media.scholieren.net€¦  · Web viewMaar er word ook vaak geprobeerd om dieren te redden. Ook...

21
1

Transcript of media.scholieren.net€¦  · Web viewMaar er word ook vaak geprobeerd om dieren te redden. Ook...

1

1. Inleidng blz. 3

2. Dierproeven blz. 4

3. Dierenmishandeling blz. 5

4. Bio –industrie blz. 7

5. Dieren redden blz. 9

6. Vegetarisme blz. 12

7. Conclusie blz. 14

8. Nawoord blz. 15

9. Logboek blz. 16

2

Inleiding:

Wij hebben de sectoren Groen en Zorg en Welzijn. We hebben het onderwerp dierenleed gekozen omdat het in beide sectoren thuishoort ook hebben we ervoor gekozen omdat het ons een boeiend onderwerp lijkt om te weten te komen hoe het komt dat er zoveel dierenleed is en in welke vormen het voorkomt.

De hoofdvraag is: Welke vormen van dierenleed komen het meeste voor?

3

Dierproeven:Dierproeven worden gedaan voor wetenschappelijk onderzoek. Vaak hebben dierproeven tot doel om meer te weten te komen over de effecten van een behandeling of medicijn, waarbij ze verwachten dat het ook ook nuttig zou kunnen zijn bij mensen. Ook kunnen dierproeven voor psychologische onderzoeken worden gebruikt, waarbij het leergedrag van de dieren kan worden vergeleken met dat van mensen. Vaak worden er ook dieren getest voor cosmetica of andere consumptieproducten.

Er zijn diersoorten die voor specifieke proeven geschikt zijn:● Cavia’s, omdat ze net als de mensen geen eigen vitamine C aanmaken.● Kreeften, vanwege hun simpele zenuwstelsel om de motoriek te bestuderen.● Vissen, om te bestuderen hoe snel een stof in een lichaam doordringt● Chinchilla’s hebben een groot middenoor.

Waarom dierproeven?Meestal worden dierproeven gedaan omdat iemand wil weten welke invloed een bepaalde stof heeft op mensen of dieren. Bijvoorbeeld als iemand die stof wil gebruiken in een medicijn, of in een bepaald product. Een proefdier staat dan eigenlijk model voor een mens, of voor een ander soort dier. Als onderzoekers weten hoe een proefdier reageert, kunnen ze vaak voorspellen hoe een mens op die stof zal reageren. In de praktijk wordt bij mensen voor slechts 8 van de 100 stoffen dezelfde effecten gevonden bij de proefdieren.

Wanneer is een proef dierproef? Een experiment wordt al een dierproef beschouwd als er één of meer gewervelde dieren worden gebruikt. Het experiment wordt gedaan om een antwoord te krijgen op een wetenschappelijke vraag of om bijvoorbeeld een medicijn zoals een vaccin te produceren. Ook een practicum van een student met één of meer gewervelde dieren is wettelijk een dierproef.

Je hebt een vergunning nodig om dierproeven te kunnen doen.

4

Dierenmishandeling: Onder dierenmishandeling verstaan we: - Het toetakelen of verminken van dieren.- Verwaarlozing bijv. ondervoeding.- Couperen van de staart of oren bij honden.- Dieren vangen voor het bont.

Enkele voorbeelden van mishandeling:* Stierengevechten:dit is bedoeld om de mensen te vermaken. De stier word daarbij van tevoren mishandeld en versuft, daarna word ermee gevochten en hij word op gruwelijke wijze verwond en daarna gaat hij langzaam dood.* Bontindustrie:Hierbij worden dieren gefokt en gedood om kleding van te maken. De dieren leven kort en verschrikkelijk. Voor een bontjas zijn bijvoorbeeld wel 120 chinchilla’s nodig of wel 80 vossen. * Hondenraces:Dit houdt in dat een hond getraind wordt om zo hard mogelijk te lopen. Dit lijkt niet ernstig maar zo’n hond leeft vaak niet langer dan 4 jaar en wordt als hij niet goed genoeg meer is voor de sport afgedankt of vermoord.* Legbatterijen:Hier in worden kippen in zo klein mogelijke hokken groot gebracht en de kippen zijn zo opgefokt dat ze zo veel mogeljik eieren leggen. Deze kippen leven vaak maar 1 of 2 jaar.* Het circus: In het circus worden acts opgevoerd. Soms ook door dieren. De dieren zien er gelukkig uit, maar vaak is het leven van deze dieren ronduit rampzalig. De stallen zijn te klein, vaak smerig en oncomfortabel. Gelukkig is er door veel controles in de meeste circussen wel rekening gehouden met dieren. * Berenshows:Vooral in Azië wordt er veel opgetreden met beren. Hierbij hebben de beren een ring dor hun neus waaraan ze vastgebonden worden. De dieren krijgen nauwelijks te eten omdat hun baasjes nogal arm zijn. De beren worden gedwongen kunstjes te doen en als ze dat niet doen krijgen ze er flink van langs! * Dieren gevechten:Hierbij worden de honden en de hanen bewapend met mesjes aan hun poten en worden ze gedwongen met elkaar te vechten. Hierbij raken ze vaak erg gewond. * Kangoeroejacht:Een kangoeroejacht gaat als volgt te werk: een jager rijdt met zijn jeep door het bos, hij ziet een kangoeroe lopen en verblind hem met zijn lichten. De kangoeroe blijft dan staan en wordt neergeschoten. Op de terugweg haalt de jager de vaak nog levende kangoeroes op. Ze liggen dan al uren gewond in het bos en het komt vaak voor dat de jager hem niet meer vindt. De kangoeroe sterft dan voor niets aan zijn wonden. Vaak worden huiisdieren ook gewoon thuis mishandeld door hun baasjes, als ze

5

bijvoorbeeld niet luisteren worden ze geslagen of geschopt. Of als een dier ziek is, gaan ze er niet mee naar de dokter en laten ze hem lijden.

Dieren horen vrij te zijn van: 1. Vrij van dorst, honger en onjuiste voeding2. vrij van fysiek en thermaal ongerief (het te krap, nat droog of te warm of te koud hebben)3. vrij van pijn, verwonding en ziektes; (dus ook gevolgen van doorfokken en amputaties)4. vrij van angst en chronische stress(te lang en te vaak bang zijn om alleen te worden gelaten)5. vrij om hun natuurlijke gedrag te vertonen

6

Wat is een bio-industrie?Bio-industrie is een boeren bedrijf op hele grote schaal. De dieren die de boer heeft zijn heel dicht bij elkaar opgepropt en ze worden niet heel erg goed behandeld.

VarkensIn de bio-industrie heb je fokzeugen, deze zeugen worden het grootste gedeelte van hun leven in een soort ‘’ligbox’’ gehouden. Die boxen zijn zo klein dat ze zich niet kunnen omdraaien en dat ze met moeite kunnen liggen. Soms zitten ze zelf vastgeketend met een ketting aan een halsband. Ze hebben totaal geen contact met andere varkens en ze kunnen niet spelen. Doordat ze bijna niet kunnen bewegen, hebben de meeste varkens last van chronische lichamelijke ongemakken en heel erge stress. Ze hebben hele zwakke botten en spieren. De meeste zeugen hebben heel veel verwondingen, infecties en voortplantingsproblemen.Ongeveer een week voordat de zeug bevalt wordt ze verplaatst naar het kraamhok, hier kan ze ook niet goed liggen of omdraaien. Als ze bevallen is blijft ze 2 tot 4 weken totdat de biggetjes gespeend worden. Daarna word ze weer naar de zeugenstal gebracht en begint het ritueel opnieuw.Na de speenperiode gaan de biggetjes naar een hele overvolle stal. De staarten van de biggetjes worden afgesneden zodat ze elkaar er niet in kunnen bijten. De tanden worden ook geknipt zodat ze elkaar niet kunnen verwonden. Als ze 5 á 6 maanden oud zijn worden ze naar het slachthuis gebracht. Per jaar worden er wereldwijd meer dan 1 miljard varkens geslacht.

Wat kunnen de varkensboeren verbeteren? Ze zouden de hokken kunnen vergroten en buitenverblijven kunnen bouwen. Ook kunnen ze inplaats van een betonnen vloer een met stro bedekt nemen. Ook zouden ze de zeugen in stallen kunnen houden waarbij ze contact met elkaar hebben. Het afknippen van staarten en tanden moet verboden worden. KoeienTer wereld zijn er meer dan 200 miljoen melkkoeien ter wereld, samen produceren ze bijna 500 miljoen ton melk per jaar. Door selectief fokken hebben ze de productiviteit van de melkkoeien groter gemaakt. De melk die een koe dan geeft is soms meer dan 40 liter. De hoge eisen die die melkproductie eist van een koe heeft ernstige gevolgen voor het welzijn van de dieren. De koeien die veel melk geven zijn vatbaarder voor ziekten en ontstekingen in de uier. Ze hebben ook een grotere kans om kreupel te worden. Doordat ze veel binnen worden gehouden verergeren de problemen van de benen nog meer. Als de melkkoeien ongeveer 2 jaar oud zijn krijgen ze hun eerste kalfje. Vanaf dan bestaat hun leven uit melk geven en zwanger zijn. Bij ongeveer de 4e periode worden de meeste koeien onbruikbaar. Doordat ze dun, uitgeput en kreupel zijn.Als een koe kalft, word het kalf bijna direct bij haar weggehaald. Dit veroorzaakt stress bij de koe en het kalf. Alle kalven worden 10 dagen in een kalverkist gehouden. Daarna gaan ze in een iets groter hok met meerdere. De mannetjes gaan dan naar de vleesfokkerij.

7

Wat kunnen de melkboeren verbeteren?De melkboeren kunnen de dieren op minder intensieve manieren houden. Daardoor word de druk die op de dieren ligt minder groot. Melkkoeien moeten daar buiten kunnen en kunnen grazen. En als het nodig is moeten ze in een ruime stal kunnen met stro. Het speciaal fokken voor een hoge melkgift moet worden stopgezet zodat de dieren minder stress hebben. KippenDe vleeskuikens worden dicht op elkaar gepropt in een grote ruimte, hier kunnen ze heel agressief van worden en elkaar pijn doen, daarom worden de snavels afgeknipt. Door de overvolle stallen is er een snellere verspreiding van gevaarlijke ziektes.De vleeskuikens worden zo gefokt dat ze zo snel mogelijk groeien, omdat ze zo snel zwaar worden kunnen hun pootjes het gewicht niet meer aan of kan hun hart het niet meer aan. In Nederland zijn ruim 30 miljoen leghennen die bij elkaar ongeveer 10 miljard eieren leggen. De hanen die de broedkip krijgt word bijna altijd meteen gedood omdat ze het te duur vinden om het vet te mesten. De hennen worden als ze ongeveer 18 weken oud zijn, voordat ze gaan leggen, in een kleine kooi gezet. Deze kooien zijn de legbatterijen. De kooi is zo klein dat de hennen hun vleugels niet kunnen uitslaan en dat ze zich met moeite kunnen omdraaien. Doordat ze bijna niet kunnen bewegen en omdat ze constant eieren moeten leggen, krijgen de hennen hele broze botten en veel dieren hebben hun botten gebroken voordat ze naar het slachthuis gaan. Ze raken ook heel gefrustreerd omdat ze geen nest kunnen bouwen of op stok kunnen gaan.

Wat kunnen de kippenhouders verbeteren?Er zijn alternatieven voor legbatterijen. Vrije uitloopkippen komen lekker buiten en scharrelkippen kunnen vrij bewegen in een stal. Vanaf 2012 was de legbatterij verboden, na deze datum zijn verrijkte kooien wel toegestaan. Deze kooien zijn op een paar punten verbeterd, maar het sterkt niet echt aan op het verbeteren van het welzijn van het dier. Scharrelkippen moeten een nest kunnen bouwen, op stok kunnen gaan en een stofbad kunnen nemen. Snavelkappen en geforceerde rui moeten verboden worden.

Wat zijn de voordelen aan bio-industrie?Als eerste punt is het een stuk goedkoper, zowel voor de boer als voor de consument. Omdat de productie goedkoper is gaat de prijs omlaag. De boeren besparen grond door veel dieren op een klein stuk te houden. Veel mensen kopen eerder bio-industrie vlees dan biologisch vlees omdat het veel goedkoper is.

Wat zijn de nadelen aan bio-industrie?De leefomstandigheden zijn heel erg slecht voor de dieren. Alle mest die de dieren uitscheiden heeft effect op de natuur. Bossen en natuurgebieden hebben hierdoor al jaren te maken met zure regen. Dieren en planten die hier gevoelig voor zijn verdwijnen hierdoor. De bio-industrie is in eerste instantie goedkoper maar als er ziektes uitbreken kost het het ministerie van Volksgezondheid een hele hoop geld.

8

Maar het kan natuurlijk ook anders..Zoals hier in een paar artikels te lezen is worden dieren ook weleens gered. Dieren die mishandeld zijn en in gevaar zijn of door de natuur of door de mens.

BEESEL - In het buurtschap Rijkel bij Beesel zijn vanochtend negen paarden in nood geraakt door het stijgende Maaswater. Inmiddels heeft de eigenaar de paarden gered.

De dieren stonden op een kluitje op een ondergelopen landtong. Ze stonden daar kniehoog in het water en kunnen nergens meer heen, terwijl de Maas blijft stijgen. De brandweer is onverrichter zake ingerukt naar de kazerne, omdat ze niets kon doen. De hoogste stand van de Maas ter plekke wordt dinsdagochtend verwacht.

Brandweer en dierenambulance redden gewonde zwaan van het ijs 3 februari 2012

VORDEN/RUURLO – Een verzwakte zwaan met een gebroken vleugel is vrijdagmiddag door de brandweer en de dierenambulance van Doetinchem van het ijs gehaald. De gewonde zwaan is per dierenambulance afgevoerd.De brandweer ontving de melding omstreeks 16.00 uur. De zwaan liep met de gebroken vleugel op de dichtgevroren Veengoot ter hoogte van de Hengeloseweg met de Maandagweg in Ruurlo. De brandweer die met moeite over het ijs kon lopen hebben de zwaan met behulp van een brandslag en een net kunnen vangen. De zwaan is vervolgens door de dierenambulance meegenomen.

9

Dierenambulance Breda redt duif met drie poten

BREDA - Een hoogst opmerkelijke vondst. Zo omschrijft de beheerder van het Vogelrevalidatie Centrum in Zundert, Charles Brosens, de houtduif met drie poten. Dinsdagnacht leverden medewerkers van de Dierenambulance Breda het beest af. "Ik dacht: Wat krijgen we nou."Tussen de vier a vijfduizend vogels worden elk jaar afgeleverd bij het centrum, maar nog nooit had Brosens dit gezien. "Ik werk hier al 35 jaar. Je ziet wel eens mutaties bij tamme duiven. Door inteelt ontstaan soms gekke gedrochten. Bij een wilde vogel had ik het nog nooit gezien."Het is een compleet pootje met alles er op en er aan, meldt Brosens. "De duif heeft een extra bil, onderbeen een drie tenen. Het hangt er alleen slap bij. Het is nutteloos, omdat er geen spieren inzitten."s' Ochtends zag de beheerder de duif in de bak waarin 's nachts vogels kunnen worden afgeleverd. "Moet je daar zien", riep hij uit. Na controle bleek het dier in redelijke gezondheid te verkeren. "Je ziet in deze periode vaker dat jonge houtduiven te vroeg uit het nest gaan. Uit angst dat ze door een kat gepakt worden, brengen mensen ze naar ons toe."Zo gauw het beest voldoende is aangesterkt kan het weer de natuur in. Maar eerst wordt het lichaamsdeel verwijderd dat de duif nou juist bijzonder maakt. "Het pootje heeft geen functie en zit meer in de weg dan dat er ergens goed voor is. Dat is een kleine ingreep voor een dierenarts."

En soms loopt het minder goed af..Soms redden de dieren die we proberen te redden het niet. Een happy end is hierbij niet van toepassing.

Dierenambulance Zoetermeer kon door ijs gezakte hondjes helaas niet meer redden. Vrijdag, 10 december 2010 Nootdorp - In het water aan de rand van de Kievitsbloem in Nootdorp zijn donderdag twee honden door het ijs gezakt en verdronken. De dierenambulance uit Zoetermeer

10

heeft nog geprobeerd de diertjes te redden, maar die hulp kwam te laat.

“Een hele trieste zaak”, zegt Iet de Vries van de Dierenambulance. “De hondjes, twee shih tzu’s, waren gechipt, zodoende konden we snel de baasjes in kennis stellen. Ze zijn er kapot van en hebben bij ons afscheid genomen van de beestjes.” Over hoe het drama heeft kunnen gebeuren zegt Iet: ”We weten het niet zeker, maar een mogelijkheid is dat ze zijn geschrokken van vuurwerk.” (Telstar)

11

Als je vegatarisch eet, eet je geen vlees en meestal geen vis. Je hebt ook vormen van vegatarisme waarbij je helemaal geen dierlijke producten eet of bepaalde producten niet eet. Er zijn een aantal vormen van vegetarisme:

- Ovo-vegatarismeDit is een vorm van vegetarisme waarbij men wel eieren, maar geen melkproducten gebruikt.

- Lacto-vegetarismeIs een vorm van vegetarisme waarbij men wel melkproducten, maar geen eieren gebruikt.

- Lacto-ovo-vegetarismeDit is een vorm van vegetarisme waarbij men zowel melkproducten en eieren gebruikt, maar wel andere vormen van dierlijk voedsel.

-VeganismeDit is een vorm van vegetarisme waarbij geen enkele vorm van dierlijk voedsel word gegeten. (meestal dragen veganisten ook geen leer e.d)

-FruitismeFruitisme is de meest extreme vorm van vegetarisme. Fruitariës respecteren niet alleen het leven van dieren, maar ook dat van bomen en planten. Daarom eten ze(in het meest extreme geval) slechts fruit en noten, omdat de boom of plant daarbij in leven blijft en fruit en noten zijn bedoeld als voedsel.

-Ook heb je mensen die doen alleen aan vlees verminderingen, dit zijn mensen die om medische redenen of om het niet te kunnen om 100% vegetariër te zijn. Deze mensen eten minder vlees per week, maar wel wat vlees.

- Proletariërs Hierbij word geen vlees gegeten maar wel gevogelte.

- Pescotariërs Deze mensen eten geen vlees maar wel vis.

Er zijn verschillende argumenten om vegetariër te worden:

- Het wereld voedsel probleem.Het voedsel dat we de dieren voeren om snel te groeien, kan efficiënter worden gebruikt om honger te bestrijden. Een dier eet veel meer voedsel dan dat het via de slacht uiteindelijk oplevert. Sommige mensen worden dus vegetariër uit solidariteit naar de hongerige medemens.

12

- De zorg voor het milieu.Voor het verbouwen van plantaardig voedsel is veel minder landbouwgrond nodig dan voor de vleesproductie. Ook het mestoverschot en de medicijnen voor de dieren zijn slecht voor het milieu.

-Medeleven met de dieren.Sommige mensen hebben medelijden met de dieren omdat ze vinden dat de dieren niet gedood mogen worden voor het eten van de mens. Ook vinden veel mensen het idee om een dood dier te eten walgelijk.

-Religieuze of spirituele redenen.De volers van het boeddhisme en jainisme eten geen vlees. De Joden en Moslims eten alleen geen varkensvlees.

-GezondheidEr zijn studies die er op wijzen dat vegetariërs langer leven dan vleeseters. Er zijn ook studies die aantonen dat vegetariërs minder kans hebben op bepaalde vormen van kanker en hart- en vaatziekten.

-De smaakSommige mensen vinden vlees gewoon niet lekker.

Veel mensen denken dat je zonder vlees niet kunt overleven, dat is niet waar. Vlees kan worden vervangen door verschillende voedselbronnen. Een belangrijk bestanddeel van vlees is eiwit. De gemiddelde mens krijgt per dag 85 gram eiwit binnen, 25 gram daarvan komt voort uit het eten van vlees en vis. De rest krijgen we binnen via het consumeren van zuivelproducten en plantaardig voedsel. Door het eten en drinken van zowel plantaardig producten als zuivelproducten krijgen vegetariërs genoeg binnen.

13

Conlusie:

Samenvatting deelonderwerpen:Er zijn verschillende vormen van Dierenleed, zoals Dierproeven, Dierenmishandeling en de bio-industrie. Maar er word ook vaak geprobeerd om dieren te redden. Ook vegetarisme zou een oplossing kunnen zijn voor het dierenleed, met name voor de bio-industrie omdat er dan minder vlees word gegeten en er dus ook minder dieren gedood hoeven te worden voor ons vlees. Dierproeven worden gedaan voor wetenschappelijk onderzoek. Ook kunnen dierproeven voor psychologische onderzoeken worden gebruikt, waarbij het leergedrag van de dieren kan worden vergeleken met dat van mensen. Vaak worden er ook dieren getest voor cosmetica of andere consumptieproducten. Dierenmishandeling is ook een ernstige vorm van dierenleed. Onder dierenmishandeling verstaan we: - Het toetakelen of verminken van dieren.- Verwaarlozing bijv. ondervoeding.- Couperen van de staart of oren bij honden.- Dieren vangen voor het bont. Ook een van de erge vormen van dierenleed is de bio-industrie. Hierbij worden onnodig dieren in te kleine hokken gehouden voor de productie van ons vlees. Bio-industrie is een boeren bedrijf op hele grote schaal. De dieren die de boer heeft zijn heel dicht bij elkaar opgepropt en ze worden niet heel erg goed behandeld.De Bio-industrie is een stuk goedkoper voor de boer en de consument. Het nadeel van de bio-industrie is dat de leefomstandigheden voor de dieren erg slecht zijn, en het heeft ook effect op de natuur. Maar het kan ook anders, dieren worden ook vaak gered, er zijn allerlei organisaties die zich bezig houden met het redden van de dieren. Maar helaas lukt het niet altijd om de dieren te redden, maar de Dierenambulance doet er alles aan om ervoor te zorgen dat de dieren wel gered worden.Een mogelijke oplossing voor het dierenleed, zou vegatarimse kunnen zijn. Hierbij eet je geen vlees en meestal ook geen vis, of andere producten die van dieren worden gemaakt. Je hebt ook vormen van vegatarisme waarbij je helemaal geen dierlijke producten eet of bepaalde producten niet eet. Veel mensen denken dat je zonder vlees niet kunt overleven, dat is niet waar. Vlees kan worden vervangen door verschillende voedselbronnen.

Het antwoord op onze hoofdvraag is: er zijn vele verschillende soorten van dierenleed, de meest bekende zijn toch wel dierenproven, bio industrie en dierenmishandeling.

14

Nawoord:

De samenwerking ging goed, we hadden de taken verdeeld en we hebben allebei gedaan wat we moesten doen. We hadden alleen wel allebei alles op het laatste moment gedaan en dat was niet zo slim. We weten dus voor de volgende keer dat we iets eerder moeten beginnen. En we hadden het een beetje onderschat, we dachten dat het minder was, maar het was achteraf dus toch meer dan we dachten, de volgende keer moeten van te voren beter kijken hoeveel werk het is.

Wij hebben geleerd bij het maken van het werkstuk dat wij eigenlijk mede de oorzaak ervan zijn dat de dieren zo slecht worden behandeld in de bio-industrie. Omdat wij niks willen betalen voor het vlees, worden die dieren zo slecht behandeld, omdat ze anders te duur zijn. Dat vinden wij eigenlijk best slecht. En we vinden het ook heel erg zielig voor de dieren dat ze mishandeld worden. De dieren heb ook het recht op een goed leven, net zoals de mensen, en dan is het niet eerlijk dat er dieren worden gebruikt om de mensen te vermaken. Er zijn zoveel andere leuke dingen om te doen! Wij vinden ook dat er geen dierproeven meer mogen plaatsvinden, soms gaan er dieren aan dood en dat is dan onnodig.

Het was alleen best lastig om informatie te vinden over bepaalde onderwerpen, dus dat ging wat minder goed. En ook dat we er weinig samen aan hebben kunnen werken, omdat we niet in dezelfde klas zitten en geen een les buiten het som-uur samen dus hebben we wat minder goed kunnen overleggen. Maar we hebben veel via de e-mail gedaan, dus dat ging wel goed.

15

Logboek:

Stap Uitgevoerde werkzaamheden Datum: Tijd:

1 Onderwerp bekenken 12-2-2012 3 kwartier

1 Deelvragen & Hoofdvraag bedenken 2-1-2012 3 kwartier

2 Informatie zoeken 9-1-2012 3 kwartier

2 Informatie zoeken 16-1-2012 3 kwartier

2 & 3 Informatie zoeken & informatie onrdenen 23-1-12 3 kwartier

3 Deelonderwerpen maken 30-1-12 3 kwartier

3 Deelonderwerpen maken 6-2-12 3 kwartier

3 Deelonderwerpen maken 11-2-12 1 uur

4 Inleiding,Conclusie & Nawoord maken 13-2-12 3 kwartier

4 Inleding, Conlusie & Nawoord maken 1 9-2-12 1 uur

16