Menaxhimi i burimeve njerzore Dr Ymer Havolli

MENAXHIMI I BURIMEVE NJERZORE Dr. Ymer Havolli

Skript

Fakulteti

Ekonomik

Universiteti i Prishtins Fakulteti Ekonomik

2014

| Dr. Ymer Havolli

2 MENAXHIMI I BURIMEVE NJERZORE

Kapitulli 1: KONCEPTI I BURIMEVE NJERZORE

Burimet njerzore jan njerzit (prfshir diturin e tyre, aftsit dhe shkathtsit), t cilt kryejn punt konkrete brenda ndrmarrjes. Burimet paraqesin mjetet nprmjet t cilave ndrmarrjet duke kryer misionin e tyre, kto burime i transformojn n vlera t reja t prdorimit sipas nevojave dhe krkesave t tregut.

Njerzit q merren me ndrrimin e strukturs organizative dhe udhheqjen e ndrmarrjeve quhen menaxher.

Ndrkaq, funksioni i planifikimit, organizimit, burimeve njerzore, udhheqja dhe kontrolli i punve n ndrmarrje paraqesin menaxhmentin.

Menaxhimi i burimeve njerzore sht diciplin shkencore, e cila ka pr subjekt njeriun, angazhimet e tij, zhvillimin, prgatitjen, motivimin, shprblimin etj.

Karakteristikat kryesore t burimeve njerzore jan:

Plotsimi i nevojave t burimeve njerzore, duke u mbshtetur n strategjin e ndrmarrjes dhe n bizneset e saj.

Prkrahja reciproke e politikave dhe praktikave t punsimit, adaptimit dhe integrimit t burimeve njerzore, duke zbatuar politikat e zhvillimit t tyre.

Krijimi i hapsirave dhe mundsive t puntorve n mnyr t vazhdueshme.

Burimet njerzore konsiderohen si prparsi konkurruese t ndrmarrjeve.

Termi Menaxhimi i Burimeve Njerzore, prdoret sot n vend t termit Menaxhimi i Personelit, i prdorur n t kaluarn, q n thelb sht e njjta gj, vetm se termi i ri thekson se punonjsit nuk jan thjesht nj shpenzim, por nj burim (resurs) i ndrmarrjes, ashtu sikurse edhe kapitali dhe pajisjet tjera, madje burim m i rndsishm i saj.

Procesi i menaxhimit t burimeve njerzore

Menaxhmenti i burimeve njerzore sht nj proces, i cili duhet t bj sigurimin e njerzve t duhur, n vendin e duhur dhe n kohn e duhur, duke marr parasysh nevojat e ndrmarrjes.

Menaxhimi i B.Nj. sht nj proces, i cili prve menaxhimit t t gjitha burimeve t ndrmarrjes, ka pr detyr edhe identifikimin e burimeve t rekrutimit dhe t zgjedhjes, trajnimit, zhvillimit, prparimit etj.

Struktura menaxheriale e B.Nj. t ndrmarrjeve varet nga disa kritere: 1. Fusha e veprimtaris, 2. Niveli i pajisjes teknologjike t ndrmarrjes, 3. Madhsia e ndrmarrjes, 4. Ndrlikueshmria e saj etj.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 2: MENAXHMENTI I BURIMEVE NJERZORE

Zhvillimi i konceptit t menaxhmentit t burimeve njerzore ka filluar t paraqitet n vitet e 80-ta t shekullit t kaluar.

Zhvillimi i konceptit t personelit

Menaxhmenti i personelit, m tepr sht i prqndruar n fuqin puntore, kryesisht i drejtuar n organizimin e puntorve, gjetjen dhe trajnimin e tyre, angazhimin q t bhen pagesa pr ta, pasqyrimin e pritjeve t menaxhmentit, barazimin e aksioneve menaxheriale etj.

Personeli i ndrmarrjes n kuptimin e gjr nnkupton se t gjith njerzit jan t zn me pun n ndrmarrje, njerzit t cilt jan n procesin e prgatitjes dhe njerzit t cilt jan t papun dhe jan potencialisht t gatshm pr tu angazhuar n mnyr efektive n procesin e puns, ndrsa n kuptimin e ngusht, personeli i ndrmarrjes prfshin t gjith ata q ndrmarrja i punson pa marr parasysh prgatitjen e tyre profesionale, vendet e puns, funksionet etj, q prbhen nga faktort e brendshm dhe t jashtm.

Faktort e jashtm kan t bjn me ndrtimin e sistemit efikas ekonomik n t cilin operojn ndrmarrjet. Quhen faktor t jashtm, pr shkak se nuk mund t ndikohet e as t ndrrohet nga nj subjekt ekonomik individualisht.

Faktort e brendshm t nj ndrmarrjeje kan t bjn me organizimin sistemor brenda ndrmarrjes (si punojn puntort si individ, si punojn n grupe pununese, si jan t organizuar ata dhe si sht procesi i interaksionit mes tyre), sidhe funksionimi i sistemit teknik (mnyra se si sht organizuar puna pr prodhimin e produkteve dhe shrbimeve dhe si bhet shprndarja e tyre deri te konsumatort).

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 3: ZHVILLIMI I KONCEPTIT T MENAXHMENTIT T BURIMEVE NJERZORE

3.1. Zhvillimi i konceptit t menaxhmentit t burimeve njerzore

Koncepti i menaxhmentit t burimeve njerzore, n mnyr m t theksuar ka filluar t

paraqitet n vitet e 80-ta t vitit t kaluar.

Deri ather n prdorim ishte koncepti menaxhmenti i personelit, t cilin pas ktyre

viteve do ta zvendsoj koncepti i menaxhmentit t burimeve njerzore. Ka

mendimtar t cilt thon se ndryshimet midis ktyre dy koncepteve jan t vogla. Kto

koncepte dallojn nga njri-tjetri lidhur me mnyrn e qasjes, menaxhimin, organizimin

dhe angazhimin prdorimin e njeriut. Krahasuar me funksionin e konceptit t

personelitmenaxhmenti i burimeve njerzore fut ndryshime cilsore n kt kuptim.

3.2. Zhvillimi i konceptit t personelit

Menaxhmenti i personelit m tepr sht i prqndruar n fuqin puntore (work-force

centred), kryesisht i drejtuar n organizimin e puntorve, gjetjen dhe trajnimin e tyre,

aranzhimin q t bhen pagesa pr ta, pasqyrimin e pritjeve t menaxhmentit,

barazimin e aksioneve menaxheriale, plotsimin e nevojave t puntorve, duke u

mbshtetur n punn e tyre, zgjidhjen e problemeve t cilat mund t shkaktojn

paknaqsin e tyre.

MBNJ sht i prqndruar m tepr kah burimet (resource centred), i orientuar

kryesisht n nevojat e menaxhmentit pr BNJ (jodomosdoshmrisht puntor) n

planifikim, monitorim dhe kontrollim, m pak n ndrmjetsim. Zgjidhja e problemeve

ndrmerret me antart e tjer t menaxhmentit n shtjet e BNJ e m pak me

puntort dhe prfaqsuesit e tyre.

Termi personel prfshin krejt ata q deri tani i kemi quajtur kuadr. Rrjedh nga gjuha

frenge (le cadare), q nnkupton personat e punsuar, n radh t par ekspertt dhe

udhheqsit. Kt term mund ta shprehim n dy kuptime:

1. N kuptim t gjer, i cili nnkupton t gjith njerzit e punsuar n ndrmarrje,

njerzit t cilt jan n procesin e prgatitjes dhe njerzit t cilt jan t papun dhe

jan potencialisht t gatshm pr tu angazhuar n mnyr efektive n procesin e

puns.

2. N kuptim t ngusht, personeli i ndrmarrjes prfshin krejt ata q ndrmarrja i

punson, pa marr parasysh prgatitjen e tyre profesionale, prgatitjet e tyre,

funksionet etj.

| Dr. Ymer Havolli


Pr ta sqaruar m mir kuptimin e burimeve njerzore, po e paraqesim edhe at se ka

kuptojm me fuqi puntore.

Me fuqi puntore kuptojm aftsit fizike dhe mendore q i ka njeriu, t cilat i shfrytzon

n proceset e prodhimit pr krijimin e vlerave t reja. N ekonomin e tregut, fuqia

puntore ka cilsin e mallit dhe i nnshtrohet ligjeve t tregut.

3.3. Ndryshimet e MBNJ n rrethinn e sotme

Ndrmarrjen duhet ta trajtojm si nj sistem t hapur, ndrkaq produktet ose shrbimet

e saj duhet ti konsiderojm si proces n t cilin transformohen inputet (t gjitha llojet e

burimeve: materiale, njerzore dhe financiare), n outpute me vlera t caktuara, t cilat

i forohen rrethins pr konsumimin e tyre.

Funksioni i prgjithshm i resurseve njerzore duhet t jet konkurrenca, n mnyr q

ti trheq aplikantt e kualifikuar dhe pastaj ti ruaj ata.

N botn bashkkohore ndrmarrjet operojn n rrethin dinamike, e cila sht e

ndikuar prej nj numri t madh faktorsh. Si pjes e ndrmarrjes, edhe burimet

njerzore i jan t ekspozuara ktyre ndryshimeve dhe faktorve q ndikojn n kto

ndryshime.

Ndryshimet kryesisht ndikohen dhe shkaktohen nga:

Faktort e jashtm dhe

Faktort e brendshm.

Faktort e jashtm kan t bjn me ndrtimin e sistemit efikas ekonomik n t cilin

operojn ndrmarrjet. Quhen faktor t jashtm pr shkak q nuk mund t ndikohen e

as t ndrrohen nga nj subjekt ekonomik individualisht.

Po kshtu, infrastruktura legjislative e sistemit ekonomik rregullon qasjen dhe mnyrn

e shfrytzimit t burimeve, vemas t resurseve njerzore, obligimet e ndrmarrjeve,

detyrat e t punsuarve, mbrojtjen e tyre, tregun e hapur t lir dhe konkurrencn etj.

Gjithashtu, faktor i jashtm n menaxhmentin e burimeve njerzore mund t

numrohet edhe politika ekonomike. Politika ekonomike ndikon n afarizmin e

ndrmarrjeve. Numrohet si faktor i jashtm, pr shkak se ndrmarrja si subjekt

ekonomik i veant nuk mund ta ndryshoj at.

Politika ekonomike ndikon n kushtet e afarizmit, me kt edhe n afarizmin dhe

sjelljen e ndrmarrjeve brenda sistemit ekonomik.

| Dr. Ymer Havolli


Ndrtimi i infrastrukturs legjislative

Infrastruktura legjislative ka t bj me nj mori ligjesh, t cilat rregullojn organizimin e

subjekteve ekonomike prej fazs fillestare t themelimit t tyre, afarizmit t tyre, e deri

te parashikimi i mundsis s ndrprerjes s afarizmit dhe falimentimit n rast t

afarizmit negativ.

Prgjegjsia e menaxhmentit t burimeve njerzore sht t krijoj edukim pr ligjin.

Nse injorohet ligji, shkelet ligji, ather nuk ka justifikim, menaxheri dhe ndrmarrja

jan prgjegjs pr kt.

N botn bashkkohore, kto ligje jan:

Ligji pr t drejtat e njeriut,

Ligji kundr diskriminimit,

Ligji lidhur me barabarsin n punsim,

Ligji pr barazin gjinore.

3.4. Tregu i puns

do treg ka blers dhe shits. Edhe tregu i puns ka blers dhe shits. Edhe tregu i

puns ka blers dhe shits t fuqis puntore: blers jan pundhnsit, ndrkaq shits

jan puntort t cilt e shesin fuqin e tyre fizike dhe mendore.

Tregu i puns sht i komponuar nga blersit dhe shitsit e fuqis puntore. Pr

ndrmarrjen ky sht faktor i jashtm i saj rrethin e saj.

Si n do treg q caktohen mimet, edhe tregu i puns mimet i cakton n bz t oferts

dhe krkess pr pun t caktuar ose profesione t caktuara.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 4: DEFINIMI I NEVOJAVE PR BURIME NJERZORE

Definimi i nevojave pr personel

Paraqet nj aktivitet planifikues t menaxherit, dhe n t njjtn koh, hapin e par t ndrtimit t politiks pr burime njerzore.

Me rastin e definimit t nevojave pr personel, menaxheri duhet t jet n gjendje ti njoh:

1. Punt e nevojshme q duhet t kryhen, 2. Edukimi, aftsit dhe shkathtsit e nevojshme pr pun, 3. Numrin e njerzve q krkohet pr ti kryer kto pun,

Procesi i definimit t nevojave pr personel varet dhe ka lidhshmri direkte me: 1. Strukturn teknologjike t ciln e posedon organizata, 2. Organizimin e puns, 3. Edukimin, 4. Strukturn e tregut t puns.

Bazuar n strategjin e organizats bhet klasifikimi i nevojave pr personel n kto grupe:

1. Nevojat pr burime t reja njerzore - hapja e vendeve t reja t puns, 2. Zvendsimi i burimeve njerzore, 3. Zvendsimin e burimeve njerzore pr shkak t fluktuacioneve, shkuarjes n

kompani tjera.

Procesi i identifikimit t punve t nevojshme, sht aktivitet, nprmjet t cilit bhen hapat fillestar pr definimin e nevojave pr burime njerzore, duke marr parasysh edhe strukturn e tyre. Kto aktivitete t cilat jan t lidhura me identifikimin, krjimin dhe plotsimin e vendeve t puns me burime njerzore, i prkasin menaxhmentit t burimeve njerzore.

Krkesat pr personel nuk mund t realizohen me aksione t kufizuara, t pakoordinuara dhe stihike, por duhet t jen t planifikuara mir.

N kt proces s pari duhet t fillohet me: 1. Definimin e objektivave t organizats, 2. Diagnostifikimin - analizimin e gjendjes aktuale, 3. Planifikimin e burimeve njerzore, 4. Zbatimin e planit.

Planifikimi i burimeve njerzore sht proces i prpjekjes s menaxherve dhe udhheqsve t organizats q prpara dhe m hert se t fillojn proceset e marrjes s vendimeve pr zgjedhjen e burimeve njerzore, ti parashikojn nevojat pr burime njerzore.

| Dr. Ymer Havolli


N kt proces prfshihen: 1. Plani i nevojave pr personel, 2. Plani i zgjedhjes, 3. Plani i vendosjes dhe i orientimit, 4. Planit t prparimit, 5. Plani i edukimit plotsues.

Hapi i par n identifikimin e vendeve t reja t punve krkon t identifikoj strukturn dhe numrin e nevojshm t strukturs kualifikuese, q prfshin tri procese kryesore:

1. Veprimtarin e organizats, 2. Veprimtarin plotsuese t saj, 3. Aktivitetet administrative.

Faktort me rndsi t cilt ndikojn n identifikimin e vendeve t reja t puns dhe burimeve njerzore, strukturn e tyre jan:

1. Zgjidhjet tekniko teknologjike, 2. Sasia e prodhimit dhe shrbimeve, 3. Normativi i puns s harxhuar.

PRCAKTIMI I OBJEKTIVAVE

sht hapi i par dhe m strategjik n identifikimin e nevojave pr planifikimin e burimeve njerzore. Me prcaktimin e nevojave fillon angazhimi i menaxherve pr efikasitetin organizativ.

Gjat identifikimit t punve t nevojshme, menaxhert duhet ti ken t qarta objektivat dhe t ken prgjigje n kto pyetje:

far diturie krkohet?

far punsh do t kryhen?

Si punohen ato pun?

Objektivat paraqesin gjendjen e re cilsore dhe kuantitative ndaj t cilave orientohen aktivitetet pr realizimin e tyre n aspektin material dhe n aspektin e burimeve njerzore.

Objektivat duhet t prmbajn: gjendjen ekzistuese t burimeve njerzore, gjendjen t ciln e dshirojm me burime njerzore dhe kohn kur objektivat duhet t prmbushen.

DIAGNOSTIFIKIMI I GJENDJES EKZISTUESE

Nnkupton analizn aktuale t burimeve njerzore n organizat nga t gjitha aspektet.

N procesin e indentifikimit t gjendjes ekzistuese me burime njerzore, duhet t marrim prgjigje nga analiza SWOT n kto pyetje:

1. N far mase kan qen t suksesshme burimet njerzore? 2. Si jan prmbushur objektivat? 3. Ku qndrojn ngecjet? 4. far duhet t ndrmerret q t tejkalohen kto ngecje ose t rritet efikasiteti i

shfrytzimit t tyre?

| Dr. Ymer Havolli


Objektivi i analizimit t gjendjes ekzistuese sht q t krijoj siguri n identifikimin e nevojave pr burime njerzore dhe ky diagnostifkim krkon analiz t gjithanshme dhe krahasim, n mnyr q t krijohet pasqyra e gjendjes momentale me at t dshiruar.

N procesin e identifikimit t punve ekzistuese dhe numrit t nevojshm t burimeve njerzore, menaxhert duhet t jen t prgatitur dhe t jen t aft q n baz t rezultateve dhe prfundimeve nga analizat e gjendjes aktuale me burime njerzore, t bjn planifikimin e burimeve njerzore pr periudha t ardhshme.

Analizat duhet t mbshteten n faktort e brendshm dhe t jashtm, dhe pr kt menaxhert duhet t:

1. Identifikojn nevojat pr burime njerzore, 2. Identifikojn vendet e puns, 3. Identifikojn koston pr do vend t ri t puns, 4. Identifikojn krkesat e vendit t puns etj.

ANALIZA E PUNVE

Ky aktivitet mbshtetet nga nj numr i informatave t cilat mblidhen, prpunohen dhe analizohen nga menaxhmenti i ndrmarrjes. Kto informata kan t bjn me punn, krkesat e saj, prgjegjsit dhe specifikat e veanta t puns.

T dhnat jan baz pr analizimin e vendeve t puns, dhe i mundsojn menaxherve q prve analizimit t puns, t jen n gjendje q ta diferencojn vendin e ri t puns nga punt tjera.

Analizimi i vendeve t puns prfshin: a) Aktivitetet e puns dhe t sjelljes, b) Interaksionet me t tjert, c) Standardet e performancave, d) Ndikimi n buxhet dhe financa, e) Makinat dhe pajisjet q prdoren, f) Kushtet e puns etj.

Dizajnimi i puns sht planifikimi dhe specifikimi i detyrave t puns, sidhe krijimi i vendit t puns, i cili duhet t plotsoj krkesat e puns duke realizuar detyrat e puns.

Analiza e punve sht shkall e aftsis s t kuptuarit t nevojs pr burime njerzore, q ka t bj me planifikimin, krijimin dhe specifikimin e vendeve t puns.

Prshkrimi i puns - Pas mbledhjes s t dhnave dhe analizimit t tyre, duhet t bhet prshkrimi i vendit t puns.

| Dr. Ymer Havolli


Prshkrimi i vendit t puns prmban: 1. Qllimin e puns, 2. Veprimet q duhet t ndrmerren, 3. Performancat standarde, 4. Detyrat dhe prgjegjsit, 5. Interferimin me vendet e tjera t puns.

METODAT PR ANALIZMIN DHE IDENTIFIKIMIN E PUNVE

1. Metoda e hulumtimit t literaturs shkencore - sh metod shkencore nprmjet s cils bhet identifikimi dhe klasifikimi i vendeve t puns, duke u mbshtetur kryesisht n literatur shkencore nga lmi i menaxhmentit t burimeve njerzore.

2. Metoda e intervists - Intervista sht nj bised joformale, e cila duhet t planifikohet mir, pr shkak se ajo duhet t zhvillohet n organizat me njerzit t cilt jan t kyur direkt n pun dhe krkohet mendimi i tyre n shum aspekte t puns si: pr natyrn e puns, mjetet me t cilat duhet t kryhet puna, pr krkesat e vendit t puns, pr strukturn kualifikuese etj.

3. Metodat e vshtrimit t drejtprdrejt - Analizimi i punve nprmjet ksaj metode shqyrton vendet e puns nga aspekti i:

a) Mnyrs s kryerjes s punve, b) Aftsis s burimeve njerzore, c) Lvizjes s burimeve njerzore.

4. Metodat e vlersimit t punve - Nse informatat e grumbulluara nprmjet analizs s punve nuk jan t mjaftueshme pr t konstatuar nevojat pr burime njerzore, ather menaxhert prdorin metoda tjera si: metoda e rangimit, klasifikimit, krahasimit dhe metoda e poentimit. Metoda e rangimit - N baz t ksaj metode bhet rangimi i punve dhe si

rezultat i ktij rangimi formohet lista e vendeve t puns sipas rangut. Metoda e klasifikimit bn analizn dhe prshkrimin e vendeve t puns, q

ndihmon pr tu prcaktuar numri racional i punkryesve, prkatsisht klasave. Metoda e krahasimit t faktorve bn shqyrtimin dhe analizn e punve n baz

t faktorve t prbashkt ose t ngjashm, t cilt mund t krahasohen.

SPECIFIKIMI I VENDEVE T PUNS

sht nj pasqyrim me shkrim i kualifikimit, aftsive, arsimit, stazhit n pun etj, q jan t domosdoshme pr kryerjen e puns. Specifikimi i puns duhet t rrjedh nga dy dokumente kye:

1. Prshkrimin e vendit t puns dhe 2. Nevojat pr burime njerzore pr ato vende pune.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 5: PLANIFIKIMI I BURIMEVE NJERZORE

Planifikimi i burimeve njerzore mund t definohet si prpjekje pr ta parashikuar numrin dhe strukturn e puntorve q do t krkohen n t ardhmen, sidhe mundsit e prmbushjes s ksaj krkese. sht proces i parashikimeve pr lvizjet brenda dhe jasht ndrmarrjes. Qllimi sht ti organizoj kto burime n mnyr efektive, n kohn dhe n vendin q ato jan t nevojshme, n mnyr q t realizohen objektivat e organizats.

Bulls dhe Scot, e definojn planifikimin e burimeve njerzore si proces t identifikimit t krkesave pr burime njerzore n ndrmarrje dhe proces i hartimit t planeve pr plotsimin e ktyre krkesave.

Planifikimi i burimeve njerzore e ndihmon menaxhmentin e ndrmarrjes n procesin e marrjes s vendimeve n kto fusha:

1. N procesin e rekrutimit, 2. N procesin e trajnimit, numrit dhe t kategorive, 3. Menaxhimit dhe zhvillimit, 4. Vlersimit t shpenzimeve t tregut t puns, 5. Vendosjes dhe orientimit, 6. Vlersimin e teprics s burimeve njerzore etj.

Ndrmarrja duhet ta ket t zhvilluar nj plan t mirfillt me elementet kye pr planifikimin e burimeve njerzore n mnyr q t ket pasqyrn lidhur me burime njerzore:

1. Sa puntor i nevojiten momentalisht dhe sa n t ardhmen, 2. T prcaktoj se far diturish, aftsish dhe shkathtsish jan t nevojshme. 3. T bj vlersimin e diturive, shkathtsive dhe aftsive t puntorve ekzistues. 4. T vlersoj se sa do t rritet dallimi n mes puntorve ekzistues dhe atyre q

dshirohet t punsohen.

FAKTORT Q NDIKOJN N PLANIFIKIMIN E BURIMEVE NJERZORE

Jan faktort: 1. Faktort e brendshm:

a) Qllimet dhe strategjia, b) Detyrat dhe teknologjia e ndrmarrjes, c) Madhsia e ndrmarrjes, d) Produktet qe ajo i prodhon.

2. Faktort e jashtm: a) Tregu, b) Zhvillimi i tekniks dhe i teknologjis, c) Sistemi i edukimit.

| Dr. Ymer Havolli


1. a) Qllimet dhe strategjia - Qllimet afariste t ndrmarrjes i nxisin proceset e planifikimit t burimeve njerzore. Nprmjet qllimeve prcaktohet strategjia e cila e kushtzon planifikimin e burimeve njerzore, ngase nprmjet realizimit t mir t planifikimit dhe implementimit t planit, definohet ajo ka ndrmarrja synon ta realizoj. 1. b) Detyrat dhe teknologjia - Shtrimi i detyrave nnkupton bartsit, zbatuesit, kohn e nevojshme pr kryerjen dhe shpenzimet. Me teknologji nnkuptojm veprimet prodhuese, ndikimi i t cilave sht mjaft i madh. 1. c) Madhsia e ndrmarrjes - Operimi me termin madhsi, krkon njohjen e parametrave kryesor t cilt e definojn madhsin e ndrmarrjes.

Madhsia e ndrmarrjes matet me: numrin e puntorve, realizimin e fitimit brenda vitit, vlern e mjeteve themelore, pjesmarrjen e saj n treg. Prcaktimi i madhsis s ndrmarrjes sht i ndrvarur edhe prej faktorve tjer: teknologjik, financiar, akumulues dhe i burimeve njerzore.

2. Faktort e jashtm (rrethina) - Ndikimi sht shum i vogl. Me faktort e brendshm, ndrmarrja mund t qeveris, ndrsa faktort e jashtm ndikojn n qeverisjen e ndrmarrjes. N rrethin ekziston nj numr i madh i ndrmarrjeve konkurruese n prodhim apo n dhnien e shrbimeve, t cilat do t jen m t suksesshme ose m pak t suksesshme n ofrimin e produkteve t tyre dhe duhet ta krijojn rrethinn e vet. Nse arrijn q n kt rrethin t ekzistojn, ather konkurrenca i detyron q t adaptohen dhe vazhdimisht t planifikojn aksionet e tyre. 2. a) Tregu - paraqitet n rolin e dyfisht: si treg i furnizimit dhe i shitjes. Nse n treg, prodhimet dhe shrbimet plasohen mir dhe me mundsi t reja t prvetsimit t tregut, ather menaxhert e ndrmarrjes me siguri se do t planifikojn shtimin e burimeve njerzore n ndrmarrje.

Ekzistojn dallime ndrmjet tregut t brendshm dhe t jashtm t burimeve njerzore. Tregu i jashtm i burimeve njerzore prfshin tregun lokal, regjional, nacional

dhe internacional. Tregu i brendshm i ndrmarrjes sht tregu i burimeve njerzore brenda

ndrmarrjes. Ky treg i referohet rezervave n dispozicion t B.Nj, q prparojn n profesion n nivele m t larta gjat karriers s tyre gjersa lshojn ndrmarrjen.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 6: REKRUTIMI I BURIMEVE NJERZORE

Rekrutimi sht proces i trheqjes s njerzve t duhur dhe t kualifikuar, sht proces i evaluimit - vlersimit t tyre, proces i zhvillimit t njerzve t posapranuar.

Rekrutimi sht proces i trheqjes s njerzve t cilt mund t kontribuojn n organizat me plotsimin e vendeve t puns.

Zakonisht, rekrutimi simulohet kur ndonj puntor largohet pr shkaqe t ndryshme nga ndrmarrja (pensionimit, shkuarjes n ndonj ndrmarrje tjetr, ose pr shkak t ndryshimeve teknologjike).

Qllimi i rekrutimit sht trheqja e njerzve pr t konkurruar pr vende t lira n ndrmarrje, pr ti plotsuar vendet e lira t puns.

BURIMET E REKRUTIMIT T BURIMEVE NJERZORE

Burimet e rekrutimit t burimeve njerzore t kandidatve dhe t talentve jan shkollat, fakultetet etj.

Burimet e rekrutimit mund t jen: a) T brendshme, b) T jashtme.

a) Burimet e brendshme - Zgjedhja dhe plotsimi i vendeve t puns me burime njerzore brenda ndrmarrjes ka pr qllim q t mundsoj prparimin n profesion t t punsuarve brenda ndrmarrjes.

Ofrimi i vendeve t puns t t punsuarve brenda ndrmarrjes sht krijimi i kushteve pr kandidatt brenda ndrmarrjes, q ti dshmojn aftsit e tyre t fituara n ndrmarrje.

Kjo mnyr e rekrutimit ka ant e veta pozitive, pr shkak se brenda ndrmarrjes krijohet nj konkurrenc e cila sht me rndsi strategjike pr ndrmarrjen.

Procesi i rekrutimit nga burimet e brendshme kryesisht bhet nprmjet: shpalljes, propozimit - rekomandimit t menaxherve, rekomandimit t sektorit pr burime njerzore.

| Dr. Ymer Havolli


Pasqyra e t metave dhe prparsive t burimeve t brendshme

PRPARSIT: T METAT:

- Njohja m e mir e prparsive dhe t metave t kandidatve. - Kandidati e njeh ndrmarrjen. - Pozitivisht ndikon n moral t t punsuarit. - Krijimi i besimit se ndrmarrja kujdeset pr puntor. - sht metod m e shpejt dhe m e leht.

- Njerzit mund t prparojn n pozicion deri n at nivel n t cilin nuk mund ti kryejn punt si duhet. - Prpjekjet (lufta) pr prparim dhe promocion t secilit kandidat mund t shprehen negativisht. - Mund t ket ngulfatje t ideve t reja. - Forcohet gjithnj e m shum mnyra e deritashme e puns dhe me kt ngadalsohen ndrrimet.

Burimet e jashtme - Orientimi i ndrmarrjeve pr burime t jashtme zakonisht mbshtetet n krkesat e tyre pr nj cilsi m t madhe t puntorve, futjen e ideve t reja, prkatsisht futjen e kualifikimeve t reja, t cilat jan fituar npr shkolla profesionale, fakultete etj.

Procesi i rekrutimit nga burimet e jashtme bhet prmes: shpalljeve t konkurseve npr gazeta, media (radio, tv, web-faq), agjenci pr punsim, agjenci zyrtare pr inkuadrim, shkolla, fakultete, institute etj.

Pasqyra e t metave dhe prparsive t burimeve t jashtme

PRPARSIT: T METAT:

- Mundsi m e madhe e sjelljes s talenteve. - Futja e ideve t reja. - Mundsia m e madhe pr ndrrime. - Zvoglimi i rivalitetit pr vende t puns. - Mund t shkaktoj ndrrime pozitive n marrdhniet brenda ndrmarrjes.

- Rekrutimi, kontaktimi sht i vshtir dhe i shtrenjt. - Koha m e gjat pr njohje dhe adaptim. - Shkakton paknaqsi te puntort e tjer, pr shkak se ata konsiderojn se ato pun pa vshtirsi do ti kryenin vet. - Gjithher ekziston mundsia q zgjedhja e kandidatit t jet e gabuar.

METODAT PR REKRUTIM

Konkursi shpalljet: Metoda m e popullarizuar e rekrutimit t kandidatve sht shpallja e vendeve t lira t puns dhe ftesa e kandidatve pr konkurrim n kompani.

Konkursi ka dy funksione: 1. T trheqjes s kandidatve dhe 2. Informative.

| Dr. Ymer Havolli


REKRUTIMI I SUKSESSHM

Procesi i rekrutimit, n vete duhet t prmbaj procesin e planifikmit t burimeve t nevojshme, i cili n mnyr t prpikt duhet t prfshij: diturin, aftsin, shkathtsit, prkatsisht duhet t jen t prcaktuara kur dhe si t rekrutohen.

Nj rekrutim i suksesshm do ti kontribuonte ndrmarrjes n zgjedhjen e kandidatve m t mir nga tregu i puns, t cilt do ti shprehin aftsit dhe njohurit e tyre n ndrmarrje, duke i ndihmuar kshtu n krijimin e nj imazhi t mir t ndrmarrjes dhe prmirsimin e produkteve dhe shrbimeve.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 7: SELEKSIONIMI

Seleksionimi sht proces i matjes s diferencave mes kandidatve pr ta gjetur personin i cili ka profil q m s miri i prgjigjet prshkrimit dhe specifikimit t vendit t puns, t cilt me zgjedhje m s shumti do ti ndihmojn ndrmarrjes n afarizmin e saj.

Seleksionimi i kandidatve sht njri prej preokupimeve themelore t menaxherve t burimeve njerzore.

Ky seleksionim, si do aktivtet sht prcjell me shpenzime t konsiderueshme: 1. Shpenzimet e drejtprdrejta (shpenzimet e rekrutimit, seleksionimit), 2. Shpenzimet e adaptimit t puntorve n pun, 3. Efektet e vogla fillestare, 4. Paknaqsia dhe frustrimi (i ndrmarrjes, por edhe i kandidatit).

Menaxhert q merren me seleksionimin e burimeve njerzore, duhet t ken parasysh disa variabla si p.sh. variabla t natyrs psikologjike si:

a) Aftsia e prceptimit, b) Interesimi i kandidatit, c) Nevojat e motivimit, d) Aftsit, karakteri dhe personaliteti i individit.

METODAT E SELEKSIONIMIT

Seleksionimi i kandidatve t rekrutuar mund t bhet n disa mnyra: a) Seleksionimin parsor dhe b) Seleksionimi (prfshin testimin, intervistn dhe teknika t tjera).

a) Seleksionimi parsor:

Qllimi i seleksionimit parsor ose i paraseleksionimit sht q t reduktoj numrin e kandiatve duke i eliminuar ata q nuk i plotsojn kushtet.

Seleksionimi parsor fillon me shqyrtimin e dokumentacionit t kandidatve t rekrutuar. N kt faz t seleksionimit, t gjith kandidatt duhet t ken tretman t njjt.

VLERSIMI I AUTOBIOGRAFIS

Autobiografia duhet t prmbaj nj numr t sakt t informatave nga jeta personale, ku prfshihen t gjitha t dhnat relevante pr kandidatin, nga shkollimi, prvoja, shkathtsit, sidhe disa veori individuale t cilat kandidati i sheh t nevojshme ti potencoj. Autobiografia sht pasqyr e cila e ndihmon seleksionimin efikas me shpenzime t vogla.

| Dr. Ymer Havolli


REKOMANDIMI

Prezanton informacione nga ata q e njohin, q kan punuar, kan bashkpunuar apo jan shkolluar me kandidatin. Nprmjet rekomandimit, menaxhert e angazhuar pr seleksionim, mund ti krahasojn t dhnat e ndryshme t cilat i ka prezantuar kandidati pr vete.

METODAT E SELEKSIONIMIT - ZGJEDHJES

M t shpeshtat jan: 1. Testi, 2. Intervista, 3. Qendra pr vlersim.

1. Testi:

Nprmjet tij vlersohen aftsit dhe shkathtsit e kandidatve n mnyr praktike. N procesin e zgjedhjes s B.Nj. prdoren testet psikologjike, ku ndr to jan testet psikometrike.

Psikometria nnkupton matjen e menuris, gjithashtu ajo ka pr qllim matjen e karakteristikave psikologjike, duke prfshir personalitetin, motivimin, interesimin n karrier, aftsit intelektuale dhe kompetencat.

Llojet e testeve jan: a) Testi i intelegjencs - ka pr detyr t bj matjen e aftsive mendore,

numerike, t shqiptimit t fjalve, t kuptuarit etj. b) Testi i nivelit t dituris - teston shkathtsit e kandidatve, aftsit e tyre pr

vendin konkret t puns. c) Testi pr profesionin - shpreh njohurit e kandidatit n mnyr praktike lidhur

me vendin e puns pr t cilin zhvillohet testimi. d) Testi i individualitetit - sht test psikologjik, i cili ka t bj me zbulimin e

karakteristikave individuale t kandidatit. 2. Intervista:

Qllimi i intervists sht mbledhja e informatave t mjaftueshme pr kandidatin dhe q kandidati t msoj dika pr ndrmarrjen gjat zhvillimit t intervists.

Intervistn preliminare e zhvillon sektori i burimeve njerzore, n mnyr q t eliminohen kandidatt t cilt nuk i plotsojn kushtet sipas konkursit t shpallur, kto intervista quhen intervista joformale.

Intervista formale njihet si intervist seleksionuese, e cila mund t definohet si bised me qllim. sht form e interaksionit shoqror, n t cilin intervistuesi sht i angazhuar n mnyr interaktive pr ta prceptuar personin.

| Dr. Ymer Havolli


Ka disa lloje intervistash: a) Intervista e strukturuar - jan ato intervista tek t cilat qysh m hert jan

prgatitur pyetjet n mnyr t kujdesshme dhe sht planifikuar mnyra e realizimit t intervists.

b) Intervista gjysm e strukturuar - sht ajo intervist tek e cila sht hartuar skema e pytjeve q do t shtrohen, mirpo lejohet dalja nga skema e pyetjeve varsisht nga konteksti i biseds.

c) Intervista sekuenciale - sht intervist e cila udhhiqet nga nj numr i madh i ekspertve t lmive t ndryshme. Kandidatit i shtrojn pyetje t ndryshme nga knde t ndryshme t profesioneve t tyre.

3. Qendra pr vlersim:

sht nj metod komplekse, e cila n vete prfshin informatat lidhur me biografin, testet psikologjike, pyetsor t ndryshm, intervista, kontrolli i mjekut etj.

Kjo metod prdoret pr vlersimin e kandidatve pr pozita menaxherike.

Nprmjet qendrs pr vlersim, kandidati vshtrohet nga kndi i vendit t puns, si p.sh. luajtja e roleve, diskutimet e ndryshme lidhur me problemet e ndrmarrjes etj.

Analizimi i rezultateve sht njra prej fushave t hulumtimit t qendrs pr vlersim. Vlersimi i kandidatit nga aspekti i analizimit t rezultateve bhet n grup me t gjith t interesuarit, ku secili prej kandidatve shkruan lidhur me rezultatin konkret.

PRFUNDIMI I PROCESIT T SELEKSIONIMIT

Rrumbullaksimi i tij bhet me zgjedhjen e nj apo m shum kandidatve.

Zgjedhjen e kandidatve e bjn menaxhert, t cilt jan prgjegjs, prkatsisht t cilve u nnshtrohet kandidati i pranuar. Vendimet pr zgjedhjen e kandidatve merren pas intervists dhe testimit t kandidatve, sidhe rekomandimit t Sektorit pr Resurse Humane t ndrmarrjes.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 8: ORIENTIMI DHE ADAPTIMI N PUN

Orientimi sht proces i prezantimit t punonjsve t ri dhe krijimi i nj baze pr punonjsin q t bashkveproj me njsin e puns si pjes e ekipit.

Procesi i orientimit t personelit t posapranuar n pun, ka pr qllim q atyre tu ndihmoj, ti udhzoj q t ambientohen dhe m leht ti prshtaten rrethins n t ciln do t punojn.

PROGRAMI DHE PROCESI I ORIENTIMIT

Pr adaptim efikas, menaxhert e resurseve njerzore duhet t krijojn program efikas, i cili prmban instruksionet dhe informatat e nevojshme pr adaptim m t leht dhe m t shpejt.

Programi i adaptimit u ndihmon t punsuarve t rinj q n koh sa m t shkurtr t ken pasqyrn pr ndrmarrjen.

Programi i orientimit mund t organizohet n form t shkurtr nprmjet mjeteve t ndryshme si pr shembull: sllajdet e ndryshme, videofilma t shkurtr, pastaj t punsuarve mund tu jepen informacione tjera si broshura etj.

PROCESI I MSIMIT PERMANENT (KONTINUEL)

Nj prej formave t msimit sht mbikqyrja (instruktimi) e kandidatit, e cila i ndihmon kandidatit q t njihet dhe ti zhvilloj shkathtsit t cilat jan t nevojshme pr kryerjen e punve pr vendin e ri t puns.

Forma tjetr sht stazhi i praktikantit, i cili krkohet pr ato vende t puns, t cilat kan obligime dhe prgjegjsi m t mdha. Kjo form e plotsimit t njohurive aplikohet shum si plotsim i njohurive t cilat i duhen kandidatit t pranuar n punn e mtutjeshme.

Forma tjetr sht ngritja profesionale dhe taktike, e cila sht e kushtzuar nga ndrrimet tekniko-teknologjike dhe ndrrimet n strukturn organizative t ndrmarrjes.

Forma tjetr sht rotacioni n vende t ndryshme t puns, e cila krijon baz pr prparim n profesion.

Msim permanent, do t thot q secili q sht i punsuar n ndrmarrje gjat shekullit t puns, duhet n nj form t marr njohuri t reja plotsuese, q nga stazhi i praktikantit e deri te prfundimi i shekullit t puns - pensionimit.

Shkaqet e nevojs pr investime n edukim, n strvitjen e t punsuarve, ndrmarrjet duhet ti shohin n:

a) Ndrrimin e teknologjis, b) Ndikimin e rrethins, c) Afarizmin modern.

Pr fitimin e ktyre njohurive zakonisht shfrytzohen: strvitjet (trajnimet), workshopet, seminaret, shkolla t ndryshme.

| Dr. Ymer Havolli


Efektet e msimit permanent:

Ka efekte t shumta pr puntort e posapranuar, pr organanizatn n trsi dhe nivelet e saj. Me msim permanent:

1. Mund t ngrisim nivelin e njohuris n vendet e jashtme t konkurrentve. 2. T punsuarve u sigurohet dituri e nevojshme pr pun dhe teknologji t re. 3. T punsuarve t rinj u ndihmohet se si t punohet. 4. Sigurohet kultura organizative etj.

Vlersimi i nevojave pr edukim permanent, zakonisht sht i lidhur me pyetjet: 1. Cilat dituri, shkathtsi dhe aftsi nevojiten? 2. Cilt t punsuar nuk i posedojn ose pjesrisht i kan kto njohuri? 3. A do ta zgjidh edukimi problemin e dituris s nevojshme?

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 9: MOTIVIMI

Motivimi paraqet nj trsi elementesh si dshirat, nevojat, shtytjet, n mnyr q t arrihen qllimet e organizats dhe t plotsohen nevojat individuale t njeriut (puntorit).

Motivimi sht proces psikologjik n t cilin krkesat dhe dshirat krijojn forc shtytse q synon arritjen e qllimeve.

MOTIVUESIT N PROCESIN E PUNS

Motivuesit jan mjetet nprmjet t cilave nxiten aktivitetet e ndryshme, shpejtohen, ndrpriten, frenohen, zvoglohen ose rriten.

Motivet jan nevojat e njeriut, ndrsa motivuesit jan mjetet t cilat plotsojn krkesa t caktuara t njerzve t cilt ne dshirojm ti motivojm.

Prve paras, si motivues n procesin e puns mund t numrohen edhe nj mori motivuesish t karakterit organizativ q kan t bjn me punn dhe vendin e puns: punsimi i prhershm, kushtet e mira t puns, kolegt e puns me t cilt mund t bashkpunojm, menaxhert e mir n ndrmarrje, mundsit pr prparim n pun, paga e mir, respektimi i ides etj.

METODAT E PAGESS S PUNTORVE

Jan: 1. Metoda e akordit, e cila mbshtetet n pagesn e puntorve sipas njsis s

prodhimeve apo sasis s puns s kryer. Bazohet n prcaktimin e sasis s puns/prodhimeve njsive t prodhimeve pr nj shum t caktuar t parave.

2. Metoda e kohs s puns, mbshtetet n pagesn e puntorve sipas orve t cilat kan kaluar n pun, prkatsisht sipas ditve ose sipas muajve. Kjo metod i barazon njerzit me kohn e qndrimit n pun.

3. Metoda e senioritetit - Motivimi reflektohet n lojalitetin e puntorve ndaj ndrmarrjes, i cili pasqyrohet me qndrim efektiv n ndrmarrje pr nj koh t gjat, vite t tra t cilat puntort i kan kaluar n ndrmarrje.

Shum autor kan dhn mendime lidhur me teorin e motivimit. Njri prej tyre sht Mitchell, i cili thot: Motivimi sht fenomen individual, do person sht unik dhe t gjitha teorit e motivimit marrin parasysh individualitetin.

Faktort t cilt e nxisin motivimin n pun prfshijn: 1. Dallimet midis individve, 2. Karakteristikat e puns dhe 3. Prvojat.

| Dr. Ymer Havolli


TEORIT E MOTIVIMIT:

1. Teoria e arritjes

Autor i ksaj teorie jan Mc Clelland dhe J. W. Atikson. Kjo teori merret me trajtimin e aktiviteteve dhe t sjelljes s individve t cilat jan t orientuar n arritje. Kto aktivitete mund t prmblidhen:

a) Individt ndihen prgjegjs pr rezultate, b) Individt presin t marrin feed-back t qart pr aksionet e tyre, c) Ekziston nj shkall e pasiguris ose e rrezikut n aktivitete.

2. Teoria e hierarkis s nevojave (ABRAHAM MASLOW)

sht teori e Maslow-it, e cila pasqyron listn e nevojave t njerzve sipas hierarkis, diferencat midis puntorve dhe ndryshimet n nxitsit e motivimit. Psikologu Maslow propozon pes nevoja bazike, t cilat jan:

1. Nevojat fiziologjike, 2. Nevojat pr siguri, 3. Nevoja e prkatsis, 4. Nevoja pr autoritet, 5. Nevoja pr tu dshmuar arritur.

3. Motivimi i Herzbergut - Teoria e higjiens

Quhet teoria e dy faktorve. Sipas ktij autori, ekzistojn dy klasa t ndryshme t faktorve. Njra klas ka t bj me knaqsin dhe njra me paknaqsin deri n eliminimin e saj.

Mungesa e nj numri t faktorve jan ata q e shkaktojn paknaqsin, t cilt jan t lidhur me prmbajtjen e puns, rrethinn e puns etj.

Motivuesit shkaktojn knaqsin ose ata jan faktor t brendshm t puns; rritja e autonomis n pun, ndryshimet, rritja e prgjegjsis, lavdrimi pr punn e br mir, jan disa shembuj t mir t faktorve t cilt e lvizin puntorin nga paknaqsia drejt knaqsis.

4. Teoria X dhe Y

Mc Gregory n librin e tij Mc Gregor, i prshkruan dy alternativa: teorin X dhe Y.

Menaxhert t cilt bjn pjes n teorin X i kan kto supozime:

Puna thelbsisht sht e pakndshme,

Personi mesatar sht dembel dhe joambicioz,

Njerzit/puntort nuk e preferojn mbikqyrjen,

Puntort i ikin prgjegjsis, principi i brendshm i tij sht paraja,

Puntort duhet t detyrohen pr t punuar pr t arritur rezultatet e ndrmarrjes.

| Dr. Ymer Havolli


Menaxhert t cilt bjn pjes n teorin Y, i kan kto supozime:

Njerzit ndjejn knaqsi n pun,

Puna sht si loj,

Ndjenja dhe knaqsia n pun jan m t rndsishme se parat,

Puntort jan t bindur n punn e tyre, jan vetiniciativ dhe krkojn prgjegjsi.

Teoria X, njeriun q n fillim e identifikon si dembel dhe t painteresuar pr pun, saq me gjith shprblimin ndonjher, sado q t jet i madh, at duhet detyruar t punoj.

Teoria Y, mbshtetet n at se njerzit jan forca kryesore dhe krijuese, q angazhohen n mnyr t vetdijshme, mirpo pr tu angazhuar, atyre duhet tu krijohen kushte t cilat ata do ti nxisnin pr pun.

5. Teoria e sjelljes

Mbshtetet n sjelljen e njerzve e cila mund t shpjegohet me rezultatet pozitive dhe negative t cilat arrihen n pun. Autori i ksaj teorie sht B. F. Skinnera, i cili n librin e tij Beyond Freedom and Dignity, thot se njerzit mund t kontrollohen vetm nse ndjejn se jan t lir.

STILET THEMELORE T UDHHEQJES

1. Stili autokratik:

sht nj udhheqje e centralizuar e udhheqsit, i cili t gjitha vendimet dhe aktivitetet i ndrmerr vet, urdhron dhe pret q ti nnshtrohen nnpunsit, sht dogmatik pozitivisht i orientuar, udhheqs i aftsis s dhnies ose zvoglimit t shprblimeve.

Prparsia e ktij stili sht komunikimi i thjesht, i shpejt, i cili rezulton me kryerje t shpejt t punve, ndrsa mangsia e tij sht pamundsia e udhheqjes me numr m t madh t vartsve, zakonisht deri n 20 veta.

2. Stili demokratik:

Ky stil, shumicn e aktiviteteve i planifikon dhe i realizon me ekipin e vet dhe puntorin e motivon pr shkak t participimit t tij n procesin e marrjes s vendimeve. Udhheqsi i konsulton vartsit e tij pr aksionet dhe vendimet e propozuara dhe e nxit pjesmarrjen e tyre.

3. Stili i lir i udhheqjes:

sht stili i duarve t lira. Ktu udhheqsi shfrytzon fuqin e tij, (nse e shfrytzon ndonjher), n mas t vogl duke iu vn vartsve t tij shkall t lart t pavarsis n veprimet e tyre. Kta udhheqs ua lejojn vartsve t tyre q ti prcaktojn qllimet dhe mjetet pr realizimin e tyre, ndrkaq rolin e tyre e shohin n dhnien e ndihms nprmjet dhnies s informatave vartsve t tyre pr realizimin e qllimit.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 10: ZHVILLIMI I BURIMEVE NJERZORE

EDUKIMI DHE RNDSIA E TIJ

Tanim konsiderohet se edukimi, dituria e burimeve njerzore jan prioritetet parsore t strategjis dhe politiks nacionale, politiks sociale, zhvillimit tekniko-teknologjik, kulturor dhe ekonomik t do shteti.

Mnyrat e edukimit jan: 1. Edukimi formal dhe 2. Edukimi joformal.

1. Edukimi formal

Nnkupton arsimimin e rregullt t potencialit njerzor, duke filluar nga edukimi fillestar, e deri te ai m i lart universitar. sht sistem formal zyrtar, t cilit vendet e zhvilluara i kushtzojn rndsi t madhe dhe i prcjellin me seriozitet ndrrimet dhe futjen e risive.

Faktort q nxisin edukimin formal jan: 1. Faktori dinamik i zhvillimit - tekniks dhe teknologjis, q krkon plotsimin e

pandrprer t edukimit formal. 2. Ndrrimet n rrethin - krkojn ndrrime n qasjen ndaj puns, duke e rritur

intensitetin n pun, e cila nnkupton rritjen dhe brjen e edukimit formal, efikas, inovativ dhe t njjt me t gjith.

3. Ndrrimet e shpejta dhe dramatike - kan ndikim t drejtprdrejt tek gjeneratat e reja.

Etapat e edukimit formal: 1. Etapa e par sht etapa e edukimit dhe aftsimit t burimeve njerzore sipas

standardeve pr prgatitjen e individit pr pun konkrete, pavarsisht nivelin e shkollimit.

2. Etapa e dyt sht etapa e zhvillimit t karriers, e cila i nxit njerzit pr rezultate t reja dhe hierarki n karrier. Kjo kategori prfshin grup t ngusht t njerzve t cilt jan t talentuar dhe t aft, t cilt kan mundsi pr prparime t cilat provokohen nga punt e ndryshme pr tu aftsuar pr ato pun dhe pr t prparuar.

3. Etapa e tret sht etapa e prgatitjes pr nevojat n t ardhmen, e cila prfshin programet e edukimit, t cilat mbshteten n prognozimin e fotografis s dijeve pr t ardhmen, pr misionet e reja dhe strategji t cilat ndrmarrja planifikon ti realizoj.

| Dr. Ymer Havolli


2. Edukimi joformal i burimeve njerzore

Ndrmarrjet duhet t prpiqen t sjellin risi t ndryshme pr inovimin e njohurive t personelit t vet menaxherik, nprmjet:

1. Seminareve me ushtrime nga prvoja - Sipas rndsis, ndr t parat jan seminaret e paraprvojs q trheqin njerz me prgatitje akademike, me qllim q tu krijojn paraprvoj nga menaxhmenti dhe studimet e biznesit.

Qllimi i seminareve sht: a) Q t prmirsojn kualitetin e menaxhmentit n ndrmarrje, b) T prmirsojn efektet e prodhimit n ndrmarrje, c) Ti msojn vijuesit pr uljen e shpenzimeve t prodhimit dhe shrbimeve, d) Ta rrisin motivimin etj. 2. Workshopet pr tematik t zgjedhur - paraqesin nj form interaktive, dinamike e puns intelektuale me shembuj t shumt dhe me mundsi q secili nga pjesmarrsit t prezantoj dhe t marr pjes n diskutim.

Zakonisht workshopet kan: a) Karakter interdisiplinar, b) Ofrojn dituri konkrete t cilat kandidatt i prparojn n mnyr cilsore, c) N workshop bhet kombinimi i njohurive t kandidatve, ligjruesve etj.

3. Trajnimit dhe simulimit t punve - Trajnimi i burimeve njerzore sht njra ndr investimet m t mira jomateriale. Nprmjet trajnimeve plotsohen zbraztit gjat shkollimit t rregullt, duke i plotsuar ato pr shfrytzim maksimal t tyre n ndrmarrje apo gjetiu.

| Dr. Ymer Havolli


Trajnimi n pun zhvillohet sipas ktyre hapave:

Hapi i par: Prgatitja e punonjsit

Hap i dyt: Paraqitja e operacioneve dhe njohurive

Hapi i tret: Testimi i performancs

Hapi i katrt: Ndjekja

1. T vendosen punonjsit n at vend pune q pr rrethin nuk paraqet shqetsim.

1. Duhet tu tregohet dhe duhet t pyeten lidhur me njohurit dhe operacionet q do t ekspozohen.

1. Duhet br testimin duke krkuar nga ata q dijet ti zbatojn praktikisht.

1. Duhet vendosur punonjsin n pozicion, vend pune sipas aftsive t veta.

2. T hulumtohet se ka dijn puntort lidhur me punn.

2. Duhet t Instruktohen ngadal, qart, n mnyrn m t leht dhe n pjes t veanta.

2. T shtrohen pyetjet pse, kur dhe si.

2. Duhet Kontrolluar vazhdimisht, me qllim q t bindemi se puntori sht duke i zbatuar aftsit e fituara n trajnime.

3. T zgjohet interesimi i punonjsve, duke e vn n pah rndsin e trajnimit.

3. Duhet t kontrollohen vazhdimisht, t pyeten dhe t prsritin.

3. Duhet t prcillen performancat, t korrigjohen gabimet dhe t prsriten instruksionet nse ka nevoj.

3. T zbatohet zvoglimi i mbikqyrjes s teprt.

4. Studimit t rasteve. 5. Ligjratave lidhur me tema t veanta.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 11: KAPITALI INTELEKTUAL

Kapitali intelektual ka pr qllim t qartsoj dallimet mes vlers kontabl dhe vlers s tregut t ndrmarrjes. Duke e matur kapitalin intelektual, ne masim vlern e ndrmarrjes, kemi definuar kapacitetet me t cilat disponon ndrmarrja dhe mnyra se si do t menaxhohen ato kapacitete.

STRUKTURA E KAPITALIT INTELEKTUAL

Kapitali intelektual paraqet prpjekjen pr ta vlersuar financiarisht diturin n ndrmarrje.

Kapitali intelektual i ndrmarrjes mund t ndahet n: 1. Kapitali human intelektual sht njohuri, dituri, aftsi, shkathtsi, kompetenc

sidhe atribute tjera t cilat jan relevente pr aktivitetet ekonomike. 2. Kapitali strukturor sht pasuri e ndrmarrjes, sht kapital me t cilin mund t

punohet, sht i matshm dhe mund t vlersohet, prkatsisht mund t tregtohet me t. Kapitali strukturor sht krejt ajo q konsiderohet pasuri e ndrmarrjes, e cila mbetet n ndrmarrje pasi q puntort t ken ln punn.

3. Kapitali organizativ - Qndrueshmria e produkteve n treg sht zvogluar mjaft dhe ka tendenca t zvoglimit t mtejm. Kjo do t thot se duhet investuar n dituri, inovacione dhe marketing.

Kapitalin organizativ mund ta ndajm: a) Kapitalin inovativ dhe b) Kapitalin procesor.

N kapitalin inovativ radhisim t drejtn e mbrojtur tregtare, pasurin intelektuale dhe pasuri dhe aftsi t cilat jan t paprekshme.

Ndrkaq, kapitali procesor nnkupton proceset e puns, teknikat dhe diturit e tjera praktike t cilat shfrytzohen pr krijimin e vlerave n mnyr konstante.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 12: MENAXHIMI I DITURIS

Menaxhimi i dituris sht proces i krijimit, mbledhjes dhe i shfrytzimit t dituris, me qllim t rritjes s performancave t individit dhe ndrmarrjes.

Menaxhimi i dituris synon krijimin e kushteve q t shfrytzohet dituria e njerzve - t punsuarve, t rriten rezultatet afariste t ndrmarrjes dhe q asaj nprmjet rritjes ti kthehet kapitali i investuar n burimet njerzore. Dituria t ciln e posedon ndrmarrja konsiderohet si kapital intelektual i saj.

Dituria gjenerohet nga burime t ndryshme dhe transformohet nprmjet metodave t ndryshme si: metoda e shqyrtimit, e krahasimit dhe e lidhshmris n mes shkakut e pasojs.

Aplikimi i dituris n ndrmarrje, vemas n procesin e vendosjes, mbshtetet n kto komponente:

1. T dhnat, t cilat mund t jen ngjarje objektive reale, apo dukuri t cilat grumbullohen, prpunohen, organizohen pr tu prdorur n momentin e duhur si informat.

2. Informatat, t cilat mund t jen porosi e dhn n form t dokumentit, t komunikimit t drejtprdrejt apo audio-vizual. Bashksia e t dhnave t prpunuara paraqet baz pr informata.

ARSYET E MENAXHIMIT T DITURIS

Qllimi i menaxhimit t dituris sht q dituria e koncentruar n individ t bartet tek kolektiviteti, n mnyr q diturit individuale t bhen t disponueshme edhe pr t tjert.

Menaxhimi i dituris n ndrmarrje mund t konkretizohet n kto fusha: 1. Inovacionet - paraqesin risit, zbulimet e reja, idet e reja, t cilat krijojn kushte

pr zhvillim t gjithmbarshm shoqror dhe ekonomik. 2. Shpejtsia e reagimit - Ai q e ka informatn e ka edhe tregun, kjo d.m.th. se

informatat e mjaftueshme krijojn mundsi q ndrmarrjet ti prshtaten krkesave t tregut dhe t reagojn shpejt ndaj ndryshimeve n treg.

3. Fitimi - Aplikimi i prvojs, diturive m t mira afariste t cilat jan t njohura dhe t provuara nga t tjert rrit efikasitetin afarist t ndrmarrjes.

4. Edukimi paraqet zhvillimin, plotsimin e njohurive n mnyr permanente nprmjet trajnimit, msimit plotsues dhe metodave tjera pr ngritjen e aftsive dhe shkathtsive pr kryerjen e punve n mnyr efikase.

Nga menaxhimi i dituris ka nj varg beneficionesh: 1. Informatat dhe diturit e ekspertve duhet t jen n disponim pr t gjith. 2. Largimi dhe rotacioni i vendeve t puns nuk e rrezikojn procesin e puns. 3. Niveli m i lart i sensibilitetit t personelit n informatat kthyese nga blersit

dhe sinjalet tjera nga tregu. 4. Krkesat e blersve realizohen shum m shpejt, n mnyr m cilsore. 5. Personeli sht i motivuar mir dhe n mnyr cilsore.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 13: PERFORMANCAT E NEVOJSHME T BURIMEVE NJERZORE

M 1995, Valters i ka definuar performancat menaxherike si proces t prparimit, t kryerjes sasiore dhe cilsore t puns dhe orientimin e t gjitha aktiviteteve n drejtim me qllimet.

N jetn e prditshme hasim n vlersimin e performancave: 1. Pr ndrmarrjen, 2. Pr personelin e ndrmarrjes, 3. Pr menaxhert, 4. Pr pajimet, teknologjin etj.

Pr ta br vlersimin e performancs prdoren kriteret formale dhe joformale.

Kritere formale konsiderohen ato kritere t cilat jan t bazuara n procedura standarde t vlersimit.

Kritere joformale, kur kemi t bjm me ndonj vlersim q m tepr sht subjektiv, intuitiv dhe pa mbshtetje.

Qllimet e vlersimit t performancave jan:

S pari, pr ti informuar burimet njerzore lidhur me efektet e tyre t puns, pr ti br ata me dije se ku i kan ant e dobta dhe t forta dhe ka duhet t ndrmarrin q ti prmirsojn ant e dobta, q puna e tyre t jet e suksesshme.

S dyti, nprmjet performancave, menaxhert e ndrmarrjes informohen me t gjitha informacionet relevante lidhur me pagat, nevojat e burimeve njerzore pr plotsimin e njohurive, pr t rekrutuar etj.

Vlersimi i performancave te personeli i ndrmarrjeve m s shumti bhet sipas ktyre kritereve: Cilsia e puns, sasia e puns, iniciativa, inovacionet, njohurit shkencore,

kreativiteti, siguria, komunikimi, vetiniciativa, shkathtsia, aftsia, qasja ndaj ndrmarrjes etj.

Analiza e performancave kalon npr disa shkall: Shkalla e par - Vlersimi i rezultateve t puns pr do t punsuar, Shkalla e dyt - A sht i arsyeshm dhe efikas angazhimi i mjeteve n edukimin

e puntorve, Shkalla e tret - Duhet t gjej ndryshimin ndrmjet kategorive nuk mundem

dhe nuk dua, Shkalla e katrt - T caktohen standardet dhe tu trhiqet vrejtja pr dshtimet

e tyre. Shkalla e pest - T evitohen pengesat, Shkalla e gjasht - Strvitja pr ngritjen e aftsive, diturive dhe shkathtsive. Shkalla e shtat - pr profesionalizm, rikualifikim, nuk mjaftojn vetm

ushtrimet, Shkalla e tet - Ndrrimi i puns me plqim t menaxherit ose e marrdhnies s

puns.

| Dr. Ymer Havolli


Aftsit dhe performanca - Nj aftsi prfaqson nj karakteristik t gjr dhe t qndrueshme, prgjegjse pr performancn maksimale t nj personi, si e kundrta e tipikes - n detyrat fizike dhe mendore. Nj mjeshtri, n ann tjetr sht kapaciteti specifik pr t manipuluar fizikisht objektet.

Charles Spearman thekson se e gjith performanca prcaktohet nga dy tipe t aftsive: 1. Aftsit e prgjithshme mendore dhe 2. Aftsia pr detyrat aktuale.

Planifikimi i performancs e definon dhe e dallon menaxherin nga vartsi i tij.

Ky dallim bhet nprmjet mnyrave tradicionale si jan: prshkrimi i vendeve t puns, prshkrimi i prgjegjsive kye, niveli i performancs s krkuar, objektivat ose synimet specifike dhe kompetencat themelore.

Vlersimi i individve bhet nga njerz t ndryshm duke prfshir: 1. Mbikqyrsit e drejtprdrejt, 2. Vlersimin e menaxherit t nj niveli nga ana e menaxherit t nivelit tjetr, 3. Antart e departamentit t burimeve njerzore, 4. Vlersimin e vetvets, 5. Nga dikush i rangut m t ult, 6. Qendrat pr vlersim etj.

PERFORMANCAT EKIPORE

Performancat funksionale kan t bjn me shkathtsin e zgjedhjes s problemeve si: objektiviteti, paansia, disponimi pr t pranuar rrezikun, prkushtimi ndaj puns ekipore, motivimi pr veprim t prbashkt, ekzistimi i qllimeve specifike t cilat jan t matshme, prgjegjsia e prbashkt.

Kriteret pr prcaktimin e performancave ekipore jan: planifikimi i procesit t vendosjes, organizimin, koordinimi, motivimi, kontrolli, shkathtsia, prvoja e antarve t ekipit, njohurit individuale etj.

Procesi i vlersimit t performancave t ekipit prfshin: 1. Zgjedhjen e kritereve lidhur me punn, 2. Zhvillimin e shembullit t sjelljes i cili mund t vrehet, 3. Zgjedhjen e vlersuesve, 4. Aplikimin e formularve t zbatueshm pr vlersim, 5. Plotsimin e formularve nga vlersuesit, 6. Integrimin e vlersimeve t ndryshme, 7. Analizimin e rezultateve dhe raportin prfundimtar.

Tipet e interaksioneve - kategorit e mnyrave t organizimit t situatave t ndryshme interaktive prfshijn:

1. Q t hulumtoj, 2. Q t prezentoj informatat, 3. Q t bashkpunoj n zgjedhjen e problemit, 4. Q t zgjedhin, vendosin.

| Dr. Ymer Havolli


Vlersimi nga kolegt

Vlersimi nga niveli i njjt hierarkik bhet n mnyr joformale, por prap sht e

menduar q mund t jet m i vlefshm sesa vlersimi q bhet nga eprori. M posht

do ti prshkruajm avantazhet dhe disavantazhet q ka kjo mnyr e vlersimit.

Avantazhet:

Kolegt kan m shum raste pr t vrojtuar.

Sjellja para kolegve sht m natyrale dhe m reale, sesa sjelljet q bhen kur

dihet q je i vrojtuar nga nj epror.

Vlersimi nga m shum persona ka m shum nuanca sesa ato q bhen nga

nj person.

Disavantazhet:

Konkurrenca e kolegve pr arritje, rritjen e pagave, pr t prfituar promocione

etj, jan rreziqet pr nj vlersim real.

Kolegt n raport me eprorin nuk e dijn saktsisht se cilat jan objektivat e t

vlersuarit.

Hezitimi pr t vlersuar kolegt. Nj vlersim negativ mund t on n krijimin e

raporteve t kqija ndrmjet tyre.

| Dr. Ymer Havolli


Kapitulli 14: SHPRBLIMI

Vlersimin e angazhimit t puntorve, menaxhert mund ta bjn duke i vn disa standarde, nprmjet t cilave vijn n prfundim se n far mase dhe cilsie t punsuarit jan duke i kryer punt q iu jan ngarkuar.

sht detyr e menaxherve q kriteret pr caktimin e pagave t mbshteten n disa rregulla:

1. T thjeshta - Rregulla t cilat duhet t jen t qarta, t kuptueshme dhe t njohura pr t gjith t punsuarit.

2. Specifike - T punsuarit duhet t dijn saktsisht se far punsh priten nga ta. 3. I realizueshm - Secili puntor do t ket mundsi dhe gjas reale q t marr

shprblim nse angazhon potencialin e vet kreativ. 4. I matshm - Qllimet e matshme duhet t jen themel i t gjitha planeve pr

stimulim. 5. I drejt - Tretmani i drejt i do individi sht nj parakusht i motivit pozitiv.

Paraja, pr shumicn e t punsuarve sht motivuesi kryesor. Interesimi i t punsuarve pr pagat, flet se paga n nj mnyr e shpreh vlersimin e menaxhmentit pr vllimin dhe cilsin e puns.

Qllimet e pags jan: 1. Ti rekrutoj njerzit n at ndrmarrje, 2. Ti ruaj burimet njerzore q i punson, 3. Ti motivoj njerzit q t punojn.

Paga sht faktor motivues, sepse ka edhe faktor t tjer t cilt motivojn t punsuarit. Pasiq paraja sht nj mjet nprmjet t cilit njeriu prmbush nevojat e veta, prcakton pozitn e vet n shoqri, ather paraja paraqitet si faktor motivues.

PAGA PR PUNN E KRYER

Ka disa mnyra nprmjet t cilave ndrmarrja e bn shprblimin e puntorve pr punn e kryer. Njra nga mnyrat e cila prpiqet q t eliminoj padrejtsit sht lidhmria mes pags me outputet ose efikasitetin.

Pagesa pr njsi prodhimi, sht njra prej pagesave q sht e lidhur me outputet t cilat i realizojn burimet njerzore. Kjo form e pagess synon t nxis dhe t dalloj puntorin e mir nga t tjert, t cilt nuk mund ti mbrrijn rezultatet e tij.

Prqindjet dhe provizionet e lidhin pagn me vlern e produkteve t shitura. Provizionin e marrin ndrmjetsuesit e ndryshm, pr shkak t ndrmjetsimit n shitjen e produkteve, pasurive t ndryshme.

Provizioni dhe prqindjet aplikohen dhe jan efikase ku sht shum e vshtir t prcaktohen normat dhe ku sht e vshtir t vlersohet angazhimi n pun.

Menaxhimi i burimeve njerzore Dr Ymer Havolli

Documents

Transcript of Menaxhimi i burimeve njerzore Dr Ymer Havolli