marketingu i produkteve te mikrofinances, impakti social-ekonomik i ...

Copyright

i

Forcim Kola

2014

ii

Udhёheqёsi i Forcim KOLA vёrteton se ky ёshtё njё version i miratuar i disertacionit tё

mёposhtёm:

“MARKETINGU I PRODUKTEVE TË MIKROFINANCËS,

IMPAKTI SOCIAL - EKONOMIK I MIKROKREDISË SI

NJË INSTRUMENT MARKETING”

Prof.Dr. Bardhyl CEKU

iii

“MARKETINGU I PRODUKTEVE TË MIKROFINANCËS,

IMPAKTI SOCIAL - EKONOMIK I MIKROKREDISË SI

NJË INSTRUMENT MARKETING”

Përgatitur nga Forcim KOLA, MSc

Disertacion i paraqitur në

Fakultetin e Biznesit

Universiteti “Aleksandër Moisiu”, Durrës

Në përputhje të plotë

me kërkesat

për Gradën “Doktor”

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës

Dhjetor, 2014

iv

Prindërve të mi;

Nuk do të mund t’ja kisha dalë mbanë kurrë pa besimin,

mbështetjen dhe inkurajimin tuaj të pafund.

Ju faleminderit që më mësuat të besoj në veten time,

në Zot, dhe në endërrat e mia !

v

Falenderime

Autori dëshiron të falenderojë të gjithë pedagogët e Departamentit të Marketingut të

Fakultetit të Biznesit të Universitetit “Aleksandër Moisiu” Durrës, për mbështetjen e

dhënë gjatë përgatitjes së këtij punimi, për mendimet dhe rekomandimet e dhëna gjatë

diskutimeve të aspekteve të ndryshme të punimit.

Falënderime të veçanta për përkushtimin dhe mbështetjen e gjithanëshme metodologjike,

konceptuale dhe bibliografike të ofruar nga Prof.Dr. Bardhyl Ceku si udhëheqës i

disertacionit. Pa këtë ndihmë puna e disertantit do të kishte qenë më e lodhshme dhe

cilësia e punimit dhe rezultatet nuk do të ishin këto që janë shtjelluar në këtë material.

Gjithashtu, dëshiroj të shpreh mirënjohje të veçantë për Prof.Dr. Arjan Abazi, Prof.As.Dr.

Vita Koja, Prof.As.Dr. Bajram Korsita, Prof.As.Dr. Altin Muça, Dr. Semiha Loca, Dr.

Kastriot Belegu, MSc. Hysen Hoda, MSc. Eldian Balla, MSc. Uarda Hoti, MSc. Lavdrim

Sahitaj, dhe MSc. Teuta Çerpja për këshillat dhe mbështetjen e vazhdueshme gjatë gjithë

periudhës së përgatitjes së këtij punimi.

Falënderime të veçanta dhe mirënjohje të thellë dëshiroj të shpreh për familjen time, për

mbështetjen dhe kurajon e vazhdueshme që më ka dhënë gjatë gjithë kësaj periudhe.

Informacionet dhe të dhënat e paraqitura në këtë punim janë grumbulluar dhe përpunuar

në diskutim me shumë specialistë dhe ekspertë të institucioneve të mikrofinancës,

specialistë të agjencive dhe projekteve që veprojnë në rrjetin e mikrofinancës për

zhvillimin rural, zhvillimin rajonal, të zonave malore dhe të bujqësisë e përfaqësues të

grupeve të ndryshme të komunitetit që kanë dhënë idetë dhe rekomandimet si në

diskutimet individuale ashtu dhe gjatë takimeve të organizuara në grupe për të diskutuar

aspekte të ndryshme të trajtuara në këtë punim. Pa kontributin e këtyre personave ky

punim nuk do të ishte i plotë dhe si rrjedhojë autori shpreh mirënjohjen e thellë dhe të

përzemërt.

vi

Deklaratë mbi origjinalitetin

Forcim KOLA

Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të tjera,

përveç atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.

Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej ndonjë

burimi tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyrë eksplicite si të tilla.

Jam i vetëdijshëm se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-së është i

ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën e kësaj teze, në

përputhje me “Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të tretë (Doktoratë) të UAMD-

së”, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-së me Vendimin nr.____, datë

______ .

Durrës, më 19 prill 2014 Firma

vii

Abstrakt

Objektivi i këtij disertacioni është që të sjellë fakte/shifra në lidhje me këndvështrimet alternative të

ndërlidhura me nivelin e impaktit ekonomik dhe social të produkteve të mikrofinancës në jetën e njerëzve

në Shqipëri dhe mbi bazën e këtyre evidencave të vërtetojë mundësinë e përdorimit të këtij instrumenti

marketing si element themelor të strategjisë marketing të kompanive të mikrofinancës.

Shërbimet e mikrokredisë mundësojnë njerëzit me të ardhura të ulëta të nxjerrin familjet e tyre nga

segmenti i varfërisë, duke i orientuar drejt standarteve më të larta të jetesës, përmes rritjes së vëllimit të

bizneseve të tyre, rritjes së punësimit, duke kontribuar kështu në një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik.

Thelbi i kërkimit shkencor mbi të cilin ndërtohet ky disertacion e ka bazën në dhënien përgjigje të pyetjes

në vijim:

A rezulton të qenit klient i mikrofinancës në ndryshime pozitive në jetën e tyre dhe në komunitetet ku ata

jetojnë dhe, a mund të përbëjë ky instrument esencën e strategjisë marketing të kompanive të

mikrofinancës?

Për këtë qëllim është përdorur një metodologji kërkimore e bazuar në anketime, vrojtime, intervistime,

matje sasiore të rezultateve financiare, si dhe teknika të ndryshme statistikore që provojnë ose jo hipotezat

respektive të kërkimit.

Fjalët kyçe; marketingu i mikrofinancës, impakti social, impakti ekonomik, strategji marketing.

viii

Abstract

The objective of the dissertation is to highlights various points of views related to the economic and social

impact of microfinance products in the lives of Albanian people, and based on these evidences and figures,

the study tries to prove the possibility of using this marketing instrument as a fundamental marketing

strategy tool of Microfinance Institutions in Albania.

Microcredit services enable low income people to strive their family from poverty, and addressing them

toward higher living standard, by increasing their business activity, improving their employment

opportunities and contributing this way to a sustainable economic development.

This dissertation aims to shed lights to the following question;

Does being microfinance clients, bring positive changes in their lives and their community? If so, is this

evidence significant to build the entire marketing strategy of the MFIs?

For the study purpose, there have been used various data collection techniques, as surveys, interviews,

questionnaire, quantitative measurements of financial data, in order to support or reject the respective

research hypotheses.

Key words; microfinance marketing, social impact, economic impact, marketing strategy.

ix

Pasqyra e lëndës

“Marketingu i produkteve të mikrofinancës, Impakti Social - Ekonomik i

mikrokredisë si një instrument marketing”

Falënderime v

Pasqyra e lëndës ix

Lista e tabelave, grafikëve dhe figurave xiv

KAPITULLI I

Hyrje 1

1.1 Mikrofinanca dhe mjedisi makroekonomik 1

1.2 Kthimi social, një objektiv i rëndësishëm i mikrofinancës 6

1.3 Institucionet e mikrofinancës në Shqipëri 9

1.4 Marketingu që praktikohet nga institucionet e mikrofinancës në

Shqipëri

14

1.5 Kuptimi i marketingut të mikrofinancës 18

1.6 Elementet kryesore të një programi marketing 20

1.7 Nivele të ndryshme marketing të aplikuara në mikrofinancë 22

1.8 Bashkërendimi i përpjekjeve marketing 24

1.9 Disa mësime rreth marketingut 25

x

KAPITULLI II

Literatura mbi marketingun e MFI-ve 27

2.1 Strategjia marketing e institucioneve të mikrofinancës 27

2.1.1 Procesi i zhvillimit të strategjisë marketing 27

2.1.2 Strukturimi i departamentit të marketingut 29

2.2 Kuptimi i konsumatorëve të mikrofinancës 31

2.2.1 Të lexosh mendjen e konsumatorit 32

2.2.2 Kërkimi konsumator 34

2.2.3 Segmentimi 35

2.3 Diagnoza marketing e situatës 39

2.3.1 Norma e gjetjes së klientëve të rinj 39

2.3.2 Norma e mbajtjes së klientëve 42

2.3.3 Analiza e konkurrencës 46

2.4 Zhvillimi i strategjisë marketing 47

2.4.1 Strategjitë dhe objektivat marketing 47

2.4.2 Taktikat tradicionale marketing 48

2.4.3 Taktikat informale marketing 52

2.4.4 Monitorimi i rezultateve 57

2.5 Krijimi i markës 59

2.5.1 Përcaktimi i Markës 59

2.5.2 Lançimi i Markës 61

2.6 Kujdesi ndaj klientit 65

xi

2.6.1 Të kënaqësh konsumatorin 65

2.6.2 Implementimi i programeve për kujdesin ndaj klientit 67

KAPITULLI III

Objektivi dhe Metodologjia 72

3.1 Problematika 72

3.2 Objektivat kërkimore 73

3.2.1 Fushat e impaktit 73

3.3 Metodologjia 76

3.4 Zgjedhja 77

3.5 Instrumentet dhe teknikat kërkimore 78

3.6 Hipotezat kërkimore 80

KAPITULLI IV

Analiza e rezultateve dhe gjetjet kërkimore 84

4.1 Impakti i mikrokredisë për nivelin familjar 84

4.1.1 Statistika përshkruese e të dhënave 84

4.1.2 Gjetje dhe analizat kërkimore 87

4.1.3 Ndryshimi në të ardhurat familjare 87

4.1.4 Ndryshimi i kontributit në të ardhurat familjare 89

4.1.5 Edukimi i fëmijëve 90

4.1.6 Blerja e aseteve familjare 90

xii

4.1.7 Investimi në pasuri të paluajtëshme 91

4.1.8 Sigurimi i ushqimit 92

4.1.9 Përballja me sëmundjet 93

4.1.10 Krizat dhe emergjencat 93

4.1.11 Qëllimet dhe aspiratat e klientëve 95

4.1.12 Perceptimi nga anëtarët e familjes 96

4.1.13 Vendim-marrja rreth çështjeve familjare 97

4.2 Impakti i mikrokredisë për nivelin e ndërmarrjes 98

4.2.1 Fitimet e ndërmarrjes 98

4.2.2 Asetet e ndërmarrjes 99

4.2.3 Krijimi i vendeve të reja të punës 99

4.2.4 Qëllimet dhe aspiratat e klientëve 102

4.2.5 Vetë-vlerësimi 103

4.2.6 Perceptimi nga shoqatat e biznesit dhe klientët 103

4.2.7 Numri i punonjësve 104

4.2.8 Paga mesatare e punonjësve 106

4.2.9 Numri i furnizuesve 107

4.2.10 Vlera mesatare e blerjeve nga çdo furnizues 107

4.2.11 Numri i klientëve 108

4.2.12 Vlera mesatare e shitjeve për çdo klient 109

4.2.13 Prodhimi/shitjet vjetore 109

4.2.14 Numri i produkteve/shërbimeve 110

4.2.15 Numri i rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre 110

xiii

4.2.16 Të ardhurat mesatare ditore 111

4.2.17 Të ardhurat mesatare mujore 111

7.2.18 Të ardhurat mesatare vjetore 112

4.2.19 Totali i aktiveve 113

4.2.20 Vëllimi i fitimit 113

4.2.21 Marzhi i fitimit 114

4.3 Impakti i mikrokredisë për nivelin individual 115

4.3.1 Fuqizimi i klientëve 115

4.3.2 Aksesi në shërbimet financiare (kursimet) 117

4.3.3 Aksesi në shërbimet financiare (kredia) 119

4.3.4 Kënaqësia konsumatore 119

4.4 Impakti i mikrokredisë për nivel komuniteti 121

4.4.1 Pjesëmarrja dhe udhëheqja në komunitet 121

4.4.2 Largimi i klientëve nga MFI-të 122

Konkluzione 124

Rekomandime 126

Anekse 128

Bibliografi 180

xiv

Lista e tabelave, grafikëve dhe figurave

Tabelë 1.1 Disa tregues kryesorë makroekonomik për Shqipërinë 1

Tabelë 1.2 Ndryshimi në portofolin e mikrokredive dhe numrin e kredimarrësve aktivë

të MFI-ve që operojnë në Shqipëri sipas viteve

10

Tabelë 1.3 Faktorët përcaktues të rentabilitetit 19

Tabelë 2.1 Krahasimi i metodave 35

Tabelë 2.2 Aplikime të metodave sasiore dhe cilësore 35

Tabelë 2.3 Variabla që përdoren për segmentimin në mikrofinancë 36

Tabelë 2.4 Përllogaritja e mbajtjes së klientëve sipas ciklit të kredive 45

Tabelë 2.5 Një guidë e shkurtër për taktikat marketing 49

Tabelë 2.6 Fuqitë dhe dobësitë e taktikave të marketingut direkt 50

Tabelë 2.7 Katër hapa për një prezantim efektiv në terren 55

Tabelë 2.8 Sondazhi sasior me pyetje që bazohen në zërin e klientëve 69

Tabelë 2.9 Analiza e pikave të kontaktit me konsumatorët 70

Tabelë 2.10 Treguesit e kënaqësisë konsumatore 71

Tabelë 3.1 Hipotezat kërkimore që do të testohen 81

Tabelë 3.2 Instrumentet kërkimore dhe hipotezat që ata testojnë 82

Tabelë 4.1 Testimi i hipotezave për numrin e të punësuarve 106

Tabelë 4.2 Testimi i hipotezave për pagën mesatare të të punësuarve 107

Tabelë 4.3 Testimi i hipotezave për numrin e furnizuesve të ndërmarrjeve 107

Tabelë 4.4 Testimi i hipotezave për vlerën mesatare të blerjeve nga çdo furnizues 108

Tabelë 4.5 Testimi i hipotezave për numrin e klientëve 108

Tabela 4.6 Testimi i hipotezave për vlerën mesatare të shitjeve për çdo klient 109

Tabelë 4.7 Testimi i hipotezave për prodhimin/shitjet vjetore 109

Tabelë 4.8 Testimi i hipotezave për numrin e produkteve/shërbimeve 110

Tabelë 4.9 Testimi i hipotezave për numrin e rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre 111

Tabelë 4.10 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare ditore 111

xv

Tabelë 4.11 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare mujore 112

Tabelë 4.12 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare vjetore 112

Tabelë 4.13 Testimi i hipotezave për totalin e aktiveve 113

Tabelë 4.14 Testimi i hipotezave për vëllimin e fitimit 113

Tabelë 4.15 Testimi i hipotezave për marzhin e fitimit 114

Tabelë 4.16 Ndryshimi në kreditë e tjera të marra nga klientët e MFI-ve 119

Grafik 1.1 Ndryshimi i aktiveve totale të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 3

Grafik 1.2 Ndryshimi i portofolit të mikrokredive të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 5

Grafik 1.3 Ndryshimi në përqindjen e klientëve femra të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 6

Grafik 1.4 Ndryshimi në kredinë mesatare për kredimarrës të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 11

Grafik 1.5 Ndryshimi në numrin e degëve të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 11

Grafik 1.6 Ndryshimi i portofolit në risk i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 13

Grafik 1.7 Ndryshimi i përqindjes së kredive write-off i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 14

Grafik 1.8 Ndryshimi në marzhin e fitimit të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 15

Grafik 1.9 Ndryshimi i kostos për kredimarrës i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 16

Grafik 1.10 Ndryshimi i përqindjes së vetë-mbajtjes operacionale të MFI-ve

në Shqipëri sipas viteve

17

Grafik 1.11 Ndryshimi i të ardhurave operacionale të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 17

Grafik 2.1 Klientët e rinj të FAF-DC gjatë vitit 2011 40

Grafik 2.2 Kënaqësia konsumatore 66

Grafik 4.1 Konsumatorët e mikrokredisë sipas gjinisë 84

Grafik 4.2 Konsumatorët e mikrokredisë sipas moshës 85

Grafik 4.3 Konsumatorët e mikrokredisë sipas nivelit arsimor 85

Grafik 4.4 Konsumatorët e mikrokredisë sipas statusit civil 86

Grafik 4.5 Konsumatorët e mikrokredisë sipas vendndodhjes 86

Grafik 4.6 Konsumatorët e mikrokredisë sipas nivelit të varfërisë 87

Grafik 4.7 Ndryshimi në të ardhurat familjare të klientëve 88

xvi

Grafik 4.8 Arsyet e rënies në të ardhurat familjare të klientëve 88

Grafik 4.9 Ndryshimi i kontributit në të ardhurat familjare të klientëve 90

Grafik 4.10 Niveli i blerjes së aseteve familjare nga klientët 91

Grafik 4.11 Niveli i investimeve në pasuri të paluajtëshme nga klientët 91

Grafik 4.12 Niveli i sigurimit të ushqimit nga klientët 92

Grafik 4.13 Mënyrat e sigurimit të kujdesit shëndetësor nga klientët 93

Grafik 4.14 Përballja me shpenzime të jashtëzakonshme nga klientët 94

Grafik 4.15 Ndryshimi në fitimet e ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit 98

Grafik 4.16 Ndryshimi në blerjen e aseteve të ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit 99

Grafik 4.17 Ndryshimi në numrin e punonjësve full-time (klientë ndaj jo-klientë) 100

Grafik 4.18 Numri mesatar i vendeve të reja të punës full-time të krijuara 100

Grafik 4.19 Numri mesatar i vendeve të reja të punës full-time të krijuara sipas kategorive 101

Grafik 4.20 Numri mesatar i vendeve të reja të punës part-time të krijuara 101

Grafik 4.21 Numri mesatar i vendeve të reja të punës part-time të krijuara sipas kategorive 102

Grafik 4.22 Treguesit mesatar të vetë-vlerësimit (sipas kategorive) 115

Grafik 4.23 Treguesit mesatar të fuqizimit të klientëve të MFI-ve 116

Grafik 4.24 Treguesit mesatar të besueshmërisë për të ardhmen (sipas kategorive) 116

Grafik 4.25 Ndryshimi në shumën e kursyer gjatë 12 muajve të fundit 117

Grafik 4.26 Mekanizmat e kursimit të përdorur nga klientët e MFI-ve 118

Grafik 4.27 Arsyet e rritjes së kursimeve nga klientët e MFI-ve 118

Grafik 4.28 Kënaqësia konsumatore ndaj politikës së kredidhënies 120

Grafik 4.29 Treguesit mesatar të kënaqësisë konsumatore 120

Grafik 4.30 Treguesi mesatar i pjesëmarrjes së klientëve në komunitetin lokal 121

Grafik 4.31 Arsyet e largimit të klientëve nga MFI-të 123

Figurë 2.1 Pesë fazat e eksperiencës së konsumatorit 32

Figurë 2.2 Objektivat marketing 33

Figurë 2.3 Segmentimi i klientëve të mikrokredisë 37

xvii

Figurë 2.4 Mbajtja e konsumatorëve 42

Figurë 2.5 Integrimi i strategjisë marketing të MFI-ve 47

Figurë 2.6 Taktikat marketing dhe koha 52

Figurë 2.7 Krijimi i markës 60

Figurë 2.8 Formula e kënaqësisë konsumatore 65

Figurë 2.9 Programi i kujdesit ndaj klientit 67

Figurë 2.10 Institucioni ndaj pikëpamjes konsumatore 68

Figurë 3.1 Korniza konceptuale: Nivelet dhe fushat e impaktit 75

1

KAPITULLI I

HYRJE

1.1. Mikrofinanca dhe mjedisi makroekonomik

Ekonomia e Shqipërisë duket se vitet e fundit ka patur një performancë të kënaqëshme.

Kjo sigurisht nëse i referohemi treguesve makroekonomik. Një nga këta tregues është

Produkti i Brendshëm Bruto (GDP), i cili i referohet shumës së vlerës së shtuar bruto nga

të gjithë prodhuesit rezidentë në ekonominë e vendit plus çdo taksë të produkteve dhe

minus çfarëdo subvencioni që nuk përfshihet në vlerën e produkteve.

Tabelë 1.1 Disa tregues kryesorë makroekonomik për Shqipërinë1

Vitet 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Treguesit e Zhvillimit Ekonomik

GDP (në 000 USD me vlerë aktuale) 8,376,484 9,132,562 10,704,662 12,968,653 12,118,581 11,858,166 12,959,564 12,648,096

Rritja e GDP-së (% vjetore) 5.5 5 5.9 7.7 3.3 3.5 3 1.6

GDP për frymë (në USD me vlerë aktuale)

2,621 2,872 3,381 4,108 3,846 3,764 4,109 4,000

Inflacioni, çmimi konsumator (% vjetore)

2.4 2.4 2.9 3.4 2.3 3.6 3.5 2.0

Eksporti i të mirave dhe shërbimeve (% e GDP-së)

22.3 25.1 28.8 29.5 28.4 32.4 33.8 31.3

Biznese të reja të regjistruara (numër) 1245 1417 2176 3005 2045 2088

Sektori Financiar

Mbulimi me Regjistër të Kredive (% e të rriturve)

0 0 0 6.8 9.9 12.3 17 19.7

Kreditë bankare me probleme ndaj totalit të kredive bruto (%)

2.3 3.1 3.4 6.6 10.5 14 18.8

Indeksi i shkallës së zotërimit të informacionit mbi kreditë (0=e ulët në 6=e lartë)

0 0 0 5 5 5 5 5

Kredia e brendshme e siguruar nga sektori bankar (% e GDP-së)

48.6 54.5 62.1 66.1 68.0 67.1 69.1 66.5

Primi i riskut të kredidhënies (norma primare minus normën e bonove të thesarit, në %)

7.6 7.5 8.2 6.8 6.4 7.0 7.0 5.7

Zhvillimi Social

Përqindja e femrave si deputete të Kuvendit Popullor (Parlamentit) (%)

7.1 7.1 7.1 7.1 16.4 16.4 15.7 15.7

Makina pasagjerësh (për 1,000 individë)

63 72 76 84 89 92

Mjete motorike (për 1,000 individë) 89 99 107 114 120 124

Ai llogaritet pa bërë zbritje për zhvlerësimin e aseteve të fabrikuara ose për amortizim

dhe degradim të burimeve natyrore. Të dhënat në dollarë amerikanë tregojnë se për

periudhën 2005 – 2008, GDP e Shqipërisë ka patur kryesisht rritje, kurse nga viti 2009 e

1 http://www.worldbank.org/Mars 2014.

http://www.worldbank.org/Mars

2

në vazhdim në vitin 2010, GDP ka pësuar rënie, sikurse tregohet në tabelën e mësipërme,

kjo sigurisht e lidhur me krizën ekonomike të viteve të fundit.

Përqindja e rritjes vjetore të GDP-së bazuar në çmimet e tregut dhe në monedhën lokale

duket sa ka qenë e kënaqshme deri në vitin 2008, dhe pas këtij viti ekonomia ka pësuar

një stanjacion, me normë rënëse të rritjes së GDP-së.

GDP për frymë është Produkti i Brendshëm Bruto pjesëtuar me popullsinë e llogaritur në

mesin e vitit aktual. GDP për frymë duket se ka ndjekur gjithashtu rrugën e GDP-së si

vlerë absolute dhe të normës vjetore të rritjes së GDP-së, me një rritje deri në vitin 2008

me rreth 4,108 USD për frymë, dhe më pas me një rënie në 2009 dhe 2010, duke u rritur

përsëri ne 2011 me 4,109 USD për frymë (më e larta e viteve të fundit).

Inflacioni, i cili matet nga indeksi i çmimeve të konsumit, dhe pasqyron ndryshimin

vjetor në përqindje të kostos së konsumatorit mesatar për të përvetësuar një shportë

produktesh dhe shërbimesh, që mund të jenë të fiksuara ose mund të ndryshojnë në

intervale të caktuara kohore, të tilla si çdo vit, etj. Me përjashtim të vitit 2009 norma e

inflacionit ka pësuar rritje, nga rreth 2,4 % ne vitin 2005, në rreth 3,6 % në vitin 2010,

duke u ulur përsëri në 2,0 % në vitin 2012.

Eksportet e produkteve dhe shërbimeve përfaqësojnë vlerën e të gjithë mallrave dhe

shërbimeve të tjera të tregut, të parashikuara për pjesën tjetër të botës. Ato përfshijnë

vlerën e produkteve, sigurimeve, transportit, udhëtimeve, honorareve, pagesave të

liçencës, si dhe shërbime të tjera, të tilla si komunikim, ndërtim, shërbime financiare,

informacion, shërbime biznesi, dhe shërbime qeveritare. Si përqindje e GDP-së, duket se

eksportet kanë kapur shifrën 30% në vitin 2010, duke ardhur nga një ritëm i ngadaltë

rritjeje të vazhdueshme edhe për vitet më pas.

Mbulimi me Regjistër të Kredive, është një tregues i cili raporton numrin e individëve

dhe firmave të renditura në një regjistër të kreditit publik me informacione aktuale mbi

historinë e ripagimit të kredive, borxheve të papaguara, apo tepricës së kredisë. Ky

tregues shprehet si një përqindje e popullsisë së rritur, dhe për vitin 2012 është rreth 19,7

% e popullsisë së rritur.

Kreditë bankare me probleme ndaj vlerës së përgjithshme bruto të kredive janë kreditë e

këqija ose (jo-performuese) pjesëtuar me vlerën e përgjithshme të portofolit të kredisë

(përfshirë kreditë e këqija para zbritjes së provigjioneve specifike të kredive të humbura).

Për vitin 2011 ky tregues për sektorin bankar në Shqipëri ka arritur shifrën 18,8%.

Indeksi i shkallës së zotërimit të informacionit mbi kreditë për Shqipërinë është 5, nga 0

që është më e ulëta dhe 6 që është më e larta, gjë e cila tregon një nivel prej rreth 83 % të

posedimit të njohurive rreth sektorit bankar në përgjithësi dhe produktit të kredisë në

veçanti.

Sa u takon treguesve të zhvillimit social duket se Shqipëria ka bërë përmirësime, si p.sh,

në rritjen e zënies me punë të femrave në sektorë të ndryshëm të ekonomisë, përqindje

3

më e madhe e femrave në vendimmarrje, nivel edukimi i njejtë si për meshkujt edhe për

femrat, numër gjithnjë në rritje të posedimit të mjeteve motorike, si makina personale, etj.

Duke ju referuar mikrofinancës në Shqipëri, ndër komponentët më problematik që hasen

janë mungesa e standardeve në lidhje me vetë përkufizimin e tipareve cilësore të

produkteve që vetë mikrofinanca ofron, mos-instrumentalizimin financiar të

marrëdhënieve tregtare [98,7% e transaksioneve janë blerje-shitje pa instrumente borxhi -

p.sh., pa çeqe, pa urdhër xhirimi, pa dëshmi borxhi me shkrim, etj.], mungesë të

standardit juridik/ligjor të kontratave, prani të marrëdhënieve tip ‘gentlemen’, mungesë të

infrastrukturave komunikuese dhe telekomunikuese [ndonëse janë në përmirësim] si dhe

forma të përjetimit të lobingut oligopolistik dhe thuajse monopol të disa importuesve,

mungesë të kulturës së marketing-shpërndarjes, etj., që më së fundi përmblidhen në vetë

mungesë të një logjistike të nevojshme.

Politikat e institucioneve të linjës, për financime me kufij të sipërm për projekte në

lidhje me linja të përpunimit të frutave/perimeve, të dhomave frigoriferike, të

thertoreve, të produkteve bio, etj., kanë analizuar për nga impakti pozitiv që pritet të

krijohet në zinxhirin e vlerës për çdo pikënyje që lidh produktet rurale të

mikrofinancës me zonat industriale të përpunimit dhe të tregtimit të tyre.

Grafik 1.1 Ndryshimi i aktiveve totale të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve2

Sikurse duket edhe nga grafiku i mësipërm, gjatë viteve të fundit ka patur një rritje të

aktiveve totale të MFI-ve që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, ku vërehet se

MFI-të më të mëdha në Shqipëri arrijnë një total aktivesh deri në 60 milion USD.

2 www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013

-

10,000,000

20,000,000

30,000,000

40,000,000

50,000,000

60,000,000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

USD

Aktivet Totale

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

http://www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator

4

Nga analiza e strukturuar e dosjeve të institucioneve të mikrofinancës është krijuar një

bazë e fuqishme materiale e të dhënave me karakter lokal, duke marrë në konsideratë:

a) Gjithsej individë privatë dhe persona fizikë apo firma mikro, firma të vogla/mesme

[SME] me vendndodhje dhe regjistrim si subjekte biznese në lokalitetet përkatëse, të

cilat janë paraqitur pranë sporteleve të bankave si kërkues/aplikues për kredi mikro

për linja prodhimi, përpunimi, për shërbime, për tregti, etj.

b) Nga dosjet gjithsej të aplikuara për kredi, rezulton se koefiçienti i refuzimit nga

bankat është shumë i lartë [dc=0,9264] që d.m.th., se ndër 100 kërkues kredie vetëm

7-8 kredi janë miratuar.

c) Nga të gjitha bankat e pranishme në treg; disa prej tyre kanë thuajse 0 mikrokredi

për biznes në zonat rurale. E vetmja bankë që ka një nivel prej 20% - 25% të vlerës

së portofolit me mikro-kredi rurale është Banka Procredit.

Analiza për motivin/shkakun e refuzimit lidhet kryesisht me këto faktorë:

Percepetim i një rreziku të lartë.

Mungesë/pamjaftueshmëri garancie, që në vetvete përballet me një mungesë

uniformiteti në politikat që banka të ndryshme bëjnë për standardet e të mirave të

pranueshme si garanci – p.sh., disa banka e kompani mikrofinance nuk pranojnë

tokën dhe të patundshmet si garanci [p.sh., Raiffeisen], ndërsa disa të tjera i pranojnë

[NBG, Procredit; FAF-DC, BESA].

Diversitet dhe hendek të madh që kanë bankat në konceptimin dhe projektimin e

produkteve të klasifikueshme si mikrokredi apo mikrofinancime. Diversiteti haset që

në vlerë p.sh., Raiffeisen si mikro e konsideron një kredi deri në 100 000 Euro,

Procredit deri në 20 000 Euro, etj. Konceptim dhe praktika të kundërta ndeshen edhe

sepse disa banka ofrojnë mikrokredi vetëm për të mira konsumi; disa banka nuk

ofrojnë aspak mikro [p.sh., Union Bank, etj.], disa banka ofrojnë mikro, por vetëm

në zonat urbane dhe shumë më pak në zonat sub-urbane dhe rurale.

Diversitet në marketingun bankar, ku thuajse shumica e bankave në periudha të

ndryshme promovojnë vetëm për produkte që vlerësojnë si të mungueshme për

momentin – p.sh., në një kohë të caktuar për grumbullim depozitash, kohë më parë

një bankë bënte publicitet për kreditime [NBG] ndërsa një bankë tjetër për depozita

[Credins], etj.

Historikisht asnjë publicitet bankar nuk është ofruar për mikrokreditë rurale, që ka

fiksuar një opinion tek individë dhe biznese të zonave rurale se janë të

pakreditueshëm; ndërkohë që struktura e eksporteve në masën rreth 60-70% krijohet

nga zonat suburbane dhe rurale.

Ka një hendek ndërmjet palëve kontribuese me fonde – p.sh., emigrantët, që janë

mbi 90% që të gjithë nga zonat rurale me teknologjinë bankare të drejtimit për

investime të këtyre parave, që pothuajse investohen në zonat urbane.

Të tjera kombinime të aspekteve të mësipërme.

Inventarizimi fizik i burimeve natyrore sipas gjeoekonomisë së Shqipërisë është në nivele

të larta, ndërkohë që inventarizimi i forcave aktive për shfrytëzimin e tyre është i ulët.

5

Mungesa e hallkave të zinxhirit të vlerave e bën kronike një varfëri që ekziston për shkak

të mos ekzistencës së logjistikës së krijimit të bizneseve, të mos ndërmarrjeve strategjike

të rimigrimit të popullsisë drejt zonave rurale. Hendeku ndërmjet pasurive natyrore lokale

të zonave rurale dhe mungesës së bizneseve dhe të forcave të punës në to krijon atë që

quhet hon prodhimi (output gap) ndërmjet nivelit potencial dhe real të GDP-së.

Megjithë problemet që listuam më lart, sikurse duket edhe nga gafiku i mëposhtëm, gjatë

viteve të fundit ka patur një rritje të portofolit bruto të mikrokredive të MFI-ve që

ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, ku vërehet se MFI-të më të mëdha në Shqipëri

arrijnë një total portofoli deri në 50 milion dollarë.

Kjo rritje duket se është më e ngadaltë pas vitit 2008, ku vërejmë se kemi të bëjmë me një

stanjacion, gjë e cila tregon se kompanitë e mikrofinancës janë fokusuar më shumë në

ruajtjen e portofolit ekzistues sesa në rritjen e tij, kjo e derivuar nga rritja e rrezikut të

humbjes së mikrokredive si pasojë e krizës ekonomiko-financiare të 3-4 viteve të fundit.

Grafik 1.2 Ndryshimi i portofolit të mikrokredive të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve3

Studime të kryera vitet e fundit arritën në konkluzionin se pikërisht kundërshtitë që

listuam më lart krijohen sepse nuk merret në konsideratë niveli i kontributit real

ekonomik dhe social i sektorit privat në zonat rurale dhe se, përgjigja e ofertës me

produkte mikrofinance nga ana e institucioneve bankare, të sigurimeve dhe të

insitucioneve mikrofinanciare injoron potencialin më me peshë të sipërmarrjes kundrejt

pranisë dhe shfrytëzimit të oportuniteteve dhe burimeve të disponueshme në këto zona.

Studime të cilave ju referohemi janë shtrirë edhe në përvojat e vendeve në zhvillim, ose

edhe të vendeve të zhvilluara që kanë realizuar zgjidhje të zbatueshme kur kanë qenë

historikisht në rrethana të ngjashme.

3 www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Mars 2014

-

5,000,000

10,000,000

15,000,000

20,000,000

25,000,000

30,000,000

35,000,000

40,000,000

45,000,000

50,000,000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

USD

Portofoli Bruto i Kredive

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

6

1.2. Kthimi social, një objektiv i rëndësishëm i mikrofinancës

Shumë njerëz tani pas lëvizjes për mikrofinancë komerciale kanë përvojë në format më

tradicionale të ndihmës për zhvillim. Pasi kanë punuar për organizatat donatore apo

shumë-burokraci kombëtare, disa kanë ardhur në përfundimin se zhvillimi i vërtetë duhet

të jetë i qëndrueshëm - dhe se qëllimi i zhvillimit është shërbimi më i mirë përmes

investimeve sesa donacioneve.

Institucionet mikrofinanciare në disa nga vendet më të varfëra të botës kanë shënuar një

rekord në gjurmët për zbutjen e varfërisë dhe zhvillimin e sipërmarrësit midis të dobtëve.

Tani që mikrofinanca komerciale po del si një mundësi investimi për ata që kanë kapital

në dispozicion, është e rëndësishme të kujtojmë dhe përcaktojmë vlerën e Kthimit Social

nga Investimi, ashtu si edhe të Kthimit Financiar nga Investimi.

Grafik 1.3 Ndryshimi në përqindjen e klientëve femra të MFI-ve

në Shqipëri sipas viteve4

Nisur nga tendenca për t’a promovuar mikrofinancën si gjithnjë e më sociale, shumë MFI

në Shqipëri kanë filluar të synojnë ato grupe konsumatorësh që kanë arritshmëri të ulët

nga institucionet formale bankare, si p.sh, femrat, ku sikurse duket edhe nga gafiku i

mësipërm, gjatë viteve të fundit ka patur një rritje të përqindjes së kësaj kategorie si

klientë të MFI-ve që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, ku vërehet se disa prej

MFI-ve më të mëdha në Shqipëri arrijnë të kenë deri 30% (disa edhe më shumë) të

klientëve të tyre të gjinisë femërore.

Në këtë punim, ndër të tjera do të nxjerrim në pah rëndësinë e rritjes së këndvështrimit

social të mikrofinancës komerciale dhe ndikimit të saj në zhvillimin e komuniteteve.

"Mikrofinanca është unike midis ndërhyrjeve të zhvillimit; ajo mund të shpërndajë këto

përfitime sociale mbi një bazë të vazhdueshme, të përherëshme dhe në një shkallë të

4 www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Përqindja e Kredimarrësve Femra

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund


7

madhe," - thotë raporti i fundit i “Focus Note”5 nga Grupi Konsultativ i Bankës Botërore

për të Ndihmuar të Varfërit.

Shumë institucione të mirë-menaxhuara mikrofinanciare në të gjithë botën ofrojnë

shërbime financiare në një mënyrë të qëndrueshme, pa mbështetjen e donatorëve.

Mikrofinanca kështu ofron një potencial për një cikël vetëlëvizës të rritjes së

qëndrueshmërisë, duke siguruar një ndikim të fuqishëm në jetën e të varfërve, madje edhe

atyre të cilët janë në mënyrë ekstreme të varfër.

“Qasja e qëndrueshme e mikrofinancës ndihmon në zbutjen e varfërisë duke gjeneruar të

ardhura, duke krijuar vende pune, duke mundësuar që fëmijët të shkojnë në shkollë, duke

ju bërë të mundur familjeve për të marrë kujdes shëndetësor, dhe fuqizimin e njerëzve për

të bërë zgjedhje që t'u shërbejnë më mirë nevojave të tyre. Realitet i zymtë është se

shumica e njerëzve të varfër në botë ende nuk kanë akses në shërbimet financiare të

qëndrueshme, nëse ajo është kursim, kredi ose sigurim. Sfida e madhe para nesh është për

të adresuar kufizimet që përjashtojnë njerëzit nga pjesëmarrja e plotë në sektorin

financiar.” - shprehet Kofi Anan.

Pavarësisht pranimit të gjerë të mikrofinancës nga agjencitë e ndihmës dhe të tjerët, ka

një dallim themelor kulturor ndërmjet "donatorëve" dhe "investitorëve" kur ajo vjen për

paratë e shpenzuara për zhvillim. Megjithatë, ajo që tërheq shumë donatorë të

mikrofinancës është edhe ajo çfarë do të tërheqë investitorët - një aftësi të provuar për të

siguruar kthimin social, përdorimin efikas të kapitalit dhe shpresa që përfundimisht

institucioni mikrofinanciar do të jetë në gjendje të qëndrojë më vete.

Duke arritur në një pikë ku ata mund të paguajnë investitorët dhe për të vazhduar të

veprojnë me nevojën për kapital jashtë, vetëm për më tepër rritje, se sa për shpenzime

operative, mbetet një objektiv i rëndësishëm për shumë MFI.

Në botën e investitorëve, kjo është thjesht një e mirë e biznesit fitimprurës. Nuk do të

vazhdojë të jetë një furnizim, dhe një kërkesë, e grantit dhe parave të donatorëve për

mikrofinancën, por jo se grupi i parave është mjaftueshëm i madh për të plotësuar nevojat

e rritjes sektoriale.

Roli i ndikimit shoqëror të Investitorëve të Përgjegjësisë Sociale ka qenë gjithmonë një

objektiv për disa investitorë, dhe grupe fetare, sindikata dhe të tjerë që kanë kërkuar kohë

për të bërë që investimet e tyre të përputhen me besimet e tyre. Por, bota e investuesve të

përgjegjësisë shoqërore, vërtet mori një shtysë në vitet 1980, kur një agjente burse me

emrin Amy Domini6 kuptoi se shumë klientë të saj po kërkonin të kishin më shumë

kontroll mbi atë se ku shkuan paratë e tyre. Deri në fund të dekadës, Domini dhe dy

partnerë kishin formuar firmat e tyre dhe kishin zhvilluar një indeks që mund të përdoret

si një pikë referimi për SRI-në.

Tani ka fonde të shumta SRI, disa prej të cilave janë me bazë të gjerë dhe përpjekje për të

gjetur atë që është i njohur si Indeksi Social 400 i Domini, dhe të tjerë, të zhvilluar për të

5 www.cgap.org/Qershor 2012

6 Amy D, "Socially Responsible Investing: Making Money While Making a Difference", 2001.

http://www.cgap.org/Qershor

8

investuar, nxitur nga një besim i caktuar fetar ose etik. Shumica e fondeve kanë zhvilluar

atë që ata e quajnë "shfaqjet” që të jenë të sigurt se paratë e investimeve të tyre nuk

shkojnë në një kompani që ka bërë diçka në kundërshtim me besimet e fondit - për

shembull, kompanitë e duhanit apo prodhuesit e armëve.

Por, për të gjithë ndikimin pozitiv që fondet e investimeve sociale kanë, në fund të fundit

ata janë ende thjesht duke investuar të holla në korporata të mëdha shumëkombëshe. Në

të vërtetë, një nga mangësitë e shumta të fondeve është se ata e kanë më të lehtë për të

pastruar kompanitë duke përdorur të ashtu-quajturat shfaqjet negative - për të shmangur

kompanitë e këqija - se sa për zhvillimin e shfaqjeve pozitive për të zhvilluar një portofol

të larmishëm të kompanive për të bërë gjëra të mira, duke siguruar gjithashtu një kthim të

qëndrueshëm financiar.

Mikrofinanca është tërheqëse për investitorët e përgjegjshmërisë shoqërore, sepse ajo i

plotëson testet e shfaqjeve "pozitive". Me fjalë të tjera, jo vetëm që MFI-të nuk bëjnë keq,

por ata kanë treguar se mund të bëjnë shumë më mirë - dhe të paguajnë një kthim të

investimit.

Mikrofinanca merr vetëm një sasi të vogël të parave në dispozicion SRI, por interesi është

në rritje. Megjithatë, disa fonde SRI kanë kriteret e investimit që i pengojnë ata të

konsiderohen si investime ndërkombëtare ose të paprovuara, dhe natyrën afatgjatë dhe të

likuiditetit të kufizuar të disa investimeve mikrofinanciare, qe gjithashtu mund të

pengojnë aftësinë e tyre për të tërhequr fondet e përgjithshme.

Megjithatë, fondet SRI mbajnë potencial të madh si një burim i mundshëm i fondeve për

mikrofinancën komerciale, investimet përgjegjëse, veçanërisht nga investitorët

institucional, siç janë universitetet e bamirësisë.

Pavarësisht nga kjo, mikrofinanca komerciale po del tani në sipërfaqe si një kategori

pasurie në vetvete, dhe ka filluar të rritet krah për krah me fondet SRI dhe përbën një

pjesë të tregut të investimeve miliona dollarëshe të destinuar drejt fondacioneve apo

shoqatave sociale.

Këtë vit, një miku im ishte si praktikant në Grameen Bank7 në Bangladesh. Kur u kthye e

pyeta për përshtypjen e tij për këtë insitucion të nderuar. Ai më tha me përçmim:

“Grameen është më shumë një konglomerat biznesi se sa një Institucion Financiar” Ai i

referohej sigurisht fabrikave, agro-biznesit, telekomunikacionit, internetit dhe

veprimtarive të tjera fitimprurëse në familjen Grameen. Në mendjen e mikut tim

ekzistonte ideja që mikrokredia është një institucion altruist, ndërsa biznesi i madh është

një institucion ambicioz dhe jo i mirë.

I kërkova mikut tim t’a vinte veten në vend të një klienti të familjes Grameen që merr

kredi. Do të preferonte të merrte një kredi, t’a falenderonte kredidhënësin dhe të largohej,

apo të kishte një biznes të vetin të mbështetur institucionalisht që të shërbente si garanci

për kredinë që donte të merrte?

7 http://www.grameen.com/Korrik 2012

http://www.grameen.com/Korrik

9

Nëse një në dhjetë vetë është i destinuar të ngrejë biznesin e tij siç kanë sugjeruar shumë

ekspertë, atëherë lidhjet e shumta në rrjetin Franshizë mund të zgjerohen me sipërmarrje

të reja të cilave i’u duhet të ndjekin vetëm politikat dhe proceduarat tashmë të ngritura të

modelit Franshizë.8

Në Qershor të vitit 2008, Rrjeti i Mikrofranshizës së Grameen bank-ut; Village Phone

fitoi çmimin e parë “Petersburg”9: Për këtë i’u ofruan 100,000 Euro nga Fondacioni i

Zhvillimit Gateway për të njohur përdorimin e Teknologjisë së Informacionit dhe

Komunikimit, gjë e cila do të ndikojë në përmirësimin e jetës në vendet në zhvillim.

1.3. Institucionet e mikrofinancës në Shqipëri

Përveç bankave (një pjesë e të cilave ofrojnë edhe mikrokredi, si p.sh, Credins,

ProCredit, Raiffeisen, etj.), në Shqipëri veprojnë edhe një numër shumë i madh

kompanish mikrofinance, ku pesë më të mëdhatë janë; Shoqëria e Parë Financiare për

Zhvillim (FAF-DC), Unioni Shqiptar i Kursim Kreditit (ACS Union), Institucioni i

Mikrokredisë BESA, Institucioni i Mikrokredisë NOA, dhe Vision Fund, si edhe një

numër i madh institucionesh të tjera të vogla mikrokredie, në formën e shoqatave,

organizatave sociale, fondacioneve, etj.

Për pesë institucionet më të mëdha të mikrofinancës që operojnë në Shqipëri, në tabelën e

mëposhtme paraqitet Portofoli Bruto i Kredive Mikro, dhe Numri i Kredimarrësve Aktivë

sipas viteve, ku në total në fund të vitit 2010 rezultojnë me rreth 140 milion USD portofol

kredish dhe me një numër kredimarrësish prej rreth 57.5 mijë.

Lidhur me faktin se sa sociale janë institucionet e mikrofinancës që operojnë në Shqipëri,

mjafton të vrojtojmë deklaratat e tyre të misionit. P.sh, misioni i FAF-DC është: “Të

kontribuojë në rritjen ekonomike të zonave malore në Shqipëri, kryesisht atyre të varfëra,

duke ju siguruar klientëve të synuar, hyrje në shërbimet e duhura financiare dhe

mbështetje në përputhje me nevojat e tyre investuese, si dhe me qëllimet e veprimtarisë së

tyre”10

.

Brenda këtij misioni, duket se Shoqëria FAF-DC do t’i përgjigjet mikro-bizneseve,

investimeve me përmasa të vogla dhe të mesme, si dhe nevojave për shërbime financiare

sipas kushteve që kërkon tregu. Kjo do të shërbejë për një përhapje më të gjerë të

produkteve dhe të shërbimeve mikrofinanciare në zonat malore, rurale dhe në zonat që

cilësohen të pafavorshme.

Nëse i referohemi madhësisë së kredisë mesatare për kredimarrës, nga të dhënat e

mbledhura rezulton se ajo varion nga rreth 1000 dollarë për Vision Fund në vitin 2009,

deri në rreth 4,300 dollarë për FAF-DC në vitin 2010, sikurse tregohet në grafikun e

mëposhtëm.

8 Addison T, Mavrotas G, - Development Finance in the Global Economy, The Road Ahead, 2008 9 www.grameenphone.com/Maj 2012 10

www.faf-dc.com/Prill 2012

http://www.grameenphone.com/Maj

http://www.faf-dc.com/Prill

10

Tabelë 1.2 Ndryshimi në portofolin e mikrokredive dhe numrin e kredimarrësve

aktivë të MFI-ve që operojnë në Shqipëri sipas viteve11

Portofoli bruto i mikrokredive

Vitet

Por

tofo

li br

uto

i mik

rokr

ediv

e si

pas

vite

ve të

kom

pani

ve të

mik

rofin

ancë

s që

ope

rojn

ë në

Shq

ipër

i (në

dol

larë

Am

erik

an)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

FAF-DC

12,157,757 14,508,865 16,563,293 16,441,313 16,068,681 18,496,020 21,009,663 21,585,482

ACS Union

11,616,044 17,494,828 24,079,653 40,501,796 40,851,173 38,489,705 35,547,681 35,857,479

BESA

23,068,356 29,094,019 37,245,305 41,316,674 43,556,028 42,307,626 41,467,853 47,280,837

NOA

13,999,345 25,490,954 36,511,760 42,424,368 43,357,186 39,773,373

Vision Fund

1653565.41 1320349.16 2046318 2023592.29 2045368.73 2264384.18

Totali në USD

60,841,501 86,588,665 116,053,577 142,004,500 145,879,386 141,090,315 100,070,565 106,988,182

Numri i kredimarrësve active

Vitet

Num

ri i k

redi

mar

rësv

e ak

tivë

sipa

s vi

teve

të

kom

pani

ve të

mik

rofin

ancë

s që

ope

rojn

ë në

Shq

ipër

i

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

FAF-DC

4,645 5,354 4,752 5,169 4,881 4,452 4,375 4,225

ACS Union

10655 13460 16141 17573 17400 15559 15499

BESA

6,068 7,292 9,162 11,340 14,909 17,987 19,231 22,894

NOA

7,383 10,338 13,311 15,834 16,135 15,266

Vision Fund

1767 1583 2043 2459 2381 2625

Totali në numër

18,096 33,639 42,452 50,067 55,541 57,564 41,546 45,243

Duke qenë se produktet e mikrofinancës formojnë një bashkësi më të gjerë se produktet e

mikrokredisë, në punën kërkimore një segment me peshë është edhe baza e të dhënave

për produktet e ofruesve të tjerë të shërbimeve financiare, sikurse janë Shoqëritë e

Sigurimeve, programet Qeveritare dhe të donatorëve të ndryshëm, si dhe nismat e

grupeve të ndryshme të interesit që kryesisht formohen nga firma me vendndodhje në

zonat urbane – p.sh., firmat e grumbullimit të bimëve medicinale, eterovajore, etj., firma

të industrisë së përpunimit të produkteve bujqësore, firma përpunuese e tregtuese të

lëndëve të para me karakter bujqësor, blegtoral [perime, fruta, qumështi, mishi, etj.],

firmat përpunuese e tregtuese të lëndëve të para me karakter industrial [minerale,

gurë/mermerë, lëndë ndërtimi, etj.]. Fitimet e trashëguara të variantit ndërmjet

sipërmarrjeve lokale dhe rajonale, kombëtare dhe globale janë të ndjeshme.

11

www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Mars 2014

http://www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Mars

11

Të dyja palët përfitojnë nga njohuritë që kanë për njëri tjetrin dhe infrastruktura e

përbashkët.

Grafik 1.4 Ndryshimi në kredinë mesatare për kredimarrës të MFI-ve


Nëse i referohemi zgjerimit infrastrukturor të kompanive të mikrofinancës që operojnë në

Shqipëri, konkretisht zgjerimit në rrjetin e degëve, rezulton se nga të dhënat e mbledhura

prej pesë kompanive më të mëdha të mikrofinancës në Shqipëri, gjatë viteve të fundit ka

patur një tendencë kryesisht rritëse sa i takon degëve të reja, ku nga shpërndarja duket se

kemi nga MFI me rreth pesë degë, siç është Vision Fund, në MFI me më shumë se 50

degë, siç është Institucioni i Mikrofinancës BESA.

Grafik 1.5 Ndryshimi në numrin e degëve të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve

13

12

www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013 13

www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013

-

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

USD

Kredia Mesatare për Kredimarrës

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

31

41

32

41 44

46

52 54

0

10

20

30

40

50

60

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

nu

më

r

Numri i degëve të MFI-ve

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund



12

Meqenëse zhvillimin e rrjetit të degëve, MFI-të e vlerësojnë se ka një rol të rëndësishëm

në veprimtarinë e tyre, gjatë vitit 2011, nga të dhënat e mbledhura duket se është punuar

për zgjerimin, mirëmbajtjen dhe përmirësimin e ambjenteve të punës në zyrat dhe degët e

MFI-ve.

Bazuar në vrojtimet e bëra gjatë vitit 2011 në disa nga zyrat e degëve të disa prej

institucioneve të mikrofinancës, rezulton që menaxhimi i lartë i këtyre kompanive bazuar

në kërkesat dhe sugjerimet e punonjësve të degëve respektive, përpiqet vazhdimisht t’i

kushtojë një rëndësi të madhe gjetjes së ambjenteve të reja më të përshtatshme për degët,

të cilat plotësojnë më mirë nevojat e punonjësve për kushte më të mira pune dhe për t’i

shërbyer më mirë klientëve.

Një nga problemet më të mëdha me të cilin janë ndeshur institucionet e mikrofinancës

vitet e fundit ka qenë rritja e pakthyeshmërisë së kredive, ose e riskut të humbjes së

kredive. Lidhur edhe me situatën e derivuar nga kriza ekonomiko-financiare e viteve të

fundit, ka patur një rritje në përqindjen e pakthyeshmërisë së kredive, për faktin se shumë

biznese të vogla familjare apo SME janë përballur me vështirësi mjaft të mëdha si pasojë

e krizës.

Megjithatë, MFI-të nuk e kanë neglizhuar këtë gjë dhe kanë vazhduar të insistojnë shumë

në këshillimin e klienteve të tyre biznese për mënyrën se si të përballojnë krizën në

mënyrë që të mos dalin në risk.

Disa nga faktorët kryesorë që kanë ndikuar në ecurinë jo shumë të mirë të arkëtimeve të

kredive, të cilat duhet t’i kenë parasysh MFI-të gjatë këtyre viteve kanë qenë:

o Një pjesë e bizneseve të kredituara vite më parë kanë dështuar dhe shitja e

kolateraleve (pasurive të paluajtshme të hipotekuara për llogari të huasë) është e

vështirë pasi janë në vlera të konsiderueshme; si fabrika mielli, punishte të

ndryshme, etj.

o Serioziteti i pamjaftueshëm i zyrave të Përmbarimit Gjyqësor. Në shumë raste ka

zvarritje të ekzekutimit të vendimeve të gjykatës. Për këtë qëllim shumë MFI kanë

filluar të kërkojnë ndihmë të përsëritur tek Ministria e Drejtësisë.

o Ecuri të dobët ka patur arkëtimi i detyrimeve të huave gjithnjë e më të vjetra, për

faktin se klientët që kanë mundësi financiare për të paguar detyrimet vijnë

gjithmonë e më shumë në rënie.

o Probleme ka patur me arkëtimin e detyrimeve të huave për individë, pasi kolaterali

për këto hua është me barrë siguruese. Për të ardhmen pesha specifike e këtyre

huave do të ulet për shkak të fushave të operimit në treg të MFI-ve.

Nga grafiku i mëposhtëm duket që portofoli në risk (me mbi 90 ditë pa paguar) ka patur

një rritje në vitet e fundit, dhe kjo kuptohet që vjen si pasojë e vështirësive të mëdha me

të cilat ndeshen bizneset dhe individët kredimarrës gjatë kësaj periudhe.

13

Gjithsesi për vitin 2012, shohim që portofoli në risk varion nga rreth 2 % deri në rreth 18

%, një vlerë kjo e pranueshme edhe nga institucionet mbikëqyrëse financiare, si Banka e

Shqipërisë.

Grafik 1.6 Ndryshimi i portofolit në risk i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve14

Një sfidë e madhe e institucioneve të mikrofinancës është edhe ndjekja me seriozitet dhe

arkëtimi i detyrimeve të huave të nxjerra jashtë bilancit (write off). Për këtë qëllim MFI-

të duhet të marrin një serë masash si:

a) Duhet të vazhdojë stimulimi i personave që kontribuojnë në arkëtimin e këtyre

detyrimeve, për të cilat janë miratuar vendimet përkatëse nga Bordet Vendim-

marrrëse.

b) Duhet të ruhen marrëdhëniet me klientët që kanë vullnet për të paguar detyrimet.

c) Duhet të ndiqen rrugë ligjore deri në përfundim të procedurave, veçanërisht

nëpërmjet përmbaruesve privatë (një veprimtari e lançuar kohët e fundit), pasi

është bërë me dije që deri në një periudhë të caktuar të gjithë përmbaruesit

shtetërorë do të kalojnë në veprimtari private.

d) Duhet të ndiqet me rigorozitet edhe lëvizja apo migrimi i brendshëm i debitorëve

nga njeri rreth në tjetrin. Për këtë qëllim, shumë MFI po fillojnë të mendojnë për

hartimin e një regjistri të tillë.

e) Nga ana e MFI-ve, duhet të bëhet prezantimi tek debitorët i politikave konkrete

për kushtet lehtësuese që ofrohen në rast të arkëtimit total ose të pjesshëm të

detyrimit, për të cilën është hartuar dhe rregullorja përkatëse nga shumë MFI.

14


15.78%

4.66%

7.48%

10.15%

9.56%

12.69%

17.78%

0.00%

2.00%

4.00%

6.00%

8.00%

10.00%

12.00%

14.00%

16.00%

18.00%

20.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Portfoli në risk > 90 ditë

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund


14

Nga grafiku i mëposhtëm shohim se norma e kredive të nxjerra jashtë bilancit nga MFI-të

për vitin 2012, varion nga rreth 4% për FAF-DC dhe Unionin Shqiptar të Kursim-

Kreditit, në rreth 13% për institucionin e mikrofinancës BESA.

Grafik 1.7 Ndryshimi i përqindjes së kredive write-off i MFI-ve


1.4. Marketingu që praktikohet nga institucionet e mikrofinancës në Shqipëri

Kompanitë e mikrofinancës që operojnë në Shqipëri, duke parë se fushatat publicitare të

ndërmarra gjatë viteve të kaluara në median e shkuar dhe atë elektronike, në mbështetje

të veprimtarive të disa degëve të tyre për rritjen dhe forcimin e imazhit të institucioneve

në përgjithësi dhe të promovimit të produkteve në veçanti, duket se rezultojnë të

suksesshme dhe frytdhënëse në kredidhënie, edhe në vazhdim marketingu i tyre ka

mbështetur me fushata publicitare degët e MFI-ve respektive, duke transmetuar spote të

ndryshme televizive, audiovizive, etj.

Gjithashtu nga vrojtimet e bëra rezulton se marketingu ka mbështetur me fushata

publicitare degë të ndryshme të MFI-ve, duke shfrytëzuar panairet e ndryshme si p.sh,

panairi i organizuar nga Ministria e Bujqësisë dhe e Ushqimit me temë “Agro-biznesi

2011”, ku MFI të ndryshme prezantuan veprimtaritë e tyre në përgjithësi dhe të degëve

në veçanti.

Materiale promocionale të përdorura

Pothuajse të gjitha kompanitë e mikrofinancës prodhojnë dhe shpërndajnë materiale

promocionale në përputhje me planifikimet e bëra më parë nga ana e tyre: realizime

spotesh për publikim në librin e “Fletëve të verdha të Shqipërisë”, hartim të raporteve

15


0.00%

2.00%

4.00%

6.00%

8.00%

10.00%

12.00%

14.00%

16.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Përqindja e Kredive Write-off

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund


15

vjetore të përvitëshme, prodhim të materialeve të ndryshme të personalizuara me

logo/markën e MFI-ve, etj.

Gjithashtu kompanitë e mikrofinancës prodhojnë materiale dhe raporte për pjesëmarrje në

publikime të përbashkëta me institucione të tjera të mikrofinancës në Shqipëri, sikurse

është “Annual Report of MFI-s AMA”; publicitete dhe spote për produkte të MFI-ve për

disa degë, të prodhuara në bill-boarde me ndriçim; janë përgatitur dhe prodhuar raporte

dhe materiale informative për botime periodike të organizatave/institucioneve

mikrofinanciare ndërkombëtare si: përgatitja e materialeve informative statistikore për

Mix Market, MFC, etj.

Grafik 1.8 Ndryshimi në marzhin e fitimit të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve16

Nga të dhënat e mbledhura rreth marzhit të fitimit të MFI-ve që operojnë në Shqipëri,

rezulton se Institucioni i Mikrofinancës me performancë më të mirë është BESA, me një

Marzh Fitimi prej 22.44 % në vitin 2010, po kështu me marzh pozitiv rezulton të jenë

edhe ACS Union dhe FAF-DC, kurse NOA dhe Vision Fund duket se kanë marzhe fitimi

negative në vitet e fundit, pra rezultojnë me humbje.

Publiciteti i përdorur

Nëse i referohemi publicitetit që kanë përdorur MFI-të në Shqipëri, në tregun e

brendshëm financiar shqiptar marketingu i MFI-ve e ka fokusuar punën e tij në:

Realizimin e kontratave multimediale libër dhe online me “Fletët e Verdha të

Shqipërisë” nëpërmjet të cilave mundësohet publikimi i spoteve të MFI-ve në

“Fletët e Verdha të Shqipërisë”;

Përditësimin e informacioneve të publikuara në faqet respektive të web-it;

16


34.69% 40.15%

57.44%

29.99%

12.12%

22.44%

11.06%

-60.00%

-40.00%

-20.00%

0.00%

20.00%

40.00%

60.00%

80.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Marzhi i Fitimit të MFI-ve

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund


16

Shfrytëzimin e mediave televizive lokale për të bërë njoftime të ndryshme për

nevoja të MFI-ve;

Pjesëmarrjen në publikime të përbashkëta me institucione të tjera të

mikrofinancës në Shqipëri dhe jashtë saj;

Shfrytëzimin e hapësirave publicitare në botime periodike të organizatave /

institucioneve mikrofinanciare ndërkombëtare si MFC, Mix Market, etj.

Por, si është e shpërndarë kosto e mbajtjes, ruajtjes, apo gjetjes së një klienti të ri në

institucionet e mikrofinancës që operojnë në Shqipëri. Grafiku i mëposhtëm n’a sjell të

dhëna rreth kostos mesatare për çdo kredimarrës të MFI-ve, si dhe tendencën e

ndryshimit të saj gjatë viteve të fundit.

Grafik 1.9 Ndryshimi i kostos për kredimarrës i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve17

Siç duket nga grafiku, pas vitit 2008, ka një tendencë rënëse sa i takon kostos mesatare

për kredimarrës, gjë e cila të bën të besosh që është rritur efektiviteti i programeve

marketing, dhe kjo sigurisht që pasqyrohet në më pak kosto për të gjetur, mbajtur apo

ruajtur çdo klient të MFI-ve, me kosto sa më minimale të mundëshme.

Sa i takon treguesve të efiçencës, konkretisht asaj që ekspertët e mikrofinancës

konsiderojnë më tepër, “Vetë-mbajtja Operacionale”, të dhënat e marra nga MFI-të

tregojnë që pjesa më e madhe e MFI-ve janë efiçiente me Vetë-mbajtje Operacionale më

të madhe se 100%, si p.sh, për vitin 2010; BESA (129%), Unioni Shqiptar i Kursim-

Kreditit (114%), FAF-DC (114%), etj.

Dy kompani mikrofinance që operojnë në Shqipëri; NOA dhe Vision Fund për vitin 2010

raportojnë të mos jenë efiçiente, me Vetë-mbajtje Operacionale më të vogël se 100%.

17


0

100

200

300

400

500

600

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

USD

Kosto për Kredimarrës

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund


17

Grafik 1.10 Ndryshimi i përqindjes së vetë-mbajtjes operacionale të MFI-ve


Gjithashtu, të ardhurat operacionale duket se kanë ardhur gjithnjë në rritje, sikurse

tregojnë të dhënat e paraqitura në grafikun 1.11. Me luhatje të vogla, tendenca në

përgjithësi ka qenë pozitive, ku në vitin 2010, kryeson NOA me të ardhura operacionale

prej 12 milion dollarë, BESA me 11,2 milion dollarë, Unioni Shqiptar i Kursim-Kreditit

me 7,2 milion dollarë, FAF-DC me 3 milion dollarë, dhe Vision Fund me 0,6 milion

dollarë.

Grafik 1.11 Ndryshimi i të ardhurave operacionale të MFI-ve


18



0.00%

50.00%

100.00%

150.00%

200.00%

250.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Vetë-mbajtja Operacionale

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

-

2,000,000.00

4,000,000.00

6,000,000.00

8,000,000.00

10,000,000.00

12,000,000.00

14,000,000.00

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

USD

Të ardhurat Operacionale

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund



18

1.5. Kuptimi i marketingut të mikrofinancës

Termi marketing zakonisht shihet i lidhur me publicitetin, promocionin, marrëdhëniet

publike, veprimtaritë që kanë si qëllim shitjen e një produkti, shërbimi, ideje, etj. Në fakt

marketingu është një “program” që përfshin një serë veprimtarish të tilla si;

(i) analiza konsumatore dhe e kërkesës,

(ii) segmentimi i tregut,

(iii) analiza e konkurrencës,

(iv) strategjia e pozicionimit dhe promocioni.

Në një kuptim të gjerë, marketingu për institucionet e mikrofinancës mund të përcaktohet

si një mjet analitik për të njohur dhe studiuar klientin. Ai trajton pyetje të tilla si; cilët

janë klientët e këtyre institucioneve, sa janë ata në numër, cilët klientë duhet të synojnë

MFI-të dhe se sa klientë presin të arrijnë ato (pjesa e tregut), etj.20

Koncepti i programit të marketingut, për institucionet e mikrofinancës ka dalë në dukje

vetëm në vitet e fundit, për shakak të katër faktorëve;

(1) Rritja e konkurrencës në disa tregje të mikrofinancës,

(2) Norma e ngadaltë e rritjes në institucione të caktuara,

(3) Rritja e numrit të klientëve që largohen,

(4) Pranimi dhe njohja më e madhe që institucionet mikrofinanciare duhet të

orjentohen drejt klientit.

Deri më sot, shumica e MFI-ve kanë operuar në një mjedis relativisht jo konkurrues, në të

cilin tregu i shërbimeve financiare për mikrobiznese dhe për familjet me të ardhura të

ulta, përmbante vetëm pak aktorë ku secili kishte klientelën specifike të targetuar, dhe ku

niveli i kërkesave të paplotësuara mbetej i lartë. Prioritet për këto institucione bëhet

përpunimi i metodave të dhënies së kredisë, ndërtimi i kapaciteteve industriale,

maksimizimi i arritshmërisë në treg, dhe rritja e madhësisë së portofolit të kredisë për të

arritur qëndrueshmëri.

Në vitet e fundit, tabloja e tregut të mikrofinancës ka pësuar ndryshime dramatike. Disa

institucione janë kthyer në institucione formale financiare, bankat e nivelit të dytë kanë

filluar të “ulin pjacën” për t’i shërbyer klientëve tradicional të MFI-ve, dhe institucione të

tjera mikrofinanciare vazhdojnë të hyjnë në treg.

Në të njejtën kohë, klientët janë bërë më të sofistikuar dhe diskriminues në lidhje me

llojet e produkteve dhe cilësinë e shërbimeve që do të donin të merrnin prej MFI-ve. Si

pasojë, MFI-të kanë qenë të detyruara që të përqendrohen në përmirësimin e efikasitetit

për mbajtjen e klientëve ekzistues dhe për identifikimin e klientëve të rinj të interesuar në

shërbimet e ofruara financiare.

20

Sundaresan S, Microfinance, Emerging Trends and Challenges, 2008

19

Marketingu dhe Rentabiliteti

Një tjetër forcë e rëndësishme që nxit orientimin drejt klientëve është edhe qëllimi i MFI-

ve për qëndrueshmëri dhe rentabilitet. Të gjithë ofruesit e mikrokredisë, pavarësisht nëse

janë organizata joqeveritare (OJF) me fokusin në kreditimin e të varfërve, apo

institucione tregtare fitim-prurëse, shqetësohen për maksimizimin e kthimit nga

investimi, duke kuptuar se ekzistenca e një institucioni të fortë dhe të qëndrueshëm është

vendimtare për sigurimin e dispozitave të suksesshme të shërbimeve mikrofinanciare.

Tabela e mëposhtme ilustron faktorët e jashtëm dhe të brendshëm që sigurojnë

rentabilitetin e arritur përmes programeve marketing;

Tabelë 1.3 Faktorët përcaktues të rentabilitetit

Përcaktuesit e Rentabilitetit

Ndikimet / Përfitimet e marketingut

Faktorët e Brendshëm

Rritja e madhësisë së portofolit

- Një analizë tregu dhe kërkese mund të identifikojë tregje potenciale për produktet e kompanisë mikrofinanciare. - Një strategji pozicionimi mund t’a ndihmojë institucionin për të përcaktuar se si klientët e perceptojnë produktin dhe se si ai u paraqitet atyre. - Veprimtaritë promovuese mund të rrisin shkallën e njohjes së produktit nga ana e klientit.

Reduktimi i numrit të klientëve të humbur

- Progami i marketingut i jep mundësi kompanisë të monitorojë dhe të analizojë sjelljen konsumatore, në këtë mënyrë ajo mund t’i paraprijë problemeve të mundshme dhe në mënyrë proaktive t’i trajtojë ato përpara se klienti të jetë larguar.

Norma të përmirësuara shlyerje

- Analiza e konsumatorit mund t’a ndihmojë institucionin të identifikoj shkaqet për nivelet e ulta të shlyerjeve - si dizenjim produkt i papërshtatshëm, goditje të jashtme, shpërndarje e dobët - në mënyrë që zgjidhjet e duhura dhe të përshtatshme të vihen në vend.

Faktorët e Jashtëm

Konkurrenca - Programi marketing i mundëson institucionet të monitorojnë konkurrencën dhe ndikimet që ajo ka mbi klientët, kështu që Institucionet e Mikrofinancës mund të ambjentohen ose mund të qëndrojnë në ballë të konkurrencës.

Mjedisi ekonomik - Kërkimi i tregut mund të nxjerr në pah faktorët që ndikojnë në ekonominë lokale (moti, pushimet fetare, etj.) që mund të ndikojnë qoftë tek kërkesa e klientëve për produktet mikrofinanciare, qoftë edhe tek aftësia e tyre për të paguar.

20

Mjedisi politik / rregullues - Kërkimi i tregut mund të zbulojë me saktësi politikat dhe rregullimet e ndryshme që mund të ndikojnë në normat e interesit që institucioni duhet të mbajë, nivelet e kapitalizimit, etj.

Goditjet e jashtme - Një program marketing i mundëson institucionit që të analizojë çdo ndryshim të mundshëm në kërkesën e produktit, për shkak të ndryshimeve katastrofike, siç janë përmbytjet, luftërat, krizat ekonomike, etj.

1.6. Elementet kryesore të një programi marketing

Një program marketing zakonisht ka shtatë komponentë kryesor që janë;21

1. Studim tregu/Analizë tregu. Ky hap i parë i ofron institucionit të mikrofinancës

"foton/paraqitjen e gjerë" dhe të plotë të tregut aktual dhe potencial të shërbimeve

financiare. Analiza e tregut u mundëson MFI-ve që të; (1) zhvillojnë një profil të

konsumatorëve ekzistues në terma të madhësive të kredisë dhe demografisë, të tilla si

sektori dhe gjinia, dhe (2) vlerësojnë karakteristikat e tregut potencial përsa i përket

shpërndarjes gjeografike dhe nevojave për shërbime financiare. Analiza gjithashtu i

krijon mundësi institucionit që të thellojë më tej segmentimin e tregut të synuar për të

përcaktuar se cilat lloje të shërbimeve kërkohen nga secili segment dhe cilat segmente

janë më fitimprurëse.

2. Analiza konkurruese. Mjedisi konkurrues përbëhet nga ofruesit e drejtpërdrejtë të

shërbimeve të mikrofinancës (MFI-të e tjera ose bankat tregtare), ofruesit e

shërbimeve informale (huadhënësit ose financuesit e tregtisë), dhe një numër i madh

variablash të jashtme që i japin formë tregut (faktorët makroekonomik). Duke studiuar

konkurrencën, MFI-të janë të informuara në lidhje me llojet e shërbimeve financiare

që ofrohen nga konkurrentët e tyre, dhe se si këto produkte qëndrojnë dhe krahasohen

me produktet e tyre, në drejtim të çmimeve, kanaleve të shpërndarjes, etj, dhe llojet e

klientëve që përdorin këto shërbime. Niveli (numri i drejtpërdrejtë i konkurrentëve),

tipi (formal kundrejt informal), dhe natyra (d.m.th, i koncentruar apo i fragmentuar) e

konkurrencës, të gjitha këto ndikojnë në atë se si një MFI vendos t’a pozicionojë

veten në mënyrë strategjike në treg, si edhe në veprimet që ajo do të ndërmarrë.

3. Analiza e sjelljes konsumatore. Kjo analizë mundëson institucionin të përmirësojë

produktet ekzistuese dhe/ose të zhvillojë produkte të reja sipas nevojave dhe

preferencave të klientit. Pyetjet kyçe që adresohen në këtë analizë janë norma e

ruajtjes së klientëve, arsyet kryesore pse konsumatorët e synuar janë larguar nga MFI-

të, kosto e humbjes dhe fitimit të një klienti, llojet e produkteve financiare ku klientët

janë më shumë të interesuar, opinionet e klientëve të MFI-së për ofertat e produktit

aktual dhe cilësinë e shërbimeve, dhe komponentët ose karakteristikat që klientët

vlerësojnë në një produkt financiar.

21

Ledgerwood J, White V. - Transforming Microfinance Institutions Providing Full Financial Services

to the Poor. 2006

21

4. Planifikim dhe pozicionim strategjik. Planifikimi strategjik është procesi i mbledhjes

së të dhënave të mësipërme për të krijuar një qasje të përgjithshme që cakton llojet e

produkteve që do të ofrohen, vendin se ku do të ofrohen, dhe mënyrën në të cilën këto

produkte do të diferencohen nga produktet e tjera. Plani strategjik do të identifikojë

fushat në të cilat institucioni ka një avantazh konkurrues dhe krahasues ndaj

konkurrentëve të tij, në mënyrë që të mund të ndërtohet mbi fuqitë e veta dhe të

përfitojë nga dobësitë e të tjerëve.

5. Analiza dhe diferencimi i produkteve. Në këtë fazë, institucioni i mikrofinancës

duhet të përdorë rezultatet e analizave të sjelljes konsumatore për të vlerësuar se cilat

produkte dhe shërbime mund t’i ofrohen klientëve me kosto-efektive dhe me fitim, pa

rritur ekspozimin e përgjithshëm të riskut ndaj institucionit. Në një treg konkurrues,

MFI duhet të përcaktojë mirë produktet dhe shërbimet e tij, në mënyrë që ato të jenë

të diferencuara nga ato të konkurrentëve të tij në sytë e publikut.

6. Promocioni dhe arritshmëria e komunikimit. Promocioni është një mjet marketingu

që mund të përdoret nga MFI-të në disa mënyra; (1) për të diferencuar produktet e saj

nga ato të konkurrencës, (2) për të prezantuar një produkt të ri tek klientët e saj, dhe

(3) për të rritur ndërgjegjësimin e klientëve ndaj institucionit dhe ofertave të

produkteve të tij. Hapat kryesore që ndiqen janë; gjetja e mesazhit që do të

transmetohet, përzgjedhja e mjeteve të duhura promovuese, dhe vlerësimi i

efektivitetit të tyre.

7. Plani i Marketingut. Një plan marketingu paraqet një busullë orientuese për MFI-në

për të kuptuar pozicionin e saj aktual dhe pozicionin se ku ajo dëshiron të jetë, dhe se

si mund të arrij deri atje. Për të qenë efektiv, plani i marketingut duhet të ketë qëllime

dhe objektiva të qarta, për mënyrën se si funksionimi i marketingut do të integrohet

në veprimtaritë e institucionit, duhet të bëjë një ndarje dhe ngarkim përgjegjësish, dhe

të caktojë një buxhet të qartë marketingu për të kryer hapa të ndryshëm.

Edhe pse secili nga komponentët e mësipërm është pjesë përbërëse e një programi të

suksesshëm marketingu, shkalla dhe thellësia në të cilën këto komponentë zbatohen nga

një institucion, varet nga mjedisi ku ai operon, nga niveli i zhvillimit të tij institucional

dhe nga objektivat e tij strategjike.

Institucionet që kanë kohë në treg, por që kanë përjetuar rritje të ngadalshme të portofolit

në vitet e fundit për shkak të hyrësve të rinj, do të kenë një qasje të ndryshme të

marketingut nga institucionet që operojnë në një treg të pangopur ku potenciali për

zgjerim është i lartë. Pjesa më poshtë parashtron një kuadër të përgjithshëm nga i cili

institucioni mund të përcaktojë llojin më të përshtatshëm të programit marketing për

veten e tij.22

22

Nicholls A, - Social Entrepreneurship, New models of sustainable Social change, 2009

22

1.7. Nivele të ndryshme marketing të aplikuara në mikrofinancë

Dy faktorë përcaktues, që kuadrojnë nivelin e përgjithshëm të zhvillimit të programit

marketing në një MFI janë: natyra e tregut dhe niveli i sofistikimit të institucionit.23

Tregjet. Natyra e tregut është presioni i parë me të cilin përballen MFI-të për të

përcaktuar llojin e programit marketing që i nevojitet për të pasur sukses (të sigurojnë

qëndrueshmëri). Faktor kyç është niveli i kërkesës potenciale në krahasim me kërkesën

efektive për shërbime financiare. Tre kategoritë kryesore, ose lloje të tregjeve janë:

Tregje të reja, të cilat karakterizohen nga shërbime financiare të pakta ose të

kufizuara në numër, me një kërkesë të vogël reale për këto shërbime, ku në fokus

të institucionit është zhvillimi i produkteve të duhura dhe krijimi i një tregu në

përgjithësi për produktet e mikrofinancës.

Tregje në zhvillim ose në rritje, ku ka një rritje të kërkesës efektive për shërbimet

financiare, por MFI-të nuk janë në gjendje t’a plotësojnë këtë kërkesë dhe

vëmendja e institucionit është në zhvillimin e tij dhe të sistemeve për t’a

përmbushur atë.

Tregje të maturuara ose të zhvilluara, ku shërbimet financiare janë tashmë në

dispozicion të konsumatorëve, ku konkurrenca është zhvilluar në mes të ofruesve

të shërbimeve, dhe ku MFI-të duhet të përqendrohen në përmirësimin e

përgjegjësisë ndaj interesave të klientit dhe në diversifikimin e produkteve të tyre.

Në tregjet e maturuara, kërkesa efektive është afër nivelit të kërkesës potenciale.

Natyra e Institucionit. MFI-të nuk janë homogjene. Ka një gamë të gjerë të strukturave

formale të MFI-ve, të tilla si OJQ-të, Unionet e Kreditit, organizatat me bazë fshati (njësi

të vogla rurale banimi), dhe bankat tregtare. Ato mund të kenë qëllime dhe klientelë të

ndryshme, mund të jenë në nivele të ndryshme të maturimit dhe të zhvillimit, dhe mund

të kenë nivele të ndryshme disponibiliteti të burimeve financiare.

o Lloji i institucionit. Programet e OJQ-ve kanë tendencë të përqendrohen në

ofrimin e kredive për të varfërit ose për ata që nuk kanë akses në shërbimet

financiare. Këto programe zakonisht nuk kanë një staf financiar profesional në

bordin drejtues, kështu që njohja me marketingun është relativisht e ulët dhe

zakonisht e kufizuar në promovimin e produktit të kredisë. Në anën tjetër, bankat

tregtare janë ato që kanë programet më të organizuara të marketingut, dhe

vendimi i tyre për të hyrë në tregun mikrofinanciar zakonisht vjen nga një analizë

e kujdesshme tregu dhe segmentimi që i bëhet atij.

o Niveli i zhvillimit/pjekurisë. Sa më i zhvilluar të jetë institucioni (sa më i madh

numri i klientëve, madhësia e portofolit, dhe progresi drejt rrugës së

qëndrueshmërisë), aq më e madhe është të kuptuarit e nevojës së informacionit,

dhe feedback-u i marrë prej klientëve siguron qëndrueshmëri. Ndërkohë që 23

Yunus M; Creating a World Without Poverty; Social Business and the Future of Capitalism, 2007

23

institucionet zhvillohen, atyre u nevojitet një sistem më formal i mbledhjes dhe

transmetimit të informacionit në të gjithë institucionin. Kompanitë e vogla mund

t’a monitorojnë sjelljen e klientit nëpërmjet takimeve informale, por pasi numri i

klientëve dhe gama e produkteve të ofruara rritet, lind nevoja për sisteme më të

formalizuara.

o Qëllimi i institucionit. MFI-të që fokusohen në zbutjen e varfërisë kanë prirjen për

të zhvilluar sisteme monitoruese për të matur impaktin e programit të tyre tek

klientët, në vend që të vlerësojnë përputhshmërinë e produkteve të tyre me

nevojat e klientëve. Bankat tregtare, nga ana tjetër, në qëllimet dhe objektivat e

tyre janë thjesht të orientuara drejt fitimit. Kështu, bankat që hyjnë në tregun

mikrofinanciar i kushtojnë më shumë kohë dhe vëmendje mbledhjes së

informacioneve të nevojshme që e bëjnë institucionin e tyre më fitimprurës,

informacione si analiza e konkurrencës dhe segmentimi i tregut, dhe më pas të

dhëna mbi klientët dhe mirëqenien e tyre familjare.

o Burimet e financimit. Niveli i burimeve financiare ndryshon sipas nivelit të

zhvillimit dhe pjekurisë së MFI-së. MFI-të e reja në treg, në veçanti, programet e

OJQ-ve, zakonisht nuk janë në gjendje të zotërojnë burime financiare për të

përmbushur kërkesën. Vetëm kur MFI-të kanë zgjidhur problemin e gjetjes së

fondeve për kredi, atëherë marketingu bëhet një çështje e rëndësishme për ta.

Edhe pse disa institucione nuk i kanë fondet e nevojshme për të zhvilluar një

sistem të mirëfilltë marketingu, ka disa ndërhyrje me kosto të ulët që mund të

bëhen për të ndihmuar krijimin e një kulture solide marketing brenda institucionit,

të tillë si evidentimi herë pas here i normave të dezertimit të klientit, ngritja e

grupeve të fokusit për të kërkuar dhe për të marrë feedback-un e klientëve, etj.

Përvojat aktuale në fushën e MFI-ve kanë treguar se programet e tyre të marketingut

mund të grupohen në tri kategori kryesore:

(1) Programe elementare: Shqetësimet kryesore për MFI-në sillen rreth asaj se cilët janë

klientët e saj, ku janë të vendosur ata, si t’jua përshtasin produktet bazë, dhe si të

komunikojnë me ta. Në këtë nivel, programi i marketingut konsiston në përcaktimin e një

tregu të synuar, në promovimin e një produkti të vetëm dhe variacionet e mundshme të

atij produkti, dhe në mbledhjen e informacionit mbi klientët në mënyrë informale.

(2) Programe mesatare: Në këtë rast shqetësimet kryesore të institucioneve

mikrofinanciare kanë të bëjnë me kënaqësinë konsumatore, rentabilitetin e institucionit,

dhe të kuptuarit e mjedisit të gjerë. Nën këtë program, zhvillohen studime periodike të

tregut, dhe është mjaft i zhvilluar sistemi i menaxhimit të informacionit, i cili është i

lidhur ngushtë me përpjekjet e marketingut, dhe ku formalizohet komunikimi i

brendshëm midis drejtorëve dhe oficerëve të kredisë, dhe linja e produktit zgjerohet

përtej shërbimeve bazë.

(3) Programe të avancuara: Çështjet kryesore të institucioneve mikrofinanciare në këtë

nivel kanë të bëjnë me gjetjen e klientëve të duhur dhe gjetjen e përshtatshme të miksit të

24

produkteve, dhe identifikimi i pozitës strategjike të institucionit brenda tregut përmes

diferencimit dhe diversifikimit të produkteve. Karakteristikat e këtij programi përfshijnë

krijimin e departamentit të marketingut me buxhetin e caktuar, segmentimin e tregut për

të kuptuar se ku produktet e reja duhet të vendosen, dhe ofrimin e një game të gjerë të

produkteve dhe shërbimeve të përshtatura me karakteristikat e tregut të synuar.

1.8. Bashkërendimi i përpjekjeve marketing

Çështjet kyçe në organizimin e përpjekjeve marketing brenda një MFI janë: si hartohet

plani i marketingut, cilët janë anëtarët e stafit të marketingut, si rrjedh/qarkullon

informacioni brenda institucionit, cilat sisteme po përdoren, dhe se si MFI cakton

buxhetin e marketingut.

Plani Marketing. Planet marketing mund të jenë pjesë e planit strategjik të institucionit,

duke paraqitur objektivat për rritjen e informimit ose duke u fokusuar në aspektin

publicitar. Në këtë rast, plani caktohet nga drejtori me ndihmën e një ose dy personave të

tjerë. Në një program më formal marketing, zakonisht punësohet një konsulent i jashtëm

për të mbledhur dhe analizuar informacionin, dhe më vonë bëhet bashkëpunimi me ekipin

e marketingut për t’a zhvilluar planin. Ky lloj plani integron lojtarë dhe departamente të

ndryshme të institucionit dhe shqyrtohet dhe rishikohet vit pas viti.

Personeli. Ka dy nivele të stafit marketing në një MFI; (1) analistët e tregut dhe

planifikuesit strategjik, dhe (2) oficerët e fushave të ndryshme dhe kontaktuesit me

konsumatorët. Në institucionet që kanë pak kohë në treg dhe që kanë një personel të

kufizuar, është drejtori ai që menaxhon të gjitha veprimtaritë e markteingut. Me rritjen

dhe zhvillimin e institucionit, zhvillohen departamentet e specializuara të marketingut

dhe kontraktohen agjenci publicitare. Megjithatë, oficeri i kredisë mbetet vija e parë e

kontaktit dhe lidhja primare me klientët për MFI-në. Për shkak të mungesës së

kapaciteteve të brendshme, shumë MFI përdorin burime të jashtme për të kryer studimet

mbi konsumatorët dhe për të drejtuar fushatat e marketingut.

Qarkullimi i informacionit. Në një MFI, informacioni i marketingut qarkullon në dy

drejtime - informacionet e mbledhura nga oficerët e kredisë transmetohen tek

menaxherët, pastaj kalohen dhe përpunohen nga menxherët e lartë, dhe më pas

komunikohen në formën e vendimeve ose politikave të reja tek nivelet e degëve ose tek

oficerët e kredisë. MFI-të e reja dhe të vogla për të siguruar qarkullimin e

informacioneve, mjaftohen me takimet dhe mbledhjet mujore të personelit. Por, kur

institucioni fillon të maturohet, nevojitet një mekanizëm më formal.

Për shembull, Microbank24

në Benin u kërkon oficerëve të saj të kredisë të përfshijnë në

raportet e tyre mujore edhe informacionet mbi klientët.

Kostot. Përveç fondeve të caktuara për publicitet, shumica e MFI-ve nuk kanë një buxhet

të veçantë për marketingun. Oficerët e kredisë dhe menaxherët rajonal shpesh kryejnë 24

http://www.microbanklacaixa.com/Shkurt 2012

http://www.microbanklacaixa.com/Shkurt

25

kërkime tregu përmes kontakteve të përditshme me klientët, dhe pastaj i’a raportojnë këtë

informacion menaxherëve të tyre. MFI-të që kanë një program marketing të mirë-

organizuar, bëjnë një buxhetim për marketingun e tyre. Për shembull, BancoSol25

në

Bolivi, ka një buxhet të madh të marketingut, ku 20 % shkon për publicitet dhe 80 % për

kërkim tregu.

Përgatitja e brendshme. Për të bërë efektiv programin marketing të institucionit,

kombinohen disa fakorë si: menaxhimi i sistemeve të informacionit, menaxhimi i

oficerëve të kredisë, dhe skemat nxitëse. Një menaxhim i mirë i sistemeve të

informacionit lehtëson mbledhjen dhe monitorimin e informacionit, që siguron një

analizë të portofolit të kredisë në kohën e duhur. Sistemi i bonuseve dhe shpërblimeve

cakton objektiva të qarta për performancën ndaj klientëve dhe nxit oficerët e kredisë për

të adresuar dhe kuptuar shqetësimet e klientëve. Përveç kësaj, një program stimulues që

shpërblen oficerët e kredisë për arritjen e rezultateve me performancën e duhur, ndihmon

në forcimin e besnikërisë nga ana e punonjësve dhe në mbajtjen e oficerëve të kualifikuar

të kredisë.

1.9. Disa mësime rreth marketingut

Marketing do të thotë të njohësh klientin tënd, të njohësh konkurrentët dhe

mjedisin e biznesit ku operon. Një MFI duhet të monitorojë nga afër nevojat e

klientit dhe kushtet e tregut për t’ju përshtatur ndryshimeve në kërkesë, dhe për të

qëndruar një hap përpara konkurrencës.

MFI-të duhet të jenë proaktive në mbledhjen dhe analizimin e informacioneve

marketing, por edhe duhet t’i bashkërendojnë përpjekjet e tyre në përputhje me

objektivat strategjike të institucionit, me kapacitetet e tyre dhe me burimet e

disponushme financiare.

Oficerët e kredisë, duke qenë kontakti i vijës së parë me klientët, përbëjnë burimin

kryesor të informacioneve të tregut për MFI-në, dhe për suksesin e institucionit

është e rendësishme të sigurohesh që ato janë të përshtatshëm në detyrën që ju

është caktuar.

Analiza e tregut është më e rëndësishme në tregjet krejtësisht të reja dhe

relativisht të ngopura. Në tregjet në zhvillim, kërkesa është e mjaftueshme për të

gjeneruar fitimet që vështirësohen nga probleme të tjera, të cilat zgjidhen nga

programet e marketingut.

Marketingu duhet të jetë një funksion i integruar brenda një MFI-e, ku të gjithë

duke filluar nga menaxherët e lartë deri tek oficerët e kredisë kanë një rol të

rëndësishëm për të luajtur. Kjo është veçanërisht e vërtetë për ato MFI me burime

25

http://www.bancosol.com.bo/Shkurt 2012

http://www.bancosol.com.bo/Shkurt

26

të kufizuara, që nuk kanë një departament të veçantë marketing apo një ekip

tërësisht të dedikuar marketingu.

Qëllimi i institucionit shpesh përcakton tregun e tij dhe ndikon në natyrën e

programit të tij marketing. Për shembull, një MFI që ka në fokus zbutjen e

varfërisë, ka të ngjarë të shqetësohet më tepër në vlerësimin e ndikimit që kanë

produktet e tyre në ekonominë familjare dhe në mirëqenien e klientit, se sa në

kënaqësinë që klienti përfiton prej këtyre produkteve apo shërbimeve.

27

KAPITULLI II

LITERATURA MBI MARKETINGUN E MFI-ve

2.1. Strategjia marketing e institucioneve të mikrofinancës

Disa nga sfidat më tipike me të cilat ndeshen ofruesit e shërbimeve të mikrofinancës dhe

që mund të adresohen me anë të marketingut janë:

a) Nivel i ulët i njohjes:

Klientët potencial mund të mos jenë shumë të familjarizuar me institucionin dhe në këtë

mënyrë MFI do të jetë jashtë konsideratave të tyre në momentin që duan të kërkojnë

kredi apo të depozitojnë kursimet e tyre.

b) Niveli i ulët i të kuptuarit:

Klientët e mundshëm mund të kenë dëgjuar diçka rreth institucionit, por nuk e kanë

shumë të qartë së çfarë bën dhe çfarë ofron ai.

c) Norma të ulta përfshirjeje:

Klientët potencial e njohin institucionin, njohin edhe veprimtaritë e tij, por nuk gjejnë

arsye të forta për të marrë kredi tek ai, apo për të depozituar kursimet e tyre.

d) Norma të ulta rikthimi:

Konsumatorët që kanë qenë dikur klientë të institucionit nuk gjejnë më arsye të forta për

të vazhduar të jenë sërisht klientë të tij.

Detyra e menaxherit të marketingut është të identifikojë problemet me të cilat ndeshet

MFI, të hartojë dhe të zbatojë strategjitë e duhura për t’ju përgjigjur problemeve, si edhe

të ndjek rezultatet e dëshiruara.

2.1.1. Procesi i zhvillimit të strategjisë marketing

Një strategji e mirë-menduar marketingu është një proces që përfshin punën në terren,

bashkëpunimin e stafit dhe të menaxhimit dhe më së shumti ka të bëjë me “të menduarit

në mënyrë të qartë”.

Në përgjithësi ndiqen katër hapa për të projektuar një strategji marketingu:

1. Analizimi i problemit:

Hapi i parë ka të bëjë me identifikimin e problemit, të cilit mund t’i gjendet zgjidhja me

anë të marketingut. Mjetet dhe mënyrat që mund të jenë të dobishme në këtë proces

trajtohen në një kapitull tjetër. Vetëm pasi është përmbushur dhe realizuar ky hap, mund

të projektohet strategjia e duhur e marketingut.

2. Përcaktimi i objektivave dhe strategjive:

Pasi identifikohen sfidat me te cilat po ndeshet institucioni i mikrofinancës, menaxherët

duhet të caktojnë objektivat dhe të përzgjedhin dy apo tre strategji për të përmbushur

28

secilën nga këto objektiva. Strategjitë marketing janë nismat e gjera mbi të cilat do të

përqendrohet institucioni, si p.sh; përmirësimi i shërbimit konsumator, apo lançimi i një

marke të re produkti.

Disa institucione mikrofinance janë mjaft entuziaste mbi taktikat e marketingut dhe

nxitojnë të pretendojnë për klientë abstraktë, apo të reduktojnë masat e tyre mbrojtëse.

Asnjë nga këto veprime nuk duhet të kryhet pa u caktuar më parë objektivat dhe

strategjitë e duhura.

3. Përzgjedhja e taktikave:

Teknikat marketing janë iniciativat apo politikat specifike që institucioni ndërmerr si p.sh,

spote publicitare në radio, marketing i bazuar në evenimente, reduktim çmimesh, etj.

Pasi përcaktohet edhe stategjia e marketingut, është relativisht shumë më e lehtë për të

zgjedhur taktikat më efektive dhe efiçiente që çojnë në arritjen e objektivave. Ka një

larmishmëri të taktikave tradicionale marketing si fletë-palosjet e printuara, televizioni,

radio, billboard-et, etj. Por ka edhe teknika më pak formale si promocioni në terren apo

marketingu i thashethemeve.

4. Ekzekutimi i strategjisë:

Marketingu nuk është një shkencë që bazohet në “para-përcaktimin mekanik”, por më së

shumti është e drejtpërdrejtë. Fuqia e marketingut qëndron në zbatimin e tij -

komunikimin efektiv, burimet e duhura financiare dhe njerëzore, personelin e mirë-

trajnuar dhe bashkëpunimin e shkëlqyer mes departamenteve të institucionit të

mikrofinancës.

5. Matja e rezultateve:

Efektiviteti i një strategjie marketing mund të gjykohet vetëm me anë të një sistemi të

vazhdueshëm monitorimi dhe ndjekjeje. Është menaxheri i marketingut ai, të cilit i takon

të justifikojë efektivitetin e kostove dhe rezultatet e çdo njësie dollari, euro apo leku të

shpenzuar.

Përcaktimi i buxhetit marketing: Historikisht kompanitë e mikrofinancës kanë patur buxhete mjaft të ulta për marketingun. Duke qenë se kushtet e tregut të mikrofinancës kanë ndryshuar, ato kanë filluar të shpenzojnë më shumë në këtë drejtim me qëllim që të garantojnë rritje të kompanive të tyre. Nuk ka ndonjë formulë magjike që mund të përdoret në përcaktimin e buxhetit marketing. Një ndër mënyrat më të mira për të realizuar këtë është të kihet parasysh se sa janë mundësitë e institucionit (në terma monetare) për të shpenzuar në marketing. Një përqasje tjetër është të përcaktohen rezultatet e dëshiruara dhe të vendoset sesa para duhen shpenzuar për të arritur këtë rezultat. P.sh, nëse duam që të kemi nje rritje prej 25%, sa duhet të shpenzojmë në marketing. Një buxhet i mirë marketingu duhet të mbajë në konsideratë mjedisin konkurrues dhe performancën financiare të institucionit. Për më tepër, kostot e marketingut variojnë ndjeshëm nga një vend në tjetrin. Institucionet që operojnë në tregje me industri të zhvilluar publiciteti janë të prirura të shpenzojnë më tepër.

29

Testi përfundimtar i çdo strategjie marketing është kthimi nga investimi (ROI). Çdo departament marketingu duhet të demonstrojë se paratë e shpenzuara në marketing po “investohen“ dhe jo “shpenzohen”, dhe që po i vijnë në ndihmë institucionit që të rritet dhe të përmbushë misionin e tij.

2.1.2. Strukturimi i departamentit të marketingut

Krijimi i kapaciteteve marketing të një kompanie mikrofinance ka të bëjë me marrjen e

vendimeve të tilla si: do të punësojmë punonjës nga jashtë institucionit, apo do të

trajnojmë punonjësit e brendshëm, cilat do të jenë përgjegjësitë e tyre dhe, cila do të jetë

lidhja e ndërvarësisë që ato do të kenë brenda institucionit.

Në një institucion mikrokrediti, menaxheri i marketingut ka përgjegjësitë e mëposhtme:

1. Zhvillimi i strategjisë marketing:

Zhvillimi, zbatimi, dhe monitorimi i planit marketing;

Projektimi i strategjive marketing dhe taktikave të komunikimit.

Identifikimi dhe bashkëpunimi me agjenci të jashtme për të ekzekutuar në mënyrë

efektive taktikat e komunikimit.

Bashkëpunimi me personelin operacional për të implementuar taktikat marketing.

Hartimi i një metode të përshtatshme për të menaxhuar sistemin e informacioneve

marketing (MIS) dhe bashkëpunimi me stafin për të monitoruar dhe analizuar

rezultatet.

2. Shërbimi dhe kënaqësia konsumatore:

Zhvillimi dhe implementimi i iniciativave të shërbimit konsumator;

Kryerja e kërkimeve periodike (ndoshta edhe në bashkëpunim me kompanitë e

kërkimit) te klientët për të vlerësuar nevojat dhe nivelin e kënaqësisë së tyre.

Zhvillimi dhe zbatimi i matjeve të kënaqësisë konsumatore si edhe të

mekanizmave për të siguruar një feedback të vazhdueshëm nga klienti.

Analizimi dhe vlerësimi i shqetësimeve, problemeve të konsumatorëve dhe

rekomandimi i zgjidhjeve të mundshme.

Formulimi i politikave dhe procedurave në lidhje me shërbimin konsumator.

Mbikëqyrja dhe këshillimi i personelit mbi mënyrën se si t’i përgjigjen efektivisht

nevojave të klientëve.

Monitorimi periodik dhe hartimi i strategjisë për të përmirësuar normën e

mbajtjes së klientëve dhe besnikërinë konsumatore.

3. Zhvillimi i produktit:

Modifikimi i produkteve ekzistuese; Bashkëpunimi me punonjësit e nivelit

operacional dhe ato të shërbimit konsumator për të identifikuar problemet e

klientëve në lidhje me produktet ekzistuese dhe gjetja e zgjidhjeve, si dhe

bashkëpunimi me personelin e departamentit të financës për të analizuar kostot e

modifikimeve të mundshme.

Zhvillimi i produkteve të reja; Identifikimi i oportuniteteve të tregut dhe zbulimi i

targeteve kryesore për produktet e reja; vlerësimi i kërkesës së tregut për

30

produktet e reja; bashkëpunimi me kompanitë e kërkimit të tregut për të dizenjuar

prototipe të produkteve të reja; dhe bashkëpunimi me personelin e financës për të

kuptuar kostot dhe përfitimet e produktit të ri.

4. Analiza konkurruese:

Kryerja e vlerësimeve të vazhdueshme të konkurrentëve kryesor në terma të

iniciativave marketing, ofertave të produktit, dhe përqasjeve të shërbimit

konsumator.

Monitorimi i risive marketing në industrinë mikrofinanciare për ide dhe strategji

të reja.

Niveli i kërkuar i eksperiencës së menaxherit të marketingut varet nga niveli i

konkurrencës së kompanisë së mikrofinancës, nga strategjitë e biznesit, dhe nga sfidat

marketing.

Një menaxher i përshtatshëm për këtë pozicion duhet të ketë të paktën disa vjet

eksperiencë në marketing, veçanërisht në kërkimin dhe analizimin e tregu, zhvillimin e

strategjive marketing, zhvillimin e planeve marketing, planifikimin e komunikimit të

integruar marketing dhe monitorimin e iniciativave marketing.

Më e rëndësishmja është që menaxheri i marketingut duhet të kalojë disa orë kohë në

terren (të paktën dy ditë në javë), të punojë me stafin operacional dhe të familjarizohet me

situatën.

Në dallim nga puna tradicionale e marketingut, mikrofinanca kërkon një bashkëpunim

interaktiv me konsumatorët me të ardhura të ulta, si dhe një bashkëpunim shumë të

rëndësishëm me stafin që punon në terren, si drejtues dege, oficerë kredie dhe stafi tjetër i

degëve. Pozicionimi i funksionit të marketingut në strukturën organizative ndryshon nga

njëri institucion në tjetrin. Por rekomandohet që menaxheri i marketignut të jetë në të

njejtin nivel si menaxheri i kredisë. Funksioni marketing përfaqëson zërin e klientëve

brenda në institucion. Nëse ky pozicion është i një niveli të mesëm menaxherial, atëherë

zëri i klientit nuk do të mund të përfaqësohej siç duhet në nivelet më të larta

menaxheriale. Përveç pranisë së një eksperti marketing, për kompanitë e mikrofinancës

është e nevojshme të krijohen edhe kapacitete të tjera marketing në nivele të ndryshme të

institucionit, si p.sh, monitorimi dhe vlerësimi i impaktit të mikrokredive, në mënyrë që

të përmbushet sa më mirë misioni i institucionit të mikrofinancës.

Rast studimi 2.1:

FAF-DC është institucioni mikrofinaciar me shtrirjen më të madhe në Shqipëri me rreth 4500 klientë aktivë dhe 27 pika të ofrimit të shërbimit në të gjithë Shqipërinë. Në këtë institucion mikrokredie funksioni i marketingut është në të njëjtin nivel si funksioni i kredisë dhe menaxheri i marketingut është përgjegjës për:

Kryerjen e studimeve të kërkimit të tregut,

Matjen e nivelit të kënaqësisë konsumatore,

Përcaktimin, implementimin dhe vlerësimin e strategjive promocionale,

Kërkimin dhe zhvillimin e produkteve dhe tregjeve të reja,

Zhvillimin, implementimin, dhe vlerësimin e sistemeve për krijimin e programeve të besnikërisë konsumatore,

31

Zhvillimin, implementimin dhe vlerësimin e strategjive të shërbimit konsumator,

Menaxhimin e marrëdhënieve publike me shoqata të mikrokreditit, mbështetjen dhe trajnimin e organizatave dhe ofruesve të produkteve dhe shërbimeve për mikro-sipërmarrësit,

Monitorimin e konkurrencës,

Propozimin dhe pjesëmarrjen në studime mbi hapjen e degëve të reja,

Propozimin dhe ofrimin e udhëzimeve në lidhje me identitetin vizual të MFI-së,

Propozimin e planit marketing strategjik,

Propozimin e nxitësve dhe motivuesve për personelin,

Projektimin dhe mbikëqyrjen e faqes së web-it.

FAF-DC vendosi të rekrutojë një menaxher marketingu nga jashtë institucionit për arsyet e mëposhtme:

a) U analizuan aftësitë e personelit ekzistues dhe asnjë kandidat nuk përmbushte kërkesat e duhura për atë pozicion.

b) Institucioni dëshironte të sillte një frymë të re, me ide dhe njohuri të reja, gjë që solli ndryshime domethënëse në mënyrën se si u shërbehej klientëve.

Funksioni i marketingut pati rezultatet pozitive të mëposhtme për këtë institucion;

Fokusim në orjentimin drejt klientit,

Standartizim të imazhit të institucionit,

Vendosje të një mekanizmi efiçient për të komunikuar me konsumatorët,

Krijim të një sjelljeje pozitive drej shërbimit konsumator në departamentin e kredisë,

Promovim të kreativitetit si një nga bazat e rritjes institucionale.

“Ekziston një prirje në institucionet e mikrokreditit për të deleguar punën e marketingut tek procesi i kredisë, gjë e cila në shumicën e rasteve është jo-produktive sepse treguesit operacional - si rritja e portofolit dhe cilësia e portofolit kthehen në pengesa për të arritur shërbimin e dëshiruar konsumator, i cili në fund të fundit është ai që siguron vazhdimësinë ose të ardhmen e MFI-së. Shkalla e rëndësisë që i jepet këtij funksioni është e lidhur ngushtë me karakteristikat e tregut në të cilin realizohen veprimtaritë (madhësia e tregut, niveli i konkurrencës), si edhe me shkallën e zhvillimit të institucionit të mikrofinancës.”

2.2. Kuptimi i konsumatorëve të mikrofinancës

Një institucion mikrofinaciar që ofronte vetëm kredi individuale, vendosi të prezantojë

produktin e kredive SME për të kapur një segment të ri tregu. Pas bisedimesh me

konsumatorët, ata ishin të bindur se për këtë produkt do të kishte kërkesë tregu. Nisur nga

kjo, kompania zhvilloi produktin - kushtet e kredisë, madhësinë e kredisë, normat e

interesit, etj. Për të marrë një kredi të tillë, klientëve do t’u kërkohej një titull pronësie, që

do të përdorej si kolateral.

Në rastin e Shqipërisë, në sektorë të tillë si bujqësi, blektori, tregti, shërbime, artizanat,

etj, shumë pak sipërmarrës kanë një llogari bankare dhe shumë femra sipërmarrëse nuk

zotërojnë tituj pronësie në emër të tyre. Në fillimet e tij produkti nuk pati sukses derisa

32

më vonë ai u modifikua me kushte më pak shtrënguese, duke lejuar më shumë

fleksibilitet dhe përshtatje. Të dëgjosh dhe t’i përgjigjesh kërkesave të konsumatorëve

është vendimtare për të pasur sukses në mikrofinancë.

2.2.1. Të lexosh mendjen e konsumatorit

Një individ i caktuar kalon në pesë faza nga momenti që dëgjon për herë të parë rreth një

MFI-e deri në momentin kur ai/ajo shndërrohet në një klient besnik të tij. Ndërkohë që

institucioni zhvillon strategjitë e tij marketing, ai duhet të identifikoj fazën në të cilën

ndodhen konsumatorët e tij.

Figurë 2.1 Pesë fazat e eksperiencës së konsumatorit

Segmente të ndryshme konsumatorësh mund të ndodhen në faza të ndryshme. P.sh, nëse

një institucion mikrofinance sapo ka lançuar produktin e kredisë për SME-të, klientët

potencial të këtij produkti, vetëm në këtë rast mund të vihen në djeni të pranisë së

Njohja

Konsiderata,

hulumtimi, vizita

Aktivizimi

Përsëritja / Klient i

besueshëm

Ndikimi tek

të tjerët

Faza 1

Faza 2

Faza 3

Faza 4

Faza 5

“Kam dëgjuar për këtë institucion

mikrofinance dhe duket i mirë për të

marrë një kredi.”

“Jam i interesuar dhe kur të kem nevojë

për ndonjë kredi, do t’a konsideroj këtë

institucion mikrofinance.”

“I kam krahasuar alternativat që kam,

dhe kam vendosur të marr një kredi në

këtë institucion të mikrofinancës.”

“Unë kam një eksperiencë mjaft pozitive

me këtë institucion mikrofinance dhe do

të vazhdoj të punoj me të përsëri.”

“Ky institucion mikrofinance më pëlqen

aq shumë, sa që do të jua rekomandoj

atë edhe miqve dhe të njohurve të mi.”

33

institucionit. Në të njejtën kohë, ky institucion mikrofinance mund të jetë duke bërë

përpjekje për të kthyer klientët ekzistues të kredisë individuale në klientë besnikë.

Figurë 2.2 Objektivat marketing

Objektivi i çdo taktike marketing është që të nxisë një individ të kalojë në fazat

pasardhëse në këtë cikël, pra nga prospekt në konsumator, dhe më tej në konsumator

besnik (riblerës i shërbimit të mikrokredisë).

Njohja

Konsiderata,

hulumtimi, vizita

Aktivizimi

Përsëritja / Klient i

besueshëm

Ndikimi tek

të tjerët

“Krijimi i vetëdijes

konsumatore, kështu që

ata të mendojnë për

institucionin kur t’ju

nevojitet nje kredi.”

“Krijimi i kuptimit të

produkteve të ofruara dhe

i mënyrës së krahasimit

me konkurrencën.”

“Shpjegimi konsumatorit

rreth përfitimeve të

produktit me qëllim që ai

të vendosë të marrë

kredi.”

“Shpërndarja e

përfitimeve të premtuara

tek konsumatorët me

qëllim që ata të kthehen

përsëri.”

“Shpërndarja e

përfitimeve të premtuara

dhe dhënia e një arsye që

ata t’ju tregojnë miqve të

tyre.”

Faza 5

Faza 4

Faza 3

Faza 2

Faza 1

34

2.2.2. Kërkimi konsumator

Në qendër të marketingut qëndron kërkimi konsumator. Me anë të këtij kërkimi,

institucionet e mikrofinancës kuptojnë konsumatorët dhe arrijnë t’i përgjigjen nevojave

dhe kërkesave të tyre.

Procesi i kërkimit;

(1). Përcaktimi i problemit të kërkimit,

(2). Përcaktimi i metodologjisë së kërkimit duke konsideruar elementët e mëposhtëm:

Kërkim cilësor, sasior, apo një kombinim i tyre,

Kërkim në terren apo kërkim laboratorik,

Mjetet e kërkimit si udhëzimet e diskutimeve apo instrumentet e studimit,

Kampioni ose zgjedhja e popullimit, p.sh, klientë ekzistues, klientë potencial,

meshkuj, femra, segment gjeografik, të ardhura neto mujore të biznesit, cikli i

kredisë, etj.

(3). Kryerja e kërkimit,

(4). Analizimi i rezultateve,

(5). Përgatitja e raportit të kërkimit dhe rekomandimeve përkatëse.

Përcaktimi i pyetjes kërkimore;

Pyetja e parë që një institucion mikrofinance duhet të ngrejë është: “Çfarë n’a nevojitet të

dimë?” Menaxherët shpesh pretendojnë se nuk e kuptojnë sjelljen e një klienti të caktuar.

Por, pa përcaktuar qartësisht se çfarë dëshirohet të dihet, rezultatet e kërkimit nuk do t’i

vinin aspak në ndihmë kompanisë së mikrofinancës.

Shembuj të pyetjeve të kërkimit konsumator:

Sa klientë do të ishin të interesuar për një produkt “kredi në grup”?

Cilat atribute të produktit - shuma e kredisë, kushtet, norma e interesit, komisionet e shërbimit - do të ishin më të rëndësishme për klientin?

Sa të kenaqur janë klientët me shërbimin konsumator?

Cilat janë arsyet që klientët marrin kredi tek konkurrentët dhe jo tek ne?

Pse largohen klientët pas ciklit të katërt të kredisë?

Përse klientët nuk po blejnë më produktin e kredisë sezonale?

Kërkimi cilësor ndaj kërkimit sasior;26

Sfida tjetër me të cilën ndeshen institucionet e mikrofinancës është nëse duhet të zgjedhin

një kërkim sasior apo cilësor, apo një kombinim të tyre. Është më mirë të kryhen

intervista individuale apo të realizohet një teknikë e grupit të fokusuar?

Kërkimi sasior përdor pyetësor dhe instrumente të standartizuara kërkimi për t’ju

përgjigjur pyetjes së kërkimit me një nivel statistikor të rëndësishëm saktësie. Kërkimi

sasior i përgjigjet pyetjes: “Sa?” Ç’përqindje e klientëve janë të kënaqur? Sa klientë do të

26

MOISANDER J, VALTONEN A. – Qualitative Marketing Research Mathods, A cultural approach,

Great Britain, 2006.

35

ishin të interesuar për një produkt sigurimi në bujqësi? Kërkimet sasiore shpesh përdorin

kërkimin cilësor si fillim për të projektuar më pas instrumentet sasiore.

Kërkimi cilësor shpesh përdor teknikën e grupit të fokusuar dhe intervistën e hollësishme

për të kuptuar sa më mirë sjelljet dhe qëndrimet e konsumatorëve. Kërkimi cilësor i

përgjigjet pyetjes: “Pse?” Pse janë të pakënaqur klientët? Pse klientët janë të lodhur me

procesin e dhënies së kredisë? Pse klientët janë të pa-interesuar mbi produktin e sigurimit

në bujqësi?

Tabelë 2.1 Krahasimi i metodave

Metodat Sasiore Metodat Cilësore

Janë më të kushtueshme: Nevojitet një kampion

studimi me vëllim të madh, që të garantohet

besueshmëri e lartë statistikore, gjë e cila e rrit

koston.

Janë më pak të kushtueshme.

Kërkohet kohë e gjatë për kryerje: Zakonisht duhet

10 deri në 14 javë nga projektimi i një kërkimi të

tillë deri në analizimin e rezultateve të tij.

Kërkohet më pak kohë për kryrje: Zakonisht duhet 4

deri në 6 javë nga projektimi i një kërkimi të tillë

deri në analizimin e rezultateve të tij.

Kanë nivel më të lartë saktësie: Kampioni i

studimit me vëllim të madh dhe i përcaktuar

kryesisht në mënyrë rastësore garanton që

rezultatet të jenë statistikisht përfaqësuese të të

gjithë popullimit.

Kanë nivel më të ulët saktësie: Kampioni i studimit

me vëllim të vogël dhe i mirë-përcaktuar siguron që

rezultatet të jenë të besueshme, por ato nuk janë

statistikisht përfaqësuese të të gjithë popullimit.

Tabelë 2.2 Aplikime të metodave sasiore dhe cilësore

Sasiore Cilësore

Madhësia e tregut

Kërkesa për produktet e reja

Dizenjimi i produkteve të reja

Modifikimi i produkteve

Kënaqësia konsumatore: Përqindja e konsumatorëve të

kënaqur apo të pakënaqur

Kënaqësia konsumatore: Përse konsumatorët janë të

kënaqur, apo të pakënaqur

Kërkimi për klientët e larguar

Testimi i prototipit të produktit

2.2.3. Segmentimi

Segmentimi është procesi i identifikimit të një grupi individësh me karakteristika të

ngjashme. Segmentimi i tregut të produkteve të mikrofinancës bën që strategjitë e

marketingut të rezultojnë të suksesshme.

36

Në tregun e mikrofinancës, segmentimi përdoret më së shumti për të përputhur segmentin

që u pershtatet më mirë konsumatorëve me produktet e institucionit si depozita apo kredi.

Kompania mund të përdorë shumë variabla për të segmentuar klientët e saj. Variabli më i

zakonshëm që përdoret në tregun e mikrofinancës është ai demografik - mosha, gjinia,

dhe të ardhurat.

Tabelë 2.3 Variabla që përdoren për segmentimin në mikrofinancë

Variabli Arsyetimi Aplikime

Mosha / Cikli i jetës Konsumatorët kanë nevojë/dëshirojnë

produkte të ndryshme në mosha të ndryshme.

Klientëve të moshuar ju ofrohet një produkt

kursimi 10 vjeçar për pension.

Grave shtatëzëna ju ofrohet një produkt

sigurimi shëndeti që do t’i ndihmojë të

mbulojnë kostot e maternitetit.

Gjinia Meshkujt dhe femrat kanë role dhe përgjegjësi

të ndryshme në familje, gjë e cila nënkupton se

ata kanë modele të ndryshme shpenzimesh,

kursimesh, dhe investimesh.

Nënave me fëmijë të vegjël ju ofrohet

produkt kursimi për të përballuar

shkollimin e ardhshëm të fëmijëve.

Meshkujve të rinj ju ofrohet kredi për të

blerë motoçikleta apo makina.

Të ardhurat mujore neto të

biznesit

Tregon aftësinë ripaguese të kredisë dhe

kapacitetin absorbues për produktet e tjera

financiare.

Konsumatorëve ju ofrohet kredi grupi në

vend të kredive individuale.

Të ardhurat mujore neto

familjare

Tregon aftësinë për të kursyer të një familje

dhe preferencat për likuiditet.

Konsumatorëve ju ofrohet llogari rrjedhëse

në vend të një depozite kursimesh.

Segmentimi për zhvillimin e produkteve të reja

Në zhvillimin e produkteve të reja, krahas segmentimit demografik, është i nevojshëm

edhe një segmentim tjetër më i detajuar, ai i bazuar në sjelljen financiare. Me anë të këtij

segmentimi, institucionet e mikrofinancës mund të lidhin më së miri produktet e tyre të

depozitave dhe kredisë me nevojat financiare të klientit.

Për produktet e kredisë, segmentimi duhet të marrë parasysh faktorë si; të ardhurat

mesatare mujore në dispozicion, shpenzimet familjare, asetet familjare, asetet e biznesit,

etj.

Rast studimi 2.2.

Segmentimi për kreditë individuale (FAF-DC).27

FAF-DC (Shoqëria e Parë Financiare për Zhvillim) është një institucion mikrokredie nga më të suksesshmit në Shqipëri me më shumë se 4500 klientë. Në vitin 2011, për këtë institucion u krye një kërkim në lidhje me mundësinë e segmentimit të tregut të një produkti (kredi individuale); për këtë arsye FAF-DC segmentoi konsumatorët e saj për të identifikuar se cilës kategori konsumatorësh do t’i përshtatej më mirë ky produkt.

27

http://www.faf-dc.com/Mars 2012

http://www.faf-dc.com/Mars

37

Siç paraqitet në figurën më poshtë, u identifikuan tre segmente. Në majë të piramidës është segmenti numër 3, segmenti i mikro-sipërmarrjeve që gjenerojnë të ardhura të mjaftueshme për të paguar shpenzimet familjare dhe që ju mbeten kursime të tjera të mjaftueshme për të ri-investuar në bizneset e tyre.

Figurë 2.3 Segmentimi i klientëve të mikrokredisë

Këtij segmenti mund t’i jepen shuma të mëdha kredie, sigurisht në formën e kredisë individuale. Ndërsa, 2 segmentet e tjera përfaqësojnë segementet e bizneseve të vogla familjare që kanë përfitime sezonale dhe që tërheqin para nga fitimet për të mbuluar shpenzimet familjare. Kredia mund të paguhet nga para të gjeneruara nga aktiviteti i biznesit, por edhe burime të tjera të ardhurash. Këto biznese do të ishin më të përshtatshme për të marre kredi të vogla në formën e kredive të grupit. Për të dalluar këto tri segemente u krye një analizë e detajuar e rrjedhjes së parave të të ardhurave të bizneseve dhe të ardhurave familjare. Rezultatet nga kjo analizë i mundësuan kompanisë FAF-DC të përcaktonte se cilin segment të synonte për kreditë individuale dhe t’a përshtaste produktin më tej në bazë të nevojave të tyre.

Numri i kredimarrësve

Të

ardhurat mujore

neto të biznesit

(në USD)

Segmenti i mikro-

sipërmarrjeve

Segm

enti

që

gjen

eron

të a

rdhu

ra

3 >5000

2 2500 - 5000

1 <2500

38

Segmentimi për përmirësimet e produktit dhe shërbimit

Një përdorim tjetër i segmentimit në mikrofinancë është modifikimi i produkteve dhe i

shërbimit konsumator për të përmbushur nevojat e segmenteve specifike të tregut. Kjo ka

të bëjë më shumë me diferencimin që ekziston në mesin e konsumatorëve të mikrokredisë

në lidhje me pretendimet që ata kanë ndaj niveleve të ndryshme të shërbimit konsumator

të ofruar. Disa klientë janë më shumë të prirur të vlerësojnë kohën e shërbimit, disa

ambjentet apo komoditetin e pikave të ofrimit të shërbimit, etj.

Segmentimi për marketingun

Në sektorin e mikrofinancës, segmentimi për marketingun priret të përdoret për

përmirësimet e produktit dhe të shërbimit në mënyrat e paraqitura më poshtë:

Promovimi i produktit të duhur për konsumatorët e duhur;

Për shembull ofrimi i kredive paralele sezonale tek klientët për të përfituar nga mundësitë

e biznesit, tek ato kompani që kanë mundësi për të shlyer këtë kredi.

Segmentimi i klientëve aktualë për të përmirësuar strategjinë e mbajtjes;

Për shembull zhvillimi i nismave të reja për klientët në ciklin e tretë të kredisë që shfaqin

norma të larta të braktisjes.

Kuptimi i kërkesës për produkte të reja specifike nga grupe të ndryshme klientësh;

Për shembull oficerët e kredisë njoftojnë menaxhimin që klientët e huasë në grup që janë

në ciklin e pestë të kredisë kërkojnë produkte kredie shtesë dhe sasi më të mëdha huaje.

Një segmentim më i sofistikuar merr në konsideratë “të dhënat sociografike” që kanë të

bëjnë me sjelljet dhe qëndrimet e klientëve. P.sh, institucioni mund të identifikojë femra

të moshës 25 deri në 39 vjeç, të martuara me një fëmijë që fitojnë 1 deri në 5 dollarë në

ditë, të cilat nuk ndjehen mirë duke përdorur bankat tradicionale, dhe që nuk pëlqejnë të

merren me oficerë kredie meshkuj gjatë procedurave dhe që kanë shumë pak kohë të lirë.

Ky lloj segmentimi është shumë i dobishëm kur zhvillojmë strategjitë marketing, sepse

na jep të dhëna mbi mendimet e konsumatorëve, dhe i’u përgjigjet pyetjeve si:

a) Çfarë pëlqejnë ata?

b) Për çfarë kanë nevojë?

c) Si do t’u pëlqente të trajtoheshin?28

Megjithatë, ky lloj segmentimi nuk përdoret në mikrofinancë, por ka potenciale të mëdha

për t’u zhvilluar si fushë.

28

KOTLER P, ARMSTRONG G, - Principles of Marketing, fourteenth edition, 2012.

39

2.3. Diagnoza marketing e situatës

Strategjitë marketing avangard fillojnë me një analizë të gjithanshme. Qëllimi kryesor i

marketingut është që të gjejë klientë të rinj dhe/ose të mbaj ata ekzistues. Për këtë arsye

pikënisja fillestare për të ndërtuar startegjitë e marketingut është analizimi i normës së

fitimit apo gjetjes së klientëve të rinj dhe normës së mbajtjes së klientëve aktualë.29

2.3.1. Norma e gjetjes së klientëve të rinj

Analiza e gjetjes së konsumatorëve identifikon shpejtësinë me të cilën një institucion

mikrofinance, markë, apo produkt i caktuar gjen konsumatorë të rinj. Shumica e

institucioneve mikrofinanciare përdorin operacionet e përditshme për të vlerësuar gjetjen

e klientëve të rinj. Por, këto të dhëna paraqiten në raportet e operacioneve të

mikrokredisë, duke mos u bërë pjesë e analizave për qëllime specifike marketingu.

Pesë pyetje duhet të udhëheqin analizën e gjetjes së klientëve të rinj.

Pyetja (1): A kemi penetruar plotësisht në treg?

Metrika: Depërtimi i tregut

Llogaritja: Klientët aktiv të MFI-së Totali i madhësisë së tregut të vlerësuar

Metrika: Pjesa e tregut

Llogaritja: Klientët aktiv të MFI-së Numri total i klientëve të shërbyer nga ofruesit e shërbimit mikrofinanciar

Analiza:

A po u shërbejmë të gjithë segmenteve të konsumatorëve?

A ju ofrojmë produkte dhe shërbim konsumator klientëve në plotësim të nevojave të

tyre?

A i depozitojnë klientët kursimet e tyre në disa institucione?

A marrin klientët kredi nga disa institucione të ndryshme?

29

KOTLER P, WONG V, SAUNDERS J, ARMSTRONG G, - Principles of Marketing, fourth European

edition, 2005.

40

Rast studimi 2.3. Tërheqja e klientëve të rinj, FAF-DC Tiranë Si rezulat i ritmeve rritëse të produktit të saj në pothuajse të gjitha zonat ku operonte, Shoqëria e Parë Financiare për Zhvillim (FAF-DC) intensifikoi përpjekjet për të qenë gjithnjë e më konkurruese dhe në këtë drejtim kuptoi nevojën për t’a bërë më konkurrues produktin e saj.

Grafik 2.1 Klientët e rinj të FAF-DC gjatë vitit 2011

30

Ky institucion mikrofinance ridizenjoi produktin e kredisë, veçanërisht huatë individuale, duke i bërë më fleksibile dhe më të aksesueshme për klientët e tij. Numri i konsumatorëve të rinj të fituar dhe produkti njohën rritje drastike gjatë vitit 2011, sikurse tregohet në grafikun e mësipërm.

Pyetja (2): A kanë të gjitha degët një rritje potenciale të plotë?

Metrika: Klientë të rinj për degë

Llogaritja: Numri i klientëve të rinj në degën X në Q1 Numri total i klientëve aktivë për degën X në Q1

P.sh, ky tregues për Shoqërinë e parë Financiare për Zhvillim është;

Llogaritja: Numri i klientëve të rinj të FAF-DC për vitin 2011 = 1064 = 23% Numri total i klientëve aktivë për FAF-DC 4623

Analiza:

Cilat janë arsyet që disa degë kanë një rritje më të shpejtë se të tjerat?

Çfarë strategjish promocionale po përdoren në secilën degë?

A janë disa degë më efektive se të tjerat në promovim?

A janë disa oficerë kredie më efektivë se të tjerët në promovim?

A është trajnuar i gjithë stafi në mënyrë të vazhdueshme?

A janë disa tregje më të hapura ndaj institucionit se tregjet e tjera?

30

http://www.faf-dc.com/Gusht 2012

73

95 111

104

83 84 91

46

94 86

77

120

0

20

40

60

80

100

120

140

në

nu

më

r

Klientë të rinj të FAF-DC sipas muajve gjatë vitit 2011

Klientëtë rinj

41

A kanë klientët që banojnë afër degës një njohuri të saktë mbi institucionin?

Pyetja (3): A ka secili nga produktet tona një rritje pozitive?

Metrika: Ritmi i rritjes për produkt

Llogaritja: Disbursimet e Produktit X në Q2 – Disbursimet e Produktit X në Q1 Disbursimet e Produktit X në Q1

Analiza:

Cili është sezoni i rritjes së produktit? Cilët janë muajt më të shpejtë? Cilët janë

muajt më të ngadaltë?

Muajt me ritëm të ngadaltë vijnë si pasojë e sjelljes së konsumatorëve, apo si

rrjedhojë e mungesës së promocionit nga oficerët e kredisë? Për shembull, nëse

bizneset e klientëve janë shumë aktivë gjatë stinës së verës, por temperaturat e larta

të stinës e bëjnë të pamundur për oficerin e kredisë të bëjë promovime në terren,

atëherë duhen ndërmarrë strategji të tjera marketing për të ruajtuar nivele të larta të

gjetjes së klientëve.

A është dizenjuar produkti në përputhje me nevojat e konsumatorëve?

A po njeh produkti rritje të shpejtë në zona të veçanta?

A është stafi i stimuluar për të promovuar produktin?

Për të bërë analizën e një produkti specifik, duhet të analizojmë numrin e llogarive të

kursimit, balancën mesatare të llogarive dhe frekuencën e depozitave. Në të njejtën kohë

konsideroni edhe numrin e llogarive të fjetura (jo-aktive) ndaj totalit të llogarive.

Identifikoni prirjet për secilën degë apo njësi të institucionit të mikrofinancës. Nëse

shifrat flasin për tendencë rënëse, vini në përdorim pyetjet më lart për të zbuluar shkaqet.

Pyetja (4): A po e përdorin klientët tanë të gjithë gamën e produkteve që ofrojmë?

Metrika: Numri i produkteve për konsumator

Llogaritja: Kreditë aktive + produktet aktive të kursimeve + sigurimet, etj Numri total i klientëve aktivë

Analiza:

A janë në dijeni konsumatorët për gamën e produkteve që ofrojmë?

A janë konsumatorët të përshtatshëm për gamën e produkteve?

A janë efektive strategjitë marketing të shitjes së kryqëzuar?

A është trajnuar i gjithë stafi që punon me klientët në lidhje me shitjet e kryqëzuara?

A është sistemi i nxitjes së stafit i orientuar drejt shitjes së një shumëllojshmërie

produktesh tek klienti?

A e ndihmon sistemi i informacionit marketing stafin për të zbuluar se cilët klientë

janë më të përshtatshëm për secilin tip produkti?

42

Pyetja (5A): A janë oficerët e kredisë efektivë në promovimin e produkteve? A është

zona ku ndodhet dega pozitivisht e predispozuar ndaj produkteve dhe shërbimeve

tona?

Metrika: Norma e konvertimit (Nga Promovim në Aplikim)

Llogaritja: Numri i aplikimeve për kredi Numri i individëve që është ekspozuar ndaj një promovimi të drejtpërdrejtë

Pyetja (5B): A jemi duke promovuar tek aplikantë të kualifikuar?

Metrika: Norma e konvertimit (Nga Aplikim në Aprovim)

Llogaritja: Numri i kredive të aprovuara Numri i aplikimeve për kredi

Analiza:

Si mund t’i përmirësojmë strategjitë promocionale?

Si mund të targetojmë aplikantë më të kualifikuar për produktet tona?

Si mund të rrisim efiçencën e oficerëve të mikrokredisë?

2.3.2. Norma e mbajtjes së klientëve

Norma e mbajtjes së klientëve ende nuk përbën prioritet institucional për ofruesit e

shërbimeve financiare. Në fakt kjo normë është kritike për impaktin social dhe

përfitueshmërinë. Norma të larta të mbajtjes së klientëve çojnë në përfitime të mëdha

institucionale.

Figurë 2.4 Mbajtja e konsumatorëve31

Për më tepër një normë e tillë e lartë tregon që institucioni mikrofinanciar po përmbushë

misionin e tij të ofrimit të shërbimeve financiare tek ajo pjesë e njerëzve që kanë më tepër

31

http://www.burkeinstitute.com/Korrik 2012

Institu-

cioni

Mikro-

financiar

Klientë të rinj

Rrjedhja

http://www.burkeinstitute.com/Korrik

43

nevojë për to. MFI s’do të pësonte rritje nëse numri i klientëve të rinj do të shtohej, dhe

në të njetjën kohë numri i konsumatorëve aktual do të ishte në rënie me të njejtin ritëm.

Në pjesën dërrmuese të industrive, është arritur në përfundimin që, kushton deri në pesë

herë më shumë fitimi i një klienti të ri, sesa mbajtja e një klienti ekzistues. Në sektorin e

institucioneve mikrofinanciare kosto e të shërbyerit të një klienti të përsëritur është 10 -

39% më e ulët sesa ajo e konsumatorëve që blejnë shërbim për herë të parë. Ndërsa vlerat

ekzakte të këtyre përqindjeve variojnë nga njëri institucion tek tjetri, ajo që mund të

thuhet me siguri të plotë është se kushton më tepër të japësh, analizosh dhe të disbursosh

një kredi të re, sesa të performosh me një konsumator që ka të dhëna pozitive pagesash.

“Benchmarking32

” i mbajtjes së konsumatorëve

Pyetja që mundon shpesh punonjësit e mikrokreditit është: “Cili është Benchmarkingu

për normën e mbajtjes së klientëve? Ç’përqindje të klientëve ekzistues duhet të mbaj;

70%, 75%, apo më shumë?”

Fatkeqësisht përgjigja është: “Varet.”

Për të përcaktuar normën e mbajtjes së klientëve, duhet analizuar konkurrenca në treg dhe

më pas të llogaritet vlera referuese e tregut. Pas kësaj llogaritje, norma e synuar duhet

caktuar gjithmonë më e madhe se ajo e tregut, gjithmonë duke patur në konsideratë edhe

normën aktuale të ruajtjes së klientëve.

Norma e mbajtjes së klientelës është një tregues i;

(1) kënaqësisë konsumatore, dhe,

(2) disponueshmërisë së alternativave të tjera në treg.

Kur tregu paraqet alternativa të tjera, konsumatorët e pakënaqur do të largohen drejt një

kompanie tjetër. Për këtë arsye, norma e mbajtjes së klientëve përcaktohet nga

konkurrenca dhe nga kontribuesit e kënaqësisë konsumatore si; produkti, proceset,

shërbimi, etj.

a) Konkurrenca;

Në tregje konkurruese konsumatorët kanë një serë alternativash dhe MFI. Në tregje më

pak konkurruese ata kanë më pak mundësi zgjedhje dhe janë më të prirur të qëndrojnë

klientë të kompanisë me të cilën kanë eksperienca të mëparshme blerjeje. Megjithatë

edhe në disa tregje konkurruese si Mexico City klientët nuk priren të ndërrojnë

kompaninë. Ata thjesht zgjedhin të jenë klientë të disa institucioneve njëkohësisht. Një

konsumator në Tiranë pohon se: “Kam marrë kredi në FAF-DC, BESA dhe ProCredit.

Nëse [FAF-DC] do n’a mundësonte kredi në vlera të mëdha, s’do ishte e nevojshme të

merrnim kredi te tjera.” - shprehet klienti.

b) Disponueshmëria e produktit;

Nëse kompania ofron vetëm produktet bazë të kredisë, klientët priren të largohen drejt

MFI-ve ku oferta është më e diversifikuar. Nëse ofron produkte të larmishme si kredi,

depozita, sigurime për individë apo biznese, kompania pritet të ketë norma më të larta të 32

Benchmarking është procesi i krahasimit të veprimtarive të një biznesi dhe performancës së tij me

konkurrentin më të mire të industrisë ku bën pjesë, ose me më të mirin e industrive të tjera.

44

klientëve pasi mbulohen një serë produktesh që kërkohen gjatë cikleve të ndyshme të

jetës së konsumatorëve.

c) Proceset;

Proceset e ngadalta të marrjes së kredisë apo të hapjes së një llogarie kursimesh,

nervozojnë dhe mërzisin klientët. Kërkime të shumta kanë treguar që segmente të veçanta

klientësh, përcaktojnë si atribut primar pikërisht shpejtësinë e kryerjes së transaksionit.

Kjo është veçanërisht e vërtetë me klientë që marrin kredi për të disatën herë, pasi në çdo

transaksion presin procedura më të lehtësuara.

d) Shërbimi konsumator;

Një shërbim i mirë konsumator bën që klientët të rikthehen. Klientët e pakënaqur nuk

rikthehen. Akoma më negative bëhet situata kur klientët e pakënaqur u tregojnë miqve të

tyre sesa i dobët ishte shërbimi në një MFI: një klient mashkull flet mesatarisht me 11

individë rreth pakënaqësisë së tij, ndërsa një kliente femër mesatarisht me 52 individë.

Shërbimi konsumator është një element kyç në nivelin e kënaqësisë konsumatore.

Llogaritja e mbajtjes së klientëve

Përllogaritja e mbajtjes së klientelës është mjaft komplekse dhe ende vazhdojnë debate se

cila është formula më e përshtatshme për t’u përdorur. Një nga më të përdorurat është:

Kjo është një llogaritje shumë e thjeshtë dhe jep një përgjigje të lehtë. Mangësia më e

madhe e kësaj formule është që mbështetet në supozimin se çdo klient ka mundësinë të

rinovojë kredinë gjatë periudhës. Akoma më shqetësues është fakti që kjo vlerë nuk

tregon ndonjë gjë shumë të dobishme për qëllime marketing.

Ajo është e limituar në një periudhë arbitrare kohe (zakonisht një vit) dhe tregon se si ka

ndryshuar mbajtja dhe gjetja e klientëve të rinj, dhe jo aq të fokusohet tek analizimi i

klientëve të mbajtur.

Përqasja që shërben më së miri për qëllime marketing është ajo e analizimit duke

llogaritur ciklet e huave. Kjo llogaritje i jep përgjigje një pyetje direkte: kur klientit i

jepet mundësia për t’a rinovuar kredinë, ai largohet apo merr sërish kredi? Koha e saktë

përcaktohet në varësi të nevojave që ka institucioni për të matur këto vlera.

Klientët në fillim të periudhës

Klientët në fund të periudhës

45

Zakonisht kjo bëhet për çdo 12 muaj. Megjithatë është mirë që këto matje të bëhen edhe

çdo gjashtëmujor apo katërmujor, veçanërisht nëse institucioni vepron në një treg shumë

konkurrues.

Tabelë 2.4 Përllogaritja e mbajtjes së klientëve sipas ciklit të kredive Pyetja Formula

Gjatë periudhës së kohës X, sa klientë që kanë shlyer kredinë e parë, kanë marrë një kredi të dytë?

Numri i klientëve që kanë marrë një kredi të dytë

Numri i klientëve që kanë përfunduar

kredinë e tyre të parë

Gjatë periudhës së kohës X, sa klientë që kanë shlyer kredinë e dytë, kanë marrë një kredi të tretë?

Numri i klientëve që kanë marrë një kredi të tretë


kredinë e tyre të dytë

Gjatë periudhës së kohës X, sa klientë që kanë shlyer kredinë e tretë, kanë marrë një kredi të katërt?

Numri i klientëve që kanë marrë një kredi të katërt


kredinë e tyre të tretë

Gjatë periudhës së kohës X, sa klientë që kanë shlyer kredinë e katërt, kanë marrë një kredi të pestë?

Numri i klientëve që kanë marrë një kredi të pestë


kredinë e tyre të katërt

…etj …etj

Një përllogaritje më e detajuar sipas ciklit të huasë merr në konsideratë periudhat e

mbetura dhe llogarit klientët si të rinj për aq kohë sa kredia pasardhëse e tyre u mor

brenda një periudhe të caktuar, si p.sh, gjashtë muaj. Ajo gjithashtu injoron klientët për të

cilët MFI nuk dëshiron të përtërihen, siç mund të jenë klientë shkelës të ligjit apo ato me

precedent kriminal.

Epërsia e kësaj llogaritje është se u jep mundësi marketerëve që sipas të dhënave të

ndërmarrin veprime. Nëse vihet re një rënie në numrin e klientëve në ciklin e tretë të

kredisë, atëherë gjithë përpjekjet mund të drejtohen tek këta klientë. Nëse kemi një numër

të madh klientësh që largohen pas huasë së parë, kompania mund të ketë dështuar në

pritshmëritë e shprehura të klientëve.

Elementi kyç në normën e mbajtjes së klientëve është konsistenca. E njëjta llogaritje

duhet ndërmarrë çdo gjashtë, tre, apo katër muaj që të krahasohen ndryshimet. Së fundi,

duhet theksuar që marketerët mund të ndërmarrin aksione vetëm nëse arrijnë të zbulojnë

shkaqet e largimit të konsumatorëve. Kërkimi mbi kënaqësinë konsumatore është mjaft

kritik për institucionin.

Nëse klientët po largohen sepse produkti është inferior ndaj atij të konkurrencës, atëherë

ai duhet përmirësuar, por nëse konsumatorët po braktisin institucionin si rrjedhojë e një

shërbimi të dobët konsumator, atëherë strategjitë marketing duhet të fokusohen në

përmirësimin e këtij elementi.

Rast studimi 2.4; Mbajtja e klientëve sipas Ciklit të Kredisë Kur FAF-DC33 analizoi nivelin e mbajtjes së klientëve për një nga produktet e saj të kredisë, zbuloi norma të ulta që ndodhnin gjatë kalimit nga kredia e parë tek e dyta, dhe nga kredia e katërt tek e pesta. Pasi bëri këtë analizë, ajo ndërmori disa veprime si më poshtë: 33

http://www.faf-dc.com/Shkurt 2012

46

Arriti të kuptojë pse klientët largoheshin pas kredisë së parë. A po ekzaminoheshin siç duhet klientët? A kishte vendosur stafi pritshmëri jorealiste për klientët e rinj?

Arriti të kuptojë pse klientët largoheshin pas kredisë së katërt dhe të orientohet drejt programeve të besnikërisë konsumatore për këtë segment tregu.

Institucioni Mikrofinanciar “BESA34” Kur “BESA” analizoi një prej produkteve të saj, zbuloi se normat e mbajtjes së klientëve ishin të kënaqshme pasi klientët kishin kaluar katër apo më shumë cikle huaje, por në ciklet e hershme shumë prej tyre largoheshin. Ky Institucion Mikrofinanciar modifikoi procesin e dhënies së produktit, duke lehtësuar dhe shpejtuar procedurat për marrjen e tij.

2.3.3. Analiza e konkurrencës

Gjatë planifikimit të biznesit, institucionet e mikrofinancës bëjnë edhe një analizë

konkurrence apo industrie. Një analizë e tillë i vjen në ndihmë kompanisë edhe nga

këndvështrimi marketing, që të diferencohet nga konkurrentët me anë të marketingut.

Krahasimi i produkteve

Një analizë e zakonshme është ajo e krahasimit të produkteve të MFI-së me produktet e

konkurrencës. A janë produktet e diferencuara? Çfarë i bën ato më të favorshme? Çfarë i

bën ato më pak të favorshme?

Për të bërë këtë analizë, listoni atributet e produktit që kanë më tepër rëndësi për klientët;

kushtet e kredisë, normat e interesit, detyrimet, kolateralin, shpejtësinë e shërbimit, etj.

Më pas listoni konkurrentët sipas zgjedhjes së klientëve dhe bëni krahasimin.

Diferencimi i markave

Përpara se të investohen para dhe kohë në krijimin e një marke, institucioni duhet të

analizojë markat e konkurrentëve. Duke qenë se kompanitë e mikrofinancës rrallë e

shprehin në mënyrë të hapur imazhin e markës së tyre, është e nevojshme të mblidhen

dhe të analizohen elementët komunikues si broshurat dhe strategjitë promocionale.

Në analizën e mëposhtme, të gjithë institucionet pozicionojnë emrin e markës së tyre

përmes kreditimit të thjeshtë dhe të shpejtë. Për t’u diferencuar nga të tjerat, institucionit

“Banco da Familia35

” i nevojitej një tjetër lloj mesazhi, prandaj ajo zgjodhi si slogan;

“Mbështesim punën tuaj”.

Diferencimi përmes shërbimit konsumator

Një tjetër element për t’u krahasuar është edhe shërbimi konsumator. A është MFI e

diferencuar? Si është cilësia e shërbimit konsumator në krahasim me operatorët e tjerë në

treg? A është shërbimi konsumator më i mirë apo më i keq se institucionet e tjera

mikrofinanciare? Për të bërë këto vlerësime përdoren “blerësit misteriozë”.

34

www.fondibesa.com/Janar 2012 35

http://www.bancodafamilia.org.br/Dhjetor 2011

http://www.fondibesa.com/Janar

http://www.bancodafamilia.org.br/Dhjetor

47

Këta mund të kontraktohen nga një kompani kërkimesh, por mund të realizohen edhe nga

anëtarë të stafit apo studentë. Së pari duhet hartuar një listë me elementët e rëndësishëm –

shpejtësia e shërbimit, gadishmëria dhe sjellja e stafit, komoditeti i degës, etj.

Blerësit misteriozë36

duhet të vizitojnë çdo MFI dhe të aplikojnë për një kredi apo për

hapjen e një llogarie kursimi tek ata. Pas vizitës, ata duhet të vlerësojnë çdo kompani

sipas shërbimit konsumator. Këta blerës duhet gjithashtu të vlerësojnë nëse degët e një

institucioni ofrojnë një shërbim të standartizuar apo ka vend për ndryshim mes degëve.

2.4. Zhvillimi i strategjisë marketing

Pas një analize të plotë, MFI-të mund të hartojnë startegjitë e duhura. Ndërtimi i

strategjive marketing ka të bëjë me hartimin e objektivave, strategjive dhe taktikave rreth

sfidave të lidhura me klientët aktual dhe ata të rinj, që u diskutuan më lart.

Figurë 2.5 Integrimi i strategjisë marketing të MFI-ve

2.4.1. Strategjitë dhe objektivat marketing

Të gjitha planet marketing fillojnë me përcaktimin e objektivave dhe strategjive

marketing, dhe më pas procedohet me elementë të tillë taktikë dhe operacionalë.

Përcaktimi i objektivave marketing

Objektivat marketing përcaktohen në përputhje me objektivat e institucionit të

mikrofinancës dhe në funksion të përmirësimit të pikave të dobëta të kompanisë. Pra 36

ZIKMUND W., BABIN B - Exploring Marketing Research, ninth edition, USA, 2007.

48

fillimisht përkufizojmë se cilat janë objektivat e institucionit për këtë vit. Më pas

përqendrohemi tek analiza që bëmë në kapitullin e mëparshëm në lidhje me normat e

mbajtjes dhe gjetjes së klientëve. Kompania mund të orientohet në dy lloje strategjish

marketing:

(a) Të përmirësojë normën e gjetjes së klientëve të rinj, dhe

(b) Të përmirësojë normën e mbajtjes së klientelës ekzistuese.

1. Gjetja e klientelës së re.

Përcaktojmë objektivat sipas sfidave që paraqiten në normat e gjetjes së klientëve.

Identifikojmë degët, segmentet e tregut apo produktet që kanë potenciale për të përjetuar

rritje të shpejta?

2. Mbajtja e klientelës ekzistuese.

I referohemi analizës së bërë mbi normën e mbajtjes së klientëve, duke u fokusuar në

ciklet e kredisë, dhe në degët apo produktet ku ruajtja e klientëve është në nivele të ulta.

A mund të mbahen më shumë klientë? Si mund të ruhen klientët më të vlefshëm - ata me

të kaluar pozitive pagesash? Si mund të nxitet riblerja e produkteve të kredisë?

Si mund të nxiten klientët për të kursyer më shumë? Është kritike të kryhen matje për të

vlerësuar efektivitetin e secilës teknikë për t’u siguruar që paratë po shpenzohen në

drejtime të duhura gjatë gjithë kohës.

Zgjedhja e strategjisë së duhur marketing

Strategjia marketing është ajo çka do të bëjë institucioni për të arritur objektivat e tij.

Strategjitë duhen të përputhen me sfidat që po përjeton institucioni. P.sh, nëse institucioni

dëshiron të përmirësojë normat e mbajtjes së klientelës, atëherë strategjia mund të jetë

ndërtimi i programeve të besnikërisë konsumatore.

Strategji të tjera mund të jenë promovimi i fuqishëm i markës së kompanisë, përmirësimi

i shërbimit konsumator apo prezantimi i produkteve të reja. Synoni të listoni jo më shumë

se tre strategji kryesore marketing - ndoshta një ose dy në lidhje me gjetjen e klientëve,

një ose dy strategji për ruajtjen e klientelës.

Secila strategji kërkon shumë taktika, prandaj është e rëndësishme të jemi shumë

selektivë në përzgjedhjen e strategjive marketing.

2.4.2. Taktikat tradicionale marketing

Pasi përcaktojmë diagnozën, caktojmë objektivat, zgjedhim strategjitë, hapi i rradhës

është kombinimi i duhur i taktikave marketing. Në këtë seksion do të trajtojmë taktikat

tradicionale marketing si; televizioni, radio, broshurat, posterat, marrëdhëniet publike,

krijimi i ngjarjeve, etj.

Në seksionin pasardhës do të diskutojmë taktikat informale marketing - promocioni në

terren dhe marketingu i thashethemeve. Kombinimi i këtyre dy seksioneve do t’i vijë në

ndihmë menaxherit të zgjedh taktikat më efektive marketing.

49

Institucionet e mikrokredisë shpesh i konsiderojnë mjetet tradicionale të komunikimit si

shumë të shtrenjta. Këto kosto mund të jenë tepër të ulta nëse llogariten mbi bazën e një

konsumatori. Për më tepër, taktika si publiciteti arrijnë një numër më të konsiderueshëm

konsumatorësh, se sa promocioni derë më derë.

Duke vizituar klientët në këmbë, p.sh, një oficer kredie mund të takojë 20 klientë

potencialë në dy orë kohë. Ndërsa një spot në radio mund të arrijë një numër prej 20 000

klientësh potencialë në 30 sekonda. Së fundi, i’a vlen të theksohet se taktikat tradicionale

marketing shërbejnë në ndërtimin e besueshmërisë institucionale, aset ky tepër i

rëndësishëm veçanërisht për institucionet që ofrojnë llogari kursimesh dhe depozitash.

Shembull; 2 orë kohë të një oficeri kredie = 10 USD Numri i klientëve të arritur = 20 Klientë të gjeneruar = 4 Kosto për klient të gjeneruar = 2,50 USD Kosto e një spoti në një radio lokale = 500 USD Numri i klientëve të arritur = 20000 Klientë të gjeneruar = 200 Kosto për klientë të gjeneruar = 2,50 USD

Zgjedhja e taktikave marketing

Është e rëndësishme të merren në konsideratë dy elemente kur përzgjedhim taktikën

marketing:

(a) Mesazhi;

Çfarë është e nevojshme të thuhet për të tërhequr audiencën e synuar?

(b) Mediumi/Mjeti;

Me ç’mjet duhet t’a përcjellim mesazhin që të arrij efektivisht audiencën e synuar?

Tabelë 2.5 Një guidë e shkurtër për taktikat marketing Objektivat Marketing Mesazhi Taktikat më të mira

Krijimi i vetëdijes Shpjegoni se çfarë është institucioni juaj mikrofinanciar dhe se çfarë ofron ai.

• Marrëdhëniet Publike • Fletëpalosje • Postera • Demonstrim Marke • Radio • Gazeta • Marketingu i thashethemeve • Kupona • Sponsorizime

50

Edukimi i klientëve Shpjegoni se si funksionojnë produktet, përfitimet e tyre funksionale, dhe përparësitë e tyre ndaj konkurrencës.

• Broshura • Website • Ngjarjet në komunitet • Afishe • Marketingu i thashethemeve (nganjëherë) • Marrëdhëniet Publike (nganjëherë)

Aktivizimi i klientëve Shpjegoni përfitimet e produktit dhe tregoni se si produktet mund të ofrojnë zgjidhje problemesh për klientët.

• Televizion • Radio • Gazetë • Marketingu i thashethemeve

Mbajtja e klientëve Jepuni konsumatorëve tuaj një arsye për të cilën të përdorin përsëri produktin.

• Programe shpërblimi • Incentiva • Vëmendje personale • Promocioni derë më derë • Dhurata • Incentiva të produktit (interes më i ulët, më shumë fleksibilitet)

Tabelë 2.6 Fuqitë dhe dobësitë e taktikave të marketingut direkt Taktika Fuqitë Dobësitë

Televizion • Lidhje emocionale me audiencën • Arrin audiencë të madhe të klientëve potencialë

• Është e shtrenjtë si taktikë • Vështirësi për të targetuar një grup specifik, p.sh, gratë e divorcuara

Radio • Motivon klientët për të ndërmarrë veprime • Stacionet e radiove lokale mund të arrijnë një audiencë të lartë

• Është e shtrenjtë si taktikë • Dëgjuesit e radios shpesh nuk janë të vëmendshëm ndaj spoteve pasi ato mund të jenë duke i dhënë makinës

Gazeta • Klientët zakonisht janë të vëmendshëm ndërkohë që lexojnë

• Arrin vetëm klientë të mirë-edukuar; duke përjashtuar klientët me nivel të ulët edukimi (banorët e zonave rurale)

Marrëdhëniet Publike • Është pa pagesë • Ju merrni po aq sa paguani për të. Mesazhi është jashtë kontrollit – ndonjëherë është pozitiv, ndonjëherë negativ, ndonjëherë i pasaktë

Broshurat • I ofron klientëve diçka të prekshme, të cilën mund t’a lexojnë dhe për të cilën mund të diskutojnë me të tjerët

• Broshurat me cilësi të ulët mund të bëjnë që institucioni të perceptohet si i lirë

Billboards/ Postera

• Dukshmëri e lartë në vendet publike • Mesazh i limituar – kur njerëzit lëvizin në këmbë ose me makinë ato mund të kapin vetëm pasazhe të shkurtëra të pamjeve

Materiale me Logo: - lapsa, - kalendarë, - kalkulatorë,

• E rikujton në mënyrë frekuente klientin rreth institucionit

• Nuk ju tregon klientëve se çfarë bën institucioni, çfarë ofron, si funksionon, etj.

Rast studimi 2.5; Taktika kreative marketing (Equity Bank, Kenya)37 Kur kompania u fut në tregun e Mombasa, ajo përzgjodhi një numër prej 300 individësh që kishin aktivitet biznesi në atë zonë dhe i ftoi në një darkë në restorantin më të shtrenjtë në qytet. Pasi

37

http://www.equitybank.co.ke/Tetor 2011

http://www.equitybank.co.ke/Tetor

51

kaluan një mbrëmje të këndshme në shoqërinë e ushqimit, dhe muzikës, Equity Bank bëri një prezantim të shkurtër të produkteve të saj. Pjesëmarrësit u larguan nga kjo darkë duke u treguar miqve mbrëmjen e veçantë që kaluan, gjithashtu u larguan me një eksperiencë pozitive në lidhje me bankën. Equity Bank është një nga bankat me rritjen më të madhe në Afrikë, dhe dega në Mombasa është një ndër më të suksesshmet. Për të ndërtuar komunikime të sakta dhe konçize, MFI-të duhet të bashkëveprojnë me

agjenci publicitare të cilat kanë në përbërjen e tyre shkrues kreativ dhe dizenjues grafikë.

Në pamundësi të bashkëpunimit me një agjenci të tillë, MFI-të duhet të kenë parasysh

disa elemente kur hartojnë taktikat marketing.

Mesazh sa më i thjeshtë

Praktika për krijimin e një broshure zakonisht ndodh kështu; fillohet të hartohet

përmbajtja e mesazhit që do t’i komunikohet konsumatorit. Në të përfshihen elemente si

kredi e shpejtë, procedura të thjeshta, interesa të leverdisshme, shërbim cilësor

konsumator, etj. Mund të shtohet që nevojiten vetëm dy garantë për kredinë, etj. Autorë

të tjetë thonë se duhen përmendur edhe vendndodhja e degëve, dhe lista e

kërkesave/detyrimeve. Të tjerë mund edhe të përfshijnë një foto të një klienti. Si

përfundim, arrihet në një mesazh të ngarkur me rreth 16 elementë për të transmetuar.

Por, njerëzit e kanë shumë të ulët kohën e përqendrimit dhe të memorizimit të mesazhit,

shpesh harrojnë ato që dëgjojnë apo shohin. Për rrjedhim, është e nevojshme t’i

qëndrojmë një mesazhi primar - një përfitim të vetëm kryesor që klientët duhet të mbajnë

mend. Institucioni që ofron të gjithë produktet që ju keni nevojë. Ose: Institucioni që

kujdeset për ju, apo: Institucioni i krijuar për sipërmarrësit e vegjël.

Pasi të keni përzgjedhur thelbin e mesazhit primar, mund të shtoni edhe informacion

dytësor për të mbështetur mesazhin kryesor.

Përfitimet emocionale ndaj përfitimeve funksionale

Kur dëshironi të bleni një veshje, çfarë kriteresh ju shtyjnë të zgjidhni atë dhe jo një

veshje tjetër - ju mund të shikoni çmimin, cilësinë, stilin, formën, pikën e shitjes, apo

markën. Në rastin e një motoçiklete, ju vlerësoni - cilësinë, shpejtësinë, dizenjon,

motorin, shitësin, apo markën.

Si të zgjedhësh se cilën veshje të marrësh, apo cilin motor të blesh? Kjo ka të bëjë me

mënyrën se si ndihet konsumatori.

A ngjaj bukur me këtë veshje?

A dukem i modës duke i dhënë një motori të tillë?

A do t’a pëlqejnë miqtë e mi motoçikletën?

A do më bëjnë komplimente ata për veshjen time të re?

52

Gjatë realizimit të një blerje, kriteri emocional shpesh ka më shumë peshë se ai racional.

Elementi racional patjetër që merret në konsideratë por, zgjedhja finale përcaktohet

shpesh bazuar në elemente emocionale.

Gjatë komunikimeve organizative duhen përdorur mesazhe dhe imazhe që ndikojnë në

nivelin emocional të konsumatorëve. Përfitimet racionale duhen vënë në dukje, por në një

mënyrë të tillë që të nxisin klientët të zgjedhin organizatën apo institucionin tuaj.

Taktikat dhe koha

Një ndër gabimet më të zakonshme të MFI-ve është shpërndarja shumë ngushtësisht e

komunikimeve. Një muaj p.sh, është koha gjatë së cilës ata transmetojnë spotin në një

radio. Duke qenë se ky medium është i shtrenjtë, pas dy apo më shumë muajve ata

vendosin një billboard.

Më pas, duke qenë se aktiviteti i punës është intensiv, pas disa muajve të tjerë vendosin të

organizojnë një eveniment komuniteti. Shpërndarja e mesazheve në kohë të ndryshme

zvogëlon impaktin e mesazhit. Prandaj është e nevojshme lançimi i një serë elementesh të

fushatës, në të njejtën periudhë kohe. Qëllimi është arritja e audiencës së synuar tre herë

me anë të të njejtit mesazh. Nëse qëllimi është të ndryshuarit e perceptimeve të

konsumatorëve, rekomandohet se janë të nevojshme gjashtë ekspozime.

Më poshtë në figurën 2.6 paraqitet një shembull i një plani komunikimi, që synon arritjen

e një impakti maksimal.

Figurë 2.6 Taktikat marketing dhe koha

2.4.3. Taktikat informale marketing

MFI-të shpesh përdorin taktika më informale marketing, se sa ato tradicionalet si spot

publicitar, billborde, etj. Një nga format më të thjeshta informale është të dërguarit e

oficerëve të kredisë derë më derë, në terren për të gjetur klientët potencial. Një tjetër

formë është marketingu i thashethemeve - klientët aktualë që transmetojnë informacione

tek miqtë e tyre.

Edukimi

Aktivizimi

Vetëdija

Java 1 Java 5 Java 4 Java 3

Java 2

Radio për arritshmëri masive, ose

Takime të drejtpërdrejta për të krijuar vetëdijen

Shpërndarje e fletëpalosjeve

Vizitë e oficerëve të kredisë,

diskutime të ndryshme

53

Promocioni në terren

Promovimi në terren është një nga praktikat më të përdorura në industrinë

mikrofinanciare. Oficerët e kredisë shpesh promovojnë në zona rezidenciale banimi duke

shkuar derë më derë, dhe disa të tjerë duke shkuar në lokalitete biznesesh duke vizituar

organizata të ndryshme. Disa institucione përdorin oficerët e tyre të kredisë për këto

vizita, ndërsa disa të tjerë kontraktojnë “promovues” për të realizuar këtë detyrë.

Shumë institucione i përdorin këto teknika promovimi, por është e nevojshme më shumë

investim në burime njerëzore dhe financiare për t’a shndërruar këtë formë në një mjet

efektiv promovimi. Oficerët e kredisë shpesh nuk janë të mirë-trajnuar në fushën e

shitjes, as në praktikat dhe njohuritë në terren. Menaxherët e degëve zakonisht nuk

monitorojnë siç duhet efektivitetin e oficerëve të kredisë për të gjetur klientë të rinj. Më

poshtë jepen shembuj të bisedimeve midis oficerit të kredisë dhe klientit.

Shembull: Promovimi nga oficeri i kredisë. Promovim efektiv Oficeri i kredisë: Mirmëngjes. Quhem Dritan dhe ndodhem këtu për t’ju informuar rreth Institucionit FAF-DC. Institucioni ynë është i angazhur të ndihmojë zotëruesit e bizneseve të vegjël si i juaji, për të rritur aktivitetin e tyre. A jeni ju pronari i këtij biznesi? Klienti: Po, unë jam. Kam katër vjet që e kam këtë biznes. Oficeri i kredisë: Me bëhet shumë qejfi. Si po ecën aktiviteti juaj i biznesit? Klienti: Shumë mirë, por po mendoja t’a zgjeroja në të ardhmen. Oficeri i kredisë: A jeni i interesuar të mbani më shumë inventar? Apo ju nevojiten më shumë rafte? Klienti: Në fakt kam menduar të zgjeroj ambjentet e biznesit. Por e kam të vështirë të gjej paratë për këtë investim. Oficeri i kredisë: Në fakt ne ofrojmë një produkt që mund t’ju interesojë. Ai është ”Kredia e zgjerimit”. Është një kredi 3 vjeçare më vlerë nga 200,000 – 500,000 lekë. Klienti: Sa është norma interesit? Oficeri i kredisë: Norma është fikse, 15% në vit. Pra, ne kemi një normë interesi vjetore, por ju do t’ju duhet të paguani këste të përllogaritura mujore. Klienti: Çfarë dokumentesh nevojiten?

54

Oficeri i kredisë: Mjafton të sillni një kopje të kartës suaj të identitetit dhe një kopje të faturës së shpenzimeve. Gjithashtu duhet një person që të dalë garantues për ju. Dhe ne do të përfundojmë të gjthë procesin në katër ditë. Klienti: Duket shumë e thjeshtë. Oficeri i kredisë: A dëshironi të lëmë një takim që të vini tek dega jonë dhe të plotësojmë formularin e aplikimit. Klienti: Patjetër, e lëmë për të enjten pasdite. Oficeri i kredisë: Shumë mirë. Takohemi në orën 15:00. Ju lutem mos harroni të sillni me vete fotokopjen e kartës suaj dhe faturën e shpenzimeve. Gjithashtu po ju lë edhe një broshurë ku keni më shumë informacion dhe ku gjenden adresat e degëve. Shpresoj të shihemi sa më shpejt. Siç jepet në këtë shembull, oficeri i kredisë fillimisht zbulon nevojat e klientit, dhe

prezanton produktin që përputhet me nevojat e tij. Oficeri i kredisë dëgjon me vëmendje

klientin dhe të dy përfshihen në një bashkëbisedim. Në fund ata caktojnë një takim për të

filluar me procedurat e huadhënies.

Promovim joefektiv Oficeri i kredisë: Mirëmëngjes. Quhem Dritan dhe jam këtu për t’ju informuar rreh një Institucioni të quajtur FAF-DC. Ne kemi dy produkte kredie. Për kreditë individuale vlera e huasë është 200,000 – 500,000 lekë. Procedurat janë shumë të thjeshta. Mjafton të sillni një kopje të kartës së identitetit me vete, një fotokopje të faturës tuaj të shpenzimeve. Duhet edhe një person që të dalë garantues për ju. Kredia është 36 mujore. Klienti: ……(Heshtje) Oficeri i kredisë: A jeni i interesuar për të marrë kredi? Klienti: Në fakt jo Oficeri i kredisë: A mund të m’a jepni emrin dhe numrin tuaj të telefonit? Klienti: Jo, unë s’jam i interesuar për kredi, dhe s’kam pse t’ju jap të dhënat e mia. Oficeri i kredisë: Dakort, faleminderit. Ditën e mirë.

Siç tregohet në këtë shembull, ndodh shpesh që oficerët e kredisë thjesht furnizojnë me

informacion klientët potencial. Ky lloj komunikimi nuk është interaktiv dhe

bashkëpunues. Oficeri i kredisë nuk vendos asnjë lloj marrëdhënie me klientët dhe nuk

përpiqet as të kuptojë nevojat e tij.

55

Tabelë 2.7 Katër hapa për një prezantim efektiv në terren

Hapi 1. Prezantimi

• Punonjësi është veshur në mënyrën e duhur, me mjet identifikimi të vendosur në vend të dukshëm. • Shikon klientët në sy, buzëqesh dhe prezanton veten e tij. • Prezanton institucionin për të cilin punon dhe një përshkrim të përgjithshëm të tij, p.sh, “Institucioni ynë i dedikohet ndihmës ndaj biznesmenëve të vegjël si ju!”

Hapi 2. Të kuptuarit

• Promovimi në shtëpi - pyeteni klientin nëse ka biznes të vetin? • Promovimi në ambjentin e biznesit - pyeteni klientin nëse ka qëllime apo dëshirë për të rritur aktivitetin e tij, nevoja për të blerë më shumë inventare, për të investuar në paisje, etj? • Dëgjoni me vëmendje klientin.

Hapi 3. Promovimi

• Shpjegojini produktin e duhur klientit - kredi për SME, kredi individuale, depozita, etj. • Qartësoni përfitimet nga kredia – pagesa të shpejta, minimum procedurash. • Shpjegojini përfitimet që vijnë nga bashkëpunimi me institucionin tuaj ndaj konkurrentëve tuaj - ofertë e larmishme produktesh, besueshmëri e lartë. • Jep informacion dhe përgjigju pyetjeve të klientit. • Nxit klientët të vijnë në degë me dokumentet e tyre, cakto takim me ta. • Falendero klientin dhe përshëndete atë.

Hapi 4. Mbështetja

• Merr emrat e klientëve të interesuar. • Telefono apo vizito klientët e interesuar brenda javës.

Standartizimi i promovimit në terren

MFI-të duhet të hartojnë një udhëzues standard për prezantimet në terren, ku përshkruhet

çfarë duhet thënë dhe se çfarë duhet bërë nga oficerët e kredisë. Ekipi marketing duhet të

bashkëpunojë me oficerët gjatë zhvillimit të kësaj guide.

Në vijim oficerët e kredisë duhet të trajnohen në teknikat e promovimit në terren. Nëpër

salla apo auditorë, ata duhet të praktikohen duke bërë luajtjen e rolit38

në situata

konkrete. Pas trajnimit menaxherët duhet të shoqërojnë oficerët e kredisë në takimet e

tyre të para dhe t’i këshillojnë se si mund të përmirësohen. Udhëzuesi mund të shërbej

edhe si një mjet feedbaku për elementët ku oficerët nuk po performojnë siç duhet, apo po

arrijnë rezultate të shkëlqyera.

Mjetet dhe teknikat promocionale

Puna në terren shpesh është e vështirë - temperaturat mund të jenë të ulta apo të larta,

puna është lodhëse, klientët s’janë të sjellshëm - për këto arsye rezultatet jo gjithmonë 38

REID D, PLANK R. – Fundamentals of business marketing research, USA, 2004.

56

janë pozitive. Degët nuk arrijnë targetet e tyre dhe tregu nuk penetrohet totalisht. Në vend

që të bëjnë fajtorë oficerët e kredisë, menaxherët duhet të kuptojnë se puna në terren

paraqet mjaft pengesa. Ata duhet të paktën të dalin njëherë vetë në terren dhe të marrin

pjesë gjatë promocionit.

Pas kësaj eksperience, mund të kthehen në tryezat e rehatshme të punës. MFI-të duhet të

kuptojnë se promovimi në terren ka kufizimet e tij. Takimet derë më derë mund të jenë

efektive, por janë shumë të ngadalta.

Ato konsumojnë së tepërmi oficerët e kredisë dhe janë të ngadalta veçanërisht kur nuk

kombinohen me programe të tjera marketing. Pavarësisht këtyre, ekzistojnë një serë

teknikash për t’i ardhur në ndihmë oficerëve të kredisë në terren.

a) Përcaktimi i zonës;

Sigurohuni që zona e veprimit është e pambuluar - e dinë mirë oficerët e kreditit se cila

është zona e tyre e veprimit? A janë të mirëpërcaktuar kufijtë e zonave të tyre, apo ka

mbivendosje me zona të oficerëve të tjerë?

b) Përcaktimi i targeteve për arritjen e klientëve;

Nëse targeti për t’u arritur është 20 kredi në muaj, sa klientë potencialë është e nevojshme

të vizitohen 40, 46, etj.? Numri i saktë është në varësi të efektivitetit të oficerit, kërkesës

konsumatore, përqendrimit fizik të shtëpive /bizneseve dhe ofertës konkurruese në treg.

Në disa tregje nevojiten takime me dhjetë klientë që të fitohet vetëm një prej tyre. Në

tregje të tjera me dhjetë takime, arrihet të fitohen pesë klientë. Duhet analizuar tregu dhe

pastaj të përcaktohet benchmarking për oficerët e kredisë.

c) Mbajtja e të dhënave për klientët e vizituar;

Regjistroni të dhënat se sa shtëpi dhe biznese vizitohen nga oficeri i kredisë. MFI-të

duhet të kenë të dhëna si emrat apo adresat e klientëve të vizituar, a janë të interesuar apo

jo, dhe ç’tip aktiviteti kanë. Këto rekorde duhen analizuar me kujdes për të përcaktuar se

cilat zona po hasin vështirësi në terren.

d) Trajnimi i oficerëve të kredisë për të qenë më efektivë;

Oficeri i kredisë do të jetë më i kënaqur nëse fiton 5 klientë nga 10 të vizituar, dhe MFI

do të jetë më efektive nëse oficeri i kredisë harxhon një orë për të fitur 5 klientë, sesa për

të fituar një të tillë. Investimi në trajnim do të prodhojë përfitime financiare në afatgjatë.

e) Përshtatja e nismave të oficerit të kredisë me strategjitë e gjetjes së klientëve;

Oficerët e kredisë duhet të motivohen për të gjetur klientë të rinj. Nëse performanca e

tyre matet me kreditë e dhëna, qoftë për klientë të rinj apo klientë ekzistues, ata s’do të

jenë shumë të motivuar për të gjetur klientë të rinj, por vetëm të merren me rinovimet e

kredive aktuale.

f) Mundësimi i një menaxhimi më të mirë për degën;

Nëse puna e oficerit të kredisë zhvillohet gjatë dy orëve të mëngjesit, sigurohuni që kjo

po ndodh realisht. Në zonat që kanë numrin më të ulët të klientëve të fituar, shtoni

përpjektjet me promocione speciale.

57

g) Përdorimi i taktikave mbështetëse marketing;

Promovimi në terren është efektiv kur audienca ka dëgjuar të paktën njëherë për MFI-në.

Rrisni nivelin e ndërgjegjësimit me anë të radios, posterave, spoteve publicitare, etj.

Marketingu i thashethemeve

Përveç promovimit në terren, marketingu i thashethemeve është shndërruar në një mjet të

fuqishëm promovimi informal. E veçanta e këtij lloj marketingu është se ai është pa

pagesë. Pa investuar në burime, institucioni mund të ketë klientë të rinj në dyert e tij. Në

të njejtën kohë, ky lloj marketingu shoqërohet edhe me risk.

Klientët mund të përhapin çdo lloj informacioni rreth MFI-së, të mirë apo të keq, të saktë

apo të gabuar. Konfuzioni mund të jetë për produktet e kredisë, apo sepse klientët mund

të kenë përhapur informacion jo të saktë.

Ata mund të mos i kuptojnë ofertat e MFI-së dhe aplikojnë për produktet që nuk janë të

disponueshme për ta. Në tregje konkurruese ky lloj marketingu është më pak i fuqishëm

sepse klientët kanë shumë alternativa dhe se e kanë shumë të domosdoshme të pyesin

miqtë se ku mund të marrin një kredi.

Në këto raste duhet krijuar programi “Referojuni një miku”. P.sh, në çdo kredi të dhënë,

kërkojini klientit t’ju jap emrat e dy miqve që mund të jenë të interesuar për produktet e

MFI-së.

2.4.4. Monitorimi i rezultateve

Çdo strategji dhe taktikë marketing duhet monitoruar për të kuptuar nëse janë efektive

apo jo. Procesi i monitorimit u tregon institucioneve të mikrofinancës nëse paratë po

shpenzohen në mënyrën e duhur dhe se a po japin rezultat. Në shumë MFI vihet re një

mungesë e mekanizmave të kontrollit të efektivitetit. Menaxheri i marketingut duhet t’i

krijojë këto sisteme. Këtu jepen katër mënyra për të analizuar rezultatet:

1. Përmbushja e objektivave marketing;

Në nivelin më të thjeshtë, ekipi marketing duhet të raportojë rezultatet ndaj atyre që janë

caktuar në fillim. P.sh, nëse objektivi ishte rritja e numrit të klientëve të rinj për produktet

individuale të kredisë me 28% në vitin 2011, a është arritur ky objektiv, dhe sa është

shpenzuar për t’a arritur atë? Kjo analizë duhet raportuar tek drejtuesit e lartë, çdo tre

muaj gjatë vitit.

2. Monitorimi i interesave;

Të gjithë klientët duhet të pyeten se nga ç’mjet kanë dëgjuar për oganizatën apo

institucionin e mikrofinancës - me anë të miqve, nga broshurat, spoti në radio, etj? Kjo

analizë duhet bërë në nivel dege dhe të monitorohet çdo muaj nga stafi marketing.

58

3. Zbulimi i impaktit marketing;

Në një nivel më të detajuar qartësoni se sa efektive ishin taktikat marketing në gjenerimin

e shitjeve. Qëllimi është të identifikohen taktikat me kosto më efektive. Kjo analizë është

mjaft e rëndësishme dhe ndihmon në buxhetimin për vitin pasardhës. Disa metrika të

përdorura janë:

Kosto për klientë të arritur: sa para duhen për t’i treguar klientëve rreth MFI-së?

Kosto për klientë të fituar: sa kushton fitimi i një klienti të ri? Interesante është

krahasimi i kursimeve me kreditë - ndodh që shpesh është më e vështirë të

bindësh një klient që të hap një llogari kursimesh.

Kosto për mbajtjen e klientëve: sa kushton të mbash 1% më shumë klientë?

4. Matja e rezultateve ndërmjetëse apo të paprekshme;

Kërkimet cilësore apo sasiore analizojnë se sa efektiv është marketingu në ndryshimin e

perceptimeve - rritje e besimit, rritje e interesit për MFI-në, rritje e probabilitetit për t’u

bërë klient i MFI-së. A është rritur numri i klientëve që besojnë tek Institucioni

Mikrofinanciar pas fushatës publicitare?

Fatkeqësisht vetëm pak MFI e bëjnë këtë analizë. Ajo çka duhet patur parasysh është që

rezultatet marketing nuk janë të dukshme menjëherë. Sillni nëpër mend një spot në radio

që synon rritjen e ndërgjegjes së klientëve dhe prezanton një produkt të ri.

Vërtetë klientët nuk do të drejtohen menjëherë te zyrat e MFI-së pasi të dëgjojnë spotin,

por do të jenë më të gatshëm për të pranuar një vizitë të oficerit të kredisë, apo mund të

shfaqen në zyrat e degëve dy muaj pas lançimit të spotit, sepse atëherë mund të kenë

nevojë për kredi.

Analiza marketing jo gjithmonë është e saktë. P.sh, supozoni se për të nxitur klientët të

hapin llogari kursimesh, institucioni përdor broshurat dhe posterat. Dy javë pas lançimit

të fushatës në kompani vjen një klient për të hapur një llogari kursimesh.

Punonjësi pyet klientin përse vendosi të hap një llogari të tillë? Klienti përgjigjet se i’a

sugjeroi një miku i tij. Pyetja që lind është - klienti erdhi vetëm si rezultat i marketingut

të thashethemeve, apo ishin broshurat/posterat që nxitën mikun e klientit për t’ja

sugjeruar këtij të fundit?

59

2.5. Krijimi i markës Përfytyroni një bluzë t-shirt me ngjyrë të bardhë, pa asnjë shenjë, asnjë fjalë të shkruar në

të, pra thjeshtë të bardhë. Sa mund të kushtonte një e tillë? Ndoshta 5 dollarë. Përfytyroni

tashmë një bluzë tjetër të bardhë me një shenjë dalluese në të, p.sh, një “Nike”.

Sa do të kushtonte kjo bluzë nëse do mbante të shënuar logon e Nike. Marka është një nga

asetet më të vlefshme që institucionet e mikrofinancës mund t’a përdorin për strategjitë e

tyre marketing.

2.5.1. Përcaktimi i Markës

Përkufizimi i markës. Markat shpesh përcaktohen si logo, apo shenja dalluese, por në

fakt janë më shumë se kaq. Marka përfaqëson një personalitet.39

Ajo është thelbi mbi të

cilën qëndron ekzistenca e institucionit: çfarë është institucioni, çfarë bën ai, dhe në çfarë

beson ai? Supozoni rastin kur takoni dikë për herë të parë. Ju merrni vesh emrin e tij -

Aron, gjithashtu shihni edhe tiparet e tij të jashme - i gjatë, flokë të shkurtër, miqësor, etj.

Këto elementë në mënyrë analoge për MFI-në do të ishin, logoja, marka, dizenjimi i

ambjenteve të zyrave, etj. Këto do të ishin aspektet vizuale të markës.

Pas njëfarë kohe, ju filloni t’a njihni Aronin; kuptoni që është i sinqertë, i sjellshëm,

altruist, gjithmonë i gatshëm për të ndihmuar të tjerët. Në të njejtën mënyrë klientët

fillojnë të mësojnë më shumë rreth institucionit tuaj. Ato fillojnë të ndjejnë mikëpritjen

që ju ofroni; perceptojnë respektin që ju ofrohet në ambjentet tuaja. Kjo është marka. Kjo

është thelbi i institucionit. Kjo është personaliteti i institucionit tuaj.

Pushteti i Markës. Pjesa dërmuese e MFI-ve e konsiderojnë markimin si një proces të

kushtueshëm në para dhe kohë - diçka që mund t’a përballojnë kompani të tilla si Coca-

Cola ose Toyota. Pse do t’i shërbente një ofruesi të shërbimeve financiare, shpenzimi i

parave në ndërtimin e markës?

“Marka përfaqëson personalitetin e institucionit”

Marka sjell përfitime të ndryshme për MFI-të si:

Diferencimi i institucionit të mikrofinancës;

Krijon pozicionin e liderit të tregut, përpara se konkurrentët t’a bëjnë atë. Krijon një

reputacion pozitiv me investitorët, blerësit e politikave të përgjithshme.

Unifikimi i institucionit;

Tërheq punonjës të talentuar dhe të kualifikuar, dhe motivon punonjësit aktual.

Përmirësimi i efektivitetit marketing;

39

KELLER K, - Strategic Brand Management, Building, Measuring, and Managing Brand Equity,

Fourth Global Edition, 2013

60

Unifikon dhe thjeshtëzon mesazhet marketing dhe ndërton një marketing të mirë

thashethemesh.

Krijimi i vlerës së klientit;

Tërheq klientët e duhur për produktet, shërbimet e institucionit dhe krijon një ndjenjë

krenarie për klientët që janë pjesë e kompanisë.

Kalimi i suksesshëm i periudhave të këqija;

Përballon publicitetin negativ, dhe mundëson të qëndrosh në treg, gjatë periudhave të

rënies.

Rrit përfitueshmërinë e institucionit;

Klientët janë të gatshëm të paguajnë për një markë cilësore. Një markë e fuqishme

kontribuon në besnikërinë konsumatore, dhe shtimin e konsumatorëve të rinj.

Figurë 2.7 Krijimi i markës

Pasi të ketë kuptuar rëndësinë e markës, institucioni i mikrofinancës duhet të angazhohet

në procesin e markimit. Është e ditur se MFI ka që në fillim një markë. Gjerësisht

mendohet se vetëm kur institucioni zgjedh një emër, atëherë ai ka një markë të caktuar.

Në fakt, një institucion ka një markë që në ditën e parë të veprimtarisë së tij. Pikënisja për

krijimin e një marke fillon me vlerësimin e markës aktuale, duke bërë kërkime cilësore

tek klientët aktualë dhe potencial, por edhe tek stafi i institucionit të mikrofinancës.

Esenca e MFI-së

Klientët e MFI-së

Marka

Produktet e MFI-së

Një markë duhet të motivojë klientët potencial, të plotësojë klientët aktualë dhe të inspirojë sa më

shumë njerëz

Një markë duhet të jetë në përputhje me misionin e një MFI-e, të bazohet në vlerat e tij, dhe të stafit të tij

Një markë duhet të jetë në përputhje me produktet që MFI ofron për klientët e

tij

61

Kërkimi shkencor rreth markës duhet të hedh dritë mbi;

Çfarë mendojnë konsumatorët rreth markës aktuale, produkteve, shërbimit dhe

degëve.

Shqetësimet dhe motivimet e konsumatorëve rreth menaxhimit të financave.

Si perceptohet institucioni i mikrofinancës nga stafi, çfarë i motivon dhe cilat janë

aspiratat e tyre për të ardhmen?

Çfarë mendojnë grupet kryesore të interesit (investitorët, donatorët, partnerët) se

mund të arrihet prej institucionit të mikrofinancës?

Rezultatet e kërkimit shkencor duhen përdorur për të ndërtuar një markë të re. Markimi

më ideal do të ishte një kombinim i asaj që përfaqëson institucioni i mikrofinancës,

klientëve të tij, dhe produkteve që ofron ky institucion, siç tregohet në Figurën 2.7.

Marka duhet të shërbej për të dalluar institucionin e mikrofinancës nga konkurrentët e

tjerë. Qëllimi i markës nuk është të mbuloj defektet e institucionit apo të bëjë premtime

që nuk mund të mbahen. Institucioni duhet të ofrojë produkte cilësore dhe shërbim të

mirë konsumator; nëse dështon në këto elemente, investimet e bëra në krijimin e markës

do të jenë të çuara dëm.

2.5.2. Lançimi i Markës

Lançimi i brendshëm;

Pasi është përcaktuar pozicioni i markës së re, nevojitet zhvillimi i një strategjie për të

lançuar markën brenda dhe jashtë institucionit të mikrofinancës.

Lançimi i brendshëm që zakonisht injorohet, është në fakt hapi më kritik. Çdo person që

punon në një MFI bëhet një lloj ambasadori i markës dhe duhet të ketë një njohje të thellë

mbi markën e atij institucioni. Rëndësia që ka bashkëveprimi klientë - punonjës në MFI, e

bën tepër të domosdoshëm lançimin e markës së brendshmi. Ky lançim përfshin dy hapa;

përgatitja e institucionit për të komunikuar markën e re, dhe komunikimi i markës së re

në të gjithë institucionin.40

1. Përgatitja e institucionit;

Kjo fazë mundëson institucionin të kuptojë që realisht mund të realizojë premtimet e tij.

Nëse marka përçon idenë e kujdesit ndaj klientit, a ka institucioni staf të mjaftueshëm për

t’i shërbyer klientëve. Nëse marka fokusohet në inovacionet e produktit, a ka institucioni

burimet e nevojshme për t’ja kushtuar proceseve të kërkimit dhe zhvillimit.

2. Komunikimi i markës;

Sa herë klientët ndërveprojnë me institucionin, ata perceptojnë një pjesë të markës.

Prandaj marka duhet komunikuar në të gjithë pjesëtarët e institucionit, që nga anëtarët e

bordit, e deri tek pritësit e klientit.

40

MARCONI J. - The Brand Marketing Book, Creating, managing, and Extending The Value of

Your Brand, McGraw-Hill; 1 edition (November 11, 1999).

62

Lançimi i jashtëm;

Lançimi i jashtëm i markës përfshin komunikimin tek klientët aktual dhe potencial, dhe

përcjelljen e saj në çdo ndërveprim punonjës - klientë. Lançimi së jashtmi realizohet më

së miri nga agjenci publicitare. Ata kanë një eksperiencë të gjatë në hartimin dhe

lançimin e fushatave të markimit. Mund të jetë e kushtueshme të kontraktosh një agjenci

të tillë, por përfitimet që vijnë prej saj janë më efektive krahasuar me përpjekjet e

brendshme.

Institucionet e mikrofinancës duhet të zgjedhin agjencinë e duhur publicitare në treg,

bazuar në disa kritere;

Cilësia e fushatës;

Mënyra më e mirë për të gjykuar një agjenci, është shqyrtimi i eksperiencave të saj të

mëparshme. A janë ato cilësore, kreative dhe bindëse për të tërhequr vëmendjen? A kanë

pasur në fokus klientët, apo thjesht ishin demonstrime të këndshme, me figura argëtuese

dhe diçitura humoristike?

Vlera të përbashkëta;

Institucioni që ka vlerë ndershmërinë, respektin, integritetin, transparencën, kërkon të

bashkëpunonjë me një agjenci që ndan të njejtat vlera. Kjo do të ndërtojë një marrëdhënie

të fortë pune dhe do të rezultojë në një fushatë që reflekton vlerat e kompanisë.

Cilësia e personelit;

Agjencitë mund të caktojnë punonjës “junior” për t’u kujdesur për një fushatë me buxhet

të vogël, por në fillimet e krijimit të marrëdhënies është e nevojshme angazhimi i

punonjësve senior. Duhet kontaktuar edhe me klientët e tjerë të agjencisë për të parë se, a

janë ata të kënaqur me shërbimin e personelit.

Familjaritet me tregun e synuar;

Disa agjenci mund të mos kenë punuar në tregje me të ardhura të ulta, prandaj duhen

marrë në konsideratë agjencitë që kanë eksperienca të mëparshme me tregun që synohet,

të cilat kanë përdorur media të ndryshme.

Disa agjenci shpesh specializohen në disa teknika të veçanta (si televizion, gazeta, por jo

broshura) dhe mund t’i përdorin ato edhe nëse nuk janë mjetet e duhura për të arritur

audiencën tuaj.

Eksperiencë në fushata produktesh dhe shërbimesh;

Agjencitë shpesh kanë më tepër eksperiencë me marketimin e produkteve sesa të

shërbimeve, që janë më komplekse. Duhen shyqrtuar agjencitë që kanë bërë fushata të

shërbimeve, dhe mundësisht të shërbimeve financiare.

Pasi janë identifikuar agjencitë më të mira, duhet të negociohet mbi tarifat dhe çmimet.

Kryesisht agjencitë tarifojnë në bazë mujore plus koston e prodhimit / rregjistrimit /

printimit të fushatës dhe çmimin e hapësirës publicitare. Më pas duhet negociuar mbi

kushtet e kontratës në favor të kompanisë.

63

Gjatë bashkëpunimit me agjencitë duhet të kihet parasysh;

a) Përshkruaj agjencinë:

Ofroni sa më shumë të jetë e mundur informacion mbi kompaninë, vlerat dhe klientët

tuaj. Paraqitni këto informacione në mënyrë verbale dhe me shkrim. Prezantimi me

shkrim orienton përqendrimin drejt përpjekjeve marketing dhe siguron që taktikat janë në

përshtatshmëri me markën. Kjo bisedë hyrëse prodhon rezultate më të mira, më efektive

dhe të matshme, në të njejtën kohë kursen kohë dhe para. Agjencia e përdor këtë

përshkrim si një udhëzues në krijimin e marketingut të jashtëm, planifikimit të medias

dhe zhvillimit të markës.

b) Theksoni pritshmëritë:

Përpara se të angazhoheni në një kontratë, jini specifik me agjencinë mbi objektivat dhe

pritshmëritë tuaja. Përkufizimi që ju do i bëni atyre, do jenë baza për të matur suksesin.

c) Ji vigjilent dhe i përfshirë:

Ofrojini agjencisë informacionin që i nevojitet, monitoroni punën dhe jini në dijeni të çdo

veprimi që po ndodh. Bëni pyetje dhe kërkoni për rekomandime - agjencia është ekspert

në marketing, por ju jeni eksperti i institucionit tuaj.

Monitorimi i impaktit;

Ndërtimi i markës është një investim financiar dhe rezultatet duhet të monitorohen për t’u

siguruar që paratë janë shpenzuar në mënyrën e duhur. Tre aspekte ku mund të

përqendrohet monitorimi janë:

(1). Normat e gjetjes të klientëve të rinj.

Një fushatë markimi nuk gjeneron drejtpërdrejt klientë të rinj, por ekziston një lidhje

indirekte. Prisni të shihni rezultatet disa kohë pas lançimit të fushatës.

(2). Normat e mbajtjes.

Fushata e markimit duhet të prodhojë norma më të larta të ruajtjes së klientëve. Kjo mund

të shihet menjëherë ose pas disa kohe të lançimit të fushatës.

(3). Kërkimi konsumator.

Nëse qëllimi i fushatës është ndryshimi i perceptimeve, duhet të maten ndryshimet në

sjelljet e konsumatorëve. E vetmja mënyrë për të hulumtuar mbi këtë është ndërmarrja e

një kërkimi konsumator para dhe pas lançimit të fushatës.

Rast Studimi 2.6; Ndërtimi i markës, MI-BOSPO41, Bosnia & Herzegovina, MI-BOSPO është një nga pesë institucionet më të mëdha mikrofinanciare, që ofron një gamë të gjerë produktesh kredie. Sektori i mikrofinancës është shumë konkurrues në Bosnje Herzegovinë, dhe kompania po përpiqej të diferenconte pozicionin e saj ndaj konkurrentëve. Ky institucion ofronte shërbime veçanërisht për tregun e femrave, por kishte një dyshim nëse një markë që vinte në dukje pikërisht këtë gjë, a përbënte avantazh konkurrues për firmën. Ky

41

http://www.mi-bospo.org/Shator 2011

http://www.mi-bospo.org/Shator

64

institucion investoi shumë në procesin e markimit për t’u diferencuar dhe për të rritur normat e mbajtjes së klientëve. Kërkimi Për të vlerësuar markën aktuale dhe për të identifikuar mundësitë për t’a ndryshuar atë, u bë një kërkim tregu. Ky kërkim konsistoi në intervista të hollësishme dhe fokus - grupe me tre segmente konsumatorësh klientë kredie individuale, klientë kredie në grup, dhe klientë potencial. Kërkimi nxorri në pah qëndrimet e konsumatorëve ndaj markës, aspiratat dhe shqetësimet e tyre financiare, dhe opinionin e tyre ndaj produkteve dhe shërbimeve të MI-BOSPO. Ndërsa kërkimi tek personeli u krye një nga një me të gjithë pjesëtarët duke filluar nga anëtarët e bordit, menaxherët, agjentët në terren, apo personeli administrativ. Situata e markës aktuale Kërkimi duhet të nxirrte në pah thelbin e ekzistencës së institucionit. Rezultatet e stafit treguan se ata besonin tek institucioni, tek vlerat, misioni i tij, por ishin dyshues mbi objektivat e dyfishta të përfitimit dhe fuqizimit të grave. Personeli ishte i bindur mbi aftësinë e institucionit për t’i ardhur në ndihmë femrave, për t’i bërë të ndihen më të sigurta dhe me vetë besim, për të rritur pozitën e tyre në shoqëri dhe familje, dhe për t’i ndihmuar në rritjen e bizneseve të tyre. Klientët nuk e ndjenin veten e tyre si sipërmarrës, ato ishin të preokupuar mbi përgjegjësitë në familje dhe në aktivitetet e biznesit. Ato ende nuk e kishin kuptuar plotësisht rolin e sipërmarrësit në të cilin ishin shndërruar. Klientët synonin të kishin një pavarësi financiare, që të kontribuonin në të ardhurat e familjeve të tyre. Si stafi dhe klientët, besonin në atë se çfarë institucioni po përpiqej të arrinte, por dyshonin në aftësinë e tij për t’i përmbushur plotësisht rezultatet e dëshiruara. U bë shumë e qartë se çfarë duhej komunikuar në fushatën e re të markimit,- nxisni klientët dhe inspironi suksesin e tyre. Marka e re Pozicionimi i ri i markës MI-BOSPO do ishte “njohja dhe vlerësimi i mundimeve dhe sukseseve të sipërmarrëseve femra”. Kjo u lançua fillimisht brenda institucionit. Menaxherët shpërndan broshura të vogla ku shpjegohej marka, duke theksuar klientët dhe duke rikujtuar dhjetë vitet e saj në treg. Stafi i kredive dhe menaxherët realizuan një trajnim një ditor mbi mënyrën se si të shërbenin në mënyrë sa më cilësore klientët duke u përcjell edhe pozicionimin e ri të markës. Fushata e re e MI-BOSPO në bashkëpunim me Saatchi & Saatchi BiH, kishte të bënte me vendosjen e billboards-eve në hyrje të çdo dege të MI-BOSPO me mbishkrimet “Për suksesin e femrave është MI-BOSPO”. Në përkujtim të organizimit të 10 vjetorit, u shtua edhe “10 vite me ju”. Broshurat përmbanin të njejtin mesazh në të dy krahët: “MI-BOSPO beson dhe investon në suksesin tuaj. Kredi të shpejta, garanci të lehta, shërbim i përkryer konsumator dhe komision 0%.” Sloganet e reja ishin të stampuara në të gjitha automjetet e personelit dhe prezenca e MI-BOSPO ishte në çdo eveniment lokal. Për më tepër, MI-BOSPO organizoi një festë për të lançuar fushatën e re dhe për të kënaqur klientët e saj VIP. MI-BOSPO përdori gjithashtu spote në radio, për të arritur efektivisht komunitete specifike në Bosnje - Herzegovinë.

65

Monitorimi dhe Rezultatet Ekipi marketing u angazhua me monitorimin dhe ndjekjen e rezultateve. Qëllimi i fushatës ishte mbajta e klientëve, dhe gjashtë muaj pas fushatës rezultatet ishin këto:

Për kredinë e grupit, rinovimet e kredive në Janar - Qershor 2010 ishin mesatarisht 97% krahasuar me 57% në Janar – Qershor 2009.

Për kredinë individuale rinovimet e kredive ishin 90% në Janar - Qershor 2010 krahasur me 56% në Janar - Qershor 2009.

Numri mesatar i klientëve të rinj për muaj ishte 15% më i lartë në Janar - Qershor 2010 krahasuar me të njejtën periudhë të vitit 2009.

2.6. Kujdesi ndaj klientit

Me çdo ndërveprim që realizojnë me institucionin e mikrofinancës, klientët kanë

eksperienca pozitive ose negative, të cilat formojnë kënaqësinë e tyre në lidhje me

kompaninë. Një program i kujdesit ndaj klientit është një strategji marketingu që MFI-të

mund të përdorin për të ndërtuar besnikërinë me klientin.

Duke qenë se këto institucione shpesh ofrojnë produkte kredish dhe kursimesh të

ngjashme me konkurrentët, konsumatorët kanë filluar t’i diferencojnë ato në bazë të

nivelit të shërbimit që marrin.

2.6.1. Të kënaqësh konsumatorin

Arritja më e madhe e një programi për kujdesin ndaj klientit është të bësh entuziast

konsumatorin. Ndryshimi midis kënaqësisë së klientit dhe bërjes entuziast të tij, qëndron

si në përkufizim, ashtu edhe në rezultate. Niveli i satisfaksionit të një klienti është

diferenca midis eksperiencës së perceptuar me institucionin e mikrofinancës dhe

pritshmërisë që ata kishin për këtë institucionin. Kështu që kënaqja e klientit nga

institucioni duhet të përkojë me pritshmëritë e klientit.

Niveli i kënaqësisë konsumatore =

Eksperienca e perceptuar nga

klienti -

Eksperienca e klientit

Figurë 2.8 Formula e kënaqësisë konsumatore

Për periudhën e 10 viteve të fundit, studimet akademike dhe praktikat e institucioneve të

mikrofinancës kanë dhënë prova të mëdha që kompanitë që kanë nivele të larta të

satisfaksionit të klientëve performojnë më mirë.

Normat e mbajtjes:

Kompanitë e mikrofinancës që kanë rritur satisfaksionin e klientëve të tyre gjithashtu

kanë rritur edhe normat e mbajtjes së klientëve të tyre dhe blerjet mesatare për klient. Një

66

përmirësim me 5% në normën e ruajtjes së klientëve mund të shkaktojë një rritje me 25%

deri 85% në përfitime.

Shitje më të larta:

Klientët e kënaqur janë më të prirur për të blerë produkte shtesë dhe për të përhapur fjalë

të mira, duke rritur blerjet në MFI.

Vlera e aksioneve:

Kompanitë me nivele më të larta të satisfaksionit të klientëve kanë prirjen që të kenë

vlera më të larta të aksioneve sesa firma me nivele më të ulta. Kompanitë amerikane me

nivel më të lartë të kënaqësisë së klientëve kanë aksione me vlera më të larta në bursa.

Një rritje me 5% e indeksit të kënaqësisë së konsumatorëve amerikanë çon në rritjen me

35% të cash flow-t operacional të kompanisë në të ardhmen dhe një ndryshim me 19% të

vlerës së kapitalit në treg.

Shumë afër

të bërit klientë të bankave

76% Entuziastë (rezultati 9 ose 10 nga

një sistem pikësh 1-10)

13% Diferenca 5.8 herë 1%

Të kënaqur (rezultati 6 ose 8 nga


Shumë afër hapjes së një

numri llogarie

78% Disi të kënaqur (rezultati 1 ose 5 nga


13% Diferenca 6 herë 1%

Grafik 2.2 Kënaqësia konsumatore42

Kënaqësia konsumatore ndaj entuziazmimit të konsumatorëve

Siç thamë, për të kënaqur klientët, kompania në atë që ofron duhet të përkojë me

pritshmëritë e klientit. Për t’i entuziasmuar, institucioni duhet t’i tejkalojë këto

pritshmëri. Por, a është e mjaftueshme për t’a kënaqur konsumatorin? Një bankë në

SHBA ka zbuluar që konsumatorët entuziastë janë 6 herë më të prirur për të hapur llogari

të reja dhe 5,8 herë më të prirur për t’a rekomanduar institucionin tek klientë të tjerë.

Studime të ndryshme sasiore tregojnë jo vetëm një nivel të satisfaksionit të klientit, por

gjithashtu edhe një nivel të lartë besnikërie:

1) Përgjithësisht, sa të kënaqur jeni ju nga institucioni? (përdorni një shkallë nga

shumë të kënaqur deri në pak të kënaqur);

2) Keni ndërmend të vazhdoni të bashkëpunoni me institucionin? (përdorni një

shkallë nga “ka shumë mundësi” deri në “ka pak mundësi”);

42

https://www.bankofamerica.com/Qershor 2011

https://www.bankofamerica.com/Qershor

67

3) Do t’i tregonit miqve tuaj për këtë institucion? (përdorni një shkallë nga “ka

shumë mundësi” deri në “ka pak mundësi”);

Në qoftë se një konsumator jep përgjigjet maksimale për të tre pyetjet, d.m.th; që ai është

shumë i kënaqur dhe ka shumë mundësi që të vazhdojë raportin me këtë institucion. Në

qoftë se jep përgjigjet maksimale për një ose dy pyetje, d.m.th; që është disi i kënaqur me

institucionin tuaj dhe mund të largohet sapo konkurrentët t’i bëjnë një ofertë më të mirë.

2.6.2. Implementimi i programeve për kujdesin ndaj klientit

Një program për kujdesin ndaj klientit është një strategji marketingu që sjell zërin e

klientit brenda çdo veprimtarie që institucioni ndërmerr. Këto programe përdorin si

kërkime cilësore, ashtu edhe sasiore për të kuptuar se çfarë nuk e kënaq apo e kënaq

klientin. Pastaj institucioni vendos se si t’i përgjigjet konsumatorëve, dhe çfarë

ndryshimesh të implementojë.

Figurë 2.9 Programi i kujdesit ndaj klientit

Zëri i konsumatorit;

Women’s World Banking përdor metodologjinë e “Zërit të klientit”. Kjo metodologji

fillon me kërkime cilësore për të pyetur klientët e tanishëm se çfarë ju intereson atyre tek

një ofrues i shërbimeve mikrofinanciare:

Kërkim cilësor dhe rekomandime specifike

Kërkim sasior specifik

Zbatimi i ndryshimeve

Analizimi i kërkimit sasior

Kërkim sasior

në terren

Rekomandimi i ndryshimeve

68

Çfarë ofron institucioni për ju?

Çfarë mendoni për produktet e kredisë? Çfarë ju pëlqen/nuk ju pëlqen?

Si ishte ekpserienca juaj në marrjen e një kredie? Çfarë ju pëlqeu/nuk ju pëlqeu në

këtë proces?

Si ka qenë eksperienca e juaj me shërbimin e klientit? Çfarë ju pëlqeu/nuk ju

pëlqeu?

Mund t’ju kujtohet një moment kur keni qenë të kënaqur/të pakënaqur me këtë

institucion?

Mund t’ju kujtohet një moment kur keni qenë shumë të kënaqur me këtë

kompani?43

Figurë 2.10 Institucioni ndaj pikëpamjes konsumatore44

Të dhënat pastaj përdoren për të përcaktuar atribute për produkte apo shërbime duke

përdorur fjalët e klientit. Kjo krijon lenten e konsumatorit - si konsumatorët shohin çfarë

duan nga institucioni. Ky hap ndihmon MFI-në për të bërë diferencën midis dy

pikëvështrimeve, atij të vetë institucionit dhe atij të klientit. Atributet e produkteve dhe

shërbimeve, siç përkufizohen nga konsumatorët, inkorporohen pastaj në instrumente

sasiore që statistikisht masin dhe analizojnë nivelet e satisfaksionit për secilin atribut.

Nëpërmjet analizës së regresionit, sondazhi sasior identifikon saktësisht se çfarë e drejton

pakënaqësinë, kënaqësinë dhe entuziazmin e klientit.

43

http://www.swwb.org/Maj 2011 44

JOHNSON M, GUSTAFSSON A. - Improving Customer Satisfaction, Loyalty, and Profit : An

Integrated Measurement and Management System, 2000.

Lentet e institu-cionit

Produkte me fokus

klientin

Sisteme efiçiente

Shërbim i persona-

lizuar

Lentet e klientëve

Të jenë të

besuar

Shërbim i

shpejtë

Të ndjehesh i mbështe-

tur

Të ndjehesh i

vlefshëm

Të ndjehesh i

respektuar

Pikëpamja e MFI-së; se çfarë dëshirojnë konsumatorët

Pikëpamja e klientëve; se çfarë ata presin

nga MFI

http://www.swwb.org/Maj

69

Për shembull, klientët e një institucioni mikrofinance deklarojnë katër gjëra si shumë të

rëndësishme për t’a - afërsia, hapësira dhe komforti, siguria dhe oraret e përshtatshme.

Këto katër elemente u kthyen në katër pyetje në sondazhin sasior, siç tregohet më poshtë.

(Ky sondazh nxorri që nga këto të katërta, afërsia ishte nxitësi më i madh i kënaqësisë së

klientëve.) Kërkimi sasior duhet bërë periodikisht në mënyrë që rezultatet të azhornohen

vazhdimisht në kohë.

Tabelë 2.8 Sondazhi sasior me pyetje që bazohen në zërin e klientëve 1 2 3 4 5 n/a

Degët janë të shpërndara njëtrajtshmërisht

Degët kanë shumë hapësira dhe janë të përshtatshme

Degët janë të vendosura në vende të sigurta

Degët kanë orare pune të përshtatshme për mua Shkalla me pesë pikë ku 1 = absolutisht jo-dakort dhe 5 = absolutisht dakort

Bankat komerciale përgjithësisht organizojnë sondazhe të tilla çdo ditë, ndërsa

institucione të tjera mund të bëjnë të tilla kërkime edhe një herë në vit. Sondazhi i ri

duhet bërë pasi organizimi i është përgjigjur rezultatit të sondazhit të mëparshëm.

T’i përgjigjesh konsumatorit;

Sapo kompania kupton se çfarë e drejton kënaqësinë e klientëve, duhet të vendosë se

çfarë duhet të bëjë. Kërkesat e klientëve zakonisht u përkasin katër kategorive;

a) përmirësimi i produktit,

b) përmirësimi i procesit,

c) përmirësimi i shërbimit dhe,

d) përmirësimi i degëve.

Kërkesat e disa klientëve janë të drejtpërdrejta dhe institucioni mund të vendosë

menjëherë në qoftë se do t’i plotësojë apo jo, p.sh, klientët mund të duan kushte huaje më

fleksibël apo mund të kërkojnë ajër të kondicionuar në degët e bankës. Disa kërkesa të

tjera janë më komplekse dhe kërkojnë analiza të brendshme më të thella, p.sh, klientët

janë të pakënaqur me shërbimin që u ofrohet në degë të caktuara.

Gjithashtu, institucioni duhet të ndërmarrë një analizë të brendshme për të përcaktuar se

çfarë i shkakton këto pakënaqësi në degë.

Sistemi MIS është i ngadaltë?

Stafi nuk është efiçient?

Nuk ka staf të mjaftueshëm?

Projektim jo i përshtatshëm i proceseve?

Analiza e brendshme fillon duke shënuar çdo ndërveprim mes stafit dhe klientëve. Këto

quhen “pikat e takimit me konsumatorin” apo “momentet e të vërtetës”. Për shembull, një

institucion analizoi pikat e kontaktit të konsumatorëve të vet, duke treguar se cili pjesëtar

70

i stafit ka ndërvepruar me klientë në secilën pikë. Pastaj u analizua frekuenca e secilit prej

këtyre ndërveprimeve:

188,000 aplikime për kredi,

178,000 aprovime kredie,

151,000 shpërndarje kredie, dhe

918,000 pagesa.

Aplikimi për kredi ndodh vetëm një herë në vit, por pagesat mujore 12 herë në vit.

Qartësisht pagesat mujore janë mundësia më e madhe për të përmirësuar shërbimin për

konsumatorët. Analiza shkon më tej për të dokumentuar eksperiencën e pagesave mujore.

Kjo arrihet përmes observimeve nëpër degë, duke komunikuar me stafin (sidomos

arkëtarët), me menaxherët e këtyre degëve dhe duke i’u referuar sondazheve.

Tabelë 2.9 Analiza e pikave të kontaktit me konsumatorët45

Komponentet

e ciklit Aplikimi Aprovimi / Refuzimi Disbursimi Pagesa

Kredi e re

188,000 178,000 151,000 918,000

Hap

at n

ë ci

klin

e

shër

bim

it të

kred

isë

Apl

ikim

i

Viz

ita /

Ana

liza

Kom

iteti

i K

redi

së

Apr

ovim

i /

Ref

uzim

i

Të

dhën

at e

inpu

tuar

a

Dok

umen

tet e

di

sbur

sim

it

Dis

burs

imi i

ca

sh-it

Pag

esat

no

rmal

e

Pag

esat

me

vone

së

Mbl

edhj

a e

page

save

Kre

di e

pë

rsër

itur

Klienti

Drejtuesi i Degës

Supervizori

Arkëtari

Ndihmësi i zyrës

Oficeri i kredisë

Recepsionisti

Tele-Marketingu

Promocioni

Analiza zbuloi që hallka më e dobët ishte trajnimi i papërshtatshëm për shërbimin ndaj

klientit për stafin e degëve. Oficerët e kredive merrnin një trajnim një mujor në teori dhe

në praktikë, ndërsa arkëtarët vetëm një trajnim tre ditor. Indikatorët mujor të menaxhimit

ishin të fokusuar tërësisht tek procesi i dhënies së kredive - duke përfshirë numrin e

aplikimeve, përqindjen e kredive të miratuara dhe datat e pagesave. Dhe askush nuk po

monitoronte përvojën e stafit të degëve.

Në fund, institucionit të mikrofinancës i mungonin 918,000 mundësi për të kënaqur

konsumatorët duke mos harxhuar kohë të mjaftueshme dhe para për të trajnuar dhe

monitoruar stafin e degëve. Që pas kësaj analize, institucioni ka investuar në trajnimin e

shërbimit konsumator në degët e tij. Kështu edhe shumë institucione të tjera

mikrofinanciare investojnë shumë në trajnime dhe monitorime të stafit që merret me

kreditë dhe shpenzojnë shumë më pak për pjesën tjetër të stafit.

45

http://www.fmmb.org/Shtator 2011

71

Për të përmirësuar kujdesin ndaj klientit, institucioni duhet të fokusohet në eksperiencën

e degëve të veta. Kujdesi për konsumatorin do të thotë përkushtimin e burimeve

financiare dhe njerëzore për të përmirësuar çdo hap në përvojën me konsumatorët. Kjo

përfshin trajnimin e stafit në klasë dhe në punë, ofrimin e stafit për monitorimin e

shërbimit të klientit, si dhe përcaktimin e kohës së menaxhimit për kujdesin ndaj klientit.

Monitorimi i rezultateve të vazhdueshme;

Është e rëndësishme për një institucion që të ketë një sistem për të monitoruar treguesit e

kënaqësisë së konsumatorëve. Treguesit e saktë do të ndryshojnë nga institucioni në

institucion, por tabela 2.10 mund të japë një shembull të mirë të indikatorëve që janë të

dobishëm. Duhet mbajtur në mendje që indikatorët kryesor janë më të rëndësishëm se

indikatorët “parazitë”.

Tabelë 2.10 Treguesit e kënaqësisë konsumatore46

Zona e shërbimit Veprimtaria Treguesit e entuziazmit të konsumatorëve

Aplikimi Informacioni i aplikimit Sondazh për kënaqësinë konsumatore në lidhje me qartësinë e informacionit

Plotësimi i formularit Koha e pritjes në radhë të klientit

Numri i aplikimeve të marra nga klientët

Analiza Vizita në biznes/shtëpi Ditët e pritjes së klientit nga plotësimi i aplikimit deri tek vizita në shtëpi/biznes

Shitjet e kryqëzuara; Sigurimi i jetës

Numri i aplikimeve për sigurim jete

Numri i aplikimeve për Komitet Krediti

Numri i aprovimeve, dhe % e tyre

Aprovimi / Refuzimi Shkresa e aprovimit / refuzimit Ditët e pritjes së klientit nga vizita në shtëpi/biznes deri në aprovim

Qendra e telefonatave të klientëve

Ankesa Numri i ankesave sipas tipit

Orët/ditët për përgjigjet e ankesave

Sugjerime Numri i sugjerimeve sipas tipit

Orët/ditët për ndjekjen e tyre

Indikatorët e ashtuquajtur “parazitë” tregojnë se çfarë ka ndodhur në të kaluarën, p.sh,

800 aplikime për kredi u pranuan muajin e kaluar. Indikatorët kryesorë ofrojnë qartësi në

parashikimin e asaj se çfarë do të ndodhë këtë muaj apo muajin tjetër, p.sh, sot do të

shpërndahen 2000 fletëpalosje, kështu që priten 200 aplikime në dy javët në vazhdim.

Duke patur parasysh këto tregues, institucioni duhet të punësojë staf shtesë për të

përballuar kërkesat në rritje të aplikimeve, ose institucioni mund të paralajmërojë klientët

që mund të ketë rradhë më të gjata pritjeje në zyrat e dhënies së kredive.

46

http://www.fmmb.org/Shtator 2011

72

KAPITULLI III

OBJEKTI DHE METODOLOGJIA

OBJEKTIVI DHE METODOLOGJIA

3.1. Problematika

“Realiteti i plotë është që shumica e njerëzve të varfër në botë kanë akoma nevojë për shërbime të qëndrueshme financiare, të

cilat mund të jenë krediti, kursimet, sigurimet. Sfida e madhe është kapërcimi i pengesave që përjashtojnë njerëzit nga

pjesëmarrja e plotë në sektorin financiar.

Mikrokredia ofron një mundësi mjaft të madhe për komunitetin ndërkombëtar për t’u angazhuar së bashku në përballimin e

kësaj sfide. Ne së bashku mund, dhe duhet të ndërtojmë sektorin financiar gjithëpërfshirës që i ndihmon njerëzit të

përmirësojnë jetën e tyre” (Kofi Annan)47

Nisur nga rrethanat, citime të shumta nga një kampion botëror i varfërisë si Mahatma

Gandhi48

do të duken si të pavend në punën kërkimore shkencore në shumicën e fushave

të ekonomisë, por nuk ndodh kështu kur vjen fjala për mikrofinancën komerciale.

“Sa herë që jeni në dyshim, kujtoni fytyrën e njeriut më të varfër dhe më të dobët që mund të keni parë, dhe pyesni veten nëse

hapi që keni menduar do t’i shërbejë atij. A do të fitojë ai ndonjë gjë prej kësaj dhe a do t’a rivendosë atë sërish në një kontroll

mbi jetën dhe fatin e tij?” (Mahatma Gandhi)

Që prej shumë vitesh, rëndësia e mikrofinancës dhe institucioneve mikrofinanciare, njihet

si kontribuese në zhvillimin e vendeve ku është aplikuar ky sistem. Megjithatë, ky

koncept nuk është krejt i ri, edhe pse së fundmi, ka njohur një zhvillim të madh.

Kështu rëndësia në rritje e sektorit privat, si motor i zhvillimit ekonomik të një vendi,

shpërthimi i mikro-sipërmarrjeve, qoftë kjo edhe në sektorin informal (rasti i Shqipërisë),

si dhe suksesi i konfirmuar i disa institucioneve të mikrofinancës në botë, e ka rritur

rëndësinë e studimit të institucioneve të tilla, në vendet në zhvillim.

Për më tepër, aktorët e zhvillimit kanë kuptuar që mikrofinanca përbën një armë të

rëndësishme në luftën kundër varfërisë. Lehtësia në gjetjen e kredive në shuma të vogla,

mund të ketë një efekt të rëndësishëm mbi kushtet e jetesës së më të varfërve. Mjaft

kërkime tregojnë se përfituesit nga programet e mikrofinancës nuk kanë arritur vetëm të

rrisin të ardhurat e tyre, por kanë patur edhe një përmirësim të nivelit të menaxhimit të

bizneseve të tyre apo edhe të përmirësimit të shërbimeve shëndetësore dhe të edukimit.

Kjo ka patur një impakt të rëndësishëm, duke i bërë klientët e mikrofinancës të kenë më

shumë besim në vetvete përsa i takon veprimtarive të tyre sipërmarrëse. Mikrofinanca

47

Kofi Atta Annan (lindur më 8 Prill 1938) është një diplomat i shquar, i cili ka qenë Sekretar i

Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, nga 1 Janar 1997 deri më 31 Dhjetor 2006. 48

Mohandas Karamchand Gandhi (2 Tetor 1869 – 30 Janar 1948), i njohur gjithashtu me emrin Mahatma

Gandhi, ka qenë një udhëheqës i shquar i nacionalizmit Indian, gjatë kohës së sundimit Britanik në Indi.

73

fokusohet në zhvillimin e veprimtarive që gjenerojnë të ardhura dhe kursim dhe ndikon

që të zvogëlohen rreziqet dhe pasiguritë me të cilat përballen këto mikrobiznese.

Gjithashtu është vënë re se, në disa raste dhe duke ndjekur disa parime, është e mundur të

krijohen lehtësisht institucione të specializuara në mikrofinancë, që do t’i shërbenin asaj

pjese të popullsisë që përjashtohet nga sistemi bankar formal. Sot vjen si domosdoshmëri

konsolidimi i këtyre institucioneve, për të ruajtur efiçencën dhe qëndrueshmërinë, për t’i

shërbyer me produkte të mirëfillta klientëve të tyre, duke rritur rëndësinë e aspektit të

tyre social dhe duke e institucionalizuar këtë të fundit në strategji respektive marketingu.

3.2. Objektivat kërkimore

Vlerësimi i impaktit të mikrofinancës tek klientët është një komponent kyç i MFI-ve në

Shqipëri, gjë e cila kërkon të jepet përgjigje për pyetjen në vijim:

A ka konkluduar pjesëmarrja në programe mikrofinanciare të MFI-ve (marrja e

mikrokredive) në ndryshime pozitive në jetën e pjesëmarrësve të këtyre programeve dhe

në komunitetet ku ata jetojnë? Dhe, a mund të përdoret kjo gjë si instrument marketingu?

Ndikimi i pjesëmarrjes në programet e mikrofinancës ndodh në katër nivele të ndryshme:

Në nivel individual,

Në nivel familjar,

Në nivel ndërmarrje,

Në nivel komuniteti,

Ky kërkim shkencor është kryer për të vlerësuar impaktin e programeve mikrofinanciare

të MFI-ve (produkti kredi) në secilin prej këtyre niveleve, në lidhje me investigimin, e

posaçërisht për pyetjen e mësipërme në nivelet e cituara të impaktit.

Gjithashtu, objektivi kryesor i kërkimit rreth fuqizimit të klientit është të vërtetuarit e

hipotezës se të qenit klient i produkteve mikrofinanciare (pjesëmarrja në programet e

mikrofinancës) rrit shkallën e fuqizimit, ose të ndjesisë së mirë tek klientët.

Ky studim doktoral ka për qëllim të ndihmojë në identifikimin e mënyrave në të cilat

klientët manifestojnë fuqizimin e tyre si rezultat i pjesëmarrjes në programet e

mikrofinancës, me supozimin se ata klientë të cilët ndjehen të fuqizuar nëpërmjet

pjesëmarrjes në programet mikrofinanciare mund të marrin vendime të ndryshme duke

ndërmarrë gjithashtu edhe rreziqe të mëdha, apo nivel më të lartë risku.

3.2.1. Fushat e impaktit

a) Nivel individual:

Cila është natyra dhe magnituda e ndryshimeve në jetën e njerëzve (të femrave në

veçanti), dhe në komunitetet e shërbyera me anë të shërbimeve mikrofinanciare (dhënie

kredie), në kushtet e fuqizimit si rezultat i një qasje të shtuar në shërbimet financiare të

mbështetura nga MFI-të?

74

A janë klientët të kënaqur me nivelin e qasjes, në llojin, cilësinë dhe pasojat e shërbimeve

mikrofinanciare të ofruara nga MFI-të? Çfarë përmirësimesh sugjerohen? Si kanë

ndryshuar treguesit e matur për nivelin individual para dhe pas marrjes së mikrokredisë?

b) Nivel familjar:

Cila është natyra dhe magnituda e ndryshimeve në jetën e njerëzve (të femrave në

veçanti) në drejtim të reduktimit të varfërisë si rezultat i një qasje të shtuar në shërbimet

financiare (mikrokredi) mbështetur nga MFI-të që operojnë në Shqipëri?

c) Nivel ndërmarrje:

A ka mbështetur zhvillimin e klientit ndërmarrje, një qasje e shtuar në shërbimet

financiare (marrja e mikrokredive nga klientët ndërmarrje)?

d) Nivel komuniteti:

A ka gjeneruar më shumë zhvillim komunitar një qasje e shtuar në shërbimet financiare të

ofruara nga MFI-të (sidomos në rastet kur ky ishte një objektiv i qartë) ?

Korniza konceptuale e vë familjen në qendër të analizës së saj, siç edhe është paraqitur në

Figurën 3.1.49

Duke qenë se ndërmarrjet e vogla janë shumë të përfshira në marrëdhëniet

që kanë me familjet, sidomos në mesin e familjeve me të ardhura të ulta, për realizimin e

një kërkimi rreth impaktit kërkohet një shqyrtim i detajuar i gamës së plotë të

veprimtarive ekonomike të familjeve. Fakti se si mikro-sipërmarrjet përshtaten në

strategjitë e përgjithshme ekonomike varet nga faktorët e mëposhtëm:

Përbërja e familjes, e cila ndryshon në vende të ndryshme dhe në nën-kultura të

ndryshme. Përbërja dhe marrëdhëniet familjare ndikojnë në atë se si menaxhohen

bizneset, si edhe se si ndahen përfitimet që rrjedhin prej tyre. Prandaj është e

rëndësishme të kuptuarit e natyrës së familjes brenda komuniteteve të programit të

mikrofinancës si një bazë për përcaktimin se ku dhe si mund të duket impakti.

Vendim-marrja në familje në lidhje me investimet dhe përzgjedhjen e veprimtarive

produktive. Disa vendime merren bashkarisht nga burri dhe gruaja (ose kombinim

tjetër të rriturish që janë pjesë e menaxhimit të familjes), vendime të tjera merren veç

e veç. Mënyra se si burimet shpërndahen në familje dhe fakti se kush i kontrollon ato,

ndikohet nga gjinia, mosha dhe statusi, çështje të cilat mund të gjenerojnë

bashkëpunim ose konflikt, ndikojnë nga ana tjetër të dyja si rezultatet edhe përfitimet.

Mënyra se si familja është e lidhur me jashtë me anë të rrjeteve të mëdha sociale,

përmes të cilave ajo i jep dhe i merr burimet respektive.

Nisur nga fakti që sipërmarrjet e vogla janë të lidhura ngushtë me familjen, ato nuk mund

të analizohen si një entitet i veçantë dhe i ndarë. Korniza konceptuale parashtron që

impakti ndodh në fusha të ndryshme të lidhura ngushtë me familjen:

Në nivel familjar, bizneset kontribuojnë shumë në rritjen neto në të ardhurat

familjare, akumulimin e aseteve, dhe produktivitetin e punës. Të ardhurat e investuara

në asete të tilla si kursime dhe edukim, rrisin sigurinë ekonomike, duke bërë të

mundur përmbushjen e nevojave elementare, në rastet kur ndërpritet fluksi i të

ardhurave.

49

SEBSTAD, J, NEILL C, BARNES C, AND CHEN G, - Assessing the Impacts of Microenterprise

Interventions: A Framework for Analysis,1995.

75

Në nivel ndërmarrje, impakti është i përfaqësuar nga ndryshimet në të ardhurat,

punësimin, asetet dhe vëllimin e prodhimit.

Në nivel individual, ndryshimi matet nga kapaciteti i klientëve për të marrë vendime

rreth investimeve që përmirësojnë performancën e biznesit dhe të ardhurat e tyre

personale, e cila nga ana tjetër, përmirëson portofolin ekonomik të familjes dhe

shpesh përkthehet në fuqizimin personal të klientëve.

Figurë 3.1 Korniza konceptuale: Nivelet dhe fushat e impaktit

Në nivel komuniteti, bizneset mund të sigurojnë mundësi të reja për punësim, të

stimulojnë lidhjet prapa dhe përpara të ndërmarrjeve me biznese të tjera të

komunitetit, dhe mund të sigurojnë të ardhura të reja nga jashtë komunitetit. Në atë

Nivel Komuniteti Fushat e zhvillimit (d)

Punësimi dhe të ardhurat

Lidhjet përpara dhe prapa

Rrjetet sociale

Pjesëmarrja civile

Nivel Familjar Fushat e sigurisë familjare (b)

Të ardhurat

Shpenzimet

Nivel Ndërmarrje Fushat e zhvillimit

(c) Bazat e burimeve

Procesi i prodhimit

Menaxhimi

Tregjet

Performanca financiare

Nivel Individual Fushat e mirëqenies

(a) Kontrolli i burimeve

Vendimmarrja

Pjesëmarrja në komunitet

Asetet

76

shkallë që përfitojnë të varfërit nga një veprimtari e tillë e rritjes ekonomike,

ndërhyrjet e vogla të veprimtarive sipërmarrëse mund të kenë ndikime plotësuese në

kapitalin e tyre neto.

Këto marrëdhënie mund të qartësojnë rrugët dhe drejtimet e impaktit nga të cilat

ndërhyrjet e sipërmarrjeve të vogla mund të kontribuojnë në qëllimet e zbutjes së

varfërisë dhe të rritjes ekonomike:

Familjet përmirësojnë sigurinë e tyre ekonomike;

Ndërmarrjet bëhen më të qëndrueshme dhe madje mund të rriten;

Individët rrisin kontrollin mbi shpërndarjen e burimeve dhe përmirësojnë

mirëqenien e tyre; dhe

Komunitetet zhvillohen ekonomikisht nëpërmjet veprimtarive të ndërmarrjeve që

ofrojnë produkte dhe shërbime, sigurojnë të ardhura, dhe krijojnë vende të reja

pune.

Për të vlerësuar ndryshimin brenda këtyre rrugëve apo marrëdhënieve, korniza

konceptuale përcakton "fushat e impaktit" në çdo nivel, të cilat janë portretizuar në

Figurën 3.1. Brenda çdo fushe, duhet të identifikohen elementet apo treguesit e

ndryshimit, për të matur impaktin e mikrofinancës. Për shembull, në nivel ndërmarrje,

ndryshimi financiar mund të matet me ndryshimet në të ardhura ose të aseteve të biznesit.

Këto tregues të ndryshimit mund të funksionojnë vetëm si një indikator i impaktit, ose ata

mund të vlerësohen të kombinuara për të matur gjëra të tilla si; (1) lëvizja e familjeve

drejt (ose larg), një sigurie më të madhe ekonomike, (2) progresioni i ndërmarrjeve drejt

fazave të zhvillimit, (3) ndryshimet në mirëqenien individuale, dhe (4) ndryshimet në

zhvillimin e komunitetit.

3.3. Metodologjia

Metodologjia e studimit e përdorur për t'iu përgjigjur pyetjeve kërkimore është një

Vlerësim “mid-range” i Impaktit. Ndryshe nga metodologjitë tejet "akademike" më

rigoroze, metodologjitë e rangut të mesëm “mid-range” janë të prirura të pranojnë në

mënyrë të qartë një nivel më të zvogëluar të vlefshmërisë statistikore në mënyrë që të

akomodohen të dhënat e mbledhura në terren dhe kufizimet e burimeve, dhe për të

kënaqur kërkesat e programit për efiçencën dhe dobishmërinë.50

Qëllimi përfundimtar i metodologjive të rangut të mesëm “mid-range” nuk është që të

"dëshmojnë" lidhje ndërvarësie mes impaktit dhe pjesëmarrjes në programin e

mikrofinancës, por për të krijuar "shoqërizime të besueshme" midis këtyre dy variablave.

Metodologjitë e rangut mesatar përmbushin kriterin e besueshmërisë statistikore nga

respektimi i parimeve kyçe metodologjike për kryerjen e kërkimeve shkencore të

impaktit të produkteve mikrofinanciare. Ata e përmbushin kriterin e dobishmërisë nga

përdorimi i mjeteve të vlerësimit të vlerës së vërtetuar në vlerësimin e një

shumëllojshmërie të llojeve të impaktit (ndikimit) në një shumëllojshmëri të niveleve, në 50

MALHOTRA N, BIRKS D. – Marketing Research, an applied approach, third edition, Italy, 2007.

77

të cilat konsumohet impakti, të cilat janë gjithashtu edhe praktike, dhe me kosto efektive

për t’u zbatuar.

Si teknikë statistikore, do të përdorim “Paired t-test”51

ose "t-test të çiftëzuar", që është

një mënyrë testimi për të krahasuar dy kampione të lidhura ndërmjet tyre, ose të

çiftëzuara, ku përfshihen vlera të vogla të n-së dhe që nuk kërkojnë që variancat e dy

popullimeve të jenë të barabarta, por mbi bazën e një supozimi se të dy popullimet janë

normale.

Për një “Paired t-test”, është e nevojshme që vrojtimet në dy kampionet të mblidhen në

formën e asaj që quhet një përputhje ndërmjet tyre, d.m.th, që çdo vëzhgim në njërin

kampion duhet të çiftëzohet me një vëzhgim në kampionin tjetër në mënyrë të tillë që

këto vëzhgime të jenë disi "të çiftëzuara" ose të lidhura, në përpjekje për të eleminuar

faktorët e jashtëm që nuk n’a interesojnë në testin përkatës. Një test i tillë përgjithësisht

është konsideruar si i përshtatshëm në studimet e llojit para-dhe-pas-kredisë.

Anketimi është përqëndruar në mbledhjen e një lloji kategorik të të dhënave që më shumë

do të pasqyrojnë drejtimin e ndryshimit sesa krahasimin me madhësinë dhe sasinë e saktë

të ndryshimit.

Studimi mbi fuqizimin e klientëve është gjithashtu pjesë e kërkimit cilësor që u zhvillua

për të matur proporcionin e klientëve, të cilët ndjehen më të fuqizuar. Në total, janë

kontaktuar 250 klientë dhe janë intervistuar duke përdorur intervistën e hollësishme

gjysmë-të-strukturuar. Klientët janë përzgjedhur nga të gjitha kompanitë e mikrofinancës

që operojnë në Shqipëri, të cilat mbulojnë pothuajse të gjithë territorin e Shqipërisë.

Ky kërkim shkencor është kryer duke vrojtuar dhe intervistuar klientë të rinj, ish-klientë,

por kryesisht klientë të maturuar apo ata klientë të cilët kanë qenë në program për të

paktën 24 muaj apo më gjatë, dhe që kanë marrë një ose më shumë kredi nga një kompani

mikrofinance në Shqipëri.

Arsyeja kryesore lidhur me këtë përzgjedhje të kampionit është se duhet të ketë një kohë

të mjaftueshme për programin që të identifikohet një impakt i caktuar në jetën e klientëve

të mikrofinancës. Përgjithësisht në mikrofinancë është pranuar se është e nevojshme një

periudhë kohore e pjesëmarrjes në program prej 20-24 muaj për të testuar rreth ndonjë

impakti të mundshëm të çfarëdo niveli.

3.4. Zgjedhja

Përgjithësisht, kampioni (mostra) është i përbërë nga grupi i trajtimit dhe grupi i

kontrollit. Popullimi i targetuar për grupin e trajtimit ka qenë "klientë dy vjeçar", dhe

përfshin dy nën-grupe; klientët aktualë dhe ish-klientët. Shpërndarja e klientëve në

aktualë dhe ish-klientë në grupin e trajtimit është përafërsisht proporcionale me

përqindjen e klientëve të cilët kanë lënë programin gjatë periudhës përkatëse kohore.

51

KOTHARI C. R. – Research Methodology, Methods and Techniques, New Delhi, 2004.

78

Grupi i kontrollit përbëhet nga klientët e rinj të programit, të cilët ose nuk kanë marrë

huanë e tyre të parë akoma nga institucionet mikrofinanciare, ose kanë marrë huanë e tyre

të parë, por ende nuk kanë përfunduar ciklin e parë të tyre të kredisë, gjë që nënkupton se

akoma nuk është konsumuar impakti i mikrokredisë tek këta klientë.52

Në vijim të praktikave më të mira për zhvillimin e sondazheve apo aplikimin e

intervistave, përzgjedhja e kampionit (mostrës) të studimit është bërë më parë duke

përzgjedhur klientët gjeografikisht.

Është gjetur se diferencimi gjeografik (rurale, urbane dhe peri-urbane) është forma më e

përshtatshme e klasifikimit të kampionit të studimit për këtë kërkim. Të dhënat e këtij

kërkimi provuan nga afër se kemi përafërsisht proporcione të njëjta të klientëve në lidhje

me gjininë dhe përqindjen e huamarrësve.

Një total prej 250 konsumatorësh të MFI-ve në Shqipëri janë intervistuar për qëllimet e

këtij disertacioni, proces i cili është kryer gjatë periudhës kohore 2009 - 2012.

Janë kryer gjithashtu edhe intervista grupi, me pjesëmarrjen e grupeve të vogla të

klientëve, të cilët ishin shtresëzuar dhe segmentuar vetëm sipas variablave gjinore për të

identifikuar dallimet në rezultatet e impaktit të përcaktuara nga gjinia. Grupi ishte i

përbërë nga klientët e përzgjedhur për intervistë në kërkimin shkencor rreth impaktit.

3.5. Instrumentet dhe teknikat kërkimore

a. Instrumentet kërkimore;

Instrumenti kryesor i përdorur për këtë kërkim shkencor është bazuar në mjetin klasik të

anketimit për Vlerësimin e Impaktit, të modifikuar paksa për të lokalizuar variablat sipas

kontekstit. Instrumenti “Anketë” (shih Shtojcën) ka përfshirë edhe disa pyetje të

rëndësishme për klientët që janë larguar nga kompanitë e mikrofinancës për të

identifikuar arsyen se përse klientët kishin lënë programin e mikrofinancës dhe që të

sigurojë njëfarë depërtimi në mendimet e tyre në lidhje me pikat e forta dhe dobësitë

relative të programit mikrofinanciar.

Metodologjia e aplikuar është e bazuar në grupin e pesë instrumenteve kërkimore në

vijim - tre cilësore dhe dy sasiore - të cilat janë të përfshira në këtë studim të vlerësimit të

impaktit të mikrofinancës.

(Instrumenti 1): Anketa e Impaktit;

Mjeti kryesor sasior në grupin e instrumenteve, Anketa e Impaktit, përbëhet nga një

bashkësi pyetjesh që përdoren për të testuar të gjitha hipotezat e impaktit. Kjo anketë

është e administruar në një grup kampioni të klientëve (grupi i trajtimit), dhe një grup

krahasimi (grupi i kontrollit). Për të lehtësuar punën e përzgjedhjes së grupit të fundit,

kemi bërë një marrëveshje për të përdorur një zgjedhje të rastit të klientëve “pipeline”,

ose klientëve të rinj të programit, të cilët ose nuk kanë marrë kredinë e tyre të parë ose e

kanë marrë kredinë e tyre të parë, por nuk kanë përfunduar ende ciklin e parë të kredisë 52

ZIKMUND W., BABIN B. – Exploring Marketing Research, ninth edition, USA, 2007.

79

së tyre, të cilët janë të ngjashëm me klientët ekzistues për sa i përket karakteristikave

demografike, motivimit, dhe përvojave të biznesit, dhe kështu ofrojnë një grup kontrolli

të përshtatshëm dhe lehtësisht të identifikueshëm.

(Instrumenti 2): Anketa e Largimit të Klientëve;

Ky anketim i shkurtër, një mjet sasior, është administruar tek klientët të cilët kohët e

fundit kanë lënë programin e mikrofinancës. Qëllimi i tij është për të gjetur arsyen se pse

klientët e kanë lënë programin dhe se çfarë mendojnë ata rreth impaktit të mikrofinancës

në jetën e tyre si klientë, si edhe pikat e forta dhe të dobëta të saj. Ky mjet është shumë i

rëndësishëm sepse është i thjeshtë për t'u përdorur dhe ofron informacion të vlefshëm.

(Instrumenti 3): Përdorimi i Kredive, Fitimet dhe Kursimet gjatë kohës;

Ky mjet cilësor është një intervistë e hollësishme individuale e fokusuar në atë se si

klienti ka përdorur kredinë e tij, fitimet dhe kursimet e biznesit me kalimin e kohës.

Qëllimet e saj të shumta përfshijnë përcaktimin se si përdorimi i kredisë dhe vendimet e

alokimit ndryshojnë me kalimin e kohës, si dhe dokumentimin e ndryshimeve apo të

impaktit tek kredimarrësit individual, ndërmarrjet, familjet, dhe komunitetet që janë të

lidhura me pjesëmarrjen në programet e mikrofinancës.

(Instrumenti 4): Kënaqësia Konsumatore;

Ky mjet cilësor është një diskutim me bazë “fokus-grup” që shqyrton opinionet e

klientëve - çfarë u pëlqen dhe çfarë nuk u pëlqen – karakteristika specifike të programit të

mikrofinancës, si dhe rekomandimet e tyre për përmirësim të mëtejshëm.

(Instrumenti 5): Fuqizimi i Klientëve;

Në këtë studim është përdorur gjithashtu edhe intervista rreth Fuqizimit të Klientëve. Kjo

është një intervistë në thellësi, ose e detajuar, e kryer me klientët nëpërmjet një formati

gjysmë-të-strukturuar, duke vënë ballë për ballë të kaluarën (para se klienti të përfshihej

në programin e mikrofinancës) me të tashmen, për të krahasuar dimensione të ndryshme

të jetesës dhe të vendim-marrjes në nivel familje, ndërmarrje dhe komuniteti. Qëllimi

është për të zbuluar ndonjë model të ndryshimit gjatë këtyre dy periudhave kohore.

Ky mjet cilësor fokusohet veçanërisht mbi klientët e gjinisë femërore dhe përdor një

intervistë në thellësi, ose të detajuar për të përcaktuar nëse dhe si, femrat janë fuqizuar

me pjesëmarrjen e tyre në programin e mikrofinancës.

Klientëve u janë bërë një serë pyetjesh në lidhje me veten e tyre, ndërmarrjet e tyre,

familjet e tyre dhe komunitetin e tyre në pika të ndryshme kohore (e kaluara dhe e

tashmja). Ky mjet kërkimor përfshin një opsion metodologjik duke përdorur vetë-

portretin si një mënyrë për të filluar këtë diskutim.

Disa nga modulet kryesore përfshijnë:

Profilin e klientit dhe familjes;

80

Përdorimin e kredisë dhe të ardhurat individuale;

Nivelin e ndërmarrjes: të ardhurat, fitimin, përmirësimet dhe asetet;

Nivelin individual: kursimet dhe aftësitë e sipërmarrjes;

Nivelin familjar: aktivet;

Mirëqenien familjare dhe përballjen me sfidat;

Satisfaksionin e klientit me programin e mikrokredisë, dhe

Arsyet e largimit nga programi i mikrokredisë.53

Çdo anketim ka zgjatur jo më shumë se 30-40 minuta.

b. Instrumentet e analizës;

Të dhënat u analizuan në këto nivele:

(i). Analizat përshkruese.

Ndryshoret (variablat) kryesore demografike dhe të pavarura të mostrës (kampionit) janë

tabeluar për të marrë një pasqyrë të qartë mbi popullimin e klientëve dhe për të krijuar

kategori të stratifikuara.

Kjo ndër të tjera përfshin; moshën e klientit, gjininë, gjendjen civile, dhe nivelin e

arsimit. Përveç kësaj, analiza kategorizon numrin e kredive të marra nga klientët jo pjesë

e zgjedhjes dhe numrin e kredive/kursimeve të përdorura nga popullimi kampion

(zgjedhja).

Si pjesë e nivelit të parë të analizave, janë krijuar përmbledhjet deskriptive të variablave

kryesore në rezultatin total, dhe krahasohen sipas kategorive kyçe të shtresëzimit.

Statistikat përshkruese u analizuan për variablat në nivel intervali (për të cilat mund të

llogaritet mesatarja).

Statistikat përshkruese u analizuan për variablat e nivelit kategorik (ku përgjigjeve u bien

dy ose më shumë kategori të para-koduara) për të përfshirë numrin dhe përqindjen

relative të përgjigjeve në një kategori të veçantë.

(ii). Analizat mesatare.

Niveli i dytë i analizave është për të krahasuar vlerat mesatare të variablave kryesore të

një niveli intervali dhe frekuencën relative të shfaqjes së variablave të nivelit kategorik,

çdo njëra prej tyre e shpërbërë sipas kategorive kryesore të stratifikimit.54

3.6. Hipotezat kërkimore

Një hipotezë kërkimore është një shpjegim i propozuar për një dukuri të vrojtueshme, ose

një hamendësim i bërë në mënyrë që të gjenden dhe të provohen pasojat e saj logjike apo

empirike.

Në terma të dizenjimit të një projekti kërkimor, një hipotezë i referohet një korrelacioni të

supozuar ndërmjet outputeve (pasojave) dhe shkaqeve, dhe ndërmjet efektit dhe impaktit.

53 Jan D, and Tony H,, - Case Study Methodology in Business Research, 2008. 54 Baden E., Major C. – New approaches to qualitative research, USA, 2010.

81

Për shembull, një hipotezë e zakonshme është që; të qenit klient i mikrofinancës do të

çojë në rritje të të ardhurave mujore.55

Nëse një hipotezë e caktuar nuk mund të pranohet (p.sh, nga citimi i literaturës kërkimore

ose nga projekte të ndryshme ku kjo hipotezë është provuar në kushte esenciale të njëjta),

atëherë kjo hipotezë duhet të testohet si pjesë e një projekti të caktuar kërkimor.

Korniza konceptuale e zgjedhur për kërkimin specifik sugjeron një listë të gjatë të

hipotezave në lidhje me impaktin e mikrokredisë në nivel individual, familjar,

ndërmarrje dhe komuniteti.

Duke përdorur këtë listë hipotezash si një pikë fillimi, po përpiqemi të orientojmë të

gjithë punën kërkimore në drejtim të vërtetimit apo testimit të tyre, për t’i dhënë përgjigje

përfundimtare çështjes kryesore kërkimore.

Tabelë 3.1 Hipotezat kërkimore që do të testohen Në nivel ndërmarrje

Të qenit klient i mikrofinancës:

Hipoteza N1 … rrit të ardhurat e ndërmarrjes.

Hipoteza N2 … sjell ndryshimin e praktikave të biznesit shoqëruar me rritje të fitimit.

Hipoteza N3 … ndihmon klientët që të mbijetojnë gjatë periudhave të reduktimit të cash flow-t.

Hipoteza N4 … gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve të ndërmarrjes.

Hipoteza N5 … çon në diversifikimin e veprimtarisë ekonomike (më shumë produkte, më shumë shtrirje).

Hipoteza N6 … çon në rritjen e numrit të të punësuarve në ndërmarrje.

Hipoteza N7 … çon në rritjen e vëllimit të biznesit (më shumë klientë, furnitorë, më shumë shitje, blerje).

Në nivel familjar


Hipoteza F8 …. çon në rritjen e të ardhurave familjare.

Hipoteza F9 …. gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve familjare.

Hipoteza F10 … çon në rritjen e mirëqenies familjare (më shumë edukim, strehim, ushqim, etj.).

Hipoteza F11 … çon në rritjen e efektivitetit të familjes për të përballuar emergjenca të ndryshme.

Në nivel individual


Hipoteza I12 … rrit aftësinë e sipërmarrësit për të negociuar me të tjerët (furnitorë, klientë).

Hipoteza I13 … çon në rritjen e rolit të klientit në vendimmarrje.

Hipoteza I14 … rrit shkallën e kontrollit nga klienti të burimeve ekonomike.

Hipoteza I15 … çon në rritjen e kursimeve personale.

Hipoteza I16 … rrit nivelin e kënaqësisë, si edhe besueshmërinë dhe vetë-besimin.

Në nivel komuniteti


Hipoteza K17 … çon në rritjen e pjesëmarrjes në veprimtaritë e komunitetit.

Hipoteza N18 … çon në rritjen e punësimit në komunitetin e klientëve.

Por, paraprakisht mendoj se duhet bërë një vlerësim për të vendosur se cilat hipoteza dhe

fusha të impaktit janë më të rëndësishme për studimin tonë. Edhe pse hipotezat e

propozuara këtu pasqyrojnë një konsensus të gjerë të një grupi të ndryshëm praktikuesish,

ato duhet të jenë të përshtatura sa më mirë (të rafinuara, të reduktuara, ose të zgjeruara)

për të reflektuar fokusimin e kërkimit shkencor tek programet e mikrofinancës, klientela

dhe shërbimet e ofruara.

55

Barton, T. - Guidelines to Monitoring and Evaluation: How are we doing? 1997.

82

Sa më i madh numri i hipotezave të përzgjedhura për të testuar, aq më e gjerë duhet të

jetë përpjekja për të vlerësuar secilën prej tyre.56

Tabelë 3.2 Instrumentet kërkimore dhe hipotezat që ata testojnë INSTRUMENTET

KËRKIMORE HIPOTEZAT

Anketa e Impaktit

N1 - rrit të ardhurat e ndërmarrjes.

N2 - sjell ndryshimin e praktikave të biznesit shoqëruar me rritje të fitimit.

N3 - ndihmon klientët që të mbijetojnë gjatë periudhave të reduktimit të cash flow-t.

N4 - gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve të ndërmarrjes.

N6 - çon në rritjen e numrit të të punësuarve në ndërmarrje.

N7 - çon në rritjen e vëllimit të biznesit (më shumë klientë, furnitorë, më shumë shitje, blerje).

F8 - çon në rritjen e të ardhurave familjare.

F9 - gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve familjare.

F10 - çon në rritjen e mirëqenies familjare (më shumë edukim, strehim, ushqim, etj.).

F11 - çon në rritjen e efektivitetit të familjes për të përballuar emergjenca të ndryshme).

I15 - çon në rritjen e kursimeve personale.

K17 - çon në rritjen e pjesëmarrjes në veprimtaritë e komunitetit.

K18 - çon në rritjen e punësimit në komunitetin e klientëve.

Anketa e Largimit të

Klientëve

Nuk teston hipoteza të impaktit;

Qëllimi i saj është për të gjetur se kur dhe pse klientët u larguan nga programi i

mikrofinancës, si dhe atë se sa ka qenë impakti i saj.

Përdorimi i Kredive,

Fitimet dhe Kursimet

gjatë kohës

N1 - rrit të ardhurat e ndërmarrjes.

N2 - sjell ndryshimin e praktikave të biznesit shoqëruar me rritje të fitimit.

N3 - ndihmon klientët që të mbijetojnë gjatë periudhave të reduktimit të cash flow-t.

N4 - gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve të ndërmarrjes.

N5 - çon në diversifikimin e veprimtarisë ekonomike (më shumë produkte, më shumë shtrirje).

N6 - çon në rritjen e numrit të të punësuarve në ndërmarrje.

N7 - çon në rritjen e vëllimit të biznesit (më shumë klientë, furnitorë, më shumë shitje, blerje).

F8 - çon në rritjen e të ardhurave familjare.

F9 - gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve familjare.

F10 - çon në rritjen e mirëqenies familjare (më shumë edukim, strehim, ushqim, etj.).

I12 - rrit aftësinë e sipërmarrësit për të negociuar me të tjerët (furnitorë, klientë).

I13 - çon në rritjen e rolit të klientit në vendimmarrje.

I14 - rrit shkallën e kontrollit nga klienti të burimeve ekonomike.

I15 - çon në rritjen e kursimeve personale.

Kënaqësia

Konsumatore

Nuk teston hipoteza të impaktit;

Qëllimi i saj është për të përcaktuar kënaqësinë konsumatore ndaj produkteve

dhe shërbimeve të mikrofinancës, si dhe të kërkoj sugjerime për përmirësime të

programit.

Fuqizimi i Klientëve

I12 - rrit aftësinë e sipërmarrësit për të negociuar me të tjerët (furnitorë, klientë).

I13 - çon në rritjen e rolit të klientit në vendimmarrje.

I14 - rrit shkallën e kontrollit nga klienti të burimeve ekonomike.

I16 - rrit nivelin e kënaqësisë, si edhe besueshmërinë dhe vetë-besimin.

K17 - çon në rritjen e pjesëmarrjes në veprimtaritë e komunitetit.

Tabela më lart lidh secilën prej pesë instrumenteve kërkimore me hipotezat e kërkimit që

do të testohen. Duke qenë se çdo mjet cilësor kërkimor fokusohet në subjektin e

hipotezave, konsiderojmë zgjedhjen e vetëm atyre që janë më të përshtatshme për

hipotezat tona.

56

PROCTOR T. – Essential of Marketing Research, fourth edition, England, 2005.

83

Edhe pse Anketa e Impaktit teston shumicën e hipotezave, ajo është e ndarë në disa

module në mënyrë që përdoruesit të mund të zgjedhin të përdorin vetëm ato që

korrespondojnë me hipotezat përkatëse.

Menaxherët e mikrofinancës që i japin përparësi informacionit të orientuar drejt tregut

dhe kërkesës së klientit, kënaqësisë konsumatore dhe nevojave të paplotësuara, bazuar në

atë se si klientët përdorin shërbimet financiare, mund të jenë më të tërhequr drejt

instrumenteve kërkimore që ofrojnë më shumë këtë lloj informacioni; (a) përdorimi i

kredive, fitimeve dhe kursimeve gjatë kohës, (b) kënaqësinë konsumatore, dhe (c) anketa

e largimit të klientëve.57

Por, në qoftë se të dhënat e impaktit janë të nevojshme për të demonstruar efektivitetin e

kompanisë së mikrofinancës tek Bordi Drejtues, politikanët, donatorët apo mbështetësit e

komunitetit, menaxherët e MFI-ve mund të jenë më të interesuar në; (1) anketën e

impaktit, (2) fuqizimin e klientëve dhe, (3) përdorimin e kredive, fitimeve dhe kursimeve

gjatë kohës.

57

Otero M, - The New world of microenterprise finance: building healthy financial institutions for the

poor, 1994.

84

KAPITULLI IV

ANALIZA E REZULTATEVE DHE GJETJET KËRKIMORE

4.1. Impakti i mikrokredisë për nivelin familjar

4.1.1. Statistika përshkruese e të dhënave Anëtarët e popullimit të marrë në studim që i përkasin grupit të trajtimit dhe atij të

kontrollit tek klientët e MFI-ve në Shqipëri janë të harmonizuar nga afër përsa i përket

disa karakteristikave demografike, por gjithashtu në përgjithësi të ngjashme me të tjerët.

Nga të dhënat e marra duket që në mesin e grupit të kontrollit ka një potencial më të

madh klientësh meshkuj sesa ç’ka meshkuj të targetuar në mesin e grupit të trajtimit.

Duket se segmentin e gjinisë femërore e kanë synuar pjesa më e madhe e kompanive të

mikrofinancës në Shqipëri, si një kategori e njohur për më pak akses në shërbimet

financiare, sidomos në zonat rurale dhe peri-urbane.

Grafik 4.1 Konsumatorët e mikrokredisë sipas gjinisë

Të dy grupet e përfshira në studim; ai i trajtimit dhe ai i kontrollit gjithsej përfshijnë rreth

62% meshkuj (62% ndaj 38%), grupi i trajtimit ka këto shifra për meshkujt ndaj femrave

(59,76% ndaj 40,24%) dhe grupi i kontrollit (67,66% ndaj 33,33%), dhe janë të

grumbulluar pothuajse totalisht në grup moshën 26-45 vjeç (50,68% ndaj 65,63%).

Në të njejtën kohë, grupi i kontrollit, në balancë, është më i ri, me 44,79% të anëtarëve të

moshës 26-35 dhe 28,13% të moshës 46 ose më të vjetër, në krahasim me 23,29% dhe

36,99%, përkatësisht në grupin e trajtimit.

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

70.00

Femra Meshkuj

40.24

59.76

33.33

66.67

Gjinia e Konsumatorëve të Mikrokredisë

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

85

Këto të dhëna përbëjnë fakte që mund të përdoren nga MFI-të për të përcaktuar

segmentet e synuara të tregjeve të tyre në të ardhmen (klientët potencial), ku p.sh, nëse i

referohemi moshës, duhet të synohen konsumatorë të moshave më të reja se ato të cilëve

ju është shërbyer deri tani nga MFI-të.

Grafik 4.2 Konsumatorët e mikrokredisë sipas moshës

Përsa i përket shkollimit, grupi i trajtimit është gjithashtu edhe disi më i edukuar, me

31,33% që kanë së paku disa vjet të shkollës së mesme, në krahasim me 27,94% në

grupin e kontrollit. Rreth 12,64% e grupit të trajtimit kanë përfunduar universitetin,

krahasuar me 0% e grupit të kontrollit; 36,26% e grupit të trajtimit kanë kryer së paku

disa vjet të shkollës tetëvjeçare në krahasim me 44,12% të grupit të kontrollit.

Grafik 4.3 Konsumatorët e mikrokredisë sipas nivelit arsimor

0.00

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

30.00

35.00

40.00

45.00

18-25 26-35 36-45 46-55 56-65 Mbi 65

12.33

23.29

27.40 24.66

12.33

0.00

6.25

44.79

20.83 18.75

9.38

0.00

Mosha e Konsumatorëve të Mikrokredisë

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

0.00

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

30.00

35.00

40.00

45.00

Fillore (2-4) Tetëvjeçare (5-8)

Të mesme (9-12)

Të lartë

19.78

36.26

31.32

12.64

27.94

44.12

27.94

0.00

Niveli Arsimor i Konsumatorëve të Mikrokredisë

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

86

Një përqindje më e lartë e grupit të trajtimit është e martuar (91,72% ndaj 85,71%) dhe

grupi i kontrollit jeton në zonat rurale më shumë se sa grupi i trajtimit (49,33% ndaj

45,14%), edhe për zonat peri-urbane kemi keto shifra (37,33% ndaj 29,14% ).

Grafik 4.4 Konsumatorët e mikrokredisë sipas statusit civil

Situata është e ndryshme për zonën urbane, e cila ka të dhëna (13,33% ndaj 25,71%),

grupi i kontrollit në krahasim me grupin e trajtimit, sikurse edhe duket në grafikun e

mëposhtëm. Kjo gjë tregon se ekziston një treg potencial i mikrokredisë kryesisht në

zonat rurale (një % më e madhe e grupit të kontrollit në zonat rurale).

Grafik 4.5 Konsumatorët e mikrokredisë sipas vendndodhjes

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00 91.72

2.07

14.48

5.52 4.14 2.07

85.71

1.79

21.43 14.29

7.14 5.36

Statusi Civil i Konsumatorëve të Mikrokredisë

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

Rurale Gjysëm-urbane Urbane

45.14

29.14 25.71

49.33

37.33

13.33

Vendndodhja e Konsumatorëve të Mikrokredisë

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

87

4.1.2. Gjetje dhe analizat kërkimore

Analizat dhe përfundimet e të dhënave të grumbulluara diskutohen më poshtë duke

përdorur testet e ndryshme statistikore. Që kur objektivi u përcaktua, që të identifikohet

impakti (ndikimi) në nivel familje, individual, ndërmarrje apo komuniteti përmes

analizës, rezultatet janë prezantuar në përputhje të plotë me rrethanat, paraprihen nga

gjetjet më të përgjithshme të impaktit në reduktimin e varfërisë nga synimet dhe

objektivat e përgjithshme të MFI-ve në Shqipëri.

Varfëria e synuar

Të dhënat tregojnë se produktet e MFI-ve (kreditë) janë duke arritur me sukses atë

kategori konsumatorësh që konsiderohen "të varfër" apo me nivel të ulët të ardhurash.

Nga klientët e rinj që hyjnë në programin e mikrokredisë, 63,49% janë "të varfër" sipas

standardeve ndërkombëtare të varfërisë (konvertuar në fuqi të barabartë blerëse).

Grafik 4.6 Konsumatorët e mikrokredisë sipas nivelit të varfërisë

Kështu, MFI-të duket se kanë arritur me sukses të sigurojnë për konsumatorët në nevojë

shërbimet financiare të mikrokredisë.

4.1.3. Ndryshimi në të ardhurat familjare

Të dhënat n’a lejojnë që të konkludojmë se grupi i trajtimit dhe ai i kontrollit ndryshojnë

për sa i përket ndryshimeve në të ardhurat familjare gjatë 12 muajve të fundit.

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

70.00

Shumë i varfër I varfër Pothuajse jo ivarfër

Jo i varfër0.00

4.28

34.76

60.96

11.11

63.49

22.22

3.17

Vlerësimi i Varfërisë

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

88

Si përqindje, grupi i trajtimit në krahasim me grupin e kontrollit ka këto shifra; (48,35%

ndaj 8,82%) kanë konfirmuar se të ardhurat e tyre janë "Rritur", (32,97% ndaj 0,00%)

kanë raportuar se të ardhurat e tyre familjare janë "Rritur shumë", (0,00% ndaj 13,24%)

kanë raportuar se të ardhurat e tyre familjare janë "Ulur shumë", dhe (4,40% ndaj

29,41%) janë përgjigjur se të ardhurat e tyre familjare janë "Ulur".

Grafik 4.7 Ndryshimi në të ardhurat familjare të klientëve

Nga të dhënat e mbledhura mund të evidentojmë një marrëdhënie në mes të qenit klient i

MFI-ve dhe ndryshimeve në të ardhurat familjare gjatë 12 muajve të fundit.

Grafik 4.8 Arsyet e rënies në të ardhurat familjare të klientëve

0.00 10.00 20.00 30.00 40.00 50.00

Ulur shumë

Ulur

Nuk kanë ndryshuar

Rritur

Rritur shumë

0.00

4.40

14.29

48.35

32.97

13.24

29.41

48.53

8.82

0.00

Ndryshimi në të Ardhurat Familjare

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

0.00 10.00 20.00 30.00

Një anëtar i familjes ka qenë isëmurë/ka vdekur

Një anëtar i familjes ka humburpunën

Unë kam qenë i sëmurë

Katastrofë natyrale

Sezon i varfër bujqësor

Janë ulur kthimet nga sipërmarrja

9.09

18.18

9.09

18.18

18.18

27.27

19.05

22.86

12.38

11.43

18.10

16.19

Arsyet e Rënies së të Ardhurave Familjare

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

89

Është e mundshme që këto rezultate të pasqyrojnë faktorë më shumë në lidhje me

pjesëmarrjen në programin e mikrofinancës se sa faktorë të përgjithshëm ekonomik

(tendencat ekonomike apo të tjera).

Ndër arsyet e cituara për ndryshimet në të ardhurat familjare, një përqindje e ndjeshme e

grupit të kontrollit (16,19%) kanë përmendur si arsye “rënien e kthimeve të ndërmarrjes”,

krahasuar me grupin e trajtimit (27,27%).

Sëmundjet, në mes të klientëve dhe anëtarëve të familjeve të tyre, dhe sezoni i varfër

bujqësor janë të listuara gjithashtu nga të dyja grupet si disa arsye kryesore për rënien në

të ardhurat familjare.

Ne shohim se nuk ka asnjë ndryshim statistikisht të rëndësishëm në arsyet e dhëna për

uljen e të ardhurave familjare në mes të grupit të trajtimit dhe atij të kontrollit.

Ne gjithashtu shohim se arsyet kryesore për rritjen e të ardhurave familjare janë "Rritja

në kthimet e ndërmarrjes", "Fillimi i një pune të paguar mirë", dhe "Sipërmarrje të reja

biznesesh", të cituara nga grupi i trajtimit, në krahasim me "Sezon të mirë bujqësor" dhe

"Rritje e remitancave" të cituara nga grupi i kontrollit.

4.1.4. Ndryshimi i kontributit në të ardhurat familjare

Nga të dhënat, mund të konkludojmë se grupi i trajtimit dhe ai i kontrollit ndryshojnë në

impaktin e tyre në kontributin në të ardhurat familjare gjatë 12 muajve të fundit.

Të anketuarit u përgjigjën se kontributi i tyre ishte "Rritur shumë" gjatë 12 muajve të

fundit, ku për grupin e trajtimit në krahasim me grupin e kontrollit janë shifrat (38,89%

ndaj 0,00%), me pothuajse 50,00% të grupit të trajtimit që u përgjigjën se shuma e

kontributit të tyre në të ardhurat familjare ishte "Rritur" në krahasim me 7,14% të

konfirmuar nga grupi i kontrollit, dhe për "Ulur" kemi shifrat (3,33% ndaj 34.29%), grupi

i trajtimit në krahasim me grupin e kontrollit.

Edhe njëherë, kjo ka gjasa të reflektojë më shumë faktorë në lidhje me pjesëmarrjen në

programin e mikrofinancës, sesa kushtet e përgjithshme ekonomike dhe trendet e tjera.

Që pjesëmarrja në programin e mikrofinancës është e lidhur me kontributet në të ardhurat

familjare, është evidentuar nga shifrat e siguruara nga anketimi. Ne mund të shohim një

impakt (ndikim) pozitiv në grupin e trajtimit, në krahasim me grupin e kontrollit.

Duket qartë se mjedisi ekonomik ka qenë mjaft i vështirë gjatë viteve të fundit, me shumë

njerëz kanë përjetuar një rënie në të ardhurat e tyre, diçka në lidhje me krizën

ekonomike. Në një mjedis ku të ardhurat përgjithësisht kanë qenë në rënie, është me të

vërtetë e habitshme gjetja se pjesëmarrja në programet e mikrofinancës është e lidhur me

një rritje të të ardhurave.

90

Grafik 4.9 Ndryshimi i kontributit në të ardhurat familjare të klientëve

4.1.5. Edukimi i fëmijëve

Një përqindje shumë e lartë e fëmijëve në të dy grupet e marra në studim frekuentojnë

shkollën dhe të dhënat nuk tregojnë se të qenit klienti i MFI-ve ka një impakt (ndikim) në

përqindjen e fëmijëve që ndjekin shkollën në lidhje me jo-klientët.

Edukimi i fëmijëve duket se është një variabël i cili nuk ka shumë lidhje me të qenit

klient i ndonjërës prej kompanive të mikrofinancës që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në

Shqipëri.

4.1.6. Blerja e aseteve familjare

Siç është raportuar nga të dhënat e marra, shumë anëtarë të grupit të trajtimit në krahasim

me grupin e kontrollit (23,50% ndaj 2,22%) kanë raportuar marrjen e një ngastre toke

gjatë 24 muajve të fundit. Gjithashtu numri i klientëve që kanë marrë mjete të tjera

shtëpiake ndryshon në mënyrë të konsiderueshme në mes të dy grupeve.

Nga të dhënat e marra rezulton se nuk ka ndonjë ndryshim të madh mes klientëve dhe jo-

klientëve në blerjet e aseteve bazike, madje në disa raste, shifrat tregojnë se jo-klientët

kanë blerë më shumë disa prej këtyre aseteve bazë, si p.sh, biçikleta, por kjo sigurisht që

dëshmon një zhvendosje të klientëve nga blerja e aseteve bazë drejt produkteve ose

shërbimeve të tjera të gamave më të larta.58

58

Kotler Philip, Keller Kevin, Marketing Management (14th Edition), 2011.

0.00 20.00 40.00 60.00 80.00

Ulur shumë

Ulur

Nuk kanë ndryshuar

Rritur

Rritur shumë

0.00

3.33

7.78

50.00

38.89

5.71

34.29

52.86

7.14

0.00

Kontributi në të Ardhurat Familjare

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

91

Grafik 4.10 Niveli i blerjes së aseteve familjare nga klientët

4.1.7. Investimi në pasuri të paluajtëshme

Sikurse evidentohet nga të dhënat, shumë anëtarë të grupit të trajtimit (18,11% ndaj

4,26%) kanë raportuar blerje toke gjatë 12 muajve të fundit në krahasim me grupin e

kontrollit, me një dallim që është statistikisht i rëndësishëm.

Grafik 4.11 Niveli i investimeve në pasuri të paluajtëshme nga klientët

Përqindjet për investimet në pasuritë e tjera të paluajtëshme gjithashtu ndryshojnë në

mënyrë të konsiderueshme në mes të dy grupeve.

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

Radio Frigorifer Televizor Tokë,Truall

Biçikletë Rroba

4.92

16.94 16.39

23.50

12.57

25.68

14.44

4.44 6.67

2.22

15.56

56.67

Blerja e Aseteve

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

0.00 20.00 40.00 60.00

Riparime ose përmirësime në shtëpinëtuaj ekzistuese

Shtesë në shtëpinë tuaj ekzistuese

Blerje të një shtëpie

Blerje toke

Lëvizur në një shtëpi më të madhe

Lëvizur në një shtëpi më të vogël

34.72

22.64

12.08

18.11

11.70

0.75

29.79

4.26

4.26

4.26

6.38

51.06

Investime në Pasuri të Patundshme

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

92

Në përmbledhje, duket se të qenit klient i MFI-ve lidhet me blerjen më të madhe të tokës

krahasuar me jo-klientët. Duke pasur parasysh se blerja e tokës është një investim i

rëndësishëm dhe i madh (sigurisht një nga më të rëndësishmet) për të varfërit, kjo mund

të merret si dëshmi e konsiderueshme e ndikimit (impaktit) pozitiv59

.

4.1.8. Sigurimi i ushqimit

Nga të dhënat mund të konkludojmë se grupi i trajtimit dhe ai i kontrollit ndryshojnë

shumë në aspektin e sigurimit të ushqimit. Nga këto fakte mund të shohim se shifrat janë

(40,22% ndaj 37,50%) për "Ushqim të mjaftueshëm, por jo atë që kemi kërkuar".

Grafik 4.12 Niveli i sigurimit të ushqimit nga klientët

Megjithatë, një përqindje më e lartë e grupit të kontrollit përdor dhuratat nga familja dhe

miqtë për të financuar blerjen e ushqimit, ndërsa klientët e MFI-ve janë shumë më të

dhënë për të përdorur mikrokredinë për të blerë ushqim.

Këto rezultate sugjerojnë se një ndryshim nga mbështetja tek dhuratat për të blerë ushqim

me përdorimin e mikrokredive përbën një treg potencial të kredive mikro, dhe se

programi i kredive është përdorur për të financuar ushqimin, dhe ndoshta nevoja të tjera

të konsumit.

Kjo sugjeron se kreditë plotësojnë një shumëllojshmëri të mjeteve të jetesës për nevojat e

tjera përveç mbështetjes financiare të ndërmarrjeve.

59

ROY A. - Poverty Capital, Microfinance and the Making of Development, 2010.

0.00 20.00 40.00 60.00

Lloje të mjaftueshme ushqimi

Mjaftueshëm, por jo gjithmonë atëqë ne dëshirojmë

Ndonjëherë jo ushqim tëmjaftueshëm

Shpesh jo ushqim të mjaftueshëm

54.35

40.22

5.43

0.00

3.13

37.50

53.13

6.25

Sigurimi i Ushqimit

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

93

4.1.9. Përballja me sëmundjet

Duke konsideruar përfshirjen e kredive të MFI-ve, ka pasur ndryshim në proporcionin e

grupit të trajtimit dhe grupit të kontrollit në drejtim të adaptimit të ndonjë strategjie

përballuese për të paguar shpenzimet e kujdesit shëndetësor, duke sugjeruar se klientët

përdorin përsëri mikrokredinë për financimin e konsumit të tyre të përditshëm dhe për

nevojat urgjente (22,54% ndaj 3,11%).

Një numër i strategjive përballuese gjerësisht të përdorura përfshijnë; në mënyrë të

krahasuar mes grupit të trajtimit dhe grupit të kontrollit;

Të ardhurat korente (23,12% ndaj 5,59%),

Dhurata nga familja dhe miqtë (9,25% ndaj 19,25),

Shitja e aseteve (12,14% ndaj 13,04%),

Huatë nga familja dhe miqtë (2,31% ndaj 19,25%).

Grafik 4.13 Mënyrat e sigurimit të kujdesit shëndetësor nga klientët

4.1.10. Krizat dhe emergjencat

Përsëri, nga të dhënat duket se ka pasur një ndryshim në proporcionet e grupit të trajtimit

dhe atij të kontrollit në adaptimin (përdorimin) e strategjive të përballjes me emergjencat

dhe krizat për të përballuar pagesat për shpenzime jashtëzakonisht të mëdha apo të

papritura.

0.00 5.00 10.00 15.00 20.00 25.00

Nga të ardhurat korrente

Dhurata nga miqtë apo familjarët e tyre

Hua nga miqtë apo familjarët e tyre

Kredi nga MFI-të

Kredi të tjera

Shitje asetesh

Tërheqje depozitash apo kursimesh

Kujdes shëndetësor falas

Nuk mundëm të siguronim kujdes shëndetësor

23.12

9.25

2.31

22.54

15.03

12.14

11.56

3.47

0.58

5.59

19.25

19.25

3.11

13.04

13.04

11.18

14.29

1.24

Sigurimi i Kujdesit Shëndetsor

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

94

Mekanizmat parësore të përballjes në grupin e kontrollit janë; kredi nga familja dhe miqtë

(46,30%), dhurata nga familja dhe miqtë (51,85%), krahasuar me shifrat (3,55%) dhe

(8,28%) për grupin e trajtimit.

Ndërsa për grupin e trajtimit, strategjitë kryesore të përballjes janë; të ardhurat korente

(26,04%), hua nga MFI-të (21,89%), tërheqje e kursimeve (18,34%) në krahasim me

shifrat (14,81%), (5,56%) dhe (24,07%) për grupin e kontrollit.

Në përgjithësi, të dhënat dëshmojnë se të qenit klient i MFI-ve është i lidhur ngushtë me

sigurinë ushqimore më të madhe në lidhje me të mos qenit pjesëmarrës në programet e

mikrofinancës, dhe kështu që ka evidenca se klientët përdorin kredi të programit të

mikrofinancës për të përmbushur nevojat e tanishme të konsumit, dhe duket të jenë në një

proces kalimi nga një mbështetje tek dhuratat në përdorimin e kredive të tipit

mikrofinanciare për të përmbushur nevojat për cash-flow aktual (ndoshta një tregues i

vetë-besimit më të madh).

Grafik 4.14 Përballja me shpenzime të jashtëzakonshme nga klientët

Të dhënat faktojnë impaktin e mikrokredisë në përballjen e krizave dhe emergjencave,

dhe sigurisht që kjo gjë mund të përdoret nga MFI-të si një element i marketingut të

mikrofinancës, sidomos për pjesën sociale të marketingut.

Edhe pse kreditë e programit të mikrofinancës përgjithësisht përdoren për qëllime të

konsumit, një përdorim i tillë mund të konsiderohet si një përfitim i pjesëmarrjes në

program, duke siguruar klientët me një mekanizëm të rëndësishëm për përballimin e

nevojave për cash-flow për të plotësuar nevojat aktuale për konsum.

0.00 10.00 20.00 30.00 40.00 50.00 60.00

Nga të ardhurat korrente

Dhurata nga miqtë apo familjarët e…

Hua nga miqtë apo familjarët e tyre

Kredi nga MFI-të

Kredi të tjera

Shitje asetesh

Tërheqje depozitash apo kursimesh

26.04

8.28

3.55

21.89

21.30

12.43

18.34

14.81

51.85

46.30

5.56

22.22

33.33

24.07

Përballja me Shpenzime të Jashtëzakonshme

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

95

4.1.11. Qëllimet dhe aspiratat e klientëve

Ëndrrat personale dhe qëllimet e klientëve të mikrofinancës mund të ndahen në dy

kategori: (i) sigurimi i nevojave themelore për familjen, të tilla si ushqim, vesh-mbathje,

dhe edukim për fëmijët dhe (ii) aspiratat për anëtarët e familjeve të tyre (fëmijët) për të

arritur potencialin e tyre të plotë në shoqëri. Nëntë gra të intervistuara shprehën dy llojet

e mësipërme të ëndrrave, ndërsa shtatë burra të intervistuar shprehnin më shpesh këtë të

fundit (aspiratë e vetë-plotësimit të anëtarëve të familjeve të tyre).

Për pothuajse të gjithë klientët e intervistuar, ëndrrat dhe qëllimet e tyre nuk kanë

ndryshuar para dhe pas marrjes së kredisë nga MFI-të, gjë e cila në dukje shpreh një

lidhje pothuajse inekzistente ose shumë të dobët mes të qenit klient i mikrofinancës dhe

ndryshimeve në planet e tyre për të ardhmen.

Para se të bëheshin klientë të MFI-ve, shumë konsumatorë të intervistuar ndanin të njejtat

ëndrra dhe aspirata - të ishin në gjendje për të siguruar nevojat themelore për familjet e

tyre, të tilla si; ushqim, vesh-mbathje, një shtëpi dhe edukim për fëmijët e tyre.

Megjithëse shumë klientë të intervistuar kishin qenë klientë të MFI-ve për të paktën 24

muaj, ata kishin vazhduar të plotësonin nevojat e tyre themelore, sikurse kishin ëndërruar.

Ndoshta kjo nuk është befasuese duke pasur parasysh standardin e ulët të jetesës që

klientët duket se kanë përjetuar përpara se t’i bashkohen programeve mikrofinanciare dhe

për fat të keq, vazhdojnë të përjetojnë akoma. Për këta klientë, sigurimi i nevojave

themelore është ende një ëndërr, në krahasim me realitetin e perceptuar nga shumë

njerëz.

Një grua e moshës 51-vjeçare tregon gjatë intervistës se të ardhurat shtesë nga biznesi i

saj i vogël familjar e kanë gjallëruar veprimtarinë e saj dhe të familjes së saj për të

garantuar çdo ditë ushqim, një situatë e cila nuk ishte para marrjes së kredisë. Edhe pse

ajo tani nga biznesi i saj i vogël gjeneron më shumë të ardhura se para marrjes së kredisë,

një nga qëllimet e saj vazhdon të jetë sigurimi i ushqimit të mjaftueshëm dhe i varieteteve

të ushqimit që ajo dëshiron.

Edhe pse mikrokreditë kanë ndihmuar klientët të përmbushin qëllimet e tyre në një farë

shkalle, ata janë realistë në lidhje me atë që një kredi mund dhe nuk mund të ketë një

efektivitet të caktuar në të gjitha rastet.

Kur u pyetën një grup klientësh prej dhjetë individësh nëse ëndrrat dhe aspiratat e tyre

kanë ndryshuar, pasi ata kishin qenë në gjendje të rrisnin bizneset e tyre dhe të fitonin më

shumë të ardhura, pati një konsensus të gjerë në mesin e këtij grupi klientësh të

intervistuar se jetët e tyre po ndryshonin vetëm "pak nga pak", çdo ditë.

96

Nga intervistat në grup, duket të mos ketë ndonjë ndryshim të madh në bazë të gjinisë, se

si pjesëmarrja në programet e mikrofinancës ka patur impakt në mënyrën se si ndjehen

njerëzit. Në vend të kësaj, mikrokreditë duket se kanë patur ndikim më të madh tek ata të

cilëve kredia u ka siguruar një mundësi për punësim.

Shumë prej të anketuarve u shprehën se kishin fituar të ardhura (pagë, rrogë apo të

ardhura nga bizneset e tyre) edhe para se të merrnin një kredi nga ndonjë MFI përkatëse.

Për ata klientë që kishin qenë më parë të papunë, sidomos femrat që nuk kishin të ardhura

ose biznese fitimprurëse, mikrokreditë kanë bërë që ato të jenë shumë më të kënaqura me

jetën e tyre. Kryesisht për gratë, kreditë u kanë dhënë atyre një mundësi për të bërë diçka

në jetë.

Gratë e intervistuara treguan se para se të merrnin kredi, ato kishin qëndruar në shtëpi pa

bërë asgjë dhe mërziteshin duke qëndruar të mbyllura. Por tani, pas rritjes së aksesit të

tyre në shërbimet e mikrofinancës, me aktivitetet e tyre të biznesit, ato janë më të

angazhuara, më të motivuara dhe si pasojë e kësaj ndjehen "shumë të lumtura".

Një grua 47-vjeçare, e cila kishte në pronësi një biznes të vogël tregtar shprehej se shpesh

ndjehej si "objekt turpi", kur përpiqej që të merrte ndonjë hua apo borxh nga të tjerët (të

afërm apo familjar) për biznesin e saj përpara se t’i bashkohej programit të

mikrofinancës. Ajo shprehej që nuk e ka përjetuar më këtë ndjesi që kur u bë klient i një

MFI-e, dhe mori një mikrokredi prej saj.

Pesëmbëdhjetë nga klientët meshkuj të intervistuar u shprehën se ndjeheshin relativisht

më pozitiv, "jo keq", përpara se të bëheshin klientë të kompanive të mikrofinancës, në

krahasim me klientët e tjerë, meshkuj dhe femra që u përgjigjën "çka" dhe tetë gra që u

përgjigjën "aspak mirë."

Pesëmbëdhjetë klientët meshkuj, kishin qenë të punësuar edhe përpara se të ishin klientë

të mikrofinancës, dhe kështu ata nuk e përjetonin si të rëndësishëm kalimin nga pasivitet

dhe mërzi në aktivitet dhe motivim, që disa nga gratë kishin përjetuar.

Për klientët që kishin qenë të punësuar përpara se të bëheshin klientë të mikrofinancës,

duket se kreditë kanë ndihmuar bizneset e tyre, por nuk kanë patur ndikim në mënyrën se

si ata ndihen për veten e tyre në atë shkallë sa evidentohej tek klientët që kishin patur pak

ose aspak të ardhura përpara marrjes së mikrokredisë.

4.1.12. Perceptimi nga anëtarët e familjes

Perceptimi i përgjithshëm nga klientët e intervistuar ishte se përmirësimi financiar çon në

më shumë harmoni në marrëdhëniet familjare dhe më shumë ndjenja pozitive ndaj

siguruesit të të ardhurave në familje.

97

Me plotësimin më mirë të nevojave për ushqim, vesh-mbathje dhe shkollim për fëmijët,

anëtarët e familjes janë më të lumtur dhe kanë më shumë respekt për siguruesit e këtyre

nevojave themelore.

Interesant është fakti që, nga intervistat nuk duket të ketë ndonjë dallim të rëndësishëm

në mënyrën se si klientët meshkuj dhe femra perceptoheshin nga familjet e tyre. "Unë

jam themeli i familjes sime" ishte një shprehje e thënë nga tre gra dhe tetë burra të

intervistuar.

Një tjetër klient mashkull u shpreh se "Unë kam një vend të rëndësishëm në familjen time

edhe pse nuk jam ofruesi i vetëm financiar." "Shefi i shtëpisë" ishte shprehja e përdorur

nga katër klientë të tjerë, dy burra dhe dy gra.

Klientet femra, që kishin huazuar para nga MFI-të, treguan se ata kishin marrë vendime

mbi atë se si ishte përdorur kredia dhe se çfarë ishte bërë me të ardhurat e fituara nga

biznesi i tyre familjar.

Nuk kishte asnjë tregues prej grave të martuara që burrat e tyre kontrollonin ose

përdornin shumat direkte të kredisë ose të ardhurat e gjeneruara nga biznesi i tyre, gjë e

cila ishte bërë e mundur nga ana e mikrokredisë.

4.1.13. Vendim-marrja rreth çështjeve famljare

Kredia nga MFI-të duket të ketë pasur më shumë ndikim mbi klientet e martuara femra,

të cilat ishin në gjendje të fillonin bizneset e tyre të mbështetura nga mikrokreditë. Si

sigurues të të ardhurave, ato tani janë më të përfshira në procesin e vendimmarrjes për

çështje të tilla si shkollimi për fëmijët dhe kujdesi shëndetësor, seç ishin më parë.

Gjashtë prej klientëve meshkuj të intervistuar treguan se ishin ende kreu i familjes dhe

vendimmarrës për çështjet shtëpiake, edhe pse tashmë ata nuk ishin siguruesit e vetëm të

të ardhurave të familjes.

Të dhënat e marra nga klientët e intervistuar tregojnë që përgjithësisht kemi një fuqizim

të klienteve femra, duke i bërë ata më shumë pjesëmarrëse në vendimmarrjen rreth

çështjeve të ndryshme familjare, duke dëshmuar qartë impaktin e mikrokredive në

ridimensionimin e vendimmarrjes tek klientet e MFI-ve në Shqipëri.

Si e tillë, kjo është një shprehje e impaktit social tek klientët e MFI-ve, sidomos tek

klientet femra.

98

4.2. Impakti i mikrokredisë për nivelin e ndërmarrjes

Gjerësisht dhe në mënyrë të vazhdueshme është diskutuar hipoteza nëse me të vërtetë

mikrokredia rrit veprimtarinë e ndërmarrjeve, por si qëndron e vërteta në realitetin e

ndërmarrjeve shqiptare.

Me mbështetjen e mikrokredive, klientët ose kanë filluar aktivitete të reja sipërmarrëse,

ose kanë zgjeruar veprimtarinë e bizneseve ekzistuese, të cilat jo vetëm kanë ofruar

mundësi më të mira për punësim, por edhe kanë rritur të ardhurat e ndërmarrjeve.

Është pranuar gjerësisht për një ndërmarrje, se të qenit klient i kompanive të

mikrofinancës çon në paga më të larta të punonjësve, krijimin e vendeve të reja të punës,

rritje të aseteve të ndërmarrjeve, dhe shumë përmirësime të tjera.

4.2.1. Fitimet e ndërmarrjes

Rezultatet tregojnë një lidhje të fortë ndërmjet të qenit klient i MFI-ve dhe ndryshimit në

fitimet e ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit. Të anketuarit, krahasuar mes grupit të

trajtimit ndaj grupit të kontrollit u përgjigjën: "Rritur" sipas shifrave (47,00% ndaj

12,00%). Ata që janë përgjigjur "Rritur shumë" janë sipas shifrave (41,00% ndaj 5,00%).

Gjithashtu ne shohim një ndryshim të përgjigjeve për "Ulur" (1,00% ndaj 31,00%).

Kështu mund të gjejmë një impakt (ndikim) të rëndësishëm, pasi shohim se grupi i

trajtimit ka raportuar rritje të kthimit të ndërmarrjes më shumë sesa grupi i kontrollit.

Grafik 4.15 Ndryshimi në fitimet e ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit

Në mesin e atyre që u përgjigjën për një rritje të fitimeve të biznesit të tyre gjatë 12

muajve të fundit, ka një dallim mes grupit të trajtimit dhe atij të kontrollit, sepse të dhënat

0% 1% 10%

47% 41%

0%

31%

52%

12% 5%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Ulur shumë Ulur Nuk kanëndryshuar

Rritur Rritur shumë

%

Përgjigjet

Ndryshimi në Fitimet e Ndërmarrjeve

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

99

diktojnë për një lidhje në mes të qenit klient i MFI-ve dhe performancës së ndërmarrjes,

ku bizneset kliente kanë patur më shumë rritje se ato jo-kliente të MFI-ve.

4.2.2. Asetet e ndërmarrjes

Ka gjithashtu një dallim statistikor të rëndësishëm mes grupit të trajtimit dhe grupit të

kontrollit në proporcionin e anëtarëve që kanë blerë asete të ndërmarrjeve të tyre gjatë 12

muajve të fundit.

Ky rezultat duket të jetë në përputhje të plotë me atë për blerjen e aseteve dhe konfirmon

faktin se kemi gjetur prova të rëndësishme se pjesëmarrja në programin e mikrofinancës

është e lidhur ngushtë me rritjen në blerjen e aseteve të ndërmarrjes.

Grafik 4.16 Ndryshimi në blerjen e aseteve të ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit

Ne shohim se "pajisje të vogla", "pajisje të mëdha" dhe "mjete të transportit" janë blerë

më shumë nga grupi i trajtimit sesa nga grupi i kontrollit, siç tregojnë të dhënat, (20,96%

ndaj 16,67%), (22,68% ndaj 4,92%) dhe (15,12% ndaj 4,92%).

4.2.3. Krijimi i vendeve të reja të punës

Ndryshimi në numrin mesatar të punonjësve me kohë të plotë në mes të grupit të trajtimit

dhe grupit të kontrollit është statistikisht i rëndësishëm. Shifrat tregojnë se nga grupi i

trajtimit mund të krijohen më shumë vende të reja pune, sesa nga grupi i kontrollit si; 0

vende pune (6,37% ndaj 81,82%), 1 vend pune (29,94% ndaj 14,55%), 2 vende pune

(48,41% ndaj 3,64%), dhe 3 vende pune (15,29% ndaj 0,00%).

0.00 10.00 20.00 30.00 40.00

Pajisje të vogla/aksesorë

Pajisje të mëdha /makineri

Mjete transporti

Magazinë apo depozitë

Investime të vogla në Marketing

Investim në hapësira promovuese

20.96

22.68

15.12

13.40

12.37

15.46

19.67

4.92

4.92

4.92

27.87

37.70

Investime në Asete të Ndërmarrjes

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

100

Impakti i mikrokredisë në hapjen e vendeve të reja të punës është një nga elementët më të

rëndësishëm që mund të përdorë marketingu i mikrofinancës për promovimin e

shërbimeve të ofruara dhe për justifikimin e fondeve të shpenzuara në drejtim të

kontributit social për komunitetin.

Grafik 4.17 Ndryshimi në numrin e punonjësve full-time (klientë ndaj jo-klientë)

Për t’a përgjithësuar, ne mund të llogarisim se nga një mikrokredi e dhënë nga një MFI,

numri mesatar i vendeve të reja të punës të krijuara është 1,73 vende të reja pune full-

time, sikurse tregohet në grafikun e mëposhtëm.

Grafik 4.18 Numri mesatar i vendeve të reja të punës full-time të krijuara

Numri i vendeve të reja të punës (Full - Time) = 0 * (6,37%) + 1 * (29,94%) + 2 *

(48,41%) + 3 * (15,29%) = 1,73 Vende të reja pune (Full - Time) / Kredi

Nëse llogarisim vetëm për vitin 2011, për një MFI në Shqipëri, duke marrë numrin e

kredive të dhëna për klientët, vetëm nga FAF-DC të barabartë me 1099, mund të

llogarisim në përgjithësi që numri i përgjithshëm i vendeve të reja të punës të krijuara

(me kohë të plotë) nga kreditimi për këtë vit është si; 1099 * 1,73 = 1901 vende të reja

pune me kohe të plotë.

6.37

29.94

48.41

15.29

81.82

14.55 3.64 0.00

0.0010.0020.0030.0040.0050.0060.0070.0080.0090.00

0 1 2 3

%

Numri i punonjësve

Punësimi: Numri i punonjësve (Full-Time)

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

1.7

3

0.2

2

0.00 0.50 1.00 1.50 2.00

Trajtimit

Kontrollit

Gru

pi

iG

rup

i i

Numri Mesatar i Punonjësve


101

Gjithashtu nga të dhënat e mbledhura, ne mund të evidentojmë për çdo kategori; për

klientët e maturuar, për ish-klientët, për grupin e trajtimit, grupin e kontrollit dhe në total,

numrin mesatar të vendeve të reja të punës (me kohë të plotë) të krijuara nga një kredi e

dhënë për vitin 2011, siç tregohet në grafikun e mëposhtëm;

Grafik 4.19 Numri mesatar i vendeve të reja të punës full-time të krijuara sipas kategorive

Numri i vendeve të reja të punës part-time krijuar nga grupi i trajtimit krahasuar me

grupin e kontrollit është; 0 vende pune (14,10% ndaj 73,21%), 1 vend pune (36,54% ndaj

19,64%), dhe 2 vende pune (49,36% ndaj 7,14%).

Bazuar në këto të dhëna, ne mund të llogarisim se nga një kredi e dhënë nga ndonjë MFI,

mund të krijohen 1,35 vende të reja pune part-time, siç tregohet në grafikun më poshtë;

Numri i vendeve të reja të punës (Part - Time) = 0 * (14,10%) + 1 * (36,54%) + 2

* (49,36%) = 1,35 Vende të reja pune (Part - Time) / Kredi

Grafik 4.20 Numri mesatar i vendeve të reja të punës part-time të krijuara

1.33

1.69 1.81 1.73

0.22

0.000.200.400.600.801.001.201.401.601.802.00

Totali Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit

Klientë të Ish- Grupi i Grupi i

Nu

mri

Me

sa

tar

i P

un

on

jës

ve

Kategoritë e klientëve


NumriMesatar iPunonjësve

1.35

0.34

Trajtimit

Kontrollit

Gru

pi

iG

rup

i i


Numri Mesatar iPunonjësve

102

Gjithashtu nga të dhënat e mbledhura mund të evidentojmë për çdo kategori; për klientët

e maturuar, për ish-klientët, për grupin e trajtimit, grupin e kontrollit dhe në total, numrin

mesatar të vendeve të reja te punës (me kohë të pjesshme) të krijuara nga një kredi e

dhënë për vitin 2011, siç tregohet në grafikun e mëposhtëm;

Grafik 4.21 Numri mesatar i vendeve të reja të punës part-time të krijuara sipas kategorive

4.2.4. Qëllimet dhe aspiratat e klientëve

Aspiratat profesionale të shprehura varionin në mesin e klientëve, të cilët përfaqësonin

profesione të ndryshme, nga tregtarë te vegjël në mekanikë dhe profesionistë të tjerë. Për

shumë prej tyre, aspiratat ishin përqendruar në përmirësimin e aftësive të tyre, apo në

rritjen e aftësive profesionale përmes trajnimeve të vazhdueshme, dhe jo vetëm për të

fituar gjithnjë e më shumë para nga bizneset e tyre.

Kreditë e dhëna nga MFI-të kanë mundësuar shumë klientë të arrijnë, ose pothuajse të

arrijnë, qëllimet e tyre profesionale. Për disa klientë të tjerë, qëllimet e tyre nuk kanë

ndryshuar që nga marrja e kredive nga ndonjë prej MFI-ve në Shqipëri. Ashtu sikurse

duket në disa prej komenteve të klientëve, kjo mund të jetë për shkak të shumave të vogla

të kredive, të cilat si të tilla nuk mund të kenë një ndikim të menjëhershëm në arritjen e

një qëllimi të madh apo afatgjatë (p.sh, për të ndërtuar një shtëpi të re) ose për shkak se

kreditë nuk janë drejtpërdrejt të përshtatshme për qëllimin në fjalë.

Dhjetë prej klientëve meshkuj dhe dy kliente femra, duke përfshirë dy mekanikë, dy

hidraulikë, shtatë tregtarë të vegjël, dhe një infermiere shprehën aspiratat e tyre

profesionale në drejtim të të bërit më të aftë në fushën e tyre; "të jesh në një hap me botën

në ndryshim" dhe "për t'u bërë më shumë kompetent në profesionin tim".

Një mësues fshati shprehet se donte "të punonte për të mësuar", ndërsa tre mësues të tjerë

tregonin se qëllimi i tyre ishte për të "trajnuar fëmijët që të jenë qytetarë të dobishëm për

veten dhe të tjerët." Për këta klientë, qëllimet e tyre nuk kishin ndryshuar që prej marrjes

së kredive nga kompanitë mikrofinanciare.

1.08 1.23

1.64 1.35

0.34

0.000.200.400.600.801.001.201.401.601.80

Totali Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit

Klientë të Ish- Grupi i Grupi iNu

mri

Me

sa

tar

i P

un

on

jës

ve

Kategoritë e Klientëve


Numri Mesatar iPunonjësve

103

Qëllimi i një klienti mashkull, një fermer, ishte që të ketë mjete mekanike për të kultivuar

tokën e tij bujqësore, kështu që ai të mund të shesë prodhimet e tij në treg. Ai ende nuk e

ka arritur këtë synim.

Për gjashtë klientë, qëllimet e tyre profesionale ishin në funksion të qëllimeve të tyre

personale. Dy gra, të dyja tregtare të vogla, tregonin se qëllimet e tyre ishin; të jenë në

gjendje për të fituar para të mjaftueshme për t'u kujdesur për fëmijët e tyre, qëllime të

cilat ato i kanë arritur. Një grua tjetër, edhe kjo një tregtare, dëshironte të ishte në gjendje

që të ndërtonte një shtëpi. Për një klient mashkull, ai donte të fitonte të holla të

mjaftueshme për të ndërtuar një shtëpi dhe për t’u martuar. Për dy klientët e fundit,

aspiratat e tyre mbeteshin të njëjta.

4.2.5. Vetë-Vlerësimi

Disa nga klientët e intervistuar kishin bizneset e tyre edhe para marrjes së kredisë,

ndonëse me inventar të pamjaftueshëm dhe në këto kushte nuk ishin në gjendje të

plotësonin kërkesat e klientëve të tyre. Tre nga klientët meshkuj të intervistuar u shprehën

se nuk ishin në gjendje për të gjetur punë, dhe kështu që u vetë-punësuan nga nevoja, me

ndihmën e mikrokredisë.

Për këta individë në veçanti, kreditë e vogla të MFI-ve kanë pasur një impakt të

rëndësishëm në rritjen e kapacitetit të tyre për më shumë fitim dhe rritje profesionale.

Me aksesin më të madh në mikrokredi të MFI-ve, ata kanë qenë në gjendje të sigurojnë

më shumë të ardhura për veten e tyre, si edhe të përmbushin më mirë kërkesat e

konsumatorëve për produkte dhe shërbime. Kjo u ka dhënë atyre një ndjenjë arritshmërie

dhe një besim në bizneset dhe aftësitë e tyre të të bërit biznes.

Kjo duket se është veçanërisht e vërtetë për femrat që më parë nuk ishin të punësuara.

Jetesa e tyre e re i ka ndihmuar ato të bëhen më të motivuara në lidhje me biznesin, duke

krijuar një diferencë më të lartë të fitimit për veten e tyre, duke minimizuar kostot

dhe/ose duke maksimizuar të ardhurat, si edhe u ka dhënë atyre një mundësi për të

menaxhuar një përpjekje të tyre personale të biznesit.

4.2.6. Perceptimi nga shoqatat e biznesit dhe klientët

Në përgjithësi, përmirësimet e biznesit kanë ndikuar në rritjen e komenteve pozitive nga

konsumatorët dhe anëtarët e komunitetit, gjë e cila ka patur një impakt pozitiv mbi

klientët. Disa nga klientët treguan se ishin të kënaqur që të kishin mundësi të ofronin

produkte dhe shërbime të nevojshme për fqinjët e tyre. Disa klientë, megjithatë,

theksonin se edhe pse kishte shpesh admirim nga klientët dhe bashkëpunëtorët e biznesit,

ka pasur edhe disa ndjenja negative siç janë xhelozia dhe zilia.

104

4.2.7. Numri i punonjësve

Janë mbledhur të dhëna për numrin e punonjësve të 10 ndërmarrjeve para dhe pas marrjes

së një mikrokredie nga MFI-të në Shqipëri, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 2 1 8 0 2 3 4 2 5 2

Pas kredisë 3 3 10 3 4 3 5 5 8 2

A mund të gjykohet se procesi i kreditimit të MFI-ve është efiçient në krijimin e vendeve

të reja të punes? Le të testojmë për nivelin e rëndësisë 5 %, duke përdorur “paired t-test”

si edhe “A-test”.

“Paired t-test” ose "t-test i çiftëzuar" është një mënyrë testimi për të krahasuar dy

kampione të lidhura ndërmjet tyre, ose të çiftëzuara, ku përfshihen vlera të vogla të n-së

dhe që nuk kërkojnë që variancat e dy popullimeve të jenë të barabartë, por mbi bazën e

një supozimi se të dy popullimet janë normale.

Për një “Paired t-test”, është e nevojshme që vrojtimet në dy kampionet të mblidhen në

formën e asaj që quhet një përputhje ndërmjet tyre, d.m.th, që çdo vëzhgim në njërin

kampion duhet të çiftëzohet me një vëzhgim në kampionin tjetër në mënyrë të tillë që

këto vëzhgime të jenë disi "të çiftëzuara" ose të lidhur, në përpjekje për të eliminuar

faktorët e jashtëm që nuk n’a interesojnë në testin përkatës. Një test i tillë përgjithësisht

është konsideruar si i përshtatshëm në studimet e llojit para-dhe-pas-kredisë.

Përgjigje (a): Le të shënojmë me X numrin e punonjësve para marrjes së kredisë, dhe me

Y numrin e punonjësve pas marrjes së kredisë, dhe duke marrë si Hipotezë kryesore (H0)

supozimin që procesi i kreditimit nuk sjell ndonjë përmirësim në rritjen e numrit të të

punësuarve, mund të shkruajmë:

H0: µ1 = µ2, e cila është ekuivalente me testin H0: �̅� = 0

Ha: µ1 < µ2 (sikurse duam të konkludojmë që kreditimi ka qenë i suksesshëm).

Duke qenë se kemi të bëjmë me të dhëna të çiftëzuara, mund të përdorim “paired t-test”

dhe të llogarisim vlerën statistikore të testit -‘t’ si më poshtë:

𝑡 =�̅� − 0

𝜎𝑑𝑖𝑓 ./√𝑛

Për të llogaritur vlerën e testit-t, në fillim duhet të llogarisim mesataren dhe devijimin

standard të diferencave të vlerave të çiftëzuara, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme,

dhe me pas proçedojmë me vlerën statistikore të testit:

105

Ndërmarrja

Numri i

punonjësve para

kredisë

Xi

Numri i

punonjësve pas

kredisë

Yi

Diferenca

(Di = Xi – Yi)

Diferenca

në katëror

Di2

1 2 3 -1 1

2 1 3 -2 4

3 8 10 -2 4

4 0 3 -3 9

5 2 4 -2 4

6 3 3 0 0

7 4 5 -1 1

8 2 5 -3 9

9 5 8 -3 9

10 2 2 0 0

n = 10 Σ Di = −17 Σ Di2 = 41

�̅� =ΣDi

𝑛= −

17

10= −1,7

𝜎𝑑𝑖𝑓. = √Σ Di

2 − (D̅)2 ∗ n

𝑛 − 1= √

41 − (−1,7)2 ∗ 10

10 − 1 = 1,1595

𝑡 =−1,7 − 0

1,1595/√10=

−1,7

0,3667= −4,6364

Shkallët e lirisë = (n – 1) = 10 – 1 = 9. Duke qenë se Ha është e njëanshme, mund të

përdorim testin e njëanshëm (të njëanshem të majtë pasi kemi një Ha të tipit më të vogël

se) për të përcaktuar zonën e hedhjes poshtë me 5% nivel rëndësie, për të cilën

procedohet, duke përdorur tabelën e shpërndarjes statistikore – t, për 9 shkallë lirie:

R: t < – 1,833

Vlera e llogaritur e t eshte – 4,6364 e cila bie në zonën e hedhjes poshtë të Hipotezës

kryesore, kështu që H0 hidhet poshtë me nivel rëndësie 5% dhe mund të konkludojmë që

procesi i kreditimit ka qenë i suksesshëm në krijimin e vendeve të reja të punës, ose që

numri i të punësuarëve pas marrjes së kredisë është më i madh se numri i të punësuarëve

para marrjes së kredisë, kjo e vërtetuar me një rëndësi statistikore të pranuar shkencërisht.

Përgjigje (b): Duke përdorur llogaritjet e testit-t të çiftëzuar të kryera me anë të programit

STATA, mund të evidentohet dhe provohet statistikisht nëse ka ndonjë diferencë mes

numrit të të punësuarve para dhe pas marrjes së kredisë nga ndonjë prej MFI-ve, ose nëse

procesi i kredidhënies ka qenë ose jo efiçient në krijimin e vendeve të reja të punës apo

në rritjen e punësimit.

106

Tabelë 4.1 Testimi i hipotezave për numrin e të punësuarve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0

Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis

10 -1.7000 1.1595 0.3667 0.8904 [-2.5295; -0.8705] -4.6364 9 0.0012 Accept

Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke

konkluduar që ka një diferencë mes numrit të të punësuarve para dhe pas marrjes së

kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në krijimin e vendeve të reja të

punës ose në rritjen e punësimit tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të.

Përgjigje (c): Duke përdorur testin-A: Nëse përdorim testin-A, do të proçedojmë me

llogaritjet statistikore për të dhënat e mbledhura si më poshtë;

𝐴 =ΣDi

2

(ΣDi)2=

41

(−17)2= 0,1419

Duke qenë se Ha është e njëanëshme në situatën e dhënë, mund të përdorim testin e

njëanshëm. Specifikisht, për 5% nivel rëndësie, vlera statistikore e tabeluar e testit-A për

(n – 1) ose (10 – 1) = 9 shkallë lirie në këtë situatë është 0,368 (e lexuar nga vlerat

statistikore të testit-A në tabelat respektive statistikore).

Vlera e llogaritur e testit-A, e cila është 0,1419, është më e vogël se vlera e tabeluar e

testit, dhe kështu që kjo nënkupton se duhet të hedhim poshtë Hipotezën H0 (në mënyrë

alternative ne duhet të pranojmë Ha) dhe të konkludojmë që procesi i kreditimit nga ana e

kompanive të mikrofinancës ka qenë efiçient në krijimin e vendeve të reja të punës.

4.2.8. Paga mesatare e punonjësve

Le të shohim impaktin e procesit të kreditimit në pagën mesatare të punonjësve duke

përdorur testimin e hipotezave për dy zgjedhjet e lidhura ndërmjet tyre;

Nga të dhënat e marra për këtë qëllim, është regjistruar paga mesatare e punonjësve para

dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të ndryshme, sikurse tregohet

në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar” të llogaritur me anë të

programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë mes pagës mesatare të të

punësuarve para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë

efiçient apo jo në rritjen e pagës mesatare të të punësuarve.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 26000 19000 24000 18000 20000 25500 25000 20000 24000 15000

Pas kredisë 26500 22500 28500 26000 25000 27000 28000 25000 26000 22000

107

Tabelë 4.2 Testimi i hipotezave për pagën mesatare të të punësuarve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -4000 2380.4761 752.7727 0.8084 [-5702; -2297] -5.3137 9 0.0005 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes pagës mesatare të të punësuarve para dhe pas marrjes

së kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e pagës mesatare të të

punësuarve tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të. Bizneset klientë të

MFI-ve kanë rezultuar të kenë rritje pagash që nga koha e marrjes së kredisë, kjo e

provuar statistikisht nga studimi.

4.2.9. Numri i furnizuesve

Gjithashtu nga të dhënat e marra, është regjistruar edhe numri i furnizuesve para dhe pas

marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të ndryshme, sikurse tregohet në

tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar” të llogaritur me anë të

programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë mes numrit të

furnizuesve para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë

efiçient apo jo në rritjen e numrit të furnizuesve të ndërmarrjeve të shërbyera, duke

kontribuar kështu në procesin e Zinxhirit të Vlerës.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 6 7 5 3 8 9 4 1 22 12

Pas kredisë 8 13 9 5 15 17 6 3 28 15

Tabelë 4.3 Testimi i hipotezave për numrin e furnizuesve të ndërmarrjeve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -4.2000 2.3476 0.7424 0.9614 [-5.8794; -2.5206] -5.6576 9 0.0003 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes numrit të furnizuesve para dhe pas marrjes së

kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e numrit të furnizuesve

tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të, duke kontribuar kështu në hallka

të rëndësishme të Zinxhirit të Vlerës.

4.2.10. Vlera mesatare e blerjeve nga çdo furnizues

Gjithashtu në përpjekje për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe vlera

mesatare e blerjeve nga çdo furnizues para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje

të industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur

“testin-t të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë

nëse ka një diferencë mes vlerës mesatare të blerjeve nga çdo furnizues para dhe pas

108

marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e

vlerës mesatare të blerjeve nga çdo furnizues i ndërmarrjeve të shërbyera, duke

kontribuar gjithashtu në procesin e Zinxhirit të Vlerës, duke gjeneruar vlera më të mëdha

transaksionesh në shit-blerje.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 20000 30000 900000 10000 15000 25000 140000 22000 50000 20000

Pas kredisë 21000 36000 950000 20000 20000 30000 150000 28000 80000 35000

Tabelë 4.4 Testimi i hipotezave për vlerën mesatare të blerjeve nga çdo furnizues Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -13800. 15068.7314 4765.1513 0.9996 [-24579.; -3020.4] -2.8960 9 0.0177 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes vlerës mesatare të blerjeve nga çdo furnizues para

dhe pas marrjes së kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e

vlerës mesatare të blerjeve nga çdo furnizues tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi

nga MFI-të, duke kontribuar kështu në Zinxhirin e Vlerës me anë të rritjes së sasisë së

blerë.

4.2.11. Numri i klientëve

Nga të dhënat e marra, është regjistruar gjithashtu edhe numri i klientëve para dhe pas

marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të ndryshme, sikurse tregohet në


programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë mes numrit të klientëve

para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në

rritjen e numrit të klientëve të ndërmarrjeve të shërbyera, duke kontribuar në procesin e

Zinxhirit të Vlerës.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 25 60 35 8 145 50 75 8 25 35

Pas kredisë 45 80 48 15 180 150 125 12 45 60

Tabelë 4.5 Testimi i hipotezave për numrin e klientëve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -29.40 28.1670 8.9072 0.8887 [-49.5494; -9.2506] -3.3007 9 0.0092 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes numrit të klientëve para dhe pas marrjes së kredisë,

ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e numrit të klientëve tek

ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të, duke kontribuar kështu në zgjerimin

e tregut dhe Zinxhirin e Vlerës.

109

4.2.12. Vlera mesatare e shitjeve për çdo klient

Gjithashtu në përpjekje për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe vlera

mesatare e shitjeve për çdo klient para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të

industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t

të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një

diferencë mes vlerës mesatare të shitjeve për çdo klient para dhe pas marrjes së kredisë,

ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e vlerës mesatare të

shitjeve për çdo klient të ndërmarrjeve të shërbyera, duke kontribuar kështu në procesin e

Zinxhirit të Vlerës, duke gjeneruar vlera më të mëdha transaksionesh në shit-blerje.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 1250 500 2000000 25000 15000 35000 2500 10500 120000 3500

Pas kredisë 1500 1000 3500000 30000 30000 60000 4500 15500 150000 4000

Tabelë 4.6 Testimi i hipotezave për vlerën mesatare të shitjeve për çdo klient Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -158325 471538.4403 149113.5476 0.9999 [-495643.2; 178993.2] -1.0618 9 0.3160 Reject

Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të pranojmë hipotezën kryesore, duke

konkluduar që nuk ka ndonjë diferencë mes vlerës mesatare të shitjeve për çdo klient para

dhe pas marrjes së kredisë, ose që procesi i kredidhënies nuk ka qenë efiçient në rritjen e

vlerës mesatare të shitjeve për çdo klient tek ndërmarrjet e shërbyera.

4.2.13. Prodhimi/shitjet vjetore

Nga të dhënat e marra, është regjistruar gjithashtu edhe prodhimi/shitjet vjetore para dhe

pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të ndryshme, sikurse tregohet në


programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë mes prodhimit/shitjeve

vjetore para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient

apo jo në rritjen e prodhimit/shitjeve vjetore të ndërmarrjeve të shërbyera.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 20000 2500000 7500000 140000 300000 250000 5000000 45000 5000000 35000

Pas kredisë 45000 3500000 10000000 180000 450000 550000 10000000 75000 12000000 75000

Tabelë 4.7 Testimi i hipotezave për prodhimin/shitjet vjetore Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -1608500 2483154.4119 785242.3723 0.9479 [-3384841.5; 167841.6] -2.0484 9 0.0708 Accept

110


konkluduar që ka një diferencë mes prodhimit/shitjeve vjetore para dhe pas marrjes së

kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e prodhimit/shitjeve

vjetore tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të, duke kontribuar kështu në

Zinxhirin e Vlerës.

4.2.14. Numri i produkteve/shërbimeve

Gjithashtu në përpjekje për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe numri i

produkteve/shërbimeve para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të

ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar”

të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë

mes numrit të produkteve/shërbimeve para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i

kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e numrit të produkteve/shërbimeve të

ndërmarrjeve të shërbyera, duke kontribuar gjithashtu në procesin e Zinxhirit të Vlerës,

duke gjeneruar më shumë produkte dhe shërbime për tregun e synuar.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 1 2 3 3 1 6 7 3 6 12

Pas kredisë 2 3 3 5 2 8 9 4 9 15

Tabelë 4.8 Testimi i hipotezave për numrin e produkteve/shërbimeve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -1.6000 0.9661 0.3055 0.9888 [-2.2911; -0.9089] -5.2372 9 0.0005 Accept


konkluduar që ka një diference mes numrit të produkteve/shërbimeve para dhe pas

marrjes së kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e numrit të

produkteve/shërbimeve tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të, duke

kontribuar kështu në Zinxhirin e Vlerës.

4.2.15. Numri i rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre

Nga të dhënat e marra, është regjistruar gjithashtu edhe numri i rretheve ku ndërmarrjet

ushtrojnë veprimtarinë e tyre para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të



diferencë mes numrit të rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre para dhe

pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e

numrit të rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre, duke kontribuar kështu

në zgjerimin e hartës së të bërit biznes nga ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi.

111

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 1 1 3 1 1 2 1 2 5 1

Pas kredisë 2 1 5 1 1 4 1 2 7 1

Tabelë 4.9 Testimi i hipotezave për numrin e rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë

veprimtarinë e tyre Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -0.7000 0.9487 0.3000 0.9548 [-1.3786; -0.0214] -2.3333 9 0.0445 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes numrit të rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë

veprimtarinë e tyre para dhe pas marrjes së kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë

efiçient në rritjen e numrit të rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre, duke

kontribuar kështu në zgjerimin e veprimtarisë së biznesit.

4.2.16. Të ardhurat mesatare ditore

Për qëllime të këtij disertacioni, për të matur impaktin e kreditimit, janë regjistruar edhe

të ardhurat mesatare ditore para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të



diferencë mes të ardhurave mesatare ditore para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse

procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e të ardhurave mesatare ditore të

ndërmarrjeve të shërbyera.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 10000 11000 25000 6000 2500 12500 25000 2500 12000 25000

Pas kredisë 18000 20000 35000 15000 4500 25000 45000 3500 15000 35000

Tabelë 4.10 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare ditore Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -8450.00 5599.8512 1770.8284 0.9571 [-12455.89; -4444.10] -4.7718 9 0.0010 Accept

Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke

konkluduar që ka një diferencë mes të ardhurave mesatare ditore para dhe pas marrjes së

kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e të ardhurave mesatare

ditore, duke kontribuar kështu në rritjen e qarkullimit ditor dhe në përgjithësi në


4.2.17. Të ardhurat mesatare mujore

Gjithashtu për qëllime të këtij studimi, për të matur impaktin e kreditimit, janë regjistruar

edhe të ardhurat mesatare mujore para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të

112



diferencë mes të ardhurave mesatare mujore para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse

procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e të ardhurave mesatare mujore të


Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 250000 285000 750000 22000 60000 35000 750000 85000 350000 50000

Pas kredisë 320000 350000 950000 44000 80000 75000 1000000 100000 450000 75000

Tabelë 4.11 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare mujore Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -80700.00 81536.6993 25784.1683 0.9988 [-139027.8; -22372.1] -3.1298 9 0.0121 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes të ardhurave mesatare mujore para dhe pas marrjes së


mujore, duke kontribuar kështu në rritjen e qarkullimit mujor, dhe në përgjithësi në rritjen

dhe zgjerimin e veprimtarisë së biznesit.

4.2.18. Të ardhurat mesatare vjetore

Për qëllime të këtij kërkimi shkencor, për të matur impaktin e kreditimit, janë regjistruar

edhe të ardhurat mesatare vjetore para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të



diferencë mes të ardhurave mesatare vjetore para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse

procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e të ardhurave mesatare vjetore të


Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 3250000 3500000 9000000 350000 950000 550000 9500000 950000 3850000 500000

Pas kredisë 3700000 4500000 12000000 550000 1250000 650000 12500000 1250000 4500000 750000

Tabelë 4.12 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare vjetore Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -925000 1123548.4463 355297.2152 0.9983 [-1728738; -121261] -2.6035 9 0.0286 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes të ardhurave mesatare vjetore para dhe pas marrjes së


vjetore, duke kontribuar kështu në rritjen e qarkullimit vjetor, dhe në përgjithësi në


113

4.2.19. Totali i aktiveve

Për të matur impaktin e kreditimit, për qëllime të këtij studimi, gjithashtu është regjistruar

edhe shuma e aktiveve totale para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të



diferencë mes shumës së aktiveve totale para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi

i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e shumës së aktiveve totale të


Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 2750000 4000000 7500000 2000000 20000000 6500000 22000000 15000000 19000000 3000000

Pas kredisë 2800000 6500000 9000000 6000000 25000000 9500000 25000000 16000000 20000000 3500000

Tabelë 4.13 Testimi i hipotezave për totalin e aktiveve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -2155000. 1609425.3633 508944.98 0.9834 [-3306313.5; -1003686.4] -4.2342 9 0.0022 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes totalit të aktiveve para dhe pas marrjes së kredisë, ose

që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e totalit të aktiveve.

Rritja e totalit të aktiveve është një tregues mjaft i rëndësishem i rritjes së vëllimit të

biznesit, një tregues ky mjaft domethënës që provon edhe njëherë impaktin që ka

mikrokredia tek klientët ndërmarrje të shërbyera.

4.2.20. Vëllimi i fitimit

Për qëllime të studimit doktoral, për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe

vëllimi i fitimit para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të



mes vëllimit të fitimit para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka

qenë efiçient apo jo në rritjen e vëllimit të fitimit të ndërmarrjeve të shërbyera.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 35000 450000 850000 75000 65000 85000 95000 35000 750000 350000

Pas kredisë 60000 650000 1000000 100000 85000 150000 125000 50000 850000 500000

Tabelë 4.14 Testimi i hipotezave për vëllimin e fitimit Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -78000 67626.42 21385.3532 0.9922 [-126377; -29622] -3.6474 9 0.0053 Accept

114


konkluduar që ka një diferencë mes vëllimit të fitimit para dhe pas marrjes së kredisë, ose

që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e vëllimit të fitimit të ndërmarrjeve të

shërbyera me mikrokredi nga MFI-të.

4.2.21. Marzhi i fitimit

Për qëllime të këtij studimi, për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe

marzhi i fitimit para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të



mes marzhit të fitimit para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka

qenë efiçient apo jo në rritjen e marzhit të fitimit të ndërmarrjeve të shërbyera.

Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 13,5 14,0 10,0 9,5 18,5 13,0 25,0 32,0 14,0 25,0

Pas kredisë 16,0 17,5 15,5 12,5 20,5 18,0 29,0 38,0 16,0 35,0

Tabelë 4.15 Testimi i hipotezave për marzhin e fitimit Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0


10 -4.3500 2.4387 0.7712 0.9709 [-6.0945; -2.6055] -5.6407 9 0.0003 Accept


konkluduar që ka një diferencë mes marzhit të fitimit para dhe pas marrjes së kredisë, ose

që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e marzhit të fitimit të ndërmarrjeve të

shërbyera me mikrokredi nga MFI-të.

Edhe marzhi i fitimit përbën një nga indikatorët më kryesor të rritjes së veprimtarisë së

biznesit të klientëve ndërmarrje të shërbyera nga MFI-të në Shqipëri, dhe si i tillë, përmes

llogaritjeve të mësipërme statistikore sjell fakte dhe evidenca të forta se të qenit klient i

mikrofinancës për biznese apo kompani të ndryshme sjell rritje të normës së fitimit, gjë e

cila përbën një impakt pozitiv të mikrofinancës në Shqipëri.

115

4.3. Impakti i mikrokredisë për nivelin individual

4.3.1. Fuqizimi i klientëve

Nga të dhënat e mbledhura rezulton që grupi i trajtimit raporton nivele më të larta të

fuqizimit personal (treguesit e vetë-vlerësimit), sesa grupi i kontrollit. Nivelet mesatare të

fuqizimit (vlerësimit) të raportuara mes grupit të trajtimit dhe atij të kontrollit ndryshojnë

në mënyrë të konsiderueshme në disa nga katër treguesit e fuqizimit (vlerësimit) kur

testohet për të gjithë të intervistuarit në zgjedhjen e përcaktuar.

Grafik 4.22 Treguesit mesatar të vetë-vlerësimit (sipas kategorive)

Të qenit klient i MFI-ve aktualisht është i lidhur me një rezultat më të lartë në qëndrimin

shumëdimensional, që tregon pjesëmarrjen në program të jetë e lidhur me nivele më të

larta të fuqizimit konsumator.

Fuqizimi konsumator është një tregues mjaft i rëndësishëm që dëshmon ndikimin që ka

mikrokredia në jetën e konsumatorëve, gjë e cila mund të përdoret si atribut social i

produktit të mikrokredisë, kur ky i fundit promovohet në target-grupet respektive.

Nëse i referohemi marketingut, sipas të cilit përfitimet e konsumatorëve nga produktet që

konsumojnë ndahen në përfitime funksionale dhe përfitime emocionale,60

ku kjo e fundit

lidhet shumë më konceptin e Markës që kemi trajtuar në kapitujt më lart, atëherë MFI-të

mund t’a përdorin “fuqizimin konsumator” si një element të rëndësishëm të markës së

tyre, dhe respektivish t’a përfshijnë në strategjitë e tyre marketing.

60

Solomon M, Bamossy G, Askegaard S, Hogg M. - Consumer Behaviour: A European Perspective,

Fourth Edition, 2010.

4.0

4.0

4.4

4.1

3.2

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali

Klientë tëMaturuar

Ish- KlientëGrupi i

Trajtimit

Grupi iKontrollit

Vetë-vlerësimi

Vetë-vlerësimi

116

Çelësi: 1= Fuqishëm jo dakord; 2= Jo dakord; 3= Nuk kam mendim; 4= Dakord; 5= Fuqishëm dakord

Grafik 4.23 Treguesit mesatar të fuqizimit të klientëve të MFI-ve

Kështu që, mund të arrihet në një përfundim se, të jesh klient i MFI-ve të çon në nivele

më të larta të fuqizimit dhe ndjenjave pozitive rreth vetes.

Grafik 4.24 Treguesit mesatar të besueshmërisë për të ardhmen (sipas kategorive)

Sa për "konfident për të ardhmen" nga studimi gjejmë këto rezultate (4,3 ndaj 2,8) për

grupin e trajtimit në krahasim me grupin e kontrollit. Gjithashtu për të gjithë treguesit e

tjerë të fuqizimit gjejmë më shumë vlera pozitive për grupin e trajtimit.

Nga të dhënat e mbledhura prej kampionit të marrë në studim duket që besueshmëria për

të ardhmen është më e lartë tek klientët e MFI-ve (grupi i trajtimit) sesa tek jo-klientët

(grupi i kontrollit), një fakt ky që dëshmon impaktin social të mikrokredisë në rritjen e

besueshmërisë për të ardhmen.

4.3 4.1 4.2 4.2

2.8 3.2 3.0 3.0

0.00.51.01.52.02.53.03.54.04.55.0

Konfident për tëardhmen

Vetë-vlerësimi I respektuar ngabashkëshortja,fëmijët dhe të

afërmit

Pjesëmarrja nëkomunitetin lokal

Re

zu

lta

ti

Treguesit e Fuqizimit

Mesatarja e Përgjigjeve të Treguesve të Fuqizimit

Klientë të Maturuar

Ish- Klientë

Grupi i Trajtimit

Grupi i Kontrollit

3.9

4.1

4.4

4.3

2.8

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali



Trajtimit

Grupi iKontrollit

Konfident për të ardhmen

Konfident përtë ardhmen

117

4.3.2. Aksesi në shërbimet financiare (kursimet)

Të dhënat e mbledhura n’a mundësojnë të konkludojmë se grupi i trajtimit dhe ai i

kontrollit ndryshojnë në lidhje me shumën që kanë mundur të kursejnë gjatë 12 muajve të

fundit. Të anketuarit raportuan se shuma që ata kishin mundur të kursenin gjatë 12

muajve të fundit është "Rritur shumë" në proporcionin (34,55%) për grupin e trajtimit në

krahasim me (3,39%) për grupin e kontrollit, dhe (58,64%) të grupit të trajtimit raportuan

se shuma e kursyer ishte "Rritur" në krahasim me (6,78%) të grupit të kontrollit.

Grafik 4.25 Ndryshimi në shumën e kursyer gjatë 12 muajve të fundit

Ka dallime statistikisht të rëndësishme në llojet e mekanizmave të kursimeve të përdorura

nga anëtarët e grupit të trajtimit dhe grupit të kontrollit. Ata përdorin Institucionet e tjera

Mikrofinanciare për kursime në proporcionin (8,47% ndaj 4,92%) për grupin e trajtimit

në krahasim me grupin e kontrollit.

Edhe pse përqindja e përgjigjeve në mes të grupit të trajtimit dhe atij të kontrollit

ndryshon në lidhje me atë se përse të anketuarit kursejnë, përgjigjet tregojnë se grupi i

trajtimit i përdor kursimet për;

“Investime të ardhshme në biznes” (34,38% ndaj 18,56%),

“Blerje të ardhshme të produkteve bazë” (17,19% ndaj 30,93%) dhe,

“Trajtim mjekësor apo arsye të tjera shëndetësore” (15,76% ndaj 21,65%) ,

krahasuar me grupin e kontrollit.

Përqindja më e madhe e klientëve të mikrokredisë që raportojnë se i përdorin kursimet e

tyre për investime të ardhshme në bizneset e tyre në krahasim me jo-klientët tregon një

fakt se produktet e mikrokredisë kanë një impakt të rëndësishëm në orientimin e

klientëve drejt investimeve afatgjata dhe fitimprurëse.

0.00 0.00 6.81

58.64

34.55

8.47 22.03

59.32

6.78 3.39

0.0010.0020.0030.0040.0050.0060.0070.00

Ulu

r sh

um

ë

Ulu

r

Nuk k

an

ën

dry

sh

ua

r

Rri

tur

Rri

tur

shu

më

%

Ndryshimi

Ndryshimi në Shumën e Kursyer

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

118

Grafik 4.26 Mekanizmat e kursimit të përdorur nga klientët e MFI-ve

Të dhënat dëshmojnë që klientët e MFI-ve kursejnë për të investuar më shumë në

bizneset e tyre, kurse jo-klientët kursejnë për të blerë produkte bazë në të ardhmen dhe

për të siguruar trajtimin mjekësor gjithashtu në të ardhmen. Kjo është një dëshmi se

impakti i mikrokredisë evidentohet në atë që i orienton klientët drejt një planifikimi

shumë më afatgjatë, duke bërë që të tejkalojnë nevojat bazë për sigurimin e jetesës.

Grafik 4.27 Arsyet e rritjes së kursimeve nga klientët e MFI-ve

Gjithashtu një proporcion më i lartë i grupit të trajtimit ka bërë një tërheqje nga kursimet

e tyre gjatë 12 muajve të fundit, sesa grupi i kontrollit (65,56% ndaj 17,46%).

8.47

40.21 31.75 19.58

4.92 11.48

68.85

14.75

0.0010.0020.0030.0040.0050.0060.0070.0080.00

Institu

cio

ne t

ë tje

ram

ikro

fin

an

ce

Ba

nka

tre

gta

re

Asnjë

Hu

am

arr

je t

jetë

r

%

Llojet e kursimeve

Mekanizmat e Kursimit të Përdorur nga Klientët


Ish- Klientë

Grupi i Trajtimit

Grupi i Kontrollit

0.00 5.00 10.00 15.00 20.00 25.00 30.00 35.00

Investime të ardhëshme në biznesin tim

Blerje të ardhëshme produktesh bazë

Për kujdes shëndetësor dhe emergjenca të tjera

Për përmirësime dhe shtesa në shtëpi

Për shkollim dhe edukim

Për kafshë shtëpijake

Për martesa ose ceremoni të tjera

Për të paguar detyrimin e kredisë

Tjetër

34.38

17.19

15.76

14.33

14.90

2.29

7.74

14.33

4.01

18.56

30.93

21.65

13.40

8.25

4.12

9.28

12.37

3.09

Arsyet e Rritjes së Kursimeve

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

119

4.3.3. Aksesi në shërbimet financiare (kredia)

Përmes anketimit, në këtë studim është gjetur se një përqindje më e lartë e klientëve të

MFI-ve kanë marrë kredi nga kreditorë të tjerë, dhe një përqindje më e lartë e jo-klientëve

nuk marrin kredi nga ndonjë burim tjetër.

Tabelë 4.16 Ndryshimi në kreditë e tjera të marra nga klientët e MFI-ve

Burimi i kredisë Totali Klientë

të Maturuar

Ish- Klientë

Grupi i Trajtimit

Grupi i Kontrollit

Institucione të tjera mikrofinance

8 1 6 7 1

3.28 0.70 14.63 3.83 1.64

Banka tregtare

16 8 8 16 0

6.56 5.63 19.51 8.74 0.00

Huamarrje tjetër

17 9 3 12 5

6.97 6.34 7.32 6.56 8.20

Asnjë

162 99 20 119 43

66.39 69.72 48.78 65.03 70.49

Tjetër

41 25 4 29 12

16.80 17.61 9.76 15.85 19.67

Gjithsesi, niveli i kreditimit nga sektori formal bankar i target-grupeve të mikrofinancës

mbetet i ulët. Në vijim listohen disa faktorë të mos-kreditimit të bankave në sektorët që

targeton mikrofinanca, që janë:

Bankat e konsiderojnë veprimtarinë e këtyre sektorëve si të rrezikshme;

Kapaciteti i ulët i fermave dhe të ardhurat e tyre të pamjaftueshme nuk e

favorizojnë thithjen e investimeve formale në sektorin rural dhe sektorë të tjerë që

lidhen me të.

Normat relativisht të larta të interesit (për shkak të primit shumë të lartë të rrezikut

të kredisë) janë një tjetër faktor. Fermerët e vegjël nuk mund të shlyejnë kredi me

afate komerciale të ofruara nga bankat.

Fermerët e vegjël shpesh kanë mungesë kolaterali për të përmbushur kërkesat e

bankave tregtare.

Kjo thekson rëndësinë e programit në sigurimin e aksesit në kredi për të varfërit. Të

dhënat e siguruara nga kampioni i marrë në studim na bëjnë të konkludojmë se MFI-të

ofrojnë qasje të dobët vendimtare për kreditë (treg të cilin e plotëson sistemi formal

bankar), dhe këto kredi nuk plotësojnë të gjitha nevojat e të varfërve.

4.3.4. Kënaqësia konsumatore

Niveli i kënaqësisë së përgjithshme të klientëve është më i lartë për grupin e klientëve

aktualë dhe ish-klientëve, sesa për grupin e kontrollit (4,4 ndaj 3,3).

120

Për politikat e produkteve të kredisë, stafit dhe menaxhimit, klientët aktualë në mënyrë të

vazhdueshme japin vlerësime të larta të kënaqësisë, ndërsa ish-klientët shprehin kënaqësi

të madhe lidhur me politikat e produkteve të kredisë dhe, stafin dhe menaxhimin, si (4,3

ndaj 3,1), (4,3 ndaj 2,9) në krahasim me grupin e kontrollit.

Grafik 4.28 Kënaqësia konsumatore ndaj politikës së kredidhënies

Të dhënat e mbledhura tregojnë që niveli i kënaqësisë konsumatore është më i lartë në

mesin e ish-klientëve dhe klientëve të maturuar sesa të jo-klientëve.

Grafik 4.29 Treguesit mesatar të kënaqësisë konsumatore

Grafiku i mësipërm tregon qartë për nivelin më të lartë të perceptimit të kënaqësisë

konsumatore nga klientët e MFI-ve, gjë të cilën mund t’a përdorë marketingu për

orientimin e programeve specifike marketing.

4.1

4.3

4.5 4.3

3.1

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali



Trajtimit

Grupi iKontrollit

Politikat e kredidhënies

Politikat ekredidhënies

4.3 4.3 4.4 4.4

3.1 2.9 3.3 3.3

0.00.51.01.52.02.53.03.54.04.55.0


Politikat ekursimeve

Stafi drejtues Në përgjithësi

Rezu

lta

ti

Treguesit e Kënaqësisë Konsumatore

Rezultati Mesatar i Kënaqësisë Konsumatore


Ish- Klientë

Grupi i Trajtimit

Grupi i Kontrollit

121

4.4. Impakti i mikrokredisë për nivelin komuniteti

4.4.1. Pjesëmarrja dhe udhëheqja në komunitet

Për pjesën më të madhe të klientëve, të qenit klient i ndonjë prej MFI-ve në Shqipëri, dhe

marrja e mikrokredive nuk duket të ketë pasur ndonjë efekt mbi pjesëmarrjen e tyre në

komunitet. Disa klientë kanë qenë aktivë në komunitetet e tyre para se të merrnin kredi,

pavarësisht gjendjes së tyre të punësimit, dhe kanë vazhduar me aktivitetet e tyre, edhe

pas marrjes së mikrokredive. Gjithsesi nga të dhënat e marra, shohim një tregues më të

lartë të pjesëmarrjes në komunitet për grupin e trajtimit sesa për grupin e kontrollit.

Grafik 4.30 Treguesi mesatar i pjesëmarrjes së klientëve në komunitetin lokal

Por, ka edhe klientë të tjerë, të cilët nuk janë bërë më të angazhuar në aktivitetet e

komunitetit pas marrjes së kredive. Së paku një klient u evidentua që kishte marrë një rol

më të rëndësishëm në komunitetin e tij duke mbështetur me aftësitë e tij disa prej fqinjëve

në vështirësi ekonomike.

Një grup prej gjashtë klientësh meshkuj të intervistuar së bashku, të cilët kishin bizneset e

tyre përpara se të bëheshin klientë të MFI-ve, thanë se pjesëmarrja e tyre në komunitet

kishte të bënte me shërbimet që ofronin bizneset e tyre. Një klient mekanik tha se;

"Gjithkush ka nevojë për mua. Nëse unë mungoj, gjithë komuniteti do të ndikohet prej

kësaj gjëje."

Tre gra kliente të intervistuara treguan se kishin marrë pjesë në politikën lokale përpara

se të bëheshin kliente të mikrofinancës, dy me një grup të grave në çështjet socio-

4.0

4.1

4.5 4.2

3.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali


Ish-Klientë

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

Pjesëmarrja në komunitetin lokal

Pjesëmarrjanëkomunitetinlokal

122

ekonomike, tjetra për të ndihmuar një kandidat në zgjedhjet lokale. Të dyja gratë ishin të

punësuar para se të bëheshin klientë të MFI-së.

Disa klientë treguan se nuk marrin pjesë aktive në veprimtaritë e komunitetit ku jetojnë.

Për një grup grash kliente të intervistuara, aktivitetet e komunitetit përfshijnë

marrëdhëniet me fqinjët e tyre. Një grua tregoi se me të ardhurat shtesë të fituara nga

biznesi i saj (bërë e mundur nga ana e kredisë së MFI-së) ajo ishte në gjendje që të

përgatiste më shumë ushqim për familjen, dhe t’a ndante atë me fqinjët e saj të cilët mund

të mos kenë mjaftueshëm për të ngrënë.

Kështu që, kredia i mundësoi asaj që të ndihmonte komunitetin e saj, miqtë, të afërmit

dhe fqinjët, duke "përmirësuar" në këtë mënyrë marrëdhëniet mes tyre, dhe duke treguar

gjithashtu se edhe fqinjët e saj do të kishin bërë të njejtën gjë për familjen e saj në kohë

nevoje. Tre gra të tjera ranë dakort se ky lloj i ndarjes së mirëqenies u praktikua edhe me

fqinjët e tyre në komunitetet ku ato jetonin.

Vetëm dy klientë treguan një ndikim negativ në komunitet si rezultat i suksesit të tyre me

kredi të MFI-ve, duke cituar "xhelozi" dhe "pasiguri" të të tjerëve në komunitet.

4.4.2. Largimi i klientëve nga MFI-të

Arsyet kryesore të përmendura për largimin e klientëve nga MFI-të përbëhen nga

kategoritë e mëposhtme:

Arsye të biznesit të klientit (e cila mori 45% të përgjigjeve gjithsej), ishte arsyeja më

kryesore dhe më shpesh e përmendur;

Probleme me politikat dhe procedurat e kredive, të ndjekura sipas radhës nga, arsyet

personale, probleme me politikat dhe procedurat e depozitave, dhe arsye të

komunitetit dhe ekonomike (të cilat morën 33%, 13%, 5% dhe 4% të përgjigjeve

gjithsej) u përmendën gjithashtu.

Nga kategoritë e cituara më lart, arsyet personale dhe ato të komunitetit dhe ekonomike

duken të jenë shkaktuar nga faktorë jashtë kontrollit të menaxhimit të institucioneve të

mikrofinancës.

Brenda kategorisë “Arsye të biznesit të klientit”, arsyet "kam kapital të mjaftueshëm

punues për biznesin", "kam kursime të mjaftueshme dhe dua t’i përdor tani" dhe "kam

kontakte me një institucion financiar që ofron kredi më të mëdha", llogariten deri në

37,17% të përgjigjeve gjithsej.

Arsyeja e dhënë më shpesh për largimin nga MFI-të (17,28%) ishte "kam kapital të

mjaftueshëm punues për biznesin", "kam kursime të mjaftueshme dhe dua t’i përdor tani"

e llogaritur në 13,61% e përgjigjeve gjithsej, e ndjekur nga "kam kontakte me një

institucion financiar që ofron kredi më të mëdha" (6,28%).

123

Brenda kategorisë “Probleme me politikat dhe procedurat e kredisë”, arsyeja "afati i

kredisë ishte shumë i shkurtër" llogaritet për 6,28% të përgjigjeve gjithsej.

Grafik 4.31 Arsyet e largimit të klientëve nga MFI-të

Edhe nga faktet dhe të dhënat e dokumentuara rreth arsyeve të largimit të klientëve nga

MFI-të duket se kemi të bëjmë me një impakt të mikrokredisë, të cilin pasi klientët e

konsumojnë orientohen drejt produkteve dhe shërbimeve më të konsoliduara si shërbimet

bankare, apo vetë-mbahen financiarisht pa patur nevojë për suportin e sektorit bankar.

Këto projekte mikrofinance kanë mundur të realizojnë:

(i) përmirësimin e të ardhurave të klientëve të tyre;

(ii) rritjen e aksesit në mikrofinancë për grupe të margjinalizuara dhe rajone jo

shumë të zhvilluara ekonomikisht;

(iii)promovimin e mikrofinancës nëpërmjet produkteve të tyre;

(iv) rritjen e numrit të mikro-ndërmarrjeve në rajonet e synuara, dhe;

(v) rritjen e kapacitetit operacional dhe teknik të tyre si institucione kredi-dhënëse.

Duket që Institucionet e Mikrofinancës kanë vazhduar të ruajnë misionin e tyre për t’i

shërbyer uljes së varfërisë së zonave rurale/malore dhe për të zhvilluar programe

specifike mikrofinanciare duke përmbushur në mënyrë efektive misionin e tyre, dhe të

gjitha objektivat e përcaktuara.

Probleme me politikat dhe proçedurat e

kredisë 33%

Probleme me politikat dhe proçedurat e depozitave

5% Probleme me

grupin huamarrës 0%

Arsye të biznesit të klientit

45%

Arsye personale 13%

Arsye të

komunitetit dhe ekonomike

4%

Arsyet e largimit të Klientëve nga MFI-të

124

KONKLUZIONE

Gjetjet e gjeneruara nga analizimi i të dhënave të studimit sasior dhe cilësor të impaktit

të produkteve të mikrofinancës ilustrojnë ndikimin e konsiderueshëm të MFI-ve duke

bërë të mundur aksesin në shërbimet mikro financiare (kredi) për të varfërit. Provohet

statistikisht që ka evidenca të forta të impaktit pozitiv në dimensione të shumëfishta të të

ardhurave të individëve kredimarrës dhe performancës së ndërmarrjeve.

Nga studimi i kryer për të bërë vlerësimin e impaktit të veprimtarisë së kreditimit të MFI-

ve në Shqipëri nëpërmjet një kampioni përfaqësues përfituesish të mikrokredive,

vërtetohet statistikisht se individët dhe ndërmarrjet që kanë përfituar kredi nga MFI-të

përgjithësisht kanë përmirësuar gjendjen e tyre financiare (fitime më të larta për

ndërmarrjet dhe të ardhura më të larta për individët), dhe në rastin e ndërmarrjeve të

mbështetura financiarisht, ata kanë përmirësuar gjendjen e tyre në mënyrë të

menjëhershme (kanë gjeneruar më shumë vende të reja pune me kohë të plotë dhe me

kohë të pjesshme, kanë rritur pagat dhe përfitimet e tjera të të punësuarve dhe kanë

zgjeruar tregjet e tyre).

Gjithashtu për ndërmarrjet, disa prej arritjeve kryesore të mikrokredive të MFI-ve

përfshijnë: (a) një rritje të konsiderueshme në asetet e tyre; (b) një krijim mesatar prej

1,73 vende të reja pune me kohë të plotë; (c) një krijim mesatar prej 1,35 vende të reja

pune me kohë të pjesshme: (d) një përmirësim të dukshëm të gjendjes financiare dhe të

rezultateve të ndërmarrjeve, dhe (e) një mundësi për të përmirësuar prodhimin e tyre si në

cilësi, ashtu edhe në sasi, duke patur më shumë akses në kredimarrje për të blerë pajisje

dhe lëndë të parë të cilësisë më të lartë.

Për individët, disa prej arritjeve kryesore të kredive të MFI-ve përfshijnë: (a) një rritje në

kursime të konsiderueshme për të kompensuar shpenzime të ardhshme të paplanifikuara

apo të jashtëzakonshme, dhe (b) një përmirësim në pozitën apo statusin social brenda

komunitetit (sidomos për klientet femra).

Analiza e portofolit të kredive dhe rezultatet e mbledhura nga kampioni i studimit

tregojnë nivelin e kënaqësisë së përfituesve, p.sh, nga totali i klientëve të produkteve

mikrofinanciare, më shumë se 60% e përfituesve janë kredimarrës përsëritës, një dëshmi

kjo mjaft e rëndësishme për nivelin e lartë të kënaqësisë konsumatore.

Të qenit klient i MFI-ve është e lidhur me blerjen më të madhe të tokës në krahasim me

jo-klientët, gje e cila mund të merret si dëshmi e konsiderueshme e impaktit pozitiv. Për

më tepër, ka shumë prova për të ilustruar rolin e luajtur nga MFI-të në ndihmën e dhënë

në zbutjen e vështirësive për nevojat e konsumit dhe përballimin e krizave dhe

emergjencave të jashtëzakonshme.

Për shembull, ka evidenca të forta se klientët e MFI-ve përdorin kreditë e tyre për të

financuar blerjen e produkteve dhe shërbimeve, një opsion që nuk është në dispozicion të

jo-klientëve, të cilët varen nga dhuratat nga miqtë dhe familjet e tyre për t’i ndihmuar ata

në kohë të vështira.

125

Në përgjithësi, të gjitha përgjigjet e ofruara gjatë intervistave të klientëve duket se

dëshmojnë që fuqizimi, i cili shprehet me rritjen e besimit në aftësitë vetjake të klientëve

për të qenë sigurues i mirëqenies për familjen, një sipërmarrës i suksesshëm dhe një

anëtar produktiv i komunitetit ku jeton, është më i dukshëm në mesin e klientëve që kanë

marrë pjesë në programin e mikrofinancës për më shumë se 24 muaj.

Megjithatë, impakti i mikrokredisë nuk ka qenë i njejtë për të gjithë klientët. Impakti mbi

vetë-besimin dhe fuqizimin duket të jetë më i madh për ata klientë që kanë qenë të

papunë apo që kishin veprimtari relativisht të dobët të biznesit para se të merrnin kredi

nga MFI-të, dhe për të cilët kredia nënkuptonte një mundësi të re ose një rritje të

ndjeshme në bizneset e tyre. Për klientët që kishin biznese ekzistuese relativisht të

suksesshme, kreditë e marra nga MFI-të duket se kanë ndihmuar për të përmirësuar

bizneset, por jo në atë masë që të ndryshojnë mënyrën se si klientët ndjehen, ose në

masën se si të tjerët mendojnë rreth tyre.

Sipas të njejtës logjikë, ata që ishin hyrës të rinj në treg ose që kishin hapur biznese të

reja të suksesshme, kishin më shumë për të mësuar dhe kështu kishin më shumë gjasa të

manifestonin një ndjenjë të arritjes, se sa ata që ishin të punësuar edhe para marrjes së

kredisë. Gjithashtu, në mënyrë interesante, shumë klientë nuk i masin qëllimet e tyre

profesionale, apo suksesin e tyre në aspektin e shumës së parave që kanë arritur të fitojnë.

Në vend të kësaj, disa prej tyre ishin të interesuar në përmirësimin e kompetencave të tyre

profesionale, e cila për t’a, mund të jetë një masë e mirë për vetë-fuqizimin.

Ka pak dallime në mesin e klientëve, sa i takon gjinive, në shumë dimensione të

investigimit dhe analizës, si p.sh,, përmirësimi në vetëbesimin e klientëve dhe perceptimi

nga të tjerët në familje dhe komunitet.

Në mënyrë evidente, edhe pse shumë klientë u shprehën për përmirësime në jetën e tyre,

shprehjet e përgjithshme të kënaqësisë nuk ishin shumë të forta. Edhe pse disa klientë

shpreheshin se ata ishin "të lumtur", shumica u përgjigj me komente të tilla si "jo shumë

keq" apo "çka", si shprehje të asaj që ata mendonin.

Së fundi, edhe pse mikrokreditë duket se kanë një impakt pozitiv, megjithëse të

dimensioneve të ndryshme, në klientët e intervistuar, në këtë pikë, është e vështirë të

konkludojmë me siguri se ndryshimet në jetën e klientëve ishin vetëm për shkak të

aksesit në shërbimet financiare.

Në përgjithësi, është e rëndësishme se faktet dhe evidencat e ndikimit (impaktit) pozitiv

të produkteve të MFI-ve (mikrokreditë) në të ardhura, duken të jenë në korelacion të plotë

me mjedisin më të gjerë makro-ekonomik të Shqipërisë, i cili është duke evoluar.

126

REKOMANDIME

Për të matur më tej impaktin e mikrokredisë në gjendjen financiare të individëve apo

ndërmarrjeve kredimarrëse, rekomandojmë që të elaborohet një bazë të dhënash për çdo

individ apo veprimtari biznesi të financuar. Kjo bazë të dhënash mund të përdoret për të

matur arritjet efektive në raport me planet e biznesit në një mënyrë sa më dinamike të

mundshme, dhe për të vlerësuar cilësinë dhe realitetin e planeve të biznesit të paraqitura

tek MFI-të.

Përveç kësaj, rekomandojmë kryerjen e një analize më të saktë në kuadër të vlerësimit të

impaktit të mikrokredisë në lidhje me: (a) krijimin e vendeve të reja të punës për

ndërmarrjet e financuara (të dyja, me kohë të plotë dhe më kohë të pjesshme) sipas llojit të

aktiviteteve të financuara, industrisë ku bëjnë pjesë, rajoneve ku ndodhen dhe madhësisë

së kredive të dhëna, dhe (b) lidhjet e gjeneruara para dhe prapa sipas llojit të aktiviteteve,

gjë e cila ka të bëjë me Zinxhirin e Vlerës.

Nga studimi i kryer evidentohet qartë impakti pozitiv ekonomik dhe social i produkteve

të sektorit të mikrofinancës (mikrokredive) në jetën e klientëve të MFI-ve dhe bazuar në

gjetjet e studimit mund të rekomandojmë;

Kompanitë e mikrofinancës në Shqipëri duhet të intensifikojnë përpjekjet e tyre

për zgjerim tregu (market creation), pasi ka potenciale të mëdha, sidomos në zonat

rurale, duke mbeshtetur veprimtarinë promocionale kryesisht tek impakti i

mikrokredisë në dimensionet sociale dhe ekonomike.

Mikrokredia duhet të shikohet nga këto kompani si një produkt me nivel të lartë

përfitueshmërie dhe nga Qeveria si një produkt që duhet mbështetur vazhdimisht,

pasi ndihmon politikat qeveritare për më shumë mirëqenie dhe progres ekonomik,

gjë të cilën e dëshmon impakti i këtyre institucioneve.

Klientët duhet të informohen në mënyrë të vazhdueshme rreth vlerës së këtij

produkti (mikrokredisë), gjë e cila duhet të jetë pjesë e fushatave të ndryshme

promovuese të MFI-ve dhe institucioneve qeveritare të linjës, duke i mëshuar

gjithnjë e më shumë përfitimeve të klientëve.

Duhet të mbeshteten nga qeveria, institucionet e mikrofinancës që operojnë në

Shqipëri dhe mundësisht të ftohen edhe investitorë të huaj të fuqishëm në këtë

sektor (Grameen Bank ka marrë iniciativën për të investuar në Shqipëri), pasi ky

treg ofron potenciale shumë të mëdha.

Marketingu i MFI- ve duhet të planifikojë hartimin e strategjive konkurrenciale

mbështetur në përfitimet social-ekonomike që gjeneron të qenit klient i

mikrofinancës (impakti), dhe promovimi i këtyre produkteve duhet të jetë i llojit

shitje personale ku t’i komunikohen konsumatorit të gjitha përfitimet sociale dhe

ekonomike që formësojnë vlerën e produktit mikrokredi.

127

Shifrat dhe informacionet mbi kënaqësinë e klientit duhet të shqyrtohen me kujdes nga

menaxhimi i nivelit të lartë, dhe në disa raste duhet investiguar më tej për të kuptuar

preferencat e klientit në mënyrë për të përshtatur më mirë produktet për klientët aktualë

dhe konsumatorët e mundshëm ose potencialë.

Gjithashtu, shpërndarja e ardhshme e mikrokredive nga ana e MFI-ve duhet të orientohet

nga ndërmarrjet me koeficientë të pritshëm më të lartë të pagave më të larta të pritshme të

punonjësve, nivelit më të lartë të pritshëm të krijimit të vendeve të reja punës apo të

punësimit në përgjithësi, numrit më të madh të pritshëm të klientëve dhe furnizuesve,

blerjeve më të mëdha të pritshme të aseteve, vlerës më të lartë të pritshme të fitimit dhe

marzhit më të lartë të pritshëm.

Një mbledhje më rigoroze e të dhënave, me teknika të tilla si kryerja e intervistave të

hollësishme me një kampion akoma më të madh, dhe me një kontroll më të mirë të

faktorëve të tjerë të jashtëm është e nevojshme në mënyrë që të arrihet të nxirret më

qartësisht në dukje kontributi neto i mikrokredive në jetën e klientëve.

Analiza e këtyre të dhënave do të siguronte një kuptim më të plotë se si dhe deri në çfarë

mase, në qoftë se në të gjitha, shërbimet mikrofinanciare do të luajnë një rol të

rëndësishëm në përmirësimin e standardit të jetesës dhe ndjenjave të fuqizimit tek klientët

e shërbyer nga MFI-të.

128

ANEKSE

129

Aneks 1. Ndryshimi i raportit Kapital/Aktive i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve61

Aneks 2. Ndryshimi i raportit Borxh/Kapital i vet i MFI-ve në Shqipëri sipas

viteve62

61



0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

90.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Raporti Kapital/Aktive

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

0.00%

100.00%

200.00%

300.00%

400.00%

500.00%

600.00%

700.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Raporti Borxh/Kapitali i vet

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

130

Aneks 3. Ndryshimi i raportit Protofoli Bruto i Kredive/Aktivet Totale i MFI-ve në

Shqipëri sipas viteve63

Aneks 4. Ndryshimi i raportit Shpenzime Totale/Aktive i MFI-ve në Shqipëri sipas

viteve64

63



0.00%

20.00%

40.00%

60.00%

80.00%

100.00%

120.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Portofoli Bruto i Kredive/Aktivet Totale

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Shpenzimet Totale/Aktive

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

131

Aneks 5. Ndryshimi i Protofolit Neto të Kredive të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve65

Aneks 6. Ndryshimi i Të Ardhurave Operacionale të MFI-ve në Shqipëri sipas

viteve66

65



-

5,000,000

10,000,000

15,000,000

20,000,000

25,000,000

30,000,000

35,000,000

40,000,000

45,000,000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

USD

Portofoli Neto i Kredive

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

-

2,000,000.00

4,000,000.00

6,000,000.00

8,000,000.00

10,000,000.00

12,000,000.00

14,000,000.00

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

USD

Të ardhurat Operacionale

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

132

Aneks 7. Ndryshimi i Shpenzimeve Operative të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve67

Aneks 8. Ndryshimi i raportit Shpenzime Operative/Portofol Kredie të MFI-ve në

Shqipëri sipas viteve68

67



-

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

6,000,000

7,000,000

8,000,000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

USD

Shpenzimet Operative

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

35.00%

40.00%

45.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

në

%

Shpenzimet Operative/Portofoli i Kredisë

FAF-DC

ASC Union

BESA

NOA

VisionFund

133

Aneks 9. Të dhëna demografike të klientëve dhe informacione rreth qasjes së tyre në

mikrofinancë.

Totali Klientë

të

Ish- Grupi

i

Grupi

i

Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit

% % % % %

Gjinia

Femra 95 48 20 68 27

38.00 41.03 38.46 40.24 33.33

Meshkuj 155 69 32 101 54

62.00 58.97 61.54 59.76 66.67

Mosha

18-25 15 8 1 9 6

6.00 6.20 1.96 12.33 6.25

26-35 43 20 6 17 43

17.20 15.50 11.76 23.29 44.79

36-45 85 45 20 20 20

34.00 34.88 39.22 27.40 20.83

46-55 73 37 18 18 18

29.20 28.68 35.29 24.66 18.75

56-65 34 19 6 9 9

13.60 14.73 11.76 12.33 9.38

Mbi 65 0 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Vite shkollimi

Fillore (2-4) 55 26 10 36 19

22.00 20.00 19.23 19.78 27.94

Tetëvjeçare (5-8) 96 50 16 66 30

38.40 38.46 30.77 36.26 44.12

Të mesme (9-12) 76 39 18 57 19

30.40 30.00 34.62 31.32 27.94

Të lartë 23 15 8 23 0

9.20 11.54 15.38 12.64 0.00

Statusi Civil

I / E martuar 181 97 36 133 48

72.40 90.65 94.74 91.72 85.71

Bashkëjetoni 4 2 1 3 1

1.60 1.87 2.63 2.07 1.79

Beqar 33 14 7 21 12

13.20 13.08 18.42 14.48 21.43

134

I divorcuar 16 7 1 8 8

6.40 6.54 2.63 5.52 14.29

I / E ve 10 5 1 6 4

4.00 4.67 2.63 4.14 7.14

I / E ndarë 6 3 0 3 3

2.40 2.80 0.00 2.07 5.36

Vendndodhja

Rurale 116 54 25 79 37

46.40 43.55 49.02 45.14 49.33

Gjysëm-urbane 79 36 15 51 28

31.60 29.03 29.41 29.14 37.33

Urbane 55 34 11 45 10

22.00 27.42 21.57 25.71 13.33

Numri i kredive të marra

0 Kredi 0 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

1 Kredi 200 99 37 136 64

80.00 77.34 77.08 77.27 86.49

2 Kredi 50 29 11 40 10

20.00 22.66 22.92 22.73 13.51

3 Kredi 0 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

4 Kredi 0 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

5 Kredi 0 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

6 Kredi 0 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Ndryshimet në të ardhurat tuaja familjare gjatë 12 mujve të fundit

Ulur shumë 9 0 0 0 9

3.60 0.00 0.00 0.00 13.24

Ulur 28 6 2 8 20

11.20 4.48 4.17 4.40 29.41

Nuk kanë ndryshuar 59 20 6 26 33

23.60 14.93 12.50 14.29 48.53

Rritur 94 74 14 88 6

37.60 55.22 29.17 48.35 8.82

Rritur shumë 60 34 26 60 0

24.00 25.37 54.17 32.97 0.00

Kontributi në të ardhurat tuaja familjare

135


1.60 0.00 0.00 0.00 5.71

Ulur 30 2 4 6 24

12.00 1.54 8.00 3.33 34.29


20.40 7.69 8.00 7.78 52.86

Rritur 95 74 16 90 5

38.00 56.92 32.00 50.00 7.14


28.00 33.85 52.00 38.89 0.00

Ndryshimi në fitimet e ndërmarrjes tuaj gjatë 12 muajve të fundit


0% 0% 0% 0% 0%

Ulur 20 2 0 2 18

9% 2% 0% 1% 31%


21% 12% 5% 10% 52%

Rritur 81 60 14 74 7

38% 51% 35% 47% 12%


32% 35% 60% 41% 5%

Kursimet


2.00 0.00 0.00 0.00 8.47

Ulur 13 0 0 0 13

5.20 0.00 0.00 0.00 22.03


19.20 6.94 6.38 6.81 59.32

Rritur 116 94 18 112 4

46.40 65.28 38.30 58.64 6.78


27.20 27.78 55.32 34.55 3.39

Vlerësimi i varfërisë

Shumë i varfër 7 0 0 0 7

2.80 0.00 0.00 0.00 11.11

I varfër 48 6 2 8 40

19.20 4.48 3.77 4.28 63.49

Pothuajse jo i varfër 79 48 17 65 14

31.60 35.82 32.08 34.76 22.22

136

Jo i varfër 116 80 34 114 2

46.40 59.70 64.15 60.96 3.17

Blerje asetesh

Radio 31 12 6 18 13

6.80 4.55 5.88 4.92 14.44

Frigorifer 66 44 18 62 4

14.47 16.67 17.65 16.94 4.44

Televizor 66 40 20 60 6

14.47 15.15 19.61 16.39 6.67

Tokë, Truall 88 58 28 86 2

19.30 21.97 27.45 23.50 2.22

Biçikletë 60 38 8 46 14

13.16 14.39 7.84 12.57 15.56

Rroba 145 72 22 94 51

31.80 27.27 21.57 25.68 56.67

Blerje asetesh për ndërmarrjen

Pajisje të vogla/aksesorë 73 40 21 61 12

20.74 20.73 21.43 20.96 19.67

Pajisje të mëdha /makineri 69 44 22 66 3

19.60 22.80 22.45 22.68 4.92

Mjete transporti 47 30 14 44 3

13.35 15.54 14.29 15.12 4.92

Magazinë apo depozitë 42 23 16 39 3

11.93 11.92 16.33 13.40 4.92

Investime të vogla në Marketing 53 24 12 36 17

15.06 12.44 12.24 12.37 27.87

Investim në hapësira promovuese 68 32 13 45 23

19.32 16.58 13.27 15.46 37.70

Strategjitë e Përshtatjes

Lloje të mjaftueshme ushqimi 102 62 38 100 2

41.13 47.69 70.37 54.35 3.13

Mjaftueshëm, por jo gjithmonë 98 60 14 74 24

atë që ne dëshirojmë 39.52 46.15 25.93 40.22 37.50

Ndonjëherë jo ushqim të 44 8 2 10 34

mjaftueshëm 17.74 6.15 3.70 5.43 53.13

Shpesh jo ushqim të mjaftueshëm 4 0 0 0 4

1.61 0.00 0.00 0.00 6.25

Investime në pasuri të patundshme

Riparime ose përmirësime në 106 72 20 92 14

shtëpinë tuaj ekzistuese 33.97 40.00 23.53 34.72 29.79

137

Shtesë në shtëpinë tuaj ekzistuese 62 44 16 60 2

19.87 24.44 18.82 22.64 4.26

Blerje të një shtëpie 34 18 14 32 2

10.90 10.00 16.47 12.08 4.26

Blerje toke 50 24 24 48 2

16.03 13.33 28.24 18.11 4.26

Lëvizur në një shtëpi më të madhe 34 20 11 31 3

10.90 11.11 12.94 11.70 6.38

Lëvizur në një shtëpi më të vogël 26 2 0 2 24

8.33 1.11 0.00 0.75 51.06

Aneks 10. Të dhëna mbi ndryshimet në të ardhurat familjare të klientëve gjatë 12

muajve të fundit.

(a) Si kanë ndryshuar të ardhurat tuaja familjare gjatë 12 muajve të fundit?

Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i


% % % % %

Ndryshimet në të ardhurat familjare gjatë 12 mujve të fundit


3.60 0.00 0.00 0.00 13.24

Ulur 28 6 2 8 20

11.20 4.48 4.17 4.40 29.41


23.60 14.93 12.50 14.29 48.53

Rritur 94 74 14 88 6

37.60 55.22 29.17 48.35 8.82


24.00 25.37 54.17 32.97 0.00

138

(b) Përse janë ulur të ardhurat tuaja familjare?

(c) Përse janë ulur të ardhurat tuaja familjare? (Krahasimi mes Grupit të Trajtimit dhe

Grupit të Kontrolit)



% % % % %

Arsyet e uljes së të ardhurave familjare

Një anëtar i familjes ka qenë 22 0 2 2 20

i sëmurë/ka vdekur 17.32 0.00 25.00 9.09 19.05

Një anëtar i familjes ka 28 2 2 4 24

humbur punën 22.05 20.00 25.00 18.18 22.86

Unë kam qenë i sëmurë 15 2 0 2 13

11.81 20.00 0.00 9.09 12.38

Katastrofë natyrale 16 2 2 4 12

12.60 20.00 25.00 18.18 11.43

Sezon i varfër bujqësor 23 2 2 4 19

18.11 20.00 25.00 18.18 18.10

Janë ulur kthimet nga sipërmarrja 23 2 6 17

18.11 20.00 0.00 27.27 16.19

Një anëtar i familjes ka qenë i sëmurë/ka

vdekur 17%

Një anëtar i familjes ka humbur punën

22%

Unë kam qenë i sëmurë

12%

Katastrofë natyrale 13%

Sezon i varfër bujqësor

18%

Janë ulur kthimet nga sipërmarrja

18%

Arsyet e Rënies së Të Ardhurave

139

(d) Përse janë rritur të ardhurat tuaja familjare?

(e) Përse janë rritur të ardhurat tuaja familjare? (Krahasimi mes Grupit të Trajtimit dhe

Grupit të Kontrolit)



% % % % %

Arsyet e rritjes së të ardhurave familjare

Janë rritur kthimet nga sipërmarrja 94 64 30 94 0

30.03 32.99 34.48 33.45 0.00

Kam ndërmarrë një iniciativë të 54 38 16 54 0

re biznesi 17.25 19.59 18.39 19.22 0.00

Sezon i mirë bujqësor 31 16 2 18 13

9.90 8.25 2.30 6.41 40.63

Një anëtar i familjes ka filluar 57 36 17 53 4

një punë të re 18.21 18.56 19.54 18.86 12.50

Rritje page e një anëtari të familjes 46 28 16 44 2

në punën ekzistuese 14.70 14.43 18.39 15.66 6.25

Rritje e remitancave 31 12 6 18 13

9.90 6.19 6.90 6.41 40.63

Janë rritur kthimet nga sipërmarrja

30%

Kam ndërmarrë një iniciativë të re

biznesi 17%

Sezon i mirë bujqësor

10%

Një anëtar i familjes ka filluar

një punë të re 18%

Rritje page e një anëtari të familjes

në punën ekzistuese

15%

Rritje e remitancave

10%

Arsyet e Rritjes së Të Ardhurave

140

Aneks 11. Të dhëna mbi ndryshimet në kontributin në të ardhurat familjare gjatë

12 muajve të fundit.



% % % % %

Kontributi në të ardhurat tuaja familjare


1.60 0.00 0.00 0.00 5.71

Ulur 30 2 4 6 24

12.00 1.54 8.00 3.33 34.29


20.40 7.69 8.00 7.78 52.86

Rritur 95 74 16 90 5

38.00 56.92 32.00 50.00 7.14


28.00 33.85 52.00 38.89 0.00

Aneks 12. Të dhëna mbi vlerësimin e varfërisë të klientëve të mikrofinancës.



% % % % %

Vlerësimi i varfërisë

Shumë i varfër 7 0 0 0 7

2.80 0.00 0.00 0.00 11.11

I varfër 48 6 2 8 40

19.20 4.48 3.77 4.28 63.49

Pothuajse jo i varfër 79 48 17 65 14

31.60 35.82 32.08 34.76 22.22

Jo i varfër 116 80 34 114 2

46.40 59.70 64.15 60.96 3.17

141

Aneks 13. Të dhëna mbi edukimin e fëmijëve të klientëve të mikrofinancës.



% % % % %

Edukimi i fëmijëve

Të rritur - 18 vjeç e lart 199 92 62 154 45

36.85 34.59 48.44 39.09 30.82

Fëmijë - që ndjekin shkollën e 184 84 40 124 60

mesme (mosha 13-17) 34.07 31.58 31.25 31.47 41.10

Fëmijë - që ndjekin shkollën 113 66 20 86 27

tetëvjeçare (mosha 6-12) 20.93 24.81 15.63 21.83 18.49

Fëmijë - që nuk kanë filluar 44 24 6 30 14

shkollën akoma (më pak se 6 vjeç) 8.15 9.02 4.69 7.61 9.59

Aneks 14. Të dhëna mbi përqindjen e klientëve që kanë blerë asete gjatë 24 muajve

të fundit.



% % % % %

Blerje Asetesh

Radio 31 12 6 18 13

6.80 4.55 5.88 4.92 14.44

Frigorifer 66 44 18 62 4

14.47 16.67 17.65 16.94 4.44

Televizor 66 40 20 60 6

14.47 15.15 19.61 16.39 6.67

Tokë, Truall 88 58 28 86 2

19.30 21.97 27.45 23.50 2.22

Biçikletë 60 38 8 46 14

13.16 14.39 7.84 12.57 15.56

Rroba 145 72 22 94 51

31.80 27.27 21.57 25.68 56.67

142

Aneks 15. Të dhëna mbi përqindjen e klientëve që kanë investuar në pasuri të

paluajtëshme gjatë 24 muajve të fundit.


Lloji i investimit


% % % % %

Investime në pasuri të patundshme

Riparime ose përmirësime në shtëpinë 106 72 20 92 14

tuaj ekzistuese 33.97 40.00 23.53 34.72 29.79

Shtesë në shtëpinë tuaj ekzistuese 62 44 16 60 2

19.87 24.44 18.82 22.64 4.26

Blerje të një shtëpie 34 18 14 32 2

10.90 10.00 16.47 12.08 4.26

Blerje toke 50 24 24 48 2

16.03 13.33 28.24 18.11 4.26

Lëvizur në një shtëpi më të madhe 34 20 11 31 3

10.90 11.11 12.94 11.70 6.38

Lëvizur në një shtëpi më të vogël 26 2 0 2 24

8.33 1.11 0.00 0.75 51.06

Aneks 16. Të dhëna mbi nivelin e sigurimit të ushqimit - Grupi i Trajtimit ndaj

Grupit të Kontrollit.



% % % % %


Lloje të mjaftueshme ushqimi 102 62 38 100 2

41.13 47.69 70.37 54.35 3.13

Mjaftueshëm, por jo gjithmonë 98 60 14 74 24

atë që ne dëshirojmë 39.52 46.15 25.93 40.22 37.50

Ndonjëherë jo ushqim 44 8 2 10 34

të mjaftueshëm 17.74 6.15 3.70 5.43 53.13

Shpesh jo ushqim të 4 0 0 0 4

mjaftueshëm 1.61 0.00 0.00 0.00 6.25

143

Aneks 17. Të dhëna mbi strategjitë e përshtatjes në periudhë vështirësie ekonomike:

Grupi i Trajtimit ndaj Grupit të Kontrollit.



% % % % %

Strategjia e përshtatjes

Hua nga miqtë apo familjarët e tyre 37 7 2 9 28

11.94 6.36 3.92 5.59 18.79

Dhurata nga miqtë apo familjarët e

tyre

43 8 2 10 33

13.87 7.27 3.92 6.21 22.15

Kredi nga MFI-të 101 55 29 84 17

32.58 50.00 56.86 52.17 11.41

Kredi të tjera 52 17 17 34 18

16.77 15.45 33.33 21.12 12.08

Shitje asetesh 29 8 0 8 21

9.35 7.27 0.00 4.97 14.09

Tërheqje depozitash apo kursimesh 34 10 1 11 23

10.97 9.09 1.96 6.83 15.44

Rënie e nivelit të konsumit 14 5 0 5 9

4.52 4.55 0.00 3.11 6.04

144

Aneks 18.(a). Të dhëna mbi strategjitë e përshtatjes në periudhë shpenzimesh të

jashtëzakonshme, apo krizash ekonomike: Grupi i Trajtimit ndaj Grupit të

Kontrollit.



% % % % %


Kujdes të veçantë shëndetësor

Si ja keni dalë mbanë?

Nga të ardhurat korrente 52 33 11 44 8

17.57 33.33 15.71 26.04 14.81

Dhurata nga miqtë apo familjarët 42 12 2 14 28

e tyre 14.19 12.12 2.86 8.28 51.85


10.47 6.06 0.00 3.55 46.30


13.51 23.23 20.00 21.89 5.56


16.22 20.20 22.86 21.30 22.22


13.18 13.13 11.43 12.43 33.33


14.86 10.10 30.00 18.34 24.07

145

Aneks 18.(b). Të dhëna mbi strategjitë e përshtatjes në periudhë shpenzimesh të

jashtëzakonshme, apo krizash ekonomike: Grupi i Trajtimit ndaj Grupit të

Kontrollit.



% % % % %


Keni patur shpenzime të mëdha dhe

të papritura

Si ja keni dalë mbanë?

Nga të ardhurat korrente 49 30 10 40 9

14.67 26.09 17.24 23.12 5.59

Dhurata nga miqtë apo familjarët 47 16 0 16 31

e tyre 14.07 13.91 0.00 9.25 19.25


10.48 1.74 3.45 2.31 19.25


13.17 19.13 29.31 22.54 3.11


14.07 11.30 22.41 15.03 13.04


12.57 10.43 15.52 12.14 13.04


11.38 11.30 12.07 11.56 11.18

Kujdes shëndetësor falas 29 6 0 6 23

8.68 5.22 0.00 3.47 14.29

Nuk mundëm të siguronim 3 1 0 1 2

kujdes shëndetësor 0.90 0.87 0.00 0.58 1.24

146

Aneks 19. Të dhëna mbi ndryshimin në fitimet e ndërmarrjes tuaj gjatë 12 muajve

të fundit



% % % % %

Ndryshimi në fitimet e ndërmarrjes tuaj gjatë 12 muajve të fundit


0% 0% 0% 0% 0%

Ulur 20 2 0 2 18

9% 2% 0% 1% 31%


21% 12% 5% 10% 52%

Rritur 81 60 14 74 7

38% 51% 35% 47% 12%


32% 35% 60% 41% 5%

(a) Përse janë ulur fitimet e biznesit tuaj?

14%

22%

13%

28%

5%

12%

6%

0%5%

10%15%20%25%30%

% p

ër

çd

o a

rsye

Arsyeja

Faktorët që Shpjegojnë Rënien në Fitimet e Ndërmarrjes

Series1

147

(b) Përse janë rritur fitimet e biznesit tuaj?

(c) Përse janë rritur fitimet e biznesit tuaj? Grupi i trajtimit ndaj Grupit të kontrollit

0% 5% 10% 15% 20% 25%

Zgjerim i hapësirave të ndërmarrjes

Hedhje në treg e një produkti të ri

Përmirësim i cilësisë së produkteve

Marrje e kredisë

Rënie e çmimeve të inputeve

Rritje e shitjeve në tregje të reja

Blerje e aseteve të reja produktive

Blerje e ambjenteve promovuese

Rritje e kërkesës

16%

10%

14%

21%

4%

8%

10%

12%

5%

Faktorët që Shpjegojnë Rritjen në Fitimet e Ndërmarrjes

Series1

0.00 10.00 20.00 30.00 40.00 50.00 60.00

Zgjerim i hapësirave të ndërmarrjes

Hedhje në treg e një produkti të ri

Përmirësim i cilësisë së produkteve

Marrje e kredisë

Rënie e çmimeve të inputeve

Rritje e shitjeve në tregje të reja

Blerje e aseteve të reja produktive

Blerje e ambjenteve promovuese

Rritje e kërkesës

21.31

12.71

18.21

26.80

2.41

9.28

12.03

15.81

5.15

13.33

13.33

13.33

13.33

53.33

20.00

13.33

13.33

33.33

Faktorët që Shpjegojnë Rritjen në Fitimet e Ndërmarrjes

Grupi iKontrollit

Grupi iTrajtimit

148

Aneks 20. Të dhëna mbi investimet në asete të ndërmarrjes: Grupi i trajtimit ndaj

Grupit të kontrollit.


Asete


% % % % %

Blerje asetesh për ndërmarrjen

Pajisje të vogla/aksesorë 73 40 21 61 12

20.74 20.73 21.43 20.96 19.67

Pajisje të mëdha /makineri 69 44 22 66 3

19.60 22.80 22.45 22.68 4.92

Mjete transporti 47 30 14 44 3

13.35 15.54 14.29 15.12 4.92

Magazinë apo depozitë 42 23 16 39 3

11.93 11.92 16.33 13.40 4.92

Investime të vogla në 53 24 12 36 17

Marketing 15.06 12.44 12.24 12.37 27.87

Investim në hapësira 68 32 13 45 23

promovuese 19.32 16.58 13.27 15.46 37.70

Aneks 21.(a). Të dhëna mbi punësimin: Numri i punonjësve (Full - Time); Grupi i

trajtimit ndaj Grupit të kontrollit.


Numri i punonjësve

(me kohë të plotë)


% % % % %

0 55 10 0 10 45

25.94 9.09 0.00 6.37 81.82

1 55 29 18 47 8

25.94 26.36 38.30 29.94 14.55

2 78 56 20 76 2

36.79 50.91 42.55 48.41 3.64

3 24 15 9 24 0

11.32 13.64 19.15 15.29 0.00

Numri Mesatar i Punonjësve 1.33 1.69 1.81 1.73 0.22

149

Aneks 21.(b). Të dhëna mbi punësimin: Numri i punonjësve (Part - Time); Grupi i

trajtimit ndaj Grupit të kontrollit.


Numri i punonjësve


(me kohë të pjesshme) % % % % %

0 63 20 2 22 41

29.72 18.02 4.44 14.10 73.21

1 68 45 12 57 11

32.08 40.54 26.67 36.54 19.64

2 81 46 31 77 4

38.21 41.44 68.89 49.36 7.14

Numri Mesatar i Punonjësve 1.08 1.23 1.64 1.35 0.34

Aneks 22. Të dhëna mbi ndryshimin në shumën e kursyer gjatë 12 muajve të fundit

- Grupi i trajtimit ndaj Grupit të kontrollit.



% % % % %

Kursimet


2.00 0.00 0.00 0.00 8.47

Ulur 13 0 0 0 13

5.20 0.00 0.00 0.00 22.03


19.20 6.94 6.38 6.81 59.32

Rritur 116 94 18 112 4

46.40 65.28 38.30 58.64 6.78


27.20 27.78 55.32 34.55 3.39

150

(a) Mekanizmat e kursimit të përdorur nga klientët


Llojet e kursimeve


% % % % %

Institucione të tjera mikrofinance 19 12 4 16 3

7.60 8.22 9.30 8.47 4.92

Banka tregtare 83 49 27 76 7

33.20 33.56 62.79 40.21 11.48

Asnjë 102 54 6 60 42

40.80 36.99 13.95 31.75 68.85

Huamarrje tjetër 46 31 6 37 9

18.40 21.23 13.95 19.58 14.75

(b) Përse kurseni?


Përdorimet


% % % % %

Investime të ardhshme në 138 88 32 120 18

biznesin tim 30.94 33.08 38.55 34.38 18.56

Blerje të ardhshme produktesh 90 47 13 60 30

bazë 20.18 17.67 15.66 17.19 30.93

Për kujdes shëndetësor dhe 76 43 12 55 21

emergjenca të tjera 17.04 16.17 14.46 15.76 21.65

Për përmirësime dhe shtesa në 63 36 14 50 13

shtëpi 14.13 13.53 16.87 14.33 13.40

Për shkollim dhe edukim 60 36 16 52 8

13.45 13.53 19.28 14.90 8.25

Për kafshë shtëpijake 12 5 3 8 4

2.69 1.88 3.61 2.29 4.12

Për martesa ose ceremoni të tjera 36 16 11 27 9

8.07 6.02 13.25 7.74 9.28

Për të paguar detyrimin e kredisë 62 38 12 50 12

13.90 14.29 14.46 14.33 12.37

Tjetër 17 14 0 14 3

3.81 5.26 0.00 4.01 3.09

151

(c) Gjatë 12 muajve të fundit, keni tërhequr para nga kursimet tuaja?



% % % % %

Po 129 86 32 118 11

53.09 62.77 74.42 65.56 17.46

Jo 114 51 11 62 52

46.91 37.23 25.58 34.44 82.54

(d) Gjatë 12 muajve të fundit, për çfarë i keni përdorur kursimet tuaja?



% % % % %

Riinvestim në biznesin tim 102 68 29 97 5

30.00 30.36 43.94 33.45 10.00

Blerje produktesh bazë 53 34 7 41 12

15.59 15.18 10.61 14.14 24.00

Për kujdes shëndetësor dhe 47 32 6 38 9

emergjenca të tjera shendetësore 13.82 14.29 9.09 13.10 18.00

Për përmirësime dhe shtesa 56 39 12 51 5

në shtëpi 16.47 17.41 18.18 17.59 10.00

Për shkollim dhe edukim 33 24 6 30 3

9.71 10.71 9.09 10.34 6.00

Për kafshë shtëpiake 10 6 0 6 4

2.94 2.68 0.00 2.07 8.00

Për martesa ose ceremoni të tjera 10 1 0 1 9

2.94 0.45 0.00 0.34 18.00

Për të paguar detyrimin e kredisë 29 20 6 26 3

8.53 8.93 9.09 8.97 6.00

152

(e) Çfarë do të kishit bërë nëse nuk do t’i kishit patur këto kursime?



% % % % %

Do të kisha përdorur të ardhurat 39 24 12 36 3

korrente 13.18 13.79 24.00 16.07 4.17

Do të ju kisha kërkuar para 54 37 4 41 13

miqëve dhe të afërmve 18.24 21.26 8.00 18.30 18.06

Do të kisha marrë hua nga miqtë 45 24 6 30 15

dhe të afërmit 15.20 13.79 12.00 13.39 20.83

Do të kisha marrë kredi nga 106 58 21 79 27

MFI-të 35.81 33.33 42.00 35.27 37.50

Do të kisha marrë kredi të tjera 26 19 2 21 5

8.78 10.92 4.00 9.38 6.94

Do të kisha shitur asete 20 7 4 11 9

6.76 4.02 8.00 4.91 12.50

Tjetër 6 5 1 6 0

2.03 2.87 2.00 2.68 0.00

(f) A kursenit rregullisht përpara se të ishit klient i MFI-së?



% % % % %

Po 59 40 14 54 5

23.60 28.17 29.79 28.57 8.20

Jo 191 102 33 135 56

76.40 71.83 70.21 71.43 91.80

153

Aneks 23. Të dhëna mbi kreditë e tjera të marra nga klientët - Grupi i trajtimit ndaj

Grupit të kontrollit.


Burimi i kredisë


% % % % %

Institucione të tjera mikrofinance 8 1 6 7 1

3.28 0.70 14.63 3.83 1.64

Banka tregtare 16 8 8 16 0

6.56 5.63 19.51 8.74 0.00

Huamarrje tjetër 17 9 3 12 5

6.97 6.34 7.32 6.56 8.20

Asnjë 162 99 20 119 43

66.39 69.72 48.78 65.03 70.49

Tjetër 41 25 4 29 12

16.80 17.61 9.76 15.85 19.67

Aneks 24. Të dhëna mbi përgjigjet mesatare të treguesve të vlerësimit social - Grupi

i Trajtimit ndaj Grupit të Kontrollit.


Treguesi i fuqizimit


% % % % %

Konfident për të ardhmen 3.9 4.1 4.4 4.3 2.8

24.68 25.42 24.88 25.31 23.30

Vetë-vlerësimi 4.0 4.0 4.4 4.1 3.2

25.21 24.60 24.60 24.62 26.45

I respektuar nga bashkëshortja, 4.0 4.1 4.5 4.2 3.0

fëmijët dhe të afërmit 25.03 25.00 25.14 25.04 25.13

Pjesëmarrja në komunitetin lokal 4.0 4.1 4.5 4.2 3.0

25.08 24.98 25.38 25.03 25.13

Çelësi: 1= Fuqishëm jo dakord; 2= Jo dakord; 3= Nuk kam mendim; 4= Dakord; 5= Fuqishëm dakord

154

3.9

4.1

4.4 4.3

2.8

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali



Trajtimit

Grupi iKontrollit

Konfident për të ardhmen

Konfident përtë ardhmen

4.0

4.0

4.4 4.1

3.2

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali



Trajtimit

Grupi iKontrollit

Vetë-vlerësimi

Vetë-vlerësimi

155

4.0

4.1

4.5 4.2

3.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali


Ish-Klientë

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

I respektuar nga bashkëshortja, fëmijët dhe të afërmit

I respektuarngabashkëshortja,fëmijët dhe tëafërmit

4.0

4.1

4.5 4.2

3.0 0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali


Ish-Klientë

Grupi iTrajtimit

Grupi iKontrollit

Pjesëmarrja në komunitetin lokal

Pjesëmarrjanëkomunitetinlokal

156

Aneks 25. Të dhëna mbi vendimmarrjen në familje - Grupi i Trajtimit ndaj Grupit

të Kontrollit.


Treguesi i fuqizimit


% % % % %

Sa do të shpenzojmë për

edukimin e fëmijëve 2.7 3.0 2.9 3.0 1.9

24.03 24.81 23.72 24.44 25.12

Sa shumë do të shpenzojmë për

ushqim 2.9 3.1 3.2 3.1 1.8

25.89 25.46 26.11 25.68 23.67

Sa do të kursejmë 2.8 3.0 3.0 3.0 1.9

24.97 24.93 25.07 24.98 24.66

Si do t’a shpenzojmë kredinë e

MFI-së 2.8 3.0 3.0 3.0 2

25.11 24.80 25.10 24.90 26.55

Çelësi: 1= Vetëm bashkëshorti; 2= Kryesisht bashkëshorti; 3= Të dy bashkëshortët; 4= Kryesisht

bashkëshortja; 5= Vetëm bashkëshortja

2.7

3.0

2.9 3.0

1.9 0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5Totali


Ish- KlientëGrupi i Trajtimit

Grupi iKontrollit

Sa do të shpenzojmë për edukimin e fëmijëve

Sa do tëshpenzojmëpër edukimin efëmijëve

157

2.9

3.1

3.2 3.1

1.8 0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5Totali



Trajtimit

Grupi iKontrollit

Sa shumë do të shpenzojmë për ushqim

Sa shumë dotë shpenzojmëpër ushqim

2.8

3.0

3.0 3.0

1.9

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5Totali



Grupi iKontrollit

Sa do të kursejmë

Sa do tëkursejmë

158

2.8

3.0

3.0 3.0

2.0

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5Totali



Grupi iKontrollit

Si do t’a shpenzojmë kredinë e MFI-së

Si do t’a shpenzojmë kredinë e MFI-së

159

Aneks 26. Të dhëna mbi nivelin e kënaqësisë konsumatore - Klientët e maturuar

ndaj ish-klientëve.


Treguesit e Kënaqësisë


Konsumatore % % % % %

Politikat e kredidhënies 4.1 4.3 4.5 4.3 3.1

25.02 25.00 25.09 25.05 24.86

Politikat e kursimeve 4.0 4.2 4.3 4.3 2.9

24.31 24.75 24.02 24.52 23.10

Stafi drejtues 4.2 4.3 4.6 4.4 3.3

25.34 25.16 25.73 25.30 26.14

Në përgjithësi 4.2 4.3 4.5 4.4 3.3

25.34 25.09 25.17 25.12 25.90

Çelësi: 1= Shumë i pakënaqur; 2= I pakënaqur; 3= Nuk kam mendim; 4= I kënaqur; 5= Shumë i kënaqur

4.1

4.3

4.5 4.3

3.1

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali



Grupi iKontrollit

Politikat e kredidhënies


160

4.0

4.2

4.3 4.3

2.9

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali



Grupi i Kontrollit

Politikat e kursimeve

Politikat ekursimeve

4.2

4.3

4.6 4.4

3.3

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0Totali



Grupi i Kontrollit

Stafi drejtues

Stafi drejtues

161

Aneks 27. Të dhëna mbi arsyet më të rëndësishme pse klientët u larguan nga MFI-të

- Arsyet sipas kategorisë dhe individuale.

E para E dyta E treta Totali në

Më e Më e Më e Numër i

Kategoria Rëndësishme Rëndësishme Rëndësishme Llogaritur

(%) (%) (%) (%)

Probleme me politikat dhe proçedurat e kredisë 29 14 11 54

32.58 24.14 25.00 28.27

1. Shuma e kredisë ishte shumë e vogël 2 0 0 2

2.25 0.00 0.00 1.05

2. Afati i kredisë ishte shumë i shkurtër 12 0 0 12

13.48 0.00 0.00 6.28

3. Nuk më pëlqen skeduli i ripagesave 3 3 3 9

3.37 5.17 6.82 4.71

4. Kredia u bë shumë e shtrenjtë (interesi, 5 6 0 11

komisionet) 5.62 10.34 0.00 5.76

5. Disbursimi i kredisë nuk është efiçent 2 2 0 4

2.25 3.45 0.00 2.09

6. Unë nuk mund të marr më kredi për shkak 2 0 6 8

të kushteve të mia 2.25 0.00 13.64 4.19

7. Kisha konflikte personale me stafin 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

8. Nuk më pëlqejnë garantuesit e kredisë 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

9. Preferoj kredi individuale 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

10. Kam gjetur një institucion financiar 3 3 2 8

të ngjashëm 3.37 5.17 4.55 4.19

Probleme me politikat dhe proçedurat 4 0 0 4

e depozitave 4.49 0.00 0.00 2.09

11. Unë dëshiroj më shumë akses në 2 0 0 2

depozitat e mia 2.25 0.00 0.00 1.05

12. Kam frikë se i humb depozitat pasi dyshoj 2 0 0 2

2.25 0.00 0.00 1.05

Probleme me grupin huamarrës 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

13. Grupi vetë më kërkoi të largohem 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

162

14. Grupi im u shpërbë 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

15. Kisha konflikte personale me anëtarët 0 0 0 0

e tjerë të grupit 0.00 0.00 0.00 0.00

16. Nuk më pëlqenin drejtuesit e grupit 0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

17. Nuk kisha mundësi të ndiqja të gjitha 0 0 0 0

takimet e grupit 0.00 0.00 0.00 0.00

18. Nuk më pëlqenin rregullat e grupit/ose

presioni që kishte grupi

0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

Arsye të biznesit të klientit 40 30 19 89

44.94 51.72 43.18 46.60

19. Tani kam kapital të mjaftueshëm punues 21 10 2 33

për biznesin tim 23.60 17.24 4.55 17.28

20. Biznesi im është sezonal. Do të marr përsëri

kredi kur të më duhet

2 5 0 7

2.25 8.62 0.00 3.66

21. Kam kursime të mjaftueshme dhe dua 9 9 8 26

ti përdor tani 10.11 15.52 18.18 13.61

22. Kam kontakte me një institucion financiar

që ofron kredi më të mëdha

6 1 5 12

6.74 1.72 11.36 6.28

23. Nuk kam mundësi të paguaj kredi për shkak

të kushteve të biznesit tim

0 5 2 7

0.00 8.62 4.55 3.66

24. Kam vendosur t’a mbyll biznesin 0 0 2 2

0.00 0.00 4.55 1.05

25. Unë e shita biznesin 2 0 0 2

2.25 0.00 0.00 1.05

Arsye personale 12 8 10 30

13.48 13.79 22.73 15.71

26. Një sëmundje apo vdekje në familjen time 2 2 2 6

2.25 3.45 4.55 3.14

27. Nuk mund të vazhdoj sepse i shpenzova

paratë për emergjenca

2 2 2 6

2.25 3.45 4.55 3.14

28. Bashkëshortja apo ndonjë anëtar tjetër i

familjes time nuk duan që unë të vazhdoj

0 3 1 4

0.00 5.17 2.27 2.09

29. Jam shtatzënë, ose më duhet të kujdesem për 0 0 0 0

dikë tjetër 0.00 0.00 0.00 0.00

30. Bashkëshortja ime (ose ndonjë tjetër i rritur

që siguron të ardhura) më lanë mua, kështu që

nuk kam mundësi të mbaj më biznesin

0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

163

31. Unë po lëviz nga rajoni për të jetuar 4 1 0 5

diku tjetër 4.49 1.72 0.00 2.62

32. Jam shumë i lodhur dhe kam nevojë të 0 0 0 0

pushoj 0.00 0.00 0.00 0.00

33. Dua të marr pjesë në aktivitete të tjera më të 4 0 5 9

rëndësishme 4.49 0.00 11.36 4.71

Arsye të komunitetit dhe ekonomike 4 6 4 14

4.49 10.34 9.09 7.33

34. Biznesi im u shkatërrua nga vjedhja, zjarri, 0 0 0 0

përmbytja, etj. 0.00 0.00 0.00 0.00

35. Një konkurrent i ri më i madh hyri në

rajonin tonë dhe mu larguan shumë klientë

0 1 0 1

0.00 1.72 0.00 0.52

36. Kushtet e vështira ekonomike kanë bërë që

të bjerë fuqia blerëse e klientëve të mi

4 4 4 12

4.49 6.90 9.09 6.28

37. Kam dëgjuar se shoqata e klientëve ka humbur

paratë dhe kam frikë ti vendos paratë e mia.

0 0 0 0

0.00 0.00 0.00 0.00

38. Tjetër 0 1 0 1

0.00 1.72 0.00 0.52

164

Aneks 28. Tabela e të dhënave kryesore të ndërmarrjeve të vrojtuara.

Numri i punonjësve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 2 1 8 0 2 3 4 2 5 2

Pas kredisë 3 3 10 3 4 3 5 5 8 2

Paga mesatare e punonjësve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 26000 19000 24000 18000 20000 25500 25000 20000 24000 15000

Pas kredisë 26500 22500 28500 26000 25000 27000 28000 25000 26000 22000

Numri i furnizuesve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 6 7 5 3 8 9 4 1 22 12

Pas kredisë 8 13 9 5 15 17 6 3 28 15

Vlera mesatare e blerjeve nga çdo furnizues; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 20000 30000 900000 10000 15000 25000 140000 22000 50000 20000

Pas kredisë 21000 36000 950000 20000 20000 30000 150000 28000 80000 35000

Numri i klientëve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 25 60 35 8 145 50 75 8 25 35

Pas kredisë 45 80 48 15 180 150 125 12 45 60

Vlera mesatare e shitjeve për çdo klient; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 1250 500 2000000 25000 15000 35000 2500 10500 120000 3500

Pas kredisë 1500 1000 3500000 30000 30000 60000 4500 15500 150000 4000

Prodhimi/shitjet vjetore; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para kredisë 20000 2500000 7500000 140000 300000 250000 5000000 45000 5000000 35000

Pas kredisë 45000 3500000 10000000 180000 450000 550000 10000000 75000 12000000 75000

Numri i produkteve/shërbimeve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 1 2 3 3 1 6 7 3 6 12

Pas kredisë 2 3 3 5 2 8 9 4 9 15

Numri i rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 1 1 3 1 1 2 1 2 5 1

Pas kredisë 2 1 5 1 1 4 1 2 7 1

Të ardhurat mesatare ditore; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 10000 11000 25000 6000 2500 12500 25000 2500 12000 25000

Pas kredisë 18000 20000 35000 15000 4500 25000 45000 3500 15000 35000

165

Të ardhurat mesatare mujore; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 250000 285000 750000 22000 60000 35000 750000 85000 350000 50000

Pas kredisë 320000 350000 950000 44000 80000 75000 1000000 100000 450000 75000

Të ardhurat mesatare vjetore; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 3250000 3500000 9000000 350000 950000 550000 9500000 950000 3850000 500000

Pas kredisë 3700000 4500000 12000000 550000 1250000 650000 12500000 1250000 4500000 750000

Totali i aktiveve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 2750000 4000000 7500000 2000000 20000000 6500000 22000000 15000000 19000000 3000000

Pas kredisë 2800000 6500000 9000000 6000000 25000000 9500000 25000000 16000000 20000000 3500000

Vëllimi i fitimit; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 35000 450000 850000 75000 65000 85000 95000 35000 750000 350000

Pas kredisë 60000 650000 1000000 100000 85000 150000 125000 50000 850000 500000

Marzhi i fitimit; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 13,5 14,0 10,0 9,5 18,5 13,0 25,0 32,0 14,0 25,0

Pas kredisë 16,0 17,5 15,5 12,5 20,5 18,0 29,0 38,0 16,0 35,0

166

Aneks 29. Pyetësor për vlerësim impakti.

PYETËSOR PËR VLERËSIM IMPAKTI

Numri i formularit të vlerësimit___________

Dega _______________________

Emri i klientit __________________ Emri i Intervistuesit______________________

Data e Intervistës (d/m/v) ______________

Emri i Seleksionuesit të të dhënave______________

Emri i Përpunuesit të të dhënave _______________

(Shënim: 98 = e pa aplikueshme)

Grupi i perzgjedhur

[___] 1. Zgjedhja

1= Klientë të qëndrueshëm (klientë të zakonshëm, të para apo pas Shtatorit 2007);

2= Ish-Klientë (të para apo pas Shtatorit 2007, të cilët aktualisht janë larguar nga MFI);

3= Klientë të Rinj (të ardhur tek MFI në 2009)}

[___] 2. Vendndodhja (1=Rurale; 2= Gjysëm-urbane; 3= Urbane)

NE FILLIM TE INTERVISTES:

HYRJE: Mirëdita. Unë quhem ………… dhe punoj për departamentin e kërkimeve të

....................................... Qëllimi i këtij studimi është që te kuptojmë më mirë tregun në të cilin institucioni

ynë operon.

Më lejoni të ju siguroj që informacioni që do të na jepni ju do të jetë konfidencial. Informacionit nuk do ti

bashkangjitet autorësia dhe kjo gjë nuk do të ndikojë në marrëdhëniet tuaja si klient me MFI-në. Ky

vlerësim përmban disa pyetje rreth disa çështjeve individuale, familjare dhe të biznesit. Ne po përpiqemi të

kuptojmë ndryshimet që kanë ndodhur gjatë viteve të fundit. Plotësimi i pyetesorit do të zgjasë jo më

shumë se 30 - 40 minuta. Jeni dakord? Mund të vazhdojmë?

Ju faleminderit !

Vetëm klientët aktualë:

[___] 6. Numri i kredive të marra gjatë 12 muajve të fundit në MFI

[___] 7. Shuma e depozitave në MFI (nëse është e mundur, kontrollo në librin e klientëve)

Vetëm ish-klientët:

_____ 8. Data e largimit nga MFI (muaji/viti) (98=e pa aplikueshme)

_____ 9. Arsyeja e largimit nga MFI (1=Vullnetarisht; 2=Jo vullnetarisht; 98=E pa aplikueshme; 99=Nuk e

di)

_____ 10. Shuma e totalit të depozitave të tërhequra kur u larguat nga MFI (98=E pa aplikueshme)

Informacioni demografik

______11. Gjinia e të intervistuarit (1=Mashkull; 2=Femër)

167

______12. Ç’moshë keni? (Në vjet)

1. 18-25 5. 56-65

2. 26-35 6. Mbi 65

3. 36-45 99. Nuk e di

4. 45-50

______13. Sa vjet shkollë keni mbaruar?

Fillore (vjet 2-4)

Tetëvjeçare (vjet 5-8)

Të mesme (vjet 9-12)

Të lartë

98=E pa aplikueshme

99=Nuk e di

______14. Aktualisht ju jeni . . . ? (Lexo përgjigjet.)

1. I / E martuar 4. I divorcuar

2. Bashkëjetoni 5. I / E ve

3. Beqar 6. Të ndarë

Aksesi në Shërbimet Financiare

15. Ku keni aktualisht një llogari kursimi? (Lexo përgjigjet. Mund të keni edhe përgjigje shumëfishe).

[___] 1. Institucione të tjera mikrofinance (si FAF.DC, BESA, PROCREDIT, USC Union) (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Banka tregtare (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Asnjë (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Tjetër (specifikoje)_____________________________________________________

(1=Po; 0=Jo)

16. Ku keni aktualisht një kredi? (Lexo përgjigjet. Mund të keni edhe përgjigje shumëfishe)

[___] 1. Institucione të tjera mikrofinance (si FAF.DC, BESA, PROCREDIT, USC Union) (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Banka tregtare (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Huamarrje tjetër (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Asnjë (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Tjetër (specifikoje)_____________________________________________________

(1=Po; 0=Jo)

Për Nivel Familjar

[___] 17a. Gjatë 12 muajve të fundit, të ardhurat tuaja familjare të përgjithëshme (shpjego që me familje i

referohemi individëve që jetojnë së bashku me ju, ndajnë të njëjtat kushte ekonomike dhe ushqehen bashkë

të paktën një herë në ditë) janë........?

(Shënim: Pyete në fillim nëse janë ulur apo rritur dhe më pas pyete nëse kanë ndryshuar “shumë” apo jo)

1= Ulur shumë

2= Ulur

3= Nuk kanë ndryshuar

4= Rritur

5= Rritur shumë

99= Nuk e di

Nëse janë ulur, shko tek Pyetja 17b. Nëse janë rritur, shko tek Pyetja 17c. Nëse nuk kanë ndryshuar, shko

tek 18

17b. Përse janë ulur të ardhurat tuaja? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundshme..)

[___] 1. Një anëtar i familjes ka qenë i sëmurë/ka vdekur (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Një anëtar i familjes ka humbur punën (1=Po; 0=Jo)

168

[___] 3. Unë kam qenë i sëmurë (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Katastrofë natyrale (si p.sh. ortek, tërmet) (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Sezon i varfër bujqësor (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Janë ulur kthimet nga sipërmarrja (1=Po; 0=Jo)

[___] 7. Tjetër (specifikoje) _______________________ (1=Po; 0=Jo)

Shko tek Pyetja 18.

17c. Përse janë rritur të ardhurat tuaja? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundshme.)

[___] 1. Janë rritur kthimet nga sipërmarrja (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Kam ndërmarrë një iniciativë të re biznesi (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Sezon i mirë bujqësor (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Një anëtar i familjes ka filluar një punë të re (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Rritje page e një anëtari të familjes në punën ekzistuese (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Rritje e remitancave (1=Po; 0=Jo)

[___] 7. Tjetër (specifikoje) _______________________ (1=Po; 0=Jo)

[___] 18. Gjatë 12 muajve të fundit, shuma e kontributit tuaj në familje është……..?

(Shënim: Pyete në fillim nëse është ulur apo rritur dhe më pas pyete nëse ka ndryshuar “shumë” apo jo)

1= Ulur shumë

2= Ulur


4= Rritur

5= Rritur shumë

99= Nuk e di

19. Sa veta në familjen tuaj (ata që jetojnë së bashku me ju, ndajnë të njëjtat kushte ekonomike dhe

ushqehen bashkë të paktën një herë në ditë) janë:

Lexo në rrjeshta Numri Numri i atyre që

vazhdojnë shkollën

rregullisht

Numri i atyre që

kontribojnë në të

ardhurat familjare

Të rritur-18 vjeç e lart 19a. 19b. 19c.

Fëmijë-që ndjekin

shkollën e mesme

(mosha 13-17)

19d. 19e. 19f.

Fëmijë-që ndjekin

shkollën tetëvjeçare

(mosha 6-12)

19g. 19h. 19i.

Fëmijë-që nuk kanë

filluar shkollën akoma

(më pak se 6 vjeç)

19j. 19k.

----

Totali 19l. 19m. 19n.

[___] 20. Gjatë një muaji tipik, sa shpenzoni ju familjarisht për produkte dhe shërbime? (Lexo variacionin

e të ardhurave në varësi të numrit të anëtarëve të familjes.)

Numri total në

familje (19l.)

1 2 3 4

1 0 – 5 000 5 000 – 10 000 10 000 – 15 000 15 000 -

2 0 – 10 000 10 000 – 15 000 15 000 – 20 000 20 000 -

3 0 – 15 000 15 000 – 20 000 20 000 – 25 000 25 000 -

4 0 – 20 000 20000 – 25 000 25 000 – 30 000 30 000 -

5 0 – 25 000 25 000 – 30 000 30 000 – 35 000 35 000 -

6 0 – 30 000 30 000 – 35 000 35 000 – 40 000 40 000 -

7 0 – 35 000 35 000 – 40 000 40 000 – 45 000 45 000 -

169

8 0 – 40 000 40 000 – 45 000 45 000 – 50 000 50 000 -

9 0 – 45 000 45 000 – 50 000 50 000 – 55 000 55 000 -

10 0 – 50 000 50 000 – 55 000 55 000 – 60 000 60 000 -

11 0 – 55 000 55 000 – 60 000 60 000 – 65 000 65 000 -

12 0 – 60 000 60 000 – 65 000 65 000 – 70 000 70 000 -

13 0 – 65 000 65 000 – 70 000 70 000 – 75 000 75 000 -

14 0 – 70 000 70 000 – 75 000 75 000 – 80 000 80 000 -

15 ose më shumë 0 – 75 000 75 000 – 80 000 80 000 – 85 000 85 000 -

21. Gjatë dy viteve të fundit a ka blere dikush nga anëtarët e familjes tuaj ndonjë nga asetet e mëposhtëme?

Artikulli (Lexo përgjatë rrjeshtave artikull pas

artikulli.)

A ka qenë i nevojshëm ky artikull gjatë dy viteve të

fundit? (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)

Radio a.

Frigorifer b.

Televizor c.

Tokë, Truall d.

Biçikletë e.

Rroba f.

Tjetër (specifikoje) g.

22. Gjatë 24 muajve të fundit, keni bërë ndonjë nga gjërat e mëposhtëme? (Lexo përgjigjet. Përgjigjet

shumëfishe janë të mundëshme.)

[___] 1. Riparime ose përmirësime në shtëpinë tuaj ekzistuese (si çati, mure, dysheme) (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Shtesë në shtëpinë tuaj ekzistuese (si dhomë, kuzhinë, tualet) (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Blerje të një shtëpie (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Blerje toke (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Lëvizur në një shtëpi më të madhe (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Lëvizur në një shtëpi më të vogël (1=Po; 0=Jo)


23. [___] Cila nga shprehjet e mëposhtëme përshkruan më mirë ushqimin e konsumuar në familjen tuaj?

(Lexo përgjigjet. Vetëm një përgjigje është e mundëshme.)

1. Lloje të mjaftueshme ushqimi që ne dëshirojmë të konsumojmë.

2. Mjaftueshëm, por jo gjithmonë atë që ne dëshirojmë të konsumojmë.

3. Ndonjëherë jo ushqim të mjaftueshëm për të konsumuar.

4. Shpesh jo ushqim të mjaftueshëm për të konsumuar.

(Nëse përgjigja është 3 ose 4, shko tek Pyetja 23a, nëse përgjigja është 1 ose 2 shko tek 24.)

23a. Si ja ka dale mbanë familja juaj? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)

[___] 1. Hua nga miqtë apo familjarët e tyre (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Dhurata nga miqtë apo familjarët e tyre (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Kredi nga MFI (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Kredi të tjera (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Shitje asetesh (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Tërheqje depozitash apo kursimesh (1=Po; 0=Jo)

[___] 7. Rënie e nivelit të konsumit (1=Po; 0=Jo)

[___] 8. Tjetër (Specifikoje) ____________________________________________________

(1=Po; 0=Jo)

[___] 24. Gjatë 12 muajve të fundit, a ka patur familja juaj ndonjë shpenzim të jashtëzakonshëm (si lindje,

martesë, ose vdekje) apo ndonjë krizë të papritur ekonomike (si katastrofë natyrale, largim nga puna,

dëbim nga puna)? (Po=1; Jo=0)

Nëse përgjigja është Po, shko tek Pyetja 24a, nëse përgjigja është Jo, shko tek Pyetja 25.

170

24a. Si ja keni dale mbanë? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)

[___] 1. Nga të ardhurat korrente (1=Po; 0=Jo)







8. Tjetër (Specifikoje) ______________________________________________________

[___] 25. Gjatë 12 muajve të fundit, ka patur raste kur ju apo ndonjë anëtar tjetër i familjes tuaj ka patur

nevojë për kujdes të veçantë shëndetësor? (1=Po; 0=Jo)


25a. Ku i morët paratë që paguat për këtë kujdes shëndetësor? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të

mundëshme.)

[___] 1. Nga të ardhurat korrente (1=Po; 0=Jo)







[___] 8. Kujdes shëndetësor falas (si klinika të qeverisë ose NGO-ve) (1=Po; 0=Jo)

[___] 9. Nuk mundëm të siguronim kujdes shëndetësor sepse nuk e përballonim dot (1=Po; 0=Jo)

10. Tjetër (Specifikoje) ___________________________________________________

Për Nivel Individual

26a. Përse kurseni? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)

[ ] 1. Investime të ardhëshme në biznesin tim (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Blerje të ardhëshme produktesh bazë, si ushqim dhe veshje për vete dhe familjen (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Për kujdes shëndetësor dhe emergjenca të tjera (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Për përmirësime dhe shtesa në shtëpi (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Për shkollim dhe edukim (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Për kafshë shtëpijake (1=Po; 0=Jo)

[___] 7. Për martesa ose ceremoni të tjera (1=Po; 0=Jo)

[___] 8. Për të paguar detyrimin e kredisë (1=Yes; 0=No)

[___] 9. Tjetër (specifikoje)________________ (1=Po; 0=Jo)

[ ] 26b. Gjatë 12 muajve të fundit, shuma totale që ju keni mundur të kurseni është . . . ? (Duke përfshirë

të gjitha llojet e kursimeve.)

(Shënim: Pyete në fillim nëse është ulur apo rritur dhe më pas pyete nëse ka ndryshuar “shumë” apo jo)

1= Ulur shumë

2= Ulur


4= Rritur

5= Rritur shumë

99= Nuk e di

[ ] 26c. Gjatë 12 muajve të fundit, keni tërhequr para nga kursimet tuaja? (Po=1; Jo=0)

Nëse përgjigja është Po, shko tek Pyetja 26d dhe 26e, nëse përgjigja është Jo, shko tek Pyetja 26f.

171

26d. Gjatë 12 muajve të fundit, për çfarë i keni përdorur kursimet tuaja? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe

janë të mundëshme.)

[___] 1. Riinvestim në biznesin tim (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Blerje produktesh bazë, si ushqim dhe veshje për vete dhe familjen (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Për kujdes shëndetësor dhe emergjenca të tjera shendetësore (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Për përmirësime dhe shtesa në shtëpi (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Për shkollim dhe edukim (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Për kafshë shtëpijake (1=Po; 0=Jo)

[___] 7. Për martesa ose ceremoni të tjera (1=Po; 0=Jo)

[___] 8. Për të paguar detyrimin e kredisë (1=Yes; 0=No)


26e. Çfarë do të kishit bërë nëse nuk do ti kishit patur këto kursime?

[___] 1. Do të kisha përdorur të ardhurat korrente (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Do të ju kisha kërkuar para miqëve dhe të afërmive (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Do të kisha marrë hua nga miqtë dhe të afërmit (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Do të kisha marrë kredi nga MFI (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Do të kisha marrë kredi të tjera (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Do të kisha shitur asete (1=Po; 0=Jo)


26f. A kursenit rregullisht përpara se të ishit klient i MFI-së?

[ ] (1=Po; 0=Jo)

Për Nivel Ndërmarrje

27. A keni ju një ndërmarrje?

[ ] (1=Po; 0=Jo)


27a. A keni marrë ndonjë kredi nga MFI?

[ ] (1=Po; 0=Jo)

Nëse përgjigja është Po, shko tek Pyetja 28, nëse përgjigja është Jo, shko tek Pyetja 28a.

28. Çfarë aktiviteti keni mbështetur me kredinë e marrë nga MFI? (Mos lexo. Vetëm një përgjigje është e

mundëshme.)

[___] 26a. Sektori

[___] 26b. Ndërmarrja

172

Sektori Lloji i biznesit

1. Prodhim/ 1. Druri

Artizanat 2. Tekstile

3. Metal

4. Ushqime

5. Pije

6. Tjetër (specifikoje) ______________

2. Agro buiznes 7. Shitje produktesh ferme

8. Përpunim produktesh

9. Shitblerje

10.Blegtori

11. Tjetër (specifikoje) _____________

3. Tregti 12. Shitje me shumicë

13. Shitje me pakicë

14. Ambulant


4. Shërbime 16. Edukim

17. Transport

18. Restoranteri

19. Riparime

20. Rrobaqepësi


[___] 28a. Gjatë 12 muajve të fundit, fitimet totale (shitjet totale minus shpenzimet totale) për biznesin janë

....?

(Shënim: Pyete në fillim nëse janë ulur apo rritur dhe më pas pyete nëse kanë ndryshuar “shumë” apo jo)

1= Ulur shumë

2= Ulur


4= Rritur

5= Rritur shumë

99= Nuk e di

Nëse përgjigja është 1 ose 2, shko tek Pyetja 28b. Nëse përgjigja është 4 ose 5, shko tek Pyetja 28c. Nëse

përgjigja është 3 ose 99, shko tek 29

28b. Përse janë ulur fitimet e biznesit tuaj? (Lexo përgjigjet. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)

[___] 1. Shitje të pakëta (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)

[___] 2. Rritje e konkurrencës (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)

[___] 3. Rënie e kërkesës (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)

[___] 4. Nuk mund të merrja kredi (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Dëbim (1=Yes; 0=No)

[___] 6. Rritje e kostos së inputeve (1=Po; 0=Jo)

[___] 7. Katastrofë natyrale ose tjetër (1=Po; 0=Jo)

[ ] 8. Tjetër (specifikoje) _______________________

Shko tek Pyetja 29.

28c. Përse janë rritur fitimet e biznesit tuaj? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)

[___] 1. Zgjerim i hapësirave të ndërmarrjes (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)

[___] 2. Hedhje në treg e një produkti të ri (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Përmirësim i cilësisë së produkteve (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)

[___] 4. Marrje e kredisë (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Rënie e çmimeve të inputeve (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Rritje e shitjeve në tregje të reja (1=Po; 0=Jo)

[___] 7. Blerje e aseteve të reja produktive (si mjete, makineri, pajisje) (1=Po; 0=Jo)

[___] 8. Blerje e ambjeteve promovuese (si dyqan, kjoskë) (1=Po; 0=Jo)

173

[___] 9. Rritje e kërkesës (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)


29. Gjatë 12 muajve të fundit, a keni blerë dhe a keni investuar në ndonjë nga asetet e mëposhtëme për

aktivitetin tuaj kryesor të biznesit? (Lexo përgjigjet. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)

[___] 1. Blerje pajisje të vogla/aksesorë (si pajisje gatimi) (1=Po; 0=Jo)

[___] 2. Blerje pajisje të mëdha (makineri, pajisje) (1=Po; 0=Jo)

[___] 3. Blerje mjete transporti (si biçikletë, motorçikletë) (1=Po; 0=Jo)

[___] 4. Investim në magazinë apo depozitë (si magazinë produktesh) (1=Po; 0=Jo)

[___] 5. Investim i vogël në mjetet investuese (si blerja e një karrige apo tavolinë të re) (1=Po; 0=Jo)

[___] 6. Investim në hapësira promovuese (si kjoskë apo dyqan) (1=Po; 0=Jo)


30. Sa të punësuar keni në ndërmarrjen tuaj përveç vetes tuaj?

[___] 29a. Të paguar me kohë të plotë, jo sezonal

[___] 29b. Të paguar me kohë të pjesëshme jo sezonal

Çështjet Sociale dhe të Vetëvlerësimit:

Ju lutem na thoni se sa jeni dakord me sa thuhet më poshtë.

[___] 31. Jeni apo nuk jeni dakord se e ardhmja e juaj dhe e familjes tuaj do të jetë më e mirë?

(Pyete në fillim nëse është dakord apo jo, pastaj pyete nëse është “fuqishëm” apo jo)

1= Fuqishëm jo dakord

2= Jo dakord

3= Nuk kam mendim

4= Dakord

5= Fuqishëm dakord

99= Nuk e di

[___] 32. Jeni apo nuk jeni dakord se ju ndjeheni mire për veten tashmë?



2= Jo dakord

3= Nuk kam mendim

4= Dakord

5= Fuqishëm dakord

99= Nuk e di

[___] 33. Jeni apo nuk jeni dakord se ju ndjeheni i respektuar tashmë nga bashkëshortja, familja dhe miqtë

tuaj?



2= Jo dakord

3= Nuk kam mendim

4= Dakord

5= Fuqishëm dakord

99= Nuk e di

[___] 34. Jeni apo nuk jeni dakord që ju merrni pjesë aktivisht tashmë në komunitetitn tuaj lokal?



2= Jo dakord

3= Nuk kam mendim

4= Dakord

174

5= Fuqishëm dakord

99= Nuk e di

35. Në familjen tuaj, kush vendos (Pyete në fillim nëse është i martuar. Nëse jo, kaloje pyetjen)

[___] a. Sa do të shpenzojmë për edukimin e fëmijëve

[___] b. Sa shumë do të shpenzojmë për ushqim

[___] c. Sa do të kursejmë

[___] d. Si do t’a shpenzojmë kredinë e MFI-së. (Pyet vetëm klientët aktualë.)

1= Vetëm bashkëshorti

2= Kryesisht bashkëshorti

3= Të dy bashkëshortët

4= Kryesisht bashkëshortja

5= Vetëm bashkëshortja

98= E pa aplikueshme

Pyetësori i kompletuar për klientët e rinj!!! – Falëndero të intervistuarit për kohën.

------- Satisfaksioni Konsumator--Ky seksion është vetëm për klientët e vjetër ose ish-klientët -

[__] 36. Si mund të përshkruani më mirë nivelin e kënaqësisë ndaj politikës së depozitave të MFI? (Lexo

përgjigjet.)

1. Shumë i kënaqur

2. I kënaqur

3. Nuk kam mendim

4. I pakënaqur

5. Shumë i pakënaqur

99. Nuk e di

[__] 37. Si mund të përshkruani më mirë nivelin e kënaqësisë ndaj politikës së kredive të MFI? (Lexo

përgjigjet.)


2. I kënaqur

3. Nuk kam mendim

4. I pakënaqur


99. Nuk e di

[__] 38. Si mund të përshkruani më mirë nivelin e kënaqësisë ndaj stafit dhe manaxhimit të MFI? (Lexo

përgjigjet.)


2. I kënaqur

3. Nuk kam mendim

4. I pakënaqur


99. Nuk e di

[__] 39. Si mund të përshkruani më mirë nivelin e kënaqësisë ndaj MFI-së në përgjithësi ? (Lexo

përgjigjet.)


2. I kënaqur

3. Nuk kam mendim

4. I pakënaqur


99. Nuk e di

Pyetësori i kompletuar për klientët aktualë !!! – Falëndero të intervistuarit për kohën.

175

Intervista për Ish-klientë— Vetëm për ish-klientë

40. Ju lutem na tregoni tre arsyet kryesore përse u larguat nga MFI, duke filluar me atë që është më e

rëndësishme.

(Mos i lexo përgjigjet.)

ARSYEJA KATEGORIA

a. a.

b. b.

c. c.

KATEGORIA 1. Probleme me politikat dhe procedurat e kredisë

ARSYEJA:

1. Shuma e kredisë ishte shumë e vogël

2. Afati i kredisë ishte shumë i shkurtër

3. Nuk më pëlqen skeduli i ripagesave

4. Kredia u bë shumë e shtrenjtë (interesi, komisionet)

5. Disbursimi i kredisë nuk është efiçent

6. Unë nuk mund të marr më kredi për shkak të kushteve të mia (detyrime të tjera, etj.)

7. Nuk më pëlqente trajtimi nga ana e stafit dhe kisha konflikte personale me stafin

8. Nuk më pëlqejnë garantuesit e kredisë

9. Preferoj kredi individuale

10. Kam gjetur një institucion financiar të ngjashëm, i cili më ofron terma më të mirë .

KATEGORIA 2. Probleme me politikat dhe proceduart e depozitave

ARSYEJA:

11. Unë dëshiroj më shumë akses në depozitat e mia

12. Kam frikë se i humb depozitat pasi dyshoj

KATEGORIA 3. Probleme me grupin huamarrës

ARSYEJA:

13. Grupi vetë më kërkoi të largohem

14. Grupi im u shpërbë

15. Kisha konflikte personale me anëtarët e tjerë të grupit

16. Nuk më pëlqenin drejtuesit e grupit

17. Nuk kisha mundësi të ndiqja të gjitha takimet e grupit (më merr shumë kohë, kam punë të tjera, etj.)

18. Nuk më pëlqenin rregullat e grupit/ose presioni që kishte grupi

KATEGORIA 4. Arsye të biznesit të klientit

ARSYEJA:

19. Tani kam kapital të mjaftueshëm punues për biznesin tim.

20. Biznesi im është sezonal. Do të marr përsëri kredi kur të më duhet.

21. Kam kursime të mjaftueshme dhe dua ti përdor tani

22. Kam kontakte me një institucion financiar që ofron kredi më të mëdha

23. Nuk kam mundësi të paguaj kredi për shkak të kushteve të biznesit tim

24. Kam vendosur t’a mbyll biznesin.

25. Unë e shita biznesin.

KATEGORIA 5. Arsye personale

ARSYEJA:

26. Një sëmundje apo vdekje në familjen time

27. Nuk mund të vazhdoj sepse i shpenzova paratë për emergjenca (p.sh., sëmundje ose vdekje) ose për një

ceremoni (p.sh., martesë) në familjen time.

28. Bashkëshortja apo ndonjë anëtar tjetër i familjes time nuk duan që unë të vazhdoj

29. Jam shtatzënë, ose më duhet të kujdesem për dike tjetër (mungesë kohe dhe mundësie për të vazhduar).

176

30. Bashkëshortja ime (ose ndonjë tjetër i rritur që siguron të ardhura) më lanë mua, kështu që nuk kam

mundësi të mbaj më biznesin

31. Unë po lëviz nga rajoni për të jetuar diku tjetër

32. Jam shumë i lodhur dhe kam nevojë të pushoj

33. Dua të marr pjesë në aktivitete të tjera më të rëndësishme

KATEGORIA 6. Arsye të komunitetit dhe ekonomike

ARSYEJA:

34. Biznesi im u shkatërrua nga vjedhja, zjarri, përmbytja, etj.

35. Një konkurrent i ri më i madh hyri në rajonin tonë dhe mu larguan shumë klientë

36. Kushtet e vështira ekonomike kanë bërë që të bjerë fuqia blerëse e klientëve të mi

37. Kam dëgjuar se shoqata e klientëve ka humbur paratë dhe kam frikë ti vendos paratë e mia.

38. Tjetër (specifikoje) ______________________________________________

98. E pa aplikueshme

Kemi ardhur në fund të intervistës.

Ju faleminderit për kohën dhe bashkëpunimin në plotësimin e këtij pyetësori.

177

Aneks 30. Pyetësor për vlerësim impakti tek klientët SME dhe biznese të vogla.

Data __ /10/2011

1 Emër Mbiemër

2 Lloji i aktivitetit të biznesit ?

3 Vitet e ushtrimit të aktivitetit të biznesit ? 1 2 3 4 5

më shumë

4 Ndryshimi i shitjeve gjatë vitit (tendenca) ? Muajt J SH M P M Q

Shitjet

Muajt K G SH T N DH

Shitjet

1 = të larta 2 = mesatare 3 = të ulta 4 = aktiviteti u mbyll 99 = nuk e di

5 Ndryshimi i shitjeve gjatë vitit (në vlerë) ? Muajt J SH M P M Q

në lek Vlera

Muajt K G SH T N DH

në lek Vlera

6 Ndryshimi i shitjeve gjatë vitit (në njësi produkti) ? Muajt J SH M P M Q

në njësi Njësi

Muajt K G SH T N DH

në njësi Njësi

7 Ndryshimi i numrit të të punësuarve gjatë vitit ? Muajt J SH M P M Q

në numër Numër

Muajt K G SH T N DH

në numër Numër

8 Ndryshimi i numrit të të punësuarve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në numër Numër Numër

178

9 Paga mesatare e të punësuarve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në lek Vlera Vlera

10 Numri i furnitorëve? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë


11 Vlera mesatare e blerjeve për çdo furnitor ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në lek Vlera Vlera

12 Numri i klientëve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë


13 Vlera mesatare e shitjeve për çdo klient ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në lek Vlera Vlera

14 Ndryshimi në prodhimin / shitje vjetore ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në vlerë Vlera Vlera

15 Numri i produkteve / shërbimeve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë


16 Numri i rretheve ku ushtron aktivitet ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë


17 Të ardhurat ditore ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në lek Vlera Vlera

18 Të ardhurat mujore ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në lek Vlera Vlera

19 Të ardhurat vjetore ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në lek Vlera Vlera

179

20 Totali i aseteve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në lek Vlera Vlera

21 Ndryshimi në sasinë e fitimit ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në lek Vlera Vlera

22 Norma e fitimit ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë

në % % %

Shënim; Ky Pyetësor duhet të plotësohet vetëm për klientët SME (aktivitete biznesi)

180

Bibliografi

ABRAHAM B., LEDOLTER J. – Stastistical methods for forecasting, Canada, 2005.

ADAMS J., KHAN H., RAESIDE R., WHITE D. – Research methods for graduate business and

social science students, New Delhi, 2007.

ALEX N., Social Entrepreneurship, New models of sustainable Social change, 2009

ANDREASEN A. – Marketing research, USA, 2001.

ARMENDÁRIZ B., University College London, UK & Harvard University, USA and LABIE M.

Université de Mons, Belgium - The handbook of microfinance, 2011

ASHTA A. - Advanced Technologies for Microfinance: Solutions and Challenges, Groupe ESC

Dijon Bourgogne, France, 2011

BADEN E., MAJOR C. – New approaches to qualitative research, USA, 2010.

BAILEY S. – Academic Writing, a handbook for international students, Second edition, Great

Britain, 2003.

BALNAVES M., CAPUTI P. – Introduction to quantitative research methods, an investigative

approach, Great Britain, 2001.

BASU Dipak, Advances in development economics, 2009

BATEMAN M. - Why doesn’t microfinance work? - the destructive rise of local neoliberalism,

2010

BAUMANN T. - Microfinance and Poverty Alleviation in South Africa, August 2001

BELEGU K. – Dissertation, “Microfinance Institutions and their Contribution on the Reduction of

Poverty in Rural Albania” (AGR/01) 2010

BLOOM P. N. and SKLOOT E. - Scaling Social Impact, 2010

BLYTHE J. and MEGICKS P. - Marketing Planning, Strategy, Environment and Context, 2010

BOURGUIGNON F., PLESKOVIC B., SAPIRARE A. – Are we on Track to Achieve the

Millennium Development Goals? – 2005

BRACE I. – Questionnarie Design, How to plan, structure, and write survey materials for effective

market research, London, 2004.

BRADLOW E. T., NIEDERMEIER K. E., WILLIAMS P. - Marketing for financial advisors build

your business, bring in clients, and establish your brand, 2009

BRONSON R., NAADIMUTHU G. – Operations Research, second edition, USA, 1997.

BUGLEAR J. – Quantitative Methods for Business, The A-Z of QM, Netherlands, 2005.

BURRA N., DESHMUKH-RANADIVE J., MURTHY R. K. - Micro-Credit, Poverty and

Empowerment, 2005

BURT E., Credit Management Handbook, Fifth edition, 2004

CARBONI B. J., CALDERÓN M. L., GARRIDO S. R., DAYSON K., KICKUL J. - Handbook of

Microcredit in Europe, Social Inclusion through Microenterprise Development, 2010

CEKU B. - Marketing. Europa, Tiranë 1994.

CEKU B. - Vëllimi dhe struktura e mallrave të konsumit, SHBLU, Tiranë 1989.

CEKU B.- Drejtim Marketingu, (Praktikum dhe studime rastesh) Progres, Tiranë 2010.

CEKU B.- Drejtim Marketingu, SHBLU, Tiranë 2010.

CEKU B.- Kërkim Marketingu, SHBLU, Tiranë 2004

CEKU B.- Universiteti dhe biznesi, Progres, Tiranë 2005.

CEKU B., ABAZI A, CAKU E. – Bazat e marketingut, (Situata dhe Ushtrime) Progres, Tiranë

2008.

CEKU B., ABAZI A, CAKU E. – Bazat e marketingut, (Situata dhe Ushtrime) Progres, Tiranë

2008.

CEKU B., ABAZI A, LOCA S. – Bazat e marketingut, Progres, Tiranë 2008.

CEKU B., ABAZI A. - Shpërndarja, SHBLU, Tiranë 1998.

CEKU B., ABAZI A.- Marketingu (Politikat), Ilar, Tiranë 1998.

CEKU B., ABAZI A., ELMAZI L. – Marketingu (Bazat), Emal, Tiranë 2000.

CEKU B., ABAZI A., MUÇA A.- Marketingu (Aspekt drejtimi), Emal, Tiranë 2000.

CEKU B., ABAZI A.-Drejtim Marketingu, (Situata dhe ushtrime) SHBLU, Tiranë 2003.

CEKU B., ABAZI A.-Drejtim Marketingu, SHBLU, Tiranë 2003.

181

CEKU B., ABAZI E. – Nga studimi në strategjinë në treg, Tiranë 1998.

CEKU B., DEMA R., ELMAZI L.. – Marketingu (Situata dhe ushrime), Emal, Tiranë 2000.

CEKU B., KOLA F.- Metoda të kërkimit shkencor, Progres, Tiranë 2008.

CEKU B., KOLA F., - Metoda Kërkimi, Progres, Tiranë 2011.

CEKU B., KRISTO I., ABAZI A., DUKA A. - Hyrje në marketing, SHBLU, Tiranë 1998.

CEKU B., KUME V. - Dinamika e metodave të drejtimit të ndërmarrjes. Tiranë 1998.

CEKU B., RASHIDI N. – Bazat e marketingut, Iliria, Prishtinë 2007.

CEKU B., VUTHI H. - Disa metoda për studimin, analizën dhe prognozimin e kërkesës për

mallra, SHBLU, Tiranë 1984.

COUGHLIN J. H. with THOMAS A. R. - The rise of women entrepreneurs, People, Processes,

and Global Trends, 2002

COUNTS A. - Small Loans, Big Dreams. How Nobel Prize Winner Muhammad Yunus and

Microfinance Are Changing the World, 2008

CRESWELL J. – Qualitative inquiry and research design, second edition, USA, 2007.

DAVIS P. - Exploring the Long-term Impact of Development Interventions within Life-History

Narratives in Rural Bangladesh, 2010

DOWDY S., WEARDON S. CHILKO D. – Statistics for research, third edition, USA, 2004.

DUL J., HAK T. – Case study methodology in business research, Great Britain, 2008.

DUVENDACK M., PALMER-JONES R., COPESTAKE J. G., HOOPER L., LOKE Y., RAO N. -

What is the evidence of the impact of microfinance on the well-being of poor people? August

2011

ENNEW C. T. and WAITE N. - Financial Services Marketing, An International Guide to

Principles and Practice, 2007

FRANSES P., PAAP R. – Quantitative models in marketing research, Cambridge 2004.

FRASER C. – Business statistics for competitive advantage with excel 2007, USA, 2009.

GIVEN L. – The SAGE Encyclopedia of Qualitative Research Methods, USA, 2008.

GOLDBERG M. and PALLADINI E. - Managing risk and creating value with microfinance, 2010

GREENER S. – Business research methods, USA, 2008.

HAIR J., BUSH R., ORTINAU D. – Marketing Research, Within a changing information

environment, second edition, USA, 2003.

HARTLEY J. – Academic writing and publishing, USA, 2008.

HAYAMI Y. and GODO Y. - Development economics, From the Poverty to the Wealth of

Nations, Third Edition, 2005

hbr.harvardbusiness.org/

http://www.burkeinstitute.com/

http://www.fmmb.org/

http://www.womensworldbanking.org/

https://www.bankofamerica.com/

HULME D. and ARUN Th. – MICROFINANCE, A reader, 2009

HUSSEIN M. and HUSSAIN Sh. - The Impact of Micro Finance on Poverty and Gender Equity,

Approaches and Evidence from Pakistan, December 31, 2003

HUTCHESON G., MOUTINHO L. – Statistical modeling for management, Great Britain, 2008.

HYMAN M., SIERRA J. – Marketing Research Kit for dummies, Canada, 2010.

JOHNSON M, GUSTAFSSON A. - Improving Customer Satisfaction, Loyalty, and Profit : An

Integrated Measurement and Management System, 2000.

KARMAKAR K.G. - Microfinance in India, 2008

KELLER K, - Strategic Brand Management, Building, Measuring, and Managing Brand Equity,

Fourth Global Edition, 2013

KETCHEN D., BERGH D. – Research Methodology in Strategy and Management, first edition,

Netherlands, 2005.

KNEIB TH., TUTZ G. – Statistical modeling and regression structures, New York, 2010.

KOLA F. – Microcredit contribution on social wellbeing, LAP Lambert Academic Publishing,

Germany, 2010.

KOLB B. – Marketing Research, A practical approach, Great Britain, 2008.

KOPUT K. W. - Social capital, An Introduction to Managing Networks, University of Arizona,

USA, 2010

182

KORSITA B.- Drejtimi i shpërndarjes dhe logjistika, Tiranë, Progres, 2008.

KOTHARI C. R. – Research Methodology, Methods and Techniques, New Delhi, 2004.

KOTLER P, ARMSTRONG G, - Principles of Marketing, fourteenth edition, 2012.

KOTLER P, WONG V, SAUNDERS J, ARMSTRONG G, - Principles of Marketing, fourth

european edition, 2005.

KOTLER P. and LEE N. R. - Up and Out of Poverty, The Social Marketing Solution, 2009

KOTLER PH. - Marketing management, Publi-union, 2010.

KOTLER.PH., ARMSTRONG.G. - Marketing. Prentice-Hall, 2008.

LANDAU S., EVERITT B., A handbook of statistical analyses using SPSS, USA, 2004.

LEDGERWOOD J. and WHITE V. - Transforming Microfinance Institutions, Providing Full

Financial Services to the Poor, 2006

LOCKE K., Grounded Theory in Management Research, 2003

MALHOTRA N., BIRKS D. – Marketing Research, an applied approach, third edition, Italy,

2007.

MARCONI J. - The Brand Marketing Book, Creating, managing, and Extending The Value of

Your Brand, McGraw-Hill; 1 edition (November 11, 1999).

MCCLAVE J., BENSON P., SINCICH T. – A first course in business statistics, eighth edition,

USA, 2000.

MOISANDER J., VALTONEN A. – Qualitative Marketing Research Mathods, A cultural

approach, Great Britain, 2006.

MOSLEY P., Professor of Economics, Director of University Development Centre, University of

Reading, England - The use of control groups in impact assessments for microfinance.

MUÇA A., MUÇA B.- Biznesi Nderkombëtar, Tiranë, Emal 2010.

MUÇA A., MUÇA B.- Marketingu Nderkombëtar, Tiranë, Emal 2009.

MURRAY R., MOORE S. – The handbook of academic writing, Poland, 2006.

MUTALIMA I. KB - Microfinance and Gender Equality: Are We Getting There?

NEUMAN W. – Basics of Social Research, qualitative and quantitative approaches, second

edition, USA, 2007.

NGEHNEVU C. B. and NEMBO F. Z. - The Impact of Microfinance Institutions (MFIs) in the

Development of Small and Medium Size Businesses (SMEs) in Cameroon, 2010

O’LEARY Z. – The essential guide to doing research, Great Britain, 2004.

OHANYAN A. - NGOs, IGOs, and the Network Mechanisms of Post-Conflict Global Governance

in Microfinance, 2008

Otero M, - The New world of microenterprise finance: building healthy financial institutions for

the poor, 1994.

PECK R., HAUGH R., GOODMAN A. – Statistical case studies, A collaboration between

academe and industry, USA, 1998.

PERECMAN E., CURRAN S. – A handbook for social science field research, USA, 2006.

POLAK P. - Out of Poverty, What works when traditional approaches fail, 2008

PROCTOR T. – Essential of Marketing Research, fourth edition, England, 2005.

RANGAN V. K., QUELCH J. A., HERRERO G. and BARTON B. - Business solutions for the

global poor, Creating Social and Economic Value, 2007

RATNER B. – Statistical modeling and analyses for database marketing, USA, 2003.

REID D. A.. PLANK R. E., Fundamentals of Business Marketing Research, 2004

RENCHER A. – Methods pf multivariate analyses, second edition, USA, 2002.

RHYNE E. – Microfinance for bankers and investors. Understanding the opportunities and

challenges of the market at the bottom of the pyramid, 2009

ROODMAN D., and QURESHI U., - Microfinance as Business, November 2006

ROY A. - Poverty Capital, Microfinance and the Making of Development, 2010

RUANE J. – Essentials of research methods, A guide to social science research, India, 2005.

SEBSTAD, J, NEILL C, BARNES C, AND CHEN G, - Assessing the Impacts of Microenterprise

Interventions: A Framework for Analysis ,1995

SHEEHAN R. M., Jr. - Mission Impact, Breakthrough Strategies for Nonprofits, 2010

SINGH Y. – Fundamentals of research methodology and statistics, New Delhi, 2006.

Solomon M, Bamossy G, Askegaard S, Hogg M. - Consumer Behaviour: A European Perspective,

Fourth Edition, 2010.

183

SUNDARESAN S., Professor of Economics and Finance, Columbia Business School, USA -

Microfinance, Emerging Trends and Challenges, 2008

SURESH S., Microfinance, Emerging Trends and Challenges, 2008

TAYLOR P., WALLACE J. – Contemporary qualitative research, Netherlands, 2007.

THARENOU P., DONOHUE R., COOPER B. – Management Research Methods, Cambridge,

2007.

THE WORLD BANK, Good practice guidelines for funders of microfinance, Consultative group

to assist the poor, 2006

ULLAH A., GILES D. – Handbook of applied economic statistics, USA, 1998.

VANDERSTOEP S., JOHNSTON D. – Research methods for everyday life, USA, 2009.

WAGLE U. - Multidimensional Poverty Measurement, Concepts and Applications, 2008

WATKINS T. A. Lehigh University, Bethlehem, PA, USA and HICKS K. Lehigh University,

Bethlehem, PA, USA - Moving beyond storytelling: emerging research in microfinance, 2009

WEBSTER A. – Estadistica aplicada a los negocios y la economia, tercera edicion, Colombia,

2000.

WOLBERG J. – Designing quantitative experiments, prediction analyses, New York, 2010.

WOODSIDE A. – Case Study Research, theory, methods, practice, UK, 2010.

WRENN B., STEVENS R., LOUDEN D. – Marketing research, tekst and cases, London, 2002.

www.faf-dc.com/

www.grameenfoundation.org/

www.ifad.org/

www.mcenterprises.org/

www.microcreditsummit.org/

www.microjournal.com/

www.microsave.org

www.mixmarket.org/

www.povertytools.org

www.prismamicrofinance.com

www.ruralfinance.org/

www.villageef.org/

www.worldbank.org/

YENAWINE B. H. and COSTELLO M. R. - Benjamin Franklin and the invention of

microfinance, 2010

YUNUS M. - Creating a World Without Poverty; Social Business and the Future of Capitalism,

2007

ZELLER M., LAPENU C., GREELEY M. - Social Performance Indicators Initiative (SPI) Final

Report, October 2003

ZIKMUND W., BABIN B. – Exploring Marketing Research, ninth edition, USA, 2007.

ZINSSER W. – On writing well, the classic guide to writing nonfiction, Sixth edition, New York,

2001.

http://www.grameenfoundation.org/

http://www.ifad.org/

http://www.mcenterprises.org/

http://www.microcreditsummit.org/

http://www.microjournal.com/

http://www.microsave.org/

http://www.mixmarket.org/

http://www.povertytools.org/

http://www.prismamicrofinance.com/

http://www.ruralfinance.org/

http://www.villageef.org/

http://www.worldbank.org/

marketingu i produkteve te mikrofinances, impakti social-ekonomik i ...

Documents

Transcript of marketingu i produkteve te mikrofinances, impakti social-ekonomik i ...