MEGEP - Sedefkar1.1.1.Hatai(Hatayi) OrtaAsyakökenlibirmotifolup,çk yeriolan(H tay, Hatay)’...

T.C.M LLÎ E T M BAKANLI I

MEGEP(MESLEK E T M VE Ö RET M S STEM N N

GÜÇLEND R LMES PROJES )

EL SANATLARI TEKNOLOJ S

B TK SEL MOT F Ç Z M

ANKARA, 2009

Milli E itim Bakanl taraf ndan geli tirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Ba kanl n n 02.06.2006 tarih ve 269 say l Kararile onaylanan, Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda kademeliolarak yayg nla t r lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve ö retimprogramlar nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya yönelikgeli tirilmi ö retim materyalleridir (Ders Notlar d r).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel ö renmeyerehberlik etmek amac yla ö renme materyali olarak haz rlanm , denenmekve geli tirilmek üzere Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar ndauygulanmaya ba lanm t r.

Modüller teknolojik geli melere paralel olarak, amaçlanan yeterli ikazand rmak ko ulu ile e itim ö retim s ras nda geli tirilebilir ve yap lmasönerilen de i iklikler Bakanl kta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yayg n e itim kurumlar , i letmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerindenula abilirler.

Bas lm modüller, e itim kurumlar nda ö rencilere ücretsiz olarak da t l r.

Modüller hiçbir ekilde ticari amaçla kullan lamaz ve ücret kar l ndasat lamaz.

i

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiG R ....................................................................................................................................... 1Ö RENME FAAL YET –1 .................................................................................................... 31. B TK SEL MOT FLER ....................................................................................................... 3

1.1. A r Stilize Edilmi Kayna Belli Olmayan Çiçekler................................................. 41.1.1. Hatai (Hatayi) ........................................................................................................ 41.1.2. Goncagül................................................................................................................ 4

1.2. Yar Stilize Edilip Kayna Belli Olan Çiçekler ........................................................... 51.3. Hayvansal Kökenli Stilize Çiçekler .............................................................................. 6

1.3.1. Rumi (Selçuki)....................................................................................................... 61.3.2. Münhani................................................................................................................. 81.3.3. Salyangoz............................................................................................................... 9

1.4. Natüralist Özelliklerini Koruyan Çiçekler .................................................................... 91.5. Yapraklar..................................................................................................................... 101.6. Sap Ç kmalar .............................................................................................................. 111.7. A açlar ........................................................................................................................ 111.8. Yemi ve Meyveler ..................................................................................................... 111.9. Desen Haz rlanmas nda Kullan lan Nesnelerin Motif Olarak Ald klar Hâllere GöreS n fland r lmas ................................................................................................................. 121.10. Bitkisel Motiflerin Hal lardaki Yeri ve Önemi ......................................................... 141.11. Hal da Kullan lan P trak Motifi ................................................................................ 15

1.11.1. Tan m ................................................................................................................ 151.11.2. Özellikleri .......................................................................................................... 151.11.3. Anlam ............................................................................................................... 151.11.4. P trak Motifinde Kullan lan Renkler ................................................................. 17

UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 21ÖLÇME VE DE ERLEND RME .................................................................................... 24

Ö RENME FAAL YET –2 .................................................................................................. 252. HALIDA KULLANILAN LALE MOT F ........................................................................ 25

2.1. Tan m ......................................................................................................................... 252.2. Özellikleri ................................................................................................................... 262.3. Anlamlar .................................................................................................................... 272.4. Lale Motifinde Kullan lan Renkler ............................................................................. 27UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 32ÖLÇME ve DE ERLEND RME...................................................................................... 34

Ö RENME FAAL YET –3 .................................................................................................. 363. HALIDA KULLANILAN KARANF L MOT F .............................................................. 36

3.1. Tan m ......................................................................................................................... 363.2. Özellikleri ................................................................................................................... 373.3. Anlamlar .................................................................................................................... 383.4. Karanfil Motifinde Kullan lan Renkler....................................................................... 38UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 47ÖLÇME VE DE ERLEND RME .................................................................................... 49

Ö RENME FAAL YET –4 .................................................................................................. 514. HALIDA KULLANILAN GÜL MOT F .......................................................................... 51

4.1. Tan m ......................................................................................................................... 51

Ç NDEK LER

ii

4.2. Özellikleri ................................................................................................................... 524.3. Anlamlar .................................................................................................................... 534.4. Gül Motifinde Kullan lan Renkler .............................................................................. 53UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 63ÖLÇME VE DE ERLEND RME .................................................................................... 65

Ö RENME FAAL YET –5 .................................................................................................. 665. HALIDA KULLANILAN YAPRAK MOT F .................................................................. 66

5.1. Tan m ......................................................................................................................... 665.2. Özellikleri ................................................................................................................... 665.3. Anlamlar .................................................................................................................... 67UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 76ÖLÇME VE DE ERLEND RME .................................................................................... 79

Ö RENME FAAL YET –6 .................................................................................................. 806. HALIDA KULLANILAN BAHAR DALI MOT F ......................................................... 80

6.1. Tan m ......................................................................................................................... 806.2. Özellikleri ................................................................................................................... 806.3. Anlamlar .................................................................................................................... 816.4. Bahar Dal Motifinde Kullan lan Renkler................................................................... 81UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 85ÖLÇME ve DE ERLEND RME...................................................................................... 87

MODÜL DE ERLEND RME .............................................................................................. 88CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 90KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 93

iii

AÇIKLAMALARKOD 211GS0116ALAN El Sanatlar TeknolojisiDAL / MESLEK El Dokuma – Hal Desinatörlü üMODÜLÜN ADI Bitkisel Motif Çizimi

MODÜLÜN TANIMIUygun ortam ve araç gereç haz rl nda bitkisel motifçe itlerini çizerek, renklendirme ile ilgili gerekli bilgi vebecerilerin kazand r ld ö renme materyalidir.

SÜRE40/32

(+)NOT: Yeterli i kazand rmak için ders saatinin gerektirdi ikadar süre belirlenerek uygulan r.

ÖN KO UL Motif Çizim Teknikleri modülünü alm olmak

YETERL K Tekni ine uygun bitkisel motiflerin çizimini yapabilme ileilgili yöntem ve teknikleri ö renmek

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçBu modül ile uygun ortam sa land nda bitkisel motiflerinTürk süsleme sanatlar içindeki yeri ve önemini kavrayarakuygun ortam ve araç gereç haz rland nda, tekni ine uygunbitkisel motiflerin çizimini yapabileceksiniz.AmaçlarGerekli ortam sa land nda;1. Tekni e uygun olarak p trak motifini çizebileceksiniz.2. Tekni e uygun olarak lale motifini çizebileceksiniz.3. Tekni e uygun olarak karanfil motifini çizebileceksiniz.4. Tekni e uygun olarak gül motifini çizebileceksiniz.5. Tekni e uygun olarak yaprak motifini çizebileceksiniz.6. Tekni e uygun olarak bahar dal motifini çizebileceksiniz.

E T M- Ö RET MORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Atölye ortamDonan m: Çizim masas , kl masa, 2B 0,5 kalem, silgi,çe itli renkte boya kalemleri, kareli kâ t, cetvel, tepegöz,milimetrik kâ t vb.

ÖLÇMEVEDE ERLEND RME

Tamamlad n z her faaliyet sonras nda uygulamas nyapt n z her faaliyet için kendinizi de erlendireceksiniz.Modülü tamamlad n zda ö retmeniniz size ölçme araçlar nuygulayarak kazand n z bilgi ve becerileride erlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

G RSevgili Ö renci,

El sanatlar toplumlar n yap lar na, geleneklerine, be enilerine ve kültürlerine görede i ik özellikler gösteren, maddi ve manevi de erlerini yans tan çal malar n birbölümüdür.

Türklerin dünya kültürüne kazand rd el sanatlar m zdan biri olan hal lar m z n yün,k l, ipek ya da elyaf kullanarak dokumu olduklar zengin desenleri, hal çe itlili i ve güzelörnekleriyle el dokumalar m z n en renkli ve önemli bölümünü olu turduklar bilinmektedir.

Günümüzde teknolojinin geli mesi ile el dokumac l kaybolmaya yüz tutmudurumdad r. El dokumac l n ya atmak için istenilen amaca uygun üretim biçiminiyakalamak, kaliteli araç gereç seçimini yapmak, araç gereçleri düzgün kullanabilmek,hal lar n renk özelliklerini, hal larda kullan lan motiflerin anlam ve özelliklerini bilmekhal lar n kalitesini art ran unsurlar içerisindedir.

Hal ve kilimlerin kendilerine özgü özel bir alfabesi vard r. Hal ve kilimlerdekullan lm olan motifler ve renkler, dokuyan genç k z n duygu ve dü üncelerini bizlereaktar r.

El dokumas nda kullan lan renkler ve motifler, Anadolu insan n n duygu, dü ünce veya am biçimini yans tmas n n yan s ra estetik be enisini de göz önüne sermektedir. Eldokumas hal lar m zda kullan lan bitkisel motiflerde Anadolu’nun birçok yerinde gençk zlar ve kad nlar sevgilerini, özlemlerini, isteklerini dokuyarak anlat rlar. Lale, karanfil, gül,bahar dal , yaprak en çok kullan lan motiflerdir.

Bu modül ile bitkisel kaynakl motiflerin anlamlar n , özelliklerini, kullan lan renkleriö renip; bitkisel motifleri çizip renklendirme ve kompozisyona dönü türme becerisinikazanacaks n z.

G R

3

Ö RENME FAAL YET –1

Uygun ortam sa land nda tekni e uygun olarak p trak motifini çizebileceksiniz.

Türk süsleme sanatlar nda, hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkiselmotiflerdenp trak motifini inceleyerek, inceleme sonuçlar n s n f n zda arkada lar n zlapayla n z.

1. B TK SEL MOT FLERMotif, sanat eseriyle süsleme i lerinde tekrar eden veya kendi ba lar na ayr ayr bir

grup meydana getiren ekillerin her birine verilen add r.

Bitkisel motifler u ekilde s n fland r l r:

A aç motifleri: Selvi, salk m sö üt, palmiye, hayat a acSelvi ve simgesel tarzdaki hayat a ac : Ebedi hayat ve ölümden sonradirilmeyi, öbür dünyadaki hayat temsil eder.Yaprak motifleri: Düz, oyuntulu, k vr ml genel olarak asma yapra , ç naryapra , sarma k yapra vb.Çiçek motifleri (simgesel veya gerçek görüntülü): Lale, karanfil, gül, zambak,sümbül, de i ik büyüklükteki çiçekler, top çiçekler, çiçek sütunlar , çiçekkordonlar vb.Meyve motifleri: Bunlar daha çok bordürlerde yer al r. Nar, elma, üzüm, kirazvb.Dal motifleri: Düz, k vr ml ve zikzakl olur.Sap motifleri: Çiçekleri ve yapraklar dallara veya birbirine ba layanmotiflerdir.Çiçekler çizim tekniklerine göre dört grupta incelenir:A r stilize edilmi kayna belli olmayan çiçeklerYar stilize edilip kayna belli olan çiçeklerHayvansal kökenli stilize çiçeklerNatüralist özelliklerini koruyan çiçekler


AMAÇ

ARA TIRMA

4

1.1. A r Stilize Edilmi Kayna Belli Olmayan Çiçekler

1.1.1. Hatai (Hatayi)

Orta Asya kökenli bir motif olup, ç k yeri olan (H tay, Hatay)’ n ismiyle tan n r.Çe itli çiçeklerin (dikey) kesitlerinin, anatomik çizgilerinin üslupla t r lmas yla olu ur.

Motif genellikle simetrik olarak çizilir. D hat olarak (oval) bir görünümü vard r.Motif, temel özellikleri bozulmadan birçok sanatç taraf ndan de i ik ekillerdeyorumlanarak çok zengin bir çe itlilik kazanm t r.

ekil 1.1: Hatayi motifleri

1.1.2. Goncagül

Tam aç lmam bir çiçe in (dikey) kesitinin stilize edilmesiyle olu ur.

Taçyapraklar ve çanak k sm belli olan goncagülün me ime ve tohumlar dahabelirgin olarak çizilirse motif Hataiye dönü ür.

ekil 1.2: Goncagül motifleri

5

1.1.3. Penç

Herhangi bir çiçe in (yatay) kesitinin anatomik çizgilerinin üslupla t r lmas ylaolu ur.

Alt yapra a kadar çe itleri olan pençler Farsça isimler alm lard r (yek penç, düpenç, se penç vb.). En çok kullan lan penç (be ) berk (yaprak) motifi olup, k saca penç diyeadland r l r.

Penç motifi sap dönü lerinde veya kesi melerde (belirli bir yönü göstermedi i için)çok rahatl kla kullan labilir.

ekil 1.3: Penç motifleri

1.2. Yar Stilize Edilip Kayna Belli Olan Çiçekler

Stilize edilmi olmalar na ra men karakteristik özelliklerini koruyan çiçekler kendiisimleriyle kompozisyonlarda yer al rlar (lale, sümbül, karanfil vb.).

Bu türdeki çiçekler de (dikey) kesitinin stilize edilmeleriyle olu ur. Her çiçek kendisap üzerinde bulunur. Sümbül gibi bir dal etraf nda çiçekler desene hareketlilik kazand r r.

Çok zengin bir çe itlili e sahip olan bu gruptaki çiçeklerden sadece lale motifininstanbul’da de i ik alanlarda kullan lan türleri 1250’ye yak nd r.

6

ekil 1.4: Lale ve karanfil motifleri

1.3. Hayvansal Kökenli Stilize Çiçekler

1.3.1. Rumi (Selçuki)

Orta Asya kökenli bir motif olmalar na kar n Anadolu Selçuklular taraf ndangeli tirilip, s kça kullan ld klar için (Selçuki) olarak da tan n rlar.

Rumi, filiz ve yaprak biçiminde üslupla t r lm a r stilize hayvan figürleridir.Önceleri ejder, Zümrüt-ü Anka gibi mitolojik varl klardan esinlenilirken, sonralar aslan,kartal gibi do a hayvanlar ndan esinlenilmi tir.

Selçuklu ta ve ah ap i çili inde s kça kullan lan Rumi, Osmanl sanat nda zirveyeç km t r. Penç, Hatayi, yaprak, bulut vb. motiflerle birlikte çizilebilen Rumi, bu motiflerdenayr bir sap üzerinden bulunur.

Rumiler çizim özelliklerine göre alt grupta incelenir:

1.3.1.1. Sade Rumi (Tek Kanatl Rumi)

S eklindeki k vr m n alt ve üst noktalar n n bir e ri çizgiyle birle imiyle olu ur.Taban k sm yar m daire eklindedir. Bu motif çiziminin do ru olarak çok yap lmas ba tabitkisel motifler olmak üzere (geometrik motifler hariç) çok yararl d r.

1.3.1.2. Kanatl Rumi

ç içe sade Ruminin saplar ndan ç kan dairesel k s mlar n n üst üste yerle tirilmesiyleolu ur.

Kanatlar iç ve d tarafa dönük olarak çizilir.

7

1.3.1.3. Simetri Rumi

ki Ruminin s rt s rta vermesiyle olu ur.

Tepelik, orta ba ve kapal form olarak desende ekil al rlar.

1.3.1.4. Dilimli Rumi

Genel olarak XV. ve XVI. yy. da kullan lan bu Rumi çe iti süslü ve zarif birgörünüme sahiptir.

1.3.1.5. Hurde Rumi (Rumi çinde Rumi)

Daha çok tezhip sanat nda kullan l r. Motifin içlerinin daha küçük Rumilerlebölünmesinden olu ur.

1.3.1.6. Sarma Rumi

Ayn tür motifin birbirine sar lmas ile olu an, zengin görünümlü bir Rumi çe ididir.

Birden fazla Rumi çe idinin yer ald kompozisyonlarda her Rumi ayr bir tür gibibirbirinin hatlar na kar maz.

ekil 1.5: Rumi motifler

8

1.3.2. Münhani

Rumi ayr nt l XI. ile XV. yy. aras nda özellikle el yazmas kitap süslemecili indekullan lan bir üsluptur.

Münhaniler birbirlerinin arkas ndan ç kacak ekillerde çizilerek olu ur. Süslemesanat nda bordür veya ba ms z desen olarak kullan l r. Simetri veya ayn eklintekrarlar ndan da olu abilir.

M s r ve Yunan kökenli palmet motifini münhaniler ile kar t rmamak gerekir. Palmetbelirli bir motif olmas na kar n, münhaniler çok zengin bir çe itlilik gösterir.

ekil 1.6: Münhani motifleri

9

1.3.3. Salyangoz

Hayvansal bir motif olmas na kar n, bitki motiflerine mükemmel uyumlar nedeniylebitkisel motifler grubunda de erlendirilir.

Salyangozun kar n k sm motifin üstüne gelecek ekilde çizilir, tamam görünmez.Monotonlu u bozmak, deseni süslemek ve küçük alanlar n de erlendirilmesinde kullan l r.

ekil 1.7: Salyangoz motifleri

1.4. Natüralist Özelliklerini Koruyan Çiçekler

Bu tür motiflere ukufe veya minyatür çiçekler denir. Tek çiçek, buketli vazolu,vazosuz komposizyonlar hâlinde çizilir.

III. Ahmet devrinde baz sanatç lar taraf ndan kullan lan ukufeye sonralar ilgiazalm t r.

ekil 1.8: ukufe

10

1.5. Yapraklar

Geometrik desen a rl kl Selçuklu sanat nda yerini fazla bulamayan yaprak, Osmanlsanat nda (bilhassa XVI. yy.da) stilize ve do al hâliyle mükemmele ula m t r.

Hatai, penç ve goncagülü olu turan yaprak, süsleme sanat m zda a a daki ekillerdeçizilmi tir:

Basit ve küçük yapraklarParçal ve dilimli yapraklarri di li yapraklar

Hançer (k vr m) yapraklarOrtadan katl yapraklarGeometrik yapraklar

Birbirlerine sar lm yapraklardan olu an düzenlemeye sadberk denir. Büyük boyyapraklar üzerine de i ik motifler çizilerek daha zarif bir görünüm elde etmek mümkündür.

ekil 1.9: Sadberk

ekil 1.10: Yaprak ekilleri

11

1.6. Sap Ç kmalar

Küçük yaprak, yar m penç ve goncagül motiflerinden olu ur. Uzun saplardakimonotonlu u bozmak, saplar n kesi me noktalar n kapatmak ve ara bo luklar doldurmakiçin kullan l r.

ekil 1.11: Sap ç kmalar

1.7. A açlar

Yaprak ve çiçek motifleri gibi a aç motifleri de (çiçekli ve meyveli olarak) zengin birçe itlili e sahiptir.

Selvi, hurma, nar, incir, zeytin, asma, palmiye vb. hayat a ac n n sembolleridir. Enyayg n olarak selvi kullan lm t r.

ekil 1.12: Selvi a ac

1.8. Yemi ve Meyveler

Süsleme sanatlar nda 18.yy.dan sonra natüralist ve yar stilize yemi ve meyvemotiflerde s kça kullan lmaya ba lanm t r.

Geometrik üsluptaki bu day, nar, ha ha , kavun, dut, incir, üzüm vb. bereket motifleriolarak çizilmi tir.

12

Resim 1.1: Yemi ve meyve ekilleri

1.9. Desen Haz rlanmas nda Kullan lan Nesnelerin Motif OlarakAld klar Hâllere Göre S n fland r lmas

Bir dokuman n deseninde motif olarak kullan lan nesneler genelde do al hâlleriyleyans t lmaz. Dokuyucunun ya da desinatörün bak aç s , kullan lan dokuma tekni ininelveri lili i gibi nedenlerle motif gözle görüldü ü yal n hâlinden farkl biçimlerde ve farklrenklerde dokumalara aktarabilmektedir. Buna göre nesneler motif olarak be ayr hâldeuygulan r:

Tabii (Do al) Hâli: Motif olarak dokumaya uygulanacak nesnenin gözlegörülen do al hâlinin dokumaya uygulanabildi i eklidir.

ekil 1.13: Yaprak motifinin tabii hâli

Geometrik Hâli: Motif olarak kullan lacak nesnenin geometrik hat veçizgilerle dokumaya uygulanmas d r.

13

ekil 1.14: Yaprak motifinin geometrik hâli

ematik Hâli: Motifin do al hâlinin basit çizgilerle ematize edilerekdokunmas d r.

ekil 1.15: Yaprak motifinin ematik hâli

Stilize Hâli: Bir nesnenin do al hâlinden ziyade, desinatörün kendi üslubuyla,nesneyi motif olarak görmek istedi i ekilde yans tt hâlidir.

ekil 1.16: Yaprak motifinin stilize hâli

dealize Hâli: Motifin farkl hâlleri içerisinde en fazla kabul görmü , desenkompozisyonunda motif olarak kullanabilecek en ideal (uygun) hâlidir.

14

ekil 1.17: Yaprak motifinin ideal hâli

1.10. Bitkisel Motiflerin Hal lardaki Yeri ve Önemi

Türk hal sanat n n klasik dönemi olarak kabul edilen XVI. ve XVII. yüzy lda yeni birdünyan n kap lar aç lm t r. Selçuklu hal lar n n sa lam geometrik motifleriyle olu an ilkparlak dönemin yerini, XVI. yüzy lda madalyon motifinin ve çe itli zengin bitkiselkompozisyonlar n yer ald ikinci bir parlak dönem alm t r. Bu motifler, Türk hal sanat nayepyeni bir zenginlik kazand rm t r.

Dönemin hal lar iki grupta toplanmaktad r. Birincisi, U ak hal lar ad n alan çokgeni bir gruptur. Bu hal larda madalyon motifi esas olmu , madalyon biçimlerine göre"Madalyonlu" ve "Y ld zl " U ak hal lar olmak üzere iki tip hal ortaya ç km t r. Buhal larda madalyonlar zemin üstünde, tüm Türk hal lar na temel olan sonsuzluk ilkesine göreyer al rlar. Bu gruba giren hal lar varl klar n , çe itlenerek XVIII. yüzy l sonuna kadarsürdürmü lerdir.

VI. yüzy lda klasik Osmanl hal lar ad alt nda toplanan ikinci grubu ise saray hal larolu turur. Bu, Türk hal sanat nda yeni bir tekni in ve tümüyle natüralist çiçek motifleriningörüldü ü bir gruptur.

Öteki Türk hal lar ndan farkl olarak, Osmanl saray hal lar nda ran dü ümü (sinedü ümü) kullan lm t r. Bunun nedeni de zengin bitkisel motiflerin, hançer biçimli k vr kyapraklar n, lale, sümbül, karanfil, bahar dal gibi çiçeklerin bu teknikle daha kolayi lenebilmesidir.

XVI. yüzy l ortas ndan itibaren saray için lüks olarak Osmanl saray hal largrubundan seccadeler yap lm t r. K vrak konturlu mihraplar n içi bazen bo bazen çiçeklerledoludur. Bunlar saray hal lar grubunun en ba ar l ve en tatmin edici kompozisyonlar d r.Düz ye il, mihrap zeminli bir seccade “ stanbul i i’’ diye bugün Türk ve slam Eserlerimüzesinde kay t alt na al nm t r.

XVII. yüzy ldan itibaren de saray hal lar na dayanan saf seccadeler, çe itli örneklerhâlinde bol miktarda yap lm t r. Natüralist çiçek ve yaprak dekoru, bütün Osmanl sanat ndagörüldü ü gibi bu seccadelerde de dikkati çekmektedir. Erik çiçekleri, lale, karanfil, gül vesümbüller zaman zaman bahar ortam yaratarak insana çiçekli bir bahçede oldu u izleniminivermektedir.

15

1.11. Hal da Kullan lan P trak Motifi

1.11.1. Tan m

Anadolu insan çevresinde, tarlas nda, ba nda gördü ü bitkileri motif hâlinedönü türerek hal ve kiliminde kullanm t r. Bunlardan biri olan p trak motifi de bollu unsembolü olarak dokumalarda uygulanm t r.

P trak, tarlalarda bulunan dikenleriyle insanlara ve hayvanlar n tüylerine yap an,kurak arazilerde yaz dönemlerinde yeti en dikenli bir bitkidir.

ekil 1.18: P trak motifi

1.11.2. Özellikleri

Anadolu el sanatlar nda kullan lan p trak motifi, bu bitkinin bir stilizasyonudur.Neolitik dönemden bize kalan baz pi mi toprak mühürlerin üzerinde de bu motife

rastlanm t r. Mersin Yörük cicim ve zilli tekni i ile dokunmu yayg larda p trak, b trak,p t rdak gibi isimler al r. Mu la, Bodrum, Adana, Karatepe kilimlerinde, Denizli, AfyonTürkmen dokumalar nda çuval, heybe, at örtüsü, çocuk be i i gibi kullan m e yalar ndap trak motifine s kça rastlanmaktad r.

P tra n üzerindeki dikenlerin kötü gözü uzakla t rd na inanan Anadolu insan onunazarl k motifi olarak kullanm t r. “P trak gibi” deyimi a açlardaki meyve bollu unu ifadeetmektedir. Anadolu insan hal ve kilimlerinden yapt ürünlerde (çuvallar nda, tand rörtülerinde, ekmek üstüne kapanan cicim dokumalar nda) s kça kullanm t r. Un, bulgur gibitah llar muhafaza etmek için dokunan çuvallar n üzerinde de bu motif oldukça s kgörülmektedir.

1.11.3. Anlam

Çe itli uygarl klar n ya and Anadolu’da tarihsel evrim içerisinde, orada ya ayanhalk n kültürleri ve birikimleri el sanatlar na yans m t r. Bu nedenle çekilen ac lar, gönüllerehaz veren sevinçler, dini inan lar, asalet ve güç gibi unsurlar dokuma tezgahlar ndaki kilimve hal larda motife dönü türülmü tür.

Bu anlamda Anadolu’da yayg n olarak dokumalarda kullan lan motiflerden biri dep trak motifidir. Onun, kem bak lar savu turmaya gücü yetti ine inan l r. Di er taraftan

16

çiçeklerle dolu anlam na gelen “P trak gibi”deyimi, bu motifin bollu un bir sembolü olarakun torbalar üzerinde kullan lmas n aç klar.

P trak motifinin çokluk - bolluk ve nazar için olmak üzere iki amac vard r. P trakmotifi; beslenme - r z k olarak ve her tür nazardan, kötü kem gözden koruyan bir simgeolarak da kullan lm t r. Ayn zamanda bollu un, bereketin sembolüdür ve bol çiçeklianlam na da gelmektedir.

P trak motifleri:

ekil 1.19 ekil 1.20

ekil 1.21 ekil 1.22

ekil 1.23 ekil 1.24

ekil 1.25 ekil 1.26

17

ekil 1.27 ekil 1.28

ekil 1.29 ekil 1.30

1.11.4. P trak Motifinde Kullan lan Renkler

Hal dokumas nda kullan lan motiflerin anlamlar oldu u gibi renklerin de anlamlarvard r. Kullan lan renkler bölgelere göre farkl l k gösterir. Hal dokumas nda kullan lanrenkler, geli igüzel seçilmemektedir.

Beyaz renk asalettir, yüceliktir. Kara (siyah) renk ise fakirli i, bahts zl , kötü talihi,ölümü ve yas ifade eden bir renktir.

K rm z renk ise can n, kan n, yani ya am n, ölümsüzlü ün rengidir.

ekil 1.31: P trak motifli hal çizimi

18

ekil 1.32: P trak motifli hal çizimi renklendirme

Resim 1.2: 19. yüzy l Kayseri – Yahyal hal s

Resim 1.2’de yer alan Kayseri – Yahyal hal s 103x190 cm ölçülerinde yap lm t r.Hal incelendi inde iki s ra bordürle çevrili oldu u görülmektedir. Hal n n ba lang ç ve bitibölümünde p trak motifi belli aral klarda sar , ye il, mavi, turuncu, renklerle uygulanm t r.

Resim 1.3: P trak motifinin yak n detay

19

Resim 1.4: 19. yüzy l Konya hal s

Resim 1.4’te yer alan hal 123x193 cm ölçülerinde yap lm t r. P trak motifi hal n nzemininde belli aral klarla k rm z , mavi, beyaz, sar , turuncu renklerle uygulanm t r.


Resim 1.6: 19. yüzy l Gaziantep hal s

20

Resim 1.6’da yer alan hal 92x330 cm ölçülerinde yap lm t r. Madalyonlar n n içindep trak motifi sar , beyaz renklerle dokunmu tur.


Resim 1.8: P trak motifi ile dokunmu hal

Hal n n mavi zemin bölgesinde k rm z , sar , beyaz renklerle p trak motifleri belliaral klarla dokunmu tur.

Resim 1.9: Yak n detay

21

UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar Öneriler

Atölye ortam n haz rlay n z. Temiz ve ayd nl k olmas önemlidir;unutmay n z.

P trak motifinin çizimi için gerekli araç

ve gereçleri haz rlay n z.

2B 0,5 kur un kalem, silgi, par ömen

kâ d , kareli kâ t, cetvel ve çizim

masas n haz rlay n z.

P trak motifinin çizimlerini inceleyiniz.

ekil 1.33 ekil 1.34

ekil 1.35 ekil 1.36 ekil 1.37 ekil 1.38

ekil 1.39 ekil 1.40 ekil 1.41 ekil 1.42

UYGULAMA FAAL YET

22

Resim 1.10

Çizmek istedi iniz p trak motifinibelirleyiniz.

ekil 1.43

Hal deseni haz rlamada kullan lan ikimilimlik kareli kâ d seçiniz.

ekil 1.44

Cetvelle düzgün olarak motifi çiziniz.

ekil 1.45: P trak motifinin kareli kâ daçizilmesi

Kareli kâ d n za, seçti iniz p trakmotifini uygun ekilde kareleri sayarakgeçiriniz.

23

Çizimlerinizi 2B 0,5 uçlu kur un kalemlefazla bast rmadan yap n z. Temiz ve düzenli çal n z.

ekil 1.46

Kareli kâ ttaki p trak motifinizirenklendiriniz

Her bir kare, hal daki dü ümü ifade etti iiçin kareleri düzgün ve net olarak çiziniz.

Kuru boya kalemleriyle tekni e uygunrenklendirmede, dokumada kullan lacakrenkleri seçiniz.

Kareli kâ tlar na çizdi iniz motiflerink r mamas için fon kartonunayap t r n z.

Çal malar n z resim dosyas nayerle tiriniz.

Temiz ve düzenli çal n z.

24

ÖLÇME VE DE ERLEND RME

A a daki sorular; do ru ve yanl olarak haz rlanm t r. Verilen ifadeye göreparantez içine do ru ise “D”, yanl ise “Y” yaz n z.

1. ( ) P trak, tarlalarda bulunan ve dikenleriyle insanlara ve hayvanlar n tüylerineyap an bir bitkidir.

2. ( ) El dokuma hal lar nda kullan lan p trak motifinde, p trak bitkisindenesinlenilmi tir.

3. ( ) “P trak gibi” deyimi a açlardaki meyve k tl anlam na gelmektedir.

4. ( ) Hal larda kullan lan motiflerin anlamlar bölgelere göre farkl l k göstermektedir.

5. ( ) P trak motifi bollu un, bereketin sembolüdür.

6. ( ) Mu la, Bodrum, Adana, Karatepe kilimlerinde p trak motifine s kça rastlan r.

7. ( ) Neolitik dönemden bize kalan baz pi mi toprak mühürlerin üzerinde de bumotife rastlanm t r.

8. ( ) P trak motifi sadece hal da kullan lm t r.

9. ( ) P trak motifi bereket simgesi olarak daha çok un çuvallar nda kullan l r.

DE ERLEND RME

Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n z ve do ru cevap say n z belirleyerekkendinizi de erlendiriniz. Yanl cevaplad n z konularla ilgili ö renme faaliyetlerinitekrarlay n z.


25


Uygun ortam sa land nda tekni ine uygun olarak lale motifini çizebileceksiniz.

Türk süsleme sanatlar nda, hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkiselmotiflerden lale motifini inceleyerek, inceleme sonuçlar n s n f n zdaarkada lar n zla payla n z.

2. HALIDA KULLANILAN LALE MOT F2.1. Tan m

Anadolu insan , çevresinde gördü ü bitkileri motif hâline dönü türerek hâl vekiliminde kullanm t r. Bunlardan biri olan lale motifi de güzellik ve Cennet sembolü olarakdokumalarda uygulanm t r.

Lale, zambakgiller familyas na ait ilkbaharda çiçek açan so anl bir bitkidir. Lale,yapraklar uzun ve m zraks , çiçekleri kadeh biçiminde türlü renkte olan bir çiçektir.

Lalenin renkleri sar , k rm z , beyaz ve pembe ba ta olmak üzere dört renkten olu urve çiçekleri parlakt r. Ana vatan bat Asya’d r ve ilk olarak Türkiye’de süs bitkisi olarakyeti tirilmi tir. Lale, Hollanda’da yayg n olarak yeti tirilir. Laleyi insanlar 12. yüzy ldanitibaren el sanatlar nda süsleme motifi olarak kullanmaya ba lam lard r. Lalenin Osmanlzaman nda büyük yer almas n n sebebi gerek ekli gerek ise anlam laleyi farkl k lm t r.Lale sevgisi özellikle Osmanl Devleti’nin çökü döneminde bir tutku hâline gelmi tir.Avrupa’da topraklar n kaybetmeye ba layan Osmanl da Devleti’nin tüm bahçe, saray vekas rlar lalelerle donat lm ve halk n bunald bir zamanda bir nebze bile olsa güzel birortamda bulunma özlemini dile getirmek için kullan lm t r. Bu döneme bu yüzden LaleDevri ad verilmi tir.

Tarihte Lale Devri denilen bir devrin ya anmas nda bir k ymet olan lalenin XVII.yüzy lda Felemenk elçisi Busbegue taraf ndan memleketine götürülerek büyük özenleyeti tirdi i bilinir. Hatta bu yüzy lda 558 çe itli lale tespit edildi i söylenir.

Bu dönemde, yabani lale türlerinden seçme ve melezleme yoluyla stanbul’da eldeedilen lale çe itlerinin miktar toplam olarak 2.000 civar ndad r.


AMAÇ

ARA TIRMA

26

stanbul’da elde edilen lale çe itlerinin özellikleri, bunlara verilen adlar ve bu çe itlerielde eden yeti tiriciler hakk nda el yazmalar nda etrafl bilgiler bulunmas na kar l kbunlar n resimleri çok nadirdir.

Lale ekil ve renk özellikleri nedeniyle el sanatlar n n her alan nda süsleme motifiolarak kullan lmaya ba lanm t r.

Anadolu el sanatlar nda kullan lan lale motifinde, lale bitkisinden esinlenilmi tir. Lalemotifle tirilerek hal dokumada gerek do al gerekse stilize edilerek kullan lm t r.

2.2. Özellikleri

Romal lar ve Bizansl lar döneminde lale tan nm yordu. Bu döneme ait paralar,abideler ve e yalar üzerinde hiçbir lale motifinin bulunmamas yukar daki dü ünceninkan t d r.

Anadolu’da lale ile ilgili ilk bilgiler Türkler ile ba lamaktad r. Lale çiçe i XII.yüzy ldan itibaren Anadolu’da süsleme motifi olarak kullan lmaya ba lanm t r.

Lale, Osmanl mparatorlu u döneminde, özellikle XVI-XVIII. yüzy llar aras nda, süsbitkisi ve süsleme motifi olarak büyük bir öneme sahip olmu tur. Sultan III. Ahmet (1673–1736)’in saltanat n n son y llar nda ise bu ilgi doruk noktas na ç km ve bu dönem tarihçileraras nda “Lale Devri”olarak isimlendirilmi tir.

XVII. ve XVIII. yüzy llar n n gözde Türk hal lar Gördes hal lar d r. Türk dü ümünead n n veren Gördes, XVI. yüzy ldan sonra bir hal ihraç merkezi olmu tu. Biçimi seccadeyebenzeyen, renk ve desen bak m ndan saray hal lar n and ran Gördes hal lar nda lale motifikullan lm t r.

Osmanl Saray hal lar nda ran dü ümü kullan lm t r. Bunun nedeni zengin bitkiselmotiflerin, hançer biçimli k vr k yapraklar n, lale, sümbül, karanfil, bahar dal gibi çiçeklerinbu teknikte daha kolay olarak i lenebilmesidir. Kula hal lar nda lale motifi çok miktardakullan lm t r.

Türk hal lar nda üç çe it lale görülür. Birisi iki dilimli lalelerdir. Bunlar daha çoküslupla ma bir karakter ta r. Ladik seccadelerinin bir özelli i olarak kar m za ç kar. Hattaburada lalenin çiçek k sm na lale, üç yaprakl çiçeklere cingil ve ortas ndaki k s mlara da topad verilir. kincisi üç dilimli lalelerdir. Bunlar girintili ve ç k nt l olmak üzere çe itliekiller al r. Üçüncü ekil olan 4 dilimli laleler ise XVI. ve XVII. yüzy llarda Türk

hal lar n n en karakteristik ekilleridir. Bunlar da girinti ve ç k nt l olarak görülür. Bazengirintili olan üslupla arak çizgi hâline geçer. D yapraklar ç k nt l olan laleler tabii ekleyak nd r. Bu nevi laleler özellikle Ladik seccadelerinin mihrap üstünde ve alt nda saplolarak dizili karakteristik bir örnek te kil eder.

27

2.3. Anlamlar

Hal ve kilimler ba lang çlar ndan itibaren sadece insanlar n fiziksel ihtiyaçlar nde il, ayn zamanda psikolojik beklentilerini de kar lamak için yap ld . Dini inançlar vedinsel ya am filozofik dü ünceleri, insan ruhunu zenginle tirdi ve geli tirdi. Bu durum,sanatç ve onun i ini çe itli yollardan etkiledi. Sadece hal lar ve kilimlerdeki motiflere,kompozisyonlara bakmak bile bunu a ikar k lar.

Türk hal lar ndaki motiflerin anlamlar , bölgelere göre farkl l k gösterir. Hal vekilimlerin dili sadece dokumac n n hünerini göstermekle kalmaz. Ayr ca onlar n mesajlar nda iletir.

Türk hal lar nda kullan lan lale motifi kutsal bir anlam ifade eder. Lale motifi tekba na i lendi i gibi, Lale Devri’nde karanfille karakteristik bir ikili olu turarak ço u kezberaber kullan lm t r. Lale motifi hayat, a k ve ölümsüzlük sembolü olarak bilinir.

Hal dokumas nda yer alan lale motifi, çocuk sahibi olma arzusunu dile getirir. Çocuksahibi olma iste ini sembolize eder. Ayr ca güzellik ve Cennet bahçesini ifade etmek için dekullan l r. Dokumalarda kullan lan çiçek motifleri genel anlamda Cennet bahçesini temsileder.

2.4. Lale Motifinde Kullan lan Renkler

El sanatlar nda kullan lan motiflerin ve renklerin anlamlar vard r. Hal dokumas ndakullan lan renkler dokuyucu ki inin duygular n , dü üncelerini, mesajlar n yans t r. Renklerbirbiriyle uyum içerisinde olmal d r. Bu hal n n kalitesini art r r ( ekil 2.1 – ekil 2.2 –Resim 2.1).

ekil 2.1: Lale motiflerinin milimetrik kâ da çizimi

28

ekil 2.2: Lale motifi detay çizimi

Resim 2.1: Çanakkale hal s

l – Çanakkale

Ölçüler: 40x30 / dm

Resim 2.1’de yer alan hal n n birinci bordüründe gül motifleri kullan lm , ikincibordüründe lale motifleri beyaz, k rm z, mavi renklerle dokunmu tur. Gül ve lale motifleriCennet bahçesini simgeler.

29

Resim 2.2: Lale motifi yak n detay

Resim 2.3: Konya Ladik hal s

l – Konya – Lâdik

Devir: 18. yüzy l

Ölçüler: 115x170 cm

Resim 2.3’te yer alan hal n n bordüründe lale motifleri k rm z , mavi, siyah renklerledokunmu tur. Hal zeminin üst k sm nda k rm z zemin üzerine mavi, sar , k rm z renklerlelale motifleri uygulanm t r.

30

Resim 2.4: Lale motiflerinin yak n detaylar

Resim 2.5: Konya hal s

l – KonyaDevir: 19. yüzy lÖlçüler: 160x110 cm

Resim 2.5’te yer alan hal n n zeminin alt k sm nda lale motifleri k rm z zemin üzerinek rm z , sar , lacivert, beyaz renklerle dokunmu tur.

Resim 2.6: Lale motifi yak n detay

31

Resim 2.7: Manisa Kula hal s

l – Manisa – KulaDevir: 19. yüzy lÖlçüler: 122x162 cm

Resim 2.7’de yer alan hal n n zemininde gül, karanfil ve lale motiflerinden olu an ikibüyük buket k rm z , aç k mavi, siyah, renklerle dokunmu tur. Bordürde karanfil, lale, gülmotiflerine k rm z , aç k mavi ve mavi renkleri uygulanm t r. Hal bir bütün olarak Cennetbahçesini simgelemektedir.

32

UYGULAMA FAAL YET


Atölye ortam n haz rlay n z. Temiz ve ayd nl k atölye ortam nhaz rlay n z.

Lale motifinin çizimi için gerekli araç vegereçleri haz rlay n z.

2B 0,5 kur un kalem, silgi, par ömenkâ d , kareli kâ t, cetvel ve çizimmasas n haz rlay n z.

Lale motifinin çizimlerini inceleyiniz.

Resim 2.8: Lale motifi Resim 2.9: Lale motifi

Resim 2.10: Lale motifiResim 2.11: Lale motifi

UYGULAMA FAAL YET

33

Resim 2.12: Lale motifi

Çizmek istedi iniz lale motifinibelirleyiniz.

ekil 2.3: Lale motifinin karelenmesi

Kareli kâ d n za, seçti iniz lale motifiniuygun ekilde kareleri sayarak geçiriniz.

Çizimlerinizi 2B 0,5 uçlu kur un kalemlefazla bast rmadan yap n z. Temiz ve düzenli çal n z.

ekil 2.4: Lale motifinin renklendirilmesi

Kareli kâ tlara çizdi iniz motiflerink r mamas için fon kartonunayap t r n z.

Her bir kare, hal daki dü ümü ifade etti iiçin kareleri düzgün ve net çiziniz.

Kuru boya kalemleriyle tekni e uygunrenklendirmede, dokumada kullan lacakrenkleri seçiniz.

34

ÖLÇME ve DE ERLEND RME

Bu faaliyet kapsam nda kazand n z bilgileri a a daki çoktan seçmeli sorularcevaplayarak de erlendiriniz.

1. Zambakgiller familyas na ait ilkbaharda çiçek açan bitki a a dakilerden hangisidir?A) LaleB) SümbülC) KaranfilD) Gül

2. Lale hangi yüzy ldan itibaren el sanatlar nda süsleme motifi olarak kullan lmayaba lanm t r?A) 14. yüzy lB) 15. yüzy lC) 12. yüzy lD) 16. yüzy l

3. “Herhangi bir nesnenin karakterini bozmadan yal nla t rarak veya ilaveler yaparaksüsleyici ematik biçimine getirilmi durumudur” tan m a a dakilerden hangisineaittir?A) ModernizasyonB) Hal dokumaC) Kilim dokumaD) Stilizasyon

4. Gül, karanfil, lale hangi tür motiflerdendir?A) Bitkisel motifB) Geometrik motifC) Hayvan figürlüD) nsan figürlü

5. “Lale Motifi”nin içerdi i sembol dili a a dakilerden hangisidir?A) Nazara kar kullan lm t rB) Temizli i ve ibadeti simgelerC) Hayat, a k ve ölümsüzlü ü simgelerD) Evlenme iste ini belirten motiftir

6. Türk hal lar nda kaç çe it lale kullan lm t r?A) 5B) 3C) 7D) 10


35

7. Hangi hal larda lale motifi kullan lm t r?A) Gördes hal lar ndaB) ran hal lar ndaC) Çin hal lar ndaD) Çanakkale hal lar nda

DE ERLEND RME

Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n z ve do ru cevap say n z belirleyerekkendinizi de erlendiriniz. Yanl cevaplad n z konularla ilgili ö renme faaliyetinitekrarlay n z.

36


Uygun ortam sa land nda tekni e uygun olarak karanfil motifini çizebileceksiniz

Türk süsleme sanatlar nda, hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkiselmotiflerden karanfil motifini inceleyerek, inceleme sonuçlar n s n f n zdaarkada lar n zla payla n z.

3. HALIDA KULLANILAN KARANF LMOT F

3.1. Tan m

Anadolu el sanatlar nda kullan lan bitkisel motiflerden biri de karanfil motifidir.Karanfil, motifle tirilerek Cennet sembolü olarak dokumalarda kullan lm t r. Gül, karanfil,menek e da larda yabani olarak en çok rastlanan koku ve renklerinden dolay çok sevilençiçeklerdir.

Karanfil çiçe i kar l kl , ensiz, sivri yaprakl , dü üm dü üm, ince sapl , otsubitkilerdir. Dalc klar n ucunda tek tek ya da topluca bulunan çiçekleri beyaz, pembe ya dak rm z renklidir. Her çiçek bir çanakç k olu turan dört burgu yaprakç yla belirgindir.Bahçe karanfili en ünlüsüdür. Bu karanfilin katmerli, yar katmerli, alacal ve ho kokulu pekçok çe idi vard r.

K r karanfili çim gibi s k biten, çok zarif küçük çiçekli ve ince saçakl taçyaprakl d r.

ki y ll k ya da y ll k olan Çin karanfili çok de i ik çiçekli bir bitkidir.

ki y ll k ya da çok y ll k bir karanfil türü olan k ll karanfil ya da Hüsnü Yusuf olarakda bilinen sap ucunda emsiye biçiminde toplu küçük çiçekler açan bir türdür. Karanfillerço unlukla kuzey yar m kürenin l man bölgelerinde, özellikle Akdeniz havzas nda yeti enbitkilerdir.

Karanfil, karanfilgiller familyas na aittir ve 80 kadar cinsi, 2000’den fazla türü vard r.


AMAÇ

ARA TIRMA

37

Karanfilin düz k rm z ve düz pembenin de i ik tonlar n gösterebildi i gibi düz sarve düz beyaz renkleri de vard r. Baz çe itlerinin taç yapraklar ikinci bir renkle çizgili veyabeneklidir. Karanfil çiçekleri, gösteri inden ba ka güzel kokulu olu uyla da öhret yapmbir bitkidir.

Karanfil motifi hal n n bordür k sm nda, orta k s mda ve hal n n her yerindekullan lmaya ba lanm t r.

Resim 3.1: Karanfil motifleri

3.2. Özellikleri

Türk hal lar nda en çe itli motifleri, bitkisel motifleri olu turur. Hal da çini ve duvarsüslemeleri gibi düz sat hl bir malzeme oldu u için çe itli ve göze ho görünecek etkinmotiflerle doldurulmas gerekir. Bunun için de en elveri li desenler üphesiz hayranoldu umuz a aç, yaprak ve çiçeklerdir.

Renk ve güzellikleri ile insanlar n daima zevkini ok ayan tabiat ürünü karanfil çiçe i,hal için en elveri li bir motiftir. Özellikle çini ve kuma sanat n n en yüksek derecesineula t XVI. yüzy lda hal larda da bu motiflerin ayn dereceye yükseldikleri görülür.Nitekim bütün çe itleriyle en nadide örneklere bu yüzy l parçalar nda rastlamak mümkündür.Türk hal lar nda en çok görülen çiçekler lale, karanfil, sümbül, gül goncas , Rodos zamba ,lotus, eftali, nar bahar çiçekleri, mine vb. dir.

Karanfil motifi, kuma lar gibi hal larda da çok kullan lm t r. Hatta hal larda laledendaha çok i lenmi tir. Karanfil 3–5 taçyaprakl ve bazen de kenarlar çok parçalanm tekçiçekten ibarettir. 3 taçyaprakl s hal larda daha çok bulunur. Özellikle bordür için güzel birçiçektir. Bazen de karanfil bir sap etraf nda tek dal hâlinde s ralan r veya vazolarda görülür.Tek sapl lar, seccade mihraplar n n üzerinde s ralar hâlinde dikkati çeker. Bir dal üzerines rlanm olanlar ise ço unlukla büyük taban hal lar nda görülür.

38

3.3. Anlamlar

Motifler bir ileti im gereksinimi olarak sembollerden türemi kar l kl anla lmaamac na dönüktürler. Kapsamlar nda gizemli mit bulundururlar ve büyüler dünyas n nürünleridirler. Bu nedenle bunlar n kullan m salt süsleme amac na dönük olmay p, aynzamanda esrarengiz güçler içerdikleri için estetikten çok psikolojik anlam bask nd r.

Kullan lan motifler, tarihsel geli im boyunca Anadolu’daki konumu, geli imi vegünümüzdeki kullan m n n anla lmas n göstermi tir.

Türk hal lar nda kullan lan motiflerin anlam bölgelere göre farkl l k göstermektedir.

Dokumalarda kullan lan çiçek motifleri genel alamda Cennet bahçesini sembolizeeder. Karanfil motifi Cenneti ve dünyevi güzellikleri simgeler. Güzelli i, tabiat ,do urganl vurgular. Mutlulu un a k n safl n ifade eder.

3.4. Karanfil Motifinde Kullan lan Renkler

Hal motiflerinin ve renklerinin içeri i, onu dokuyan insan n sosyo-kültürel ya am n nbir aynas ve yans mas görümündedir. Gelenekler, görenekler dokunmu tur hal n n üstüne.Bu nedenle semboller de bin y llar n sesi ve dilidir. Zira insan n daha alfabeden evvelekillerini olu turdu u, bu ekillere anlamlar yükledi i ve söz konusu anlat m ögelerinin

yaz y do uran ifade de erleri oldu u aç kt r. Bu ekilsel anlat mlarla kad nlar, anlam yüklüsembollerini, dü üncelerini hal lar na dokumu lard r. Halk, sanatsal bir kurgu ve bir kültürbiriminin döküldü ü yaz tahtas d r.

Ye il bahar rengi, Cennet rengidir. K rm z ise ya am n, do urganl n ve yenidendo u un sembolüdür ( ekil 3.1 – ekil 3.2 – Resim 3.2).

ekil 3.1: Hal da kullan lan karanfil motifi (renklendirilmi )

39

ekil 3.2: Hal da kullan lan karanfil motifi

Resim 3.2: Mu la Fethiye hal s

l – lçe: Mu la, FethiyeDevir: 19. yy.Ölçüler: 108x160 cm

Resim 3.2’de yer alan hal n n birinci bordüründe karanfil motifleri k rm z , mavi,

turuncu, pembe renklerle dokunmu tur. Karanfil motifi, Cennet bahçesini simgelemektedir.

40

Resim 3.3: Karanfil motiflerinin yak n detay

ekil 3.3

ekil 3.4

41

ekil 3.5: Karanfil motifinin yak n detay

Resim 3.4: Bal kesir S nd rg hal s

l – lçe: Bal kesir, S nd rgDevir: 18. yy.Ölçüler: 102x135 cm

Resim 3.4’ de yer alan hal n n ikinci bordüründe karanfil motifi mavi, k rm z , beyaz,lacivert renklerle dokunmu tur. Karanfil motifi Cennet bahçesini simgelemektedir.

42

Resim 3.5: Karanfil motifi yak n detay

ekil 3.6: Karanfil motifli hal çizimi (renklendirilmi )

43

ekil 3.7: Karanfil motifli hal çizimi

Resim 3.6

l – lçe: Mu la, MilasDevir: 18. yy.Ölçüler: 110x160 cm

Resim 3.6’da yer alan hal n n geni bordüründe ve eritler hâlinde s ralanm olanhal n n orta bölümünde karanfil motifi mavi, k rm z , bej, sar , beyaz, lacivert renklerleuygulanm t r.

44

ekil 3.8: Karanfil motifi yak n detay

Resim 3.7

l – lçe: Mu la, MilasDevir: 19. yy.Ölçüler: 96x156 cm

Resim 3,7’de yer alan hal n n geni bordüründe karanfil, gül lale motifleri sar , mavi,k rm z , beyaz, renklerle uygulanm t r. Orta bölümde ise karanfil motifleri k rm z zeminüzerine lacivert, mavi, sar , renklerle dokunmu tur. Milas yöresine ait olan bu hal , mutlulukve Cennet bahçesini simgeler.

45

Resim 3.8: Karanfil motiflerinin yak n detay

ekil 3.9 ekil 3.10

Resim 3.9: Bal kesir hal s

46

l: Bal kesirDevir: 17. yy.Ölçüler: 122x171 cm

Resim 3.9’da yer alan hal n n madalyonunda elma çiçe i ve karanfil motifleri yer al r.Karanfil motifi sar zemin üzerine k rm z , beyaz, mavi renklerle uygulanm t r.

Resim 3.10: Karanfil motifinin yak n detay

47

UYGULAMA FAAL YET

Kompozisyon olu turmak



Motif çizimi için gerekli araç vegereçleri haz rlay n z.

2B 0,5 kur un kalem, silgi, par ömenkâ d , kareli kâ t, cetvel ve çizimmasas n n haz rlay n z.

Karanfil motiflerini inceleyiniz.

Resim 3.11: Karanfil motifi Resim 3.12: Karanfil motifi

Resim 3.13: Karanfil motifi Resim 3.14: Karanfil motifi

UYGULAMA FAAL YET

48

Resim 3.15: Karanfil motifi

Çizmek istedi iniz karanfil motifinibelirleyiniz.

ekil 3.11: Karanfil motifinin kareli kâ daçizilmesi


Kareli kâ da, seçti iniz karanfilmotifini uygun ekilde kareleri sayarakgeçiriniz.

ekil 3.12

Kareli kâ ttaki karanfil motifinirenklendiriniz.

Her bir kare, hal daki dü ümü ifadeetti i için karelerin düzgün ve net olarakçizilerek renklendirilmesi önemlidir.Kuru boya kalemleriyle tekni e uygunrenklendirmede, dokumada kullan lacakrenkleri seçiniz.


Çal malar n z resim dosyas nayerle tiriniz. Temiz ve düzenli çal n z

49


Bu faaliyet kapsam nda kazand n z bilgileri a a daki çoktan seçmeli sorularcevaplayarak de erlendiriniz.

1. “Karanfil” hangi motif çe itlerindendir?A) Bitkisel motiflerB) Yemi ve meyvelerC) Figür motiflerD) Geometrik motifler

2. “Karanfil motifi”nin içerdi i sembol dili a a dakilerden hangisidir?A) Nazara kar kullan lm t rB) Temizli i ve ibadeti simgelerC) Bereket ve bollu u simgelerD) Cennet bahçesini temsil eder

3. “Karanfil motifi” hal n n hangi k s mlar nda kullan lm t r?A) Bordür k sm ndaB) Hal n n orta bölümündeC) Hal n n her bölümündeD) Kilim dokumas nda

A a da verilen sorulardaki bo luklara uygun ifadeleri yerle tirerek faaliyeteili kin bilgilerinizi ölçünüz.

4. …….…… kar l kl , ensiz, sivri yaprakl , dü üm dü üm, ince sapl otsu bitkilerdir.

5. Türk hal lar nda kullan lan karanfil motiflerinin anlam ………….. göre farkl l kgösterir.

6. Hal dokumas nda kullan lan karanfil motifi, ………..… stilize edilerekolu turulmu tur.

7. Bir dal üzerinde s rlanm karanfil motifi ço unlukla …………..… hal lar nda görülür.


8. ( ) Karanfil 3–5 taçyaprakl ve bazen de kenarlar çok parçalanm tek çiçektenibarettir.


50

9. ( ) Karanfil, karanfilgiller familyas na ait olup 80 kadar cinsi 2000’den fazla türüvard r.

10. ( ) “Karanfil motifi” nazara kar kullan lm t r.

DE ERLEND RME

Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n z ve do ru cevap say n z belirleyerekkendinizi de erlendiriniz. Yanl cevaplar n z için konularda ilgili ö renme faaliyetlerinitekrarlay n z.

51


Uygun ortam sa land nda tekni e uygun olarak gül motiflerini çizebileceksiniz.

Türk süsleme sanatlar nda, hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkiselmotiflerden gül motifini inceleyerek, inceleme sonuçlar n s n f n zdaarkada lar n zla payla n z.

4. HALIDA KULLANILAN GÜL MOT F4.1. Tan m

Gül motifle tirilerek hal dokumas nda yayg n olarak kullan lm t r. Hal lardakullan lan gül motifi, evlili i ve cennet bahçesini simgeler.

Gülgiller familyas na ait yabangülü, çardak gülü, okka gülü gibi adlarla tan d m z100 kadar türü ve binlerce melez çe idi olan güzel kokulu bir bitkidir. Hemen hepsinin sapdikenli, sap yapraklar tüylüdür. Yuvarlak, yumurta eklinde veya yayvan olan çana 5parçal d r. Çanak yapraklar genellikle ince oymal d r.

Güllerin birçok türü bulunmaktad r. Genel olarak güller, çiçek ve gövde ekillerinegöre s n fland r l r. Bunlar:

Çiçekleri bak m ndan:

Yal nkat güllerYar m katmerli güllerKatmerli güller

Boylar bak m ndan:

Bodur güllerYüksek boylu güllerSar l c – sarma k güller


AMAÇ

ARA TIRMA

52

Çiçek açma zaman na göre:

Y lda bir çiçek açanlarY lda birden çok çiçek açanlarYediveren güller

Katmer çiçekleri bak m ndan:

Çiçekleri küçük katmerliÇiçekleri normal katmerliÇiçekleri büyük katmerli güller

Gülün ana vatan Anadolu, ran ve Çin’dir. Türklerin milli çiçe i say lan ve çiçeklerinkraliçesi diyebilece imiz bu bitki herkes taraf ndan sevilen bir çiçektir.

Sar n n, k rm z n n, beyaz ve pembenin çe itli tonlar n gösteren de i ik ekilliörnekleriyle dokumada gül motifi yayg n olarak kullan lm t r.

Dokumalarda kullan lan gül motifinin bir k sm nda hafif bir stilizasyon görülürkenbaz lar nda a r stilizasyon görülür.

Gül motifi çe itlili i bak m ndan uygulanmas n n kolay olmas nedeniyle elsanatlar nda yayg n olarak kullan lm t r.

4.2. Özellikleri

Bitkisel motiflerden; çiçekleri a r stilize edilmi kayna belli olmayan çiçekler(Hatai, goncagül, penç), yar stilize edilip kayna belli olan çiçekler (lale, sümbül, karanfilvb.), hayvansal kökenli stilize çiçekler ve natüralist özelliklerini koruyan çiçekler olmaküzere s n fland r l r:

A r stilize edilmi kayna belli olmayan çiçekler:

Hatai(Hatayi): Orta Asya kökenli bir motif olup ç k yeri olan (Hitay, Hatay)’ nismiyle tan n r. Çe itli çiçeklerin (dikey) kesitlerinin anatomik çizgilerininüslupla t r lmas yla olu ur.

Motif genellikle simetrik olarak çizilir. D hat olarak (oval) bir görünümü vard r.Motif, temel özellikleri bozulmadan birçok sanatç taraf ndan de i ik ekillerdeyorumlanarak çok zengin bir çe itlilik kazanm t r.

Goncagül: Tam aç lmam bir çiçe in (dikey) kesitinin stilizeedilmesiyle olu ur.

53

Taçyapraklar ve çanak k sm belli olan goncagülün, me ime ve tohumlar dahabelirgin olarak çizilirse motif Hatayi’ye dönü ür.

Penç: Herhangi bir çiçe in (yatay) kesitinin anatomik çizgilerininüslupla t r lmas yla olu ur.

Alt yapra kadar çe itleri olan pençler Farça isimler alm lard r (yek penç, dü penç,se penç vb.). En çok kullan lan penç (be ) berk (yaprak) motifi olup, k saca penç diyeadland r l r.

Penç motifi sap dönü lerinde veya kesi melerde (belirli bir yönü göstermedi i için)çok rahatl kla kullan labilir.

Yar stilize edilip kayna belli olan çiçekler:

Stilize edilmi olmalar na ra men karakteristik özelliklerini koruyan çiçekler, kendiisimleriyle kompozisyonlarda yer al rlar (lale, sümbül, karanfil, gül vb.).

Bu türdeki çiçekler de (dikey) kesitin stilize edilmesiyle olu ur. Her çiçek kendi sapüzerinde bulunur. Sümbül gibi bir dal etraf nda olu an çiçekler desene hareketlilikkazand r r.

Çok zengin bir çe itlili e sahip olan bu gruptaki çiçeklerden sadece lale motifininstanbul’da de i ik alanlarda kullan lan türleri 1250’ye yak nd r.

XVI. yüzy lda hal larda gül motiflerinin zengin örnekleri görülür.

4.3. Anlamlar

Dokumada kullan lan motiflerin anlamlar , bölgelere göre farkl l k gösterir.

Hal da kullan lan gül eklindeki fiyonklar, a k n platonik yönlerini ve akan suyusimgeler. Hal y dokuyan ki inin kocas na olan a k n ve evlili ine duydu u sevgiyisimgeler.

Gül motifleri, bir a k ili kisinin varl n ve a k n safl n ifade eder. Evlili i veCennet bahçesini sembolize eder. Gül motifleri, mutluluk ve a k n belirtisidir.

4.4. Gül Motifinde Kullan lan Renkler

De i ik sosyal kültürel özelliklere sahip toplumlarda ve bunlar n sembolikgöstergelerinde, ya am biçimlerine ve düzeylerine paralel olarak, simgesel görüntüleride i iklik gösterir. Hal dokumas nda kullan lan renkler de bölgelere göre farkl l k gösterir.çerdi i anlam da önemlidir. Ye il ya murun, bollu un bereketidir. Sar topra n, alt n n,

ermi li in rengidir.

54

Gökyüzü gök mavisi, aç k mavi renkle simgele tirilmi tir ( ekil 4.1 - ekil 4.2 -Resim 4.1).

ekil 4.1

ekil 4.2

55

Resim 4.1

l: Bal kesirDevir: 17. yy.Ölçüler: 122x171 cm

Resim 4.1’de yer alan hal n n geni bordüründe kullan lan gül motifleri mavi, k rm z ,turuncu, sar renklerle dokunmu tur. Gül motifleri Cennet bahçesini simgelemektedir.

Resim 4.2: Gül motiflerinin yak n detay

56

ekil 4.3

ekil 4.4

57

Resim 4.3

l: KonyaDevir: 18. yy.Ölçüler: 106x107 cm

Resim 4.3’te yer alan hal n n geni bordüründeki gül motifleri sar zemin üzerinek rm z , mavi, sar , beyaz, ye il, turuncu renklerle dokunmu tur. Gül motifleri Cennetbahçesini temsil eder.

Resim 4.4

ekil 4.5

58

Resim 4.5

Resim 4.5’te yer alan hal n n geni bordüründe beyaz zemin üzerinde k rm z , lacivert,mavi, beyaz renkleriyle gül motifleri dokunmu tur.


59

Resim 4.7

Resim 4.7’de yer alan hal n n orta bölümünde k rm z zemin üzerine beyaz, mavi, sar ,turuncu renklerle gül motifleri; yine hal n n orta k sm nda mavi zemin üzerine k rm z , mavive beyaz renklerle gül motifleri dokunmu tur.


60

Resim 4.9

l – lçe: Mu la, LadikDevir: 18. yy.Ölçüler: 123x195 cm

Resim 4.9’da yer alan hal n n bordüründe k rm z zemin üzerine beyaz, aç k mavi,mavi ve kahverengi renklerle gül motifleri dokunmu tur. Bu hal bir bütün olarak Cennetbahçesini temsil etmektedir.

Resim 4.10: Gül motifinin yak n detay

61

Resim 4.11


Resim 4.11’de yer alan hal n n orta bölümünde sar zemin üzerine k rm z , mavi vebeyaz renklerle gül motifi dokunmu tur. Hal n n bordüründe ise siyah zemin üzerine beyaz,k rm z , mavi, sar , lacivert renklerle gül motifleri uygulanm t r.

Resim 4.12: Gül motifi yak n detay

62

Resim 4.13

Resim 4.13’te yer alan hal n n geni bordüründe siyah zemin üzerine sar , k rm z ,beyaz, ye il ve mavi renklerle gül motifleri uygulanm t r.

Resim 4.14: Gül motifi yak n detay

63

UYGULAMA FAAL YET




Motif çizimi için gerekli araç ve gereçlerihaz rlay n z.


Gül motiflerini inceleyiniz.

Resim 4.15: Gül motifi Resim 4.16: Gül motifi

Resim 4.17: Gül motifi Resim 4.18: Gül motifi

UYGULAMA FAAL YET

64

Resim 4.19: Gül motifi

Çizmek istedi iniz gül motifinibelirleyiniz.

ekil 4.6: Gül motifinin kareli ka da çizilmesi


Kareli kâ da, seçti iniz gül motifiniuygun ekilde kareleri sayarakgeçiriniz.

ekil 4.7: Kareli ka ttaki gül motifininrenklendirilmesi

Her bir kare, hal daki dü ümü ifadeetti i için karelerin düzgün ve netolarak çizilerek renklendirilmesiönemlidir. Kuru boya kalemleriyletekni e uygun renklendirmede,dokumada kullan lacak renkleri seçiniz.

Kareli kâ tlara çizdi iniz motiflerink r mamas için fon kartonunayap t r n z.

Dikkatli ve özenli olunuz

Çal malar n z resim dosyas nayerle tiriniz. Temiz ve düzenli olunuz

65



1. ……….. çe itlili i bak m ndan, uygulanmas n n kolay olmas nedeniyle elsanatlar nda yayg n olarak kullan lm t r.

2. Gülün ana vatan ………………….. d r.

3. Hatai, goncagül, penç a r stilize edilmi ………………………….. olmayançiçeklerdir.

4. XVI. yy. hal l lar nda …………………………….. zengin örneklerini görmekteyiz.


5. ( ) Hal da kullan lan gül eklindeki fiyonklar a k n platonik yönlerini sembolize eder.

6. ( ) Gül motifleri, mutluluk ve a k n belirtisidir.

7. ( ) Yar stilize edilip kayna belli olan çiçekler lale, sümbül, karanfil ve güldür.

8. ( ) Hal dokumas nda kullan lan motiflerin anlamlar bölgelere göre farkl l kgöstermez.

DE ERLEND RME



66


Uygun ortam sa land nda tekni e uygun olarak yaprak motifini çizebileceksiniz.

Türk süsleme sanatlar nda, hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkiselmotiflerden yaprak motifini inceleyerek, inceleme sonuçlar n s n f n zdaarkada lar n zla payla n z.

5. HALIDA KULLANILAN YAPRAKMOT F

5.1. Tan m

Hal da kullan lan bitkisel motiflerden biri de yaprak motifidir. Yapra nmotifle tirilmesinde esin kayna olarak do ada bulunan çe itli a açlar n yapraklarolmu tur. Bunlar; tabii hâlde, geometrik hâlde, ematik hâlde, stilize hâlde, ideal hâldekullan lm t r. De i ik çiçek yapraklar n n stilizasyona u ram hâli s k kullan l r. Basit veküçük yapraklar, dilimlenmi yapraklar, iri di li yapraklar, hançer k vr ml yapraklarkullan l r.

5.2. Özellikleri

Yaprak, hal larda en önemli süs unsurlar ndan biri olmas sebebiyle çok rastlanan birmotiftir. Geometrik ekilli baz seccadeler, müstesna bütün Türk hal lar nda yaprak motifineçok yer verilir. Ço unlukla ye ilden ba ka renklerle i lenmi olmalar dikkati çeker. Genelolarak yaprak, zamana göre de i ti i ve tarih tespitinde de önemli rol oynad için ayr cade er ta r. Türk hal larda yapraklar, yuvarlak ve uzun olmak üzere iki gruba ayr labilir.Yuvarlak yapraklar ya sarma k yapra gibi küçük kenarlar , düz veya az oyuntulu veyahutda asma ve ç nar yapra nda oldu u gibi oyuntulu olurlar. Bazen de çok oyuntuluyapraklarla beraber büyük yapraklar da yer al r. Bunlar taban hal lar nda ve özellikle U akhal lar nda görülür.

Uzun yapraklar da düzgün ve oyuntulu olmak üzere iki gruba ayr l r. Düz yapraklar nbüyük, küçük birçok çe itleri oldu u gibi kenarlar oyuntulu yapraklar n da 3–10 parçalçe itleri vard r. Pençeye benzemesi dolay s yla (pençe yaprak) ad n olan üç yaprakl küçükyaprak ekline, eski ve özelikle XVIII. yüzy l hal lar nda çok rastlan r. Kenarlar daha çokoyuntulu, her boyda yaprak ekilleri de hal lara i lenmi tir. Bazen yapraklar n içine çiçekveya ba ka motif de yap ld görülür.


AMAÇ

ARA TIRMA

67

De i ik çiçeklerin yapraklar n n stilizasyona u ram hâli s k kullan l r.

Geometrik desen a rl kl Selçuklu sanat nda yerini fazla bulamayan yaprak, Osmanlsanat nda XVI. yüzy lda sitilize ve do al hâliyle mükemmele ula m t r.

Hatai, penç ve goncagülü olu turan yaprak, süsleme sanat m zda a a dakiekillerde çizilmi tir:

Basit ve küçük yapraklarParçal ve dilimli yapraklarri di li yapraklar

Hançer (k vr m) yapraklarOrtadan katl yapraklarGeometrik yapraklar

Birbirlerine sar lm yapraklarla olu an düzenlemeye sadberk denir.

Büyük boy yapraklar üzerine de i ik motifler çizilerek daha zarif bir görünüm eldeetmek mümkündür.

Hal dokumalar nda asma, ç nar, sarma k, tütün yapra kullan lm t r.

5.3. Anlamlar

Motifler bir ileti im gereksinimi olarak sembollerden türemi ve kar l kl anla lmaamac na dönüktürler. Kapsamlar nda gizemli mitler bulundururlar ve büyüler dünyas n nürünleridirler. Bu nedenle bunlar n kullan m salt süsleme amac na dönük olmay p, aynzamanda esrarengiz güçler içerdikleri için estetikten çok psikolojik anlam bask nd r.

Hal larda kullan lan motiflerin anlamlar bölgelere göre farkl l k göstermektedir.

Yaprak motifi, do umu ve ölümü ifade eder. Dü en yaprak ölümü, filizlenen yaprakise do umu ve sonsuzlu u ifade eder. Ayr ca ruhun ölümsüzlü ünü simgeler. Hal dakullan lan ç nar yapraklar hayat , Cennet bahçesini, hayat a ac n sembolize eder. Uzunya am ve ruhun sonsuzlu u simgeler. Palmiye yapra eklindeki motifler hayat a ac nsimgeler.

68

ekil 5.1:Tabii hâlde ekil 5.2: Geometrik hâlde

ekil 5.3: ematik hâlde ekil 5:4: Stilize hâlde

ekil 5.5: deal hâlde

ekil 5.6: Yaprak motifli hal çizimi

69

ekil 5.7: Yaprak motifli hal çizimi

Resim 5.1: Nev ehir Avanos hal s

l– lçe: Nev ehir AvanosDevir: 19. yy.Ölçüler: 133x200 cm

Resim 5.1’de yer alan hal n n birinci bordüründe aç k turuncu zemin üzerine k rm z ,ye il renklerle; ikinci bordüründe ise sar zemin üzerine ye il, kahverengi renklerle ç naryapra motifi uygulanm t r. Ç nar yapra motifi Cennet bahçesini simgelemektedir.

70

Resim 5.2: Yaprak motiflerinin yak n detay

ekil 5.8: Hal çizimi (yaprak motifli)

ekil 5.9: Hal çizimi

71

ekil 5.10: Yaprak çizimi detay

Resim 5.3: Konya hal s


Resim 5.3’te yer alan hal n n bordüründe yaprak motifleri k rm z zemin üzerine sar ,k rm z , siyah, kahverengi, beyaz, turuncu ve aç k ye il renkler uygulanm t r.

72

Resim 5.4: Yaprak motifinin yak n detay

ekil 5.11: Yaprak motifi çizimi (renklendirme)

ekil 5.12: Yaprak motifi çizimi (kur un kalem)

73

ekil 5.13: Yaprak motifi detay çizimi

Resim 5.5: zmir Bergama hal s

l– lçe: zmir - BergamaDevir: 18. y.y.Ölçüler: 133x187 cm

Resim 5.5’te yer alan hal n n bordüründe sar zemin üzerine mavi, ye il, k rm z ,kahverengi, turuncu ve siyah renklerle ç nar yapraklar dokunmu tur. Ç nar yapraklar hayatsimgeler.

74

Resim 5.6: Yaprak motifinin yak n detay

ekil 5.14: Yaprak motifi çizimi (renklendirme)

ekil 5.15: Yaprak motifi çizimi (kur un kalem)

75

ekil 5.16: Yaprak motifi detay çizimi

Resim 5.7: Milas hal s

l– lçe: Mu la – MilasDevir: 18. yy.Ölçüler: 122x165 cm

Resim 5.7’de yer alan hal n n ikinci bordüründe tütün yapra motifi kahverengizemin üzerine beyaz, k rm z renklerle uygulanm t r.

Resim 5.8: Yaprak motifi detay

76

UYGULAMA FAAL YET



Atölye ortam n haz rlay n z. Temiz ve ayd nl k atölye ortamhaz rlay n z.

Motif çizimi için gerekli araç ve

gereçleri haz rlay n z.


Yaprak motiflerini inceleyiniz.

Resim 5.9 Resim 5.10

Resim 5.11 Resim 5.12

UYGULAMA FAAL YET

77

Resim 5.13

Çizmek istedi iniz yaprak motifinibelirleyiniz.

ekil 5.17

Motifi cetvelle ölçünüz.

ekil 5.18: Yaprak motifinin kareli kâ daçizilmesi


Kareli kâ da, seçti iniz gül motifiniuygun ekilde kareleri sayarak geçiriniz

78

ekil 5.19: Kareli kâ ttaki yaprak motifininrenklendirilmesi


Çal malar n z resim dosyas nayerle tiriniz.

Her bir kare, hal daki dü ümü ifadeetti i için karelerin düzgün ve netçizilerek renklendirilmesi önemlidir.Kuru boya kalemleriyle tekni e uygunrenklendirmede, dokumadakullan lacak renkleri seçiniz.

79



1. ……….. hal larda en önemli süs unsurlar ndan biri olmas sebebiyle çok rastlanan birmotiftir.

2. Uzun yapraklar düz ve oyuntulu olmak üzere …… gruba ayr l r.

3. ………. motifi hayat ve ölümle ilgili bir motiftir.


4. ( ) Hal da kullan lan ç nar yapraklar hayat , Cennet bahçesini simgeler.

5. ( ) De i ik çiçeklerin yapraklar n n stilizasyona u ram hâli s k kullan l r.

6. ( ) Hal da basit ve küçük yapraklar, parçal ve dilimli yapraklar, iri di li dilimliyapraklar, hançer k vr ml yapraklar, geometrik yapraklar kullan lm t r.

7. ( ) Hal dokumas nda asma, ç nar ve sarma k yapra kullan lmam t r.

8. ( ) Palmiye yapra eklindeki motifler hayat a ac n simgeler.

DE ERLEND RME



80


Bu faaliyette verilecek bilgiler ve kazand r lacak beceriler do rultusunda, ayd nl ktemiz bir ortamda tekni ine uygun bahar dal motifini çizebileceksiniz.

Türk süsleme sanatlar nda, hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkiselmotiflerden bahar dal motifini inceleyerek, inceleme sonuçlar n s n f n zdaarkada lar n zla payla n z.

6. HALIDA KULLANILAN BAHAR DALIMOT F

6.1. Tan m

Anadolu insan çevresinde gördü ü bitkileri motif hâline dönü türerek hal vekiliminde kullanm t r. Bunlardan biri olan bahar dal motifi de ilkbahar n sembolü olarakdokumalarda uygulanm t r.

Do ada bulunan a açlar n dallar esin kayna olmu tur. De i ik ekillerde verenklerde sembolize edilmi tir.

6.2. Özellikleri

16. yüzy l ortalar nda do aya dönü ün ba lad y llarda, Osmanl süslemesanatlar nda en revaçta olan motiflerden biri bahar açm meyve a ac d r. Adeta baharmevsiminin simgesi olan meyve a ac lale, gül gibi bahar çiçekleri ile birliktedir. Bazensadece bir dal bazen bir meyve a ac n n tamam do adaki biçimleriyle tasvir edilmi tir.Bazen de bahar açm dallar, buketmi çesine vazo içinde ya da sanki sarma k gibi birmadalyonun çevresinde yer al rlar.

Motiflerde hangi a ac n söz konusu oldu unu kesinlikle söylemek olas de ildir.Çiçeklerin yapraklar ndan önce veya sonra açm olmas ya da dal üzerindeki konumlar n nfarkl l ile erik, kiraz veya elma baharlar n tan mlamak mümkündür. Yine de tam olarakbir saptama yapmak söz konusu de ildir.


AMAÇ

ARA TIRMA

81

Bahar açm a aç motifi, tüm süsleme dallar nda görülür. Tekstil sanat n n çe itlidallar nda da bahar motifini görebiliyoruz. Kara Mustafa Pa a’n n Viyana ku atmassonunda geride b rakmak zorunda kald ota lar, Polanya’n n Krokow Wavel müzesi’nidebüyük özenle saklanmaktad r. Bunlar n çe itli yerlerinde keçe üzerinde i lenmi bahar dallarbulunmaktad r.

stanbul’da Türk slam Eserleri müzesi koleksiyonundaki bir saf seccadenin herbölümünde tekrarlanan kompozisyonun ana motifini bahar açm a açlar olu turur. Sultan I.Ahmed’in çocuklu una ait bir kaftanda yine bahar motifi i lenmi tir. Geni kitlelerin en iyitan d örnekler ise znik çinilerinde görülür.

Hatai ve di er çiçekleri birbirine ba lamak için kullan lan uzun dallar n olu turdu umonotonlu u, bo lu u gidermek için yaprak ve pençlerle birlikte kullan l r.

6.3. Anlamlar

Anadolu insan n n ya am zevkinin bütün inceliklerini üzerinde toplayan dokumasanat , dünya dokumac l içinde önemli bir yer tutar. Halk n amatörce yapt dokuma, elsanatlar m z içinde ba s rada yer al r ve giyim ku am gibi önemli ihtiyaçlar m za cevapverdi i için de ya am m zda vazgeçilmez bir unsurdur.

Türk hal lar ndaki motiflerin anlamlar , bölgelere göre farkl l k gösterir. Ancakmotifler genelde dini inançlar , asaleti, gücü sembolize eder. Hal ve kilimlerin dili sadecedokumac n n hünerini göstermekle kalmaz, ayr ca onlar n mesajlar n da iletir.

Hal dokumas nda kullan lan bahar dal motifi ilkbahar n sembolüdür. Co kuyu,ne eyi, mutlulu u, ya am anlat r. Cennet bahçesini temsil eder.

6.4. Bahar Dal Motifinde Kullan lan Renkler

Hal dokumas nda kullan lan motiflerin anlamlar kadar kullan lan renklerin anlam daönemlidir. Kullan lan renkler bölgelere göre farkl l k gösterir. Renklerin dili, dokuyucununduygular n , dü üncelerini, mesajlar n anlat r. Ye il, bahar ve Cennet rengidir. Do an nyeniden canlanmas anlam na gelen ve ye ille özde le tirilen bahar çok eski ça larda beribayramlarla kar lanm , kutlanm t r. Ye il bolluk, verimlilik, gençlik, dirilik ve süreklilikgibi anlamlar içerir.

82

ekil 6.1

ekil 6.2

83

Resim 6.1

l– lçe: Manisa – GördesDevir: 17. yy.Ölçüler: 30x50/dm

Resim 6.1’de yer alan hal n n ikinci bordüründe aç k sar zemin üzerine k rm z ,beyaz, aç k mavi renklerle bahar dal motifi dokunmu tur. Bahar dal motifi Cennetbahçesini temsil eder.

Resim 6.2: Bahar dal motifi ile dokunmu hal

84

Resim 6.3: Bahar dal motifi yak n detay

85

UYGULAMA FAAL YET



Atölye ortam n haz rlay n z. Temiz ve ayd nl k atölye ortamhaz rlay n z.

Motif çizimi için gerekli araç ve gereçlerihaz rlay n z.


Bahar dal motiflerini inceleyiniz.

Resim 6.4

Resim 6.5

Resim 6.6

UYGULAMA FAAL YET

86

Çizmek istedi iniz bahar dal motifinibelirleyiniz.

ekil 6.3: Bahar dal motifinin kareli kâ daçizilmesi

Hal deseni haz rlamada kullan lan ikimilimlik kareli kâ t seçiniz.

Kareli kâ da, seçti iniz bahar dal

motifini uygun ekilde kareleri sayarak

geçiriniz.

ekil 6.4: Kareli ka tta bahar dal motifininrenklendirilmesi

Her bir kare, hal daki dü ümü ifadeetti i için karelerin düzgün ve netçizilerek renklendirilmesi önemlidir.Kuru boya kalemleriyle tekni e uygunrenklendirmede, dokumadakullan lacak renkleri seçiniz.

Kareli kâ tlar na çizdi iniz motiflerink r mamas için fon kartonunayap t r n z

Çal malar n z resim dosyas nayerle tiriniz

87

ÖLÇME ve DE ERLEND RME


1. ……… …..….… ………., bahar dal stilize edilerek olu turulmu tur.

2. stanbul’da Türk slam Eserleri müzesi koleksiyonundaki bir saf seccadenin herbölümünde tekrarlanan kompozisyonun ana motifini ……… ……… …….. olu turur.

3. Hal dokumas nda kullan lan bahar dal motifi ……………………… sembolüdür.

4. Türk hal lar nda kullan lan motiflerin anlamlar ……………………… göre farkl l kgösterir.

5. …………………………. toplumlar n gelenek ve göreneklerini, ya am biçiminiku aktan ku a a aktaran ve geli mesini devam ettiren belgelerdir.

6. Hal ve kilimlerin dili sadece dokumac n n hünerini göstermekle kalmaz, onlar n……………….. iletir.

7. 16 yy. ortalar nda do aya dönü ün ba lad y llarda Osmanl süsleme sanatlar nda enrevaçta olan motiflerden biri …….… ……. …..… d r.

8. …………………………… ve di er çiçekleri birbirine ba lamak için kullan lan……………. olu turdu u monotonlu u, bo lu u gidermek için yaprak ve pençlerlebirlikte kullan l r.

DE ERLEND RME



88

MODÜL DE ERLEND RMEBu faaliyet kapsam nda kazand n z bilgileri a a daki çoktan seçmeli sorular

cevaplayarak de erlendiriniz.

1. A a dakilerden hangisi bitkisel motiflerdendir?A) Karanfil motifiB) Eli belindeC) Çengel motifiD) Ku motifi

2. “ nsanlar n giysilerine ve hayvanlar n tüylerine yap an pamuksu bir bitkidir” tan ma a dakilerin hangisine aittir?A) P trakB) YaprakC) GülD) Bahar dal

3. P trak motifinin anlam a a dakilerden hangisidir?A) Anal k ve do urganl k simgesiB) Bolluk, çokluk, bereketin simgesidirC) Temizli i ve ibadeti simgelerD) Kudret, güç, saadet sembolüdür

4. Türk hal lar nda kullan lan bitkisel motiflerin anlamlar neye göre de i ir?A) Kullan lan ipli e göreB) Kullan lan tezgâh tipine göreC) Dokundu u bölgeye göreD) Kullan lan dü üm çe idine göre

5. Lale motifinin anlam a a dakilerden hangisidir?A) Hayat, a k ve ölümsüzlük sembolüdürB) Bereket, bolluk sembolüdürC) Nazara kar kullan l rD) Temizli i simgeler

6. Karanfil motifinin anlam a a dakilerden hangisidir?A) Cennet bahçesini, mutlulu u, a k n safl n temsil eder.B) Beslenme ve bollu u ifade eder.C) U ur ve ans anlat r.D) Do um, ço alma ve evlilik gibi konular anlat r.

MODÜL DE ERLEND RME

89

7. Hal da kullan lan gül eklindeki fiyonklar n anlam a a dakilerden hangisidir?A) Dini temsil ederB) Evlenme, yuva kurma iste ini belirtirC) Aile birli ini temsil ederD) A k , akan suyu, a k n platonik yönlerini ifade eder

8. A a dakilerden hangisi yaprak çe itlerinden de ildir?A) Basit ve küçük yapraklarB) Ortadan katl yapraklarC) Geometrik yapraklarD) Dilimsiz yapraklar

9. Hal da kullan lan ç nar yapraklar neyi sembolize eder?A) Hayat , Cennet bahçesini, hayat a ac nB) TabiatC) R zk n bol olmas nD) Evlenme iste ini

10. Hal da kullan lan bahar dal motifinin anlam a a dakilerden hangisidir?A) Co kuyu, ne eyi, mutlulu u anlat rB) Temizli i simgelerC) Anal k ve do urganl simgelerD) Nazara kar kullan lm t r

90

CEVAP ANAHTARLARIÖ RENME FAAL YET -1’ N CEVAP ANAHTARI

1 D2 D3 Y4 Y5 D6 D7 D8 Y9 D

Ö RENME FAAL YET -2’N N CEVAP ANAHTARI

1 A2 C3 D4 A5 C6 B7 A

Ö RENME FAAL YET - 3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 A2 D3 C

4 Karanfilçiçe i

5 Bölgeler

6 Karanfilçiçe i

7 Büyük taban8 D9 D10 Y

CEVAP ANAHTARLARI

91

Ö RENME FAAL YET -4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 Gül motifleri

2 Anadolu,ran, Çin

3 Kayna belli4 Gül motifleri5 D6 D7 D8 Y

Ö RENME FAAL YET -5’ N CEVAP ANAHTARI

1 Yaprak2 ki3 Yaprak4 D5 D6 D7 Y8 D

Ö RENME FAAL YET -6’NIN CEVAP ANAHTARI

1 Bahar dalmotifi

2 Bahar açma açlar

3 lkbahar

4 Bölgelere

5 El sanatlar

6 Mesajlar n

7 Bahar açmmeyve a ac

8 Hatai – uzundallar n

92

MODÜL DE ERLEND RMEN N CEVAP ANAHTARI

1 A2 A3 B4 C5 A6 A7 D8 D9 A

10 A

93

KAYNAKÇAAYTAÇ Ahmet, Geleneksel Türk El Dokumac l Sanat , Anka Bas m

Yay n Ltd. ti. Konya, 2006.

ATE Mehmet, Semboller ve Hal lar, Sembol Yay nc l k, stanbul, 1996.

ÖZKEND RC Mehmet, Dokuma Desen Tasar m I. Ders Notlar , Selçuk

Üniversitesi Mesleki E itim Fakültesini Ya atma ve Geli tirme Vakf , Yay n

Nu: 13, Konya.

ERBEK Güran, Turk sh Handwoven Carpets, T.C. Kültür Bakanl , Ankara,

1990.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanl , Turkish Handowoven Carpets (Türk El

Dokumas Hal lar) Katalog 1, 2, 3, 4, 5

GÖNÜL Macide, Hal Semineri – Özel Say s

BAYTOP Turhan, stanbul Lalesi, Kültür Bakanl Yay nlar –1415, Kültür

Eserler Dizisi -180

Kültür Bakanl Türk Tarih Kurumu Bas mevi, Ankara, 1992.

www.vikipedia.org

KAYNAKÇA

http://www.vikipedia.org

MEGEP - Sedefkar1.1.1.Hatai(Hatayi) OrtaAsyakökenlibirmotifolup,çk yeriolan(H tay, Hatay)’...

Documents

Transcript of MEGEP - Sedefkar1.1.1.Hatai(Hatayi) OrtaAsyakökenlibirmotifolup,çk yeriolan(H tay, Hatay)’...