materiały na egzamin (1)
-
Upload
karolinkaa116 -
Category
Documents
-
view
195 -
download
2
Transcript of materiały na egzamin (1)
PKB A PNB.
GŁÓWNE PROBLEMY MAKROEKONOMICZNE.
Makroekonomia koncentruje się na funkcjonowaniu gospodarki jako całości.
Makroekonomia zajmuje się głównie 3 najważniejszymi problemami:
1) pełne zatrudnienie;
2) stabilność cen;
3) wzrost gospodarczy.
Produkt Krajowy Brutto (PKB) przedstawia całkowitą wartość bieżącej produkcji dóbr końcowych i
usług wytworzonych na terytorium kraju w danym okresie, np. 1 rok. Mierzy dochody uzyskane w granicach
kraju niezależnie od tego, kto te dochody uzyskał obywatel tego kraju czy cudzoziemiec.
Nominalny PKB – PKB liczony z wykorzystaniem cen bieżących.
Realny PKB – PKB liczony z wykorzystaniem cen roku bazowego.
W gospodarce są wytwarzane miliony dóbr i usług. Konstruując PKB sumuje się je wszystkie
wykorzystując do obliczeń ich wartość mierzoną w pieniądzu, czyli ceny bieżące.
Wartość bieżącej produkcji oznacza, że pomija się wartość odprzedaży dobra (wcześniej
uwzględnionego w PKB). Uwzględniane są tylko dobra końcowe co oznacza, że pomija się surowce i
półprodukty.
PKB można liczyć na 2 sposoby wykorzystując 2 metody:
1) metoda produktu – liczy się wartość dóbr końcowych wytworzonych w poszczególnych sektorach
gospodarki, a potem się je sumuje.
2) metoda wartości dodanej.
Wartość dodana to wartość rynkowa produktu na każdym etapie procesu produkcyjnego pomniejszona
o wartość rynkową czynników zatrudnionych w tym procesie.
Większość produktów jest sprzedawana na rynku i dlatego ceny rynkowe są wykorzystywane do
obliczania wartości wytworzonych dóbr i usług oraz zużytych czynników wytwórczych. Jednak istnieją
produkty, które nie są wymieniane na rynku i dla których nie istnieją ceny rynkowe (dobra publiczne).
Przedmiotem obrotu rynkowego nie są prace wykonywane na własne potrzeby.
Przy konstruowaniu PKB potrzebny jest obieg okrężny dochodu.
Obieg okrężny to odbywający się na rynkach przepływ strumieni produktów i czynników wytwórczych
między podmiotami gospodarującymi w zamian za płatności dokonywane za nie.
(bez uwzględnienia rządu)
PKB = popyt końcowy = wartość dodana = płace + dochód z kapitału
(z uwzględnieniem rządu)
PKB = popyt końcowy = wartość dodana = płace + dochód z kapitału – podatki pośrednie
Korzystając z powyższego stwierdzenia PKB można mierzyć na 3 sposoby:
1) wykorzystuje się dane przedstawiające popyt końcowy, czyli jest to metoda koncentrująca się na
wydatkach.
PKB jest sumą wszystkich popytów końcowych na produkty wytwarzane w gospodarce.
Rodzaje popytów:
a) popyt konsumpcyjny - zgłaszany przez gospodarstwa domowe (C);
b) wydatki rządowe – popyt zgłaszany przez rząd (G);
c) popyt inwestycyjny – zgłaszany przez przedsiębiorstwa (I).
d) sprzedaż netto za granicę (eksport – import) X-M
PKB = C + G + I + (X - M)
2) sumowanie wartości dodanych;
3) metoda sumowania dochodów z pracy i kapitału zatrudnionych do procesów produkcyjnych.
Produkt Narodowy Brutto (PNB) – przedstawia dochody całkowite otrzymane przez ludzi żyjących w
danym kraju i w danym okresie, np. 1 rok. Mierzy dochody uzyskane przez mieszkańców kraju niezależnie od
tego, gdzie ten dochód został wytworzony w kraju czy za granicą.
Np. samochody marki „DAEWOO” są produkowane w Warszawie, ale właścicielami jest Korea.
Produkcja samochodów uwzględniana jest w naszym PKB, ale liczona w koreańskim PNB. I wtedy PKB >
PNB.
PNB = PKB – amortyzacja
W gospodarce zamkniętej PKB = PNB
Produkt narodowy – to całkowita wartość wszystkich dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce.
Dochód narodowy – to wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwa domowe, na które
składają się płace, renty, odsetki i zyski.
ZAGREGOWANY POPYT I KRZYWA ZAGREGOWANEGO POPYTU
Zagregowany popyt (AD) – to zależność między całkowitą ilością dóbr i usług, czyli wielkością realnego
PNB, jaką gospodarstwa domowe, firmy i rząd chcą nabyć a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w
określonym czasie. Przedstawia zachowanie się wszystkich rodzajów podmiotów gospodarujących na
wszystkich rynkach produktów.
Deflator PNB = n-PNB /r-PNB
Czynniki wpływające na kształtowanie się zagregowanego popytu:
1) wydatki konsumpcyjne – zakupy dokonywane przez gospodarstwa domowe mają największy udział w
transakcjach zawieranych na rynkach produktów. Na wielkość wydatków konsumpcyjnych mają
wpływ: styl życia, moda, dostępność kredytów itd. Największy jednak wpływ ma dochód narodowy.
Jeśli dochody gospodarstw domowych zwiększają się, to konsumpcja również rośnie, ale nie o tyle, o
ile zwiększyły się dochody.
Zależność między dochodem a wydatkami, zależnie od swej postaci, nosi nazwę:
a) krańcowej skłonności do konsumpcji (MPC) – stanowi tę część dodatkowego dochodu, która
jest konsumowana
MPC = zmiana konsumpcji / zmiana dochodów
MPC przyjmuje wartości z przedziału 60-75%. Oznacza to, że jeśli dochody rosną o 100 zł, przy
krańcowej skłonności do konsumpcji wynoszącej np. 70%, to konsumpcja wzrośnie o 70% ze 100
zł, czyli o 70 zł. Pozostałe 30 zł zostanie zaoszczędzone.
b) przeciętnej skłonności do konsumpcji (APC) – pokazuje udział konsumpcji w dochodach
gospodarstw domowych
APC = całkowita konsumpcja / całkowite dochody
Jeśli gospodarstwo domowe otrzymuje miesięczne dochody w wysokości 600 zł i z tego na
konsumpcję przeznacza 400 zł, to przeciętna skłonność do konsumpcji wynosi 67%.
Przy krótkotrwałym polepszeniu sytuacji materialnej ludzie minimalnie zwiększają swoją konsumpcję, a
prawie cały przyrost dochodu przeznaczają na oszczędności.
Jeśli poprawa sytuacji materialnej ma charakter stały, to gospodarstwa domowe prawie cały przyrost
dochodów wydają na dodatkową konsumpcję, zwiększając oszczędności w małym stopniu.
2) wydatki inwestycyjne – określają tempo wzrostu gospodarczego, umożliwiają większą produkcję,
powstanie nowych miejsc pracy.
Inwestycje – to wydatki ponoszone na nowo wyprodukowane czynniki produkcyjne, które umożliwiają
odtworzenie starych i zużytych czynników, a także wszelkiego rodzaju zapasy nagromadzone w firmie.
Na wielkość wydatków inwestycyjnych ma wpływ: postęp naukowo-techniczny, wzrost popytu
inwestycyjnego, stopy procentowe.
3) wydatki rządowe – rząd kupuje wiele różnych rzeczy zaczynając od samochodów i czołgów, kończąc
na taśmie bezbarwnej. Zatrudnia również wielu ludzi do pracy bezpośrednio związanej ze swoją
działalnością (sekretarki), pracowników sfery budżetowej. Wydatki rządowe mają silny wpływ na
zagregowany popyt zarówno bezpośrednio (poprzez zakupy), jak i pośrednio (opodatkowanie
gospodarstw domowych i firm).
4) eksport netto – jeśli eksport netto jest dodatni, to przyczynia się do wzrostu wydatków ponoszonych w
gospodarce, a jeśli jest ujemny, to ogranicza te wydatki.
Krzywa zagregowanego popytu – pokazuje graficznie zależność miedzy wielkością realnego PNB, na
jaką zgłaszany jest popyt przez wszystkie podmioty gospodarcze, a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB.
Jeśli w gospodarce podnosi się poziom cen, to gospodarstwa domowe, firmy i rząd ograniczają wielkość
zapotrzebowania na dobra i usługi.
poziom cen
P1
P2
AD
r-PNB
r-PNB1 r-PNB2
Wszystkie czynniki, które mają wpływ na wielkość wydatków ponoszonych przez gospodarstwa
domowe, firmy i rząd kształtują zmiany zagregowanego popytu.
Wzrost popytu może być spowodowany:
1) obniżeniem podatków;
2) zwiększeniem wydatków rządowych na obronę kraju;
3) wzrostem eksportu.
Spadek popytu może być spowodowany:
1) przewidywanym kryzysem;
2) wzrostem podatków;
3) ograniczeniem wydatków na edukację;
4) wzrostem stóp procentowych;
5) zmianą kursu walut;
ZAGREGOWANA PODAŻ W GOSPODARCE I KRZYWA ZAGREGOWANEJ
PODAŻY
Zagregowana podaż odzwierciedla całkowitą ilość dóbr i usług oferowanych przez wszystkich
producentów, czyli jest to wielkość r-PNB oferowana przez producentów w całej gospodarce w odniesieniu do
poziomu cen mierzonego deflatorem PNB w danym czasie.
Czynniki wpływające na zagregowaną podaż:
1) Poziom cen – oznacza to, że wzrostowi cen towarzyszy wzrost produktów przeznaczonych na sprzedaż.
2) Możliwości produkcyjne gospodarki – techniczne możliwości produkcyjne dóbr i usług odgrywają
decydującą rolę w zagregowanej podaży. Oznacza to, że producenci powinni zwiększać i odnawiać
swój kapitał produkcyjny, ale aby mogli to robić muszą istnieć, np. tanie kredyty, które pozwala na
inwestowanie. Powiększenie i odnowienie kapitału oznacza jednocześnie, że przybywa miejsc pracy.
3) Postęp naukowo-techniczny – dzięki udoskonaleniu metod produkcyjnych i obniżaniu kosztów
produkcji, firmy mogą nie tylko podnosić jakość swoich wyrobów, ale również mogą więcej
produkować.
4) Siła robocza – są to wszyscy ci, którzy znajdują się na rynku pracy tzn. ci którzy pracują i ci, którzy
szukają pracy. Analizując siłę roboczą jako czynnik wpływający na zagregowaną podaż powinno się
zwracać uwagę na produkcyjność siły roboczej tzn. na zdolność wytwarzania mniejszej lub większej
ilości produktów.
5) Koszty czynników produkcji i dostępność.
6) Regulacje rządowe – rząd swoimi posunięciami ma bardzo duży wpływ na zagregowaną podaż,
ponieważ może oddziaływać, np. przez podatki, koncesje oraz różne inne regulacje prawne.
Krzywa zagregowanej podaży pokazuje graficznie zależność między wielkością r-PNB oferowaną na
sprzedaż przez wszystkie firmy a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w danym czasie.
W odróżnieniu od krzywej zagregowanego popytu krzywa zagregowanej podaży może przybierać różne
kształty zależnie od stanu, w jakim znajduje się gospodarka.
1) Gospodarka w stanie depresji.
Depresja – polega na tym, że w gospodarce w małym stopniu wykorzystywane są możliwości produkcyjne, co
prowadzi do wzrostu bezrobocia i spadku poziomu życia ludzi.
Krzywa zagregowanej podaży w stanie depresji
poziom cen
AS
r-PNBJeśli gospodarka znajduje się w stanie depresji to gromadzą się w niej nadwyżki wszystkich rodzajów
niezatrudnionych czynników produkcyjnych.
Krzywa zagregowanej podaży przyjmuje w stanie depresji kształt prostej poziomej, ponieważ w
gospodarce występują duże ilości bezrobotnych czynników produkcji, co oznacza, że jeśli firma chce zatrudnić
więcej czynników wytwórczych, to odbywa się to przy nie zmienionym poziomie.
2) Gospodarka na poziomie pełnego zatrudnienia.
Pełne zatrudnienie – jest osiągnięte wtedy, gdy istnieje możliwość zatrudnienia wszystkich czynników
wytwórczych.
Krzywa zagregowanej podaży o pełnym zatrudnieniu
poziom AScen
r-PNB
W gospodarce o pełnym zatrudnieniu krzywa zagregowanej podaży przyjmuje postać linii pionowej,
ponieważ wszystkie czynniki wytwórcze są zatrudnione i każde dodatkowe zatrudnienie czynnika wytwórczego
musi powodować zwiększenie poziomu cen. Jeśli jakaś firma próbuje zwiększyć produkcję, to jednocześnie
„podkopuje” czynniki wytwórcze innej firmie oferując wyższe dochody za usługi tych czynników.
3) Gospodarka z pewnym bezrobociem.
W realiach gospodarki stan pełnego zatrudnienia lub depresji występuje bardzo rzadko, a najczęściej w
każdej gospodarce znajdują się pewne zasoby nie zatrudnionych czynników wytwórczych.
Krzywa zagregowanej podaży o pewnym bezrobociu
poziom AScen
r-PNB
Jeżeli w gospodarce istnieje bezrobocie czynników wytwórczych, to wielkość produkcji w tej
gospodarce może być zwiększona, ale temu wzrostowi towarzyszy także wzrost poziomu cen.
W gospodarce są czynniki wytwórcze, których właściciele chcieliby znaleźć dla nich zatrudnienie, ale
bezrobocie to nie jest na tyle duże, aby gospodarka znajdowała się w stanie depresji. Większość czynników
produkcyjnych jest zatrudniona. W takiej sytuacji produkcja może ulec zwiększeniu, ponieważ są wolne moce
produkcyjne gotowe do wykorzystania przy wzroście produkcji. Temu wzrostowi produkcji musi towarzyszyć
wzrost poziomu cen. Dzieje się tak na skutek m.in. powstawania niedoborów w krótkim okresie, czemu
towarzyszy natychmiastowy wzrost cen i kosztów produkcji.
Krzywa zagregowanej podaży dla różnych poziomów gospodarowania
poziom AScen pełne zatrudnienie
pewien poziom zatrudnieniadepresja
r-PNB
Gospodarka w różnych okresach swojego rozwoju oraz funkcjonowania może się znaleźć w każdym z
punktów na krzywej zagregowanej podaży.
Różne czynniki mogą powodować wzrost lub spadek zagregowanej podaży.
Schemat wzrostu zagregowanej podaży
poziom cen AS0 AS1
r-PNB
Wzrost zagregowanej podaży jest powodowany przez wszystkie czynniki, które prowadzą do
zwiększenia możliwości produkcyjnych gospodarki, np.:
- zwiększenie kapitału
- zwiększenie produkcyjności czynników wytwórczych
- postęp naukowo-techniczny
-
Schemat spadku zagregowanej podaży
poziom cen AS1 AS0
r-PNBSpadek zagregowanej podaży powodują czynniki prowadzące do ograniczenia możliwości
produkcyjnych gospodarki, np.:
- zmniejszenie możliwości importu ropy naftowej
- zmniejszenie produkcyjności czynników wytwórczych
- zmniejszenie ilości dostępnych czynników wytwórczych
Zagregowany popyt pokazuje całkowite zapotrzebowanie na wszystkie dobra i usługi, natomiast
zagregowana podaż przedstawia całkowitą produkcję oferowaną na sprzedaż. Połączenie zagregowanego
popytu i zagregowanej podaży przedstawia obraz funkcjonowania gospodarki. Istnieje jeden poziom cen, przy
którym całkowita produkcja oferowana do sprzedaży równa się całkowitemu popytowi i jest to równowaga
rynkowa.
Schemat gospodarki narodowej przy uwzględnieniu równowagi rynkowej oraz nadwyżek i
niedoborów
poziom cen
AS
nadwyżka powoduje przyrosty zapasów
PE ................................................... równowaga.
niedobór powoduje AD topienie zapasów
r-PNB
QE
Punkt przecięcia krzywej zagregowanego popytu z krzywą zagregowanej podaży wyznacza równowagę
makroekonomiczną. Prowadzi to do określenia poziomu cen i do takiej wielkości r-PNB, którą producenci
oferują na rynku, a odbiorcy chcą kupić. Jeśli gospodarka znajdzie się w takim stanie, że występują niedobory,
to wówczas następuje wykupywanie zapasów i w związku z tym producenci powinni spowodować zwiększenie
swojej produkcji. Natomiast jeśli w gospodarce występuje nadwyżka, to powinno to jednocześnie oznaczać
zmniejszenie produkcji firm.
POJĘCIA ZWIĄZANE Z BEZROBOCIEM
Siła robocza – to grupa występująca po podażowej stronie rynku pracy, a tworzą ją ci, którzy pracują i
ci, którzy aktywnie jej poszukują.
Bezrobotny – to człowiek, który chce pracować i aktywnie szuka pracy, ale nie może otrzymać
zatrudnienia przy istniejących stawkach płacy.
Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia.
Stopa bezrobocia – oblicza się ją jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę
roboczą.
Naturalna stopa bezrobocia – występuje w gospodarce, w której osiągnięto pełne zatrudnienie, czyli
istnieje w niej tylko bezrobocie frykcyjne. (4-6%)
Analizę bezrobocia przeprowadza się nie tylko na podstawie analizy występowania rodzajów
bezrobocia, ale powinno się w tej analizie uwzględnić odpowiedzi na następujące pytania:
1) Ilu jest bezrobotnych?
Stopa bezrobocia mówi o tym, ile osób poszukuje pracy, ale są to często ludzie posiadający rodziny i w
związku z tym rodziny te dysponują bardzo ograniczonymi środkami na życie. Oznacza to, że z punktu
społecznego trzeba przy analizie bezrobocia uwzględnić, czy są oni jedynymi żywicielami rodzin.
2) Kim są bezrobotni?
Oznacza to, że przy analizie bezrobocia trzeba wziąć pod uwagę podział bezrobotnych zależnie od wieku, płci i
wykształcenia.
3) Jak długo trwa okres bez pracy?
Jest to istotne dlatego, że wraz z wydłużeniem się czasu bez pracy ludzie skłonni są do zaakceptowania pracy,
nawet przy najniższych płacach, byle tylko znaleźć zatrudnienie.
4) Jaka jest przyczyna bezrobocia?
Możemy wyróżnić 4 podstawowe przyczyny stania się bezrobotnym:
a) można z pracy zrezygnować;
b) ludzie są zwalniani przy zamykaniu nierentownych firm lub zakładów;
c) corocznie przybywają absolwenci różnych szkół;
d) zwolnienia z pracy bez określenia przyczyny.
RODZAJE BEZROBOCIA I ICH CHARAKTERYSTYKA
Rodzaje bezrobocia:
1) Płynne (frykcyjne) – jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy. Ludzie zmieniają pracę,
przenoszą się do innej miejscowości, wiąże się ono z przekwalifikowaniem.
2) Koniunkturalne (cykliczne) – dotyka całą gospodarkę narodową – różne wykształcenia, zawody. Gdy
popyt globalny spada, zmniejsza się produkcja, występuje recesja gospodarcza i spadek popytu na silę
roboczą. Spada zagregowany popyt.
3) Strukturalne – źródłem jest upadek branż lub gałęzi, zmiana gospodarki narodowej. Powstaje dzięki
niedopasowaniu struktury podaży i popytu na pracowników pod względem zawodu, kwalifikacji.
4) Technologiczne – jest wynikiem postępu technicznego, mechanizacji i automatyzacji w produkcji dóbr
i usług, stosowanie oszczędnych technik wytwarzania.
5) Sezonowe – prace wykonywane w określonych porach roku. Daje zatrudnienie osobom o określonych
zawodach, a później nie ma dla nich pracy.
Przyczyny bezrobocia:
1) brak miejsc pracy dla ludzi kształconych zawodowo;
2) są bezrobotni z przymusu lub dobrowolnie (za małe płace);
3) brak chęci do pracy;
4) kryzys gospodarczy (podaż globalna dóbr i usług na rynku jest dużo wyższa od popytu globalnego).
Bezrobocie cyklicznepoziom cen
AS
AD0
AD1
r PNB r PNB1 r PNB0
Spadek zagregowanego popytu w gospodarce powoduje ograniczenie produkcji, co prowadzi do
zwalniania pracowników, a więc do powstania bezrobocia. Bezrobocie cykliczne w bardzo dużym stopniu
wpływa na gospodarkę. Jest to spowodowane przede wszystkim występowaniem „sztywnych płac”.
„Sztywne płace” – są to takie płace, których poziom nie reaguje na zmieniające się warunki na rynku
pracy. Takie „sztywne płace” nie są wyznaczane przez popyt i podaż na tym rynku, ale są one narzucane
rynkowi pracy. Przykładem takich płac mogą być płace wynegocjowane przez związki zawodowe na ustalony
długi okres czasu.
Spadek popytu na pracę przy występowaniu „sztywnych płac” stawka płacy
S
„sztywne płace”D0
D1
praca
bezrobocie
Spadkowi zagregowanego popytu w gospodarce towarzyszy ograniczenie popytu na rynku pracy.
Gdyby płace ustalał rynek pracy, to byłaby to płaca równowagi. Natomiast przy „sztywnych płacach” na rynku
pojawia się nadwyżka pracy, a firmy nie mogą obniżać płac, muszą więc ograniczać zatrudnienie i dlatego
bezrobocie jest dużo wyższe niż byłoby bez występowania „sztywnych płac”.
INFLACJA I JEJ POMIAR ORAZ PRZYCZYNY I RODZAJE INFLACJI
Inflacja to trwały wzrost ogólnego poziomu cen występujący w pewnym czasie. Nie oznacza ona
wzrostu cen. Niektóre mogą rosnąć gwałtownie, inne w mniejszym stopniu, a inne mogą spadać. Inflacja
występuje, gdy przeciętne ceny rosną.
Inaczej
Spadek siły nabywczej pieniądza spowodowany wzrostem cen.
Wskaźniki wzrostu cen:
1) Indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych – jest wyrażony w procentach stosunkiem
kosztem określonych dóbr konsumpcyjnych objętych reprezentatywnym zestawem w każdym kolejnym
okresie badania do kosztów tych dóbr w okresie bazowym. Jest to wskaźnik zmian średniej ważonej
ceny dóbr nabywanych przez konsumenta.
2) Indeks wzrostu cen towarów i usług produkcyjnych – jest wyrażony w procentach stosunkiem cen
niedetalicznych w badanym okresie do cen niedetalicznych w okresie bazowym.
3) Deflator PKB lub PNB – wyraża koszt nabycia dóbr i usług końcowych uwzględnionych w PKB w
danym roku w stosunku do kosztu nabycia tej samej ilości dóbr i usług w roku bazowym.
Rodzaje inflacji ze względu na tempo wzrostu przeciętnego poziomu cen:
1) Inflacja pełzająca – o najniższej stopie wzrostu cen, wynoszącej 0-10% w roku, w krajach wysoko
rozwiniętych.
2) Inflacja krocząca – ceny rosną od 11 - 50% w roku.
3) Inflacja galopująca – stopa mieści się w przedziale 51% - 100% rocznie.
4) Hiperinflacja – gdy stopa inflacji przewyższa 100% rocznie.
Inflację mogą powodować:
1) Niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcji, np. wzrost cen ropy naftowej oraz materiałów
niezbędnych do wytwarzania określonego dobra.
2) Gwałtowny wzrost popytu w gospodarce.
Wyróżniamy 2 rodzaje inflacji:
1) kosztowa;
2) popytowa.
Schemat inflacji kosztowejpoziom cen
AS1 AS0
P1
P0
AD
r-PNB r-PNB1 r-PNB0
Rosnące koszty produkcji powodują ograniczenie zagregowanej podaży. Krzywa zagregowanej podaży (AS)
przesuwa się w lewo, co jednocześnie prowadzi do ustalenia nowej równowagi makroekonomicznej, co
jednocześnie wiąże się ze wzrostem cen. Inflacja kosztowa powoduje więc zmiany zagregowanego popytu
(AD) – maleje, a w efekcie końcowym zwiększa się bezrobocie.
Schemat inflacji popytowejpoziom cen
AS1
P1
P0 AD1
AD0
r-PNB r-PNB0 r-PNB1
Jeżeli w gospodarce rośnie zagregowany popyt, to odpowiadające mu przesunięcie na prawo krzywej
zagregowanego popytu (AD) prowadzi do osiągnięcia nowej równowagi makroekonomicznej, a osiągana ona
jest przy wyższym poziomie i przy większym r-PNB.
Łączny spadek zagregowanej podaży i wzrost zagregowanego popytupoziom cen
AS1 AS0
F1
P1
P0 AD1
F0
AD0
r-PNB
Na skutek ograniczenia zagregowanej podaży w gospodarce wzrasta poziom cen i bezrobocie. Aby
doprowadzić do wzrostu zatrudnienia w gospodarce powinien nastąpić wzrost zagregowanych wydatków. Na
schemacie można to zaobserwować jako przesunięcie na prawo krzywej zagregowanego popytu. W wyniku
tego DN powinien wzrosnąć, zatrudnienie powinno się zwiększyć, ale operacja gospodarcza odbywa się
kosztem bardzo dużej inflacji, zarówno jednego, jak i drugiego rodzaju.
SKUTKI INFLACJI ORAZ METODY WALKI Z INFLACJĄ
Skutki inflacji:
1) Inflacja wpływa na redystrybucję dochodów – na skutek inflacji tracą grupy ludności otrzymujące
stałe dochody nominalne (emeryci, pracownicy najemni) i dysponujące mniejszą siłą przetargową
(nauczyciele, lekarze).
2) Inflacja osłabia skłonność ludności do oszczędzania – przez to skłania się ich do wydawania
pieniędzy (wzrasta popyt).
3) Wprowadza element niepewności – co może spowodować spadek zainteresowania przedsiębiorców
długookresowymi projektami inwestycyjnymi.
4) Jej konsekwencją jest powszechna i żywiołowa „ucieczka od pieniądza krajowego” do „ucieczki w
wartości rzeczowe” – w konsekwencji jednostka pieniężna stanowiąca nadal prawny środek płatniczy
w danym kraju przestaje pełnić swoje funkcje.
5) Utrudnia rachunek ekonomiczny – informacje przekazywane przez rynek mogą być błędne,
utrudniając tym samym planowanie struktury produkcji i konsumpcji.
6) Sprzyja nadmiernym oczekiwaniom inflacyjnym, kalkulacjom na wzrost – takie zachowanie
zwiększa stopę inflacji – pojawia się spirala inflacyjna.
7) Wpływa na bilans handlu zagranicznego – szybszy wzrost cen towarów na rynku krajowym niż
zagranicznym spowoduje, przy założeniu stałego kursu wymiennego, że eksport jest mniej
konkurencyjny w stosunku do sprzedaży na rynku krajowym.
8) Jeśli towarzyszy jej dewaluacja waluty krajowej, osłabiona zostaje pozycja importerów – gdyż
import drożeje, co jest przyczyną wzrostu cen krajowych.
9) Jest symbolem niedostatecznej stabilności gospodarki – dominacji doraźnych interesów.
10)Niektórzy ekonomiści wskazują na związek stopy inflacji z poziomem zatrudnienia, utrzymując, że
wzrost stopy inflacji powoduje spadek bezrobocia.
11)Inflacja tłumiona powoduje nierównowagę gospodarczą – objawiającą się pod postacią nie
zrealizowanego „nawisu” pieniężnego, kolejek, spekulacji, łapownictwa, reglamentacji dóbr
konsumpcyjnych i „czarnego rynku”.
12)Wyraża się także pogląd, że umiarkowane tempo inflacji sprzyja utrzymaniu dobrej koniunktury
gospodarczej – niewielkie tempo wzrostu cen pozwala na obniżenie realnego poziomu stóp
procentowych oraz płac realnych, a tym samym na wzrost rentowności produkcji i ożywienie
gospodarcze.
Sztuka zwalczania inflacji polega na prowadzeniu odpowiedniej polityki gospodarczej przede
wszystkim pieniężnej i finansowej.
Metody walki z inflacją:
1) Kontrola cen, płac i innych dochodów.
2) Zastrzeżenie polityki w stosunku do związków zawodowych (groźne ze względu na konflikty
społeczne).
3) Przełamywanie trudności w osiąganiu porozumień między konkurencyjnymi grupami społecznymi,
które walczą o wyższe płace lub ceny wybranych przez nie produktów w krajach zdolnych do
konsensusu społecznego, stopa inflacji jest na ogół niska.
4) Zwiększenie mobilności siły roboczej.
5) Przeprowadzenie reformy pieniężnej z wymienialnością starych pieniędzy na nowe w ograniczonej
tylko ilości.
POJĘCIE I FAZY CYKLU KONIUNKTURALNEGO
Cykl koniunkturalny – przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji i zatrudnienia
czynników wytwórczych.
E D
A CB
AB – kryzysBC – depresja
CD – ożywienie
DE – rozkwit
Fazy cyklu koniunkturalnego:
1) Kryzys – oznacza załamanie koniunktury, zachwianie równowagi popytu i podaży, pojawia się
nadwyżka towarów. Następuje ograniczenie produkcji, wzrasta stopa bezrobocia.
2) Depresja – następuje po kryzysie i oznacza stabilizację na najniższym poziomie (dno zysku).
Produkcja, zatrudnienie i zysk nie spada. Wymagane jest obniżenie kosztów produkcji.
3) Ożywienie – charakteryzuje się wzrostem produkcji – rośnie popyt na dobra, zwiększa się poziom
zatrudnienia, dochody i popyt na towary. Rośnie stopa zysku.
4) Rozkwit – wzrost produkcji powoduje osiągnięcie i przekroczenie poziomu sprzed kryzysu –
produkcja, stopa zysku, ceny, zatrudnienie, konsumpcja i płace rosną. Wzrost skłonności do inwestycji.
Cykle koniunkturalne charakteryzują: czas ich trwania, fazy i ich wzajemne proporcje, punkty
zwrotne i wahania wokół linii trendu.
Czynniki wpływające na cykl koniunkturalny:
1) Produkcja.
Wahania cykliczne pojawiają się głównie w produkcji czynników produkcyjnych, a produkcja dóbr
konsumpcyjnych jest bardziej stabilna.
2) Zatrudnienie i bezrobocie.
Wahania wielkości produkcji pociągają za sobą zmiany zatrudniania. Są one większe w przemyśle
wytwarzającym czynniki produkcyjne, a słabsze w działach produkujących dobra konsumpcyjne. Wahania
bezrobocia są odwrotne.
3) Kapitał.
W przypadku kryzysu ogranicza się produkcję i zatrudnienia oraz zmniejsza wykorzystanie kapitału (aparatu
wytwórczego). Obok bezrobocia ludzi jest bezrobocie kapitału.
4) Ceny.
W okresie ożywienia rośnie poziom cen, czyli pojawia się inflacja. Przyczyną wzrostu cen jest inflacja. Ceny
czynników produkcyjnych wykazują większe wahania w stosunku do cen dóbr konsumpcyjnych.
5) Płace.
Zmiany płac następują z pewnym opóźnieniem w stosunku do zmian wielkości produkcji. W okresie ożywienia
wzrostowi płac towarzyszy wzrost poziomu cen, natomiast w czasie kryzysu płace spadają wraz z cenami.
6) Zyski i dochody z pracy.
Zyski wykazują największe wahania. Zyski rosną najszybciej na początku ożywienia, kiedy płace jeszcze nie
rosną i stopy procentowe są niskie. W trakcie ożywienia, kiedy płace i stopy procentowe zaczynają rosnąć,
zyski zwiększają się w dużo mniejszym stopniu. Kryzys pociąga za sobą spadek zatrudnienia oraz płac, a więc
także dochodów z pracy. Na początku ożywienia bardziej rosną zyski, a potem dochody z pracy.
7) Konsumpcja.
Jeżeli gospodarka wychodzi z kryzysu, to rośnie produkcja, zatrudnienie, dochody z pracy i zyski, co powoduje
wzrost popytu konsumpcyjnego. W czasie kryzysu popyt konsumpcyjny skierowany jest na żywność.
8) Stopa procentowa.
Wielkość produkcji ma wpływ na cenę kredytu, czyli stopę procentową. Na początku ożywienia stopa
procentowa jest zbyt niska, kredyt za tani, wydatki inwestycyjne zbyt duże i to staje się przyczyną wzrostu cen.
W okresie kryzysu stopa procentowa spada, ale zbyt późno i za mało. W tym okresie kredyty są za drogie, co
prowadzi do małych inwestycji (niskie zagregowane wydatki).
9) Kursy papierów wartościowych.
Akcje i obligacje mają najniższy kurs w czasie trwania kryzysu. Z nadejściem ożywienia ceny papierów
wartościowych rosną.
INFLACJA A BEZROBOCIE
Inflacja – spadek siły nabywczej pieniądza spowodowany wzrostem cen, mierzony jest tempem wzrostu ceny.
Dlaczego ceny rosną?
Inflacja = oczekiwana inflacja +”szoki” (nieoczekiwane, zaskakujące)
Inflacji się spodziewamy => prognoza samospełniająca się
Inflacja rzeczywista = oczekiwania
Inflacja kształtuje się na podstawie przeszłości i teraźniejszości.
„Szoki”:
1) Podażowe;
2) Popytowe.
Ad 1.
Czynniki wpływające na koszty przedsiębiorstwa:
1) zmiany cen podstawowych surowców, np. miedź, stal, zboża,;
2) wojny, strajki, klęski żywiołowe, silne wahnięcia kursu walutowego, zmiana stopy %, zmiana stopy
podatkowej
wzmocnienie złotego => spadek inflacji
słaby złoty => silnie inflacja przyspiesza
Ad 2.
Krzywa PhillipsaZasoby pracy (bezrobotni i pracujący) obejmują 2 grupy osób:
1) bezrobocie strukturalne, długoterminowe;
2) bezrobocie frykcyjne.
Ekspansywna polityka fiskalna
Restrykcyjna polityka fiskalna
Bezrobocie => inflacja
Bezrobocie => inflacja
Dochody => produkcja => zatrudnienie => bezrobocie => duży
koszt płac => inflacja przyspiesza
ROLA I FUNKCJE RZĄDU W GOSPODARCE
Polityka fiskalna – to rodzaj polityki gospodarczej, na którą składają się wydatki rządowe, podatki i transfery
oddziałujące na poziom zagregowanych wydatków w gospodarce.
Funkcje rządu:
1) Alokacyjna – funkcja polegająca na działalności rządu prowadzącej do lepszej alokacji tzn.
rozdysponowania dóbr i usług. Funkcja ta jest związana głównie z dobrami publicznymi, ale występują
również dobra prywatne.
2) Redystrybucyjna – polega na działalności prowadzącej do sprawiedliwego podziału dochodu i
bogactwa w stosunku do tego, który jest osiągany dzięki mechanizmowi rynkowemu. Oznacza to, że
rząd reguluje podział dochodu narodowego między ludzi i oznacza to, że np. wyższe dochody są wyżej
opodatkowane, a osoby bezrobotne dostają zasiłki.
3) Stabilizacyjna – rząd prowadzi działalność mającą na celu osiągnięcie pełnego zatrudnienia, stabilizacji
cen i wzrostu gospodarczego, czyli takiego stanu, którego nie może samodzielnie zapewnić mechanizm
rynkowy. Aby rząd mógł realizować tę funkcję wykorzystuje takie działania jak np. wydatki rządowe na
dobra i usługi, poza tym rząd dysponuje funduszami na dotacje i transfery.
Transfery – dotacje na rzecz najuboższych, za które rząd nie otrzymuje żadnych dóbr i usług. Jeśli dotyczy to
przedsiębiorstw, to ten rodzaj dotowania to subsydia.
PODATKI – POJĘCIE, PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA.
Z punktu widzenia ekonomicznego podatek jest to przewłaszczenie części dochodów osób fizycznych
lub podmiotów gospodarczych.
Natomiast z punktu widzenia prawnego podatek to stosunek prawny między podmiotem lub osobą
fizyczną a Skarbem Państwa lub samorządu.
Cechy charakterystyczne podatku:
1) Powszechność – oznacza, że świadczenia podatkowe obowiązują wszystkie grupy podmiotów
gospodarczych, a więc nie są kierowane do żadnego konkretnego podmiotu.
2) Charakter przymusowy – wynika z obowiązku jego płacenia, a obowiązek ten określony jest przez
szczegółowe przepisy prawne. Jeśli podmiot gospodarczy uchyla się od płacenia podatku przewidziane
jest stosowanie określonych sankcji prawnych.
3) Nieodpłatność – cecha ta wyraża się tym, że za podatek nie jest przewidziane prawem żadne
świadczenie wzajemne.
4) Bezzwrotność – to cecha odróżniająca podatek od pożyczki i oznacza, że państwo przewłaszczając
nasze dochody nigdy ich nam nie zwróci.
Podatki można podzielić według różnych kryteriów. Jedno z nich dzieli podatki na:
1) Bezpośrednie;
2) Pośrednie.
Podatki bezpośrednie – to świadczenia wymierzone bezpośrednio do źródła przychodu tzn. że
obciążają wielkość osiąganych dochodów podatnika i podmiotu gospodarczego. W Polsce najbardziej
powszechnym świadczeniem bezpośrednim na rzecz budżetu państwa jest podatek dochodowy od osób
fizycznych.
Podatki pośrednie – to świadczenia wymierzone od tzw. „przejawu istnienia dochodu”, ponieważ są
one pobierane od wydatku dokonywanego przez podatnika. Przykładem podatku pośredniego są wszystkie
podatki wliczane w ceny towarów. W Polsce podatkiem pośrednim jest podatek od towarów i usług oraz
podatek akcyzowy.
Drugie kryterium podziału podatków według przedmiotu opodatkowania dzieli podatki na:
1) przychodowe;
2) dochodowe;
3) majątkowe;
4) od wydatków konsumpcyjnych.
Podatki przychodowe – opierają się na cechach świadczących o wielkości przychodów, np. przy
podatku rolnym (tzw. podatku gruntowym) kwota jego jest wyliczona na podstawie ilości i jakości gruntu, a nie
na podstawie rzeczywistych dochodów osiąganych z tego gruntu.
Podatki dochodowe – mają charakter osobisty, czyli naliczane są od nadwyżek przychodów nad
poniesionymi kosztami.
Podatki majątkowe – to najbardziej zróżnicowane podatki i mają one za zadanie uzupełnienie
podatków dochodowych.
Podatki od wydatków konsumpcyjnych – są płacone w momencie zapłaty za określone dobro lub
usługę.
Przykłady podatków zgodnie z podanym kryterium podziału:
1) Podatki przychodowe;
a) rolny;
b) leśny.
2) Podatki dochodowe;
a) dochodowy od osób fizycznych;
b) dochodowy od osób prawnych.
3) Podatki majątkowe;
a) od spadków i darowizn;
b) od posiadania majątku tzw. podatek od nieruchomości, dywidendy.
4) Podatki od wydatków konsumpcyjnych;
a) VAT;
b) akcyzowy;
c) od gier.
Trzecie kryterium dzieli podatki według podziału dochodów podatkowych na:
1) państwowe;
2) samorządowe;
3) wspólne.
Do podatków państwowych zaliczamy podatek VAT, akcyzowy, od wzrostu wynagrodzeń.
Do podatków samorządowych zaliczamy podatek rolny, leśny, od spadków i darowizn, różne opłaty
lokalne.
Do podatków wspólnych zaliczamy podatek dochodowy od osób fizycznych, którego 85% przypada
budżetowi państwa, natomiast 15% samorządom. Natomiast podatek dochodowy od osób prawnych
dzielony jest w następujący sposób: 95% dla budżetu państwa, natomiast 5% dla samorządu.
FUNKCJE PIENIĄDZA ORAZ POPYT I PODAŻ PIENIĄDZA
Pieniądz – to powszechnie akceptowany środek wymiany, za pomocą którego dokonuje się
płatności za nabyte dobra lub usługi oraz reguluje inne zobowiązania. Jest on ogólnym ekwiwalentem i
pośrednikiem wymiany. Oznacza to, że za pieniądz można kupić wszystkie dobra lub usługi.
Cechy pieniądza:
1) trwałość;
2) łatwość przechowywania i przenoszenia;
3) podzielność;
4) ograniczona podaż.
Formy pieniądza:
1) gotówkowa – jest pieniądzem symbolicznym, którego wartość nie jest mierzona kosztem
wytworzenia lub wartością, ale jego siłą nabywczą, czyli zdolnością do nabycia określonej ilości
dóbr i usług (monety i banknoty).
2) bezgotówkowa – depozyty (wkłady bankowe) nie mają postaci fizycznej. Uwidacznia się jako zapis
na bieżących rachunkach w banku. Można go podjąć w gotówce i posłużyć się nim do zakupu
dóbr i usług lub przelać z rachunku na rachunek.
Funkcje pieniądza:
1) Miernik wartości dóbr i usług (jednostka rozrachunkowa) – służy do wyznaczania wartości
wszystkich innych towarów, czyli do ustalania ich ceny.
2) Środek wymiany (cyrkulacji) - polega na jego pośredniczeniu w wymianie towar-towar. Szybko
przechodzi z rąk do rąk.
3) Środek płatniczy (miernik odroczonych płatności – zobowiązań) – zdolność do regulowania
wcześniej powstałych lub przyszłych zobowiązań. Występuje różnica czasu między świadczeniem
a płatnością.
4) Środek przechowywania wartości (tezauryzacji) lub oszczędzania – możliwość nabywania za pieniądz
wszystkich towarów i usług oraz wywiązywania się dzięki niemu z zobowiązań skłania do
przechowywania w pieniądzu swoich rezerw wartości. Pieniądz służy utrzymaniu lub zwiększeniu
siły nabywczej.
Agregaty pieniądza:
M0 = monety i banknoty (gotówka)
M1 = M0 + rachunki a vista
M2 = M1 + rachunki krótkoterminowe
M3 = M2 + rachunki średnioterminowe i długoterminowe
M4 = M3 + papiery wartościowe
Popyt na pieniądz (MD) – to zależność między wielkością zasobu pieniądza, jaki ludzie chcą posiadać, a
stopą procentową.
Co kształtuje popyt na pieniądz?
1) Motyw transakcyjny – powód, dla którego trzymamy pieniądz, aby dokonywać transakcji.
2) Motyw ostrożnościowy (przezornościowy) – w świecie pewności łapanie okazji; pogotowie kasowe.
3) Motyw portfelowy – trzymanie pieniądza w gotówce; związane jest z kosztem alternatywnym.
Stopa %
MD
zł
Podaż pieniądza (MS) – to ilość pieniądza dostępna w gospodarce, która zależy od tego, co zostanie uznane
za pieniądz.
O podaży pieniądza bezpośrednio decydują banki komercyjne, a pośrednio BC (poprzez
narzędzia).
Stopa % MS
zł
BANK CENTRALNY – JEGO FUNKCJE I NARZĘDZIA
Bank centralny jest:
1) bankiem państwa;
2) bankiem emisyjnym;
3) bankiem banków.
Bank państwa:
1)
współtworzy i realizuje politykę pieniężną, dewizową i kursową;
2) dba o sprawny przebieg rozliczeń w systemie bankowym;
3) prowadzi obsługę kasowo-rozliczeniową budżetu państwa;
4) ewidencjonuje i obsługuje dług publiczny;
5) zarządza rezerwami dewizowymi państwa;
6) gromadzi, przetwarza i analizuje informacje o procesach finansowych i gospodarczych w kraju.
Bank emisyjny:
1)
wypuszcza do obiegu znaki pieniężne;
2) organizuje obieg pieniądza, tworząc mechanizm rynku pieniężnego;
3) jest centralnym ośrodkiem sterowania podażą pieniądza, czyli emituje i kreuje pieniądz centralny używany
jako ostateczny środek zapłaty i troszczy się o ugruntowanie jego wartości
Bank banków:
1)
prowadzi dla pozostałych banków rachunki bankowe i rachunki rezerw obowiązkowych;
2)
udziela bankom kredytów refinansowych na gruncie zdolności kredytowej lub lombardu oraz na inwestycje
centralne, czyli wykonuje wobec banków czynności podobne do tych, jakie są wykonywane przez banki
operacyjne wobec klientów.
Narzędzia banku centralnego:
1) rezerwa obowiązkowa – to wyrażona w procentach część środków pieniężnych w złotych i walutach
obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów
wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank na zasadach zwrotności, która ma być
przekazana przez bank komercyjny do banku centralnego;
2) operacje otwartego rynku – służące głównie regulowaniu ilości pieniądza znajdującej się w obiegu w
systemie bankowym i w gospodarce. Operacje te polegają na kupnie lub na sprzedaży papierów
wartościowych;
Skutki operacji NBP:
1) Bank Centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych
podaż, stopy procentowej, inwestycji, konsumpcji, bezrobocia, zatrudnienia, inflacji
2) Bank Centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym
podaż, stopy procentowej, inwestycji, konsumpcji, bezrobocia, zatrudnienia, inflacji
3) operacje refinansowe – to kredyty udzielane przez NBP bankom komercyjnym. Operacje te
powodują skutki dwojakiego rodzaju:
a) zasilają banki komercyjne w kapitał potrzebny do kredytowania obsługiwanych
podmiotów;
b) determinują bezpośrednio koszt pozyskania kapitału przez bank komercyjny bezpośrednio
określając oprocentowanie kredytu udzielonego podmiotom gospodarczym.
INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ.
Oddziaływanie NBP na podaż pieniądza i możliwość jego kreacji przez system bankowy odbywa się za
pośrednictwem takich instrumentów jak:
1) rezerwa obowiązkowa;
2) stopa procentowa;
3) polityka kursu walutowego;
4) operacje otwartego rynku;
5) operacje refinansowe;
6) pułapy kredytowe.
Rezerwa obowiązkowa to procentowo określona część depozytów, jaka musi być wydzielona z
zasobów banku operacyjnego i odprowadzona do NBP jako gwarancja wypłacalności banku. Może być niższa,
ale nie może być wyższa. Jeżeli Bank Centralny chce mieć większą rezerwę obowiązkową, to zawęża
możliwości kredytowe banków komercyjnych.
Stopy procentowe określają koszt kredytu, jaki banki operacyjne mogą uzyskać w NBP, a to silnie
rzutuje na oprocentowanie kredytów oferowanych klientom, co z kolei określa cenę kredytu występującą w
obszarze rynku kredytowego.
Polityka kursu walutowego to kształtowanie mechanizmu ustalania kursu złotówki w stosunku do
innych walut, jego wymienialności i swobody dysponowania pieniędzmi w stosunkach finansowych z
zagranicą.
Operacje otwartego rynku to najważniejszy instrument. Służą kontroli podaży pieniądza poprzez
kupno lub sprzedaż papierów wartościowych przez Bank Centralny bankom komercyjnym, co powoduje wzrost
lub spadek podaży pieniądza.
Operacje refinansowe powodują skutki dwojakiego rodzaju:
1) zasilają banki komercyjne w kapitał potrzebny do kredytowania obsługiwanych podmiotów;
2) determinują bezpośrednio koszt pozyskiwania kapitał przez banki komercyjne bezpośrednio określając
oprocentowanie kredytu udzielanego podmiotom gospodarczym.
Operacje refinansowe realizowane są przez 3 kredyty:
1) refinansowy – zbliżony do kredytów najczęściej udzielanych przez banki operacyjne swoim klientom;
2) redyskontowy – powiązany z obrotami i wekslami o krótkich terminach płatności (np. do 3 miesięcy);
3) lombardowy – oparty na zastawie papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa i NBP,
weksli handlowych oraz papierów wartościowych emitowanych przez banki operacyjne o terminie
wykupu do 12 miesięcy.
Pułapy kredytowe to sposób kontroli akcji kredytowych banków. Mogą być stosowane w celu jej
ograniczenia lub zmiany struktury udzielanych kredytów w sytuacji grożącej nasileniu się inflacji. Wpływają
głównie na bilans płatniczy kraju i wysokość rezerw obowiązkowych.