shtetit jan: populli, territory dhe pushteti Sovran. Populli dheterritory konsiderohen si elemente personale e materiale t shtetit, ndrsa pushteti shtetror

konsiderohet element ideal apo juridik i shtetit. Te shteti, element specific sht pushteti itij, si raport urdhrues ku njri urdhron e t tjert i nnshtrohen atyre urdhrave. N kufijte shtetit, pushteti shtetror sht m i lart dhe sovran.

ATRIBUTET E PUSHTETIT SHTETRORAtributet e pushtetit shtetror jan: pavarsia, kontinuiteti dhe pandashmria.Pavarsia e pushtetit shtetror nnkupton se ai nuk i nnshtrohet asnj pushteti tjetr. Kjoshprehet si n aspektin e brendshm ashtu edhe n at t jashtm.Pavarsia sht rezultat i origjinalitetit t vet shtetit dhe vetm pushteti i tij sht burimor.Origjinaliteti i shtetit nnkupton se shteti sht entitet i aft pr vetarsyetim.Kontinuiteti i pushtetit shtetror dmth se ai ushtrohet pandrprer, pavarsisht se andryshohen bartsit e tij.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dheLibra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am6

Pandashmria e pushtetit shtetror nnkupton se ai sht nj pushtet, pavarsisht ngafakti se mund t ushtrohet prmes m shum organeve.LEGJITIMITETI I PUSHTETIT SHTETRORsht nocion politik e sociologjik. Me kt nnkuptojm njohjen nga ana e pjestarve tnj bashksie politike shtetit, institucioneve ekzistuese t pushtetit pasi q ato jan npajtim me disa parime m t larta.Legjitim sht ai shtet q n veprimtarin e tij sht zbatuar sovraniteti popullor n formsa m t drejtprdrejt. Kjo dallon nga ligjshmria juridike gjegjsisht nga legaliteti.Legjim sht ai pushtet q sht vendosur me vendim t shumics s popullit.FUNKSIONET E PUSHTETIT SHTETROR


5/21

Kriter m i prshtatshm pr dallimin e funksionit t shtetit jan teorit dualiste dhetrijaliste.Teorit dualiste nisen nga esenca e pushtetit shtetror, respektivisht nga funksioni i tij iurdhrdhnies dhe zbatimit.Sipas disa mendimtarve pushteti i cili prcakton rregullat e prgjithshme t sjelljes shtai legjislativ, ndrsa pushteti i cili zbaton ato rregulla sht ekzekutiv i cili prfshin atadministrative dhe at gjyqsor.Prfaqsues t ksaj teorie ishin: Loku, Russo, Hans, Kelzen etj.Ndarja materiale e pushtetit bhet n baz t veprimtarive t shtetit ku prmes t cilave airealizon qllimet e veta. Sipas ktij parimi pushteti ndahet n legjislativ, ekzekutiv dhegjyqsor.Funksionin legjislativ e ushtron shteti prmes sajimit t normave me t cilat krijohet rendi

juridik i shtetit, dhe prmes ligjeve.Ligji prbhet nga rregulla juridike t reja, t prgjithsme dhe abstrakteNorma apo rregulla ligjore sht abstrakte sepse zbatohet n raste t shumta, ajo shtposa e krijuar, sepse me t zbatohet nj funksion konstitutiv n rendin juridik t shtetit.Brenda funksionit legjislativ dallojm:- Funksionin kushtetutvns- Funksionin e rregullt legjislativ- Funksionin normative

Funksioni ekzekutiv duhet t ndrlidhet me at legjislativ. Pushteti ligjvns krijon ligjetndrsa ai ekzekutiv i zbaton ato.Funksioni gjyqsor paraqet veprimtarin e shtetit prmes t cils ruhet dhe realizohet rendi

juridik.Elementet kryesore t ktij funksioni jan:- Normat juridike- Sjelljet njerzore- KontestiNormat juridike jan konkrete dhe shrben si kriter pr ushtrimin e funksionit gjyqsor.Sjellja e njerzve sht jo q vlersohet nga aspekti i norms juridike. Funksioni gjyqsorsht i lidhur me ligjin.Kontesti sht element qensor i funksionit gjyqsor. Prmes tij dallohet gjyqsia ngaadministrate.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni

faqen www.valonhasani.do.am7SOVRANITETITermi sovranitet ka prejardhjen nga latinishtjae re supremus-i pavarur dhe supremitaseprsi, sidhe nga fjala e vjetr fringe sovrain q dmth i pavarur. Ky term prdoret pr tshnuar pozitn m t lart t ndonj subjekti n fushveprimin e tij.Termi sovranitet prdoret pr t shnuar t drejtn e popujve pr vetvendosje (sovranitetikombtar).Teoria bashkkohore bn dallimin mes nocioneve sovraniteti i shtetit dhe sovraniteti nshtet.Sovraniteti i shtetit paraqet atribut qensor n shtetin nprmjet t cilit shprehet pavarsiae tij n raport me faktort e jashtm, si dhe eprsia e tij n raport me faktort ebrendshm.

Sovraniteti n shtet ka t bj me bartsit e pushtetit shtetror si pushtet sovran. Mesovranitetin e shtetit kuptojm:a) pavarsin e pushtetit shtetrorb) eprsin (supermacionin) e pushtetit shtetrorc) pakufizueshmrin juridike t pushtetit shtetrorSovraniteti i shtetit prfshin tre elemente: t jashtme, t brendshme dhe t sintetizuara.Me elementin e jashtm nnkuptojm pavarsin e pushtetit shtetror n raport me shtetete jashtme pr t marr vendime pa mos iu nnshtruar urdhrave t jashtme.Me elementin e brendshm nnkuptohet eprsia e pushtetit shtetror, ku Brenda territorit tvet sht pushtet m i lart n krahasim me t tjert.


6/21

Elementi i sintetizuar konsiston n pakufizueshmrin juridike t pushtetit shtetror. E drejtabashkkohore ndrkombtare njeh sovranitetin e shtetit dhe sipas Karts s Kombeve tBashkuara, mardhniet midis antarve t Bashksis Ndrkombtare duhet t bazohenn parimin e barazis sovrane.Sovraniteti i popullit sht i lidhur me bartsit e sovranitetit Brenda shtetit. Lidhur me atse kush sht barts i sovranitetit t shtetit ekzistojn disa teori: teoria teokratike,legjitimiste, e sovranitetit t kombit, sovranitetit t popullit apo shtetasve, marksiste.FORMAT E DREJTPRDREJTAT REALIZIMIT T SOVRANITETITSovraniteti realizohet n dy mnyra:- Nprmjet formave t t vendosurit t drejtprdrejt t shtetasve dhe- Nprmjet prfaqsimit politik t trupit zgjedhor n organet e caktuara shtetroreN formn e par vjen n shprehje demokracia e drejtprdrejt, ndrsa n formn e dytvjen n shprehje demokracia prfaqsuese.Demokraci e drejtprdrejt sht ajo kur populli si bashksi politike, tubohet n nj venddhe merr vendime lidhur me punt publike. Form t par t ksaj demokracie hasim nGreqin Antike. N shtetin bashkkohor kjo form as q mund t paramendohet.Kjo demokraci zbatohet vetm n bashksi territoriale t vogla.N demokracin prfaqsuese shtetasi nuk vendos drejtprdrejt, por drejtprdrejt i zgjedhinprfaqsuesit e tyre q vendosin n emr t tyre. Kjo prjashton popullin nga vendim marrja

dhe nuk prkon me idet e sovranitetit t popullit, mirpo n demokracin prfaqsuesejan gjetur disa forma t pjesmarrjes s drejtprdrejt t shtetasve n ushtrimin e pushtetitsi referendumi, plebishiti, iniciativa etj.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani PerSkripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am8Referendumi sht institucion m i prhapur dhe m i rndsishm i demokracis sirezultat i sovranitetit t popullit. Fjala referendum vjen nga latinishtja q dmth at pr tcilin duhet informuar.N referendum zgjedhsit prcaktohet pr njrn nga alternativat PR ose KUNDR.Klasifikimi i formave t referendumit bhet n baz t faktorve t ndryshm siq jan:- Baza juridike pr mbajtjen e referendumit- Obligueshmria e vendimit nga referendumi- Efekti i vendimit nga referendumi

- Cshtja per t ciln vendoset me referendum- Koha e zbatimit t referendumitPr nga baza juridike dallojm dy lloje t referendumit:- I detyrueshm dhe- FakultativReferendum i detyrueshm sht ai referendum i cili zbatohet medoemos, meq shtparashikuar me kushtetut dhe ligj.Referendumi fakultativ quhet ajo form e t vendosurit t drejtprdrejt, mundsia prmbajtjen e t cilit sht parashikuar dhe lidhur me shpalljen e tij t merr vendim organicompetent.Pr nga obligueshmria e vendimit t referendumit dallojm:- Referendum detyrues- Referendum konsultativ

Me referendum detyrues nnkuptojm qndrimin e organeve shtetrore ndaj rezultatevet referendumit.Referendumi kshilldhns ose konsultativ sht ajo form e t vendosurit tdrejtprdrejt t zgjedhsve, n t cilin akti q sht object i referendumit nuk miratohet porprmes referendumit vetm shpreh mendimin rreth tij.Pr nga efekti i vendimit q del nga rezultatet e referendumit dallojm:- Referendumin konstitutiv dhe- Referendumin abrogativPrmes referendumit konstitutiv vrtetohet efekti i nj akti t miratuar nga organishtetror prkats.


7/21

Prmes referendumit abrogativ abrogohet akti n fuqi duke mos e zvendsuar metjetr.Pr nga koha e mbajtjes dallojm:- Referendumin paraprak ante legume mbahet para miratimit prfundimtar t aktit,apo para marrjes s vendimit nga parlamenti.- Referendumi pauses paraqet at plotsues, ngase zgjedhsit vendosin pr aktinpas miratimit t tij nga ana e parlamentit.Sipas objektit pr t cilin vendoset dallojm:- Referendumin kushtetutvns sht form e miratimit prfundimtar t kushtetutsose t ndryshimit t saj- Referendumi ligjvns sht form e miratimit t drejtprdrejt t ligjit nga ana eshtetasve dhe sht forma e referendumit m e prhapur n bot.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am9PLEBISHITI sht nj ndr format e realizimit t drejtprdrejt t sovranitetit t popullit.Termi plebishit buron nga fjala latine plebiscitum q dmth vendim i popullit i miratuar mevotim. Disa mendimtar thon se plebishiti nuk dallon nga referendumi dhe se ai paraqetform t referendumit ligjvns.INICIATIVA (nisma e popullit) sht form e t vendosurit t drejtprdrejt t popullit.N t drejtn kushtetuese, kjo form njihet si peticion i zgjedhsve. Iniciativa e popullit

mund t jet e prgjithshme dhe e kufizuar.Iniciativa e popullit paraqitet n form t paformuluar, si krkes me t cilin shprehetqllimi dhe esenca e aktit q krkon t nxjerret. Organi prfaqsues sht i detyruar tashqyrtoj dhe ta harotj propozimin e aktit.VETOJA E POPULLIT sht form specifike e t vendosurit t drejtprdrejt. Termi vetoka prejardhjen nga gjuha latine veto, veteor q dmth ndaloj, hedh posht.Prmes vetos zgjedhsit shfuqizojn ligjet n fuqi. N rast t hedhjes n referendum, ligji,umd t hedhet posht vetm nse kundr tij kan votuar shumica e zgjedhsve tregjistruar.SISTEMI PRFAQSUES SI FORM E REALIZIMITT SOVRANITETITKy system mbshtetet n teorin e sovranitetit t kombit sipas t cils kombi si trupkolektiv ushtron sovranitetin prmes prfaqsuesve t vet t zgjedhur. Ky system sht si

form e imponuar e shtetit modern.Sistemi prfaqsues s pari sht paraqitur n Angli n shek.XIV me konstituimin eparlamentit anglez si organ prfaqsues i prbr prej dy dhomave.TEORIA MBI NDARJEN E PUSHTETITNe praktikn kushtetuese hasim tre sisteme t ndarjes s pushtetit:- Sistemin presidencial- Sistemin parlamentar- Sistemin e przierSISTEMI PRESIDENCIALKy system sht form e rregullimit kushtetues, form e organizimit dhe ushtrimit tpushtetit. S pari sht zbatuar n SHBA me kushtetutn e vitit 1787.Ky system mbshtetet n iden e ndarjes konsekuente t pushteteve dhe bartsve t tyre.Secili pushtet duhet ti punoj ato pun q i takojn, dhe duhet t jet sa m i pavarur nga

dy pushtetet tjera. Ky system siguron pavarsin e organeve t administrats dhe atyregjyqsore nga organi legjislativ i cili sht n pozit m t volitshme nga rrafshi material.N sistemin presidencial pushtetin legjislativ e ushtron organi prfaqsues, pushtetinekzekutiv dhe administrative e ushtron kryetari, t cilin e zgjedh populli, ndrsa pushtetingjyqsor e ushtrojn gjykatat, gjyqtart e t cilave i zgjedh populli.Presidenti si barts i pushtetit ekzekutiv dhe administrative si shef i shtetit ai shtkomandant supreme i forcave t armatosura. Ai emron funksionart e administrats.Presidenti sht prfaqsues i shtetit dhe sovranitetit t tij, prfaqson vendom nmardhniet ndrkombtare, lidh marveshje ndrkombtare, akrediton prfaqsuesitdiplomatic etj.


8/21

Kryetari pr punn e tij nuk i prgjigjet organit prfaqsuesit, ai nuk mund t ndikoj te organilegjislativ n miratimin e ligjeve.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skriptadhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am10SISTEMI PARLAMENTARKy system sht karakteristik pr nga raporti mes parlamentit dhe qeveris.Parlamentarizmi pr her t par u paraqit n Angli, n luft pr t ngushtuar pushtetin emonarkut.Karakteristikat q e lartsojn sistemin parlamentar jan:- Eprsia parimore e pushtetit legjislativ mbi dy pushtetet tjera, i cili kontrollon punne qeveris dhe ka mundsi ta prmbys ate- Ekzistimi i shefit t shtetit pa ndonj prgjegjsi politike q konsiderohet si elementstabil i pushtetit ekzekutiv- Zbatimi i institucionit t qeveris, prkatsisht i kshillit t ministrave si organ iposacshm administrative. Mbreti sundon por nuk qeveris.Shefi i shtetit mund t refuzoj propozimin e ministrit, gjithashtu edhe ministry mund tkundrfirmoj aktin e tij.Ministrant i prgjigjen parlamentit i cili mund ti shkarkoj duke ua votuar mosbesimin.Ministrant prbjn qeverin parlamentare, kurse qeveria i prgjigjet parlamentit si organkolegjial, dhe nprmjet votbesimit parlamenti ushtron ndikim vendimtar mbi qeverin.

Edhe qeveria mund t ndikoj mbi parlamentin, dhe kto ajo i krkon shefit t shtetit tashprbj parlamentin dhe prmes saj arrihet baraspesha mes qeveris dhe parlamentit.SISTEMI I PRZIERParaqet nj system hybrid t organizimit dhe ndarjes s pushtetit shtetror. Kysystemshquhet pr nga kombinimi i parimeve dhe rregullave t sistemit parlamentar dheatij presidencial. Ky system njihet si parlamentaro-presidencial ose anasjelltas.Zbatimi i saj sht si rezultat pr krijimin e nj qeverie stabile dhe eleminimin ekualicioneve t gjra e cila ka shkaktuar kriza politike t shpeshta. Ky system m shumzhvillohet si form e presidencializmit t crregullt se sa parlamentarizmit racional.N raport me dy sistemet e mparshme sht m i hershm, ky sht i ri. Pr her t parsht paraqit n Finland me kushtetutn e vitit 1919, pastaj n Austri 1934, Franc 1958etj.N kt system shefi I shtetit ka pozit shum t fot gjithashtu vjen n shprehje edhe

pavarsia m e madhe e qeveris.TEORIA MBI UNITETIN E PUSHTETITUniteti i pushtetit sht form e rregullimit t raporteve midis pushtetit legjislativ,ekzekutivadministrativ dhe gjyqsor sipas t cilit:- Q t tre pushtetet i ushtron nj organ i vetm- Secilin nga tre pushtetet e ushtrojn organet e vecanta, por organi prfaqsues e kaeprsin mbi dy t tjertForma e par e pushtetit i takon t kaluars ndrsa forma e dyt na paraqitet n form tkonventit dhe sistemit t kuvendit.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani PerSkripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am11SISTEMI I KONVENTITKy sht system i organizimit horizontal t pushtetit ku pushtetit ku pushteti legjislativ dhe

ekzekutiv sht prqndruar n at legjislativ, ndrsa ai gjyqsor sht ndar.Ky system pr her t par sht paraqitur gjat Revolucionit Francez gjat kohs sJakobinve.Konventi ka zgjedhur Kshillin e Shptimit Publik, i cili ka udhhequr pushtetin ekzekutiv.Sipas Kushtetuts s Montanjarit e cila nuk hyri n fuqi, Franca nuk ka pasur as shefshteti, as qeveri, as shef t pushtetit administrative. Kto tre organe i ka prfaqsuarKonventi si organ m i lart i pushtetit.

Antart e Kshillit i prgjigjen Kuvendit. Secili antar si ministr drejton nj ngadikasteret e administrats. N kt system sht karakteristike edhe institucioni ireferendumit.


9/21

SISTEMI I KUVENDITIdet e ktij sistemi kan ardhur n shprehje n Komunn e Parisit (1871) dhe nshumicn e ish shteteve socialiste. Teoria politike socialiste e RSFJ kt system ekonsideron si besnik t sistemit t konventit, system q mbshtetet n iden e unitetit tpushtetit. Ktu pushteti gjyqsor arrin nj pavarsi formale dhe faktike.SISTEMI AUTOKRATIKFilozofi grek Aristoteli termin autokraci e ka prdorur pr t shnuar nj form t sistemitpolitik, ku pushteti gjendet n duart e nj individi t cilin e ushtron sipas dshirs s vetdhe pr vete. Form m e shprehur e autokracis sht diktatura personale. Format eqeverisjes autokratike jan:-Aristokracia, Oligarkia, Plutokracia, Tirania, Despotia dhe Diktatura.KLASIFIKIMI I ORGANEVE SHTETROREOrganet shtetrore nxjerrin norma juridike, sigurojn zbatimin e tyre dhe ushtrojn pundhe detyra tjera. Secili shtet ka organizatn e vet shtetrore. Organet shtetrore ndahen n:t armatosura dhe civile, urdhrdhnse dhe ekzekutive, t zgjedhura dhe jo t zgjedhura,individuale dhe kolegjiale etj.PARLAMENTIsht organ m i lart pfaqsues n shtetin bashkkohor, i cili ushtron pushtetin legjislativdhe n disa raste edhe at ekzekutiv.N vende t ndryshme ky organ prfaqsues emrohet ndryshe si: kuvend, konvent, sovjet,

kongres, sejm, megjlis, sabor.Parlamenti paraqitet me paraqitjen e kushtetutave pr arsye se kushtetuta shnon kalimingradual t pushtetit nga aristokratt dhe aristokracia n borxhezi nacionale. Fjalaparlament vjen nga fjala latine parlare q dmth me fol.Ky organ sht product i demokracis borxheze, megjithse qysh n shtetet skllavopronaresht paraqitur n form t kuvendit.Parlamenti s pari u paraqit n Angli, gj q vrehet edhe sot n ekzistimin e Dhoms sEprme (t Lordve) si mbeturin e aristokracis. Gjat kohs borxheze ka ardhur nshprehje Dhoma e Poshtme (komunave).Parlamenti zgjedhet n katr vite, prmes votave t fshehta dhe sht organ gjithpopullor.E drejtakushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqenwww.valonhasani.do.am12

Paritit politike luajn rol kyc n punn e parlamentit t cilat caktojn kandidatt e tyre dhepas zgjedhjes ato udhheqin punn e parlamentit qoft si pozit apo si opozit.Kompetencat e parlamentit jan:- Parlamenti sht barts formal i sovranitetit (miraton dhe ndryshon kushtetutn,ligjet)- Parlamenti ndikon n pushtetin administrative (n sistemet e unitetit t pushtetit, nvecanti)- Parlamenti ndikon n mardhniet ndrkombtare.Pr t siguruar mvetsimin e parlamentit modern, sht zbatuar imuniteti parlamentar.Imuniteti parlamentar mbron antart e parlamentit pr t shprehur mendimin e tyre dhelirisht t votojn pr vendimet q merren.Si form e mekanizmit t brendshm t puns, parlamenti formon trupa punues tprhershm dhe t prkohshm, n form t kshillave, komiteteve dhe komisioneve.

SHEFI I SHTETITMe termin shef t shtetit n t drejtn kushtetuese, nnkuptojm individin ose organin i ciliushtron organin e prfaqsimit t shtetit dhe sovranitetit t tij n mardhniet e brendshmedhe ato ndrkombtare.N sistemin presidencial shefi i shtetit sht barts i tr pushtetit ekzekutiv dhe atijadministrative.N monarkin absolute shefi i shtetit sht barts absolut i tr pushtetit. T gjithkushtetutat sanksionojn kompetencat e shefit t shtetit.Kemi disa forma t shefit t shtetit:- Shefi individual i shtetit dhe


10/21

- Shefi kolegjial ose kolektiv i shtetitShefi individual i shtetit sht paraqitur n form t monarkut, kryetarit t republiks dhekryetarit t shtetit.Monarku sht forma m e vjetr e shefit individual t shtetit. Ai e ka trashguar fornin dheka pasur pushtet t pakufizuar.Sistemi feudal karakterizon tipin e monarkis dinastike gj q n shek.XX e kan prdorurushtarakt pr marrjen e pushtetit prmes grushtshtetit. Forma m e fort e shefitindividual t shtetit ka qen monarkia absolute.Pastaj kemi edhe tri forma t tjera si:1. Monarkun n monarkin kushtetuese, i cili prfaqson shtetin, ushtron funksionin embrojtjes s unitetit dhe sovranitetit t shtetit2. Shefi i shtetit me disa prerogativa m t gjera se ai i pari3. Shefi i shtetit n monarkit kushtetuese si shef formal ose faktik i cili emron njpjes t parlamentit dhe prmes dekreteve t caktuara ndryshon kushtetutn.Shefi individual i shtetit n shtetet jomonarkisteKto shtete bazohen n qeverisjen republikane, dhe pr kt arsye shefi i shtetit emrohetsi Kryetar i Republiks rasti i Zvicrrs dhe Kryetar i Shtetit rasti i SHBA-ve.Kryetari i republiks sht shef i shtetit si kategori kushtetuese. Kryetari i shtetit sht sheffaktik i pushtetit ekzekutiv si dhe shef i shtetit.Shefi individual i shtetit sht zbatuar n nj sr shtetesh socialiste si Poloni,

Cekosllovaki, RFPJ, Kin etj.Shefi i shtetit sipas Kushtetuts s Austris, Brazilit, SHBA-ve duhet t ket mbushur 35vjet pr tu kandiduar, kurse Gjermania dhe Turqia nga 40 vjet.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am13Shefi i shtetit n kto vende zgjedhet n kto mnyra:- N zgjedhje t drejtprdrejta nga ana e popullit (Qipro, Kosov, Franc, Island etj)- N zgjedhje t vecanta t trthorta- Nga ana e organit m t lart prfaqsuesMandati i shefit t shtetit zgjat 4,5,6,7 vjet dhe sht i prjetshm n Gan.SHEFI KOLEKTIV I SHTETITFormat e para t shtetit kolektiv i hasim n Grecin Antike, ku sht tentuar q pushtetiekzekutiv ti besohet organeve kolektive. M von kt e hasim n Franc, pas revolucionit

demokratik.Formn e par t shefit kolektiv t pushtetit ekzekutiv e ka zbatuar Zvicrra (1848).Nj form t ngjashme e kemi edhe te Kushtetuta e Uruguajit e vitit 1952, ku funksioninekzekutivo-politik e ushtron Kshilli Kombtar i Qeveris q zgjedhet nga populli memandat 4 vjecar. Prmes ksaj forme sht tentuar ti shmanget si parlamentarizmit klasikashtu edhe sistemit presidencial klasik amerikan.Me kushtetutn e RSFSR t vitit 1918, formohet Komiteti Qendror Ekzekutiv i Sovjetve siform kushtetuese e organit kolektiv ekzekutiv, t cilin e ka zgjedhur Kongresi Gjithrues iSovjetve.Gjithashtu n kushtetutn e BRSS t Brezhnjevit t vitit 1977 dhe at t Stalinit (1936)zbatohet forma e shefit t shtetit si Presideum i Sovjetit Suprem.PRGJEGJSIA E SHEFIT T SHTETITPr kushtetutshmrin dhe demokracin kjo ka nj rndsi t madhe. Pr sa i prket

monarkut, ai jnuk i prgjigjej askujt, ngjashm sht edhe n shtetet me diktaturpersonale. N shtetet me system presidencial ekziston prgjegjsia e kryetarit, kshtu pshsipas Kushtetuts s SHBA-ve kryetari i shtetit dnohet n rast t tradhtis, mito dhekrimeve t tjera t rnda.E drejta e fillimit t procedurs i takon Kongresit, n baz t institucionit t impicimentit. Nsistemet parlamentare shefi i shtetit, kryetari paraqitet para popullit, zotit dhe historis.N shtetet socialiste pr rast tradhtie t tij, ai sht likuiduar fizikisht.QEVERIA n kuptimin e gjr politik, me termin qeveri kuptojm pushtetin. Ai prdoretedhe pr ti shnuar t gjitha organet m t larta legjislative dhe ekzekutive t shtetit.Prfundimisht ky term prdoret pr ta emruar organin m t lart t pushtetit ekzekutiv.


11/21

Nga t gjitha organet dhe institucionet e shtetit, qeveria ka m shum prioritet, sepsepushteti nuk mund t paramendohet n qoft se nuk zbatohet. Pushteti ekzekutiv paraqetnj ndr mekanizmat kryesor t pushtetit dhe formn themelore, nga e cila pasqyrohetkarakteri i pushtetit dhe brendia e rregullimit politik n cdo shtet.QEVERIA N SISTEMIN PARLAMENTARsht organi m i lart ekzekutivo-politik n nj vend. Qqeveria parlamentare s pariparaqitet n Angli, q n praktikn e monarkut q ti ftoj n konsulltime ca antar tKshillit Mbretror.Nj ndr karakteristikat e qeveris parlamentare sht se ajo formohet n parlament dhemvaret nga ai. Ajo formohet nga funksionar politik q kan shumicn n parlament dhemvaret nga ai. Ajo formohet nga funksionar politik q kan shumicn n parlament.E drejtakushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqenwww.valonhasani.do.am14Qeveria n trsi e ushtron pushtetin ekzekutiv dhe administrative, njherit ajo shtkolegj ministrash t cilt mbajn prgjegjsi individuale si ministra n krye t dikastereveprkatse.Qeveria duhet ta gzoj besimin e parlamentit.N Angli, qeverin e formon ajo parti q ka ngadhnjyer n zgjidhjet parlamentare dhesht homogjene sepse formohet nga nj parti politike. N krye t qeveris gjendet

kryeministri, i cili sht lider i partis n pushtet.Qeveria ka t drejt t krkoj zgjedhje t parakohshme. Qeveria angleze formohet nform t kabinetit, politikn faktike e udhheq kryeministri dhe Kanbineti. Ajo prbhet prej30 antar.Kabinetin e prbjn emrat m t shquar t partis n pushtet t cilt udhheqin meministrin e jashtme, brendshme, mbrojtjen, financat e buxhetit, me ekonomin, drejtsinetj.N Franc parlamenti paraqet pushtetin themelor. Pushteti ekzekutiv sipas kushtetuts sFrancs t vitit 1875 i takon Kryetarit t Republiks, t cilin funksion e ushtron drejtprdrejtdhe q formohet sipas vullnetit t parlamentit.M von pushteti faktik sht ushtruar nga Kshilli i Ministrave ku qeverin e formonmandatari q e cakton presidenti dhe e miraton parlamenti, dhe ka mundsi ta rzojqeverin.

ORGANI EKZEKUTIV N SISTEMIN PRESIDENCIALFunksionet legjislative dhe ekzekutive jan t ndara. Pushteti ekzekutiv gjendet n duart ekryetarit t republiks, q mund t prgjigjet vetm para popullit.Kryetari sht shef i shtetit, kryekomandant supreme i forcave t armatosura, krytar ipushtetit administrative dhe qeveris.

Ai emron udhheqsit e departamenteve t administrats udhheq punt e jashtme qndryshe njihet si sekretar shtetror.Edhe pse ktu prdoren termet qeveri dhe kabinet n t vrtt nuk kemi as qeveri e askabinet. Vendimet i merr kryetari.ORGANI EKZEKUTIV N SISTEMET MONOPOLISTEForma e par e ktij sistemi u paraqit n sistemet politike autokrate dhe absolute. Sistemimonopolist nuk paraqet qeverisje personale ose diktatur personale. Kjo sht qeverisjeplutokratike, oligarkike, militariste.

N sistemet bashkkohore monopoliste, funksiononin vendimtar t pushtetit e ushtronqeveria e cila i nnshtrohet nj personi. N kt system ekzisotn edhe organi prfaqsues.ORGANIZIMI I PUSHTETIT EKZEKUTIV N SISTEMIN E KONVENTITSipas Kushtetuts s Zvicrrs ky nocion paraqet nj nga format e shprehjes s sovranitetitpopullor. Prfaqsues i sovranitetit t popullit sht Kuvendi, i cili n cdo 4 vjet zgjedhKshillin Federativ prej 7 antarsh dhe ushtron pushtetin m t lart ekzekutiv dheadministrative.Kshilli Federativ nuk ka cilsin e kolegjit t ministrave, kabinetit dhe as t qeveris.N kushtetutn e Uruguajit pushteti ekzekutiv i besohet Kshillit Kombtar, i cili prbhetprej 9 antarve, q zgjedhen drejtprdrejt n cdo 4 vjet. Ky kshill sht edhe shef i


12/21

shtetit, ai zbaton ligjet, kujdeset pr ruajtjen e rendit juridik, udhheq politikn e jashtme,emron funksionart ushtarak dhe gjyqtart etj.E drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am15SISTEMI I ORGANEVE T DREJTSISMe kt system kuptojm sistemin e vecant t institucioneve shtetrore q organizohendhe funksionojn jasht organeve prfaqsuese dhe atyre ekzekutive, t cilat e ushtrojnpushtetin gjyqsor. N sistemin e organeve t drejtsis hyjn gjykatat.N disa vende n kt organ prfshihet prokuroria dhe avokatia publike. Organet edrejtsis merren me zbatimin e rreguollave t prgjithshme juridike, dhe bn mbrojtjen erendit shoqror, ekonomik e politik.GJYKATA SI KATEGORI E S DREJTS KUSHTETUESEGjykatat mbrojn vlerat dhe interesat themelore t shoqris. Ato jan pjes historike tnjerzimit. Deri sa n fillim paraqiten si kshilla t shtetasve t formuar AD HOC sot atoparaqesin institucione prkatse t pushtetit politik, dhe organe t pazvendsueshme tshtetit.N fillim gjykatat kan qen t mvarura nga pushteti ekzekutiv, dhe kan qen tvarura drejtprdrejt nga ai.N periudhn e ndarjes s pushteteve, gjykatat u shpalln si organe t posacshme, t cilatushtrojn pushtetetin gjyqsor n mnyr t pavarur.Gjykatat kan ndikuar shum n mbrojtjen e t drejtave dhe lirive t njeirut, e sidomos

gjat Revolucionit Borxhez. Gjykatat varen nga niveli i demokracis n nj shtet.SHBA-t gjykatat i konsiderojn si institucion m t rndsishm t ruajtjes s lirive dhe tdrejtave, t kushtetutshmris dhe demokracis.Gjykatat paraqesin institucione dualiste, dhe ktu vlen t prmendet mendimi se gjykatasht institucion shoqror-politik, organ i prkrahjes s pushtetit politik, organ i prbashkti shtetasve dhe i dhuns s jashtme, sht organ q mbron t drejtat dhe lirit e njeriutdhe s fundi sht organ i tjetrsimit t tij.FUNKSIONI GJYQSORNj mori juristsh dhe mendimtarsh, duke filluar nga Ciceroni, Loku, Monteskje kanpohuar se funksioni gjyqsor sht plotsisht i pavarur dhe shrben si mjet mbrojts prkeqprdorjen e funksioneve tjera.Sociologt dhe politikologt realist pohojn se gjyqsia sht institucion thjesht politik.Funksioni gjyqsor paraqet elementin qensor t sistemit politik n nj vend. Ai prbn

bazn e drejtsis.Funksioni gjyqsor sht e garantuar me kushtetut pr mbrojtjen e paanshme t lirive dhet drejtave t njeriut, t prons dhe interesave shtetrore e shoqrore dhe form eshqiptimit t sanksioneve penale n baz t prgjegjsis.

Ajo sht form themelore e ruajtjes s rendit juridik, dhe form e mbrojtjes skushtetutshmris.KOMPTETENCAT E GJYKATAVEGjykatave iu sht besuar gjykimi i veprave penale, pastaj zgjidhja e konflikteve dhe ekontesteve mes personave fizik dhe juridik, me karakter pasuror, juridik, familjar etj.N disa vende ato ushtrojn kontrollin e ligjshmris s akteve t organeve tadministrats, kur vendoset mbi t drejtat e shtetasve.Konfliktin administrative mund ta filloj prokurori, kur konstaton se me ligj sht cenuarindividi apo personi juridik.

Lidhur me konfliktin e administrats ekzisotjn dy sisteme:- Sistemi i klauzuls s prgjithshme- Sistemi i numrimitE drejta kushtetuese -IICopyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libravizitoni faqen www.valonhasani.do.am16PROCEDURA GJYQSOREEkzistojn disa lloj t procedurs gjyqsore:- Penale- Kontestimore- Jashtkontestimore


13/21


14/21

(5) Konventa pr Eliminimin e t gjitha Formave t Diskriminimit Racor;(6) Konventa pr Eliminimin e t gjitha Formave t Diskriminimit ndaj Gruas;(7) Konventa pr t Drejtat e Fmijs;(8) Konventa kundr Torturs dhe Trajtimeve e Ndshkimeve t tjera Mizore, Jonjerzore dhePoshtruese.

Neni 23 [Dinjiteti i Njeriut]

Dinjiteti i njeriut sht i pacenueshm dhe sht baz e t gjitha t drejtave dhe lirive themelore tnjeriut.

Neni 24 [Barazia para Ligjit]

1. T gjith jan t barabart para ligjit. dokush gzon t drejtn e mbrojtjes s barabart ligjore,pa diskriminim.

2. Askush nuk mund t diskriminohet n baz t racs, ngjyrs, gjinis, gjuhs, fes, mendimevepolitike ose t tjera, prejardhjes kombtare a shoqrore, lidhjes me ndonj komunitet, prons,

gjendjes ekonomike, sociale, orientimit seksual, lindjes, aftsis s kufizuar ose ndonj statusitjetr personal.

3. Parimet e mbrojtjes s barabart ligjore nuk parandalojn vnien e masave t nevojshme prmbrojtjen dhe prparimin e t drejtave t individve dhe grupeve q jan n pozit t pabarabart.Masat e tilla do t zbatohen vetm derisa t arrihet qllimi pr t cilin jan vn ato.

Neni 25 [E Drejta pr Jetn]

1. Secili individ gzon t drejtn pr jetn.

2. Dnimi me vdekje sht i ndaluar.

Neni 26 [E Drejta e Integritetit Personal]

Secili person gzon t drejtn e respektimit t integritetit fizik dhe psikik t tij/saj, q prfshin:(1) t drejtn q t marr vendime lidhur me reprodukimin, sipas rregullave dhe procedurave tprcaktuara me ligj;(2) t drejtn q t ket kontroll mbi trupin e saj/tij n pajtim me ligjin;(3) t drejtn q t mos i nnshtrohet trajtimit mjeksor kundr vullnetit t tij/saj n pajtim me ligjin;(4) t drejtn q t mos marr pjes n eksperimente mjeksore ose shkencore, pa plqiminparaprak t saj/tij.

Neni 27 [Ndalimi i Torturs, Trajtimit Mizor, njerzor ose Poshtrues]

Askush nuk i nnshtrohet torturs, ndshkimit a trajtimit mizor, njerzor ose poshtrues.

Neni 28 [Ndalimi i Skllavris dhe i Puns s Detyruar]

1. Askush nuk mund t mbahet n skllavri ose n pozit t ngjashme me skllavrin.

2. Askush nuk mund t shtrngohet pr t kryer pun t detyruar. Pun e detyruar nuk


15/21

konsiderohet puna ose shrbimi i prcaktuar me ligj pr personat e dnuar me vendim t forms sprer gjat vuajtjes s dnimit ose n raste t Gjendjes s Jashtzakonshme, t shpallur sipasrregullave t prcaktuara me kt Kushtetut.

3. Trafikimi i qenieve njerzore sht i ndaluar.

Neni 29 [E Drejta e Liris dhe Siguris]

1. Secilit i garantohet e drejta e liris dhe siguris. Askush nuk mund t privohet nga liria meprjashtim t rasteve t parapara me ligj dhe me vendim t gjykats kompetente, si n vijim:

(1) pas shpalljes s dnimit me burgim pr kryerjen e veprs penale;

(2) pr dyshim t bazuar pr kryerje t veprs penale, vetm kur privimi nga liria me nj baz tarsyeshme konsiderohet i domosdoshm pr t parandaluar kryerjen e nj vepre tjetr penale dhevetm pr nj periudh t shkurtr kohore para gjykimit n mnyrn e prcaktuar me ligj;

(3) pr mbikqyrjen e t miturit pr qllime edukimi ose pr shoqrimin e tij/saj n nj institucionkompetent, sipas nj urdhri t ligjshm;

(4) pr mbikqyrje shndetsore t personit, i cili pr shkak t smundjes paraqet rrezik prshoqrin;

(5) pr hyrje t paligjshme n Republikn e Kosovs ose pas urdhrit t ligjshm pr largim oseekstradim.

2. dokush q privohet nga liria, duhet t vihet n dijeni menjher, pr arsyet e privimit, n gjuhnq ajo/ai e kupton. Njoftimi me shkrim mbi arsyet e privimit duhet t bhet sa m shpejt q t jet emundshme. dokush q privohet nga liria pa urdhr t gjykats, brenda dyzet e tet (48) orshduhet t drgohet prpara gjyqtarit, i cili vendos pr paraburgimin ose lirimin e tij/saj, jo m von sedyzet e tet (48) or nga momenti kur personi i privuar sht sjell para gjykats. dokush qarrestohet, ka t drejtn q t nxirret n gjykim brenda nj periudhe t arsyeshme, ose t lirohet n

pritje t gjykimit, me prjashtim kur gjyqtari konstaton se personi prbn rrezik pr komunitetin oseka rrezik pr ikjen e saj/tij para gjykimit.

3. dokush q privohet nga liria, duhet t njoftohet menjher se ka t drejt t mos jap asnjdeklarat dhe se ka t drejt pr mbrojts sipas zgjedhjes s tij/saj dhe ka t drejt q pa vones tinformoj pr kt personin sipas zgjedhjes s vet.

4. dokush q i hiqet liria me arrest ose ndalim, gzon t drejtn q t prdor mjete juridike pr tsfiduar ligjshmrin e arrestit ose t ndalimit. Rasti do t vendoset nga gjykata brenda nj afati sam t shkurtr dhe nse arresti ose ndalimi sht i paligjshm, do t urdhrohet lirimi i personit.

5. dokush q sht ndaluar ose arrestuar n kundrshtim me dispozitat e ktij neni, gzon tdrejtn e kompensimit n mnyrn e parashikuar me ligj.

6. Personi q vuan dnimin, ka t drejt t ankohet pr kushtet e privimit nga liria, n mnyrn eprcaktuar me ligj.

Neni 30 [T Drejat e t Akuzuarit]

dokush q akuzohet pr vepr penale, gzon t drejtat minimale n vijim:(1) t njoftohet menjher n gjuhn q kupton, pr natyrn dhe shkakun e akuzs kundr saj/tij;(2) t njoftohet pr t drejtat e tij/saj sipas ligjit;


16/21

(3) t ket koh, mundsi dhe mjete t mjaftueshme pr t prgatitur mbrojtjen e vet;(4) t ket ndihmn pa pages t nj prkthyesi, kur nuk flet ose nuk kupton gjuhn n t cilnzhvillohet gjykimi;(5) t ket ndihmn e nj mbrojtsi q e zgjedh, t komunikoj lirisht me t dhe, nse nuk kamjete t mjaftueshme, ti sigurohet mbrojtja falas;(6) t mos shtrngohet pr t dshmuar kundr vetvetes ose pr t pranuar fajsin e vet.

Neni 31 [E Drejta pr Gjykim t Drejt dhe t Paanshm]

1. dokujt i garantohet mbrojtje e barabart e t drejtave n procedur para gjykatave, organeve ttjera shtetrore dhe bartsve t kompetencave publike.

2. dokush gzon t drejtn pr shqyrtim publik t drejt dhe t paanshm lidhur me vendimet prt drejtat dhe obligimet ose pr cilndo akuz penale q ngrihet kundr saj/tij brenda nj afati tarsyeshm, nga nj gjykat e pavarur dhe e paanshme, e themeluar me ligj.

3. Gjykimi sht publik, me prjashtim t rasteve kur gjykata, n rrethana t veanta, konsideronse, n t mir t drejtsis, sht i domosdoshm prjashtimi i publikut, ose i prfaqsuesve tmedieve, sepse prania e tyre do t prbnte rrezik pr rendin publik ose sigurin kombtare,

interesat e t miturve, ose pr mbrojtjen e jets private t palve n proces, n mnyrn eprcaktuar me ligj.

4. dokush i akuzuar pr vepr penale ka t drejt t'u bj pyetje dshmitarve dhe t krkojparaqitjen e detyrueshme t dshmitarve, t ekspertve dhe t personave t tjer, t cilt mund tsqarojn faktet.

5. dokush i akuzuar pr vepr penale, prezumohet t jet i pafajshm derisa t mos dshmohetfajsia e tij/saj, n pajtim me ligjin.

6. Ndihma juridike falas do tu mundsohet atyre q nuk kan mjete t mjaftueshme financiare,nse nj ndihm e till sht e domosdoshme pr t siguruar qasjen efektive n drejtsi.

7. Procedurat gjyqsore q prfshijn t miturit rregullohen me ligj, duke respektuar rregullat dheprocedurat e veanta pr t miturit.

Neni 32 [E Drejta pr Mjete Juridike]

Secili person ka t drejt t prdor mjetet juridike kundr vendimeve gjyqsore dhe administrativet cilat cenojn t drejtat ose interesat e saj/tij n mnyrn e prcaktuar me ligj.

Neni 33 [Parimi i Legalitetit dhe Proporcionalitetit n Rastet Penale]

1. Askush nuk mund t akuzohet ose t dnohet pr asnj vepr e cila, n momentin e kryerjes,

nuk ka qen e prcaktuar me ligj si vepr penale, me prjashtim t veprave t cilat, n kohn ekryerjes s tyre, sipas s drejts ndrkombtare, prbnin gjenocid, krime lufte ose krime kundrnjerzimit.

2. Dnimi i shqiptuar pr nj vepr penale nuk mund t jet m i ashpr sesa ka qen i prcaktuarme ligj n kohn e kryerjes s veprs.

3. Ashprsia e dnimit nuk mund t jet n disproporcion me veprn penale.

4. Dnimet prcaktohen n baz t ligjit q ka qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs penale,


17/21

me prjashtim t veprave pr t cilat ligji i mvonshm i aplikueshm sht m i favorshm prkryesin e veprs.

Neni 34 [E Drejta pr t mos u Gjykuar dy her pr t njjtn Vepr]

Askush nuk mund t gjykohet m shum se nj her pr t njjtn vepr penale.

Neni 35 [Liria e Lvizjes]

1. Shtetasit e Republiks s Kosovs dhe t huajt q jan banor t ligjshm t Kosovs, kan tdrejt t lvizin lirisht n Republikn e Kosovs dhe t zgjedhin vendbanimin.

2. Secili person ka t drejt t largohet nga vendi. Kufizimet e ksaj t drejte rregullohen me ligj,nse ato jan t nevojshme pr procedurn ligjore, zbatimin e vendimit t gjykats ose pr tprmbushur obligimin pr mbrojtjen e shtetit.

3. Shtetasve t Republiks s Kosovs nuk do tu ndalohet hyrja n Republikn e Kosovs.

4. Shtetasit e Republiks s Kosovs nuk mund t ekstradohen nga Kosova kundr vullnetit t tyre,me prjashtim t rasteve kur me ligj dhe marrveshjet ndrkombtare sht prcaktuar ndryshe.

5. E drejta e t huajve pr t hyr n Republikn e Kosovs dhe pr tu vendosur n vend,rregullohet me ligj.

Neni 36 [E Drejta e Privatsis]

1. dokush gzon t drejtn q ti respektohet jeta private dhe familjare, pacenueshmria ebaness dhe fshehtsia e korrespondencs, telefonis dhe e komunikimeve t tjera.

2. Kontrollet e cilsdo banese ose cilitdo objekti privat, q mendohet se jan t domosdoshme pr

hetimin e krimit, mund t bhen vetm deri n shkalln e domosdoshme dhe vetm pas miratimitnga ana e gjykats, pas shpjegimit t arsyeve pse nj kontroll i till sht i domosdoshm.Shmangia nga kjo rregull lejohet, nse sht e domosdoshme pr arrestim t ligjshm, prmbledhjen e provave q ka rrezik t humbasin ose pr mnjanimin e rrezikut t drejtprdrejt dheserioz pr njerzit dhe pr pasuri, n mnyrn e prcaktuar me ligj. Gjykata duhet q t miratojveprimet e tilla n mnyr retroaktive.

3. Fshehtsia e korrespondencs, telefonis dhe komunikimit tjetr, sht e drejt e pacenueshme.Kjo e drejt mund t kufizohet vetm prkohsisht, n baz t vendimit gjyqsor, nse sht edomosdoshme pr ecurin e procedurs penale ose pr mbrojtjen e vendit, n mnyrn eparashikuar me ligj.

4. Secili person gzon t drejtn e mbrojtjes s t dhnave personale. Mbledhja, ruajtja, qasja,

korrigjimi dhe shfrytzimi i tyre rregullohet me ligj.

Neni 37 [E Drejta e Martess dhe Familjes]

1. N baz t plqimit t lir, dokush gzon t drejtn t martohet dhe t drejtn q t krijojfamilje n pajtim me ligjin.

2. Martesa dhe zgjidhja e saj rregullohen me ligj dhe bazohen n barazin e bashkshortve.


18/21

3. Familja gzon mbrojtje t veant t shtetit, n mnyrn e rregulluar me ligj.

Neni 38 [Liria e Besimit, e Ndrgjegjes dhe e Fes]

1. Liria e besimit, e ndrgjegjes dhe e fes, sht e garantuar.

2. Liria e besimit, e ndrgjegjes dhe e fes ngrthen t drejtn pr t pranuar dhe pr tmanifestuar fen, t drejtn pr t shfaqur bindjet personale dhe t drejtn pr t pranuar oserefuzuar pr t qen antar i nj bashksie ose grupi fetar.

3. Askush nuk mund t detyrohet ose t ndalohet, n kundrshtim me ndrgjegjen e vet, q tmarr pjes n praktikimin e fes si dhe t bj publike bindjet ose besimin e tij/saj.

4. Liria e manifestimit t fes, e besimit dhe e ndrgjegjes mund t kufizohet me ligj, nse nj gj etill sht e domosdoshme pr mbrojtjen e siguris dhe rendit publik, t shndetit, ose t tdrejtave t personave t tjer.

Neni 39 [Konfesionet Fetare]

1. Republika e Kosovs siguron dhe mbron autonomin fetare dhe monumentet fetare brendaterritorit t saj.

2. Konfesionet fetare jan t lira q t rregullojn pavarsisht organizimin e vet t brendshm,veprimtarit fetare, si dhe ritet fetare.

3. Konfesionet fetare kan t drejt t themelojn shkolla fetare dhe institucione bamirse n pajtimme kt Kushtetut dhe me ligj.

Neni 40 [Liria e Shprehjes]

1. Liria e shprehjes sht e garantuar. Liria e shprehjes prfshin t drejtn pr t shprehur, pr tshprndar dhe pr t marr informacione, mendime dhe mesazhe t tjera, pa u penguar ngaaskush.

2. Liria e shprehjes mund t kufizohet me ligj n raste kur nj gj e till sht e domosdoshme prparandalimin e nxitjes dhe provokimit t dhuns dhe armiqsive n baza t urrejtjes racore,kombtare, etnike ose fetare.

Neni 41 [E Drejta e Qasjes n Dokumente Publike]

1. Secili person gzon t drejtn t qasjes n dokumente publike.

2. Dokumentet q mbajn institucionet publike dhe organet e pushtetit shtetror, jan publike, meprjashtim t informacioneve q jan t kufizuara me ligj, pr shkak t privatsis, t sekreteveafariste ose t informacioneve t klasifikuara t siguris.

Neni 42 [Liria e Medieve]

1. Garantohet liria dhe pluralizmi i medieve.

2. Censura sht e ndaluar. Askush nuk mund t pengoj shprndarjen e informacionit ose t


19/21

ideve nprmjet medieve, me prjashtim t rasteve kur nj gj e till sht e domosdoshme prparandalimin e nxitjes dhe provokimit t dhuns dhe armiqsive n baza t urrejtjes racore,kombtare, etnike ose fetare.

3. dokush ka t drejt t korrigjoj informacionin e pavrtet, jo t plot ose t pasakt tpublikuar, nse cenon t drejtat ose interesat e saj/tij, n pajtim me ligjin.

Neni 43 [Liria e Tubimit]

Liria e tubimit paqsor sht e garantuar. Secili person gzon t drejtn pr t organizuar tubime,protesta dhe demonstrata, si dhe t drejtn pr t marr pjes n to. Kto t drejta mund tkufizohen me ligj, nse sht e domosdoshme pr t siguruar rendin publik, shndetin publik,sigurin kombtare, ose mbrojtjen e t drejtave t t tjerve.

Neni 44 [Liria e Asociimit]

1. Liria e asociimit sht e garantuar. Liria e asociimit ngrthen t drejtn e secilit pr t themeluarnj organizat pa pasur nevoj t siguroj leje, pr t qen ose pr t mos qen antar i nj

organizate, si dhe pr t marr pjes n aktivitete t nj organizate.

2. Liria pr t themeluar sindikata dhe pr tu organizuar, me qllim q t mbrohen interesat, shte garantuar. Kufizimi i ksaj t drejte mund t bhet me ligj pr kategori t veanta t punonjsve.

3. Organizatat ose aktivitetet q kan pr qllim cenimin e rendit kushtetues, shkeljen e lirive dhe tdrejtave t njeriut, ose nxitjen e urrejtjes racore, kombtare, etnike a fetare, mund t ndalohen mevendim gjyqsor t gjykats kompetente.

Neni 45 [T Drejtat Zgjedhore dhe t Pjesmarrjes]

1. do shtetas i Republiks s Kosovs q ka arritur moshn tetmbdhjet vje, qoft edhe ditn

e zgjedhjeve, gzon t drejtn t zgjedh dhe t zgjedhet, me prjashtim kur kjo e drejt i kufizohetme vendim gjyqsor.

2. Vota sht personale, e barabart, e lir dhe e fsheht.

3. Institucionet shtetrore mbshtesin mundsit pr pjesmarrjen e donjrit n aktivitete publikedhe t drejtn e secilit pr t ndikuar n mnyr demokratike n vendimet e organeve publike.

Neni 46 [Mbrojtja e Prons]

1. E drejta e prons sht e garantuar.

2. Shfrytzimi i prons rregullohet me ligj, n pajtim me interesin publik.

3. Askush nuk do t privohet n mnyr arbitrare nga prona. Republika e Kosovs ose autoritetipublik i Republiks s Kosovs mund t bj ekspropriimin e prons nse ky ekspropriim sht iautorizuar me ligj, sht i nevojshm ose i prshtatshm pr arritjen e qllimit publik ose prkrahjene interesit publik, dhe pasohet me sigurimin e kompensimit t menjhershm dhe adekuat prpersonin ose personat prona e t cilave ekspropriohet.

4. Kontestet q lindin nga akti i Republiks s Kosovs ose autoritetit publik t Republiks sKosovs pr t cilat pretendohet se prbjn ekspropriimin, do t zgjidhen nga gjykata kompetente.


20/21

5. Prona intelektuale mbrohet me ligj.

Neni 47 [E Drejta pr Arsimin]

1. Secili person gzon t drejtn e shkollimit themelor pa pages. Shkollimi i detyrueshmrregullohen me ligj dhe financohet nga fondet publike.

2. Institucionet publike sigurojn pr secilin person mundsi t barabarta pr tu arsimuar, sipasaftsive dhe nevojave t veanta t tij/saj.

Neni 48 [Liria e Artit dhe e Shkencs]

1. Liria e krijimtaris artistike dhe shkencore sht e garantuar.

2. Liria akademike sht e garantuar.

Neni 49 [E Drejta e Puns dhe Ushtrimit t Profesionit]

1. E drejta e puns garantohet.

2. Secili person sht i lir t zgjedh profesionin dhe vendin e puns.

Neni 50 [T Drejtat e Fmijs]

1. Fmijt gzojn t drejtn e mbrojtjes dhe t kujdesit t domosdoshm pr mirqenien e tyre.

2. Fmijt e lindur jasht martese, kan t drejta t barabarta me t lindurit n martes.

3. Secili fmij gzon t drejtn pr t qen i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi dhe eksploatimi.

4. T gjitha veprimet q kan t bjn me fmijt, t ndrmarra qoft nga institucionet e pushtetitpublik, qoft nga institucionet private, do t jen n interesin m t mir t fmijve.

5. Secili fmij gzon t drejtn pr raporte t rregullta personale dhe kontakte t drejtprdrejta meprindrit e vet, me prjashtim kur institucioni kompetent prcakton se nj gj e till sht nkundrshtim me interesat m t mira t fmijs.

Neni 51 [Mbrojtja Shndetsore dhe Sociale]

1. Kujdesi shndetsor dhe sigurimi social rregullohen me ligj.

2. Sigurimi social themelor, q ka t bj me papunsin, smundjen, aftsit e kufizuara dhemoshn e shtyr, rregullohet me ligj.

Neni 52 [Prgjegjsia pr Mjedisin Jetsor]

1. Natyra dhe biodiversiteti, mjedisi jetsor dhe trashgimia kombtare, jan prgjegjsi pr secilin.

2. Institucionet e pushtetit publik angazhohen pr ti garantuar secilit mundsin q t ndikoj n


21/21

vendimet q kan t bjn me mjedisin jetsor ku ajo/ai jeton.

3. Ndikimi n mjedisin jetsor merret parasysh nga institucionet publike n procesin e marrjes svendimeve.

Neni 53 [Interpretimi i Dispozitave pr t Drejtat e Njeriut]

T drejtat njeriut dhe lirit themelore t garantuara me kt Kushtetut, interpretohen n harmonime vendimet gjyqsore t Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut.

Neni 54 [Mbrojtja Gjyqsore e t Drejtave]

dokush gzon t drejtn e mbrojtjes gjyqsore n rast t shkeljes ose mohimit t ndonj t drejtet garantuar me kt Kushtetut ose me ligj, si dhe t drejtn n mjete efektive ligjore nsekonstatohet se nj e drejt e till sht shkelur.

Neni 55 [Kufizimi i t Drejtave dhe Lirive Themelore]

1. T drejtat dhe lirit themelore t garantuara me kt Kushtetut, mund t kufizohen vetm meligj.

2. T drejtat dhe lirit themelore t garantuara me kt Kushtetut, mund t kufizohen vetm derin at mas sa sht e domosdoshme q, n nj shoqri t hapur dhe demokratike, t prmbushetqllimi pr t cilin lejohet kufizimi.

3. Kufizimet e t drejtave dhe lirive themelore t garantuara me kt Kushtetut, nuk mund tbhen pr qllime t tjera, prve atyre pr t cilat jan prcaktuar.

4. Me rastin e kufizimit t t drejtave t njeriut dhe interpretimit t atyre kufizimeve, t gjithainstitucionet e pushtetit publik, dhe sidomos gjykatat, e kan pr detyr ti kushtojn kujdes

esencs s t drejts q kufizohet, rndsis s qllimit t kufizimit, natyrs dhe vllimit tkufizimit, raportit midis kufizimit dhe qllimit q synohet t arrihet, si dhe t shqyrtojn mundsin erealizimit t atij qllimi me kufizim m t vogl.

5. Kufizimi i t drejtave dhe lirive t garantuara me kt Kushtetut, nuk bn t mohoj kurrsesiesencn e s drejts s garantuar.

Neni 56 [T Drejtat dhe Lirit Themelore gjat Gjendjes s Jashtzakonshme]

1. Shmangia nga t drejtat dhe lirit themelore q mbrohen me Kushtetut, mund t bhet vetmpas shpalljes s Gjendjes s Jashtzakonshme sipas ksaj Kushtetute dhe vetm deri n masnsa sht e domosdoshme nn rrethanat e dhna.

2. Shmangia nga t drejtat dhe lirit themelore t garantuara me nenet 23, 24, 25, 27, 28, 29, 31,33, 34, 37 dhe 38, t Kushtetuts nuk sht e lejuar n kurrfar rrethanash.

Mesime Te Drejtes Kushtetuse

Documents

Transcript of Mesime Te Drejtes Kushtetuse