1

GAZ MUSTAFA KEMAL LKRETM OKULU

8. SINIF INKILAP TARH ve ATATRKLK DERS DERS NOTLARI

rfan CEYLAN SOSYAL BLGLER RETMEN

2

NTE 1: BR KAHRAMAN DOUYOR

KONU 1: BATIYA ERKEN AILAN KENT SELANK

*Selanik , dnemin nemli liman ve ticaret ehirleri(Manastr,skp,Belgrat,stanbul vb.) ile balants

olan- Rumelide yer alan - Rum ,Srp Bulgar, Errmeni ,Yahudi gibi milletlerin bir arada yaad bir

ehirdi.(Farkl kltr, inan,dnceler)

*19.yyla kadar devam eden huzur ve istikrar ortam Fransz htilalinin ortaya kard milliyetilik

akmnn etkisiyle atma ortamna srklenmitir.

*Bu atma ortamndan ve devleti paralanmaktan kurtarmak amacyla Osmanl aydnlar baz areler

aram bunun sonucunda yeni dnce akmlar ortaya kmtr.Bunlar;

1-Osmanlclk:Bu fikir akmna gre Osmanl Devleti iindeki tm milletler bir Osmanllk duygusu ile

Osmanl milleti haline getirilmelidir.Bylece devlet iindeki deiik milletlerin ayaklanmalar nlenmi

olacaktr.

2-slamclk:Bu akma gre ,devletin paralanmasn engellemek iin mslman milletler Osmanl

halifesinin liderliinde tek bir at altnda birlemelidir.

3-Trklk: Osmanl Devleti iinde yaayan Trkleri milli bir duygu ile bilinlendirmeyi

amalamtr. Balkan Savalarndan sonra Osmanlclk akmnn zayflamas ile Osmanl ynetimine hakim

olan dnce akmdr.

**Turanclk : Dnya da ki Tm Trkler

4-Batclk:Osmanl Devletinin kurtuluunun tek yolunun batya ayak uydurmaktan getiini savunan fikir

akmdr.

**Bu fikir akmlarnn hibiri Osmanl Devletinin paralanmasn engelleyememitir.

MUSTAFA DA OCUKTU

*M.Kemal 1881 ylnda Selanikin Koca Kasm Mahallesi Islahane Caddesindeki evinde dnyaya geldi.

*Annesi Zbeyde Hanm Konyadan Rumeliye g eden bir ailenin kzdr.Babas Ali Rza Efendi Aydnnn

Ske tarafndan gelmi ,meslei gmrk memurluu olan iyi eitimli biri idi.

* Zbeyde Hanm ve Ali Rza Efendinin evliliklerinden alt ocuk dnyaya gelmi Mustafa ve Makbule

dndaFatma ,Ahmet,mer,ve Naciye kk yalarda lmlerdir

3

KONU 2: M.KEMAL OKULDA

*Mahalle Mektebi: Mustafa, nce annesinin isteiyle mahalle mektebine gitti.

*emsi Efendi lkokulu: Mahalle mektebinde modern eitim uygulanmadndan emsi Efendi lkokuluna

balad. emsi Efendi lkokuluna devam ederken babasn kaybetti. Bunun zerine ksa bir sre

renimine ara vermek zorunda kald.

Babasnn lmyle aile zor durumda kald. Zbeyde Hanm, olu Mustafa ve kz Makbule ile birlikte

Selanik yaknlarnda iftlik ileten kardeinin yanna gitti.

*Selanik Mlkiye Rtiyesi: Mustafa'nn renim grmemesi annesini ok zyordu. Bu nedenle Zbeyde

Hanm olunu renimine devam etmesi iin tekrar Selanik'e gnderdi.Mustafa, Selanik'te Mlkiye

Rtiyesine (sivil ortaokul) yazld (1892).

*Selanik Askeri Rtiyesi: Mustafa Kemal'in arzusu asker olmakt. Asker okul snavna girdi ve baarl

oldu. Selanik Asker Rtiyesine (Selanik Asker Ortaokulu) kaydoldu.

Mustafa bu okulda, zeks ve stn yetenekleriyle retmenlerinin sevgisini kazand.

Doduunda kendisine "Mustafa" ad verilmiti. "Kemal" adn ise bu okuldaki matematik retmeninden

almtr.

*Manastr Asker dadisi: Mustafa Kemal, Selanik Asker Rtiyesini bitirince Manastr Asker

dadisine yazld (1895).

Manastr kenti ve girdii bu okul Mustafa Kemal'in lke sorunlar, vatan ve millet sevgisi, milliyetilik,

bamszlk, zgrlk gibi dncelerinin gelimesinde nemli rol oynamtr

*Harp Okulu: Mustafa Kemal, Manastr Asker dadisini bitirdik ten sonra stanbul'a gelerek Harp

Okulunun piyade snfna girdi (1899).Temen olarak mezun oldu.

*Harp Akademisi: Harp Okulundan sonra renimine stanbul Harp Akademisi, kurmay snfnda devam

etti.

(1902). Derslerinin yan sra, lkenin iinde bulunduu siyas durum ve sorunlar ile yakndan ilgilendi.

Mustafa Kemal, Harp Akademisini kurmay yzba olarak bitirdi (11 Ocak 1905). Bylece orduda grev

almaya hazr bir kurmay subay oldu

4

KONU 3: CEPHEDEN CEPHEYE MUSTAFA KEMAL

(Kurtulu Savana-1919- kadar M.Kemalin askeri baarlar hakknda)

*ama atanmas(1905): lk grev yeri olarak ama 5. Ordu emrindeki 30. Svari Alayna atand..

Burada subaylara askeri bilgiler verecek ve blgedeki asayii salayacakt.

Suriye'de bulunduu srada yakn arkadalaryla Vatan ve Hrriyet Derneini kurdu (Ekim 1906).

1907'de kolaas olarak am 5. Ordu Komutanlnda, oradan da ayn yl ierisinde Manastr 3. Ordu

Komutanlnda grevlendirildi.

*31 Mart Olay (1909): stanbul'da merutiyet kartlarnn kard 31 Mart Ayaklanmasn bastrmak

ve dzeni salamak amacyla hazrlanan Hareket Ordusunda kurmay yzba olarak Mahmut evket Paa

ile birlikte grev yapt.

*Trablusgarp Sava (1911): talya'nn Trablusgarp'a saldrmas zerine kaak yollarla Msr zerinden

Trablusgarp'a gitti. Mustafa Kemal, Enver Paa Derne ve Tobruk'ta talyanlara kar baarl savunma

savalar yapt. Bu baarlarndan dolay Mustafa Kemal binbala terfi ettirildi.

Balkan Savalarnn balamasyla Trablusgarp'tan ayrlmak zorunda kald.1912 ylnda talyanlarla Ui

Antlamas yapld.Bu analamaya gre:

**K.Afrikadaki son toprak paras Trablusgarp ve Bingazi talyanlara verildi.

-Oniki ada geici olarak talyanlara brakld.

I. BALKAN SAVAI(1911-12)

Nedenleri: - Fransz ihtillinin etkisi ile milliyetilik hareketlerinin yaygnlamas - Rusya'nn Akdeniz'e

inmek iin Balkan halklarn kkrtmas(Panslavizm)

- Osmanl Devleti'nin Trablusgarp savanda yenilmesi ve iyice zayflamas

*** Balkan Devletlerinin Karada, Srbistan,Yunanistan, Bulgaristan 1912 Ekim aynda, Osmanl

Devleti'ne saldrmasyla sava balamtr. Sava Osmanl Devleti kaybetmitir.

Bu kargaadan yararlanan Arnavutluk bamszln iln etmitir.

Londra Konferans (1913)

Balkan Devletleri le Osmanl Devleti arasnda imzalanmtr.

- mroz ve Bozcaada dndaki adalar Yunanistan'a verildi.

- Midye-Enez hatt Bulgaristan ile snr kabul edildi.

- Midye-Enez izgisinin batsndaki topraklar kaybedildi.

II. BALKAN SAVAI(1912-13)

Nedeni: - Londra Antlamasnda Bulgaristan'n fazla toprak kazanmas -Yunanistan, Srbistan ve

Karada'n Romanya'y da yanlarna alarak Bulgaristan'a sava amalar

Sonucu:

Bulgaristan sava kaybedince Osmanl Devleti'de bu durumdan yararlanarak Edirne ve Krklareli'yi

tekrar geri almtr. Sava sonucunda Bulgaristan'la "stanbul Antlamas" imzalanmtr. Buna gre

Edirne, Krklareli, Dimetoka, Osmanl'ya Kavala ise Bulgaristan'a verildi.

Yunanistan ile de "Atina Antlamas" imzalanm, Selanik, Yanya ve Girit adas Yunanistan'a verilmitir.

5

NOT: Bab- Ali Baskn ile ttihat Terakki Cemiyeti Ynetimi ele geirerek padiah etkisiz hale getirdi.

1918e kadar ynetimde ttihat ve Terakkinin sz geti.

*Sofya Askeri Ataeliine Atanmas: Mustafa Kemal 1913 ylndaSofya Askeri Ataeliine atand .

Mart 1914'te yarbayla ykseldi.

*anakkale Sava (1915): Mustafa Kemal'in askeri ynden tannmasn salayan, I. Dnya Sava'nda

anakkale Cephesindeki savalar olmutur.

Mustafa Kemal anakkale Cephesi'nde stn bir askerlik yetenei sergileyerek nemli savunmalar

yapt.Mustafa Kemal ve emrindeki tmen, Anafartalar ve Arburnu'nda dman ar bir yenilgiye uratt.

*Kafkasya Cephesi(1916):M.Kemal anakkaledeki baarlarnn ardndan Ruslara kar mcadele verilen

Kafkasya cephesinde 16.Kolordu komutan olarak grevini srdrd.Burada Ruslar karsnda dank

halde olan birlikleri bir araya getirerek Ruslarn elinden Mu ve Bitlisi geri almay baard.

*Suriye Cephesi(1917): 7. ordu komutanlna atand.Alman komutan ile dt anlamazlk sebebiyle

istifa etmi stanbula dnmtr.1918 ylnda 7.ordunun da bal olduu Yldrm Ordular Grubuna

komutan olarak atanm,burada Arap ve ngiliz kuvvetlerini durdurmay baarmtr.

6

KONU 4: DRT EHR VE MUSTAFA KEMAL

(M.Kemalin Fikir Hayatnn oluumunda etkili olan Selanik,Manastr,Sofya ve stanbul hakknda)

SELANK

* M.Kemal Selanik siyasi, ekonomik ve kltrel adan evre lkelerden ok fazla etkilenen bir blge idi.

* Byk devletlerin yaylma ve nfuz alanlarnn en ok etkiledii Selanik ehri ayn zamanda Balkan milletlerinin

Osmanl'ya kar ayaklanmalarna da merkezlik yapmtr.

*M.Kemal 1907 askeri grevle geldii Selanikte burada faaliyet halinde bulunana ttihat ve Terakki Cemiyetine

katld. ttihat ve Terakki Cemiyetinin almalar sonucunda II.Merutiyet ilan edildi.(1908)

*Bir mddet sonra M.Kemal ordunun siyasetten ayrlmas gerektiini dndnden ve ttihat ve Terakki ile olan

fikir uyumazlklar sebebiyle cemiyetten ayrld.

MANASTIR

* Mustafa Kemal Askeri idadide renim grmek zere geldii Manastrda vatan ve hrriyet airi Namk

Kemal,Trkl savunan Mehmet Emin Yurdakul ile tant.

*M.Kemalin tarih bilincinin gelimesinde retmeni Mehmet Tevfik Beyin rol byktr.

*Burada baz Fransz dnrlerinin eserleriyle tant.

* 1897 Trk-Yunan Sava-savata baarl olunmasna ramen bar masasnda istenilenin alnamamas-M.Kemali

derinden etkiledi.

STANBUL

*M.Kemalin bakente ilk gelii eitim amaldr Harp Okulu ve Harp Akademisi.

* M.Kemal, stanbul devletin bakenti olduu iin devletin iinde meydana gelen her trl

gelimeyi,ayrca Avrupadaki gelimeleri de yakndan takip edebilmitir.

SOFYA

*Mustafa Kemal, 27 Ekim 1913'te Sofya Askeri Ateelii'ne atanmtr. Balkanlarn ekonomik, politik ve sosyal

ortamnda btn aznlklar, d gleri, bunlarn emellerini ve eitli dinleri tanm; bu byk karklk ortamnda

kendini yetitirmiti.

7

KONU 5: MUSTAFA KEMAL LDERLK YOLUNDA

ATATRKN ETL ZELLKLER VE YNLER:

Vatanseverlii: Ulusu iin her eyi yapmasdr. Ben icap ettii zaman en byk hediyem olmak zere

canm vereceim. Sz buna rnektir.

dealistlii: Hedeflerine ulamak iin ylmadan almaktr-vazgememektir.Hizmet edenler namus

vazifelerini ifa etmi olmaktan baka bir ey yapmamlardr. diyerek belirtmitir.

leri Grll: Gelecei doru tahmin etmektir. stanbulda tilaf donanmalarn grnce : Geldikleri

gibi giderler. buna rnektir.

ok Cephelilii (Ynll): eiik alanlarda bilgili ve etkili olmasdr. M. Kemal iyi bir asker,ynetici ve

hukuk adamdr.

Mantkll: Yapt ilerde mantk kurallarna uymasdr. Byk ve gereksiz hayallere kaplmamaktr.

Gurura ve mitsizlie Yer Vermemesi: Yaptklar ilerle gururlanmaz. Kurtulu Savan kazandnda

Sava Trk Milleti kazanmtr. Demitir

Hakikati Arama Gc: Gerekleri aratrmasdr.

Yaratc Zihniyeti: Yeni fikirler ortaya koyabilmesidir.

Devrimcidir: Yeni oluumlar salayabilmesi.

Akl Ve Bilime nem Vermesi: Atatrk akl ve bilime her zaman ncelik vermitir. Hayatta en hakiki

mrit ilimdir. demitir.

Sabrl ve Kararldr-Ak szldr-- Sanatseverdir: Disiplinlidir--Bar Olmas.

8

NTE 2: MLL UYANI:YURDUMUZUN

GALNE TEPKLER

KONU 1: OSMANLI DEVLET HANG CEPHEDE?

BRNC DNYA SAVAI (1914-1918)

Birinci Dnya Savann Genel Sebepleri:

Fransz htilal'nn Etkisi

Hammadde Ve Pazar Aray Sonucunda Ortaya kan Smrgecilik Yar

Devletlerin Bloklara Ayrlmas Ve Silahlanma Yar

zel Sebepler:

ngiltere: Almanlarn glenmesini engellemeye almtr. Amac smrgelerini korumaktr.

Ortadoudaki zengin petrol yataklarna gz dikmitir.

Almanya: Siyas birliini ge kurduundan smrgecilik yarna ge katlmtr. Smrgecilik yarnda

ngiltere'ye kar rekabete girmitir. Amac smrge elde etmektir.

talya: Balkanlarda stnlk Kurmaya almaktadr. Henz yeni gelimektedir. Byk devletlerin

desteine ihtiya duymaktadr.

Avusturya Macaristan: Rusya'nn Balkanlardaki faaliyetlerinden rahatszdr. Balkanlardaki konumunu

korumak amacndadr. Osmanl Devleti gibi nfusu farkl millet ve mezheplerden olumaktadr.

Fransa:1789da gerekleen ihtilal sadece bu lkeyi deil tm dnyay derinden etkilemitir. Avrupada

1815 Viyana Kongresi ile snrlar yeniden izilmeye balamtr.

Almanya'ya kaptrd kmr yataklar bakmndan zengin olan Alsas-Loren blgesini geri almak

istemektedir.

Rusya: Panslavizm politikas izleyerek Balkanlardaki etkinliini artrmak ve scak denizlere inmek

istemektedir. Boazlar almak en byk arzusudur. Balkanlarda Avusturya-Macaristan mparatorluu ile

ters dmektedir.

BRNC DNYA SAVAI

TLAF DEVLETLER

NGLTERE

FRANSA

TALYA

ABD

ROMANYA

YUNANSTAN

JAPONYA

TTFAK DEVLETLER

ALMANYA

AVUSTURYA-MACARSTAN

OSMANLI MPARATORLUU

9

BULGARSTAN

tilaf: Anlama, uyuma, uzlama

ttifak: Anlama, uyuma, balama.

Osmanl Devleti'nin savaa girmesiyle;

Yeni cepheler alm,

Sava geni bir alana yaylm,

Savan sresi uzam,

tilaf devletlerinin Rusya'ya yardm gndermesi engellenmitir.

OSMANLI DEVLETNN SAVATII CEPHELER

Osmanl mparatorluunun Birinci Dnya Savana Girme Nedenleri

Osmanl Devleti siyasi yalnzlktan kurtulmak istiyordu. Son iki savata Almanya'dan umduu destei

bulamaynca ngiltere ve Fransa'ya ittifak teklifinde bulundu. ngiltere, Fransa ise Balkan Sava'yla

gszl iyice ortaya kan ve kacak bir savata paylalmas sz konusu olabilecek byle bir devleti

yanlarna almak istemiyorlard. Ayrca Boazlar zerinde tarihi emelleri olan Rusya'y da kzdrmak

istemiyorlard. tilaf Devletleri bu nedenlerle Osmanl Devleti'nin savata tarafsz kalmasn istiyorlard.

Hatta Osmanl Devleti'nin savaa girmemesi karlnda kapitlasyonlarn kaldrlmasn kabul

edebileceklerini bildirdiler.

Kapitlasyon: Bir lkede yurttalarn zararna olarak yabanclara verilen ayrcalk haklar

Osmanl Devleti'nin Almanya Yannda Savaa Katlmasnn Nedenleri:

Osmanl Devleti'nin diplomatik yalnzlktan kurtulmak istemesi,

Osmanl ynetimini elinde bulunduran ittihat ve Terakki Partisi yneticilerinin Almanlarn

sava kazanacana inanmalar,

Almanlarn da destei ile yakn zamanda kaybedilen yerleri (Kbrs, Msr, Trablusgarp vb.)

geri alma dncesi,

Almanya destei ile Ruslarn Boazlar zerindeki isteklerini engelleme istei.

Almanlarn Osmanl Devleti'ni Savaa Katmak istemesinin Nedenleri:

Osmanl Devleti savaa girerse savan daha geni alana yaylacak olmas. Rusya'nn Osmanl

Devleti ile savamak zorunda kalmas ile kuvvetlerinin bir ksmn Osmanl Devleti iin de

ayracak olmas, Bylece Almanlarn Avrupa'daki sava yknn hafifleyecek olmas,

ngiltere ve Fransa'nn Boazlar yoluyla Rusya ile balantsnn kopacak olmas,

Almanlarn Osmanl Devletinin ham madde ve insan gcnden yararlanma dncesi,

Osmanl Devleti Svey Kanal'n ele geirebilirse ngiltere'nin Uzak Dou'daki

smrgeleriyle balantlarnn kopacak olmas,

Osmanl halifesinin dini gcn kullanarak tilaf Devletlerinin smrgelerindeki

Mslmanlar ayaklandrma dncesi.

A)Taarruz Cepheleri B) Savunma Cepheleri

C)Yardm Cepheleri

Kafkas Cephesi Kanal Cephesi

anakkale Cephesi

Suriye-Filistin Cephesi Irak Cephesi Hicaz-Yemen Cephesi

Galiya Cephesi Makedonya Cephesi Romanya Cephesi

10

ttihat ve Terakki Partisi ileri gelenleri Almanya ile gizli bir ittifak antlamas imzaladlar. Bu srada

ngiliz donanmas nnden kaan Goeben (Goben) ve Breslau (Breslav) adl iki Alman gemisi anakkale

Boaz'n geerek Osmanl Devleti'ne snd. ngiltere bu iki gemiyi istedi. Osmanl Devleti bu iki gemiyi

satn aldn Osmanl donanmasna katldn bildirdi. Adlarn Yavuz ve Midilli olarak deitirdi. Bu iki

gemi Karadenize alarak Rus limanlarn topa tuttu. Bu gelime zerine itilaf Devletleri de Osmanl

Devleti'ne sava ilan etti. Osmanl Devleti de Birinci Dnya Sava'na girmi oldu.

TAARRUZ CEPHELER

Kafkas Cephesi: Osmanl Devletinin ilk taarruz cephesidir.

AILMASININ AMACI:

Kafkaslara ulaarak buradaki Trkleri Ruslara kar ayaklandrmak,

Kafkaslardan, Afganistan yoluyla Hindistan'a ulaarak ngilizlerin smrgeleriyle olan balantsn

kesmek,

Bak petrollerinin denetimini ele geirmek istei etkili olmutur.

Kanal Cephesi:

Almanya'nn istei ile alan Taarruz cephesidir.

Bu cephenin almasnda;

Msr', ngiltere'den geri almak,

Svey Kanal'n ele geirerek ngiltere'nin Uzakdou'da ki smrgeleriyle olan balantsn

kesmek dncesi etkili olmutur.

SAVUNMA CEPHELER

anakkale Cephesi:

tilaf devletlerinin anakkale Cephesi'ni ama nedenleri;

stanbul ve Boazlar alarak Osmanly sava d brakmak

Sava ksa surede sona erdirmek,

Rusya'ya gerekli askeri yardm gndermek,

Balkan devletlerini kendi taraflarnda savaa ekmek,

Almanya ile Osmanl Devleti arasndaki balanty kesmektir.

Irak Cephesi:

Petrol blgelerini elinde tutmak.

Osmanl ordusunun ran'a girip Hindistan tehdit etmesini nleme dncesi etkili olmutur.

ngilizler bu amala Iraka asker kardlar. Ancak Kt-l Amara denilen yerde yenilgiye uradlar

ve 18000 ngiliz askeri Osmanl kuvvetleri tarafndan esir alnd(1916). ngilizler daha sonra

blgeye takviye kuvvetler gndererek stnl ele geirdiler.

1917de Badat dt. Mondros tan sonra da ngilizler Musulu igal etti.

Suriye-Filistin Cephesi:

Kanal Cephesi'nde ngilizlere yenilen Osmanl ordusu Filistin'e ve Suriyeye ekildi. Sonra hem

FLSTN hem de SURYE ngilizlerce igal edilince YILDIRIM ORDULARI KOMUTANLII

grevine getirilen Mustafa Kemal ordusuyla Toroslara ekildi. Burada gl bir savunma hatt

oluturarak ngilizlerin ve Araplarn ilerleyiini durdurmutur.

Not: Suriye ve Filistin cepheleri; Kanal Harektndan yenilgi ile ayrlmamz sonucu ngilizlerin bu

buralara saldrmas sonucu alan savunma cepheleridir.

1916 da yaplan Kanal harekt baarsz olunca ngilizler Sinay geerek Filistin ve Suriye snrna

dayandlar.

1917de Kasmda Gazze, Aralkta Kuds dt. 1918 Eyllnde Amman sonra Beyrut ve sonrasnda da

am dt.

Zorunlu G, Neden?

11

Osmanl Devletinde farkl inan ve rktan insanlar yzyllarca bir arada yaamlardr. Bunlarn iinde

Ermeniler millet-i sadka (sadk millet) olarak adlandrlmlardr. zellikle kuyumculuk meslei ile

uraan Ermeniler Osmanl ticaret ve ekonomisinde nemli bir yer tutmulardr.

Rusya gibi lkelerin kkrtmalar ve destekleri sonucunda kan Ermeni isyanlarnda ok sayda

Mslman ldrlmtr. Ermeni isyanlarnn nlenmesi iin 27 Mays 1915 tarihinde Sevk ve skn

Kanunu kartlarak isyana katlan Ermeni vatandalar Osmanl Devletinin daha gvenli topraklarna

g ettirilmilerdir. Bu zorunlu g esnasnda devletin btn gvenlik nlemlerini almasna ramen

salgn hastalklar ve baz hrszlk olaylar sonucunda lmler yaanmtr.

KONU 2: GELDKLER GB GDERLER

Atekes ve Bar Antlamas arasndaki fark nedir?

Atekes(mtareke); bar antlamas imzalanana kadar silahlarn terki anlamna gelir. Sava

srasnda da baz ksa sureli atekes yaplabilir.

Bar antlamas; Savan bittiinin belgesidir.

Mondros Atekes Antlamas (30 Ekim 1918)

Bu antlama Limni Adasnn Mondros Limannda bir ngiliz sava gemisi olan Agamemnonda Osmanl

Devleti Bahriye Nazr Rauf Orbay ile ngiliz Amirali Calthrope arasnda imzalanmtr.

MADDE 1- Boazlar herkese alacak buralar tilaf devletleri igal edecek

nemi: anakkale Sava ile alamadklar yerleri bu maddeyle almlardr.

MADDE 5-Snrlarn ve i gvenliini salayan askerler hari Osmanl ordusu terhis edilecek

nemi: Bylece igal srasnda bir engelle karlalmayacak

MADDE 7- tilaf devletleri kendi gvenliklerini tehdit edecek bir durum karsa istedikleri herhangi bir

stratejik noktay igal edebilecek.

nemi: Anlamann en tehlikeli maddesidir. Bu maddeye dayanak gstererek lkenin her yeri igal

edilmeye balanmtr.

MADDE 8- Demir yollar ve ticaret gemileri tilaf Devletlerine teslim edilecek

nemi: Bu madde Osmanlnn ekonomik gc elinden alnm olup Anadolu'yu smrmek iin alt yap

oluturmutur.

MADDE 12- Hkmet haberlemeleri dnda telsiz ve telgraflarn denetimini itilaf devletlerine devir

edilecek.

nemi: Bu madde ile halkn birbiri ile haberlemesini nleyecekler. Yani yaplacak igallerde halkn

habersiz kalmasn salayacak, bylece birlik olmasna engel olacaktr.

MADDE 24- Doudaki 6 ilde (Erzurum, Van, Elaz, Diyarbakr, Bitlis, Sivas) karklk karsa itilaf

devletleri buralar igal edebilecek.

nemi: Bu madde 7. madde kapsamna girmesine ramen ayr madde koymalarnn nedeni Burada bir

Ermeni devleti kurmak istiyorlar.

Wilson lkeleri (8 Ocak 1918)

ABD Bakan Woodrow Wilson I.Dnya Sava sonrasnda yaplacak barn esaslarn yaynlad on drt

ilke ile aklad.

tilaf devletleri de ABDyi yanlarnda tutmak istediklerinden dolay bu ilkeleri kabul ettiklerini

bildirmilerdir.

12

ABD bakan Wilson, savatan sonra barn devam etmesini bir daha byle byk savalarn kmamasn

istiyordu.

Wilson Prensiplerinin nemi: 8 Ocak 1918

1-ttifak grubu mtareke imzalama konusunda cesaretlendi(Savan bitii hzland)

2-ok uluslu imparatorluklarn paralanmas n grld.

3-Wilson ilkeleri itilaf devletlerinin karlarna ters dmtr. Bu nedenle kabullenmi gibi

grndkleri bu ilkeleri kendi karlar dorultusunda yorumlamlardr. ttifak devletleri ise bu ilkeleri

barn anahtar olarak grp benimsemilerdir.

4-Savatan sonra prensiplerine uyulmadn gren ABD belli bir dnem Avrupa siyasetinden ekildi.

5-mzalanan antlamalarda prensiplere uyulmad.

6-Kurtulu Sava ve II. Dnya Savann kmas Wilson Prensiplerinin amacna ulamadn gsterir.

7-Dnyada ilk silahszlanma nerisidir.

8-Smrgecilik yerine manda (Birinci Dnya Sava'ndan sonra baz az gelimi lkeleri, kendi kendilerini

ynetecek dzeye eritirip bamszla kavuturuncaya kadar Birlemi Milletler Cemiyeti adna

ynetmek iin baz byk devletlere verilen vekillik) ve himaye fikri geliti.

Trkleri ilgilendiren ksm:

Trklerin ounlukta olduu alanlarda kesin egemenlik hakk tannmaldr.

Trklerin egemenliinde yaayan dier uluslara kendi kendine ynetim hakk tannacak ( olumsuz)

Boazlar btn devletlere alacak(olumsuz)

Not: Wilson ilkeleri genel olarak yenilen devletleri koruyucu niteliktedir, bunun nedeni dier devletlerin

glenmesini istememesidir.

Paris Bar Konferans (18 Ocak 1919)

tilaf Devletleri yenilen devletler ile ilgili yaplacak antlamalar grmek zere topland.

Avrupa'nn durumu ve snrlarn izilmesi tilaf devletleri arasnda grld.

Esas ama Osmanly paylamakt.

Bat Anadolunun Yunanistan a verilmesi talyay kstrd.

Buna gre;

Yunanistan : Bat Anadolu

talya : Konya, Antalya

Fransa : Urfa, Antep, Mara, Suriye, Lbnan

ngiltere : Irak, Filistin, Boazlar

15 Mays 1919 da Yunanlar zmir i igal ettiler.

MONDROSTAN SONRA KURULAN CEMYETLER

I. ZARARLI CEMYETLER :

A) Aznlklarn Kurduu Cemiyetler :

Mavri Mira Cemiyeti: Rumlar kurmutur. Bat Anadolu ve Trakyay Yunanistana dhil etmek

istemilerdir. Yunan Kzl Ha, Fener Rum Patrikhanesi, okullardaki izci tekilatlar ve dier Rum

cemiyetleriyle ibirlii iindedirler.

Pontus Cemiyeti: Fatih Sultan Mehmet'in 1461'de ortadan kaldrd Trabzon Rum mparatorluunu

yeniden kurmak iin almalar yapmtr.

Hnak ve Tanak Cemiyeti: ukurovadan Trabzona izilen bir hattn dousunda kalan btn

topraklarda bir Ermeni devleti kurmak iin almalar yapmlardr.

B) Trkler Tarafndan Kurulan Milli Varla Dman Cemiyetler :

ngiliz Muhipleri Cemiyeti: ngilizlerle iyi geinerek lkeyi en az zararla kurtarmak isteyen ve ngiliz

mandasn savunan bu cemiyete padiah Vahdettin, Sadrazam Damat Ferit gibi kimseler de yedir.

slam Teali Cemiyeti: Halifeye ve slamiyete kesin ballkla kurtuluun gerekleeceine

13

inanmlardr.

Wilson Prensipleri Cemiyeti: Amerikan mandasn savunmulardr.

Krt Teali Cemiyeti: Dou Anadoluda bamsz bir Krt devleti kurmak iin kurulmusa da halkn fazla

desteini alamamtr.

Hrriyet ve tilaf Frkas: 20. Y.y. balarnda ttihat Terakkiye muhalif olarak kurulmu Mondrostan

sonra da milli mcadeleye kar faaliyet srdrmtr.

B) MLL CEMYETLER :

Trakya-Paaeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Trakya ve evresini zellikle Mavri Mirann faaliyetlerine

kar korumak amacyla kurulmutur. lk kurulan cemiyettir.

zmir Mdafaa-i Hukuk Osmaniye Cemiyeti: Bat Anadoluyu Rumlara kar korumak amacyla

kurulmutur. zmirin igali sonras Anadoluya milli mcadele iin cephane tamlardr.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk- Milliye Cemiyeti: Rum Pontus cemiyetine kar faaliyet gsteren,

Trabzon ve evresini korumaya alan cemiyettir.

Kilikyallar Cemiyeti: ukurova blgesini Ermenilere ve Franszlara kar savunmak amacyla

kurulmutur.

Redd-i lhak Cemiyeti: zmirin Yunanllarca igaliyle beraber ilhak nlemek amacyla kurulmutur.

gallere kar fiilen kar koymulardr.

Anadolu Kadnlar Mdafaa-i Vatan Cemiyeti: Merkezi Sivas olmak zere kurulmu ve ksa srede

btn vatana yaylmtr. galleri protesto ettikleri gibi Milli Mcadeleye para ve Mal yardm

salamlardr.

Milli Kongre Cemiyeti: Trk halknn haklln basn yoluyla Dnya kamuoyuna duyurmay amalayan bir

cemiyettir. Silahl direnii dnmemitir.

Vilayat- arkiye Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Dou Anadoluda Ermeni devletinin kurulmasna engel olmak

amacyla ortak savunma karar alm bir cemiyettir.

Not-1: Cemiyetlerin hemen hepsinin kuruluunda dayandklar nokta Wilson ilkeleridir.

Not-2: Milli cemiyetler kendi blgelerini kurtarmak iin kurulmu, Sivas kongresinde Anadolu ve Rumeli

Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ad altnda birlemilerdir.

Not-3: Milliyetilik ve bamszlk amacyla Mondros Mtarekesinden sonra kurulmulardr.

Not-4: Balangta basn-yayn yoluyla mcadeleyi, gerekirse silahl direnie gemeyi amalamlardr.

Kuvay-i Milliye

lk nce Yunan igaline kar Bat Anadolu'da Trk halk tarafndan kuruldu.

Ulusal bilinci uyandrdlar.

Dzenli ordu kurulana kadar dman oyaladlar.

14

Blgesel olan bu birlikler Sivas Kongresinde birletirildi.

KONU 3: VE MLL MCADELE BALIYOR

Mustafa Kemal Paa, 16 Mays 1919 tarihinde stanbuldan Samsuna gitmek zere Bandrma Vapuruyla

hareket etmitir. Bandrma Vapurunda Mustafa Kemal Paa, 22 kurmay, 25 er ve erba, 8 ktip mavir,

21 gemi personeli olmak zere 76 kii bulunmaktayd.

Mustafa Kemal Paa neden Samsuna gitmitir?

1919 yl balarnda ngilizler, Trklerin Rumlara kar gelitirmi olduklar direnilerden rahatsz olmaya

balamlard. Damat Ferit Paa, Sadrazam olduktan sonra sorunun zm iin yollar aramaya balamt.

30 Nisan 1919'da 9. Ordu Mfettiliine atanan Mustafa Kemal, Samsun'a, grev blgesindeki i huzuru

salamak, silah ve cephaneleri toplamak, vatandalara silah datlmasn engellemek ve bunu yapan

kurulular ortadan kaldrmak zere gnderildi. 16 Mays 1919'da Samsun'a hareket eden Mustafa Kemal

19 Mays 1919'da Samsun'a kt. ngilizlerin denetiminde olan Samsun'da milli mcadele hareketi iin

istediklerini gerekletiremeyeceini anlayan Mustafa Kemal, 25 Maysta Havza'ya geti.

Havza Genelgesi (28 Mays 1919): Mustafa Kemal; Havzada, milli bilincin uyanmas ve tilaf

devletlerinin Trk halknn tepkisini grmesi iin zmirin igalini protesto eden bir miting dzenledi. Bu

tr mitinglerin tm yurtta da yaplmasn istedi.

Miting: Gsteri amacyla veya bir olaya dikkati ekmek iin genellikle ak yerlerde yaplan toplant.

Amasya Genelgesi (21-22 Haziran 1919):

Maddeleri:

- Vatanin btnl ve milletin bamszl tehlikededir. ( Milli mcadelenin gerekesi belirtilmitir.)

- stanbul'daki hkmet, zerine ald sorumluluu yerine getirmemektedir.

- Milletin bamszln, yine milletin azim ve karar kurtaracaktr. (Kurtulu savann yntemi ve amac

belirtilmitir.)

- Milletin durumunu gzden geirmek ve hakl sesini dnyaya duyurmak iin, her trl etkiden uzak milli

bir kurulun toplanmas gereklidir.

- Anadolu'nun en gvenilir yeri olan Sivas'ta milli bir kongrenin acele toplanmas kararlatrlmtr.

- Bu amala btn illerden, milletin gvenini kazanm er delegenin hemen yola karlmas

gerekmektedir.

- Bu durumun milli bir sr olarak sakl tutulmas lazmdr.

Amasya Genelgesinin nemi:

lk defa kurtulu savann mcadele safhas balamtr.

lk defa kurtulu savann gerekesi, yntemi ve amac belirtilmitir.

lk defa millet egemenliine dayanan ynetimden bahsedilmitir.

lk defa milli bir kurulun oluturulmasndan bahsedilmitir.

lk defa stanbul hkmetinin grevini yerine getiremediinden bahsedilmitir.

lk defa Erzurum ve Sivas Kongrelerinin toplanmasna karar verilmitir.

15

NOT: M. Kemal Amasya Genelgesinden sonra 8 Temmuz 1919da padiaha yollad bir telgrafla resmi

greviyle birlikte askerlik grevinden de istifa ettiini aklamtr.

Erzurum Kongresi (23 Temmuz 1919)

Dou Anadolu Mdafaa-i Hukuk cemiyeti Ermeni tehlikesine kar dzenledi.

Milli snrlar iinde vatan bir btndr, blnemez.

Her trl yabanc igaline ve mdahalesine millet birlikte kar koyacaktr.

stanbul Hkmeti vatann bamszln salayamazsa bu amala geici bir hkmet kurulacaktr.

Bu hkmetin yeleri Milli Kongre tarafndan seilecektir. Kongre toplantda deilse seim iini

Temsil heyeti yapacaktr.

Milli kuvvetleri etkili, milli iradeyi egemen klmak esastr.

Manda ve Himaye kabul edilemez.

Aznlklara ayrcalklar verilemez.

Meclis derhal toplanmal.

nemi:

Toplan ekli blgesel, alnan kararlar geneldir.

Mustafa Kemal bakanlnda 9 kiilik Temsil Heyeti kuruldu.

Vatann btnl, blnmezlii ilk defa vurguland. Milli snrlar ifadesi ilk kez kullanlmtr.

Manda ve himaye ilk kez reddedildi.

Sivas Kongresi (4 11 Eyll 1919)

Btn yurttan seilen temsilciler katld.

stanbul Hkmeti Ve ngilizler engellemeye altlar.

Blnmezlik ile ilgili Erzurum Kongresinde alnan karar tekrar kabul edildi.

Milli cemiyetler Anadolu tek at altnda birletirildi.

Bu cemiyetler adna sz syleyecek Mustafa Kemal bakanlnda bir Temsil Heyeti seildi.

Manda ve himaye kesin reddedildi.

Osmanl Mebusan Meclisinin tekrar almas konusunda almalarn balanmasna karar verildi.

rade-i Milliye gazetesi karlmas kararlatrld.

nemi:

Misak- Milli esaslar belirtilmi, yeni devletin temelleri atlmtr

Cemiyetler Anadolu ve Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ad altnda birletirildi.

Temsil Heyeti yelerinin says artrlarak, tm yurdu temsil eder hale getirilmitir.

16

Milli mcadelenin plan izilmitir.

Temsil Heyeti Ali Fuat Cebesoyu Bat Anadolu Kuvay- Milliye komutanlna atad.

KONU 4: EGEMENLK MLLETNDR (Ders Kitab 106-110.syf.)

Tam Bamszlk: Atatrkn anlatm ile tam bamszlk, Siyasi, mali, ekonomik, adli, askeri, kltrel ve

benzeri her hususta tam bamszlk ve tam serbestlik demektir. Bunlarn herhangi birinde

bamszlktan yoksunluk, millet ve memleketin gerek anlamyla btn bamszlndan yoksunluunu

ifade eder

Milli Egemenlik: Bir milletin kendi kaderine hkim olarak, kendi geleceini tayin etme gcn elinde

bulundurmas demektir. Yani bir milletin kendi kendini idare etmesi, kendine hkmet edecek heyeti

semesi anlamna gelmektedir.

Amasya Grmesi (20-22 Ekim 1919);

Sivas Kongresi sonrasnda Temsil Heyetinin youn basks sonucunda Damat Ferit Paa hkmeti

istifa ederek Ali Rza Paa Hkmeti kuruldu. Bahriye Nazr Salih Paa ile Mustafa Kemal

bakanlnda Temsil Heyeti grt.

stanbul Hkmeti, Sivas Kongresini kabul edecek

gal Devletleri ile grlrken Temsil Heyetinin fikri alnacak

Osmanl Mebusan Meclisi alacak. Mebusan Meclisi igal glerinin tehdidi altnda olan

stanbulda deil de Anadoluda daha gvenli bir yerde toplanacak.

nemi;

stanbul Hkmeti Temsil Heyetini resmen kabul etti.

Alnan kararlardan sadece Mebusan Meclisinin almas karar uygulanabildi.

Temsil Heyetinin Ankaraya Gelmesi (27 Aralk 1919)

Meclis almalarn daha yakndan takip etmek,

Ulam-haberleme olarak uygun olmas,

Anadolunun tam ortasnda olmas,

Bat cephesine yakn olmas, gibi nedenlerle Ankara Milli mcadelenin merkezi olarak seilmitir.

Son Osmanl Mebusan Meclisinin Toplanmas (12 Ocak 1920)

17

Yurdun her yerinde seimler yaplarak meclis ald. Mustafa Kemalin Meclisin stanbulda toplanmasn

istememesine ramen Mebusan Meclisi stanbulda topland. Mustafa kemal Paa Erzurum milletvekili

olarak seilmesine ramen tutukluluk sresi devam ettii iin katlmad.

Misak- Millinin Kabul (28 Ocak 1920)

Trk askerlerinin elinde olan vatan paralanamaz.

Arap topraklar ve Bat Trakyann gelecei halkoyu ile belirlenecek.

Kars, Ardahan, Batum iin gerekirse halkoyuna gidilecek

Osmanlnn merkezinin gvenlii salanmal.

Aznlklara evre lkelerdeki aznlklardan daha fazla hak verilemez.

Kapitlasyonlar kabul edilemez.

nemi;

Milli snrlar izildi.

Erzurum ve Sivas kongrelerinde alnan kararlar Mebusan Meclisi tarafndan kabul edildi.

tilaf devletleri stanbulu igal ederek Meclisi kapatt (16 Mart 1920)

Not: stanbulun igal edilmesi Mustafa Kemalin ileri grllnn kantdr.

Trkiye Byk Millet Meclisinin Almas:

stanbulun tilaf devleti tarafndan igal edilmesi zerine Mebusan Meclisi datlm, baz meclis

yeleri tutuklanmtr. Dalan Mebusan Meclisi yeleri Ankarada alan yeni meclise davet edilmiler ve

baz vekiller bu davete uyarak Ankaraya gelmilerdir.

T.B.M.M. nin alma srecinde lkenin iinde bulunduu ekonomik durumu olduka kt idi. Mustafa Kemal

Paa, halkna gvenmi ekonomik skntlarn giderilebileceine olan inancn bir an bile kaybetmemitir.

TBMMnin temelini hangi ilkeler oluturmaktadr?

Meclisin temeli tam bamszlk ve millet egemenlii ilkeleri ile vatann btnl zerinde

kurulmutur.

18

KONU 5: BYK MLLET MECLS SYANLARA KARI

TBMM ye Kar Ayaklanmalar:

1. stanbul Hkmeti ve ngilizlerin destekledii ayaklanmalar: (Kuvay- inzibatiye, Anzavur, Bolu,

Dzce, Adapazar, Yozgat, Konya, Afyon, Milli Airet)

2. Aznlklarn kard ayaklanmalar: (Pontus, Ermeni)

3. Kuvay- Milliye taraftarlarnn kard ayaklanmalar : (erkez Ethem, Demirci Mehmet Efe)

Ayaklanmann Nedenleri:

Aznlklarn devlet kurma arzusu,

Baz Kuvay-i Milliyecilerin dzenli orduya katlmak istememesi,

stanbul hkmetinin aleyhte fetva yaynlamas,

Mustafa Kemal ve arkadalarnn gyabi bir mahkemede idama mahkm edilmeleri,

Ayaklanmalarn nlenmesi in Alnan Tedbirler

Ayaklanmalara kar Hiyanet-i Vataniye kanunu karld.

stiklal Mahkemeleri kuruldu

stanbul hkmeti ile btn ilikiler kesildi.

Damat Feritin yaynlatt fetvaya kar Ankara Mfts Rfat Brekiye kar fetva

yaynlatld.

Kuvay- Milliye birliklerinin dzenli orduya katlmas saland.

Halk doru bilgilendirmek iin Anadolu Ajans kuruldu.

Sonular

Milli Mcadelenin uzamasna neden oldu.

Kurtulu savann kazanlmas gecikti.

19

KONU 6: BARI ANTLAMASI MI, LM FERMANI MI?

Sevr Antlamas (10 Austos 1920)

Osmanl Devleti'nin tilaf Devletleri'yle imzalam olduu son antlamadr. tilaf Devletleri, kendi

aralarndaki anlamazlklar ve Trk Milletinin direnii sebebiyle, dier ttifak Devletleri'nden sonra

Trklerle anlama yapmak zorunda kalmlardr. Antlama, Saltanat uras'nda grlm ve Damat

Ferit Paa hkmeti tarafndan imzalanmtr.

Antlama artlar;

1. Osmanl lkesi, stanbul ile Anadolu'nun kk bir blmnden ibaret olarak kalacakt. Osmanl

Devleti, eer aznlklarn haklarn gzetmezse stanbul da elinden alnacakt.

2. Boazlar tm devletlere ak bulundurulacak ve uluslararas bir komisyon tarafndan idare

edilecekti.

3. Dou Anadolu'da iki yeni devlet kurulacakt (Ermenistan ve Krdistan).

4. zmir ve evresi ile Bat Trakya; Yunanistan'a,

5. Antalya ve Konya yreleri ile Bat Anadolu; talya'ya,

6. Suriye, Adana, Malatya ve Sivas evreleri; Fransa'ya,

7. Irak ve Arabistan ngiltere'ye verilecekti.

8. Askerlik zorunlu olmayacak, asker says azaltlacak ve orduda ar silahlar bulundurulmayacakt.

9. Aznlklara geni haklar verilecek ve kapitlasyonlardan btn devletler yararlanacaklard.

TBMM'nin Antlamaya Tepkisi

1. T.B.M.M. antlamay tanmadn bildirdi.

2. Antlamay imzalayanlar vatan haini ilan etti.

20

NTE 3: YA STKLAL YA LM!

KONU 1: LK ZAFERMZ

DOU CEPHES: Trkler & Ermeniler

Douda Ermenilere kar yaplmtr.

Dou cephesi komutan Kazm Karabekirdir.

Trk ordusu douda zafer kazand.

Gmr Antlamas imzaland.

GMR ANTLAMASI

Ermeniler igal ettikleri yerleri boalttlar.

Dou Anadoludaki isteklerinden vazgetiler.

Ardahan ve Artvin dnda dou snr izildi.

GMR ANTLAMASININ NEM

TBMM hkmetinin uluslar aras alandaki ilk siyasi ve askeri baarsdr.

Ermenistan TBMMyi tanyan ilk devlet oldu.

Dou cephesi kapatld. Bylece buradaki birlikler bat cephesine kaydrld.

TBMMnin gc ve otoritesi artt.

KONU 2: DESTANLAAN DREN

21

GNEY CEPHES: Trkler & Franszlar

Franszlara kar yaplmtr.

Gney Cephesinde dmana kar Kuva- Milliye birlikleriyle kar konulmutur. Bu cephede

dzenli ordular savamamtr.

Antep, Urfa ve Mara savunmas yaplmtr. Antepe, GAZ; Urfaya, anl; Maraa, KAHRAMAN

unvan verilmitir.

Trklerin Sakarya Meydan Savan kazanmalarnn ardndan TBMM ile Franszlar arasnda

Ankara Ant. mzaland.

Bu Antlamadan sonra Franszlar igal ettikleri yerleri (Hatay dnda) Trklere braktlar.

ANKARA ANTLAMASI: Fransa-Trkiye

talyanlar Egeyi Yunanlara kaptrdklar iin tilaf Devletlerine kzgndlar bu yzden Kuva-i

Milliyeyi destekliyorlard.

Dzenli ordunun baarlarn grnce II. nn zaferinden sonra igal ettikleri yerleri boalttlar.

KONU 3: STKLAL MLLETMNDR

BATI CEPHES: Trkler & Yunanlar

Bat cephesinde smet Paa komutanlnda dzenli ordu kuruldu.

Kurtulu Savanda dmanla en youn ve en kanl atmalarn olduu cephedir.

I. nn Sava: (6-10 Ocak 1921)

Sebepleri:

Yunanlar Eskiehiri ele geirerek demiryolu ulamn denetim altna almak istemeleri,

Ankaraya kadar gelerek TBMMyi datmak istemeleridir.

Sava ile ilgili bilgiler:

Yunanlara kar byk bir savunma sava yapld.

Bu sava,

Dzenli ordunun kazand ilk zaferdir.

TBMMnin gc ve otoritesi artt.

Trk Halknn kurtulu savan kazanacana dair inanc artt.

Ortaya kan bu durumu grmek iin Londrada bir konferans topland.

NEML! I. nn Zaferinin oluturduu olumlu havada TBMM ilk anayasasn (Tekilat- Esasiye

Kanununu kartt ve stiklal Mar kabul edildi.(1921)

Londra Konferans:

22

tilaf Devletleri Anadolu harektnn basit bir ey olmadn anladlar.

Toplanma amac, Sevri TBMMye kabul ettirmekti.

tilaf Devletleri TBMMyi Londra Konferansna Osmanl Hkmeti araclyla davet ettiler.

Ancak Mustafa Kemal ayr bir ar olmazsa katlmayacaklarn aklad.

Konferansa stanbul Hkmeti adna Tevfik Paa konuma srasn milletin gerek temsilcisi

olarak grd TBMM temsilcisi Dileri Bakan Bekir Sami Beye brakt

Bu tavr ile Tevfik Paa TBMMyi tanm oluyordu.

Konferans anlama olmadan dald.

nemi:

TBMM tilaf Devletleri tarafndan arlmakla resmen tannm oluyordu.

Yeni Trk Devletinin hakl davas dnya kamuoyuna duyuruldu.

Trk-Afgan Dostluk Antlamas:

Afganistan TBMMnin dmana kar ittifak kurduu ilk devlettir.

TBMM Afganistann tam bamszln tanyordu.

Bir saldr srasnda birbirlerine yardm edeceklerdi.

Moskova Antlamas: (16 Mart 1921):

Osmanl ile arlk Rusya arasndaki antlamalar geersiz saylacaktr.

Sovyetler Birlii kapitlasyonlarn geersizliini kabul edecektir.

Batum Grcistana verilecektir.

Taraflardan birinin kabul etmedii uluslar aras bir antlamay dieri de kabul etmeyecektir.

nemli: Moskova ANTLAMASI ile Misak Milli ilk defa bir batl Devlet tarafndan kabul edilmi oldu.

Batumun Grcistana verilmesi Misak- Milli snrlarndan verilen ilk tavizdir.

II. nn Sava: (23-31 Mart 1921)

II. nn Sava zaferle sonuland.

talyanlar bu baar zerine Anadoluyu boalttlar.

Ktahya Eskiehir Savalar:

Ordumuz ciddi malzeme sknts ekiyordu.

Ankaray hedef alan yunanlar Eskiehire kadar olan yerleri igal ettiler.

23

Trk ordusu imha olmaktan kurtulmak ve zaman kazanmak iin Sakaryann dousuna ekildi.

Bunun zerine TBMM Mustafa Kemalin bizzat cepheye gitmesi istedi.

Bu durumlar zerine,

5 Austos 1921 de 3 ay sreyle Mustafa Kemal bakomutan seildi.

Yasama, yrtme (TBMMye ait olan) ve yarg (istiklal mahkemeleri) yetkileri Mustafa Kemale

verildi.

Mustafa Kemal Teklif-i Milliye Emirleri ni kard.

-Bu topyekn bir savan yaplacan gsterir.

-Bununla ordunun ihtiyalar karlanm ve Yunan saldrlarna kar ordu takviye edilmitir.

KONU 4: DRLN DESTANI-SAKARYA

Sakarya Meydan Sava: (23 Austos-12 Eyll)

Bakomutan Mustafa Kemal paa ynetiminde Trk ordusu byk bir meydan sava kazand.

Sakarya zaferiyle dmann saldr gc krlm ve dman savunmaya ekilmitir.

Sonular:

Bu zafer Trklerin 1683 tarihinde Viyana nlerinde geri ekiliini Sakaryada durdurdu.

Mustafa Kemale, TBMM Mareallik rtbesi ile Gazilik unvan verildi.

tilaf Devletleri arasnda birlik bozuldu.

ABD, Avrupa ve Trkiye ile ilgili politikasndan vazgetiini bildirdi.

Sakarya Zaferi sonunda Kars ve Ankara antlamalar imzaland.

Kars Antlamas: (13 Ekim 1921)

- Sovyetler Birlii ile Kafkas Cumhuriyetleriyle imzaland.

- Sovyetler Birlii imzalanan Moskova antlamas ile zmlenemeyen baz sorunlar halledildi.

- Bu antlama ile dou snrmz kesin eklini ald.

- 13 Ekim 1921de Ermenistan, Grcistan ve Azerbaycan ile 2 Ocak 1922de Ukrayna ile dostluk

antlamalar imzaland.

Ankara Antlamas:(20 Ekim 1921)

24

Fransa yeni Trk devletini tand.

Hatay dnda bugnk Suriye snrmz izilmi oldu.

Hatayda zel bir ynetim kurulmas kabul edildi.

Bu devletin dili Trke olacakt.

Fransa Ankara Antlamasn imzalamakla ngiltere ile olan ittifakn bozmu oldu. Bylece Fransa

Misak- Milliyi tanyan ilk tilaf devleti oldu.

KONU 5: HAYAT VEREN ZAFER

Byk Taarruz Ve Bakomutanlk Meydan Sava: (26-30 Austos 1922)

Dman henz yurttan karlmad iin Mustafa Kemalin bakomutanlk grevi uzatlarak bir yl

boyunca son hamle iin hazrlklar yapld.

Dou ve gney cephesi birlikleri gneye kaydrld.

Hazrlklar gizlilik iinde yapld. 26 Austosda balatlan taarruz ile dman menzillerini terk

ederek geri ekilmeye balad.

30 Austosda yaplan Dumlupnar(Bakomutanlk) Meydan Sava ile Yunan ordusu ar bir

bozguna uratld.

Mustafa Kemal Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir, ileri. tarihi emrini verdi.

Bat Anadolu dmandan temizlendi.

tilaf Devletleri Trkiyenin gcn kabul etti.

tilaf Devletleri artsz olarak TBMMye atekes arsnda bulundu.

Yunan igali son buldu.

Askeri cephe kapand, burada kazanlan baarnn masa banda siyasi olarak kazanlmas iin

mcadeleye balad.

25

KONU 6: SAVAA SON VEREN BELGE

Mudanya Atekes Antlamas:(11 Ekim 1922)

Dou Trakya sava yaplmadan kazanld.

stanbul ve Boazlar blgesinin ynetiminin TBMMye verilmesi, Osmanl hkmetinin hukuken

sonu oldu.

tilaf Devletlerinin hepsi TBMMyi tand.

NTE 4: ADA TRKYE YOLUNDA

ADIMLAR

KONU 1: SALTANATTAN MLL EGEMENLE

Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)

tilaf devletleri Trkiyede i ekimeye sebep olmak iin Lozan grmelerine hem TBMMyi hem

de stanbul Hkmetini armt. Artk egemenlik millete aitti. Egemenliin millete ait olduu

bir sistemde saltanatn varl mmkn deildi.

M. Kemalin istei ile meclis saltanat kaldrd.

Halife Abdlmecit Efendi seildi

Bylece iki ballk sona erdi.

623 yllk Osmanl saltanat sona erdi.

Demokratikleme ve Laiklie geite bir adm atld.

KONU 2: ZAFERN VE BAIMSIZLIIN TESCL

Lozan Bar Antlamas: (23 Temmuz 1923)

20 Kasm 1922 ylnda tilaf devletlerin daveti zerine Lozanda bar grmeleri balamtr. Atatrk

bar grmelerinin zmirde olmasn istemitir. Fakat o dnemde bar antlamalarnn tarafsz bir

26

lkede yaplmas gelenek olduu iin bar grmeleri svirenin Lozan kentinde balamtr. Grmeler

bir ara kesintiye uram, smet paa yurda dnmek zorunda kalmtr. Daha sonra grmeler tekrar

balam, 24 Temmuz 1923 ylnda taraf lkeler arasnda Lozan Antlamas imzalanmtr.

Snrlar

Trkiye Suriye snr, Franszlarla imzalanan Ankara Antlamas'na gre kabul ediliyor.

Irak snr: Musul zerinde antlama salanamad iin bu konuda ngiltere ve Trk Hkmeti kendi

aralarnda grp anlaacaklard.

Trk-Yunan snr Mudanya Atekes Antlamas'nda belirlenen ekliyle kabul edilmitir. Meri Nehri'nin

batsndaki Karaaa istasyonu Yunanistann Bat Anadolu'da yapt tahribata karlk alnacak sava

tazminatna karlk elde edilmitir. Ayrca Gkeada ile Bozcaada bizde, dier Ege adalar Yunanistan'da

kald. Yunanistan, Trk snrna yakn olan adalarda asker bulundurmayacakt.

Kapitlasyonlar: Tamamen kaldrld. (En byk siyasi baar)

Aznlklar: Tm aznlklar Trk uyruklu kabul edilerek hibir ekilde ayrcalk tannmayacakt. Bat

Trakya'daki Trklerle stanbul'daki Rumlar dnda Anadolu ve Dou Trakya'daki Rumlar ve

Yunanistan'daki Trkler mbadele edileceklerdi.

Sava Tazminatlar: I.Dnya Sava nedeniyle istenen sava giderlerinden kurtulunmutur.

Devlet Borlar: Osmanl borlar, Osmanl mparatorluu'ndan ayrlan devletlere blld. Trklere

den blm taksitlendirme ile kt paraya gre denecekti. Dyun-u Umumiye de bylece tarihe

karmaktadr.

Boazlar: Boazlar, zerinde en ok tartlan konudur. Sonunda geici bir zm getirilmitir. Buna

gre askeri olmayan gemi ve uaklar bar zamannda boazlardan geebilecekti. Boazlarn her iki yakas

askersizletirilip, geii salamak amacyla uluslararas bir kurul oluturulmasna ve bu dzenlemelerin

Milletler Cemiyeti'nin gvencesi altnda srdrlmesi karar alnmtr.(Montr Boazlar Szlemesi'nde

deitirilmitir.)

Musul, Boazlar ve Hatay, Kbrs ve Ege adalar sorunlar Lozan'da zlemeyen sorunlardr.

nemi:

I. Dnya Savan bitiren son antlamadr.

Trk Devletinin bamszl btn dnya devletlerince resmen tannd.

Trkiyede yaplmas dnlen inklplar iin uygun ortam oluturuldu.

tilaf devletleri bu antlamayla Misak Milliyi tanm oldu.

Smrge altnda yaayan baka milletlere rnek oldu.

KONU 3: MLL SINIRLARDAN MLL EKONOMYE

zmir ktisat Kongresi (17 ubat-4 Mart 1923)

zmir ktisat Kongresi'nde yeni Trkiye'nin ekonomik sorunlar tartld. Bu kritik devrede, ekonomik

sorunlar dzenlemek iin kararlar alan zmir ktisat Kongresi'nde, savalardan yorgun kan halka

ekonomik yn vermek ve harap olan yurdu kalkndrmak iin yaplmas gerekenleri tespit etmek

amalanyordu. zmir ktisat Kongresi sonunda; kongreye katlanlar oybirlii ile Misak- ktisad kabul

ederek, modern ve mreffeh Trkiye iin canla bala almaya and iti.

Alnan balca kararlar

1. Hammaddesi yurt iinde olan endstri kollarnn kurulmas,

2. zel giriimcilerin desteklenmesi,

27

3. Yatrmclara kredi salayacak bankalarn kurulmas,

4. Gnlk tketim mallarna ncelik verilmesi,

5. nemli kurulularn ulusallatrlmas,

6. Sanayiyi zendirici yasalarn karlmas, zellikle gmrk tarifelerinin ulusal sanayinin kalknma

gereksinimlerine gre deitirilmesi.

KONU 4: BAKENT ANKARA

Ankarann Bakent Olmas (13 Ekim 1923)

Artk yeni Trkiye Devleti'nin bakentini bir kanunla tespit etmek gerekiyordu. Btn dnceler, Yeni

Trkiye'nin bakenti Anadolu'da ve Ankara ehri olarak seme lzumunda birleiyordu. Bu seimde,

coraf durum ve asker strateji en byk nemi tayordu. Devletin bakentini bir an nce tespit ederek,

iten ve dtan gelen kararszlklara bir son vermek artt. Gerekten de, bilindii zere, bakentin

stanbul olarak kalaca veya Ankara olaca konusunda teden beri ieride ve darda kararszlklar

grlyor, basnda demelere ve tartmalara rastlanyordu.

Ankarann bakent olmasyla ilgili tek maddelik kanun tasars, smet Paa ve arkadalar tarafndan

meclise sunuldu. 13 Ekim 1923 tarihinde kabul edilen kanun ile Trkiye Devletinin bakenti Ankara

ehridir. fadesi Anayasaya girdi.

KONU 5: YAASIN CUMHURYET

Cumhuriyetin lan (29 Ekim 1923)

Kurtulu Sava yllarnda, deiik yer ve zamanlarda alnan birok karar ile ileride aka saltanatn

kaldrlp yerine, ulusal egemenlie dayal bir Cumhuriyet rejiminin kurulaca belirtilmiti.

23 Nisan 1920'de TBMM'nin almas ile balayan Cumhuriyet uygulamas, 1 Kasm 1922'de saltanatn

kaldrlmas ile rejim deiikliini aka ortaya koydu.

11 Austos 1923'te ikinci TBMM almalarna balad ve inklplarn gereklemesi iin daha ok, gr

birlii ierisinde olan milletvekilleri bir araya gelmi oldu.

13 Ekim 1923'te anayasaya konan ek bir madde ile Ankara yeni devletin bakenti oldu. Bylece devlet

merkezinin stanbul olaca yolundaki tartmalara son verildi. Cumhuriyetin ilan iin de bir adm atlm

oldu. nk yeni bakent, yeni ynetim ekli mesaj veriyordu.

29 Ekim 1923'te TBMM, Cumhuriyet'i ilan etti.

Ayn gn TBMM'nin ald bir kararla Gazi Mustafa Kemal, yeni Trkiye Cumhuriyeti'nin ilk

Cumhurbakan oldu. (Rejim: Ynetme, dzenleme biimi, dzen.)

Trk milleti Cumhuriyete kolayca kavumamtr. Bunun iin uzun mcadeleler vermitir. Milli birlik ve

beraberlik ierisinde nce bamszln kazanmtr.

Soru: Cumhuriyet ynetiminin Trk milletine salad faydalar nelerdir?

Cumhuriyet devlet ve vatanda ilikilerini en iyi biimde dzenlemitir.

Cumhuriyetle birlikte millet, devlet ynetiminde sz ve karar sahibi olmutur.

Vatandalarn hak ve hrriyetleri en iyi ekilde dzenlenmitir.

28

CUMHURYETE NASIL KAVUTUK?

Birinci Dnya Sava

Kurtulu Sava

Mustafa Kemalin Samsuna k (19 Mays 1919)

Genelgeler

Amasya

Genelgesi

4

Haziran

1919

Kongreler

Erzurum

Kongresi

23

Temmuz

1919

Sivas

Kongresi

4

Eyll1919

TBMMnin Al23 Nisan 1920

Cepheler Bar Dnemi

Mudanya Atekes Ant.11 Ekim 1922

Lozan Bar Ant.24 Temmuz 1923

Dou Cephesi Gney Cephesi Bat Cephesi

Ermenilerle

Gmr Antlamas

1920

Franszlarla Ankara

Antlamas1921

I.nnSava

10

Ocak

1921

II.nnSava31 Mart

1 Nisan

1921

Sakarya

Meydan

Sava13 Eyll

1921

Byk Taarruz ve Bakomutanlk

Meydan

Muharebesi

26-30 Austos 1922

Mondros Atekes Antlamas

KONU 6: ADA DEVLETE DORU

Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)

Halifelik makamnn, zamanla ulusuluk ilkesine ters dmesi zerine, Cumhuriyet'in ilan ile, hem yeni

Trkiye Cumhuriyeti'nin d politika ilkelerine, hem de yeni kurulan Cumhuriyet rejimine ters den bu

makamn kaldrlmasna karar verildi.1 Kasm 1922'de saltanatn kaldrlmasna ramen, halifelik

kaldrlamad; nk halk bu yenilie hazr deildi, i isyanlar kabilirdi.Saltanatn kaldrlmasndan sonra

18 Kasm 1922'de Abdlmecit Efendi, TBMM tarafndan, Halife olarak atand.Saltanatn kaldrlmasna

ramen, eski rejim yanllar, baz milletvekilleri, ordu komutanlar halife Abdlmecid Efendi'nin

evresinde toplanmaya balad.

Halifeliin kaldrlmas, laik ynetime geite nemli bir adm olmutur. Bylece Trkiye Cumhuriyeti akln

ve bilimin esas alnd laik bir toplum yapsna kavutu. lkede iki bal ynetim sona ermitir.

TBMM, 3 Mart 1924'te ald kararla; Halifeliin kaldrldn, gelecekte halifelik ve saltanat

iddialarnda bulunmamalar iin, Osmanl ailesi yelerinin yurt dna karlmalarn, er'iyye ve Evkaf

Vekletinin kaldrldn, kabul etti.

Tevhid-i Tedrisat(retim Birlii Kanunu) ve Medreselerin Kaldrlmas:(3 Mart 1924)

Osmanl Devletinin son dnemlerinde ok farkl okullar vard:

29

Mahalle mektepleri

Medreseler

Tanzimat ve Merutiyet dneminde batl tarzda alan okullar

Aznlk okullar

Yabanc okullar

Sonular:

1. retim birlii salanarak TC. Snrlar iindeki btn okullar Milli Eitim Bakanlna baland.

2. Eitimin laiklemesi alannda nemli bir adm atld.

3. Medreseler kapatlarak eitimde laikleme gerekletirildi.

4. ada eitim retim kurumlar ald.

5. Yabanc ve aznlk okullarnn dini ve siyasi amal retimi durdurularak, zararl faaliyetleri engellendi.

Not: Atatrke gre eitim sistemi milli ve ada olmaldr.

Milli Eitimde Gzetilecek Esaslar:

retimde birlik salanmas(MEB)

Eitimde kz erkek ocuklarna eitlik salanmas( Karma eitim)

Eitimin yaygnlatrlmas ve kolaylatrlmas,

lkretimin zorunlu ve cretsiz olmas,

retimde teori ve uygulamann birlikte verilmesi, eitimin uygulamal yaplmas.

retim programlarnn an gereklerine uygun ve sosyal hayatn ihtiyalarna cevap verecek

ekilde dzenlenmesi,

Eitim programlarnn milli, bilimsel ve ada olmas,

Eitim ve retimde disiplin salanmas,

Yetenekli retmenlerin yetitirilmesi ve retmenlik mesleinin ekici hale getirilmesi.

3 Mart 1924de karlan dier kanunlar:

eriye ve Evkaf vekleti kaldrlmtr. Yerine, din konusunda halk aydnlatmak ve din ile olan

ileri yrtmek iin Diyanet leri Bakanl; vakf mallarn korumak, yaatmak ve iletmek iin

Vakflar Genel Mdrl kurulmutur.

Ayrca Erkan- Harbiye Vekleti kaldrlarak, Genel Kurmay Bakanl kurulmutur.

KONU 7: OK PARTL DEMOKRATK HAYAT

Cumhuriyet Halk Frkas:

1.lk TBMMde siyasi parti yoktu. ok eitli gr, dnce ve meslekten olan milletvekilleri lkenin

kurtarlmasn her eyin zerinde tutuyorlard. Bu nedenle herhangi bir fikir atmasna pek

rastlanmyordu. Ancak zaman getike mecliste eitli gruplamalar olutu. M. Kemal Paaya kar olan

gruplar da ortaya kt.

30

2.Bu gelimeler zerine M. Kemal Paa kendi gr ve dncelerine yakn arkadalar ile birlikte

Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Grubunu kurdu.

3.Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Grubu 9 Eyll 1923 tarihinde Halk Frkas Cumhuriyetin

ilanndan sonra Cumhuriyet Halk Frkas adn ald. Bylece Cumhuriyet Dneminin ilk siyasi partisi

kurulmu oldu.

Terakkiperver Cumhuriyet Frkas:

17 Kasm 1924 tarihinde Kazm Karabekirin bakanlnda kuruldu. Parti yeleri Cumhuriyet

ynetimini ve demokrasiyi benimsediklerini ve dini inanlara saygl olduklarn aklad.

Cumhuriyet Halk Frkasndan farkl olarak ekonomide devletilik yerine liberalizmi savundu. Parti

kurulduktan ksa bir sre sonra Cumhuriyete ve inklplara kar olanlar ile halifeliin tekrar

getirilmesini isteyenler bu partide toplanmaya balad. Bunun zerine parti hkmet tarafndan

kapatld.

Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, Cumhuriyet Halk Frkasna kar kurulan ilk muhalefet

partisidir.

Cumhuriyet tarihinde ilk kapatlan parti Terakkiperver Cumhuriyet Frkasdr.

Serbest Cumhuriyet Frkas:

Atatrkn istei zerine Fethi Beyin bakanlnda 12 Austos 1930da kuruldu.

Mustafa Kemalin yeniden parti kurulmasn istemesinin sebepleri:

1. Yeni gr ve dncelerin ortaya kmasna imkn salamak;

2. Cumhuriyet Halk Frkasnn almalarnn denetlenmesini salamak;

3. lkede ok partili hayata geilmesini salayarak tam anlamyla demokratik rejime gemek.

Not: lkede demokrasinin gelimesi iin kurulan parti ksa srede amacndan uzaklat. Cumhuriyet ve

Laiklik kart olanlar parti iinde topland. Beklenmedik gelimeler zerine, Fethi Bey kendi kurduu

partisini kapatt.

Serbest Cumhuriyet Frkasnn kapatlmasyla birlikte Atatrk dneminde ok partili siyasi hayata

gei denemeleri sona erdi.

KONU 8: ADA UYGARLIA DORU ADIMLAR

Kyafette deiiklik: apka nklb, Atatrkn Kastamonu gezisi ile balad. 25 Kasm 1925te apka

Kanunu mecliste kabul edildi.

1934te karlan bir kanunla din adamlarnn ibadethaneler dnda dini kyafetle dolamalar yasakland.

Ancak, tm dinlerden dini grevlilerin en yetkili kiileri bu yasan dnda tutuldu.

Not: Mustafa Kemal milli deerlere bal ada bir ulus oluturmak istemektedir. Mustafa Kemal

yapaca bir yenilii halka nceden anlatmaktadr. Bunun iin sk sk yurt gezilerine km, halka

konumalar yapm, gazete ve dergilere demeler vermitir. ( Deme: Yetkili bir kimsenin bir konuda

yayn organlarna yapt aklama, beyanat.)

Takvim, saat ve llerde deiiklik:

- 26 Aralk 1925te Hicri ve Rumi takvim yerine Miladi takvim kabul edildi. 1 Ocak 1926 tarihinden

itibaren miladi takvim kullanlmaya baland.

- 20 Mays 1928 tarihinde TBMMde kabul edilen kanunla uluslar aras rakamlar kullanlmaya baland.

31

- Gnein dou ve batna gre kullanlan alaturka saat yerine milletleraras saat sistemi kabul edildi.

- Hafta sonu tatili Cumartesi leden sonra ve Pazar gn olarak dzenlendi.

- Arlk llerinde okka yerine kilo; uzunluk llerinde kar, endaze, kula, arn yerine metre

kullanlmaya baland. (26 Mart 1931)

1.Tekke ve zaviyelerin kapatlmas:

Osmanl Devletinin son dnemlerine doru her alanda balayan bozulma tekke ve zaviyelerde de

grlmeye baland. Tekke ve zaviyeler siyasi almalar ierisine girmeye ve bazlar da halkn dini

duygularn kullanarak kar elde etmeye baladlar.

30 Kasm 1925 tarihinde karlan bir kanunla tekke, zaviye ve trbeler kapatld. Bylece, Trk

toplumunun adalamas ve laiklemesi yolunda nemli bir adm atlm oldu. Ayrca ayn kanunla eyh,

dervi, baba, dede gibi unvanlarn kaldrlmas toplumda eitlii, birlik ve beraberlii salamada olduka

nemli bir gelime olmutur.

KONU 9: HUKUK VE ALE-YEN TRKYE CUMHURYETNN YOL

HARTASI

1921 Anayasas:

. En nemli zellii, egemenliin kaytsz artsz millete ait olduunu belirtmesidir.

. Sava srasnda kararlarn daha hzl alnabilmesi ve uygulanabilmesi iin yasama, yrtme ve yarg

yetkileri TBMMye verilmitir.

Not: 1921 Anayasasnda devletin ynetim biimi ile ilgili herhangi bir madde bulunmuyordu. Cumhuriyetin

ilanndan sonra anayasaya Trkiye Devleti bir cumhuriyettir. Maddesi eklenmitir. Cumhuriyetin

ilanndan sonra 1924 Anayasas kabul edildi.

1924 Anayasas Cumhuriyet tarihinin en uzun sre yrrlkte kalan anayasasdr. Bu anayasadan sonra

Trkiyedeki yeni koullar dorultusunda 1961 ve 1982 anayasalar hazrland.

Anayasa: Bir devletin dayand temel esaslar ieren ve ynetim biimini gsteren temel yasadr.

Hibir kanun anayasaya aykr olamaz. Anayasada devletin ynetim biimi belirtilir. Ayrca yasama,

yrtme ve yarg ile ilgili dzenlemeler yer alr. Vatandalarn temel hak ve devleri anayasada belirtilir.

Devletin ileyii ile ilgili hkmler anayasada yer alr.

Medeni Kanunun Kabul

Medeni Kanun, toplumdaki kii, aile, miras, eya hukuku ile ilgili ilikileri dzenleyen kanundur.

Osmanl Devletinde medeni kanun, slam Hukuku ilkelerine gre dzenlenmi MECELLEdir.

Medeni Kanunun kabul Edilmesinin Sebepleri:

1- Her alanda adalama ve batllama hedeflendii iin medeni hukuk alnnda da adalamann

gerekli olmas,

2- Trkiye Devleti laiklii gerekletirmek istedii iin dini hukuk kurallarna dayanan Mecelleyi kabul

etmemesi

3- Toplumun temeli olan ailenin kuruluu ve ileyiini dzenleyen hukuk kurallarna ihtiya olmas ve

Mecellenin bu konularda yetersiz kalmas.

Trk Medeni Kanununun Kabul Edilmesiyle:

32

1-Toplumda kadn erkek arasnda sosyal ve ekonomik eitlik saland,

2-Evlilik, devletin denetimi ve gvencesi altna alnd. Resmi nikh ve tek ele evlenme zorunluluu

getirildi,

3-Mirastan pay almada kadn erkek eitlii saland,

4-Boanma zorlatrld. Kadnlara da boanma hakk tannd,

5-Ailenin kuruluu ve ileyii ada kural ve kanunlara baland.

svireden Borlar Kanunu

Almanyadan Ticaret Kanunu

talyadan Ceza Kanunu alnmtr.

Not: Hukuku yetitirmek zere 1925 ylnda Ankara Hukuk Mektebi ald. Okul 1948 ylnda Ankara

niversitesi Hukuk Fakltesi adn ald.

KONU 10: REJM KARITI BR SYAN

eyh Sait Ayaklanmas ( 13 ubat 1925 )

syan Erganinin Piran kasabasnda balad.

syann kmasnda:

1.Dini taassup ierisinde yaayan baz kimselerin, hzla gerekletirilmekte olan inklp hareketlerini

dine kar hareketler gibi grerek halk hkmet aleyhine kkrtmalar.

2.Bu srada ngiltere ile Trkiye arasnda grlmekte olan Musul Meselesi srasnda, Trkiyeyi baka

sorunlarla uratrarak gsz brakmak isteyen ngilterenin Dou illerindeki baz cahil kitleleri

kandrarak kkrtmas.

3.Terakkiperver Cumhuriyet Frkasn kuranlarn hkmete kar balattklar sert muhalefetin rejim

kartlarn cesaretlendirmesi.

4.Saltanat ve hilafet yanllarnn tepki duymalar etkili oldu.

syana kar:

Takrir-i Skn Kanunu karld,

stiklal Mahkemeleri yeniden kuruldu.

eyh Sait syan:

Cumhuriyet rejimine kar yaplan ilk isyan hareketidir,

Terakkiperver Cumhuriyet Frkas isyanda rol olduu gerekesiyle kapatlmtr,

lk ok partili hayata gei denemesi baarszlkla sonulanmtr,

ngiltere, Trk Hkmetinin isyandan dolay ypranmasndan faydalanarak kendi lehine avantaj

salamtr.

KONU 11: KABOTAJ BAYRAMI

33

lkemizde Cumhuriyetten nce ticaretin ounluu gayrimslimler tarafndan yrtlyordu.

Deniz tamaclnn ou da gayrimslimlerde idi.

1 Temmuz 1926da Kabotaj Kanunu karlarak Trk kylarnda deniz tamacl, limanlar

arasnda gemi iletmecilii ve tamacl Trk vatandalarna ve Trk gemilerine verildi.

KONU 12: MUSTAFA KEMAL'E SUKAST GRM (14 HZRN 1926)

- eyh Sait ayaklanmasnn bastrlmas ve Terakkiperver Cumhuriyet frkasnn kapatlmasndan

sonra cumhuriyete kar olanlar Mustafa Kemal'e bir suikast dzenle meye karar verdiler.

Suikast plann Mustafa Kemal Paann zmir'e gelecei gn gerekletireceklerdi.

- Bu plan Mustafa Kemal'in zmir'e yapaca gezinin bir gn gecikmesi zerine suikastlar

karacak kayknn itiraf ile ortaya kt. Suikastlar silahlaryla birlikte yakalandlar ve

istiklal mahkemesinde gerekli cezaya arptrldlar.

- Mustafa Kemal suikast giriimi sonrasnda: Benim naiz vcudum elbet bir gn toprak olacak,

fakat Trkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr. demitir.

KONU 13: BR DEVRN ANALZ: NUTUK Mustafa Kemal 15 Ekim 1927de Mecliste 6 gn sren konumas olan sonradan Nutuk ya da Sylev

adyla tarihimizde yerini ald.

M. kemal Nutuka 1919 senesi Maysn 19uncu gn Samsuna ktm szleriyle balar; Trk genlie

seslenile bitirmitir.

- M. Kemal Nutukla lkeyi nasl kurduklarn ve hedeflerini anlatmtr.

- Nutuku aamaya ayrmtr:

1- Birinci aama: 19 Mays 1919dan 23 Nisan 1920 TBMMnin alna kadar ksm,

2- kinci aama: 23 Nisan 1920den 29 Ekim 1923 Cumhuriyetin ilan dnemini

3- nc aama: 29 Ekim 1923ten 1927 tarihlerini kapsayan Cumhuriyet dnemini anlatmtr.

KONU 14: HARF NKILBINDAN MLLET MEKTEPLERNE Yeni harflerin kabul (1 Kasm 1928):

- Trkler slam kabul edince eski alfabelerini brakp Arap harflerini kullanmaya baladlar. Arapa

okumas ve yazmas zor bir dildi. Trk insanna uymuyordu.

- Eski Osmanlcann okumadaki glkleri, okuryazar orann drmt. Mustafa Kemal okuma yazmann

yaygnlatrlmas ve adalama iin Latin alfabesinin kullanlmasn istiyordu. Bu nedenle 1 Kasm

1928'de Latin alfabesi kabul edildi.

Yeni Trk alfabesini tantmak ve okuma yazmay yaygnlatrmak amacyla millet mektepleri ald. M.

Kemal baretmen seildi.

- Mustafa Kemal okuryazar orann arttrmak lkeyi cehaletten kurtarmak iin 7den 70e herkese okuma

retmek iin Mahalle Mekteplerini kurdurmu. Buralarda halkn okuma yazma renmesi iin almalar yaptrmtr.

KONU 15: MLL KLTRMZ AYDINLANIYOR Trk Tarih Kurumunun (TTK) almas (12 Nisan 1931):

Osmanl devletinde sadece Seluklu ve Osmanl tarihiyle birlikte slam tarihi okutuluyordu. (Tarih

anlay m meti)

Mustafa Kemal, Trklerin slamiyet'ten nce de byk devletler kurduunu belirterek Milliyetilik

esasna dayal Trk Tarih kurumunu kurdu. Amac Trk tarihini genlere reterek sevdirmek ve

Trklerin kkenin aratrlmas idi.

Trk Dil Kurumunun (TDK)Almas (12 Temmuz 1932):

Osmanlca ar bir dildi. Mustafa Kemal Trkeyi yabanc dillerin etkisinden kurtarmak amacyla Trk dil

kurumu nu kurdu. Ama; Trkeyi zenginletirmek ve Trkeyi dier dillerin etkisinden kurtararak

gelitirmektir.

Trk Dil Kurumu ve Trk Tarih kurumunun kurulmas milliyetiliin glenmesine ynelik inklplardr.

- Atatrk hastalannca Bankasndaki payndan Trk dil ve Tarih kurumlarna eit miktarda pay

brakmtr. Buda M. Kemalin Trk kltrne verdii deeri gsterir.

34

KONU 16: KUBLAY OLAYI (MENEMEN OLAYI) 23 ARALIK 1930 Serbest Cumhuriyet Frkasnn kurulmasndan cesaret alan baz rejim dmanlar inklplara kar tepki

gstermeye balad.

Dervi Mehmet adnda bir kii Menemen'de ayakland. Halk etrafna toplad. Bu ayaklanmay askerleriyle

bastrmaya alan Astemen Kubilay isyanclar tarafndan ldrld, ilede skynetim uygulanarak

isyanclar yakaland ve gerekli cezaya arptrldlar

Sonular:

- Bu olayla ok partili hayata geiin Trkiye'de henz gerekletirilemeyecei anlald. (Ancak 1946

ylnda ok partili hayata geilebildi.)

KONU 17: BR CUMHURYET KENT M. Kemal Ankarann Cumhuriyete yakr bir ehir olmas iin abalar harcamtr. Ankarada faklteler

niversiteler kurulmutur. 1928 ylnda ehrin planl gelimesi iin yarma dzenlemitir. Yarmay

Alman Mimar Hermann Jansen (Herman Yansen) kazanmtr. Ankarann gelecek 50 yl dnlerek 300

bin nfuslu ehir plan yapmtr. Ankaray bahelerle yeilliklerle kapl bahe ehir olarak planlamtr.

KONU 18: ADA NVERSTE YOLUNDA Osmanl zamannda kurulan Darlfnun (stanbul niversitesi) an gereklerine uygulanmas iin M.

Kemal svireli bilim adam Malcheden rapor istemi.

- 1 Kasm 1933te Mecliste niversite reformlarn aklam bu dorultuda Darlfnun yerine modern

eitime uygun olan stanbul niversitesi almtr. stanbul niversitesi tp, hukuk, fen ve edebiyat

fakltesi ve sekiz enstitden olumaktayd. Dardan getirilen retim yeleri ile de modern ve bilimsel

eitim balatld. stanbul niversitesi kendinden sonra alacak niversiteler rnek oldu.

KONU 19: DEVLET TOPLUM EL ELE Milli Mcadelen kan halkn salk sorunlarn zmek iin 1892de kurulmu a evleri kaldrlarak

Hfzsshha enstits kuruldu.

lk Hfzsshha enstitsne salk bakan Refik Saydamn ad verildi.

- Verem o nemde yaygn bir hastalkt. Bu amala: 1923te zmir Veremle Mcadele Cemiyeti; 15

austos 1924te stanbulda Sanatoryum; 1925te Veremle mcadele iin ilk Dispanser; 1927de stanbul

Veremle Mcadele Cemiyeti; 1930da Umumi Hfzsshha Kanunu karld. Umumi Hfzsshha Kanunu

ile veremlilerin ihbar edilmesi ve nlem alnmas ile ilgili kanundur.

- Behet hastaln ilk kez 1937 ylnda Hulusi Behet tanmlad iin hastalk onun adyla anlr.

- Kurulan dier kurumlar: Kzlay, Yeilay, Verem Sava Dernekleri, ocuk Esirgeme Kurumu gibi sosyal

kurulular kuruldu.

KONU 20: MODERN TARIMIN DOUU Tarm milli ekonominin temeli kabul ediliyordu. Bu alanda gelime salamak iin kylnn durumunu

iyiletirmek gerekiyordu. Bu amala yeni kurulan devlet u tedbirleri ald.

- *** Aar vergisi kaldrlarak kylnn ekonomik bakmdan rahatlamas saland. (1925)

- Kylye ucuz kredi vermek amacyla Ziraat Bankas kuruldu.

- Tarm Kredi Kooperatifleri kurularak kooperatifleme saland.

- retimi artrmak amacyla tohum slah almalar yapld.

- Ziraat enstits ve Ziraat faklteleri ald.

* Atatrk Orman iftliinin Kurulu amac:

- rnek iftlik kurarak iftilere rnek olmak.

Ziraat konusunda uygulamal eitim yapmak.

Ankara Yksek Ziraat Okuluna gelecek genlere staj yaptrmak.

Elenme ve dinlenme alan oluturmak.

KONU 21: AZ ZAMANDA BYK LER YAPTIK

35

Mustafa Kemal Cumhuriyetin 10. Ylnda yapt konumada ksa zamanda ne kadar byk iler yaptn

Onuncu Yl Nutkunda dile getirmitir. Konumasnda lkemizin ksa srede toparlanp gelimekte

olduunu ve lkemizin hedefinin ada uluslar seviyesine kmas gerektiini vurgulamtr.

KONU 22: SANAT VE SPOR -Atatrk sanat ve spora ok byk nem vermitir. Hepiniz milletvekili olabilirsiniz, Bakan olabilirsiniz;

hatta Cumhurbakan olabilirsiniz, fakat sanatkr olamazsnz. Sz ile sanata verdii nemi vurgulam.

lkemizde mzik resim heykel gibi sanat dallarnn gelimesi iin elinden gelen abay gstermi. Gzel

sanatlarla ilgili okullar almasn salamtr.

-'Spor, yalnz beden kabiliyetinin bir stnl saylmaz. drak ve ahlak da bu ie yardm eder. Zek ve

kavray ksa olan kuvvetliler, zek kavray yerinde olan daha az kuvvetlilerle baa kamazlar. Ben

sporcunun zeki, evik ve ayn zamanda ahlaklsn severim.'' Diyerek spora verdii nem ve sporcunun

nasl olmas gerektiini vurgulamtr.

- Cumhuriyetin ilk yllarnda mzik retmeni ve sanat yetitirmeye nem verilmi, bu amala 1924

ylnda Ankarada Musiki Muallim Mektebi almtr. 1934 ylnda Milli Musiki ve Temsil Akademisi

kurulmu, Milli Musiki Mektebi bu akademiye balanmtr. Musiki Muallim Mektebi, 1937-1938 eitim-

retim ylnda Gazi Eitim Enstitsne balanmtr.

- 1937 ylnda Resim ve Heykel Mzesi almtr.

- Trk sporuna yetenekli sporcular ve eitmenler yetitirmek iin apa Muallim Mektebinde Beden

Eitimi retmenlii kurslar almtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda devlet sporu tevik etmek iin

Trkiye dman Cemiyetleri ttifak 1924 ylnda kurulmutur.

- lk kez 1928 Paris Olimpiyatlarna Trkiye katlmtr.

KONU 23:ADA TRK KADINI Kadn haklar daha ok 19. Yzyldan sonra dnyada yank bulmaya ve gelimeye balamtr. M. Kemal

Kurtulu Savanda Mehmetikle birlikte savaan Trk kadnn her zaman nemsemi. ada Trkiyede

kadnn erkekle eit haklara sahip olabilmesi iin almtr. Medeni kanun, Belediye seimlerine ve

milletvekillii seimlerine katlabilmesi iin alm. Trk kadn ou Avrupa kadnndan nce seme

seilme hakkn elde etmitir.

M. Kemal aadaki szleri ile Anadolu kadnna verdii nemi vurgulamtr: Dnyada hibir milletin

kadn, ben Anadolu kadnndan fazla altm, milletimi kurtulua ve zafere gtrmekte, Anadolu kadn

kadar emek verdim diyemez. Erkeklerden kurduumuz ordumuzun hayat kaynaklarn kadnlarmz

iletmitir. ift sren, tarlay eken, kans ve kucandaki yavrusu ile yamur demeyip, k demeyip

cephenin ihtiyalarn tayan hep onlar, hep o yce, o fedakr, o ilahi Anadolu kadn olmutur. Bundan

tr hepimiz bu byk ruhlu ve byk duygulu kadnlarmz, kranla ve minnetle sonsuza kadar aziz ve

kutsal bilelim.

Kadnlara Seme ve Seilme Haklar: 1930 ylnda kadnlara belediye seimlerine katlma hakk, 1933de

muhtarlk seimlerine katlma hakk, 1934de milletvekili seme ve seilme hakk verildi.

Not: Trk kadn seme seilme hakkn birok Avrupa kadnndan nce elde etmitir.

KONU 24: SOYADI KANUNU (21 Haziran 1934) Osmanl toplumunda soyad yoktu. Genellikle insanlar lakaplar ve doduu yerlere gre arlrd. Bu

durum resmi ilerin yrtlme-sinde byk zorluklar douruyordu. Bu karklklar nlemek amacyla 21

Haziran 1934'de soyad kanunu karld. Mustafa Kemal'e de Atatrk soyad verildi.

*** Molla, Hoca, Hac, Hafz vb. gibi unvanlar yasakland. nk bu unvanlar halk snflara ayrarak sanki

ayrcalkl konumuna tayordu. Ama halk arasnda eitlii salamaktr.

Soyad kanunuyla sosyal hayat dzene ve rahatla kavutu.

36

Siyasi Alanda

nklaplar Hukuk

Alannda nklaplar

Eitim ve Kltr Alannda nklaplar

Toplumsal Alanda

nklaplar Ekonomi

Alannda nklaplar

- Saltanatn kaldrlmas (1922)

-

Cumhuriyetin ilan (1923) - Halifeliin kaldrlmas (1924)

- ok partili rejim

denemeleri

- 1921 ve

1924

Anayasas - Trk Medeni Kanunu

(1926)

- Trk Ceza Kanunu

- Borlar kanunu

- cra ve flas kanunu

- Tevhit-i Tedrisat

Kanunu (1924)

- Harf nklab (1928)

-TTKnn almas 1931

-TDKnn aolmas 1932

- niversitelerin almas

- Tekke ve

Zaviyelerin

kapatlmas (1925)

- apka Kanunu (1925)

-Miladi takvim ve

ulusal saatin

kabul (1925) - l ve tartlarda deiiklik (1931) - Soyad Kanunu (1934)

- 1930 Kadlara belediye

seimlerine katlmas -1934 kadnlarn milletvekili

seilebilmesi

- zmir ktisat Kongresi (1923)

- Aar Vergisinin kaldrlmas 1925 -Kabotaj Kanunu

1926

- Tevik-i Sanayi Kanunu 1926

- 1933 Birinci

Kalknma Plan - 1937 kinci Kalknma Plan

37

NTE 5: ATATRKLK

KONU 1: TRK ADALAMASI: Trk milletinin bugn ve gelecekte tam bamszl-a, huzur ve refaha sahip olmas, devlet ynetiminin millet egemenlii esasna dayandrlmas, akln ve

bilimin nclnde Trk kltrnn ada uygarlk dzeyi zerine karlmas amacyla temelleri yine

Atatrk tarafndan belirtilen devlet hayatna, fikir hayatna ve ekonomik hayata, toplumun temel

kurumlarna ilikin gereki dncelere ve ilkelere Atatrklk denir.

Atatrkln Nitelikleri: Atatrkl oluturan ilkeler bir btndr. Birbirinin devam ve

tamamlaycsdr.

Akl ve bilime dayanr, milli birlik ve beraberlie nem verir.

Yurtta ve dnyada barn korunmasndan yanadr.

Millete ve insanla hizmet etmeyi esas alr.

ATATRK DNCE SSTEM

Atatrklk; Trk Devleti'nin ve toplumunun adalamas yolundaki genel hedef, ama ve ilkeleri

ortaya koyduundan, Atatrk dnce sistemi olarak da adlandrlmaktadr.

Atatrk Dnce Sisteminin zellikleri

Siyasi, ekonomik, kltrel, adli, askeri vb. alanlarda tam bamszl salamay hedefler.

Milli egemenlie dayal gl bir devleti ngrr.

Milli kltrmz akln ve bilimin yol gstericiliinde ada uygarlk dzeyinin stne karmay;

an ihtiyalarna uygun siyasal ve sosyal kurumlar oluturmay; demokratik ve laik kurallar iinde

Trk milletinin rahat ve mutlu bir yaam srmesini hedefler.

Milli birlik ve beraberliin salanmasn ve srdrlmesini hedefler.

Trk milletinin ihtiyalarndan, tarihi gereklerinden domu, temelinde Trk tarihi ve kltr olan

milli bir dnce sistemidir.

Dogmalara dayanmaz. Aklclk ve bilimsellii temel aldndan yeniliklere ak, dinamik bir dnce

sistemidir.

Atatrk'n belirledii ilkeler, iaret ettii hedefler ve gerekletirdii inklaplarla bir btndr.

KONU 2: ATATRK ETKLEYEN OLAYLAR ve FKRLER

Atatrk Dnce Sisteminin Olumasnda Etkili Olan Olaylar

Fransz ihtilali'nden sonra demokrasi, eitlik, adalet, insan haklar, zgrlk ve milliyetilik gibi

kavramlarn tm dnyada yaygnlk kazanmaya balamas

Osmanl Devleti'nin, Avrupa devletlerinin gerisinde kalmas ve her alanda Avrupa'ya baml hale

gelmesi

Trablusgarp, Balkan ve I. Dnya Savalarnn kayplarla sonulanmas neticesinde Trk halknn byk

aclar ekmesi

Avrupa devletlerinin ve aznlklarn, Osmanl topraklarn blmeyi amalamalar

Mondros Atekesi'nin ardndan balayan igaller karsnda Osmanl ynetiminin aciz kalmas

38

KONU 3: HER EY GL BR TRKYE N

Bir ulusun, ulusal hedeflerine ulaabilmek amacyla kullanabilecei maddi ve manevi kaynaklarnn top-

lamna milli g denir. Milli g unsurlar unlardr:

Siyasi G

Atatrk dncede siyasi g, devletin gcn milletten almas ve devlet politikalarnn millet irade-

sine gre belirlenmesi esasna dayanr. Atatrk, siyasi gcn zayflamasnn devletin ve demokrasinin

geleceini tehlikeye dreceini sylemitir.

Ekonomik G

Ekonominin toplum hayatnda byk bir rol bulunmaktadr. nk bir lkede retim, datm, tketim

durumlaryla ilgili faaliyetler ekonominin konusu iinde yer almaktadr.

Atatrk de cumhuriyetin ilk ylarnda, ekonomik ynden zayf bir milletin gl medeniyet kurama-

yacan, toplumsal ve siyasal felaketten kurtulamayacan belirterek, yeni Trk Devleti'nin gl bir

ekonomiye sahip olmas gerektiini vurgulamtr.

Siyasi bamszlk gibi ekonomik bamszla da byk bir nem veren Atatrk bu amala, kapit-

lasyonlarn kaldrlmas ve lkemizde bulunan yabanclara ait kurulularn milliletirilmesi politikalarn

izlemitir.

Askeri G

Trkiye'nin, corafi konumu gerei her trl i ve d tehditlere ak olmas gl bir orduya sahip ol-

masn gerektirmektedir. Bu nedenle Atatrk, her dnemde Trk ordusuna ayr bir nem vermitir.

I. Dnya Sava'nn ardndan Osmanl ordusunun datlmas zerine Milli Mcadele Dnemi'nde dzenli

bir ordu kuruldu. Bu ordu sayesinde Kurtulu Sava kazanlarak siyasi ve ekonomik bamszla

ulalmtr.

Sosyokltrel G

Bir lkede eitimli, kltrl ve teknik bilgilerle donanm insanlarn oluturduu gce, sosyokltrel

denir. Milli gcn temel esi olan insan iyi yetitirildiinde siyasi, ekonomik ve askeri g de deer

kazanr.

Sosyokltrel g; bilim, sanat ve dier alanlarda gelimeye yol aar. Bunun bilincinde olan Atatrk,

bireyden balayarak halk eitmek ve halkn bilgi dzeyini ykseltmek iin almalarda bulunmutur.

39

KONU:4 CUMHURYETLE BR MLLETZ

ATATRK LKELER

Trk milletini ada uygarlklar dzeyinin zerine karmak iin yaplacak almalarda ve yeniliklerde

esas alnacak olan ilkelerdir.

CUMHURYETLK

Cumhuriyet, halkn kendi kendisini ynetmesi ve devlet iinde karar verecek en yetkili ve son makam

olarak milleti kabul etmektedir. Cumhuriyet rejiminde esas, yneticilerin seimle i bana gelmeleridir.

Halkn kendini dorudan doruya ynetmesi demek olan demokrasi ise cumhuriyet rejiminin ulat en

ideal ynetim biimidir.

Cumhuriyet ynetiminde millet adna karar verme yetkisi dorudan millet tarafndan seilmi olan

meclise aittir. Cumhuriyetilik; demokrasi ve cumhuriyet rejiminin korunmas, gelitirilmesi ve benim-

senmesi iin yaplan tm almalardr.

UYARI:Cumhuriyetilik lkesi Dorultusunda Yaplan nklaplar

TBMM'nin almas

1921 ve 1924 Anayasalarnn yaplmas

Saltanatn kaldrlmas

Cumhuriyetin ilan edilmesi

Siyasal partilerin kurulmas

Ordunun siyasetten ayrlmas

Kadnlara seme ve seilme haklarnn verilmesi

ANAHTAR KELMELER

* Ulusal (milli) egemenlik

* Ulusal irade

* Seim

* ok partili rejim

* Seme ve seilme hakk

KONU 5: CUMHURYETN VATANDALARIYIZ

lkenin bir hanedan tarafndan ynetilmesi uygulamasna son verilmi, vatandalar devlet ynetimine

eit olarak katlma imkan elde etmilerdir.

Temel hak ve zgrlkler devlet gvencesi altna alnmtr.

Herkesin kanun nnde eitlii salanm, kanunlar uygulama grevi bamsz mahkemelere

verilmitir.

Dnce zgrl salanarak, vatandalara huzurlu bir hayat srme olana tannmtr.

Gelimemize engel olan unsurlar ortadan kaldrlarak, ada uygarla ulamay salayacak bir ortam

oluturulmutur.

18 yan dolduran her Trk vatandana seme ve halk oylamasna katlma hakk ve sorumluluu

getirmitir.

40

KONU 6: NE MUTLU TRKM DYENE!

MLLYETLK

Ait olduu milletin varln srdrmesi ve yceltilmesi iin dier bireylerle birlikte almaya bu

almay ve bilinci dier kuaklara da yanstmaya milliyetilik denir.

Milliyetiliin en nemli unsuru millettir. Atatrk'e gre milliyetilik, kendini ayn milletin yeleri

sayan kiilerin, o milleti yceltme istekleridir. Milliyetilik bir duygu iidir. Bir insan kkeni ne olursa

olsun kendini hangi millete ait hissediyorsa o milletin kimliini tayor demektir. Bu yzden Atatrk ne

mutlu Trk olana deil "Ne mutlu Trkm diyene" demitir.

Atatrk'n milliyetilik ilkesi birletirici ve btnletiricidir. Bu durumu glendiren unsurlar, milli

eitim, Misak- Milli, dil, tarih, kltr ve gaye birlii, milli kltr, Trklk uuru ve manevi deerlerdir.

Uyar: Milliyetilik ilkesi dorultusunda,

* Kapitlasyonlarn kaldrlmas

* Kabotaj Kanunu'nun karlmas

* Trk Tarih Kurumu'nun kurulmas

* Trk Dil Kurumu'nun kurulmas

* Yabanc okullarn ayrcalklarnn kaldrlarak Milli Eitim Bakanl'na balanmas

* Yabanc okullarda Trke, tarih ve corafya derslerinin Trk retmenler tarafndan okutulmas

gibi inklaplar ve almalar yaplmtr.

ANAHTAR KELMELER

* Ulusal (milli) benlik

* Ulusal (milli) bilin

* Ulusal (milli) bamszlk

* Ortak dil

* Ortak kader

* Din ve rk birlii art deildir

* mmet anlay yoktur

41

KONU 7: HALKILIK

Bir milleti oluturan, eitli mesleklerin ve toplumsal gruplarn iinde bulunan insanlara halk denir.

Halklk, milletin karna ve yararna bir siyaset izlenmesi, halkn kendi kendini ynetmeye

altrlmasdr. Halklkta belli bir grup, kii ya da snf stnl yoktur. Toplumu oluturan btn

vatandalar lkesine ve devletine kar hak ve sorumluluklar asndan eittir. Herkes devlet

imknlarndan eit olarak yararlanma hakkna sahiptir. Herkes seme ve seilme hakkna sahiptir.

Kanunlar nnde herkes eittir.

Uyar: Halklk ilkesi dorultusunda,

* Cumhuriyetin ilanyla egemenliin dorudan halka verilmesi

* Hukuk birliinin gerekletirilmesiyle kanunlar karsnda eitliin salanmas

* Aznlklarn Trk vatanda kabul edilerek ayrcalklarnn sona erdirilmesi ve toplumda eitliin

salanmas

* Soyad Kanunu'nun yan sra karlan bir kanunla "aa, hac, hoca, hafz, molla, bey" gibi ayrcalk

belirten unvanlarn kaldrlmas

* Medeni Kanun'un kabul edilmesiyle sosyal ve ekonomik alanlarda kadn - erkek eitliinin salanmas

* Sosyal devlet niteliinin benimsenmesi

gibi inklaplar ve almalar yaplmtr.

ANAHTAR KELMELER

* Eitlik

* Ayrlklarn kaldrlmas

* Dayanma

* Topluma hizmet

NOT: Halklk ilkesi, hem cumhuriyetilik hem de milliyetilik ilkelerinin doal sonucudur.

42

KONU 8: TOPLUMDA DEVLET DESTE

DEVLETLK

Devletilik, temel anlamyla devletin ekonomik hayatn iine girmesidir. Devletilik bir ekonomi siya-

setidir. Atatrk'n devletilik anlay komnizmden farkldr.

Atatrk'n devletilik anlaynda devlet ekonominin iinde yer almakla birlikte zel teebbsn

nnde engel deildir. Sermayesi olan vatandalar birka alan dnda diledikleri biimde retime kat-

labilirler.

Devletilik ilkesi bir zorunluluk olarak ortaya kmtr. Cumhuriyetin ilanndan sonra zel teebbs

desteklenerek liberal bir ekonomi kurulmak istenmiti, ancak sermaye yetersizlii, makine ve yedek

para sorunu, teknik eleman azl gibi nedenlerden dolay zel teebbs baarsz oldu. Bu durumda

devlet ekonomik hayata mdahale etmek zorunda kald.

1933'ten itibaren I. Be Yllk Kalknma Plan ile devlet ekonomik hayatn iinde youn bir ekilde yer

almaya balad. Ksa zamanda devlet eliyle byk sanayi tesisleri kuruldu. Devlet tarafndan dokuma ve

eker fabrikalarnn yannda Karabk Demir elik Fabrikas gibi dev sanayi tesisleri oluturuldu.

1939'da II. Be Yllk Kalknma Plan hazrland. Ancak II. Dnya Sava ktndan uygulanamad.

Uyar: Devletilik ilkesi dorultusunda,

* Be Yllk Sanayi Planlar yaplmas ve bu planlar dorultusunda dokuma, maden, selloz, seramik ve

kimya gibi sanayi kollarnda fabrika ve iletmeler kurulmas

Sanayi yatrmlarn desteklemek iin Smerbank ve Etibankn kurulmas

Eitim,salk,kltr ve sanat alanlarnda yatrmlarn yaplmas

* Faiz oranlarnn ve temel tketim mallarnn fiyatlarnn devlet tarafndan belirlenmesi

* Devlet bankalarnn ve Merkez Bankasnn kurulmas

gibi inklaplar ve almalar yaplmtr.

ANAHTAR KELMELER

* Ekonomi

* Karma ekonomi modeli

* Yatrm

* KT. (Kamu kt. Teebbsl.)

* Kamulatrma

* Bankalar

Devletilik, halklk ilkesinin zorunlu bir sonucudur. Ekonomik kalknmada blgeler aras farkl-

lklarn giderilmesinde nemli rol oynamtr.

43

KONU 9: LAKLK

Laiklik, devlet dzeninin ve hukuk kurallarnn dine deil, akla ve bilime dayandrlmasdr. Ksaca din

ileri ile devlet ilerinin ayr yrtlmesidir.

Laiklik ilkesinde temel hedef, inan zgrl salanmasdr. Herkes istedii inanca sahip olabilir ve bu

inancn gereklerini yapabilir.

Atatrk'e gre dine sayg, inanan kiinin haklar saygnn bir sonucudur. Atatrk dine kar olmad gibi,

gerek dindara da kar deildir. O, dinin karlar iin kullanlmasna kar kmtr. Atatrk, "Din

lzumlu bir messesedir. Dinsiz milletin devamna imkan yoktur. Din vardr, lazmdr. Temeli salam bir

dinimiz vardr." diyerek dinin hayatmzdaki yerini belirtmitir.

Uyar: Laiklik ilkesi dorultusunda,

* Saltanatn kaldrlmas

* Halifeliin kaldrlmas

* Tevhid-i Tedrisat (eitim - retimin birletirilmesi) Kanunu'nun karlmas

* Tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmas

* badet yerleri dnda dinsel kyafet, sembol ve iaretlerle dolalmasnn yasaklanmas

* Medeni Kanun'un kabul edilmesi

* Ekonomi, hukuk, eitim ve sosyal yaam gibi her alanda dinden kaynaklanan uygulamalara son

verilmesi

* 1928de anayasadan, "Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin dini slm'dr." maddesinin karlmas

* 1937'de anayasaya Trk Devleti'nin laik olduu ifadesinin eklenmesi

gibi inklaplar ve almalar yaplmtr.

ANAHTAR KELMELER

* Din ve devlet ilerini ayrlmas

* Aklclk ve bilimsellik

* Din ve vicdan zgrl

44

KONU 10: HER ALANDA YENLK

NKILAPILIK

nklap, bir toplumun nemli kurumlarn ksa bir sre iinde deitirip kendini yeniletirme atlmdr.

Atatrk inklab, "Trk milletini son yzyllarda geri brakm olan messeseleri ykarak yerlerine, milletin

en yksek medeni gereklere gre ilerlemesini salayacak yeni messeseler koymu olmaktr." eklinde

tanmlamtr.

nklaplk, Batllama ve adalama yolunda daima ileriye, ada uygarla ynelmektir.

Atatrk'n inklap anlay eskiyi kaldrp yerine yeni ve gzel olan koymak olmakla birlikte, milli kltrn

gelitirilmesi de Atatrkln zn oluturmaktadr. Atatrk bu konuda, "Biz, bat medeniyetini bir

taklitilik yapalm diye almyoruz. Onda iyi olarak grdklerimizi, kendi bnyemize uygun bulduumuz iin

dnya medeniyet seviyesi iinde benimsiyoruz." diyerek milli kltrn de gelitirilmesi gerektiine dikkat

ekmitir.

Uyar: Cumhuriyetilik, milliyetilik, halklk, devletilik, laiklik ve inklaplk olarak bilinen

Atatrk ilkeleri, 10 Mays 1931'de yaplan Cumhuriyet Halk Frkas kurultaynda Atatrk tarafndan ak-

lanmtr. Bu ilkeler, Trkiye Cumhuriyeti'ni sonsuza kadar yaatmay, Trk milletini yceltmeyi

amalayan bir dncenin programdr.

1937 ylnda anayasaya eklenen Atatrk ilkeleri, 1961 ve 1982 yllarnda hazrlanan anayasalarda da anlam

ve ierik ynyle yer almtr.

ANAHTAR KELMELER

* Devrim

* nklp

* adalama

* Deiim

* Yenilik

* Dinamik yap

KONU 11: NKILAPLARIN TEMEL DAYANAI

ATATRK LKELERNN AMALARI VE ORTAK ZELLKLER

Kayna Trk Milli Kltrdr.

Akln ve bilimin nclnde, Trk milletini ada uygarlk seviyesinin stne karmay hedefler.

Trk toplumunun ihtiyalarndan domutur.

Akla ve manta uygundur.

Atatrk tarafndan hem szle hem de uygulama ile belirlenmitir.

lkeler bir btndr. Birbirlerinden ayrlamazlar.

Takliti deildir,kabul edilmesinde d bask ve zorlama yoktur.

Evrensel ve barcldr.

45

KONU 12: EN BYK ESER

ATATRK LKE VE NKILAPLARINI OLUTURAN TEMEL ESASLAR

Milli Tarih Bilinci ve Milli Dil

Tarihi olmayan millet kksz bir aaca benzer, gl bir rzgar karsnda yklr gider. Trk

tarihinin, uygarln en eski alarna kadar uzanmas her Trk iin onur ve gurur kaynadr. Atatrk,

tarihte byk devletler kurmu, dnya medeniyeti