manana maRraZe, aleqsi gelaSvili,

vasil sisauri

terorizmi da faqtorebi, romlebic moqmedeben

pirovnebis teroristad Camoyalibebaze

monografia

Tbilisi 2015

ISBN 978-9941-0-9159-9

3

შინაარსი

შესავალი ..................................................................................................................................... 5თავი I. ოჯახური ფაქტორი...................................................................................................... 8

1.1. პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესი ............................................................................. 8

1.2. ბავშვი და ოჯახური გარემო ................................................................................................. 16

1.3. აგრესია ოჯახში....................................................................................................................... 20

თავი II ........................................................................................................................................ 242.1. სოციალური და ეკონომიური ფაქტორი............................................................................. 24

თავი III ტერორიზმი და ინფორმაციული წყაროები ........................................................ 353.1. მასმედია ................................................................................................................................... 35

3.2. ძალადობის ფილმების ყურება და აგრესია ....................................................................... 37

3.3. ტერორიზმი ინტერნეტში ..................................................................................................... 40

3.4. “ტერორის თეატრი” ............................................................................................................... 42

3.5. ინტერნეტის სივრცეში მოღვაწე ტერორისტები ............................................................... 44

3.6. ტერორისტული საიტების შინაარსი ................................................................................... 45

3.7. ტერორისტული რიტორიკა .................................................................................................. 48

თავი IV. ეთნიკური წარმომავლობა და პატრიოტიზმი ................................................... 514.1. IRA .............................................................................................................................................. 51

4.2. ირლანდიის ისტორია ............................................................................................................ 51

4.3. ნაციონალური მიზეზები ირლანდიის კონფლიქტში...................................................... 54

4.4. რელიგიური ფაქტორები ირლანდიის კომფლიქტში ...................................................... 55

4.5. ირლანდიის რესპუბლიკური არმია .................................................................................... 58

4.6. ირას მოქმედებების შედეგი .................................................................................................. 60

4.7. ETA.............................................................................................................................................. 62

4.8. ETA -ს ისტორიული წინამძღვრები ...................................................................................... 62

4.9. ETA –ს მოქმედების ეტაპები .................................................................................................. 63

4.10. ETA 1980–იანი წლების ბოლოს და 1990–იანი წლების დასაწყისში ............................. 68

4.11. ETA XXI საუკუნის დასაწყისში ............................................................................................. 69

4.12. ინსტრუმენტალიზმი ........................................................................................................... 70

4

თავი V. რელიგია, იდეალიზმი და ფანატიზმი ................................................................. 735.1. რელიგია და კონფლიქტი ...................................................................................................... 73

5.2. HAMAS........................................................................................................................................ 74

5.2.1. ჰამასის ჩამოყალიბება ..................................................................................................... 74

5.2.2. ჰამასის ორგანიზაციული სტრუქტურა ....................................................................... 77

5.2.3. ჰამასის იდეოლოგია, მიზნები და სტრატეგია............................................................ 79

5.2.4. ერი და ნაციონალიზმი ჰამასის თვალსაზრისით ...................................................... 82

5.2.5. ჰამასის თვალთხედვიდან ჯიჰადი და სხვა რელიგიის წარმომადგენლები ......... 82

5.2.6. ჰამასი მოუწოდებს........................................................................................................... 84

5.2.7. ჰამასის თვალიდან დანახული ისრაელი .................................................................... 85

5.2.8. შეჯამება ............................................................................................................................. 86

5.3. ვაჰაბიზმი ................................................................................................................................. 87

5.3.1. ვაჰაბიზმის გავრცელება ჩრდილო კავკასიაში ........................................................... 87

5.3.2. ვაჰაბიზმის იდეოლოგია................................................................................................. 88

5.3.3. ვაჰაბიზმის განვითარება დაღესტანში......................................................................... 90

5.3.4. ვაჰაბიზმის გავრცელება სამხრეთ კავკასიაში............................................................. 92

5.3.5. .............................................................................................................................................. 93

თავი VI გლობალური პოლიტიკა-სახელმწიფოთა მიერ ტერორიზმის მხარდაჭერა . 96თავი VII ტერორისტების ფსიქოლოგიური მოტივები..................................................... 104

7.1. აგრესია.................................................................................................................................... 104

7.2. აგრესიის წყაროები ............................................................................................................... 104

7.3. აგრესიის გადამდებობა და დეინდივიდუაცია ............................................................... 106

7.4. ანომია...................................................................................................................................... 107

7.5. ტერორიზმის ფსიქოლოგიური ასპექტები....................................................................... 111

7.6. „მარტოხელა მგლის’’ ტერორიზმის ფენომენი ................................................................ 118

7.7. ცალკეული ისტორიები და მათი კლასიფიკაცია მოტივების მიხედვით ................... 119

დასკვნა .................................................................................................................................... 124საქართველოს პატრიარქი ილია მეორე ტერორიზმის შესახებ..................................... 128გამოყენებული ლიტერატურა ............................................................................................. 130

5

შესავალი

მსოფლიოში ყოველწლიურად ასობით ტერორისტული აქტი ხდება,რომელთა წყალობითაც მრავალი ადამიანი იღუპება. უძლიერესი ქვეყნებიძალღონეს არ იშორებენ იმისთვის, რომ აღკვეთონ ტერორიზმი, მაგრამ ამაოდ, -ტერორიზმი კვლავ რჩება კაცობრიობის ურთულეს პრობლემად, მითუმეტეს მასშემდეგ, რაც იგი სხვადასხვა ქვეყნებში პოლიტიკური, ეთნიკური მიზნებისმიწევის საშუალებად, ბრძოლის ერთ-ერთ იარაღად და თვით პოლიტიკურიძალადობის ფორმადაც კი იქცა. ტერორიზმი საფრთხეს უქმნის არა მარტო შიდასახელმწიფოებრივ ღირებულებებს, არამედ იგი საერთაშორისო ურთიერთობებისნორმალური განვითარების დამაბრკოლებელი ფაქტორია. ამდენად, ტერორიზმიგანიხილება როგორც საერთაშორისო ხასიათის დანაშაული, რომელიცმიმართულია საერთაშორისო ურთიერთობების სტაბილურობის წინააღმდეგ.

ტერორიზმის საერთაშორისოდ აღიარებული დეფინიცია არ არსებობს,თუმცა, ზოგადად ტერორიზმი გულისხმობს, ძალადობრივ აქტს, რომლის მიზანიარის შიშის დანერგვა. ,,ტერორიზმი არის გლობალური საფრთხე, გლობალურიეფექტებით… თავისი ბუნებიდან გამომდინარე ეს არის თავდასხმა სამართლის,წესრიგის და ადამიანის უფლებების ფუნდამენტურ პრინციპებზე“. სხვაგანმარტებებით: ტერორიზმი არის ძალადობრივი აქტი სამოქალაქო პირების

6

წინააღმდეგ, რომელიც ჩადენილია პოლიტიკური მიზნების გამო, იგი არის ომისფსიქოლოგიური სტრატეგია. მისი მიზანია არა მოწინააღმეგისადმი რაიმესტრატეგიული ზიანის მიყენება, არამედ მიზნად ისახავს ქვეყნის მოსახლეობასშორის შიშის კლიმატის დანერგვას და რომელიც პოლიტიკური, რელიგიური,ნაციონალისტური ან იდეოლოგიური საფუძვლითაა ჩადენილი. ტერაქტებიმიზნად ისახავენ შიშის ჩანერგვას და რაც შეიძლება მეტი ადამიანის დაშინებასმიუხედავად იმისა, რაიმე საერთო აქვთ თუ არა ტერორისტების პოლიტიკურპოზიციასთან. აღნიშნულის ნათელი მიგალითია 2001 წლის 11 სექტემბრისტრაგედია, რომელმაც გარდატეხა მოახდინა საზოგადოების აზროვნებაში, რამაცპირდაპირი ზეგავლენა მოახდინა ჯერ მსოფლიო პოლიტიკაზე, შემდეგ კიეკონომიკაზე.

ტერორიზმი შეიძლება მიმართული იყოს ეთნიკური ან რელიგიურიჯგუფებისკენ, ქვეყნისკენ, მთავრობისკენ, პოლიტიკური პარტიისკენ,საზოგადოებრივი აზრისკენ. ტერორიზმის მიზანია წარმოშვას ძალა, თუ ის არარსებობს და გააძლიეროს, თუ ძალა პატარაა. საჯარო ძალადობის გზითტერორისტები ცდილობენ მიიღონ ძალაუფლება პოლიტიკური ცვლილებებისმოსახდენად ადგილობრივ ან საერთაშორისო დონეზე. ტერორიზმი მიიჩნევატრადიციულ საშუალებად მათთვის, ვინც ებრძვის თავისზე უფრო ძლიერმოწინააღმდეგეს, რადგან ტერორიზმი წარმოადგენს ძალადობის იარაღს,რომელსაც შეუძლია ასე თუ ისე გააწონასწოროს მხარეთა საშუალებები.აღნიშნულის მაგალითია ირა, ეტა და ასე შემდეგ.

ტერორიზმთან ბრძოლის წარმატებულობა პირდაპირ არის დაკავშირებულიიმ ასპექტების იდენტიფიცირებასთან, რაც კონკრეტულ ჯგუფსა თუ ინდივიდსტერორისტული აქტის განხორციელებისკენ უბიძგებს. თანამედროვე ტერორიზმისცდება რომელიმე კონკრეტულ გეოგრაფიულ არეალსა თუ კულტურას/რელგიას.ეს კი თავის მხრივ განაპირობებს ამ გლობალური პრობლემის შესწავლისსაჭიროებას. ტერორისტების მოტივების გაიგივება იმედგაცრუებასა დასასოწარკვეთილებასთან დამაჯერებლობას მოკლებულია, რაც ამ ტაქტიკისსწრაფად გავრცელებადი ბუნების ახსნისას და მის წინააღმდეგ ბრძოლისშედეგიანობასაც ამცირებს.

წინამდებარე ნაშრომი მიზნად ისახავს გამოიკვლიოს ფაქტორები რომელიცხელს უწყობს ტერორიზმს წარმოშობას და პიროვნების ტერორისტადჩამოყალიბებას. ჩვენ შევეცდებით პასუხი გავცეთ კითხვას თუ რატომ ხდებაადამიანი ტერორისტი? რა მიზანი ამოძრავებს მას როცა კლავს სიცოცხლეს? რატომგონია რომ ვინმეს მოკვლით ღმერთისგან მიიღებს ზეციურ გასამრჯელოს ანუმოხვდება სამოთხეში? რატომ და რისთვის წირავენ თავს? რატომ არის ადვილიმისთვის უამრავი ადამიანის მოკვლა? და კიდევ მრავალ კითხვას რომელიცარსებობს საზოგადოებაში. ერთი მხრივ ამ კითხვებზე პასუხის გაცემა ძნელია,მეორე მხრივ კი აუცილებელი. რადგან მიზეზების ცოდნამ შეიძლება შეცვალოს ის

7

გარემოება რაც ადამიანს ტერორიზმისკენ უბიძგებს. თუკი აღმოიფხვრება ისფაქტორები რომელიც განაპირობებს პიროვნების ტერორისტად გარდაქმნას მაშინგლობალურ და ლოკალურ ტერორისტულ ორგანიზაციებს აღარ ექნებათსაშუალება თავისი იდეოლოგია განახორციელონ რიგითი ადამიანების ხარჯზე. არიქნება მართალი თუ კი მტკიცებას დავიწყებთ, რომ ამ მიზეზების შესწავლით მისისრულად აღმოფხვრა შესაძლებელია. მაგრამ რაც მეტად ექნებათ ტერორისტულორგანიზაციებს ადამიანური რესურსების შევსების პრობლემა მით მეტადგაუძნელდებათ დასახულ იდეოლოგიურ გზაზე წინსვა. ამასთანავე ადმიანურირესურსების უქონობა მათში გამოიწვევს მთელ რიგ უთანხმოებებს, კომფლიქტებსდა შეიძლება ვიფიქროთ, რომ დანაწევრება-დაშლასაც შედარებით პატარაჯგუფებად. აგრეთვე მოსალოდნელი იქნება რესურსების შევსების ტაქტიკისშეცვლა.

ქვემოთ განხილულია ის ფაქტორები რომელიც ადამიანში დაბადებიდანმთელი ცხოვრების განმავლობაში გავლენას ახდენს მის ფსიქიკაზე და შესაბამისადქმედებებზე. ასევე, განხილულია რამდენიმე სხვადასხვა ხასიათის ტერორისტულიორგანიზაცია რომლებზე დაყრდნობითაც განვიხილავთ რამდენიმე ფაქტორს.

8

თავი I.ოჯახური ფაქტორი

1.1. პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესი

ოჯახი ერთი მთლიანობაა რომელიც დაფუძნებულია სიყვარულზე დაურთიერთგაგებაზე. იგი შედგება რამდენიმე წევრისგან რომლებიც ერთმანეთზეზრუნავენ და ერთმანეთის მიმართ აკისრიათ ვალდებულებები. ოჯახში ახლადდაბადებული ბავშვი განუწყვეტლივ იზრდება და ვითარდება იმ ატმოსფეროშირომელიც არსებობს მის გარშემო. იგი დაბადებიდანვე გრძნობს და განიცდის მისგარშემო მომხდარ მოვლენებს, კონტაქტს ამყარებს გარშემო მყოფებთან(მშობლებთან, და-ძმებთან და სტუმრად მისულ სხვადასხვა პიროვნებებთან),თანდათანობით უყალიბდება ნერვიულ-ფსიქიკური, მოტორული დაინტელექტუალური საფუძველი.

ნაშრომის ამ ნაწილში პირველ რიგში განხილული იქნება პიროვნებისჩამოყალიბების პროცესი. შემდეგ კი განხილულია როგორი უნდა იყოს ოჯახისწევრების მიდგომა ბავშვთან მიმართებაში, რათა მას ჩამოუყალიბდეს ჯანმრთელიფსიქო-ნერვიული სისტემა.

პაციენტების თავისუფალი ასოციაციების ანალიზმა ფროიდი1 მიიყვანადასკვნამდე, რომ ზრდასრული პიროვნების ავადმყოფობები ბავშვობისგანცდებზე დაიყვანება. ფროიდი ამტკიცებდა, რომ პიროვნება სამი ძირითადკომპონენტისაგან შედგება: ,,იგი”, ,,მე” და ,,ზე-მე”.

,,იგი” ინსტიქტების მატარებელი უმარტივესი კომპონენტი – ,,ლტოლვათამოთუხთუხე ქვაბია”. ,,იგი” ირაციონალური და არაცნობიერია და ემორჩილებასიამოვნების პრინციპს.

,,მე” - ემორჩილება რეალობის პრინციპს და ითვალისწინებს გარემომცველისამყაროს პრინციპებს, თვისებებსა და თანაფარდობებს.

,,ზე-მე” - მორალური ნორმების მატარებელია და პიროვნების კრიტიკოსისადა ცენზორის როლს ასრულებს.

თუ ,,მე” ,,იგი”-ს სასარგებლო, მაგრამ ,,ზე-მე”-ს არასასურველგადაწყვეტილებას მიიღებს, მაშინ ის (,,მე”) ისჯება დანაშაულის გრძნობისგანიცდით სინდისის ქეჯნის სახით. რადგანაც ,,იგი”-ს, ,,ზე-მე”-ს და რეალობისმოთხოვნები ,,მე”-ს მიმართ შეუთავსებელია, ,,მე”-ს ყოფნა კონფლიქტისსიტუაციაში გარდაუვალია, რაც აუტანელ დაძაბულობას ქმნის და პიროვნებათავის დაცვას ცდილობს სპეციალური ,,დამცველი მექანიზმებით” ისეთებითროგორებიცა: გამოდევნა, პროექცია, რეგრესია, სუბლიმაცია.

გამოდევნა - ცნობიერებიდან გრძნობების, აზრების და მოქმედებისმისწრაფების არათავისთავად ჩამოშორებას ნიშნავს.

1 ზიგმუნდ ფროიდი (Sigmund Freud),1856-1939 წ. ავსტრიელი ნევროპათოლოგი, ფსიქიატრი,ფსიქოლოგი, ფსიქოანალიზის ფუძემდებელი

9

პროექცია - სხვა პიროვნებაზე საკუთარი სიყვარულის ან სიძულვილისაფექტური განცდების გადატანაა.

რეგრესია - აზროვნების ან ქცევის უფრო პრიმიტიულ დონეზეჩამოქვეითებაა.

სუბლიმაცია - ერთ-ერთი მექანიზმია, რომლის საშუალებითაც აკრძალულისექსუალური ენერგიის გადატანა ხდება ინდივიდისთვის და მისი გარემომცველისაზოგადოებისთვის მისაღებ ქცევის ფორმებში.

ზ. ფროიდი პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესს რამდენიმე ნაწილად ყოფს: ორალური სტადია (0-1 წელი); ანალური სტადია (1-3 წელი); ფალიკური სტადია (3-5 წელი); ლატენტური სტადია (5-12 წელი); გენიტალური სტადია (12-18 წელი).

განვიხილთ თითოეული.ორალური სტადია (0-1 წელი) იმით ხასიათდება, რომ სიამოვნების და

შესაბამისად პოტენციური ფრუსტრაციის (დამთრგუნველი დაძაბულობის,მღელვარების, გამოუვალობისა და სასოწარკვეთილების მდგომარეობა) ძირითადიწყარო კვებასთან დაკავშირებულ აქტიობის ზონაზეა კონცენტრირებული.ორალური სტადია ორი ფაზისგან შედგება – ადრეული და გვიანდელი, რომლებიცცხოვრების პირველ და მეორე ნახევარწლებს მოიცავენ. ის ხასიათდება ორითანმიმდევრული ლიბიდოზური მოქმედებით (წოვა და კბენა). ამ სტადიაზეწამყვანი ეროგენული ზონა პირია – კვების, წოვის და საგნების პირველადიკვლევის იარაღი. ფროიდის მიხედვით წოვა ბავშვის სექსუალური გამოვლინებისტიპია. თავდაპირველად წოვა საკვებით ტკბობასთანაა დაკავშირებული. მაგრამრამდენიმე ხნის შემდეგ წოვა ლიბიდოზურ მოქმედებად იქცევა, რომლისსაფუძველზედაც ხდება ,,იგი”-ს ინსტიქტების დამაგრება. ფროიდი თვლიდა, რომსიცოცხლის პირველ 6 თვეში ბავშვი თავის შეგრძნებებს ვერ გამოჰყოფს მათიგამომწვევი ობიექტისაგან. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ბავშვის სამყაროშიობიექტები არ არსებობს. ბავშვი ცხოვრობს პირველყოფილი ნარცისიზმისმდგომარეობაში და სამყაროში სხვა ობიექტების არსებობას ვერ აცნობიერებს.გლობალური ბაზისული ნარცისული მდგომარეობა ძილია, როდესაც ჩვილისითბოს გრძნობს და არავითარი ინტერესი არ გააჩნია გარემომცველისამყაროსადმი. ჩვილობის ასაკის მეორე ფაზაში ბავშვს სხვა (დედის), როგორცმისგან დამოუკიდებელი ობიექტისადმი, ეწყება ინტერესის ფორმირება. შეიძლებაშევამჩნიოთ, რომ ბავშვი აფორიაქებულია, როდესაც დედა მიდის ან როდესაც მისადგილს უცნობი ადამიანი იკავებს. ფროიდის მიხედვით ადამიანის მუცლადყოფნის პერიოდი სხვა ცხოველებთან შეფარდებით შემოკლებულია. ქვეყანას ისნაკლებად მომზადებული ევლინება ვიდრე სხვა ცხოველები. ამის გამოძლიერდება რეალური გარე სამყაროს გავლენა, ვითარდება ,,მე”-ს და ,,იგი”-ს

10

დიფერენციაცია, იზრდება საფრთხეები გარემომცველი სამყაროს მხრიდან დაგანუსაზღვრელად იზრდება იმ ობიექტის მნიშვნელობა, რომელსაც ამსაფრთხეებისაგან მისი დაცვა შეუძლია და თითქოს ჩვილს მუცლადყოფნისდაკარგულ პერიოდს უნაზღაურებს. ეს ობიექტი დედაა. დედასთან ბიოლოგიურიკავშირი იწვევს იმის მოთხოვნილებას, რომ უყვარდეთ, რაც შემდგომში არასდროსარ ტოვებს ადამიანს. ცხადია, დედას პირველივე მოთხოვნაზე არ შეუძლია ჩვილისყველა სურვილის დაკმაყოფილება. ყველაზე სრულყოფილი მოვლის დროსაც კიშეზღუდვები გარდაუვალია. სწორედ ეს შეზღუდვები წარმოადგენენ ობიექტისდიფერენცირების, გამოყოფის წყაროს. ამრიგად, ფროიდის შეხედულებებისმიხედვით, სიცოცხლის დასაწყისში შინაგანსა და გარეგანს შორისგანსხვავებულობა მიიღწევა არა ობიექტური რეალობის აღქმით, არამედ სხვაადამიანის მოქმედებებთან დაკავშირებული სიამოვნებებისა და უსიამოვნებებისგანცდით.

ორალური სტადიის მეორე ნახევარში კბილების გაჩენასთან ერთად წოვასკბენა ემატება, რაც მოქმედებას აგრესიულ ხასიათს აძლევს და ბავშვისლიბიდოზურ მოთხოვნილებას აკმაყოფილებს. დედა ბავშვს მკერდზე კბენისსაშუალებას არ აძლევს. ამრიგად სიამოვნებისკენ სწრაფვა რეალობასთანკონფლიქტში მოდის. ფროიდის მიხედვით ახალშობილს ,,მე” არ გააჩნია. ესფსიქიკური ინსტანცია თანდათანობით დიფერენცირდება მისი ,,იგი”-სგან. ,,მე”ინსტანცია რალური სამყაროს პირდაპირი გავლენით მოდიფიცირებული ,,იგი”-სნაწილია. ,,მე” ინსტანციის ფუნქციონირება დაკავშირებულია პრინციპთან,,დაკმაყოფილების არ არსებობის დაკმაყოფილება”. როგორც ავღნიშნეთ ბავშვისმიერ გარე სამყაროს საგნების პირველი შეცნობა დედის საშუალებით ხდება.დედის არყოფნის შემთხვევაში ბავშვი განიცდის დაუკმაყოფილებლობისმდგომარეობას და ამის გამო იწყებს დედის ცნობას, გამოყოფას, რადგან დედისარყოფნა მისთვის პირველ რიგში სიამოვნების არქონაა. ამ სტადიაზე ჯერ კიდევარ არსებობს ,,ზე-მე” ინსტანცია და ბავშვის ,,მე” მუდმივი კონფლიქტისმგომარეობაშია მის ,,იგი”-სთან. განვითარების ამ სტადიაზე ბავშვის სურვილების,მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების დანაკლისი ერთგვარად ,,ყინავს” ფსიქიკურიენერგიის გარკვეულ ნაწილს, ხდება ,,ლიბიდოს” ფიქსაცია, რაც წინ ეღობებაშემდგომ ნორმალურ განვითარებას. ბავშვი, რომელიც ვერ იღებს თავისიორალური მოთხოვნილებების საკმარის დაკმაყოფილებას, იძულებულია ეძებოსჩანაცვლება მათი დაკმაყოფილებისთვის და ამის გამო ვერ გადადის გენეტიკურიგანვითარების შემდგომ სტადიაზე.

ზ.ფროიდის ამ იდეებმა ბიძგი მისცა ბავშვის კრიტიკული პერიოდებისშესწავლას, რომელთა განმავლობაში იქმნება ხელსაყრელი პირობები ასაკისათვისდამახასიათებელი გენეტიკური ამოცანების გადასაჭრელად. თუ ეს ამოცანები არიჭრება მაშინ ბავშვს გაცილებით უძნელდება მომდევნო ასაკობრივი პერიოდებისამოცანების გადაჭრა. ორალურ სტადიაზე ადამიანის ლიბიდოს ფიქსაციისას

11

ფროიდის აზრით ყალიბდება პიროვნების ზოგიერთი თვისება: გაუმაძღობა,სიხარბე, მომთხოვნელობა, ყოველივეთი უკმაყოფილება. მისი წარმოდგენით უკვეორალურ სტადიაში ადამიანები იყოფა ოპტიმისტებად და პესიმისტებად.

ანალური სტადია (1-3 წელი), ისევე როგორც ორალური ორი ფაზისაგანშედგება. ამ სტადიაზე ბავშვის ქცევასთან დაკავშირებით შეიძლება ვთქვათ, რომ,,მე” ინსტანცია სრულადაა ჩამოყალიბებული და მას შეუძლია ,,იგი”-სიმპულსების მართვა. ბავშვის ,,მე” ტკობისაკენ მისწრაფებასა და რეალობას შორისწარმოშობილი კონფლიქტების მოგვარებასა და კომპრომისების პოვნას სწავლობს.სოციალური ძალდატანება, მშობლებისაგან დასჯა, მათი სიყვარულის დაკარგვისშიში, აიძულებს ბავშვს გონებაში წარმოიდგინოს, მოახდინოს ზოგიერთიაკრძალვის ინტერიორიზაცია. ასე იწყება ბავშვის ,,მე”-ს ნაწილის – ,,ზე-მე”-ს,ჩამოყალიბება, რომელშიც ძირითადად ავტორიტეტებია წარმოდგენილი,მშობლებისა და იმ მოზრდილი ადამიანების გავლენაა მოცემული, რომლებიცაღმზრდელების რანგში ბავშვის ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ.ფსიქოანალიტიკოსების აზრით ანალურ სტადიაზე ყალიბდება ხასიათის ისეთითვისებები, როგორებიცაა: აკურატულობა, სიფაქიზე, პუნქტუალობა, სიჯიუტე,დაფარულობა, აგრესიულობა, დამგროვებლობა, ეკონომიურობა,კოლექციონირებისაკენ მიდრეკილება. ყველა ეს თვისება ბავშვის სხვადასხვაგვარიდამოკიდებულების შედეგია იმ ბუნებრივი, სხეულებრივი პროცესებისადმი,რომლებიც ჯერ კიდევ განვითარების მეტყველებამდელ დონეზე, სიფაქიზისმიჩვევის პერიოდში, მისი ყურადღების ობიექტს წარმოადგენდნენ.

ფალიკური სტადია (3-5 წელი) ბავშვური სექსუალურობის უმაღლესსაფეხურს ახასიათებს. წამყვან ეროგენულ ზონებს გენიტალური ორგანოებიწარმოადგენენ. ამ სტადიამდე ბავშვური სექსუალურობა აუტოეროტიული იყო,ეხლა კი ის გასაგნდა, ანუ ბავშვები განიცდიან სექსუალურ მიკედლებულობასმოზრდილებისადმი. პირველი ადამიანები, რომლებიც ამ თვალსაზრისით ბავშვისყურადღებას იქცევენ მშობლებია. საწინააღმდეგო სქესის მშობლისადმილიბიდოზურ მიკედლებულობას ზ.ფროიდმა ბიჭებისთვის ოიდიპოსის, ხოლოგოგონებისთვის ელექტრას კომლექსი უწოდა და განსაზღვრა ისინი, როგორცსაწინააღმდეგოს სქესის მშობლისადმი ბავშვის მოტივაციურ-აფექტურიდამოკიდებულება. ბერძნულ მითში მეფე ოიდიპოსზე, რომელმაც მოკლა მამა დაცოლად შეირთო დედა, ფროიდის აზრით ჩადებულია სექსუალური კომლექსისგასაღები: ბიჭები განიცდიან დედისადმი ლტოლვას, აღიქვამენ მამას, როგორცმეტოქეს, რაც ერთდროულად მათში სიძულვილსაც იწვევს და შიშსაც.ოიდიპოსის კომლექსის გადაჭრა, ანუ კომლექსისაგან გათავისუფლება ფალიკურისტადიის ბოლოს კასტრაციის შიშის გავლენით ხდება, რაც ფროიდის აზრითაიძულებს ბიჭებს უარი თქვან დედისადმი სექსუალურ ლტოლვაზე დამოახდინონ საკუთარი თავის მამასთან იდენტიფიცირება. ამ კომპლექსისგამოძევების საფუძველზე მთლიანად დიფერენცირდება ინსტანცია ,,ზე-მე”.

12

სწორედ ამიტომაა მნიშვნელოვანი ბავშვის ფსიქიკური განვითარებისთვისოიდიპოსის კომპლექსის გადალახვა. ამრიგად ფალიკური სტადიის ბოლოს სამივეფსიქიკური ინსტანცია ჩამოყალიბებულია და მუდმივ კონფლიქტისმდგომარეობაში იმყოფება ერთმანეთთან. მთავარ როლს ,,მე” ინსტანციაასრულებს. ის ინახავს წარსულის მოგონებებს, მოქმედებს რეალისტურიაზროვნების საფუძველზე. თუმცა ამ ინსტანციას ეხლა ერთდროულად ორფრონტზე უწევს ბრძოლა: ,,იგი”-ს დამანგრეველი პრინციპებისა და ,,ზე-მე”-სსიმკაცრის წინააღმდეგ. ამ პირობებში წარმოქმნილი შფოთვის მდგომარეობაბავშვისთვის სიგნალია, რომელიც აფრთხილებს მას შინაგანი და გარეგანისაფრთხეების თაობაზე. ამ ბრძოლაში ,,მე”-ს დაცვის მექანიზმების მიერ გამოდევნადა სუბლიმაცია ხდება. ზ.ფროიდის მიხედვით ბავშვის ცხოვრებაში ყველაზემნიშვნელოვანი პერიოდები 5 წლამდე სრულდება. სწორედ ამ პერიოდშიყალიბდება პიროვნების მთავარი სტრუქტურები. ფროიდის მიხედვით ფალიკურისტადია ხელს უწყობს პიროვნების ისეთი თვისებების ჩამოყალიბებას,როგორებიცაა: თვითდაკვირვება, კეთილგონიერება, რაციონალური აზროვნება,მოგვიანებით კი მამაკაცური ქცევის უტრირება გაძლიერებული აგრესიით.

ლატენტური სტადია (5-12 წელი) სქესობრივი ინტერესის დაქვეითებითხასიათდება. ,,მე” ფსიქიკური ინსტანცია მთლიანად აკონტროლებს ,,იგი”-სმოთხოვნილებებს. სექსუალური მიზნისგან მოწყვეტილი ლიბიდოს ენერგიამეცნიერებაში და კულტურაში არსებულ ზოგადსაკაცობრიო გამოცდილებისათვისებაზე გადადის, ოჯახური წრის გარეთ თანატოლებთან და მოზრდილებთანმეგობრული ურთიერთობები მყარდება.

გენიტალური სტადია (12-18 წელი) ხასიათდება ბავშვური სექსუალურიმისწრაფებების დაბრუნებით. ყველა ყოფილი ეროგენული ზონა ერთიანდება დამოზარდი ზ.ფროიდის აზრით ერთი მიზნისაკენ – ნორმალური სექსუალურიურთიერთობისკენ მიისწრაფის. თუმცა ნორმალური სექსუალური ურთიერთობისგანხორციელება შეიძლება გაძნელებული იყოს და მაშინ გენიტალური სტადიისგანმავლობაში შეიძლება დავაკვირდეთ განვითარების რომელიმე წინამორბედისტადიის მიმართ ფიქსაციის ან რეგრესიის ფენომენს ამ სტადიებისთვისდამახასიათებელი ყველა თავისებურებით. ამ სტადიაზე ,,მე” ინსტანცია კვლავუნდა ებრძოლოს ხელახლა გამოვლენილ ,,იგი”-ს აგრესიულ იმპულსებს. ასე მაგ.,ამ ეტაპზე შეიძლება კვლავ წარმოიქმნას ოიდიპოსის კომპლექსი, რომელიცმოზარდს ჰომოსექსუალიზმისკენ, ურთიერთობისთვის თავისევე სქესის პირებისარჩევისკენ უბიძგებს. ,,იგი”-ს აგრესიულ იმპულსებს რომ ებრძოლოს ,,მე”ინსტანცია დაცვის ორ ახალ მექანიზმს იყენებს. ესენია ასკეტიზმი დაინტელექტუალიზაცია. ასკეტიზმი შინაგანი აკრძალვების დახმარებითამუხრუჭებს ამ ფენომენს, ხოლო ინტელექტუალიზაციას ის წარმოსახვამდედაჰყავს და მოზარდს ამ აკვიატებული სურვილებისაგან განთავისუფლებისსაშუალებას აძლევს. როდესაც ბავშვი მოზრდილი ხდება მისი ხასიათი ,,მე”-ს,

13

,,იგი”-სა და ,,ზე-მე”-ს განვითარების და ურთიერთქმედების პროცესებითგანისაზღვრება. ფროიდის მიხედვით, ნორმალური განვითარება სუბლიმაციისმექანიზმით ხორციელდება, ხოლო განვითარება, რომელიც გამოდევნის,რეგრესიის ან ფიქსაციის მექანიზმით ხორციელდება, პათოლოგიურ ხასიათებსწარმოშობს. ამ სტადიაზე ჩამოყალიბებულია ყველაზე მკვეთრად გამოხატულიხასიათის ორი ტიპი: ფსიქიკური ჰომოსექსუალიზმი და ნარცისიზმი.ფსიქოანალიზში ფსიქიკურ ჰომოსექსუალიზმს ყოველთვის არ განიხილავენროგორც უხეშ სქესობრივ გაუკუღმართებას. ის შეიძლება ქცევის ისეთი ფორმებიიყოს, რომელშიც სხვა სქესის მიმართ სიყვარული ჩანაცვლებულია ამხანაგურიმიკედლებულობით, მეგობრობით, თავისივე სქესის პირთა გარემოცვაშისაზოგადოებრივი საქმიანობით. ასეთი ადამიანები თავის ცხოვრებასა და ქცევაშიოჯახზე წინ საზოგადოებას აყენებენ და თავისივე სქესის ადამიანთა კომპანიაშიმჭიდრო სოციალურ კავშირებს ქმნიან. სექსუალური ხასიათის მეორე ტიპინარცისიზმია. ის იმით ხასიათდება, რომ პიროვნების ლიბიდო თითქოსგამოყოფილია ობიექტისაგან და საკუთარი თავისკენაა მიმართული. ნარცისულიპიროვნება თავს საკუთარი სექსუალური ზრახვების ობიექტად განიხილავს.მისთვის სიამოვნების გარე ობიექტები მეორე პლანზეა გადანაცვლებული დამთავარი ადგილი თვითდაკმაყოფილებას და თვითკმაყოფილებას უჭირავს.მსგავსი ხასიათები ყურადღებას, მოქმედებებს, განცდებს უპირატესად თავისივეთავისკენ მიმართავენ.

ანა ფროიდი2 ბავშვურ განვითარებას განიხილავს, როგორც ბავშვისთანდათანობითი სოციალიზაციის პროცესს, რომელიც სიამოვნების პრინციპიდანრეალობის პრინციპზე გადასვლის კანონს ემორჩილება. ანა ფროიდის აზრითფსიქოანალიზის ყველაზე ადრეულ აღმოჩენად, ანუ ზრდასრული პაციენტებისკვლევის შედეგს, ის ფაქტი წარმოადგენს, რომ დედის განწყობა ბავშვზეგადამწყვეტ ზეგავლენას ახდენს. ბავშვებზე დაკვირვებები კვლავ ადასტურებენ,რომ დედის ინდივიდუალური მიდრეკილებები და ანტიპათიები არსებითგავლენას ახდენენ ბავშვის განვითარებაზე. ,,ყველაზე სწრაფად ვითარდება ის, რაცყველაზე მეტად მოსწონს დედას და რასაც ყველაზე აღტაცებით ღებულობს,განვითარების პროცესი შეფერხებულია იქ სადაც დედა გულგრილია ან არამჟღავნებს თავის მხარდაჭერას” – შენიშნავს ანა ფროიდი. უსუსურობისმიუხედავად ბავშვი ძალიან ადრე ახერხებს დედის მიმართ გარკვეულიდამოკიდებულების გამომჟღავნების სწავლას. უკვე ამ ადრეულ ასაკში შეიძლებაგანვასხვავოთ დამჯერი, ,,კარგი” – ადვილად სამართავი და მოუთმენელი, თავნება– ,,მძიმე” ბავშვები, რომლებიც მათთვის დაწესებული ყოველი შეზღუდვისმიმართ მძაფრ პროტესტს გამოთქვამენ. რაც უფრო დამოუკიდებელი ხდება ბავშვი

2 ანა ფროიდი, 1895-1982, ზიგმუნდ ფროიდის უმცროსი ქალიშვილი

14

კვებასთან, ძილთან და ა.შ. მიმართებაში, მისი სხეულებრივი მოთხოვნილებებიმით უფრო უკანა პლანზე გადაინაცვლებენ და ახალ ინსტიქტიურ სურვილებსუთმობენ ადგილს. ბავშვი მათი დაკმაყოფილებისკენ მიისწრაფის იგივე ზრახვით,რითაც ადრე, შიმშილის გრძნობის დროს, გაძღომას ცდილობდა. აი ის კვლავშეზღუდვებს ეჯახება, რომლებსაც მას გარემო უწესებს. ცხადია, ბავშვიგაუცნობიერებლად, დაუყოვნებლივ, გარე მოვალეობების გათვალისწინებისგარეშე, ცდილობს თავისი ინსტიქტური მიზნების განხორციელებას, რაც შეიძლებასახიფათო გახდეს მისი სიცოცხლისათვის. ამიტომ მოზრდილი, ბავშვისსურვილის მიუხედავად, იძულებულია შეზღუდოს ის. შინაგანსა და გარეგანსშორის – სიამოვნებისკენ სწრაფვასა და რეალობას შორის არსებული შეუსაბამობისგამო ამ ასაკის ყველა ბავშვი, ა.ფროიდის აზრით გარე სამყაროს მუდმივსიძნელეებშია ,,გახლართული”. შესაბამისად ისინი ჯიუტები, უხეშები დაგაუგონრები არიან. ა.ფროიდის აზრით ბავშვის შანსი ფსიქიკურად ჯანმრთელიდარჩეს ბევრადაა დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად აქვს უნარი მის ,,მე”-სგაუძლოს ყველა აკრძალვას, ანუ გადალახოს დაუკმაყოფილებლობა. ზოგიერთიბავშვისთვის ყოვლად მიუღებელია სურვილის დაკმაყოფილების ნებისმიერიაკრძალვა ან გადავადება. ის ამაზე რისხვის, მძვინვარების, მოუთმენლობისრეაქციით პასუხობს. არაფერს არ შეუძლია მათი დაკმაყოფილება, ნებისმიერჩანაცვლებას ისინი, როგორც არასაკმარისს ისე უარყოფენ. სხვა ბავშვებში იგივეშეზღუდვები აღნიშნულ მძაფრ რეაქციებს და აღშფოთებას არ იწვევს.საინტერესოა, რომ ძალიან ადრე წარმოქმნილი ასეთი განწყობები, მრავალი წლისგანმავლობაშია შენარჩუნებული. ის ვინც იმყოფება სიამოვნების პრინციპისგავლენის ქვეშ თავის ქცევაში მხოლოდ სიამოვნების დაკმაყოფილების სურვილითხელმძღვანელობს. ა.ფროიდის თქმით მხოლოდ რეალობის პრინციპი ქმნისსივრცეს გადავადებისთვის, შეფერხებისთვის, სოციალური გარემოცვისა და მისიმოთხოვნების გათვალისწინებისთვის. ამის საფუძველზე შეიძლება ვივარაუდოთ,რომ სიამოვნების პრინციპი და დესოციალური ან ასოციალური ქცევა ისევემჭიდროდაა გადანასკვული ერთმანეთზე, როგორც რეალობის პრინციპი დაშემდგარი სოციალიზაცია.

ა.აიხორნმა3 შენიშნა რომ უპატრონო ბავშვებს და მცირეწლოვან დამნაშავეებსრეალობის პრინციპის განვითარების მაღალი ხარისხის მიღწევა შეუძლიათ, ისერომ მას სოციალიზაციაში არ იყენებენ. სიამოვნების პრინციპიდან რეალობისპრინციპზე გადასვლა ინდივიდის სოციალიზაციის მხოლოდ წინაპირობაა.რეალობის პრინციპისკენ წინსვლა თავისთავად იმის არავითარ გარანტიას არიძლევა, რომ ინდივიდი სოციალურ მოთხოვნებს დაემორჩილება. ა.ფროიდისაზრით ბავშვური ცხოვრების თითქმის ყველა ნორმალური ელემენტები,განსაკუთრებით ისეთები, როგორებიცაა: სიხარბე, შურიანობა, ეჭვიანობა, სხვისი

3 ა.აიხორნი, ფსიქოანალიტიკოსი

15

სიკვდილის სურვილი, ბავშვს დესოციალურობისკენ უბიძგებენ. სოციალიზაციამათგან დაცვაა. ზოგიერთი ინსტიქტიური სურვილები ცნობიერებიდანგამოიდევნება, სხვები კი თავის საპირისპიროში გადადის (რეაქციულიწარმონაქმნები), მიიმართება სხვა მიზნისაკენ (სუბლიმაცია), საკუთარიპერსონიდან სხვაზე გადაინაცვლებენ (პროექცია) და ა.შ. ა.ფროიდისთვალსაზრისით განვითარებისა და დაცვით პროცესებს შორის არავითარიშინაგანი წინააღმდეგობა არ არსებობს. ნამდვილი წინააღმდეგობები უფრო ღრმადძევს. ისინი იდივიდის სურვილებსა და საზოგადოებაში მის მდგომარეობასშორისაა მოთავსებული, ამიტომ სოციალიზაციის პროცესის უმტკივნეულოდმიმდინარეობა შეუძლებელია. თავდაცვითი პროცესის ორგანიზაცია – ,,მე”-სგანვითარების მნიშვნელოვანი და აუცილებელი შემადგენელი ნაწილია. ერთისმხრივ რეალურობის პრინციპის, ხოლო მეორეს მხრივ აზრობრივი პროცესებისფორმირება, გზას უხსნიან სოციალიზაციის ახალ მექანიზმებს: მიბაძვას,იდენტიფიკაციას, ინტროექციას, რომლებიც ,,ზე-მე” ინსტანციის ჩამოყალიბებასუწყობენ ხელს. ეფექტური ,,ზე-მე”-ს ჩამოყალიბება სოციალიზაციაში ბავშვისგადამწყვეტ პროგრესს ნიშნავს. ახლა ბავშვს შეუძლია არამარტო დაემორჩილოსსაკუთარი სოციალური გარემოცვის მორალურ მოთხოვნებს, არამედ ,,თავადიღებს მასში მონაწილეობას და შეუძლია თავი მის წარმომადგენლად ჩათვალოს”.თუმცა ეს შინაგანი ინსტანცია ჯერ კიდევ ძალიან სუსტია და მრავალი წლისგანმავლობაში ესაჭიროება ავტორიტეტული პირების (მშობლები, მასწავლებლები)მხრიდან მხარდაჭერა და შეიძლება მათი მიზეზით, იმედგაცრუების ან ძლიერიგანცდის გამო ადვილად დაიშალოს. მიბაძვა, იდენტიფიკაცია და ინტროექციააუცილებელი წინაპირობებია მოზრდილთა სოციალურ ერთობლიობაშიშესასვლელად. შემდეგ ახალი ნაბიჯები უნდა გადაიდგას ,,გარეთ”: ოჯახიდან –სკოლაში, სკოლიდან - საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. თითოეულ ამ ნაბიჯს თანახლავს უარის თქმა პირად უპირატესობებზე, ,,ინდივიდუალურ-ყურადღებით”დამოკიდებულებზე საკუთარი თავის მიმართ. მაგალითად სასკოლო კლასშიერთნაირი წესებია ყველა მოსწავლისთვის, თუმცა ისინი პიროვნულადერთმანეთისგან განსხვავებული არიან. საზოგადოებრივ ცხოვრებაში კანონისწინაშე ყველა ადამიანი თანასწორია. კანონები მტკიცე და უპირობოა, მათიდარღვევა ლეგალურ სანქციებს იწვევს მიუხედავად იმისა თუ რა მსხვრპლისგაღებას ნიშნავს მათი გამოყენება პიროვნებისთვის, ამსუბუქებს ის თუ ამძიმებს ამმსხვერპლს, მის ხასიათს, ინტელექტუალურ დონეს” – აღნიშნავდა ა.ფროიდი.მორალის საწყისი, ძირითადი საფუძველების გარდა მას სამრთლისა და კანონისპრინციპების აღიარება და მათთდამი მორჩილების მზადყოფნა მოეთხოვება.ნორმასთან შედარებით სისხლის სამართლის დამნაშავე ჰგავს ბავშვს, რომელიცმშობლების ავტორიტეტს უკეთებს იგნორირებას. გვხვდება ისეთი ადამიანებიც,რომელთა მორალური მოთხოვნები საკუთარი თავის მიმართ უფრო მაღალი დამკაცრია, ვიდრე ამას გარემომცველი საზოგადოება ითხოვს. მათი იდეალები

16

ეყრდნობა არა რეალურ მშობლებთან, არამედ მათ იდეალიზირებულ ხატებთანიდენტიფიკაციას. როგორც ა.ფროიდი შენიშნავს ასეთი ადამიანებითვითდაჯერებულად იქცევიან და მორალურად აღემატებიან თავიანთახლობლებს.

1.2. ბავშვი და ოჯახური გარემო

დედასა და ახალშობილს შორის პირველი ორი წლის, განსაკუთრებით კიპირველი 9-12 თვის განმავლობაში, არსებობს ქცევის და ურთიერთკავშირისნორმების მრავალფეროვნება. ეს გრძნობა ვითარდება დედასა და ბავშვს შორისურთიერთკავშირით, რამდენადაც ისინი ერთმანეთისგან სწავლობენ როგორმოახდინონ რეაგირება ერთმანეთის ქცევაზე. დედასა და ჩვილს შორის ასეთიურთიერთკავშირის დიდი ნაწილი, როგორიცაა დედის სიცილი, მისი მოძრაობები,ის თუ როგორ უყურებს თავის შვილს თვალებში, და ასე შემდეგ და მეორე მხრივის თუ როგორ რეაგირებს ბავშვი დედის ქცევაზე და ყოველივე ამაზე. ესგანიხილება, როგორც მათ შორის ურთიერთობის დამყარების პროცესისძირითადი მომენტი. ხშირად დედის და ბავშვის ურთიერთობა განიხილებაროგორც ციკლი, რომელშიც ერთი მომენტი გადადის მეორეში – ბავშვი განიცდისდისკომფორტს და ტირის, დედა შემდეგნაირად რეაგირებს: აიყვანს ჩვილს ხელში,წარმოთქვამს დამამშვიდებელ ბგერებს, ბავშვი მშვიდდება. გარკვეული დროისშემდეგ ჩვილი იწყებს იმის გაცნობიერებას, რომ ის ვინც მასზე ზრუნავს,ასრულებს მის მოთხოვნებს და შეიძლება მას ენდოს. დედას და ბავშვს შორისყალიბდება უსაფრთხო ურთიერთობის გრძნობა და ბავშვი სწავლობს ნდობას დახვდება, რომ მისთვის შეუცნობად სამყაროში მისი მოთხოვნილებები იქნებაშესრულებული. იმ შემთხვევაში, როდესაც დედა ან მამა ვერ პასუხობს ჩვილისმოთხოვნებს, ბავშვი რეაგირებს ამაზე და უფრო ხანგრძლივად და ხმამაღლაგამოთქვავს პროტესტს. ბავშვმა თუ გარკვეული დროის შემდეგ ვერ მიიღოსაპასუხო რეაქცია, მაშინ ის წყვეტს კონტაქტში შესვლის მცდელობას და მაშინაც კიაღარ შედის კონტაქტში, როცა მშობლები უღიმიან ან უყურებენ თვალებში. ასეთშემთხვევაში ჩვილი წყვეტს გაბრაზებას და იწყება სერიოზული სიძნელეებიმშობლებთან ურთიერთობის ჩამოყალიბებაში.

პირველი 3 წლის განმავლობაში ყველაზე მეტად ვითარდება ადამიანისტვინი და აღწევს უფროსი ადამიანის ტვინის 75%–ს. სტრესის და ძლიერიემოციების დროს, როცა ბავშვს არ უკმაყოფილდება მოთხოვნილებები ანუგვიანდება მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება, ლიმფური სისტემა გადარჩენისმიზნით თავის თავზე იღებს კონტროლს. როდესაც მოთხოვნილების შესაბამისიუსაფრთხო გარემო ბრუნდება (მიიღო საკვები, ჩააცვეს, ხელში აიყვანეს, გაუღიმეს,ჩაეხუტნენ), ტვინის ქერქი ჩართავს მშვიდ და ლოგიკურ აზროვნებას. ამიტომაცროდესაც ბავშვების სიგნალები ხშირად არის უგულებელყოფილი, ტვინის

17

მუდმივი დაძაბულობა იწვევს ტვინის უჯრედების ზრდის შეზღუდვას.უძლიერესი მექანიზმი, რაც ხელს უწყობს ტვინის განვითარებას არის თვალებითკონტაქტი და მშობლის/აღმზრდელის სახის გამომეტყველება, დადებითიემოციების გამოხატვა. მშობელს იმაზე მეტი აქვს საერთო შვილთან ვიდრე ისიქრობს. მაგალითად ზრდასრული ადამიანი იმედგაცრუებულია და გრძნობსტკივილს, როდესაც კარგავს სამსახურს. არნაკლებ განიცდის ბავშვი, როცა ისკარგავს თავის საყვარელ სათამაშოს. იმედგაცრუება და ტკივილის გრძნობა ერთიაყველა ასაკისთვის. არ არსებობს ბავშვის ისეთი გრძნობები რომელიც მშობელს არაქვს განცდილი. ბავშვებში 3 წლისთვის თავს იჩენს ჭირვეულობა, სიმორცხვე,შიში, გაკვირვება-გაოცება, ფორმირებას იწყებს ბავშვის ინდივიდუალიზმი,ხასიათისა და საქციელის თავისებურებანი. უარყოფით ემოციებს თან სდევსისტერიკა და გამოიხატება იმაში, რომ აკრძალვის ან რაიმეზე უარის თქმისსაპასუხოდ ბავშვი ხმამაღალი კივილითა, თუ სრული დაუმორჩილებლობით,ხელის მოქნევითა, თუ ფეხის ბაკუნით, იატაკზე დაცემით გამოხატავს ძლიერ,ემოციურ პროტესტს. ასეთ გამოვლენებს და ქმედებებს ბავშვი იყენებსაკრძალვებისა და უარების გადასალახავად. კრიზისული მოვლენები უფრომწვავედ ვლინდება იმ შემთხვევაში თუ მშობლების მის გამოვლენებს ზღუდავენ ანსაერთოდ არ აქცევენ ყურადღებას. მისი პროტესტის სიმძლავრე დამოკიდებულიაოჯახში აღზრდის არჩეულ და დამკვიდრებულ სტილზე. ამდენად, ბავშვის სწორიაღზრდა თანდათანობით მისი მოვლის მთავარ ელემენტად იქცევა. რამდენადაცსწორად აღიზრდება ბავშვი იმდენად ნორმალური იქნება მისი ფსიქოლოგიაშემდეგი ცხოვრების მანძილზე.

უმცროსი სასკოლო ასაკის კრიზისი სხვა ასაკობრივი კრიზისების ფონზეშედარებით წყნარია. ეს ძირითადად გამოიხატება იმაში, რომ მშობლები ამ ასაკისბავშვებს ხაზგასმულად ექცევიან, როგორც მცირეწლოვან ბიჭუნასა და გოგონას,ხოლო სკოლაში კი უყენებენ მაღალ მოთხოვნებს, როგორც სწავლის ასევე ქცევისკუთხით და ექცევიან როგორც მოსწავლეს, რომელსაც გააჩნია მოვალეობები. ამმოთხოვნებსა და მიგომების დროს გამოკვეთილი თვისობრივი სხვაობები ქმნიანკრიზისულ გარემოს, მშობელთა მიდგომა რათა ბავშვმა მოამზადოს გაკვეთილიდა მოემზადოს შემდეგი სასწავლო დღისათვის მათში იწვევს პროტესტისგრძნობას, რადგან მანამდე ის მხოლოდ თამაშობდა, სვავდა უამრავ შეკითხვას დაცდილობდა შეეცნო მის გარშემო არსებული სამყარო. ამ პერიოდში კი ბავშვივალდებულია დროებით შეიზღუდოს თავისი სკოლაში მისვლამდე არსებულიუფლებები, რაც მას არ სიამოვნებს და გამოთქვამს პროტესტს. ასეთ შემთხვევაშიზედმეტად მკაცრად დასჯამ (როგორც სიტყვიერად ასევე ფიზიკურად),მშობლების მიერ გამოთქმულმა ბრალდებებმა შეიძლება ბავშვს შეუქმნას მხოლოდბრალეულობის შეგრძნება და ჩაუხშოს დამოუკიდებლობისა დაპასუხისმგებლობისაკენ მისწრაფება. ბავშვში უპირველესად მნიშვნელოვანიაინდივიდუალურობის გამოვლენის ხელშეწყობა, რადგან ის პირველი გასაღებია

18

თვითღირებულებისა და მაღალი თვითშეფასების. ინდივიდუალურობის გარეშეადამიანები მონები არიან სხვისი მიზნებისა და სურვილების განხორციელებაში.მშობლებს შორის განსხვავებები უპირველესი მაგალითია ბავშვისთვის. რა თქმაუნდა, ბავშვს უნდა ესმოდეს, რომ ყველა ადამიანი მაინც ერთნაირია, მაგრამთავისი უნიკალურობაც გაცნობიერებული უნდა ჰქონდეს.

მეორე მნიშვნელოვანი საკითხი არის გრძნობებისა და ემოციების გამოხატვა.ემოციური უარყოფა, რომელიც მშობლის მხრიდან უყურადღებობაში და ნაკლებისითბოს გამომჟღავნებაში გამოიხატება, აისახება ბავშვის განვითარებაზე. ხშირადამის გამო ბავშვი ფიზიკურად ნორმალურად ვერ ვითარდება, იშვიათშემთხვევებში კი შედეგად სიკვდილი მოსდევს. შვილების მიმართ უყურადღებობაგამოიხატება მშობლების მიერ მათი სანიტარიის დაუცველობით, ცივ ამინდშიშეუსაბამოდ ჩაცმით, განათლების მიღების საკითხში უყურადღებობით,წარმატების მიღწევაში ხელშეუწყობით, პრობლემების გადაჭრაშიდაუხმარებლობით. ასეთი ბავშვების წილი ნიუ-ჰემფშირში (აშშ) არის 3.2%,მონრეალში (კანადა) – 10%, სინგაპურში – 19.4%, ბუსანში (კორეა) – 36.4%.ზოგიერთ მშობელს სჯერა მითის, რომ თუ ის არ გამოხატავს ემოციებსა დაგრძნობებს ბავშვთან, ისინი იქნებიან ავტორიტეტულები მისთვის. თუ მშობელიასეთ გზას აირჩევს, მაშინ ის დარჩება შეუცნობელი ბავშვისთვის. ბავშვები მეტადენდობიან გახსნილ და გამომხატველ ადამიანებს. უნდობლობის შემთხვევაში კიიკეტებიან თავიანთ თავში და იზოლაციაში იმყოფებიან. ამასთანავე არდაგავიწყდეთ, რომ ბავშვმა შესაძლოა მშობლებისგან აიღოს ემოციებისგამოხატვის მოდელი და გაუჭირდეს კომუნიკაციების დამყარება საზოგადოებაში.ემოციების გამოხატვა და ემოციური ინტელექტი ხომ ძალიან მნიშვნელოვანიაკომუნიკაციის დამყარებისთვის. ასევე ბავშვს უნდა ვაცადოთ იმ ქმედებისგანხორციელება, რაც თვითონ სურს, რომ გააკეთოს და ამასთანავეგარკვეულწილად შეუძლია ამის გაკეთება. ეს მას დამოუკიდებლობას მიანიჭებს.დამოუკიდებლობის შეგრძნება კი თავისთავად თავდაჯერებულობას მოუტანს.წარმოიდგინეთ ბავშვი, რომლის მაგივრადაც ყველაფერს მშობელი ასრულებს. რასგრძნობს ამ დროს ბავშვი? უსუსურობასა და უუნარობას. ფიქრობს, რომ არშეუძლია ხარისხიანად რაიმეს გაკეთება და ნელ–ნელა ინიციატივასაც კი აღარგამოხატავს რაიმეს გასაკეთებლად. ყოველთვის უნდა ვეცადოთ არ ჩავახშოთბავშვის ინიციატივები. პასუხისმგებლობის თავის თავზე აღება კიდევ ერთიმნიშვნელოვანი კომპონენტია ბავშვის ფსიქო–ემოციური განვითარებისთვის.პასუხისმგებლობის გრძნობის ჩამოყალიბება ადამიანს ეხმარება იცხოვროსსრულფასოვნად. როცა ადამიანი საკუთარ თავსა და თავის ცხოვრებაზეპასუხისმგებელია ის ფლობს საკუთარ ცხოვრებას. ბავშვმა უნდა ისწავლოს თავისთავზე აიღოს ყველაფერი, წარმატება იქნება ეს თუ მარცხი.

უფროსი სასკოლო ასაკის კრიზისი ცნობილია როგორც სიყმაწვილისკრიზისი. ხასიათდება სულიერი, პიროვნული, სოციალური, პრაქტიკული და

19

პროფესიონალური თვითგამორკვევის პრობლემებით. მათ ინტერესებში დამისწრაფებებში წამყვან ადგილს იკავებენ თვითგამორკვევის მოტივები დადამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის მომზადება. ახალგაზრდების ნაწილი ამთვითგამორკვევაში ხელმძღვანელობს ზოგადად მიღებული ღირებულებებით,ეყრდნობა გარემოცვის შეფასებას, მოზრდილთა ავტორიტეტს. ზოგიაუჩქარებლად იძვრის განვითარების შემდეგი ეტაპისთვის და შედარებითადვილად ერთვება ურთიერთობათა ახალ სისტემაში. ზოგისთვის კი ეს ეტაპიშეიძლება იყოს ძალიან მღელვარე და დაძაბული, რაც გამოწვეული ოქნებაცხოვრების არსისა და ამ სამყაროში თავისი ადგილის მოძებნის უსისტემომიდგომებით. თუ მოზარდი მომავალს უყურებს აწყმოს პოზიციიდან, იგიმომავლის თვალით ხედავს აწყმოს. იგი ფიქრობს თუ როგორი სურს რომ იყოსმომავალში მისი ცხოვრება, ასევე აანალიზებს იმ ფაქტორებს რაც აწყმოში უშლისხელს დასახული მიზნის განხორციელებაში. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია მასაქვს თუ არა რჩევა-დარიგების მიღების შესაძლებლობა ოჯახიდან, ოჯახს შეუძლიათუ არა რომ რეალურად დაეხმაროს ახალგაზრდას თვითგარკვევაში და რამდენადშეძლებს მის დახმარებას ეკონომიკური ფაქტორების გათვალისწინებით. თუმცაყველაზე მნიშვნელოვანია ახალგაზრდა ითვალისწინებს თუ არა საკუთარიოჯახის წევრებიდან წამოსულ აზრსა და მიმართულებებს, ამ ყველაფერს მისთვისრაიმე ღირებულება გააჩნია თუ არა, ოჯახის წევრებს პატივს სცემს, თუ არ სცემს.ეს კი დამოკიდებულია იმაზე თუ როგორ ექცეოდნენ მას დაბადებიდან მოცემულმომენტამდე, მშობლებმა მას რამდენად გადასცეს ჰუმანური ფასეულობები.

საზოგადოებაში ყოველდღიურად მატულობს არასრულწლოვანთა მიერჩადენილ დანაშაულთა რაოდენობა. ამის მიზეზი ის ყალბი ფასეულობებია,რომლებიც მათ ცნობიერებაში დამკვიდრდა. მოზარდთა უმეტესობა, მსოფლიოსთითქმის ყველა კუთხეში, თავდაპირველ განათლებას სკოლაში იღებს. მათ აქვთსაშუალება მოამზადონ საფუძველი უკეთესი მომავლისათვის, მაგრამ ბოლოწლების სტატისტიკურმა მონაცემებმა გვიჩველა, რომ სკოლა ხშირ შემთხვევაშიბავშვთა აგრესიისა და ძალადობის ერთ-ერთ კერად იქცა. მოზარდები, რომლებიცთუნდაც სულ მცირედით გამოირჩევიან თანატოლებისგან - იქნება ეს გარეგნულითუ გონებრივი მონაცემები, განსხვავებული აქცენტი - შეიძლება დამცირებისა დაშევიწროების ობიექტები გახდნენ. ძალადობის ყველაზე ხშირი და გავრცელებულიფორმა ბავშვების ჩაგვრა და აბუჩად აგდებაა როგორც უმცროს სასკოლო ასაკშიასევე უფროს სასკოლო ასაკში რომელიც გარდატეხის პერიოდს ემთხვევა, თუმცაამ უკანასკნელის შედეგები უფრო მწვავეა და მთელი სიმძიმით მოქმედებსმოზარდის ფსიქოლოგიაზე. აგრესორობა განსაკუთრებით ფართოდ ვლინდებაბავშვთა სახლებში, პანსიონებში, ობოლთა თავშესაფრებში. იგი შეიძლებაგამოვლინდეს როგორც ცალკეული მოზარდებისგან, ასევე მოზარდთა ჯგუფისმიერ რომელიმე ახალგაზრდის მიმართაც. ძალადობაში გაზრდილი ბავშვი კიხშირ შემთხვევაში თვითონ ხდება მოძალადე.

20

1.3. აგრესია ოჯახში

მჭიდრო ინტერპერსონალურ ურთიერთობაში, როგორიცაა ოჯახი, მშობელიშვილის ურთიერთობა, მეგობრებს შორის ურთიერთობა, რომელიც ჩვეულებრივღრმა მოწონებით და სასიყვარულო ურთიერთობაზეა აგებული, საღი აზრი უშვებს,რომ ძალმომრეობას იშვიათად უნდა ჰქონდეს ადგილი. თუმცა ზოგიერთიმკვლევარი გვარწმუნებს, რომ ასეთი დასკვნა მცდარია. თანაც, როგორცმიუთითებენ საშიშად მცდარი. ორი ათასი შერჩეული ოჯახის, როგორცშეერთებული შტატების პოპულაციის რეპრეზენტაციულები, შესწავლის შედეგადმკვლევარები ასკვნიან, რომ ძალადობა არის ოჯახის ცხოვრების ინტეგრალურინაწილი. სტატისტიკა ადასტურებს ამ ფაქტს. პირველ რიგში მიუთითებენცოლქმარს შორის არსებულ აგრესიაზე. კითხვაზე, გამოუყენებიათ თუ არაძალადობის მოცემული რვა ნიმუშიდან რომელიმე თავის მეუღლის მიმართ ბოლოწლების განმავლობაში, მონაწილეთა 16 პროცენტი პასუხობს “დიახ”, ე.ი.გამოუყენებიათ. ძალადობის რვა ნიმუში იყო შემდეგი: 1. მეუღლეს ესროლარაღაცა; 2. ხელი კრა; 3. გაარტყა; 4. ფეხი კრა, მუშტით ცემა, უკბინა; 5. ცემა საგნით;6. მაგრად ცემა; 7. დაემუქრა იარაღით ან დანით; 8.იარაღი ან დანა გამოიყენა.შედეგებში საკმაოდ მაღალი პროცენტით დაფიქსირდა აგრესიული ქცევის შემდეგიფორმები: ხელი კრა, გაარტყა, ცემა საგნით. საინტერესოა, რომ ძალიან ცოტა იყოგანსხვავება მამაკაცებსა და ქალებს შორის ამ სახის აგრესიული ქცევისგამოვლენაში. ამასთან აღმოჩნდა, რომ უფრო ქალები აღნიშნავდნენ, რომ მეუღლესესროლა ან გაარტყა საგანი; ქმრები კი უფრო ხელის კვრას და გარტყმას აღნიშნავენ.ერთი სიტყვით, მონაცემები მხარს უჭერენ მოსაზრებას, რომ ბევრისთვისქორწინების ლიცენზია (მოწმობა) არის “ ცემის ლიცენზია”.

რა თქმა უნდა, როცა ცოლქმარს შორის ურთერთობაში ადგილი აქვსძალადობას, შემაშფოთებელია. მაგრამ, უფრო შემაშფოთებელია ის ფაქტი, რომმშობლები ხშირად თავიანთ გაშმაგებას წარმართავენ შვილებზე, რომლებსაცნაკლებად შეუძლიათ თავის დაცვა.

21

სტრაუსი და მისი კოლეგების მონაცემები მიუთითებენ, რომ მშობლებისუმრავლესობა (სამი მეოთხედი) აღნიშნავს შვილების მიმართ აგრესიის ამა თუ იმფორმის გამოყენებას. თანაც, თავდასხმა თავისი ბუნებით არ იყო სუსტი.თავიანთი კვლევითი მონაცემების ანალიზის საფუძველზე სტრაუსი და მისიკოლეგები აკეთებენ განზოგადოებას, რომ დაახლოებით 2.3 მილიონი ბიჭუნაბავშვობაში ნაცემი იქნა მშობლების მიერ და ერთ მილიონზე მეტ ბავშვს მშობელიდაემუქრა დანით ან იარაღით. ეს ნამდვილად შემაშფოთებელი სტატისტიკაა.

ამას უნდა დაუმატოთ ისიც, რომ ძალადობის შემაშფოთებელი ფაქტებირაზეც ზემოთ გვქონდა საუბარი, არ შემოიფარგლება ოჯახით. ძალადობა ხშირიამეგობრებსა და ნაცნობებს შორის. ეს კარგად გამოჩნდა კოლეჯის სტუდენტებისგამოკვლევებში. გამოიკვლიეს ხუთი კოლეჯის სტუდენტები. მათ სთხოვესეთქვათ მიუღიათ თუ არა ზემოთ ჩამოთვლილი ძალადობის რვა ფორმიდანრომელიმე ან თვითონ გამოუყენებიათ თუ არა რომელიმე მათგანი თავიანთიტოლების მიმართ. ორივე სქესის სტუდენტთა 50 პროცენტზე მეტი მიუთითებდა,რომ ჩამოთვლილი რვა სახის ძალადობიდან ერთი ან მეტი გამოუყენებია თვითონ.ამასთან, უფრო მამაკაცები ვიდრე გოგონები (56,9 პროცენტი წინააღმდეგ 47,8პროცენტისა) მიუთითებდნენ, რომ მათზე განხორციელდა ასეთი სახის ძალადობა.სქეს შორის განსხვავება მხოლო ერთ საკითხში იყო მნიშვნელოვანი. ბიჭებიმიუთითებდნენ უფრო რომ ჩაუდენიათ სექსუალური ძალადობა ვიდრე გოგონები.ზემოთ მოყვანილი სტატისტიკა, რა თქმა უნდა შემაშფოთებელია, მაგრამ ისარაფერს ამბობს თუ რატომაა ძალადობა ჩვეულებრივი მოვლენა ოჯახში ან სხვაინტიმურ ურთიერთობებში. ალბათ ამის მიზეზი უნდა იყოს კომპლექსური, და

22

მოიცავს მრავალ ფაქტორს. შესაძლოა იმის ერთერთი მიზეზი იყოს ის, რომხშირად ძალადობა ბადებს ძალადობას. ან ინდივიდი რომელიც ხშირად გამხდარამშობლებს შორის ძალადობის მოწმე უფრო საალბათოა გახდეს მოძალადე ქმარი ანცოლი, ვიდრე ის რომელსაც გამოცდილებაში არ ჰქონია ასეთი ძალადობა. ანბავშვი, რომელიც ბავშვობაში ფიზიკურად ისჯებოდა ხშირად, მეტი ალბათობაა,რომ უფრო შეურაცჰყოფს საკუთარ შვილებს, ვიდრე ის ვისაც არ განუცდიაფიზიკური დასჯა. აღმოჩნდა რომ ძალადობის ოჯახური ტრადიცია გადაეცემათაობიდან თაობაზე.

ძალადობის მეორე მიზეზად ჩათვლილია სტრესი. მიუთითებენ, რომოჯახები, რომლებიც განიცდიან სტრესის მაღალ დონეს, ექნებათ ტენდენციაჰქონდეთ ძალადობის მეტი სცენები ვიდრე ოჯახებს, რომლებიც საბედნიეროდახერხებენ აიცილონ ასეთი პირობები. ამ მიზეზთანაა დაკავშირებული ოჯახისზომა (რაც უფრო დიდია ოჯახში ბავშვების რაოდენობა, მით უფრო დიდიაძალადობის ალბათობა), ეკონომიური პირობები (სამუშაოს დაკარგვა, ვალისგადახდის უუნარობა), ახლო მეგობრის სიკვდილი, არა სასურველი ორსულობა,სიძნელეები კანონთან. ვარაუდობენ, რომ რაც უფრო განიცდის ინდივიდი ამტიპის სტრესულ მოვლენებს, მით უფრო დიდია ოჯახში ძალადობის ალბათობა.მესამე მიზიზი, რომელიც მჭიდროდაა დაკავშირებული ოჯახის ძალადობასთანარის ოჯახში ძალაუფლების განაწილება და ის თუ როგორ ხდება ოჯახშიგადაწყვეტილიბის მიღება. ოჯახში, სადაც ძალაუფლება განაწილებულია ცოლ –ქმარს შორის და რომელშიც გადაწყვეტილება დემოკრატიულად (წევრებს შორისშეთანხმების შედეგად) მიიღება, ნაკლებად განიცდიან ძალადობის განსხვავებულფორმებს ვიდრე ოჯახში სადაც ძალაუფლება კონცენტრირებულია ერთერთის(ქმრის ან ცოლის) ხელში და ის ვინც ფლობს ძალაუფლებას, ის იღებს კიდეცუმეტეს გადაწყვეტილებას. ცხადია, ერთად ცხოვრების პირობებში თუ არ მოხდაძალაუფლების განაწილება და რომელიმე ვერ იღებს მონაწილეობას

23

გადაწყვეტილებაში, ეს შეიძლება გახდეს ძალადობის განსხვავებული ფორმებისსაფუძველი.

ოჯახის წევრების დაკარგვა, როგორც მთავარი მოტივაცია მნიშვნელოვანადგანაპირობებს ქალი ტერორისტების ქმედებას. განსაკუთრებით ტრადიციულსაზოგადოებებში დაქვრივებული ქალი თავს გრძნობს უიმედოდ დაიზოლირებულად. 2003 წელს 29 წლის პალესტინელმა მოსამართლემ თავიაიფეთქა ჰაიფას რესტორანში, 20 ადამიანი იმსხვერპლა, უფრო მეტი კი დაშავდა.ოჯახის წევრები ახალგაზრდა ქალის ამ გადაწყვეტილებას ხსნიან შურისძიებისსურვილით ისრაელის სამხედრო ძალების მიერ მისი ძმისა და საქმროს მოკვლისგამო.

ეს ტენდენცია ასევე ადვილი შესამჩნევია ჩეჩენი თვითმკვლელი ქალიტერორისტების მაგალითზე. კრემლში მათ უწოდებენ „შავ ქვრივებს“. მათგადაწყვეტილებას, რომ საკუთარი სიცოცხლე გაწირონ უმთავრესად საფუძვლადუდევს ქმრის, ძმების, მამისა თუ შვილების რუსული სამხედრო ძალების მიერმკვლელობა. ქალების მიერ ამ ტაქტიკით მოქმედებას ასევე განაპირობებსკონკრეტული კულტურული ასპექტები. მაგალითად, ჩეჩნეთში ქალთაინტენსიური მონაწილეობას სუიციდურ თავდასხმებში აიხსნება აგრეთვე იმგარემოებით, რომ ქალებს არსებული კულტურული ნორმები უკრძალავსჩვეულებრივ შეიარაღებულ დაპირისპირებაში მონაწილეობას.

ქალი ტერორისტების ასეთ ქმედებას ხშირად საფუძვლად უდევსრელიგიური მოტივი რომლის მიხედვითაც ისინი თუ კი ჯიჰადში მიიღებენმონაწილეობას და მოკვდებიან იმქვეყნად მარადიულად იცოცხლებენმეუღლესთან ერთად.

24

თავი II

2.1. სოციალური და ეკონომიური ფაქტორი

მსოფლიოში 50 მილიონი ლტოლვილიდან და გადასახლებულებიდანდაახლოებით ნახევარს ბავშვები შეადგენენ. ბავშვები გარბიან საცხოვრებლიდან,რადგან მათ ეშინიათ გაუპატიურების, სექსუალური მონობის, მძიმე სამუშაოშიჩართვის. ამას ემატება სხვა ვითარებებიც, მაგალითად ყოველ წელს 40 მილიონბავშვს არ ეძლევა დაბადების მოწმობა, რაც ართმევს მათ კანონიერ სახელსა დაეროვნებას. არსებობს ტერმინი “გამოყოფილი ბავშვები”, რომლითაც აღნიშნავენ 18წელს ქვემოთ ისეთ პიროვნებებს, რომლებიც ცხოვრობენ სამშობლოს გარეთ, არჰყავთ არც მშობლები და არც მფარველები, რომ მოუარონ. ყოველ წელს 20 000 ასეთბავშვს იფარებენ სხვადასხვა ორგანიზაციები ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში.მაგალითად, ევროპაში 50 000 “გამოყოფილი” ბავშვია, მათგან ლტოლვილადმხოლოდ 1-5% ითვლება. 100 მილიონზე მეტ ბავშვს არ შეუძლია სკოლაშისიარული. ვისაც დაწყებით კლასებში შეაქვს განცხადება, მათგან დაახლოებით 150მილიონი შემდეგ თავს ანებებს, რისი მთავარი მიზეზიც მსოფლიოს 92 ქვეყანაშიარსებული სხვადასხვა სახის გადასახადია. სასკოლო განათლების მიღებაგანსაკუთრებით რთულია სოციალურად არახელსაყრელი სეგმენტისმოსახლეობისთვის, რომლებიც ძირითადად არიან ღარიბები, ობლები, ფიზიკურიდეფექტისა და შეზღუდული უნარის მქონეები.

25

ამას კი შედეგად მოაქვს ის, რომ მესამე მსოფლიოს ქვეყნებში 15-24 წლისახალგაზრდებში 15% გაუნათლებელია. ცხადია, მნიშვნელოვანია ისიც, თუ სადიბადება ბავშვი. ზოგიერთ არეალში განსაკუთრებით რთულია განათლებისმიღება. მაგალითად, ინდოეთის მაღალ არეალებში წელიწადში 7 თვის მანძილზეამინდი მკაცრია და არახელსაყრელი სკოლაში მოსიარულეთათვის, რაც აიძულებსბავშვებს, სახლში დარჩნენ. თავისი როლი აქვს სქესსაც. 25 ქვეყანაში მაღალკლასებში მოსიარულე ბიჭების რაოდენობა გოგონებისაზე მინიმუმ 10%-ით მეტია.ხოლო ინდოეთში, ნეპალში, ტოგოში, თურქეთსა და იემენში ეს მაჩვენებელი ადის20%-მდე და ზოგჯერ აჭარბებს კიდეც. ყველაზე ცუდი მდგომარეობაა სამხრეთაზიაში, სადაც სკოლის მოსწავლეა ბიჭების 52% და გოგონების 33%. სუბსაჰარულაფრიკაში მხოლოდ 27% და 22%. ბევრ ქვეყანაში რელიგიური თუ კულტურულიმოტივების საფუძველზე მიაჩნიათ, რომ გოგონებისთვის შეუფერებელია სკოლაშისიარული. მიტოვებული ბავშვების საკითხი ისევ მწვავედ დგას მსოფლიოში.ისინი ძირითადად ჩვილი ბავშვები არიან. მკვლევარ ჯეიმს გაუდინის თქმით,ასეთ ბავშვებს ძალიან უჭირთ ენის ათვისება, სიტყვების წარმოთქმა,უქვეითდებათ გაგების უნარი. უარყოფილ ბავშვებს ასევე აქვთ დაბალი შედეგებიინტელექტუალური კოეფიციენტის (IQ) ტესტებში.

26

შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (International Labor Organization)4

მონაცემებით, მსოფლიოში 5-14 წლის ასაკის ბავშვებიდან 211 მილიონი მუშაობს.მათგან 120 მილიონი სრული დროით, რათა ხელი შეუწყონ ოჯახს ფინანსურსაკითხებში. მილიონობით ბავშვია მსოფლიოში, რომლებზეც შეიძლება ითქვას,რომ ძალით ამუშავებენ, რადგან მუშაობისთვის მცირე ასაკისანი არიან და ხშირშემთხვევაში ამას იძულებით აკეთებენ და არა ნებით. უმეტესად კი ამაშიმშობლები არიან დამნაშავეები – ეს ხდება დამატებითი შემოსავლის მიღების ანვალის გადახდის მიზნით.

ხშირად ბავშვებს იტაცებენ კიდეც და ოჯახიდან შორს მიჰყავთ, ანსხვაგვარად ატყუებენ, შემდეგ კი საროსკიპოებში აბარებენ ან მძიმეექსპლუატაციაში ჰყავთ. ძალადობის რისკი კი განსაკუთრებით მაღალია როცაბავშვი იზრდება დაბალი სოციალური კულტურის, და განათლების, მშობელთამენტალური პრობლემების, ალკოჰოლიზმის და ნარკომანიის, ხშირი ოჯახურიკონფლიქტების პირობებში. აქედან გამომდინარე ვითარდება ძალადობის შემდეგიფორმები:

ფიზიკური, რაც გულისხმობს ნებისმიერ ფიზიკურ ზემოქმედებას,რომელიც ტკივილს აყენებს ბავშვს და იწვევს სხეულის სხვადასხვა სახის

4 ILO- შეიქმნა 1919 წელს ვერსალის შეთანხმების შესაბამისად. ერთა ლიგის ერთადერთიშემადგენელი ნაწილი. არის გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ერთ-ერთისპეციალიზირებული სააგენტო.

27

დაზიანებას. მაგ.: ბავშვის ცემა, ყურის აწევა, თმაში მოქაჩვა,ხელის/ფეხის კვრა.

ემოციური, ანუ ფსიქოლოგიური, რომელიც არის სიტყვიერი ან ქცევითიზემოქმედება ბავშვზე შიშის, დამცირების, მარტოობისა და ფსიქიკურიჯანმრთელობის საზიანო სხვა მდგომარეობის პროვოცირება. მაგ.:დაყვირება, განზრახ დამცირება, შერცხვენა, ბავშვის დათრგუნვა,დამცინავი სახელით მიმართვა, ბავშვის დაჩაგვრა.

გარდა ამისა, მილიონობით ბავშვი იძულებულია, საოჯახო საქმეები – მაგალითადსაქონლის მოვლა, სახლის დალაგება – ადრეული ასაკიდან იტვირთოს. მძიმეპირობების გარდა, საქმეს ისიც ართულებს, რომ უმეტესად მუშა ბავშვებს მცირეგასამრჯელოს აძლევენ. მათგან ითხოვენ იმაზე მეტს, ვიდრე ფიზიკურადშეუძლიათ. აყენებენ ისეთ სიტუაციაში, რაც ვნებს ბავშვების ჯანმრთელობას,უსაფრთხოებასა და ნორმალურ განვითარებას. ხდებიან ფიზიკური და სიტყვიერიშეურაცხყოფის მიზეზი.

ტრეფიკინგი თანამედროვე მონობის სწრაფად მზარდი ფორმაა, რომელიცგავრცელებულია ყველა კონტინენტზე და ქვეყნების უმეტესობაში. ბავშვებითვაჭრობის ხშირი შემთხვევებია ბანგლადეშში, პაკისტანში, სუდანსა და იემენში,შემდეგ კი უმეტესწილად გადაჰყავთ არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში დააქლემების ჟოკეიდ იყენებენ. მონობის საწინააღმდეგო არასამთავრობო

28

ორგანიზაციის Anti-Slavery International-ის მტკიცებით კი, იგივე შემთხვევებიიმავე მიზნით ხდება სპარსეთის ყურის ქვეყნებში – ქუვეითში, კატარში, ომანში.ასეთ ბავშვებს ხშირად სჯიან, არ აძლევენ ნორმალურად კვების საშუალებას დასცემენ. ბავშვების გარიდება ოჯახებიდან და წაყვანა ისეთ ქვეყანაში, სადაც არისსრულიად განსხვავებული ხალხი, ენა, კულტურა, აიძულებს ბავშვებს მთლიანადდაემორჩილონ მათ მყიდველებს და გახდნენ მათზე დამოკიდებულნი. გაეროსბავშვთა ფონდის მონაცემებით ბავშვებს ზოგჯერ იტაცებენ, ზოგჯერ მათ თავადოჯახი ჰყიდის. ფასი კი შეიძლება სულ რაღაც $14 იყოს.

1.9 მილიარდი ბავშვიდან 640 მილიონს არ აქვს ნორმალური თავშესაფარი.ცუდი სოციალურ-ეკონომიკური პირობები უარყოფით და ხანგრძლივზეგავლენას ახდენენ ბავშვზე, რაც თავის მხრივ ზრდის ჯანმრთელობასთანდაკავშირებულ რისკს მოზრდილობის ხანაში. სპეციალისტთა მტკიცებით,ბავშვთა მიმართ ამგვარი ძალადობები უკვალოდ არ ქრება და შედეგად ხშირადვიღებთ: მათ სიკვდილს სკოლამდელ ასაკში, მომავლის შიშს, კონფლიქტებს,აგრესიულობას, უვითარდებათ დაბალი თვითშეფასება, იზიანებენ თავს,უქვეითდებათ სასკოლო უნარები (მეხსიერება, ყურადღება, ადაპტაცია). ხშირიაფსიქიკური და ფიზიკური ჯანმრთელობის დარღვევები, ხშირად სახლიდანაცგარბიან, ეძალებიან ალკოჰოლს და ხდებიან ნარკოტიკების მომხმარებლები,ექცევიან კრიმინალური სამყაროს გარემოცვაში, მისდევენ პროსტიტუციას დათავადაც ხდებიან მოძალადენი. დაბადებიდან ადამიანის ცხოვრებაზეთანმიმდევრული თვალის გადევნება ადასტურებს ადრეული ბავშვობისგადამწყვეტ გავლენას პიროვნების შემდგომ მომავალ ფსიქიკურ და ფიზიკურიჯანმრთელობასა და განვითარებაზე.

29

სოციალური პრობლემებში ერთ-ერთი მთავარი ადგილი უკავი სიღარიბეს,რომელის შედეგებიც მძიმეა. სიღარიბე გავლენას ახდენა ოჯახებზე, გარკვეულჯგუფებზე და ქვეყნებზე რომლის შედეგადაც იზრდება ძალადობა,დანაშაულებრივი ქმედებები(დაყაჩაღება, გაქურდვა, მკვლელობა და ა.შ.),ტერორიზმი, ძალადობა, ნარკომანია, ალკოჰოლიზმი და ა. შ. საბოლო ჯამში კიიცვლება გლობალური სტრატეგია, სახელმწიფო რეჟიმები და ყალიბდებასხვადასხვა ორგანიზაციები, რომლის ნათელი მაგალითი არის სომალისრესპუბლიკა. სიღარიბეს დამანგრეველ შედეგამდე მიჰყავს ოჯახი და მომავალითაობა, რადგან სიღარიბის ყველაზე დიდი უარყოფითი შედეგი ბავშვისგანათლებაზე და ჯანმრთელობაზე აისახება. დაბალი შემოსავლის მქონე ბავშვებიდა მოზარდები ხშირად ფიზიკური უძლურების გამო იზღუდებიან ნორმალურიფუნქციონირებისას. ადრეული ბავშვობის სიღარიბე და აკადემიური მოსწრებაუფრო არის ერთმანეთთან დაკავშირებული და ურთიერთპროპორციული, ვიდრემოზარდობის პერიოდის სიღარიბე. სიღარიბესთან არის დაკავშირებული ხშირადბავშვის არსწავლა უმაღლეს სასწავლებელში.

სიღარიბე ასევე მოქმედებს ბავშვის სოციალურ და ემოციურ განვითარებაზე.სიღარიბეში გაზრდილი ბავშვები უფრო მეტად ამჟღავნებენ ემოციურპრობლემებს, როგორიცაა: დაუმორჩილებლობა,

30

იმპლუსურობა (ფეთქებადი ხასიათი) და თანატოლებთან ურთიერთობისპრობლემები. სიღარიბეში გაზრდილი ბავშვები ნაკლებად ამჟღავნებენ დადებითქცევებს, როგორიცაა, მაგ: დათმობა, ხათრიანობა და ა. შ. აღმოჩნდა, რომსიღარიბე ხელლს უშლის ოჯახებს, რომ მიაღწიოს სოციალური კონტროლი დაამის შედეგად, იზრდებოდა მოზარდებში არაადეკვატური ქცევები. ბავშვობის ესსიძნელეები შეიძლება გადაიზარდოს ზრდასრულობაშიც და თავი იჩინოს ბავშვისშემდგომ ცხოვრებაში. უმეტეს შემთხვეაში ბავშვები, რომლებიც სიღარიბეშიგაიზარდნენ, მომავალშიც ღარიბებად რჩებიან, ვიდრე ის ბავშვები, რომლებიც არგაზრდილან სიღარიბეში. ასე რომ ეს არის მიზეზები, რომელიც ბავშვებზე ცუდგავლენას ახდენს სიღარიბის გამო: არაადეკვატური კვება, მატერიალური ჩაგვრა,მშობლების ალკოჰოლურ და ტოქსიკურ ნივთიერებებზე დამოკიდებულება,ძალადობრივი დანაშაული, მშობლების გაშორება და ბავშვზე ზრუნვის დაბალიხარისხი.

სიღარიბე ადამიანს აიძულებს იზრუნოს უკეთეს პირობებში ცხოვრებაზე,გამოთქვამს პროტესტს, იმართება აქციები და მიტინგები. თუ სახელმწიფომ არმიიღო გადამჭრელი ღონისძიებები ეს შეიძლება სამოქალაქო ომში გადაიზარდოს,სადაც ხელისუფლება და მოქალაქეები ერთმანეთს დაუპირისპირდებიან. ეს კიადამიანის ფსიქოლოგიაზე და ახალგაზრდულ დინამიკურ ჯგუფებისფსიქოლოგიაზე დამანგრეველ შედეგს გამოიტანს.

მაწანწალა ბავშვების დემოგრაფიული მონაცემების ანალიზის მიხედვით,უმრავლესობას ერთი მშობელი მაინც ჰყავს და ძირითადად დესტრუქციულიოჯახებიდან არიან… სიღარიბესა და სოციალურ-ეკონომიურ გაჭირვებასთანერთად ისინი ხშირად ემოციური, ფიზიკური და რიგ შემთხვევებში, სექსუალურიძალადობის მსხვერპლნიც ხდებიან. ამ ბავშვებს ქუჩაში ნებისმიერი სახისსამუშაოს შესრულება უწევთ…” ბავშვები, რომლებიც მუდმივად ქუჩაში

31

ცხოვრობენ, ღამეს სხვადასხვა ტიპის სარდაფებში, მიტოვებულ შენობებში ათევენ.მათ აქვთ ჯგუფური ცხოვრების წესი და ხშირად, სამწუხაროდ, ბევრი მათგანიტოქსიკომანად ყალიბდება, არიან წებოზე დამოკიდებულნი.

ქუჩაში მოხვედრა და საზოგადოებასთან კავშირის გაწყვეტის მიზეზიხშირად დაკავშირებულია თვითონ საზოგადოების წევრების სისუსტესთან,ხშირად ეკონომიკური კონტექსტის გათვალისწინებით უთანასწორობისგაზრდასთან. ზოგიერთ სახელმწიფოში ხარჯების არათნასწორი გადანაწილება,იწვევს მოწყვლადი ბავშვების დაჩაგვრას. როგორც მდიდარ ასევე ღარიბსახელმწიფოში ოჯახის გაცალკევებამ და სოციალური კაპიტალის შესუსტებამშეიძლება გამოიწვიოს მშობლების ძალადობრივი ქცევები. ამის გარდა კიდევარსებობს მიზეზები, რომლის შედეგადაც ბავშვები სიცოცხლეს ამთავრებენქუჩაში: დაბალი შემოსავალი: ბევრი ბავშვი ქუჩაში იმიტომ მუშაობს, რომ მხარშიამოუდგეს ოჯახს და გადაარჩინოს ის განადგურებისგან; უსახლკარობა: როგორცღარიბ ასევე მდიდარ ქვეყნებში შესაბამისი სახლების უკმარისობა უბიძგებსმოსახლეობას ქუჩისკენ; საზოგადოებისგან უარყოფა და დამცირება: ეს პრობლემადაკავშირებულია მშობლებთან, რადგან ხშირად სიღარიბეში ისინი ანნარკოტიკებზე ან ალკოჰოლზე ხდებიან დამოკიდებულნი, ან უბრალოდ ვერატარებენ შვილებთან განსაზღვრულ დროს; წარუმატებლობა სკოლაში;სხვადასხვა დაავადებების გამო ან ლტოლვილობის პრობლემები; მშობლებისდაკარგვა: შეიარაღებულ კონფლიქტში, ბუნებრივი უბედური შემთხვევებისდროს.

32

უმუშევრობის ცალკეული და სოციალური შედეგებია: ფინანსური გაჭირვებადა სიღარიბე, ვალი, უსახლკარობა და სტრესი, ოჯახური დაძაბულობა და ოჯახისდანგრევა, დეპრესია, გაუცხოება, სირცხვილი და სტიგმა, დანაშაული,თავდაჯერებულობისა და საკუთარი თავის პატივისცემის დაკარგვა, სამუშაოუნარების დაქვეითება და ჯანმრთელობის გაუარესება. უმუშევრობისხანგრძლივობასთან ერთდ ეს შედეგები მწვავდება.

ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე შეიძლება პირობითად განვიხილოთძალადობის გამომწვევ მოტივების ერთობლიობის ოთხი ფაქტორი:ინდივიდუალური, მიკროსოციუმი, საზოგადოებრივი და სოციალურიფაქტორები.

1. ინდივიდუალური ფაქტორი - პირადი ისტორია და ბიოლოგიურიფაქტორები გავლენას ახდენენ პიროვნების ქცევებზე და ზემოქმედებენძალადობის მხვერპლად ან დამნაშავედ მისი “გადაქცევის” ალბათობაზე. რისკ-ფაქტორები ამ დონეზე მოიცავენ ფსიქიკური ჯანმრთელობის აშლილობებს,ქცევის კონტროლის უნარის დაბალ დონეს, ალკოჰოლის და/ან ნივთიერებებისმავნედ გამოყენებას, აგრესიული ქცევის ისტორიას ან ძალადობის (სასტიკიმოპყრობის) გამოცდილების ქონას.

2. მიკროსოციუმი - ახლო ურთიერთობებმა, როგორსაც წარმოადგენს ოჯახისწევრთა, მეგობრებს, ინტიმურ პარტნიორებსა და თანატოლებს შორისურთიერთობები, შესაძლოა ასევე მოახდინონ ზემოქმედება ბავშვის/მოზარდის

33

ძალადობის მსხვერპლად ან დამნაშავედ გადაქცევის რისკზე. მაგალითად,მშობელთა მხრიდან არასაკმარი ზრუნვის გამოცდილებამ, მშობლებს შორისძალადობრივი კონფლიქტის მოწმეობამ ან ძალადობის “მოტრფიალე” მეგობრებისყოლამ შესაძლებელია გავლენა მოახდინოს იმაზე, ჩაებმება თუ არა ახალგაზრდაძალადობრივ ქმედებაში.

3. საზოგადოებრივი ფაქტორი - ეს ის ფაქტორია რომლის ჩარჩოებშისასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ურთიერთობები წარმოიქმნება. მაგალითად,სკოლები, სამეზობლო, სამუშაო და ა.შ. ეს ფაქტორები ქმნიან გარემოს, რომელიცხელსაყრელია ან არ არის ხელსაყრელი ძალადობისათვის. რისკ ფაქტორები ამდონეზე შეიძლება მოიცავდეს უმუშევრობის დონეს, მოსახლეობის სიმჭიდროვეს,მობილურობას და ნარკოტიკებით ან ცეცხლსასროლი იარაღით ადგილობრივივაჭრობის არსებობას.

4. სოციალური ფაქტორები. ეს ფაქტორები გავლენას ახდენენ იმისდამიხედვით, ძალადობა წახალისებულია თუ აკრძალული. მოცემული ფაქტორებიმოიცავენ სიღარიბეს, სოციალური, ეკონომიკური და გენდერულიუთანასწორობის დონეებს, ეკონომიკური ქსელის არასაკმარის უსაფრთხოებას,ძალადობის გარშემო შექმნილი სამართლებრივი და სოციალურ - კულტურულინორმების სისუსტეს, მედია გაშუქებების ხასიათს.

ზემოთ მოყვანილი მოსაზრებებიდან და სტატისტიკური მონაცემებიდანგამომდინარე ჩნდება უმარავი კითხვა: სად მიდიან ეს ბავშვები და როგორცხოვრობენ? არსებობისათვის რა წინაღობების გადალახვა უწევთ მათ? როგორ

34

პიროვნებად ყალიბდებიან და როგორი ფსიქოლოგია უყალიბდებათ მათ? ასეთიბავშვები უმეტეს შემთხვევაში რჩებიან ქუჩაში. იძულებულები არიან ცხოვრებაგააგრძელონ იქ, სადაც მათზე არავინ ზრუნავს. უწევთ უამრავი დამცირებისგადატანა. სიცოცხლის ინსტიქტი მათ გადარჩენისკენ უბიძგებს, ისინი იბრძვიანყოველ დღე საჭმლისთვის, ტანსაცმლისთვის, გასათევი ადგილისთვის და ხშირადერთმანეთში ძალაუფლებისთვის. წევრიანდებიან სხვადასხვა ძალადობრივდაჯგუფებებში ან თვითონ ქმნიან ასეთ ჯგუფებს. ძალადობის “მოტრფიალე”მეგობრების ყოლამ შესაძლებელია გავლენა მოახდინოს მათ განსაკუთრებულისისასტიკის მქონე მოძალადედ ჩამოყალიბებაზე. რადგან დამტკიცდა, რომჯგუფის წევრები რომლებსაც ახასიათებთ აგრესია და ძალადობა ერთად ყოფნისდროს მრავალჯერ მეტი სისასტიკით გამოირჩევიან ვიდრე ცალცალკე. საბოლოჯამში კი თვითონ ყალიბდებიან მოძალადეებად და ხშირად სიცოცხლესნაგავსაყრელზე ან საკანში ამთავრებენ. ზოგს კი „უმართლებს“, ვინმესმფარველობის ქვეშ შედის და მის დავალებებს ასრულებს, სამაგიეროდ კიშედარებით „ნორმალური“ ცხოვრება აქვთ ვიდრე „გარეთ“ დარჩენილებს.

35

თავი III ტერორიზმი და ინფორმაციული წყაროები

3.1. მასმედია

მასმედია განსაზღვრავს ადამიანთა საქმიანობას, აყალიბებს მათ ინტერესებს,განწყობას, ნერვულ-ფსიქოლოგიურ ფონს. მასმედიის საშუალებით აღიქვამსსამყაროს ადამიანთა უმრავლესობა. ინფორმაცია არამარტო გადაიცემა მასმედიისსაშუალებით, არამედ იქმნება მის მიერ, ვინაიდან ჟურნალისტი იღებსგადაწყვეტილებას რა აჩვენოს, ან რა გადასცეს. რედაქტორი განსაზღვრავს რაგავლენა შეიძლება მოახდინოს ინფორმაციის გადმოცემის ტექნიკურმა მხარემან ქარგამ აუდიტორიაზე, რასაც უპირველესი მნიშვნელობა აქვს, ვინაიდანაუდიტორიაზე ზეგავლენა ნიშნავს მათი ფიქრებით მანიპულირებას. ფუნქციათამრავალფეროვნება ასევე მრავალფეროვან კრიტიკასაც განაპირობებს. მასმედიასადანაშაულებენ დროის ფუჭად გაფლანგვაში, ბავშვთა ძალადობისადმიწინასწარგანწყობის შექმნაში, საზოგადოების კრიმინალიზაციაში,საზოგადოებრივი სისტემის დანგრევაში, აჯანყების, რევოლუციებისა და ხალხისმასობრივი დაღუპვის ინიცირებაში. მეორეს მხრივ, რაც უფრო განვითარებულიაქვეყანა, მით უფრო მოდერნიზებულია მისი მასმედია. რაც შეიძლებამიუთითებდეს, რომ მასმედია პროგრესის და განვითარების სასარგებლოფუნქციებსაც ასრულებს.

36

პუბლიკის ყურადღების ფოკუსირება მედიაზე განაპირობებს საზოგადოებისსხვადასხვა ჯგუფების გაცნობას, ურთიერთდაკავშირებას და შედეგად,საზოგადოების განმტკიცებას. საზოგადოების მიერ ყურადღების მიპყრობისსაშუალებები მრავალფეროვანია. ეს შეიძლება იყოს სიახლეების გადმოცემა,ცნობილი თემების გარჩევა, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში ხდება ძლიერიემოციების, როგორც დადებითის, ასევე უარყოფითის, გამოწვევა.

კონკურენციაში უპირატესობის მოსაპოვებლად თანამედროვე მასმედიაამუშავებს უამრავ მასალას, რათა დააკმაყოფილოს საზოგადოების სხვადასხვასფეროს ინტერესები. შედეგად, მედიის შემცველობა ხშირად წინააღმდეგობრივიაან შეიცავს საზოგადოებისათვის შეურაცხმყოფელ და პოტენციურად გამთიშველთემებს, ვინაიდან ის, რაც ერთისთვის საინტერესოა, ხშირად მეორისთვისმიუღებელია. მაგალითად, ახალგაზრდა მამაკაცები საზოგადოების ყველაზემძლავრი ჯგუფია. მათი ინტერესები მოიცავს დანარჩენი საზოგადოებისათვისაგრესიულ, უპატივცემულო ან სქესობრივ თემებს. თუ მასმედია ეფექტურადახორციელებს მის ძირითად ფუნქციას, ჩამოაყალიბოს სოციალური კავშირებიგანსხვავებულ და გათიშულ პოპულაციაში, მაშინ თანამედროვე ლიბერალურდემოკრატიას სჭირდება ფართო სპექტრის ტოლერანტობა და ასევე უსაზღვროფსიქოლოგიური უნარი, რომ გაუძლოს უთანხმოებასა და აზრის სხვადასხვაობას.მაგალითად, ლიბერალური დემოკრატიის პირობებში ხშირად ექიმები დამეცნიერები ჩივიან, რომ მათი დარგი ამორჩევით დამახინჯებულად დასენსაციურად წარმოდგინდება. მედიის შინაარსი ხშირად მკაფიოდ გამთიშველიასაზოგადოებისათვის, ვინაიდან უბიძგებს ბრაზის, შიშის, ზიზღის, შურისძიებისდა სხვა ნეგატიური ემოციებისაკენ. ამიტომ მასმედიის შესახებ არსებობსგავრცელებული შეხედულება, რომ ის არის ტრივიალური და პოტენციურადსაშიში. მეორე შეხედულების მიხედვით მასმედია წარმოადგენს მმართველიძალების სასარგებლო იდეოლოგიური პროპაგანდის იარაღს.

ტვინის ფუნქციურ მაგნიტურ-რეზონანსული გამოკვლევით დადასტურდა,რომ რეაქცია ნეგატიური ემოციის პროცესირებაზე იწვევს ვერბალური დამოტორული ცენტრების გააქტივებას. საინტერესო ისაა, რომ ვერბალური ცენტრისგანმუხტვა, ანუ აზრის გამოთქმა ნეგატიურ მოვლენაზე, იწვევს მოტორულიცენტრის ინჰიბიციას, რაც გამორიცხავს ფიზიკურ რეაქტიულობას. სხვასიტყვებით რომ ვთქვათ, ტელედებატები ან ტელედისპუტი, ან მათი ყურება დამოსმენა ხალხთა მასებში, ისევე, როგორც პოლიტიკურ ლიდერებში ხელს უწყობსფიზიკური დაპირისპირების პრევენციას. ამგვარად, ტელემედიის როლისაზოგადოების შეკავშირებაში მით უფრო საგრძნობია, რაც მეტია მასში მოცემულიდაპირისპირებები. თანამედროვე მასმედია ამჟამად სოციალური შეკავშირებისმთავარი წყაროა, რაც პუბლიკის ყურადღების მიზიდვისთვის მზარდიკონკურენციის არაწინასწარგანზრახული შედეგია. ე. ი. მასმედიის სისტემათანამედროვე დემოკრატიაში ფუნქციონირებს, როგორც სოციალური

37

შეკავშირების მთავარი წყარო, მაგრამ ეს ფუნქცია თვითგაუცნობიერებელი,არაგანზრახული და არადაგეგმილია, ვინაიდან ის განვითარდა ყურადღებისმიპყრობის კონკურენციის გამო.

3.2. ძალადობის ფილმების ყურება და აგრესია

ბოლო პერიოდში სერიოზული მსჯელობის საგანი გახდა კინოფილმებსა დატელე ეკრანებზე მოჭარბებული ე.წ. ძალადობის ფილმების ჩვენება.ფსიქოლოგების კვლევის საგანი გახდა, საკითხი თუ რა კავშირია ტელეკრანებზეძალადობის ფილმების ხშირ ექსპოზიციასა და მაყურებლის, განსაკუთრებითახალგაზრდობის, აგრესიულობის დონეს შორის. უამრავი გამოკვლევა მიეძღვნა ამსაკითხს, მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ პასუხი არ არის ერთმნიშვნელოვანი.თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ბოლოს, გაკეთდა დასკვნა, რომ მედიუმებისსაშუალებით ძალადობის ხშირი ექსპოზიცია წარმოადგენს ერთერთ ფაქტორს,რომელიც განსაზღრავს საზოგადოებაში აგრესიულობის მაღალ დონეს. კვლევებისმრავალი განსხვავებული მიმართულება, შესაძლოა განსხვავებულისაშუალებებით, თითქოსდა ადასტურებს საკითხის ასეთ ინტერპრეტაციას. ამასადასტურებს ლაბორატორიული კვლევებიც.

ერთერთ ადრინდელ კვლევაში, ბავშვები უყურებდნენ მოკლე ფილმს, სადაცმოზრდილი წარმოადგენდა აგრესიულ მოდელს (ბანდურა, 1965). ფილმშიმოზრდილი რომელიც გარკვეულ საქმიანობას ეწეოდა, გამოხატავდა გამოკვეთილაგრესიას რეზინის თოჯინის მიმართ. ბავშვების მეორე ჯგუფი ასევე უყურებდაიმავე მოკლე ფილმს, იმ განსხვავებით, რომ ფილმიდან ამოღებული იყო აგრესიისგამომხატველი სცენები. ამის შემდეგ ბავშვებს ტოვებდნენ მარტო დააკვირდებოდნენ მათ ქცევას. სიტუაციაში არსებობდა რეზინის თოჯინა რომლისმიმართ ფილმში ხორციელდებოდა აგრესია. შედეგები აჩვენებდა, რომ ბავშვები

38

რომლებმაც ნახეს ფილმი აგრესიული მოდელით თვითონაც გამოხატავდნენგამოკვეთილ აგრესიას რეზინის თოჯინის მიმართ. მაშინ როცა საკონტროლოჯგუფის ბავშვები რეზინის თოჯინის მიმართ ინდიფერენტულები იყვნენ. მსგავსიეფექტი დადასტურდა ტელეგადაცემების ყურებისას, სადაც ხდებოდა ძალადობისფილმების დემონსტრირება. სუბიექტებს ფილმის ყურების შემდეგ შესაძლებლობაჰქონდათ თვითონ გამოეხატათ აგრესია. აღმოჩნდა, რომ ბავშვები, რომლებმაცნახეს ძალადობის ფილმი ავლენდნენ გაცილებით მეტ აგრესიას ვიდრე ისბავშვები, რომლებმაც ნახეს არა ძალადობრივი ფილმი. ანალოგიური კვლევაჩატარდა მოზრდილებზეც, და მიღებულ იქნა იგივე შედეგი. ერთი სიტყვით,დღეისათვის სოციალურ ფსიქოლოგიაში უფრო მხარდაჭერილია მოსაზრება, რომსუბიექტები, რომლებიც უყურებენ ე.წ. ძალადობის ფილმებს ძალადობის უფრომაღალ დონეს ამჟღავნებენ ვიდრე ისინი რომლებიც არ უყურებდნენ ასეთფილმებს. ანალოგიური შედეგები იქნა მიღებული კვლევებიდან, რომელიცგანსხვავებული მეთოდოლოგიით ჩატარდა. ე.წ. ხანგრძლივი ველის კვლევებში,სუბიექტების განსხვავებულ ჯგუფებს ეძლეოდათ შესაძლებლობა ენახათგანსხვავებული რაოდენობის ძალადობის გამომხატველი ფილმები. შემდეგბუნებრივ სიტუაციაში აკვირდებოდნენ სუბიექტების ქცევას და ხდებოდააგრესიის გამოვლენის დონის ფიქსირება. მაგ. ლეგენსი და მისო კოლეგები(ლეგენს და სხვ. 1975), პრივატ-სკოლის მოსწავლე ბიჭების ორ ჯგუფსუჩვენებდნენ ფილმებს. ერთი ჯგუფი ნახულობდა ძალადობის გამომხატველ ხუთფილმს, თითოს ყოველ დღე, მაშინ როცა მეორე ჯგუფი ნახულობდა ხუთნეიტრალურ ფილმს, თითოს ყოველდღე. ამის შემდეგ აკვირდებოდნენ ამ ბიჭებს,თუ როგორ იქცეოდნენ ისინი მათ ყოველდღიურ სიტუაციაში - მეგობრებთანურთიერთობაში პედაგოგებთან ურთერთობაში და ა.შ. კვლევის შედეგებიადასტურებდა მედიუმებით ძალადობის ფილმების ყურებასა და მაყურებლებშიაგრესიას შორის კავშირს. იგივე ეფექტი დადასტურდა მოზრდილებშიც. მაგ.აღმოჩნდა, რომ (ფილიპს, 1983) შეერთებულ შტსტებში მკვლელობების რაოდენობამნიშვნელოვნად იზრდება მძიმე წონის მოკრივეთა შორის მსოფლიჩემპიონობისთვის ბრძოლის მომდევნო რამოდენიმე დღის განმავლობაში.ვარაუდობენ, რომ ყოველივე ეს მიუთითებს მედიუმების საშუალებით ძალადობისფილმების ჩვენების მნიშვნელოვან სოციალურ ეფექტზე. როგორც ვხედავთ,განსხვავებული მეთოდებით ჩატარებული კვლევები მხარს უჭერენ თვალსაზრისს,რომ მასიური მედიუმებით ძალადობის ხშირი ექსპოზიცია იწვევს მაყურებელში.მსგავსი ქცევის განხორციელების ტენდენციას. თუმცა უნდა აღიშნოს ისიც, რომზოგიერთი მკვლევარი არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას, მაგ. ფეშბახ და ზინგერ,1971;ფრიდმანი 1984. საერთო ჯამში, თუ განვაზოგადებთ კვლევით მონაცემებს, ისინიაშკარად მიუთითებენ ასეთ კავშირზე. ასეთ კავშირს კი, როგორც აღვნიშნეთ დიდისოციალური მნიშვნელობა აქვს. ამიტომ გასაგებია ფსიქოლოგების ინტერესიგასცენ პასუხი კითხვას, ძალადობის ფილმების ხშირი ექსპოზიცია რატომ ზრდის

39

აგრესიულობის დონეს ადამიანებში? ამასთან დაკავშირებით რამოდენიმეარსებობს რამოდენიმე თვალსაზრისი:

1. მიუთითებენ, რომ მედიუმებით ძალადობის ექსპოზიცია ასუსტებსმაყურებელში ანალოგიური ქცევის განხორციელების შეკავებას. ასეთი ფილმებისნახვის შემდეგ მაყურებელი ნაკლებად იგრძნობს თავს შეზღუდულად მსგავსიქცევის განხორციელებისათვის. ისინი, ჩანს ფიქრობენ, რომ ბოლოსდაბოლოს “თუმათ შეუძლიათ ამის გაკეთება, მეც შემიძლია”.

2. ვარაუდობენ, რომ მედიუმებით ძალადობის ექსპოზიცია აიარაღებსმაყურებელს ახალი ტექნიკით თუ როგორ შეუძლია შეუტიოს და ავნოს სხვასუფრო დახვეწილი მანერებით. ერთი სიტყვით მაყურებელი ამით იძენს აგრესიისგამოხატვის ისეთ “დახვეწილ” მანერებს, რომელიც მის დისპოზიციაში მანამდე არყოფილა. და რაკი ეს მიღწეულია,ე.ი. თავდასხმის ახალი ხერხია შეძენილი,შემდეგი ნაბიჯი მისი პრაქტიკაში გამოყენება უნდა იყოს, როცა შესატყვისისიტუაცია გაჩნდება ( როცა პროვოცირებული იქნება).

3. სხვის მიერ განხორციელებული აგრესიული ქცევის ხშირმა ყურებამ,შეიძლება გავლენა მოახდინოს მაყურებლის კოგნიციაზე (ბერკოვიცი,1984).ნავარაუდევია, რომ ძალადობის ხშირმა ყურებამ შეიძლება მოახდინოსსაფუძვლის მომზადების (პრაიმინგის) მსგავსი ეფექტი. ძალადობის ხშირმაყურებამ შეიძლება მაყურებლის კოგნიციაში განსაზღვროს დამატებითი იდეებისდა აზრების არსებობა. ყოველივე ამის შემდეგ მედიუმებით ძალადობის ხშირიექსპოზიციის შემდეგ ადამიანები უფრო მიდრეკილნი ხდებიან მოვლენებიაღიქვან ნეგატიურად და მტრულად. ან ორაზროვანი სიტუაციის ინტერპრეტაციამოახდონონ, როგორც ბუნებით უფრო აგრესიული. ასევე, შესაძლოა ინდივიდმაგააზვიადოს მის ირგვლივ სოციალურ სამყაროში აგრესიის სიხშირის შეფასება,შეიძლება აგრესია დაინახოს როგორც ჩვეულებრივი და ამდენად უფრო მისაღები.ასეთმა იდეებმა და აზრებმა თავის მხრივ შეიძლება გაზარდოს სხვის წინააღმდეგღია აგრესიის ალბათობა.

4. ბოლოს, ვარაუდობენ, რომ მედიუმებით ძალადობის ხშირმა ექსპოზიციამშეიძლება შეამციროს ძალადობისა და მისი მტკივნეული შედეგების მიმართინდივიდის ემოციონალური მგრძნობიარობა. მოკლედ, უამრავი მკვლელობების,თავდასხმების და ბრძოლების ყურების შემდეგ, შესაძლოა, ზოგიერთიმაყურებელი არა მგრძნობიერი ხდება ასეთი მასალის მიმართ და შედარებით სუსტემოციონალურ რეაქციას გამოავლენს მასზე. ემოციონალური დამოკიდებულებისასეთი გადაწევა ინდივიდს გაუადვილებს თვითონაც განახორციელოს აგრესია.

40

3.3. ტერორიზმი ინტერნეტში

ინტერნეტი თავისი სტრუქტურით ანონიმურია, გააჩნია ქაოტური ბუნება,ატარებს საერთაშორისო ხასიათს და ხელმისაწვდომია თითქმის ყველასათვის. ესკომპონენტები საკმაოდ ადვილ და ეფექტურ სამოქმედო ასპარეზს უქმნისტერორისტულ ორგანიზაციებს საკუთარი მიზნების განსახორციელებლად. დღესაღარავინ დაობს, რომ უახლესი ინფორმაციული ტექნოლოგიები, ინტერნეტი, ისეროგორც მასზე დამყარებული კომუნიკაციის სხვა საშუალებები, თავისიდადებითი თვისებების გარდა, კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართულ უდიდესსაფრთხეებსაც შეიცავს (იხ. Dowling: 1986). გაჩნდა კიბერტერორიზმის ცნება,რომლის თანახმადაც ტერორისტთა “ტრადიციული” შეიარაღება და მეთოდებიარც თუ ისე შორეულ მომავალში ანაქრონიზმად იქცევა. მეცნიერთა შორის დაიწყომწვავე პოლემიკა არა მარტო კიბერტერორიზმის ცნების, არამედ ამ საფრთხისთავიდან აცილების პრინციპებისა და მეთოდების დამუშავების შესახებ.

მკვლევარები თანამედროვე ტერორიზმის განხილვისას ამტკიცებენ, რომ იგიშეიცავს ოთხ კომპონენტს: შემსრულებელს (ტერორისტს), სავარაუდო მსხვერპლს(სამიზნე), შეტყობინებას, გზავნილს (ბომბი, თავდასხმა) და საზღაურს(აუდიტორიის რეაქციას)”.

ზოგიერთი სპეციალისტი ხაზს უსვამს იმას, რომ ტერორიზმი წარმოადგენს“თეატრს”, რომლისთვისაც კონკრეტული მსხვერპლი მეორადი მნიშვნელობისმატარებელია, მთავარი მიზანი კი იმ ხალხზე ზეგავლენის მოხდენაა ვინცტელევიზორს უყურებს. (იხ. Dowling: 1989; Jaffe: 1994).

41

სწორედ ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ტერორიზმთან ბრძოლის ერთ-ერთი აპრობირებული ხერხია მსგავსი ფაქტების მასმედიის მხრიდან ნაკლებიაფიშირება, რადგან ხშირად ტერორისტები ამა თუ იმ ტერაქტს ახორციელებენსაზოგადოებრივი აზრის, ყურადღების მიპყრობის მიზნით და თუ მათინამოქმედარი და მოთხოვნები არ გადაიცემა ტელევიზიით, არ გაშუქდება პრესით,მაშინ ტერორისტული ორგანიზაციებისათვის ტერაქტების ჩადენა ყურადღებისმიქცევის მიზნით, აზრს დაკარგავს. ამგვარ ტაქტიკას გასულ საუკუნეში საკმაოწარმატება მოჰყვა, როდესაც ლათინური ამერიკის სახელმწიფოებშიხელისუფლებამ ამ ქვეყნებში მოქმედ ტერორისტულ ორგანიზაციებთან ბრძოლაშიეს ხერხიც გამოიყენა.

ამგვარად, თანამედროვე ტერორიზმი შეიძლება განისაზღვროს, როგორცძალადობის მეშვეობით ტერორისტთა პოლიტიკური მოთხოვნებისა და მიზნებისაფიშირებისა და პროპაგანდის საშუალება. სწორედ ამ თვალსაზრისით წააგავსტერორიზმი თავისებურ თეატრს. ჩვენთვის საინტერესოა შევისწავლოთ თუროგორ იყენებენ ტერორისტები მედია ტექნოლოგიებს თავიანთი მოთხოვნებისაფიშირების მიზნით.

პოლიტიკური მიზნებისათვის ინტერნეტის პოტენციალის გამოყენებატერორისტულ ორგანიზაციებს განსაკუთრებით ხიბლავს. ისინი ცდილობენ,მაქსიმალურად გამოიყენონ ეს თანამედროვე საკომუნიკაციო ტექნოლოგია.რადიკალური ტერორისტული ორგანიზაციები, (მათ შორის არიან ანარქისტები,ნაციონალისტები, სეპარატისტები, რევოლუციონერები, ნეომარქსისტები დაფაშისტები) იყენებენ ინტერნეტის ქსელს საკუთარი მიზნების წარმოსაჩენად,პროგრამებისა თუ პროპაგანდისტული ლოზუნგების განსათავსებლად და ასევეთავიანთ მხარდამჭერებთან კავშირის დასამყარებლად. ისინი ცდილობენ ფართოაუდიტორიისათვის თავიანთი საქმიანობისა და მიზნების შესახებ ინფორმაციისმიწოდებას და მათი კეთილგანწყობის მოპოვებას,

42

პარადოქსია ის, რომ ყველაზე დეცენტრალიზებული სტრუქტურა(ინტერნეტი), რომლის შექმნის თავდაპირველი მიზანი, თავის დროზე, ამერიკისუშიშროების სამსახურების მიერ საბჭოთა ბირთვული შეტევის საფრთხის შეკავებაიყო, ცივი ომის დასრულების შემდეგ ემსახურება დასავლეთის უდიდეს მტერს,სახელდობრ საერთაშორისო ტერორიზმსაც.

3.4. “ტერორის თეატრი”

ტერორისტული ორგანიზაციების ვებ-გვერდების განხილვისას შესაძლოადავასკვნათ, რომ არსებობს გარკვეული სახის პარადიგმა, რომელსაც “ტერორისთეატრი” შეიძლება ვუწოდოთ. საერთაშორისო ტერორიზმის ცნებისგაანალიზებისას, საკმაოდ ხშირად მივდივართ იმ დასკვნამდე, რომტერორისტული აქტები ხშირად სრულდება ელექტრონული მედიისა დასაერთაშორისო პრესის ყურადღების მიპყრობის მიზნით. მძევლების აყვანა კიხშირად სიტუაციის კიდევ უფრო დრამატიზებისთვის ხდება.ტერორისტებისათვის ხშირად თავად მძევლები არაფერს წარმოადგენენ,უბრალოდ, მსგავსი სახის მოქმედებები გათვლილია ხალხის ყურადღებისმისაპყრობად და არა თავისთავად მძევლების აყვანის აუცილებლობით.

მკვლევართა შორის გავრცელებულია აზრი იმის შესახებ, რომ “მედია არისტერორისტების საუკეთესო მოკავშირე, თავისთავად ტერორისტული აქტიარაფერია, ხოლო მის შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნება კი ყველაფერი”.საფუძველს მოკლებული არც შემდგომი მოსაზრებაა, კერძოდტერორისტებისათვის გაცილებით უფრო მიმზიდველი გახდა საერთაშორისო

43

მედიის ყურადღების მიპყრობა, ვიდრე ანონიმებად დარჩენა. ტერორისტულმაპარადიგმამ მოახდინა მას-მედიის პოტენციალის რეალიზება. მასობრივიკომუნიკაციის საშუალებების განვითარებასთან ერთად, ტერორისტული აქტებისულ უფრო მეტად იძენდა იმ იარაღის სახეს, რომლითაც მსხვერპლი ფართოაუდიტორიაზე გავლენის მოხდენის ინსტრუმენტი ხდებოდა (Shmid & DeGraaf:1982, 14).

მედიაზე ორიენტირებული ტერორიზმის გამოჩენამ ამ საკითხის ზოგიერთიმკვლევარი მიიყვანა თანამედროვე ტერორიზმის ახალ კონცეფციისჩამოყალიბებამდე. მათი ერთი ნაწილი მიუთითებს, რომ “ტერორისტთაძალადობრივი პროპაგანდა აუცილებლად საჭიროებს მსხვერპლს, იქნება ესრიგითი მოქალაქე თუ სახელმწიფო სტრუქტურის წარმომადგენელი.” მეორენაწილი კი უშვებს თანამედროვე ტერორიზმში “რიტორიკული ჟანრის”კონცეფციის გამოყენებას და ამტკიცებს რომ ხშირად ტერორისტები თავიანთმოქმედებებს მასმედიის მხრიდან ყურადღების მიპყრობის მიზნითახორციელებენ, რადგან მედიის ყურადღების გარეშე მათ საქმიანობას სათანადოეფექტურობა არ გააჩნია (Karber: 1971, 529).

ტერორისტული ორგანიზაციების მიერ თანამედროვე კომუნიკაციებისსაშუალებების მზარდი გამოყენება და ამ საშუალებებით მანიპულირება აიძულებსმთავრობებს და ზოგ მედია ორგანიზაციას, რომ გადადგან სათანადო ნაბიჯები ამმოვლენის საპასუხოდ. ამისათვის საჭიროა მაქსიმალურად შეიზღუდოს

44

ტერორისტთა კონტაქტი მედიასთან, შემცირდეს და ცენზურას დაექვემდებაროსტერაქტებისა და მის ჩამდენთა შესახებ გასული ახალი ამბები. მინიმუმამდე უნდაიქნეს დაყვანილი ტერორისტების მიერ მედიით მანიპულირების შესაძლებლობა.ასეა თუ ისე, ახალი ელექტრონული მედიატექნოლოგიები საშუალებას აძლევსტერორისტულ ორგანიზაციებს, რომ უფრო ადვილად და თავისუფლადმოახდინონ საკუთარი იდეებისა და მიზნების პროპაგანდა, ვიდრე სხვა მედიასაშუალებების მეშვეობით. კომპიუტერული მედია კომუნიკაციების ქსელი (კმკქ)იდეალურია ტერორისტებისთვის, როგორც საკომუნიკაციო საშუალება: იგიდეცენტრალიზებულია, არ ექვემდებარება კონტროლსა და შეზღუდვას, მასზე არვრცელდება ცენზურა და ნებისმიერს შეუძლია მისით სარგებლობა.

3.5. ინტერნეტის სივრცეში მოღვაწე ტერორისტები

ბევრმა ორგანიზაციამ მიმართა კიბერსივრცეს და შექმნეს ინტერნეტ საიტები.ეს საიტები ეკუთვნის ჰამასს, ლიბანის ჰიზბალაჰს, ეგვიპტის ალ-ჯამაა ალ-ისლამიას (ისლამური დაჯგუფება), პალესტინის გათავისუფლების სახალხოფრონტს, პალესტინის ისლამურ ჯიჰადს, პერუს თუფაქ ამარუს და “მანათობელგზას” (სენდერო ლუმინოსო), კაჰანეს მოძრაობას (ისრაელი), ბასკურ ეტას,ირლანდიის რესპუბლიკურ არმიას, იაპონურ “უზენაეს სიმართლეს” (აუმშინრიკიო), კოლუმბიის ნაციონალურ გამათავისუფლებელ არმიას,განმათავისუფლებელ თამილელ ვეფხვებს (შრი ლანკა), კოლუმბიის შეიარაღებულრევოლუციურ ძალებს, სახალხო დემოკრატიული თავისუფლების ფრონტისპარტიას თურქეთში, ქურთების მუშათა პარტიას, ზაპატისტას ნაციონალურგამათავისუფლებელ არმიას, იაპონიის წითელ არმიასა და უზბეკეთის ისლამურმოძრაობას. არის კიდევ ერთი საიტი, ირანის სახალხო მოჯაჰედები, რომელსაცმხოლოდ სპასრულენოვანი საიტი აქვს და არ გააჩნია ინგლისურენოვანი ვერსია.ეს ორგანიზაციები არა მარტო მშვიდობიანი პროპაგანდისათვის ქმნიან ინტერნეტსაიტებს, არამედ ეწევიან დასახული მიზნების ძალადობის გამოყენებით მიღწევისპროპაგანდასაც (მკვლელობები, გატაცებები, თავდასხმები და აფეთქებები).

ბოლო წლების განმავლობასში ტერორიზმის ინტერნეტ-საიტებზე გამოჩენარამოდენიმე განსხავევებული ნიშნით გამოირჩევა. ამ ნიშანთაგან ყველაზედრამატული ალბათ მიანც ტერორისტული დაჯგუფებების მიერ შექმნილივებსაიტების მასიური გავრცელებაა. ყველა მნიშვნელოვანი ტერორისტულიდაჯგუფება, როგორც რელიგიურ, ასევე ნაციონალურ პრინციპებზედამყარებული, ამა თუ იმ სახით სრულად არის წარმოდგენილი ინტერნეტში. ამვებსაიტთა ყველაზე დიდი ნაწილი ალ-ქაიდას მიეკუთვნება. ავღანეთის, როგორცთავშესაფრის დაკარგვის შემდეგ, ამ ორგანიზაციამ დაიწყო მსოფლიოსაინტერნეტო ქსელების მასიური გამოყენება. ექსპერტებმა ამ პროცესს ფიზიკურისივრციდან ინტერნეტ სივრცეში მიგრაციაც კი უწოდეს (Weiman & Winn: 1994, 20).

45

ამ ორგანიზაციათა უმრავლესობა, რომლებიც ინტერნეტში გვხვდება,დაარსებულია მესამე სამყაროს ქვეყნებში (სამხრეთ ამერიკა, აღმოსავლეთი აზიადა ახლო აღმოსავლეთი) და მხოლოდ ორი მათგანია ევროპული (ერთიიაპონურია). ეს შესაძლოა იმით არის გამოწვეული, რომ 1980-1990-იან წლებშიმკვეთრად დაეცა ტერორისტთა აქტივობა ევროპაში და გაიზარდა მესამე სამყაროსქვეყნებში. ორგანიზაციათა კლასიფიკაცია ტიპების მიხედვით გვიჩვენებს, რომისინი იყოფიან ნაციონალურ, რევოლუციურ და რელიგიურ მოძრაობებად (ანგვხვდება ამ ტიპების კომბინირებული მოდელი). ინტერნეტში თითქმის არგვხვდება კრიმინალური და ფსიქოტიკური ტიპის ტერორისტული მოძრაობები,შესაძლოა ეს გამოწვეულია იმით, რომ არაპოლიტიკურად მოტივირებულიტერორიზმი უინტერესოა მედიისათვის (Shmid: 1983, 73-100)..

არ არის გასაკვირი ის, რომ ამა თუ იმ რეჟიმის მოწინააღმდეგეორგანიზაციების ვებ-გვერდები ჩვეულებრივ ოპერირებენ იმ სახელმწიფოსსაზღვრებს გარედან, რომლის წინააღმდეგაც ისინი მუშაობენ.

3.6. ტერორისტული საიტების შინაარსი

განხილული საიტების საერთო შინაარსი უმეტეს შემთხვევაში ინფორმაციულხასიათს ატარებს. ისინი ჩვეულებრივ შეიცავენ ისტორიას ორგანიზაციის დათავიანთი ლიდერების, დამფუძნებლების, “გმირებისა” და ხელმძღვანელებისშესახებ, მათთვის პატივსაცემი პირების ბიოგრაფიებს; ინფორმაციას პოლიტიკურიდა იდეოლოგიური მიზნების შესახებ და ასევე ახალ ამბებს. სისტემებისუმრავლესობა იძლევა ორგანიზაციის ან მოძრაობის დეტალურ ისტორიულანგარიშს, სოციალური და პოლიტიკური ფონის მიმოხილვას, წარსულში მათიმოღვაწეობის აღწერას და ასევე გამოქვეყნებულია მათი მიზნები. ნაციონალურიორგანიზაციები (სეპარატისტული ან ტერორისტული) ყოველთვის ანთავსებენსადავო ტერიტორიების რუკას: ჰამასი ანთავსებს პალესტინის რუკას;კოლუმბიური საიტები უჩვენებენ კოლუმბიის დროშას, ზაპატისტთა საიტიაქვეყნებს თავის დროშას და ინფორმაციას ამის შესახებ; თამილელთა საიტზე კიშესაძლებელია შრი-ლანკის რუკა იხილოთ. ყველა ტერორისტულ საიტებზე ამათუ იმ გზით ხდება მათი მიზნების დეტალურად წარმოდგენა. ზოგჯერ ესპირდაპირ კეთდება, ზოგჯერ ირიბად. ხანდახან ეს არის ცალკე განყოფილება,ზოგჯერ კი შერეულია ძირითად შინაარსში. მათი უმრავლესობა მიზნად ისახავსთავიანთი მტრების და მოწინააღმდეგეების კრიტიკას. მაგალითად, ჰამასისსაიტზე ვრცელი ინფორმაციაა იმის შესახებ, თუ როგორ ხდება “სიონისტურიკლასის ჩამოყალიბება პალესტინაში”, “მანათობელი გზის” საიტზე არისინფორმაცია “ფუჰიმორის კრიმინალური რეჟიმის” შესახებ (რომელსაც მათიაზრით, მხარს უჭერდა აშშ); ჰიზბალაჰის საიტის მნიშვნელოვანი ნაწილიყურადღებას ამახვილებს ისრაელის აქტივობაზე (“ისრაელის ტერორიზმი” -

46

ჰიზბალაჰის თვალსაზრისით); თამილელთა საიტი კი უტევს ადგილობრივრეჟიმს. ასე რომ ტერორისტული საიტები არა მხოლოდ თავიანთიორგანიზაციების შესახებ არსებულ ინფორმაციაზე ახდენენ კონცენტრირებას,არამედ ინტერნეტ ტერორისტების ძირითად მიზანს და საერთო სტრატეგიასთავიანთ მტრებზე შეტევაც წარმოადგენს.

საიტების უმრავლესობა თავს არიდებს თავიანთი ძალადობრივი აქტივობისგაშუქებას. თუმცა გამონაკლისს წარმოადგენენ ჰიზბალაჰი და ჰამასი. ჰიზბალაჰიუჩვენებს განახლებულ მასალებს თავისი აქტივობის შესახებ, იქ არისწუთობრივად დეტალური ინფორმაცია ამ ორგანიზაციის მიერ ჩატარებულიოპერაციების შესახებ. სხვა გვერდზე კი ხდება დაღუპულ “მოწამეთა” რიცხვისდადგენა, აქვე მოყვანილია ის რაოდენობაც, თუ რამდენი “ისრაელელი მტერი” დამათი “თანამშრომლები” მოკლეს. ჰამასის საიტი თავისი ახალი ამბებისგანყოფილებაში შეიცავს გრძელ მონათხრობს არაბულ ენაზე თავის საბრძოლო“ოპერაციების” შესახებ. სხვა ორგანიზაციების უმრავლესობა, თუნდაც ისინიაღწერდნენ (მათი თვალთახედვიდან) ძალადობის ლეგიტიმურად გამოყენებისმორალურ საფუძვლებს (და, როგორც ზოგიერთი მათგანი ამტკიცებს, ლეგალურს),თავს არიდებენ თავიანთი ძალადობრივი აქტების და მათი ფატალური შედეგებისაფიშირებას. შესაბამისი ლინგვისტური და ტექნიკური განათლებით აღჭურვილიინდივიდები აშკარად ამჩნევენ მნიშვნელოვან წინსვლას ტერორისტულისაქმიანობის სფეროში შემუშავებულ სტრატეგიებსა და გეგმებში. მაგალითად,ახალი ასაფეთქებელი მოწყობილობების შექმნისა თუ მათი მოპოვების გზებიერაყში აღმოჩენილი იყო იმ საიტების განხილვის მეშვეობით, რომლებიცაქვეყნებენ საბრძოლო მოსამზადებელ ვიდეომასალებს.

მაშინ, როდესაც ტერორისტები თავს არიდებენ თავიანთი აქტივობისძალადობრივი ასპექტების წარმოჩენას, იმავდროულად ყურადღებას ამახვილებენორ საკითხზე: სიტყვის თავისუფლებას და პოლიტიკურ პატიმრებზე. მაგალითად,თამილელი ვეფხვები უკმაყოფილებას გამოთქვამენ შრი ლანკის ხელისუფლებისმიერ მიღებულ კანონებზე, რადგან მათი აზრით იგი ზღუდავს სიტყვისთავისუფლებას. ებრაული ტერორისტული ორგანიზაცია კაჰანე თავისი საიტისმნახველებს მოუწოდებს, რომ გამოთქვან პროტესტი ორგანიზაციის მოღვაწეობისაკრძალვის თაობაზე (აშშ-სა და ისრაელში); სიტყვის თავისუფლებისა დაპოლიტიკური აქტივობის შეზღუდვა არის ძირითადი თემები ბასკური ეტა-სსაიტზე; კოლუმბიური ორგანიზაციაც უკმაყოფილებას გამოთქვამს სიტყვისშეზღუდული თავისუფლების გამო; მათ საიტზე გამოქვეყნებულია შემდეგიშინაარსის განცხადება: “კოლუმბიაში არ არის სიტყვისა და პრესის თავისუფლება.სამპარის მთავრობა მტკიცედ აკონტროლებს მედიას და მკაცრ ცენზურასუქვემდებარებს. უფრო მეტიც, კრიტიკულად განწყობილ ჟურნალისტებს კლავენან აწამებენ. ყოველ კვირა ეწყობა შეტევები კომუნისტური პარტიის წინააღმდეგ”.აქედან ჩანს, რომ პოლიტიკური ისტებლიშმენტის მოწინააღმდეგე ტერორისტები

47

იმავდროულად თავის თავს როგორც მსხვერპლს, ისე წარმოაჩენენ და აპელირებენდემოკრატიულ ფასეულობებზე დასავლური საზოგადოებისა და ინტერნეტისმომხმარებელთა წინაშე. ტერორისტთა ეს ქმედება გათვლილია იმაზე, რომდასავლური აუდიტორია ძალზე მგრძნობიარეა სიტყვის თავისუფლების მიმართდა ამ ფასეულობაზე აპელირება გამოიწვევს დემოკრატიული საზოგადოებისსიმპათიას, რაც ხელს უწყობს ტერორისტულ ორგანიზაციებს, რომლებიცთამაშობენ “უმანკოთა” როლს, უწოდებენ რა თავიანთ თავს “არაძალადობრივპოლიტიკურ დაჯგუფებებს”. ყოველივე ეს აშფოთებს იმ ხელისუფალთ, ვისწინააღმდეგაც ისინი იბრძვიან. ეს ტაქტიკა გამართლებულია ინტერნეტისდონეზე, რადგან ეს უკანასკნელი აბსოლუტურად თავისუფალი კომუნიკაციისსიმბოლოა.

როგორც უკვე აღინიშნა, ტერორისტთა ვებ-გვერდებზე მნიშვნელოვანიადგილი უჭირავს პოლიტიკურ პატიმართა თემას. პოლიტპატიმრების თემადომინირებს ქურთისტანის მუშათა პარტიისა და პალესტინური ორგანიზაციებისსაიტებზე; აღწერილია, თუ რა ტანჯვას უძლებენ ზემოთ ხსენებული პატიმრები;თუფაქ ამარუს საიტზე განთავსებულია პოლიტპატიმართა გათავისუფლებისმოწოდებები; კაჰანეს საიტზე გამოქვეყნებულია ბენიამინ ზევ კაჰანესგან(ორგანიზაციის დამაარსებელი) აღებული ინტერვიუ; ბასკური საიტი ირიბადეხება პარტიულ აქტივისტთა დაკავების თემას.

ტერორისტული საიტები არა მხოლოდ ინფორმაციას შეიცავენ, არამედგაფორმებულია გრაფიკულადაც. ყველა მათგანზე განთავსებულია ემბლემები დამათი უმრავლესობა შეიცავს ძალადობრივ ელემენტებს, როგორებიცაა იარაღებიდა ძალის გამოყენების სხვა საშუალებები. ჰიზბ ალ-ლაჰს აქვს დანის ემბლემასაიდანაც სისხლი წვეთავს; “მანათობელი გზისა” და ირა-ს ემბლემებზეგამოსახულია ნიღბიანი და შეიარაღებული მებრძოლები. ზოგიერთი საიტიგაფორმებულია დროშის ფერებში და შეიცავენ არატექსტუალურ ელემენტებსაც –სიმღერებს, გამოსვლებს და ვიდეოკლიპებს. მათი უმრავლესობაინგლისურენოვანია, ტერორისტული საიტების საერთო ელემენტს წარმოადგენსსაორგანიზაციო კომუნიკე, მათი დამფუძნებლების, ლიდერებისა დაიდეოლოგების გამოკვლევები და ნაშრომები. თუფაქ ამარუს და ზაპატისტასორგანიზაციები აუდიტორიას მოუწოდებენ მსგავსი კომუნიკეების სხვადასხვაენაზე თარგმნასა და გავრცელებას; ჰამასის საიტზე განთავსებულია შეიხ აჰმედიასინის რადიოინტერვიუ; კაჰანეს გვერდი იძლევა ბენიამინ ზევ კაჰანეს მიერგაკეთებულ კომენტარებს თორას შესახებ. ექსპერტებმა ასევე შენიშნესსეგმენტაციის ტენდენცია, რომელიც ითვალისწინებს კონკრეტულ აუდიენციაზეკონცენტრირებას. ბევრი ასეთი ვებგვერდი ძალიან დიდი სიფრთხილითააშერჩეული კონკრეტულ დემოგრაფიულ ჯგუფებზე გავლენის მოსახდენად.მაგალითად, ჰიზბალაჰმა და ჰამასმა შექმნეს რამოდენიმე საიტი, რომლებიცგამიზნულია სპეციალურად ბავშვებისთვის (იხ. Shmid & Jongman: 1988). ამ

48

საიტების პირველი გვერდი არის დეკორირებული ანიმაციური ელემენტებით დაბავშვებისთვის განკუთვნილი ისტორიებით, მაგრამ მათი მომდევნო ბმულები დაფურცლები ასახავენ დასახიჩრებულ გვამებს და კამიკაძეების გაბრწყინებულ დაგაღმერთებულ იმიჯს.

3.7. ტერორისტული რიტორიკა

საიტების უმრავლესობა თავდადებით იცავს აზრს იმის შესახებ, რომ მათიმხრიდან ძალის გამოყენება აუცილებლობით არის გამოწვეული. ეს უპირველესადგანპირობებულია “არჩევანის უქონლობის” მოტივით. დანარჩენი ვებგვერდებისუმრავლესობა კი ამტკიცებს, რომ მათ არ შეუძლიათ გამორიცხონ საკითხისმშვიდობიანად გადაჭრის შესაძლებლობა. ძალადობა არის წარმოდგენილიროგორც აუცილებლობა, რომელიც სუსტის ერთადერთი საშუალებაა ძლიერიმტრის წინააღმდეგ ბრძოლაში. “თამილელი ვეფხვები” ამტკიცებენ, რომ ძალისგამოყენება გამართლებულია რადგან შრი-ლანკა ზღუდავს თამილელიუმცირესობის უფლებებს. ისინი ეყრდნობიან ადამიანის უფლებათა დაცვისდეკლარაციებსა და ჟენევის კონვენციას იმის შესახებ, რომ თამილელ ხალხსგააჩნია თვითგამორკვევის უფლება და მათ კი მეტი გზა აღარ დარჩენიათ ამმიზნის მისაღწევად.

სამხრეთამერიკული ტერორისტული ორგანიზაციები აღნიშნავენ, რომშეიარაღებული ბრძოლა ლეგიტიმურია, რადგან “გერილიას" გარეშე ძალადობა,შიმშილი, რეპრესიები და დანაშაული დღითიდღე იზრდება და მათიორგანიზაციის მიერ ჩადენილი ძალადობაც ამის შედეგია”.

ჰიზბალაჰი ამტკიცებს, რომ ისლამური წინააღმდეგობა არის სიონისტურიაგრესიის პასუხი, რომელიც მიზნად ისახავს სამხრეთ ლიბანზე ბატონობას და“როგორც ადამიანის უფლებათა დაცვის დეკლარაციაში წერია, „ჩვენი უფლებაავიბრძოლოთ მანამდე, სანამ ჩვენი უფლებები შელახულია და მიწები კიმიტაცებული”. ჰამასი ამტკიცებს, რომ როგორც ფრანგები ეწინააღმდეგებოდნენნაცისტებს ორმოციან წლებში, ისინიც ისევე ეძებენ თვითმკვლელ პატრიოტებსსამშობლოს გასათავისუფლებლად. ინტერნეტი ასევე გამოიყენება მიმართვებისადა მოწოდებების გავრცელებისათვისაც. მაგალითად, 2000 წლის ნოემბერშიგაკეთებული მიმართვა, რომელშიც შეიხი მაჰმუდ ალ-უკლა აშ-შუბაი (მოძრაობათალიბანის ერთ-ერთი ლიდერი) მოუწოდებს თალიბებს, რომ ისინიც, თავისმხრივ, ვალდებული არიან პასუხი გასცენ ამერიკის მუქარას; მუქარაში კი აშშ-სმიერ გაცემული ბრძანება იგულისხმება, რომელიც მიზნად ისახავს ავღანეთშიმოქმედი ტერორისტების განეიტრალებას. Azzam-ის ვებ-გვერდზე (ბენ ლადენისადა მოჯაჰედების მხარდამჭერი შეიხ აზამ-ის მიმდევრები) გამოქვეყნებულიაპენტაგონის ფოტო 11 სექტემბრის ტერაქტის შემდეგ. იქვეა ბენ ლადენისგანცხადებაც, სადაც ის ამბობს, რომ ეს ტერაქტი ჩადენილია რომელიღაც

49

ამერიკული დაჯგუფების მიერ და თვითონ მას კი არაფერი აქვს საერთო ამფაქტთან. მისი სიტყვებით, აშშ-მა დაიმსახურა ალაჰის რისხვა, რადგან მას სურს,რომ ძალის გამოყენებით კონტროლი დააწესოს მთელ სამყაროზე. ასევე არსებობსუამრავი საიტები, რომლებიც პირდაპირ ასოცირდებიან Azzam-ისპუბლიკაციებთან და დარეგისტრირებულია ჩრდილოეთ ლონდონში, მათისაშუალებით დღემდე გრძელდება ინტერნეტ სივრცეებისა და კაპიტალის მოძიება.იქვე გამოქვეყნებულია ჯიჰადის მხარდამჭერი მოსაზრებები, იქნება ეს ჩეჩნეთში,ავღანეთში თუ სადმე სხვაგან. ასეა თუ ისე, ეს ვებ-გვერდები 2001 წლის ნოემბერშიდახურეს და ისინი ხელახლა გამოჩნდნენ 2002 წლის თებერვალში azzam.co.uk-სადა azzam.com-ის საიტების სახით.

თალიბანის მოძრაობასთან დაკავშირებული საიტების უმრავლესობა, 11სექტემბრის ტერაქტის შემდეგაც აგრძელებდა თავის არსებობას. მართალია მათიმთავარი საიტები აღარ ფუნქციონირებდა, მაგრამ იყო მსგავსი შინაარსის მქონეალტერნატიული ინტერნეტ მისამართები, სადაც ძირითადად აღწერილიაავღანეთის ომით გამოწვეული თალიბანის შეცვლილი მდგომარეობა. საიტშიმთავარი აქცენტი გაკეთებულია ყურანზე, ავღანეთის რუკასა და შეიარაღებაზე.თალიბანის საიტს გააჩნია კიდევ ერთი არაბულენოვანი განშტოება, ესარის Jehad.net-ი. მის პირველივე გვერდზე გამოსახულია პირისპირ მდგარი ჯორჯბუში და ოსამა ბენ ლადენი. საიტი შეიცავს საინფორმაციო არქივს, რომლისგანახლებაც ხდება რეგულარულად და ასევე მოიცავს აუდიო-ვიდეო მასალებს,გამოსვლებსა და სტატიებს. მთავარ გვერდზევეა განთავსებული ჯიჰადზეორიენტირებულ დაჯგუფებათა ჩამონათვალი და ანტიამერიკული ლოგო. იქვემოთავსებულია 25 ფაილი (გადმოწერის საშუალებით) ჩეჩნეთის, ავღანეთის,პალესტინისა და სხვა კონფლიქტების შესახებ და ყურადღება გამახვილებულიაჯიჰადის მილიტარისტულ ასპექტებზე. ერთ კლიპში ნაჩვენებია დაბომბვისშედეგად დაღუპულები ჩეჩნეთსა თუ სხვა ადგილებში. სხვაგან შესაძლოადანგრეული სავაჭრო ცენტრისა და პენტაგონის ნახვა, რომელიცშეპირისპირებულია ბენ ლადენის გამოსვლასთან და ერაყის, პალესტინის,ავღანეთისა და ქაშმირის კონფლიქტებში დაღუპულთა ფოტოებთან. Jehad.net-ისთვის უფრო “სულიერი” შინაარსია დამახასიათებელი, რომელსაც ყურანთანაკავშირებენ. საიტი შექმნილია კუვეიტში მცხოვრები ვინმე აჰმად ალის მიერ 2001წლის დეკემბერში, თუმცა ვებგვერდი დაარეგისტრირა უორჩესტერში (დიდიბრიტანეთი), ISP-ის კომპანიაში. მსგავსი მასალების გამოჩენა ბრიტანულ დაამერიკულ ISP-ში, 2002 წლის აპრილში განხორციელებული ავღანეთისკონფლიქტის ფონზე, ნამდვილად კურიოზული მოვლენა იყო. Jehad.net-ი არისერთ-ერთი ყველაზე მილიტარისტული მიმართულების მქონე საიტი. ვებგვერდირომელსაც ეწოდებოდა Taliban News, გაუქმდა, მაგრამ მისი აღდგენა მოხდა 11სექტემბრის ტერაქტიდან 6 თვეში. იგი დაარეგისტრირა ვინმე აბუ ჰადიაჰმა 2001წლის დეკემბერში. ეს ადამიანი იყო ნიუ-იორკში არსებული ერთ-ერთი კომპანიის

50

(Halal Flowers) თანამშრომელი. საიტი საკმაოდ მაღალ დონეზეა შესრულებული დამისი ძირითადი შინაარსია თალიბანის პერსპექტივები ავღანეთში, ჩეჩნეთში,პალესტინასა და სხვა რეგიონებში. ვებ გვერდზე საკმაოდ ბევრი ინფორმაციაა დაგააჩნია ბმულები Azzam-ისა და სხვა საიტებისაკენ.

ტექნოლოგიის განვითარებასთან ერთად ტერორისტების მიერ ინტერნეტისგამოყენებაც უფრო მეტად გავრცელდა. ტერორისტების საინტერნეტოკომუნიკაცია ხშირად შეიცავს მათ ოპერატიულ გეგმებს და მეთოდებს, რომელთაგაშიფვრის შემთხვევაშიც შესაძლებელია ანტიტერორისტული ბრძოლისმეთოდების შემუშავება, მათი ვინაობის დადგენა და ფონდების გადარიცხვებისშესახებ ინფორმაციის მოპოვება.

51

თავი IV. ეთნიკური წარმომავლობა და პატრიოტიზმი

4.1. IRA

IRA არის ირლანდიაში არებული ტერორისტული ორგანიზაცია, რომელიცწლების განმავლობაში იბრძოდა ირლანდიის დამოუკიდებლობისთვის, შემდეგ კიირლანდიის გაერთიანებისთვის. ყველაზე მნიშვნელოვანია ის ფატორი, რომირლანდიის გაერთიანებისთვის იგი იბრძვის ტერორიზმით და არა სხვა რაიმეფორმით. იმისათვის რომ კონფლიქტის არსს ჩავწვდეთ და ირას ტერორისტულიმოძრაობის მიზანი გავიგოთ, უნდა ვიცოდეთ ირლანდიის ისტორია, მის გარეშეჩვენ ვერ გავიგებთ, თუ რატომ აწარმოებს ირა ბრძოლას, რომლის ფორმაატერორისტული აქტები. ვერ გავიგებთ იმას, თუ რატომ მიაჩნია მას სწორი დაპერსპექტიული სწორედ ესეთი ძალადობრივი გზა, რატომ აირჩია ირამ ბრძოლისძალადობრივი ფორმა და არა კონსტიტუციური მშვიდობიანი გზა. ამის მიზეზისწორედაც რომ ისტორიული გამოცდილებაა.

4.2. ირლანდიის ისტორია

რადგან ირლანდიის ისტორიაზე მეტად ჩვენ ირას მოქმედების მოტივებისგაგება გვაინტერესებს, მოკლედ შევეხები ისტორიას და ყურადღებას გავამახვილებარჩეული სტრატეგიის ანუ ტერორიზმის გამომწვევ ფაქტორებზე.

1175 წელს ბრიტანიასა და დამარცხებულ ირლანდიას შორის დაიდოხელშეკრულება რომლის მიხედვით ირლანდია გაიყო ორად: აღმოსავლეთ ნაწილიინგლისს, ხოლო დასავლეთ ნაწილი კი ირლანდიას დარჩა, ამასთან ერთადირლანდიამ აღიარა საკუთარი თავი ინგლისის გვირგვინის ვასალად დამოხარკედ. ამ ხელშეკრულებამ გადაწყვიტა კუნძულის ბედი მრავალი ასწლეულისგანმავლობაში. ინგლისელი ბარონები ძალით დაეუფლნენ მათთვის ფეოდებისსახით მიცემულ მიწებს, განდევნეს იქაური ბელადები და შემოიღეს ინგლისურიკანონები და მმართველობის სისტემა. დროდადრო ირლანდიელები აწყობდნენაჯანყებებს რათა თავი დაეღწია ინგლისური უღელისგან მაგრამ უშედეგოდ.ინგლისელები ყოველ აჯანყებას სასტიკად ახშობდნენ და მოსახლეობასუმკაცრესად უსწორდებოდნენ. ასე გრძელდებოდა მეოცე საუკუნის პირველნახევრამდე.

1790-იან წლებში დაარსდა მოძრაობა „გაერთიანებული ირლანდიელები“,რომელის იდეალიც იყო ამერიკის ომი დამოუკიდებლობისთვის და საფრანგეთისრევოლუციის დემოკრატიული იდეალები. მოძრაობა „გაერთიანებულიირლანდიელები“ ისწრაფოდა ირლანდიელ ერის გაერთიანებისკენ, რათამიღწეულ ყოფილიყო თავისუფლება და თანასწორობა. თავდაპირველადთავიანთი მიზნის მისაღწევად მათ აირჩიეს მშვიდობიანი გზა, მაგრამ„გაერთიანებულ ირლანდიელებს“ ბრიტანული ხელისუფლება დაუპირისპირდა

52

რეპრესიებით. სწორედ ამ რეპრესიებმა გამოიწვიეს უკურეაქცია და ამას მოყვაშეიარაღებული აჯანყებები: 1798, 1803. 1848 და 1867 წლებში. 1803 წლიდან 1848წლამდე ირლანდიელ ერმა მობილიზაცია მოახდინა და გადაიქცა ერთ-ერთპირველ მასობრივ მოძრაობად პოლიტიკური რეფორმებისთვის ევროპაში. ისინიავტონომიას მოითხოვდნენ, მაგრამ ბრიტანული ხელისუფლება მათ მოთხოვნებსუარყოფდა.

1845-1852 წლებში დიდი შიმშილობის დროს, რომლის დროსაც დაახლოებითმილიონამდე ადამიანი დაიღუპა, ხოლო მილიონზე მეტმა ირლანდია დატოვა.(ძირითადად გადასხლდნენ ა.შ.შ-ში) ამ პერიოდისთვის ეროვნულ-განმანთავისუფლებელმა მოძრაობის გარკვეული დაღმასვლა შეინიშნება. ადგილიჰქონდა მხოლოდ მცირე მაშტაბის აჯანყება 1848 წელს, რომელიც მალევე სისხლშიიქნა ჩახშობილი.

1850-60-იან წლებში ირლანიდიელი პატრიოტების ახალმა თაობამ დაარსამოძრაობა Fenian, რომელიც პოპულარული გახდა ირლანდიის მოსახლეობისსაშუალო და ქვედა ფენებში. მათი მთავარი მიზანი გახლდათ ირლანდიისოკუპანტებისგან შეიარაღებული გზით გაენთავისუფლება და ირლანდიისრესპუბლიკის დაარსება. 1867 წელს მათ მოაწყეს აჯანყება, თუმცა ის უშედეგოგამოდგა. ეს აჯანყება ისეთ სისასტიკით იყო ჩახშული, რომ შემდეგი 49 წლისგანმავლობაში ირლანდიელებმა ვეღარ გაბედეს მსგავსი აჯანყების მოწყობა. ამ 49წლის განმავლობაში ირლანდიის ისტორიაში დაიწყო ინტენსიურიკონსტიტუციონალური ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის. მათ დაიწყესსაარჩევნო პოლიტიკა და მიწის რეფორმის კამპანია და ასევე ბრძოლა იმისთვის,რომ „ირლანდიული პარტია“ ბრიტანულ პარლამენტში მოხვედრილიყო. იმისმიუხედავად, რომ ირლანდიული პარტიამ მოახერხა თავისი ხალხის გაყვანაბრიტანულ პარლამენტში, ამ ორგანომ უარყო ირლანდიის თვითმართველობისკანონი. ეს მოხდა 1886 და 1893 წლებში.

ინგლისის ლიბერალურმა პარტიამ, რომელსაც მხარს უჭერდა „ირლანდიურიპარტია“ წარადგინეს ირლანდიის თვითმართველობის კანონპროექტი 1911 წელს.მაგრამ ამჯერადაც ირლანდიის უმრავლესობის ნება იგნორირებულ იქნა.ოპოზიციურმა კონსერვატულმა პარტიამ ბრიტანულ პარტლამენტშიიუნიონისტებთან ერთად ჩააგდეს ლიბერალთა კანონპროექტი ირლანდიისთვითმართველობის შესახებ. (დღესაც კი კონსერვატიული პარტია ანუ ტორებიოფიციალურად ცნობილები არიან როგორც იუნიონისტების მხარდამჭერიპარტია). იმ დროს როდესაც რესპუბლიკელები (ანუ ირლანდიელები) არ ეწეოდნენსამხედრო ბრძოლას, იუნიონისტურბმა და კონსერვატორებმა დაიწყესირლანდიის ტერიტორიაზე უკანონო შეიარაღების შეტანა და 1913 წელს შექმნესუკანონო შეიარაღებული ფორმირება „ოლსტერის მოხალისეთა ძალები“.კონსერვატული პარტია და ბრიტანეთის არისტოკრატია ემუქრებოდნენ დააშანტაჟებდნენ, ბრიტანეთის ლიბერალურ პარტიას, ირლანდიაში აჯანყებით, თუ

53

კი ლიბერალები ირლანდიას მისცემდნენ ავტონომიას. ამის საპირისპიროდირლანდიელმა ხალხმა შექმნა „ირლანდიის მოხალისეები“, რომლებიც შემდგომშიიქცნენ ირლანდიის რესპუბლიკურ არმიად (ი.რ.ა). ის დაარსდა 1913 წ ნოებრეში,რათა უზრუნველყო ირლანდიის მოსახლეობის უფლებების და პრივილეგიისდაცვა.

1914 წელს ნება დართულ იქნა ირლანდიის ტერიტორიაზე ყოველგვარიდაპრკოლების გარეშე იარაღის შეტანა. ლიბერალები ბრიტანეთის პარლამენტშიშეეწინააღმდეგენ ამას და სცადეს ჯარის მეშვეობით იარაღის შეტანის შეჩერება.ბრიტანელმა ოფიცრებმა და ამ ქვეყნის სამხედრო ელიტამ დაიწყო აჯანყება.ლიბერალებმა ამის გამო სასწრაფოდ დაიხიეს უკან და მეტი ამ საკითხს აღარშეხებიან. ხოლო მაშინ, როდესაც „ირლანდიელმა მოხალისეება“ დაიწყეს იარაღისშეტანა, (გაცილებით ნაკლები რაოდენობით ვიდრე იუნიონისტებს შემოჰქონდათ),ბრიტანულმა სამეფო პოლიციამ შეუტია მათ. დუბლინის ქუჩებში მოხდაშეჯახება, რის შედეგათაც ათასობით მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა.

როდესაც დაიწყო პირველი მსოფლიო ომი (1914 წ), პარტია„თვითმართველობის“ ლიდერმა მოუწოდა „ირლანდიის მოხალისეებს“ ებრძოლათინგლისელებთან ერთად. ამ მოწოდებამ გაყო ირლანდიის მოხალისეები ორნაწილად - პირველები შევიდნენ ბრიტანულ არმიაში, ხოლო მეორე ნაწილმა კიდაიწყო აჯანყებისთვის მზადება. ეგრეთწოდებული „სააღდგომო აჯანყება“.1916 წელი იყო მნიშვნელოვანი თარიღი ირლანდიის ისტორიაში. ბევრს მიაჩნია,რომ „პროკლამაცია რესპუბლიკაზე“ არის ირას ოფიციალურად დაარსებისთარიღი. ეს პროკლამაცია აცხადებდა ირლანდიის დამოუკიდებლობას დადეკლარაციას „თანაბარი უფლებები და თანაბარ შესაძლებლობის“ ყველაირლანდიის მოქალაქისთვის. სააღდგომო აჯანყება ჩახშობილი იქნა სისხლშიერთი კვირის შემდეგ და აჯანყებულთა 16 ლიდერი ბრიტანულმა სასამართლომსიკვდილით დასაჯა. ამ პერიოდში პარტია „თვითმართველობამ“ დაკარგაყველანაირი გავლენა ირლანდიელებზე. ირლანდიელები ხედავდნენ რომმშვიდობიანი გზა წარუმატებელი აღმოჩნდა, რომ ბრიტანეთს მხოლოდ ძალისპოლიტიკა ესმოდა. ამიტომ 1918 წლის არჩევნებზე ირლანდიელებმა ხმა მიცესპარტია შინ ფეინს, პარტია რომლის მიზანიც იყო ირლანდიის დამოუკიდებელრესპუბლიკის შექმნა. შინ ფეინმა „ირლანდიელ მოხალისეთა“ მხარდაჭერამოიპოვა და იქცა მის სამხედრო ძალად. 1919 წელს იმის შემდეგ რაც ბრიტანეთმაისევ უარყვეს ირლანდიის თვითმართველობის კანონ-პროექტი, შინ ფეინიგადავიდა აქტიურ პარტიზანულ მოძრაობაზე. „ირლანდიის მოხალისეებმა“შეიცვალეს სახელი „ირლანდიის რესპუბლიკური არმიად“ ამის საწინააღმდეგოდბრიტანელებმა საშინელი რეპრესიები დაიწყეს. მათ მოკლეს ირლანდიურ სამიქალაქის მერი რომელიც ასევე ირას წევრები იყვნენ, (დახოცეს ისინი სასამართლოსგადაწყვეტილების გარეშე). ამ პერიოდში საერთაშორისო საზოგადოებამ დაგმობრიტანელების მოქმედება ირლანდიაში. სამხედრო სიტუაცია იყო ირლანდიის

54

მთელ ტერიტორიაზე, უამრავი სახლი, ფაბრიკა განადგურებული იყო. ციხეებშიირლანდიელებს აწამებდნენ და კლავდნენ. საპასუხოდ ირა უფრო ეფექტურადიბრძოდა, პარტიზანულ ბრძოლებს. პარტიზანულ ბრძოლების ხელმძღვანელი დატაკტიკოსი-თეორეტიკოსი იყო ტომ ბერი. რომელიც ასევე ირას ლიდერი იყო.პარტიზანულმა ომებმა, დიდმა ეკონომიკურმა ზარალმა და საერთაშორისოიმიჯის შელახვამ, ბრიტანეთის ხელისუფლება აიძულა 1921 წელს ეცნოირლანდიის დამოუკიდებლობა. 1921 წლის ირლანდიის დამოუკიდებლობისშემდეგ 6 საგრაფომ განაცხადა ბრიტანეთის შემადგენლობაში დარჩენის შესახებ.მათი და დანარჩენი ირლანდიელების განმასხვავებელი ნიშანი რელიგიააღმოჩნდა.

სწორედ ჩრდილო პროვინციების დაკარგვის შემდეგ 1922 წელს ირა ორნაწილად გაიყო, ერთი მოითხოვდა მთლიანად ირლანდიის განთავისუფლებას. ესგახდათ სამოქალაქო ომის მიზეზი რომელიც გაგრძელდა 1923 წლამდე. 1923 წელსირამ უბრძანა თავის ჯარისკაცებს იარაღი ჩაებარებინათ. თუმცა ირამ არ აღიარა 6საგრაფოს გამოყოფა და მხოლოდ ჩრდილო ირლანდიის ანუ ოლსტერისტერიტორიაზე განაგრძო სამხედრო კამპანია.

ისტორიიდანაც კარგად ჩანს რომ ბრიტანეთისთვის კომპრომისზე წასვლაძალზე ძნელი იყო. იგი სულ უხეში ძალის პოლიტიკას აწარმოებდა ირლანდიელხალხის წინააღმდეგ. ირლანდიელებმა როდესაც დაიწყეს მშვიდობიანიკონსტიტუციური გზით ბრძოლა, ბრიტანეთთან მოლაპარაკებებზე, კომპრომისზეწასვლა, მათ მიიღეს რეპრესიები. ირლანდიელებს მეტი აღარაფერი არ დარჩენოდაიმის გარდა რომ სამხედრო ძალადობრივი გზით თავის უფლებები დაეცვა. არცერთი მშვიდობიანი ბერკეტი არ დაუტოვეს ბრიტანელებმა ირლანდიელებს რომზემოთ ნახსენები პრობლემები გადაჭრილიყო. ბრიტანულ-ირლანდიურურთიერთობას მრავალ საუკუნეებს ითვლის და ყოველთვის ამ ორ ქვეყნის მთავარმამოძრავებელ ძალას წარმოადგენდა სამხედრო ძალა. ბრიტანეთის იმპერიაარსდროს, პატარა დათმობებზეც კი არ მიდიოდა ირლანდიელ ხალხთან. თავისთავად ირლანდიელებიც შეეჩვიენ რომ თუ კი ბრიტანეთს არ აჩვენე ძალა, იგიდათმობებზე არ წავა. ირლანდიის დამოუკიდებლობის აღიარება ხომ მხოლოდმაშინ მოხდა რაც ირამ მძლავრი პარტიზანული ომი წამოიწყო დაირლანდიელებმა აჩვენეს თავის ძალა ბრიტანელებს. ასევე მიაჩნიათ დღესაც.

4.3. ნაციონალური მიზეზები ირლანდიის კონფლიქტში

ირლანიიდს დაპყრობის მიზეზი იყო კოლონიზაცია და მიწებიისგაფართოების სურვილი. ინგლისელმა და შოტლანდიელმა ფეოდალებმაწაართველ ირლანდიელებს მიწები და დაიწყეს ინგლისელთა მასიურიჩამოსახლება. ინგლისელი კოლონისტები დასახლდნენ ირლანდიის აღმოსავლეთდა ჩრდილო რაიონებში. ძირითადად ინგლისელი და შოტლანდიელი

55

ფეოდალებმა დაიწყეს მიწების ათვისება. ფეოდალები აღმოჩნდნენ ბრიტანეთისიმპერიის დასაყრდენი ირლადნიაში. იმ დროს როდესაც ირლადიის მოსახლეობისუმრავლესობას საკუთარი მიწა არ გააჩნდა, ბრიტანელი ფეოდალებს ყველაზემდიდარი მიწები ჰქონდათ ხელთ ჩაგდებული. 1921 წელს როდესაცდამოუკიდებლობა მოიპოვა ირლანდიამ, სწორედაც რომ ოლსტერისტერიტორიაზე სადაც ბრიტანელი მოსახლეობა ცხოვრობდა, გამოეყო დანარჩენირლანდიას. გამოყოფის მიზეზად წარმოაჩინეს რელიგიური ფაქტორი, რადგანმთლიანად ირლანდიის უმრავლესობა კათოლიკე იყო, ხოლო ჩამოსახლებულიკოლონისტები კი პროტესტანტები. იმ პერიოდში ირლანდიის ხელისუფლებადათანხმდა 6 საგრაფოს დაკარგვას მაგრამ მეორე ნაწლი ირა-სი წინააღმდეგიაღმოჩნდა რამაც გამოიწვია 1922 წლის სამოქალაქო ომი. 1923 წელს ირადამარცხდა. ასე რომ საგრაფოები ოფიციალურად ირლანდიას გამოეყო. თუმცადამარცხებულ ირას მიზანი გახდა ოლსტერის დაბრუნება. ირამ 1949 წლიდანგანაახლა ტერორისტული და პარტიზანული მოქმედებები ოლსტერისა დადანარჩენ ინგლისის ტერიტორიაზე. ეს საქციელი გასაგები იყო, რადგანაც თავისდროზე სწორედაც რომ იგივე მეთოდების გამოყენებით, ირამ მოახერხაირლანდიის განთავისუფლება.

დაახლოებით ანალოგიური სიტუაციაა აფხაზეთში, რუსების მიეროკუპირებულ საქართველოში ჩამოსახლებული აფსუების შედეგად, აფხაზეთმაჯერ ავტონომია მიიღო, ხოლო შემდგომში კი რუსეთის დახმარებით ომი წამოიწყოსაქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლების წინააღმდეგ და რუსეთისდასაყრდენი გახდა საქართველოში.

ბრიტანელებმა შეძლეს კონფლიქტი წარმოეჩინათ რელიგურ ფაქტორებით.თუმცა ჩრდილო ირლანდიის კონფლიქტი თავის არსით და ბუნებით არისეთნიკური კონფლიკტი.

4.4. რელიგიური ფაქტორები ირლანდიის კომფლიქტში

ჩრდილო ირლანდიის გამოყოფის ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზეზი იყორელიგიური ფაქტორი. იმ დროს როდესაც მთლიანად ირლანდიაში კათოლიკებიცხოვრობდნენ, ჩრდილო ირლანდიის ტერიტორიაზე პროტესტანტებიცხოვრობდნენ (მათ შორის თავად ეთნიკურად ირლანდიელიც იყო პროტესტანტი,რომელიც თავის თავს უკვე ბრიტანელად მიიჩნევდა). ჩრდილო ირლანდიაშიდაარსებულმა ორგანიზაციამ „ფორთოხლისფერიანმა საძმომ“ (რომელიცდაარსებაშიც ბრიტანეთის სპეცსამსახურები აქტიური ძალისხმევით) 1921 წელსირლანდიის დამოუკიდებლობის დროს, დიდი როლი ითამაშა, ჩრდილოირლანდიის ისტორიაში. მათ მოახერხეს ყველა პროტესტანტის შეკრიბადაახლოებით 70 ათასი კაცის და მათი მეშვეობით შეძლეს კათოლიკებთანდაპირისპირება. სწორედ ფორთოხლისფერიანმა საძმომ, გააღვივა რელიგიური

56

კომფლიკტი ირლანდიელებს შორის. ერთ-ერთი მოვლენა, რომლისგამოაშკარავებასაც ხელი შეუწყო ფუნდამენტალიზმმა, ეთნიკურინაციონალიზმია. ასე მოხდა ჩრდილოეთ ირლანდიაში სადაც ევანგელისტურიპროტესტანტიზმის აღმავლობა 1969 წლის ბობოქარი მოვლენების ერთ-ერთიშედეგი იყო. იან პეისლის მიერ გამოყოფილი თავისუფალი პრესვიტერიანულიეკლესიისა და დემოკრატიული იუნიონისტთა პარტიის მეშვეობითპოლიტიკურად ორგანიზებული ოლსტერის ფუნდამენტალიზმი ირლანდიისგაერთიანებას კათოლიციზმისა და რომის გამარჯვებას უთანაბრებდა. თვითპეისლი აქტიურად არასოდეს უწყობდა ხელს ამბოხებას, მაგრამ, მისიგანცხადებით, თუ გაერთიანება გაგრძელდებოდა, ეს პროტესტანტთაშეიარაღებულ წინააღმდეგობას გამოიწვევდა. პროტესტანტ, ისევე როგორცფუნდამენტალისტ მშორომელთა მიმართ აპელირების მეშვეობით პეისლიმ დამისმა მომხრეებმა „რკინისებურ უდრეკი ნებით“ აღჭურვეს ოლსტერისიუნიონიზმი და გზა გადაუღობეს იმ პოლიტიკურ მოძრაობებს. რომელთაცსაბოლოო ანგარიშში, ირლანდიის გაერთიანებისთვის შეეძლოთ მიეღწიათ.

ბრიტანელების ხელშეწყობით ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი მოძრაობაჩრდილო ირლანდიაში გადაიზარდა რელიგიურ კონფლიქტად კათოლიკებსა დაპროტესტანტებს შორის. ირასთვის მთავარი მამოძრავებელი ძალა რელიგია არყოფილა, მათი იდეალი არა კათოლიკობის გამარჯვება არამედ ირლანდიისმთლიანად განთავისუფლებაა და გაერთიანება წარმოადგენდა, რაც განასხვავებსიუნიონისტებისგან, რომლებიც ამ ბრძოლას წარმოაჩენენ რელიგიურ კუთხით.

არსებობს ნეოკონსერვატორული თეორია, რომლის მიხედვითაც თუ კიგინდა საზოგადოება ერთიანი იყოს, უნდა შექმნა მტრის ხატი. ბრიტანელებმამტრის ხატად ოლსტერში კათოლიციზმი შექმნეს და სწორედ რელიგიურგრძნობაზე აპელირებენ დღემდე. როგორ ახერხებენ ბრიტანელები რელიგიურგრძნობებზე აპელირებას? მარტივად. ბრიტანელებმა შექმნეს ირასალტერნატიული ტერორისტული დაჯგუფება, რომლების ძირითადი მიზანი არაირას წვრების განადგურება არამედ კათოლიკეების მოკვლა. სწორედაც ამ გზითშეძლეს ბრიტანელებმა რელიგიური კონფლიქტის გაჩაღება. მაშ ასე, ახლაგანვიხილოთ ირლანდიაში არსებული პროტესტანტული ტერორისტულიდაჯგუფებები რომელიც თვითონ ბრიტანეთის მიერ არის აღიარებული.

ა) ვოლონტერ ოლსტერელთა ძალებიგასამხედროებული პროტესტანტული დაჯგუფება. რომლებიც

ტერორისტებად არიან აღიარებული ირლანდიის, ბრიტანეთის და ა.შ.შ-ს მიერ.როგორც კი შეიქმნა მან ომი გამოუცხადა ირას და 1966 წელს მოკლა კათოლიკე-ბარმერი. მაგრამ პირველივე ლიკვიდაციის შემდეგ, ძალოვნებმა დააკავეს მათილიდერი ავგუსტ სპენსი და სასიცოცხლო პატიმრობა მიუსაჯეს. მაგრამ ტერაქტებიმაინც გაგრძელდა 1969 წელს ტერაქტების მოაწყეს „დროებით“ ირას აქციებისსაპირისპიროდ. 1971 წ. 4 დეკემბერს ააფეთქეს მაკჰურკას ბარი ბელფასტში

57

რომლის დროსაც 15 კათოლიკე მოკვდა. 1974 წ. 17 მაისს დუბლინში და მონჰანაშიმოაწყვეს ტერაქტები რომლის დროსაც 33 ადამიანი მოკვდა. 1980-იან წლებში მათგანაახლეს ტერაქტები. 1980-1994 წლამდე მათ ტერაქტებს ემსხვერპლა 350სამოქალაქო პირი, 8 პოლიტიკური შინ ფეინის წევრი, 12 ირას წევრი.

ბ) ოლსტერის დაცვის ასოციაციასამხედო დაჯგუფება შეიქმანა ოლსტერში ირასგან დასაცავად. მისი

ძირითადი მოთხოვნაა ოლსტერის დამოუკიდებლობის მოპოვება. თავს ესხმოდაკათოლიკებს და ირას წარმოადგენლებს. მათმა ტერაქტებმა შეიწირა 112 ადამიანიმათგან 78 მოქალაქე კათოლიკე. ამ ტერორისტლ დაჯგუფებების მთავარი მიზანიარის არა ირას განადგურება, არამედ კათოლიკების, რაც იწვევს შუღლსრელიგიურ ნიადაგზე. ირა-ს მთავარი მსხვერპლი არა მშვიდობიანი პროტესტანტიმოქალაქეები, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ის პირები ვინც თანამშრომლობენ დამუშაობენ ბრიტანულ ძალოვან სტრუქტურებში. ირა არ აღვივებს რელიგიურგრძნობებს. არც ერთი ირა-ს ლიდერის განცხადება არ ყოფილაანტიპროტესტანული. ისინი მხოლოდ და მხოლოდ მოითხოვდნენ ირლანდიისგანთავისუფლებას და გაერთიანებას. თავად ირლანდიის სამფეროვან დროშაზესტაფილოსფერი-ანუ პროტესტანტების ფერი, მწვანე ანუ ირლანდიელებისნაციონალური ფერი და თეთრია გამოსახული, რაც იმაზე მეტყველებს რომირლანდიისთვის არანაირი მნიშვნელობა არ ააქვს რელიგიურ ფაქტორს.

58

4.5. ირლანდიის რესპუბლიკური არმია

როგორც ზემოთ ვახსენეთ ირა ოფიციალურად დაარსდა 1916 წელს. იგიაქტიურად მოქმედებდა ირლანდიის განთავისუფლებაში. ძირითადად იმპერიოდში პარტიზანულ ომებს, აფეთქებებს, ბრიტანელ მაღალჩინოსნებისმკვლოლობებით იყო დაკავებული (ანუ ის რასა დღეს ჩვენ ტერორიზმსვუწოდებთ, თუმცა იმ პერიოდში და დღესაც კი, ირლანდიისგანთავისუფლებისთვის წარმოებულ ომს ისტორიკოსები არ აღიქვამენ როგორტერორისტების ომს კანონიერ ხელისუფლების წინააღმდეგ, არა ამ ომსისტორიკოსები წარმოაჩენენ როგორც სამართლიან ომს დამოუკიდებლობისათვის)დღეს დღეობით ირა-ს მიზანია გაანთავისუფლოს და გააერთიანოს ჩრდილოირლანდია (ოლსტერი) ირლანდიასთან. მას უპირისპირდება ბრიტანულიძალოვანი ორგანიზაციები და ასევე პროტესტანტული ტერორისტულიდაჯგუფება, „ოლსტერის ლოიალიზმი“.

1949 წელს თავის მოქმედების ცენტრი გადაიტანა ჩრდილო ირლანდიაში.1969 წელს ირამ დაიწყო საქალაქო პარტიზანული ომები, და დაიყო რამოდენიმეავტონომიურ დაჯგუფებად. ამ დაჯგუფებებმა დაიწყეს ტერორისტული აქტებისგამოყენება როგორც ჩრდილო ირლანდიის ტერიტორიაზე ასევე ბრინტანეთშიც.

1969 წლის 14 აგვისტოს კომფლიქტის მოგვარების მიზნით ლონდონმარეგიონში ჯარები გაგზავნა. ძალადობა დაიწყო ე.წ „სისხლიან კვირის“ (1972 წლის30 იანვარი) შემდეგ, როდესაც ბრიტანელმა ჯარისკაცებმა ცეცხლი გაუხსნესმომიტინგეებს რომლებიც ითხოვდნენ სამოქალაქო უფლებას ლონდონდერში(ჩრდილო ირლანდია), სროლი შედეგად დაიღუპა 13 ირლანდიელი.

1972 წლის 30 მაის ირამ გამოაცხადა სამხედრო წარმოების შეჩერების შესახებ,მაგრამ რადგან ბრიტანული ხელისუფლება არ წავიდა მათთან მოლაპარაკებებზე,ირამ განაახლა ტერაქტების მოწყობა ოლსტრიტში და ინგლისში.

ირას მახასიათებელი იყო - სატელეფონო ზარი 90 წუთით ადრე სანამტერაქტი მოხდებოდა და მერე აფეთქება რომელიმე ობიექტის, ეს იმიტომხდებოდა რომ ადამიანთა მხსვერპლი მინიმუმამდე დაყვანილიყო, მაგრამ ამის დამიუხედავად ის აჩვენებდა უხეშ ძალას. ირა იარაღს ღებულობდა ლიბიიდან. ირასმთავარი სამიზნე იყო ბრიტანული არმია, პოლიციელები და მოსამართლეები.

ირას პოლიტიკური ფრთა - შინ ფეინია, 1969 წელს პარტია დაიყო „დროებით“და „ოფიციალურ“ ფრთად. თუმცა ირას ორივე ფრთის მსხვერპლი იყობრიტანული არმია და სამეფო პოლიცია ოლსტრიტში. „ოფიციალურ“ ფრთასწარმოადგენდნენ მარქსისტები და „შინ ფეინის მუშათა პარტიის“ სახელსატარებდნენ

59

ირას ჰქონდა ორი პარალერული ორგანიზაცია:პირველი, რომელიც ჰგავდა რეგულარულ არმიის სტრუქტურას და რომელიც

იყოფოდა ბატალიონებად, ბრიგადებად და „სამხედრო ზონებად“ ბელფასტისბრიგადა „დროებითმა“ ირამ 1969-1970 წ ჩამოაყალიბა და მასში შედიოდა 1200-მდეკაცი.

მეორე, ავტონომიური „აქტიური დაჯგუფებები“ რომლებიც შედგებოდნენ 5-8კაციან დაჯგუფებებისგან, რომლებიც ძირითადად მოღვაწეობდნენ 1980-90წლებში. 1990 წ. ესეთი დაჯგუფებები 300 კაცს ითვლიდა.

„დროებითში“ შედიოდა „შიდა უშიშროების განყოფილება“ რომლებიცსამოქალაქო პირების ლიკვიდაციაზე მუშაობდნენ, რომლებიც ბნრიტანელხელისუფლებას ემსახურებოდა. „დროებითები“ ასევე პატრულირებას აკეთებდნენბევრ კათოლიკურ უბანში, განსაკუთრებით დერრში, რომლებიც მათ „თავისუფალზონად“ აღიარეს. ბრიტანელ და ოლსტერის ძალოვნების იქ ყოფნაარასასურველად გამოაცხადეს. ბრიტანელემა უარყვეს ბოევიკების მიერწარდგენინლი სტატუსის აღიარებამ, „სპეციალურ კატეგორიის“ შესახებ,რომელსაც მოყვა რამოდენიმე აქცია ციხეში (შიმშილი ციხეში დათვითმკვლელობები) ოლსტერის უნივერსიტეტის მონაცემებით „დროებითმა“ირამ გაანადგურა 1800 ადამიანი: 1100 ბრიტანეთის ჯარისკაცი, ოლსტერის სამეფოპოლიციელი, ოლსტერის დამცველი პოლკი. დაახლოებით 600 სამოქალაქო პირი,დანარჩენი- რესპუბლიკელი ან ლოიალისტი ბოევიკი, დაახ. 100 კაცი.

60

4.6. ირას მოქმედებების შედეგი

1985 წლის 15 ნოემბერს ციხე-სიმაგრე ჰილსბოროში (ჩრდ. ირლანდია)დაიდო ხელშეკრულება ირასა და დიდი ბრიტანეთის შორის, რომლითაც ირასმიეღოთ კონსულტატის სტატუსი, ჩრდილო ირლანდიის საკითხის მოგვარებაში.

დიდ ხნიანი მოლაპარაკებების შემდეგ ბრიტანეთსა და ირლანდიას შორის1993 წლის 14 დეკემბერს ხელი მოეწერა (დაუნგ-სტრიტის დეკლარაციას)რომლითაც მხარეები უარს ამბობდნენ ძალადობის ყველანაირი ფორმისგამოყენებაზე და უნდა შექმნილიყო საერთო პარტლამენტი და ხელისუფლებაჩრდ. ირლანდიაში. მაგრამ ხელშეკრულების განხორციელება გადაიდო რადგან, ამდროს ირამ ტერაქტები მოაწყო, ტყვიამრქვევით ჩაცხრილა ლონდონისაეროპორტი ჰიტროუ.

1994 წლის გაზაფხულზე ირამ გამოაცხადა „სამხედრო ოპერაციების შეწყვეტიშესახებ“ მაგრამ ბრიტანულ-ირლანდიურ ხელშეკრულების შემდეგ, მათ უარიგანაცხადეს განიარაღებაზე.

1998 წლის 15 აპრილს ბელფასტში დიდი ბრიტანეთის ხელისუფლებამ დაჩრდილო ირლანდიის პარტიების ლიდერებმა ხელი მოაწერეს „ხელშეკრულებაემოციურ პარასკევის“ რომ შექმნილიყო საერთო ორგანო რომელიც განიხილავდადა იმსჯელებდა ჩრდილო ირლანდიის სტატუსის შესახებ. მაგრამ კათოლიკებსადა პროტესტანტებს შორის მოლაპარაკება ჩაიშალა ახალმა ტერაქტმა ჩრდ.ირლანდიის ქ. ომაში 1998 წლის 10 სექტემბერს, რომლის დროსაც დაიღუპა 29ადამიანი.

2000 წელს მოლაპარაკებები ჩაიშალა ირასთან, ირას განიარაღების შესახებ.ჩრდ. ირლანდიის ასამბლეამ იარსება მხოლოდ ორი წელი, რომელიც დაითხოვეს.

2004 წლის იანვარს ლონდონში და დუბლინში შეიქმნა დამოუკიდებელიმონიტროინგის კომისია, რომელიც რეგულარულად აკვირდებოდა ჩრდ.ირლანდიაში სიტვაციებს. კომისიაში შედის ოთხი ადამიანი. (ბრიტანელი,ირალნდიელი, ოლსტერელი და ამერიკელი)

2005 წელს ირას ხელმძღვანელებმა ოფიციალურად განაცხადესშეიარაღებული მოქმედების შეწყვეტის შესახებ, იარაღის ჩაბარების შესახებ დაკომფლიქტის პოლიტიკურ გადაწყვეტის შესახებ. დაიწყო მოლაპარაკებების ახალიეტაპი.

კომისიის უკანასკნელ შეფასებით (2006) ირამ განიცადა რადიკალურიცვლილება. მისი დიდი სტრუქტურული ნაწილი დაითხოვეს, ხოლო მათი რიცხითშესაბამისად შემცირდა. დამკვირვებლების თვალსაზრისით ირა აღარ აპირებსტერორისტულ აქტების მოწყობას და ოლსტერის შეიარაღებულ დაჯგუფებებისდაფინანსებას. კომისიის დასკვნას ირას მოწინააღმდეგეებიც ეთანხმებიან - იანპეისლი, პროტესტანტულ დემოკრატიულ იუნიონისტური პარტიის ლიდერიაღნიშნავს რომ ირამ დიდი პროგრესი განიცადა იმით რომ ტერორისტულ აქტებზეუარი განაცხადა.

61

2006 წლის ოქტომბერში შოტლანდიის ქ. სენტ-ენდრიუში დაიწყომოლაპარაკებები ჩრდილო ირლანდიის ყველა პარტიის ლიდერს, ბრიტანეთისპრემიერ-მინისტერს და ირლანდიის შორის, რომ ოლსტერისთვის გადაეცათადგილობრივი სამთავრობო ორგანოები.

დასკვნა: ირას მოქმედებებმა ამჯერადაც აიძულა ბრიტანეთის ხელისუფლებადათმობებზე წასულიყო. 1972 წლიდან ჩრდ. ირლანდია იიმართებოდა უშუალოდგაერთიანებულ სამეფოს ცენტრალურ ხელისუფლების მიერ. ირამ კი აიძულაბრიტანეთის სახელმწიფო დათმობებზე წასულიყო. აქაც კარგად ჩანს რომსწორედაც აქტიურ ტერორისტულ მოქმედებების შედეგად ირა-მ მოახერხაბრიტანულ სახელმწიფოსთვის აეძულებინა დათმობებზე წასულიყო. სხვა გზამ არგაამართლა. იყო ისეთი შემთხვევები, როდესაც ბრიტანელი ძალოვნებიყოველგვარ კანონის დარღვევით, აკავებდნენ და ციხეში ჰყავდათ გამოკეტილიპოლიტიკური მოწინააღმდეგეები (მაგალითად პარტია შინ ფეინის ლიდერი ადამსჯერი, რომელიც დააპატიმრეს და ციხეში ჩასვეს სასამართლო პროცესების გარეშე.იგი ციხეში იმყოფებოდა 1973 წლიდან 1977 წლამდე.) ირამ ხელი ააღებინაბრიტანულ სახელმწიფოს უხეშ და უკანონო პოლიტიკის წარმოებაში. ასევებრიტანეთის ხელისუფლება იძულებული გახდა ირა მხარედ ეცნოთ. ასე რომდასკვნაში ჩვენ უნდა ვთქვათ, რომ ტერორისტულმა მოქმედებებმა შედეგიგამოიღო. როგორც აქამდე მთლიანად ირლანდიისთვის წარმოებულმა ომმამოიტანა შედეგი, ასევე ზუსტად ასევეთივე მოქმედებებმა ჩრდ. ირლანდიაშიმოიტანა შედეგი და აიძულა ბრიტანელები მთელ რიგ პოლიტიკურ დათმობებზეწასულიყვნენ.

მრავალი წლების მანძილზე ეს ადგილი გახლდათ მწარე ეთნო –პოლიტიკური კონფლიქტების ასპარეზი, ცნობილი როგორც “უსიამოვნებები”.დაპირისპირებული მხარეები იყვნენ ერთის მხრივ, ისინი, ვინც თავსნაციონალისტებად აცხადებდნენ, რომელთა უმეტესობა რომაელი კათოლიკებიარიან და მეორეს მხრივ ისინი, ვინც თავს იუნიონისტებად მიიჩნევდნენ, რომელთაუმეტესობა პროტესტანტები არიან. იუნიონისტებს სურთ ჩრდილოეთ ირლანდიადარჩეს გაერთიანებული სამეფოს ნაწილად, მაშინ როცა ნაციონალისტებსსურვილი აქვთ ის პოლიტიკურ ერთიანობაში იყოს დანარჩენ ირლანდიასთან.ზოგადად იუნიონისტები თავს თვლიან ბრიტანელებად (“ალტერმენებად”) ხოლონაციონალისტები კი ირლანდიელებად. თუმცა ეს იდენტობები არ არისორმხრივად ურთიერთგამომრიცხავი.

62

4.7. ETA

ევროპაში მოქმედი ტერორისტული ორგანიზაციებიდან აღსანიშნავია,აგრეთვე, ბასკების ტერორისტული ორგანიზაცია - ETA, რომელიც დაარსდა 1959წელს. იგი გამოდის პროკომუნისტური ლოზუნგებით და მიზნად ისახავს ბასკებისეროვნული სახელმწიფოს შექმნას და საფრანგეთის პროვინცია - ნავარის -მიერთებას.

4.8. ETA - ს ისტორიული წინამძღვრები

ბასკების ქვეყანა ესპანეთის ჩრდილოეთ ნაწილში მდებარეობს. მასში სამიისტორიული პროვინცია შედის: ალავა, ბისკაია და გიპუსკოა. ასევე ბასკურიპროვინციაა ნავარა, მაგრამ ესპანეთის მთავრობა მას ბასკურად არ აღიარებს.

ბასკეთი ესპანეთის შემადენლობაში XV საუკუნის ბოლოსა და XVI საუკუნისდასაწყისში შევიდა, თუმცა XIX საუკუნის შუა წლებამდე გარკვეულ უფლებებს(ე.წ. ფუეროსი) ინარჩუნებდა, კერძოდ, ჰქონდა საკუთარი კორტესი, სასამართლო,საბაჟო და საგადასახადო პრივილეგიები. სამხედრო სამსახურსაც ბასკები საკუთარტერიტორიაზე გადიოდნენ.

XIX საუკუნეში ესპანეთმა ეროვნული რაიონების – ბასკონიის, კატალონიისადა გალისიის ცენტრალიზაციისა და ძალდატანებით გაესპანელების პოლიტიკა

63

გააძლიერა, რასაც ბასკები დიდ წინააღმდეგობას უწევდნენ. ეს იყო ბასკების ე. წ.კარლისტურ ომებში მონაწილეობის ერთ–ერთი მთავარი მიზეზი, რის შედეგადაცალფონსო XII-ის მთავრობამ 1876 წელს თითქმის ყველა ფუეროსი გააუქმა. ამანგაამძაფრა ბასკების ნაციონალისტური მისწრაფებები. მით უმეტეს, რომ XIXსაუკუნის ბოლოს ბისკაიასა და გიპუსკოას პროვინციებში სწრაფად ვითარდებოდასამთამადნო და მეტალურგიული მრეწველობა, რის გამოც ეს პროვინციებიესპანეთის მსხვილ სამრეწველო ცენტრად იქცა. ამავე პერიოდში ეროვნულიაღმავლობის ფონზე ბასკების ნაციონალისტური პარტია შეიქმნა, რომელიცკათოლიკურ ეკლესიასთან იყო დაკავშირებული.

მიგელ პრიმო დე რივერას მმართველობის წლებში (1922–1930) ბასკებისეროვნული მოძრაობა იატაკქვეშეთში გაგრძელდა. 1931 წელს ესპანეთშირესპუბლიკური წყობის დამყარების შემდეგ ბასკების ეროვნული მოძრაობისახალი აღმავლობა დაიწყო. 1932 წლის 19 იანვარს პამპლონაში (ნავარა) შეიკრიბაალავის, ბისკაიის, გიპუსკოას და ნავარას მუნიციპალიტეტების წარმომადგენელთაასამბლეა, რომელმაც ბასკეთის ავტონომიის სტატუსი მოიწონა. მაგრამ ბასკეთმაავტონომია მხოლოდ 1936 წლის ოქტომბერში, სახალხო ფრონტის გამარჯვებისშემდეგ მიიღო. ავტონომია, ფაქტობრივად, 9 თვის განმავლობაში არსებობდა.დიდი წინააღმდეგობის მიუხედავად, ქალაქ გერნიკას დაბომბვის შემდეგ , 1937წლის ივნისის მეორე ნახევარში ფრანკოს მომხრეებმა ბასკების ქვეყანა დაიკავეს,რის შემდეგაც ავტონომია დაკარგა. 1939 წელს ფრანკოს მთავრობა ესპანეთისსათავეში მოვიდა და დაუყოვნებლივ გააუქმა რესპუბლიკის ყველასაკანონმდებლო აქტი, მათ შორის, კატალონიის და ბასკეთის ავტონომიურიუფლებები. ეკლესიის გარდა, ყველა დაწესებულებაში ბასკური ენა აიკრძალა.ავტონომიების გაუქმებამ ეროვნული მოძრაობის აღმავლობა გამოიწვია. ბასკებისნაციონალისტურმა პარტიამ არალეგალური მოღვაწეობა ემიგრაციაში გააგრძელა.

ფრანკოს დიქტატურასთან ბასკების ბრძოლა თავისუფლებისათვის სრულიმარცხით დასრულდა. ამიტომ ბასკი ნაციონალსტების ერთმა ნაწილმა ბრძოლისსხვა ფორმას–ტერორს მიმართა. მათ 1959 წელს დააარსეს ორგანიზაცია ეტა.

4.9. ETA –ს მოქმედების ეტაპები

პირველი ეტაპიეტა (ბასკ. Euskadi Ta Askatasuna – ბასკების სამშობლო და თავისუფლება),

შეიარაღებული ბასკური ნაციონალისტური და სეპარატისტული ორგანიზაციაა.ჯგუფი 1959 წელს დაარსდა და თავიდან სოციალურ მოძრაობას წარმოადგენდა დაანტიკოლონიალური ხასიათის იყო. შემდეგში თავი მან მარქსისტულ–ლენინურდაჯგუფებად გამოაცხადა, რომლის მიზანი არამარტო ბასკეთის მშენებლობა,არამედ სოციალიზმის მშენებლობაც იყო. მიზნის მისაღწევად ასეთი ტაქტიკა

64

აირჩიეს: მოქმედება–რეპრესია–მოქმედება. პრაქტიკაში ის შემდეგნაირადტარდებოდა:

1.ეტა ახორციელებს პროვოკაციული ხასიათის ძალადობრივ აქტსპოლიტიკური სისტემის წინააღმდეგ;

2. სისტემა პასუხობს „მასების“ წინააღმდეგ რეპრესიით;3. მასები პანიკითა და პროტესტით რეაგირებენ. ამის შემდეგ ეტა

ძალადობრივ აქტს ახორციელებს, რასაც მასა რევოლუციურ სიტუაციამდე მიჰყავს.

ეტა–ს მოქმედების პირველი ეტაპი დაარსებიდან 1975 წლამდე პერიოდს მოიცავს.ამ დროს ესპანეთში ფრანკოს ავტორიტარული რეჟიმი ბატონობდა. ამ დროს ეტა–სშეიარაღებული ბრძოლა ეროვნული, სოციალური და რელიგიურისამართლიანობისთვის განიხილებოდა როგორც ბრძოლა ფრანკისტული რეჟიმისწინააღმდეგ, ამიტომ მას მხარს უჭერდა არა მარტო ბასკების დიდი ნაწილი,არამედ მთელი ესპანეთის მოსახლეობის უმრავლესობა.ეტა–ზე პირველად 1968 წელს ალაპარაკდნენ, როცა მან თავისი პირველიმკვლელობა ჩაიდინა: სან სებასტიანში მოკლეს საიდუმლო პოლიციის უფროსი. ამწელს 1900 კაცი დააპატიმრეს და ზოგიერთი მათგანი სიკვდილით დასაჯეს. 1969–1970 წლებში ეტა–ს თითქმის ყველა ლიდერი დააპატიმრეს და სამხედროსასამართლოში გაასამართლეს.1970–იან წლებში ეტა–მ ბრძოლის ფორმები შეცვალა, რომლებიც ლათინურიამერიკის ტერორისტებისგან გადმოიღო. ეს იყო, ძირითადად, პოლიტიკურიმოღვაწეებისა და დიპლომატების გატაცებები. სულ 1968–1975 წლებშიტერორისტებმა 40 ადამიანის სიცოცხლე შეიწირეს. ამის გამო, 1973 წელსხელისუფლებამ დაპატიმრებული ტერორისტების დიდი ნაწილი სიკვდილითდასაჯა.

1973 წლის 20 დეკემბერს ეტა–მ თავისი ყველაზე გახმაურებული ტერაქტიმოაწყო: ტერორისტებმა გზის საფარქვეშ გვირაბი გაიყვანეს და იგი ასაფეთქებელინივთიერებით ამოავსეს. ამ გზაზე ესპანეთის პრემიერ–მინისტრს ადმირალ ლუისკარერო ბლანკოს უნდა გაევლო. აფეთქების შედეგად ბლანკო და ორი თანმხლებიპოლიციელი დაიღუპა.

1960–1970–იან წლებში ორგანიზაციაში განხეთქილება მოხდა. უთანხმოებაგამოიწვია კამათმა რეჟიმის წინააღმდეგ წარმოებული ბრძოლის შესახებ. 1968წელს ეტა–ს „ახალი ეტა“ გამოეყო, რომელიც, 1974 წელს თავის მხრივ „სამხედრო“და „პოლიტიკურ“ ფრაქციებად დაიყო. პირველი წმინდა ტერორისტული სსხისორგანიზაცია იყო, მეორე კი, არსებულ რეჟიმთან ბრძოლის მშვიდობიან,უმსხვერპლო გზას ქადაგებდა.

65

მეორე ეტაპი1975 წელს ფრანკოს გარდაცვალების შემდეგ მეფე ხუან კარლოსმა თითქმის

რადიკალურად შეცვალა ქვეყანაში არსებული ვითარება. 1978 წელს ესპანეთშიმიიღეს დემოკრატიული კონსტიტუცია, რომელიც სრულ პოლიტიკურ დასამოქალაქო თავისუფლებებს უზრუნველყოფს ისევე, როგორც ხელისუფლებისგანაწილებას ცენტრსა და რეგიონებს შორის. ლოგიკურად, ფრანკოსგარდაცვალების შემდეგ ეტა უნდა დაშლილიყო, რადგან პოლიტიკური სისტემა,რომლის წინააღმდეგაც ის იბრძოდა, აღარ არსებობდა. მაგრამ ეტა–ს სამხედროფრაქციის გეგმებში კვლავ შედიოდა ბასკების დამოუკიდებელი სახელმწიფოსშექმნის იდეა. ასეთი პოზიცია ესპანეთის ხელისუფლების უკმაყოფილებასიწვევდა.

1976 წლის ბოლოდან ეტა–მ ტერორისტული აქტები განაახლა. თავდასხმისმთავარ ობიექტებად იქცნენ სახელმწიფო აპარატის, სამხედრო და პოლიციისმაღალჩინოსნებ. იმ დროს ორგანიზაციის წევრთა რაოდენობა 500 კაცს აღწევდა,მათ შორის 200 მებრძოლი იყო, დანარჩენები კი მათი ხელშემწყობები იყვნენ.მებრძოლები 20–30 კაციანი ჯგუფებით მოქმედებდნენ, ძირითადად, ბასკეთსა დაესპანეთის დიდ ქალაქებში. მკვლელობის ყველაზე „საყვარელი“ მეთოდიმსხვერპლისათვის კეფაში ტყვიის სროლა იყო. დაზარალებულთა რაოდენობადღითიდღე იზრდებოდა. ბასკები სიამაყით აცხადებდნენ, რომ ესპანეთს არც ერთომში არ დაუკარგავს იმდენი გენერალი, რამდენიც ეტა–მ შეიწირა.

მკვლელობათა სერიამ ხელ–ფეხი გაუხსნა სამხედროებს, რომლებიცგადატრიალების გზით ხელისუფლებაში მოსვლას გეგმავდნენ. მათი სქმიანობისკულმინაციას ესპანეთის პარლამენტარების წარუმატებელი მცდელობაწარმოადგენდა. ეტა–ს იდეოლოგთა მოსაზრებით, სამხედრო გადატრიალება

66

მათთვის მომგებიანი იყო, ვინაიდან ეს ესპანეთის დემოკრატიის მოჩვენებითხასიათს გამოააშკარავებდა. მაგრამ ესპანეთის დემოკრატიამ ამ გამოცდას გაუძლო.

მესამე ეტაპიეტა–ს მოქმედების მესამე ეტაპი 1981–1986 წლებს მოიცავს. 1979 წლის 25

ოქტომბერს ბასკონიის მცხოვრებთა უმრავლესობამ, მიუხედავად ეტა–ს მხრიდანშანტაჟისა, მხარი დაუჭირა ავტონომიური სტატუსის მიღებას. ესპანურ ნაწილშისამმა ბასკურმა პროვინციამ ფართო ავტონომია მიიღო: ბასკები საკუთარგადასახადებს თვითონვე აგროვებენ და ანაწილებენ; აქვთ საკუთარი პოლიცია დაგანათლების სისტემა; ბასკური ენა ისწავლება სკოლებში; ხელისუფლებამ ბასკებისქვეყანას გადასახადები და განაკვეთები შეუმცირა. ყველაფერმა ამან ბასკონიისეკონომიკური აღმავლობა გამოიწვია. მოსახლეობაში რადიკალური განწყობილებაშესუსტდა. კანონმა ავტონომიის შესახებ ეტა არ დააკმაყოფლა. ის გადავიდამოქმედების ახალ პრინციპებზე–„ტერორი ტერორისათვის“. ამით ის საკუთარიმოსახლეობის უმეტესობის წინააღმდეგ გამოვიდა. ავტონომიის შესახებრეფერენდუმის მეორე დღესვე ეტა–ს წევრებმა მოკლეს ბასკი მუშა ჰერმანგონსალესი, რომელმაც სეპარატიზმი დაგმო. ამ მკვლელობამ ბასკი მოსახლეობისდიდი პროტესტი გამოიწვია. მოეწყო ფართომასშტაბიანი გაფიცვა ეტა–სწინააღმდეგ.

1982 წლის ოქტომბრის არჩევნებში ფილიპ გონსალესის სოციალისტურიპარტიის გამარჯვება დემოკრატიისაკენ საბოლოოდ შემობრუნების ათვლისწერტილი იყო. ფრანკოს დიქტატურის შემდეგ ეს იყო პირველი ხელისუფლება,რომლის წევრებსაც დისკრედიტირებულ რეჟიმთან კავშირი არ ჰქონია დაპირველი მემარცხენე მთავრობა რესპუბლიკის შემდეგ. ახალი ხელისუფლებაიმედოვნებდა, რომ ეტა მოკლევადიან ზავს დათანხმდებოდა, მაგრამ ეს იმედიმალე გაქარწყლდა. ახალი მთავრობის არჩევნებიდან რამდენიმე დღეში ეტა–სტერორმა კიდევ ერთი მაღალჩინოსანი გენერალი იმსხვერპლა. მართალია, იმ წელსეტა–მ საკუთარი „რეკორდის“ (1980 წლის 91 მკვლელობა) მოხსნა ვერ მოახერხა,მაგრამ მნიშვნელოვნად გაიზარდა მოსახლეობაში შემთხვევითი მსხვერპლისრაოდენობა. სეპატარისტული ორგანიზაციიდან ეტა თანდათან მაფიოზურ,კრიმინალურ დაჯგუფებად იქცა, რომელიც ნაციონალურ და რევოლუციურლოზუნგებს იყო ამოფარებული. გახშირდა ბანკების ძარცვა. ფართო ხასიათიმიიღო ბანკებიდან ე.წ. „რევოლუციური შესაწირის“ აკრეფამ, რასაცყოველწლიურად მილიარდ პესეტამდე შემოსავალი მოჰქონდა. ეტა–ს წევრებმადაიწყეს ადამიანების გატაცება, ყოველგვარი პოლიტიკური მოტივების გარეშე,მხოლოდ გამოსასყიდი თანხის მოთხოვნით; ჩაერთნენ ნარკოტიკების ბიზნესში;ფულს „ათეთრებდნენ“ ბანკებისა და სათამაშო დაწესებულების დახმარებით.

ეტა–ს პროვოკაციების საპასუხოდ, გონსალესის ადმინისტრაცია „ბინძურომში“ ჩათრეული აღმოჩნდა, რომლის მძიმე შედეგები ბასკურ საზოგადოებაში

67

გამოძახილს დღემდე პოულობს. 1983–1987 წლებში ოფიციოზის მიერჩამოყალიბებული ანტიტერორისტული განმათავისუფლებელი ჯგუფის ე.წ. გალ–ის (ესპ. GAL-Grupos Antiterrista de Liberation) ოპერაციებს 27 ადამიანი ემსხვერპლა.მათი უმრავლესობა ეტა–ს სახიზრად ქცეული საფრანგეთის ტერიტორიაზეგანხორციელდა. მართალია გალ–ის მსხვერპლთა მნიშვნელოვან ნაწილსტერორისტთა ლიდერები შეადგენდნენ, მაგრამ ამ ოპერაციებს საფრანგეთისმრავალი უდანაშაულო მოქალაქის სიცოცხლეც ემსხვერპლა. გალ–ის მიზანსმხოლოდ ეტა–ს ლიდერების განადგურება არ წარმოადგენდა. მათი საქმიანობისძირითადი მიზანი საფრანგეთის ხელისუფლებაზე ზეწოლა და საზოგადოებრივაზრზე ზემოქმედება იყო, რომელიც ეტა–ს გახიზნული წევრების მიმართტოლერანტობით გამოირჩეოდა. ფრანკოს რეჟიმის დროს ეტა–ს მებრძოლებსსაფრანგეთში პოლიტიკური თავშესაფრის მოთხოვნის უფლება ჰქონდათ.ესპანეთსა და საფრანგეთს შორის 1984 წლის 14 ივნისის ხელშეკრულებით, ეტა–სწევრებს წაერთვათ საფრანგეთში პოლიტიკური დევნილის სტატუსი. ამხელშეკრულებამ ეტა–ს 200 წევრს სამშობლოში დასაბრუნებელი გზა გაუხსნა,მხოლოდ იმ პირობით, თუ დანაშაულს აღარ ჩაიდენდნენ, საზღვრის უკანონოგადაკვეთის შემთხვევაში კი მათ დააკავებდნენ. ესპანეთის იმდროინდელმაშინაგან საქმეთა მინისტრმა ბარიონუევომ (ის მოგვიანებით, 1998 წელს გალ–ისმიერ ინსპირირებულ ადამიანთა გატაცებებში ამხილეს) პირველად ქვეყნისისტორიაში ეტა–ს ერთ–ერთ ხელმძღვანელს დომინგო იტურბო აბასოლოსნებისმიერ დროს და ნებისმირე ადგილას შეხვედრა შესთავაზა პრობლემებისსაბოლოო მოსაგვარებლად. 1984 წელს ანდორაში მკაცრად გასაიდუმლოებულიშეხვედრა გაიმართა. ეტა–ს ხელმძვანელობამ შემდეგი პირობები წამოაყენა:ნავარიის ინტეგრაცია ბასკთა ქვეყანაში, ყველა პარტიის (უმთავრესადიგულისხმებოდა ბასკების ნაციონალისტური პარტია ბატასუნა) ლეგალიზაცია,ესპანეთის პოლიციისა და ჯარის დანაყოფების ბასკეთიდან გაყვანა.მოლაპარაკებები უშედეგოდ დასრულდა.

სამაგიეროდ, 1986 წელს ესპანეთისა და საფრანგეთის ხელისუფლებამ დადოახალი ხელშეკრულება, რომელიც ითვალისწინებდა ერთობლივ ბრძოლასსაერთაშორისო ტერორიზმის წინააღმდეგ და კრძალავდა ეტა–ს წევრებისათვისპოლიტიკური თავშესაფრის მიცემას. ამის გამო ეტა–ს ერთ–ერთმა ლიდერმამუხიკო გარმენდამ თავის ქვეშევრდომებს მოუწოდა ყველა საქმისათვის თავისდანებება და მხოლოდ თავდასხმებსა და ტერორზე გადასვლა ფრანგიტურისტების, სატვირთო ავტომობილებისა და საექსკურსიო ავტობუსებისწინააღმდეგ.

გარდა იმისა, რომ 1984–1986 წლებში ეტა–მ სერიოზული დანაკარგებიგანიცადა, ასევე გაიზარდა ბასკი მოსახლეობის უკმაყოფილება მისი საქმიანობით.შეკრებაზე გაისმოდა მოწოდება: „რატომ უნდა ვიბრძოლოთ ეტა–ს

68

ხელმძღვანელობით, როცა ასეთი სახელმწიფო ისტორიულად არასოდესარსებობდა“. ამის შედეგად, ეტა–მ საგრძნობლად შეასუსტა აქტიურობა.

4.10. ETA 1980–იანი წლების ბოლოს და 1990–იანი წლების დასაწყისში

1987 წელს ტერორი ფრანგების წინააღმდეგ გაგრძელდა. საპასუხოდ, 1987–1992 წლებში საფრანგეთისა და ესპანეთის სპეცსამსახურებმა ტერორისტებსსაპასუხო დარტყმა მიაყენეს. მათ ეტა–ს 500–ზე მეტი აქტივისტი, მათ შორის,თითქმის ყველა ხელმძღვანელი დააპატიმრეს და გაასამართლეს. ორგანიზაციაუფრო მეტ იზოლაციაში აღმოჩნდა, ვიდრე მანამდე იყო. მეწარმეები უარსამბობდნენ ეტა–სთვის ფულის გადახდაზე, „რევოლუციურ შესაწირზე“. თავიიჩინა შიდა უთანხმოებამაც. ორგანიზაცია ათობით ძველმა აქტივისტმა დატოვა.1990–იანი წლების დასაწყისში ეტა–ს წევრთა რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა.მიუხედავად ამისა, 1990–იან წლებში ეტა–მ გააგრძელა ტერორისტულისაქმიანობა. მოხდა მისი „ახალი თაობის რეპროდუქცია“, რასაც უმთავრესად გალ–ის მიერ წარმოებულმა კამპანიამ, ე.წ. „ბინძურმა ომმა“, შეუქმნა საფუძველი. 1996წელს ესპანეთის ხელისუფლების სათავეში მოსულმა ხოსე მარია აზნარისმემარჯვენე–ცენტრისტულმა სახალხო პარტიამ დაგმო ტერორიზმის წინააღმდეგყოველგვარი უკანონო მეთოდის გამოყენება, მაგრამ საერთაშორისოორგანიზაციების ანგარიშები სრულიად საპირისპიროზე მეტყველებდა.

1995 წელს პალმა დე მალიორკაში დააკავეს მებრძოლები, რომლებიცესპანეთის მეფე ხუან–კარლოსზე აპირებდნენ თავდასხმას. ტერორისტები კვლავაფეთქებდნენ სარკინიგზო სადგურებს, ბანკებს, კლავდნენ პოლიციელებს,პოლიტიკოსებს, მოსამართლეებს. 1997 წელს მათ დიდი შეცდომა ჩაიდინეს–გაიტაცეს და მოკლეს ბასკეთის მუნიციპალური საბჭოს წევრი, ახალგაზრდაეკონომისტი მიგელ ბლანკო. მთელი ქვეყანა, დაწყებული მეფით, დამთავრებულირიგითი ესპანელით, ტერორისტებს უდანაშაულო ადამიანის განთავისუფლებასსთხოვდა. ამ მკვლელობამ კიდევ ერთხელ დაანახა ყველას მათი ნამდვილი სახე.ეტა–ს ავტორიტეტი მკვეთრად შეილახა. ქვეყანაში გაიმართა გრანდიოზულიდემონსტრაცია, რომელშიც 1,5 მილიონი ადამიანი მონაწილეობდა. მათი საერთოლოზუნგი იყო: „გუშინ არ გვიყვარდით, დღეს გვძულხართ!“ ხელისუფლებამგანაცხადა, რომ არ წავა მოლაპარაკებაზე ტერორისტებთან, სანამ იარაღს არდაყრიან.

1998 წელს ორგანიზაციამ ე.წ. ლიზარას დეკლარაციით ტერაქტებზედროებით უარი განაცხადა. ეს ჩრდილოეთ ირლანდიის სამშვიდობო პროცესისანალოგიური იყო. თვითგამორკვევის მოთხოვნა დეკლარაციის ბოლო სტროფიიყო. ამასვე ითხოვდნენ ბასკეთის ნაციონალისტური პარტიის ზომიერი ფრთისწარმომადგენლები, რომლებმაც მზადყოფნა გამოთქვეს ეტა–სთან ერთადდამოუკიდებელი ბასკური ინსტიტუტების ჩამოყალიბებაში მონაწილეობისმიღებაზე. სწორედ ამის სანაცვლოდ ეტა შეიარაღებულ წინააღმდეგობაზე უარს

69

ამბობდა. საყურადღებოა, რომ აღნიშნული დეკლარაცია მადრიდის მედიამ დაპოლიტიკურმა ისტებლიშმენტმა ლანძღვის საგნად აქცია. ბასკეთისსუვერენიტეტისათვის მშვიდობიანი ბრძოლის გზა მათ გაცილებით მეტსაფრთხედ აღიქვეს, ვიდრე ეტა–ს ტერორისტული კამპანია. ესპანეთის მთავრობაშიშობდა, რომ ამის შემდეგ ბასკი და კატალონიელი რადიკალები ერთიანნაციონალისტურ ალიანსს ჩამოაყალიბებდნენ.

4.11. ETA XXI საუკუნის დასაწყისში

ესპანეთის პოლიციის განცხადებით, 2000 წლისათვის ეტა–ს მხოლოდ სამიდაჯგუფება მოქმედებდა, თითო 5–6 კაცის შემადგენლობით, ერთი ბასკებისქვეყანაში, მეორე–მადრიდში, მესამე კი– მობილური ჯგუფი. 2001 წლის 11სექტემბრის ტერაქტმა თითქოს ეტა–ს ტერორზე ხელი ააღებინა, მაგრამ უკვეოქტომბერში მოხდა მორიგი აფეთქება მადრიდსა და ვიქტორიაში, რამაც ასობითადამიანი დააზარალა. ბატასუნამ დაგმო ეტა–ს ძალადობა, თუმცა ბასკთა ქვეყნისსუვერენიტეტის მიმართ თავის პოზიციაზე უარი არ უთქვამს. პარტია ორმხრივიზეწოლის ქვეშ აღმოჩნდა, ერთი მხრივ, მადრიდი მას ტერორისტებთან და„სეპარატისტებთან თანამშრომლობაში“ ადანაშაულებდა, მეორე მხრივ კი, ეტა–სმხარდამჭერები მას ესპანეთის მთავრობასთან კოლაბორაციონიზმში სდებდნენბრალს.

70

2003 წელს ესპანეთის სასამართლომ აკრძალა ბატასუნას საქმიანობა. ერთხანსმან არალეგალურად გააგრძელა მუშაობა. დრესაც ამ ორგანიზაციას ეტა–სპოლიტიკურ ფრთად განიხილავენ.

2004 წელს მადრიდის ცენტრალურ სადგურზე აფეთქებების სერია მოხდა.ეჭვი ეტა–ზე აიღეს, თუმცა ბატასუნას ლიდერმა არნოლდო ოტეგამ ეტა–ს კავშირიამ სისხლიან და ტრაგიკულ მოვლენასთან გამორიცხა. მან დამნაშავედ არაბულიწინააღმდეგობა დაასახელა. სამართალდამცავები ამ ვერსიას არ გამორიცხავდნენ,მით უმეტეს, რომ ესპანეთი როგორც აშშ–სა და დიდი ბრიტანეთის სტრატეგიულიმოკავშირე, უკვე დიდი ხანია ალ–ქაიდას პოტენციურ სამიზნედ განიხილებოდა.თუკი ტერაქტის უკან ეტა–ს კვალი იქნებოდა, ეს ბასკი ტერორისტების ტაქტიკისშეცვლის ნიშანი გახდებოდა. აქამდე ისინი მხოლოდ ლოკალური დამცირემასშტაბიანი აფეთქებებით იფარგლებოდნენ და მათ მსხვერპლს,ძირითადად, ესპანეთის შეიარარებული ძალების ან მთავრობის წარმომადგენლებიშეადგენდნენ.

4.12. ინსტრუმენტალიზმი

ირა-ს და ეთა-ს მაგალითში გარკვევით გამოჩნდა ინსტრუმენტალიზმი,რომელიც გულისხმობს, რომ ეთნიკური და ნაციონალური იდენტურობა არისმოხერხებული ინსტრუმენტი დაპირისპირებული ელიტარული ჯგუფების ხელშიმასების მხარდაჭერის მოსაპოვებლად ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში.

პოლ ბრასის (ინსტრუმენტალიზმის დამაარსებელი) თეორია რამდენიმესაბაზისო წინამძღვარს ეყრდნობა:

1) ეთნიკური იდენტურობის ცვალებადობა, ეთნიკური თვითშეგნების ზრდადა მისი ტრანსფორმაცია ნაციონალიზმში არავითრ მოულოდნელობას არწარმოდგენს. პირიქით, კულტურული იდენტურობის პოლიტიზაციაშესაძლებელია მხოლოდ ეთნიკური თვითშეგნების გარკვეულ დონეზე დაგარკვეულ წინააღმდეგობის გაწევა ზრდა და მისი ტრანსფორმაციანაციონალიზმში არავითრ მოულოდნელობას არ წარმოდგენს. პირიქით,კულტურული იდენტურობის პოლიტიზაცია შესაძლებელია მხოლოდ ეთნიკურითვითშეგნების გარკვეულ დონეზე და გარკვეულ პირობებში.

2) ეთნიკური კონფლიქტები არ წარმოიშვება კულტურული განსხვავებებისადა შეუთავსებლობის გამო, არამედ მისი მიზეზია პოლიტიკური და ეკონომიკურიფაქტორები, რომლებიც ელიტარულ ჯგუფებს შორის დაპირისპირების ფორმასიღებს.

3) ეს დაპირისპირება გავლენას ახდენს შესაბამის ეთნიკურ ჯგუფებზე,რადგან მათი კულტურული ფორმები, ფასეულობები და პრაქტიკული ქმედებებიხდება პოლიტიკური რესურსი ელიტარებისთვის, მათ ბრძოლაში ძალაუფლების

71

და პრესტიჟისათვის. ისინი გადაიქცევიან სიმბოლოებად, რომლებიც აადვილებენპოლიტიკური იდენტურობის ფორმირებას.

4) ყველა წინამძღვარი გვიჩვენებს, რომ ეთნიკური იდენტურობის პროცესიდა მისი ტრანსფორმაცია ნაციონალიზმში შეუქცევადია. დამოკიდებულნი არიანრა პოლიტიკურ და ეკონომიკურ გარემოებებზე, ელიტარებმა შეიძლება„გადაითამაშონ“ ეთნიკურ განსხვავებებზე და ეძებონ თანამშრომლობისშესაძლებლობები სხვა ჯგუფებთან და სახელმწიფო ხელისუფლებსთან.

ეთნორელიგიური ტერორიზმის გათვალისწინებით, შესაძლებელიაგამოვყოთ თანამედროვე ტერორიზმის გამომწვევი რამოდენიმე ძირითადიმიზეზი.

1. ეთნიკური და რელიგიური საზღვრების შეუთავსებლობა და აქედანგამომდინარე ერთი ნაციის მხრიდან მეორის მიმართ, ერთი აღმსარებლობისმხრიდან მეორის მიმართ ტერიტორიული და პოლიტიკური პრეტენზიებისწარმოშობა, ასევე გადამეტებული მისწრაფება, რომ გახადონ ქვეყანამონორელიგიური ან მონონაციონალური.

2. რომელიმე ეთნორელიგიური, ნაციონალური ჯგუფის ან ორგანიზაციისმისწრაფება ხელში ჩაიგდოს სახელმწიფო ხელისუფლება დანარჩენისახელმწიფოსაგან გამოყოფის (სუვენერიზაციის) გზით (მაგ. ავღანეთი). ამგვარიმისწრაფება ხშირად წარმოიქმნება ცალკეული ეთნიკური და რელიგიურირეგიონების მიმართ ცენტრალური ხელისუფლების მიერ გატარებული მოუქნელიდა გაუაზრებელი პოლიტიკის შედეგად, ასევე იერარქიული სტრუქტურებისშეცვლის პროცესში ნეიტრალიზაციის აუცილებელი პირობებისგაუთვალისწინებლობის, არსებული ძალთა და შესაძლებლობების ბალანსისდარღვევის, არსებული ეთნოსისა ან აღმსარებლობის წარმომადგენლებისუფლებების შელახვის შედეგად.

3. რომელიმე ნაციის ან რელიგიური (პროფესიული) ჯგუფის საკუთარინაციონალური (რელიგიური) იდენტურობის შენარჩუნებისკენ მისწრაფება. სხვაკულტურების, ხელისუფლების ან სხვა სტრუქტურებისა და ორგანიზაციების მიერუცხო ცხოვრების წესის, კულტურის, ღირებულებებისა და სოფლმხედველობისთავზე მოხვევისათვის წინააღმდეგობის გაწევა. არსებობს ვარაუდი, რომზოგიერთი მუსლიმანური თანამეგობრობის დასავლური კულტურისადმიგანსაკუთრებით მტრული დამოკიდებულება, რომელიც თავის მხრივ საზრდოსაძლევს მათ ტერორისტულ მისწრაფებებს, გამოწვეულია სწორედ დასავლური დამთლიანად ქრისტიანული (ზოგჯერ საკმაოდ აგრესიული) სტანდარტებისა დამიზნებისადმი აქტიური შეუთავსებლობით.

4. ნაციონალური ან რელიგიური ჯგუფის საკუთარი მიწის, კულტურის, ენის,სიმბოლოების და სულიერებისადმი ზედმეტი სიმბიოზური კავშირი, რომელიცჩამოყალიბებულია „დიდი დედის“ ხატის სახით. მისი ნებისმიერი სახით ხელყოფა

72

კი, წარმოქმნის ტოტალური კატასტროფის შიშს და შესაბამისად ხდება მისიდაცვისათვის განკუთვნილი ზოგჯერ ყოვლად მიუღებელი საშუალებისგამართლებაც კი. აღზრდიდან გამომდინარე, ამგვარი დამოკიდებულებაწარმოშობს, როგორც პატრიოტიზმს, ასევე უკიდურეს ნაციონალიზმს, მისიტერორისტული გამოვლინებებითურთ.

5. ერთი კულტურის, ქვეყნის ან სოციალური და ეთნორელიგიური ჯგუფებისმიერ სხვა ჯგუფებისადმი, რომლებიც არიან უფრო მდიდარი და ძლიერი,რომელთა წარმომადგენლები ეწევიან უფრო პრესტიჟულ და უზრუნველყოფილცხოვრების წესს, შეუძლიათ თავზე მოახვიონ და უკარნახონ საკუთარი ცხოვრებისწესისა და სტანდარტის პირობები, მიმართული მწვავე შური, ზიზღი დასიძულვილი. სწორედ ასეთი გრძნობა შეიძლება დაეუფლოს ქრისტიანულირელიგიის მიმდევარსაც, რომელიც არის ღატაკი (თუნდაც იმის გამო, რომ არ სურსმუშაობა) თავისი მდიდარი მეზობლის მიმართ, რომლის სახლი და საკუთრებაცხსენებული მიზეზის გამო შეიძლება უბრალოდ გადაწვას.

73

თავი V. რელიგია, იდეალიზმი და ფანატიზმი

5.1. რელიგია და კონფლიქტი

1998 წლის ოსლოს დეკლარაცია რელიგიისა და რწმენის თავისუფლებისშესახებ აცხადებს, რომ: „რელიგიები და აღმსარებლობები ასწავლიან მშვიდობასადა კეთილ ნებას“. მშვიდობა და შერიგება, ყველა რელიგიური დოქტრინისარსებითი ნაწილია. მაშინ, რატომ ხდება, რომ დღეს მოწმენი ვართ რელიგიებისსულ უფრო ხშირი თანამონაწილეობისა კონფლიქტებში? ხშირად რთულია იმისგარჩევა, რელიგია კონფლიქტის საფუძველია თუ ის, უბრალოდ, ბოროტად არისგამოყენებული სხვა მიზნებისთვის. ამ ორი პოზიციის გამიჯვნა აუცილებელია. თ.კ. ოომმენი ამბობს, რომ „რელიგია, როგორც ასეთი, არ შეიძლება საკუთარ თავშიკონფლიქტის დამოუკიდებელ წყაროს მოიცავდეს."თუ კოსოვოს კრიზისს,სუდანსა და ჩრდილოეთ ირლანდიის მაგალითებს გადავხედავთ რელიგიაძალადობის წყაროდ მაშინ იქცევა, როცა მას სახელმწიფოსთან, ერთან ან ეთნოსთანაიგივებენ.

XX ს.-ის 80-იანი წლებიდან მუსლიმურ სამყაროში გამოიკვეთა კიდევ ერთიტენდენცია – ნეოფუნდამენტალიზმი, რომლის წარმომადგენლები აქტიურადჩაებნენ პოლიტიკურ პროცესებში და ცდილობენ სხვადასხვა, არჩევნების თუშეიარაღებული, გზით მოვიდნენ ხელისუფლების სათავეში. საშიში ფორმებიმიიღო ისლამურმა ექსტრემიზმმა. მეოცე საუკინის მეორე ნახევარში ისლამურიექსტრემისტული ორგანიზაციების რიცხვის ზრდა არაბულ ქვეყნებში (სირია,ეგვიპტე, ალჟირი, საუდის არაბეთი, იორდანია, ლიბანი, ისრაელის მიეროკუპირებულ პალესტინელთა ტერიტორიებზე) შეიძლება დაკავშირებული იქნას,პირველ რიგში, იმ სოციალურ და ეკონომიკურ პრობლემებთან, რომლებიცდამახასიათებელი იყო არაბული და მუსლიმური სამყაროს დიდი ნაწილისათვის.კომუნიზმის და აღმოსავლეთის ბლოკის სოციალისტური ბანაკის რღვევამ შექმნაიდეოლოგიური ვაკუუმი. მას წინ უძღოდა საშინაო და საგარეო წარუმატებლობებიარაბული სახელმწიფოების რეჟიმებისა, რომლებიც თავიანთ იდეოლოგიურშთაგონებას იღებდნენ გარედან, ლიბერალიზმის და სოციალიზმის კონცეფციებისსახით. ამ სიძნელეებმა აიძულა ბევრი მუსლიმი, მიბრუნებულიყო რადიკალურიისლამისკენ, რომელიც სთავაზობდა მათ ხსნას ყოველდღიური ცხოვრებისსიძნელეებისგან, აძლევდა სოციალური სამართლიანობის იმედს და იმის იმედს,რომ რელიგია გასცემდა პასუხს ყველა მათ სურვილზე. მაგრამ თუ “ისლამისკენმობრუნება” მიზნად ისახავს საზოგადოების ეტაპობრივ “გამოსწორებასა” დაყოველდღიურ ცხოვრებაში რელიგიის ფასეულობების დანერგვას,ექსტრემისტულმა ისლამურმა ორგანიზაციებმა ეს მოწოდება გადააქციესთავიანთი პოლიტიკური მიზნების მისაღწევ იარაღად – იქნება ეს ძალაუფლებისმოპოვებისათვის ბრძოლაში დემოკრატიული პროცესების თუ არალეგალურისაშუალებების ძალადობის და ტერორის გამოყენება. ტერორითა და მოსახლეობის

74

დაშინებით ექსტრემისტები ცდილობენ სეკულარიზაციის ტემპების შეჩერებას დასაზოგადოებრივი ცხოვრების სრულ ისლამიზაციას. არაბული სამყაროს ზოგიერთნაწილში ექსტრემიზმი გახდა რიგი ისლამისტური ორგანიზაციების იარაღიისრაელის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ეს ორგანიზაციებია, მაგალითად, ჰიზბ ალლაჰილიბანში, ისლამური ჯიჰადი და ჰამასი პალესტინაში.

იმისათვის რომ ნათლად გამოჩნდეს თუ რა წვლილი შეაქვს რელიგიისგამიზნულად ქადაგებას, რომელიც ძირითადად ხორციელდება თარიკატების,სხვადასხვა სექტებისა და ჯემაათების მიერ, რას იწვევს რელიგიისადმიფანატიზმი როცა იგი გამოიყენება სხვადასხვა ტერორისტული ორგანიზაციებისმიერ, ამისათვის ვამჯობინებ განვიხილო ჰამასის იდეოლოგია, სტრატეგია,მიზნები და კავკასიაში დამკვიდრებული ვაჰაბიზმი.

5.2. HAMAS

5.2.1. ჰამასის ჩამოყალიბება

გაეროს 1947 წ. №181 რეზოლუციით განსაზღვრული პალესტინისტერიტორიის სრული ოკუპაცია და იქ ებრაული დასახლებების შექმნა, არაბთაშეურიგებელი პოზიცია ისრაელისადმი, რომელსაც მორალურად დამატერიალურადაც მხარს უჭერდა ისლამური სამყარო (ამის ნიმუშია ისლამურიკონფერენციის ორგანიზაციის დადგენილებები), იყო საფუძველი მუდმივიუნდობლობისა და დაპირისპირების შემდგომი ესკალაციისა, რაც 1987-1993წლებში გადაიზარდა პალესტინაში ინთიფადას (სახალხო აჯანყების) სახელითცნობილ დიდ ამბოხებაში. პალესტინის გადაუჭრელმა პრობლემამ ბიძგი მისცატერორორისტული ორგანიზაციების აღმოცენებას. საფრთხე შეექმნა მშვიდობასარა მარტო რეგიონალური, არამედ მსოფლიო მასშტაბითაც. პალესტინისლოკალური პრობლემა გლობალურში გადაიზარდა. მის გადაწყვეტაში, საკუთარიიდეოლოგიური, გეოპოლიტიკური და ეკონომიკური ინტერესებიდანგამომდინარე, მონაწილეობდნენ როგორც რეგიონის ქვეყნები, ისე მსოფლიოსდიდი სახელმწიფოები.

ჰამასი არის ნაწილი მუსლიმი ძმების ორგანიზაციისა, რომელიც XX ს. 80-იანწლებამდე მთავარი ისლამური მოძრაობა იყო პალესტინაში. მუსლიმი ძმების ესორგანიზაცია, რომელიც 1928 წ. ჩამოაყალიბა ეგვიპტელმა რელიგიურმა დაპოლიტიკურმა მოღვაწემ ჰასან ალ-ბანამ, მთლიანად უარყოფს დასავლურპრინციპებს და ეფუძნება პანისლამიზმის იდეებს, მიზნად ისახავს ისლამისგავრცელებასა და ისეთი საზოგადოების აშენებას "ისლამური სამართლიანობისპრინციპებზე", სადაც მკაცრად იქნებოდა დაცული ყურანისა და შარიათისნორმები. მუსლიმი ძმების პირველი კონტაქტი პალესტინელებთან 1935 წ.დამყარდა, ხოლო ორგანიზაციის პირველი განყოფილება 1945 წ. გაიხსნა

75

იერუსალიმში. ისრაელის მიერ ღაზას სექტორისა და იორდანეს დასავლეთინაწილის ოკუპაციას (1967 წ.) თანდათან მუსლიმი ძმების აქტივიზაცია მოჰყვა. მათმოახერხეს თავიანთი მოღვაწეობის ლეგალიზაცია და 1973 წ. დააარსესსაზოგადოებრივი ორგანიზაცია ალ-ისლამია/ისლამური ასოციაცია. ასოციაციისწევრები, თავდაპირველად, თავს არიდებდნენ ისრაელის საოკუპაციო არმიასთანშეტაკებებს და იფარგლებოდნენ ფართო საქველმოქმედო საქმიანობით.

1987 წ. დეკემბერში, ისრაელის მიერ (1967 წ. ივნისის ექვსდღიანი ომისშედეგად) ოკუპირებულ ღაზას სექტორსა და მდ. იორდანეს დასავლეთ ნაპირზედაიწყო პალესტინელ არაბთა ამბოხი - ინთიფადა ისრაელის საოკუპაციო რეჟიმისწინააღმდეგ. დემონსტრაციები, გაფიცვები, ისრაელის საქონლის ბოიკოტი დაარეულობები (ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების გარეშე), მიუხედავადისრაელის ხელისუფალთა საპასუხო მკაცრი ღონისძიებებისა, 1993 წლამდეგრძელდებოდა. ინთიფადას ხელმძღვანელობდა იატაკქვეშეთში მოქმედიგაერთიანებული ეროვნული ხელმძღვანელობა (გეხ). გეხი გამოსცემდაპროკლამაციებს, მოსახლეობას აძლევდა სათანადო ინფორმაციასა დადირექტივებს. მას ჰქონდა კავშირი პალესტინის განმათავისუფლებელიორგანიზაციათან (pgo) თუნისში. გეხ-თან თანამშრომლობდა პალესტინისისლამური ექსტრემისტული ორგანიზაცია ისლამური ჯიჰადი, მაგრამ არემორჩილებოდა მას და ინარჩუნებდა მოქმედების თავისუფლებას. ინთიფადას(ამბოხების) დაწყებამ დასავლეთ ნაპირზე და ღაზას სექტორში მუსლიმი ძმებიუპრეცედენტო პრობლემის წინაშე დააყენა. წლების განმავლობაში, სოციალურ დასაგანმანათლებლო საქმიანობაზე კონცენტრაციის შემდეგ, მოძრაობის ლიდერებმააღმოაჩინეს, რომ ჩამორჩნენ იმ პროცესებს, რომლებიც ოკუპირებულტერიტორიებზე მიმდინარეობდა. მათი ორგანიზაციის მნიშვნელობა ეჭვის ქვეშდადგა. ამ ტენდენციას უფრო საგრძნობს ხდიდა ისლამურ ბანაკში მუსლიმიძმების მეტოქის - ისლამური ჯიჰადის გავლენის ზრდა. მუსლიმი ძმებისორგანიზაციის წევრებმა ასპარეზი, ძალაუნებურად, ამ მეამბოხე ორგანიზაციასდაუთმეს, რამაც მათი ხელმძღვანელობის ავტორიტეტის საგრძნობი დაცემაგამოიწვია. ისლამური ჯიჰადის მიერ მუსლიმი ძმების წინააღმდეგ მიმართულიკრიტიკა გამოწვეული იყო ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტსა და ეროვნულბრძოლაში საძმოს პასიური პოზიციით. მუსლიმმა ძმებმა აუცილებლად ჩათვალესპალესტინელი ხალხის მხარდაჭერის დაბრუნება. სწორედ ამ მიზნისგანსახორციელებლად, ჩამოყალიბდა ისლამური წინააღმდეგობის მოძრაობა,ჰამასი. (ჰამასი არაბულად ნიშნავს “ენთუზიაზმს”, “გულმოდგინებას”. თავადჰამასი თავის სახელს განმარტავს როგორც “ძალასა და მამაცობას”) მისიხელმძღვანელი გახდა ალ- მუჯამმა‘ა ალ-ისლამიას ყოფილი ლიდერი, ისრაელისსაპატიმროდან განთავისუფლებული შეიხი აჰმედ იასინი. ეს მოხდა 1987 წ. 14დეკემბერს.

76

ჰამასიის მუშაობის ტაქტიკა ეყრდნობოდა ისლამური ფუნდამენტალიზმისპრინციპებს. მისი მიზანი ინთიფადაში პირდაპირი მონაწილეობის მიღება დამისთვის ისლამური აზროვნების მორგება იყო. დამკვირვებლებს მიაჩნდათ, რომინთიფადას დაწყება სპონტანური იყო და რომ ჰამასის დამაარსებლები, ისევეროგორც სხვა ოპოზიციური ჯგუფები, მაგალითად პგო, ცდილობდნენდემონსტრაციებზე კონტროლის მოპოვებას ისრაელთან შეიარაღებულ ბრძოლაშითავიანთი დაგვიანებული გამოჩენის გასამართლებლად, ჰამასის ხელმძღვანელობაიხსენებდა იმ საგანმანათლებლო საქმიანობას, რომელსაც მუსლიმური საძმოპალესტინელთა შორის ეწეოდა და ეს შეიარაღებული ბრძოლის ტოლფასადმიაჩნდა. ჰამასის წარმომადგენელი აცხადებდა, რომ ანტიისრაელური საქმიანობისდაწყებამდე აუცილებელი იყო ისრაელის კორუმპირებული გავლენის აღკვეთა დამუსლიმთა ფასეულობების დაცვა. სწორედ ამას უწყობდა ხელს მეჩეთებისმშენებლობა, მოსახლეობის მობილიზაცია და გაერთიანება, ისლამურისულისკვეთების პრინციპების გაღრმავება. ჰამასის აზრით, მხოლოდ ამსულისკვეთებითა და რწმენით გაძლიერებული პალესტინის საზოგადოებაშეძლებდა ძირითადი მიზნების მიღწევას. ჰამასის წარმომადგენლის განცხადებით,სწორედ ინთიფადას წინა წლებში მოხდა ხალხის გაერთიანება ერთიან ისლამურბანაკში; ეს ბანაკი მალე პოლიტიკურად გაძლიერდა და ჩამოაყალიბა ისაზროვნება, რომელმაც ხელი შეუწყო ინთიფადას დაწყებას.

ინთიფადას დაწყების მეორე წლიდან ჰამასი მნიშვნელოვან როლსთამაშობდა ძალადობის ესკალაციაში თვით პალესტინელი საზოგადოებისშიგნით. პალესტინელთა წინააღმდეგ ძალადობა ჰამასის სამხედრო ფრთისსაქმიანობის უმთავრესი ასპექტი იყო. მსხვერპლს ის ადამიანები წარმოადგენდნენ,ვინც ისრაელთან თანამშრომლობაში იყო ეჭვმიტანილი ან ისეთ ამორალურსაქმიანობაში იყო გახვეული, როგორიცაა პროსტიტუცია, ნარკობიზნესი ანპორნოგრაფიის გავრცელება.

მოგვიანებით, ჰამასი დაშორდა ამბოხების ხელმძღვანელობას და ინთიფადაგადააქცია კონკურენციის ასპარეზად ხელისუფლებისათვის ბრძოლაში.ინთიფადას წლებში (1987-1993) მოხდა რელიგიურ და ეროვნულ ბანაკებს (პგოსსახით) შორის კონფლიქტის წარმოშობა. რელიგიური ბანაკის ქმედება,მხარდაჭერა მოეპოვებინა ხალხის მასებში ინთიფადას საწყის ეტაპებზე,დამაჯერებელი იყო. ეს ხდებოდა ბრწყინვალე ისლამური რიტორიკის წყალობით:ისლამისტი ლიდერების უმეტესობა სრულყოფილად ფლობდა ყურანის ენას,სწავლობდა პრესტიჟულ უმაღლეს სასწავლებლებში. ღაზას სექტორსა დადასავლეთ ნაპირზე მოსახლე მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობაში მყოფპალესტინელებს ხიბლავდა ისლამისტი შეიხების თითქმის ასკეტური ცხოვრებისწესი. მასების ცნობიერებისათვის სოციალური თანასწორობის ისლამურილოზუნგები მარტივი და ხელმისაწვდომი იყო. ამასთან, რელიგიურმა ბანაკმაშექმნა საბავშვო დაწესებულებებისა და ღარიბთა თავშესაფრების ფართო ქსელი,

77

რითაც მიიმხრო პალესტინელთა ყველაზე გაჭირვებული ფენა. სწორედ ისინიგახდნენ დასაყრდენი ისლამისტი ექსტრემისტებისათვის.

ინთიფადას ადრეულ წლებში, ჰამასი შეეცადა შეექმნა ბრძოლის ისეთიფორმები, რომლებიც მის იმიჯს ჩამოაყალიბებდა, მაგალითად, დემონსტრაციები,ქვების სროლა, თავდასხმები, ქუჩის ძალადობის ძირითადი ფორმები. ამგვარ,თუნდაც არაორგანიზებული ხასიათის საქმიანობასთან ერთად, რომელიცდაფუძნებული იყო მასების მონაწილეობაზე, შეიარაღებული კამპანიაწარიმართებოდა მეზობელი ქვეყნებიდანაც. ინთიფადას პირველ წლებში ჰამასისროლი ძალადობაში მაინც მცირე იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ‘იზზ ად-დინ ალ-კასამის ბრიგადა აქტიურად იყენებდნენ ცეცხლსასროლ იარაღს და მუდმივმზადყოფნაში იყვნენ ისრაელის უშიშროების ძალებთან შესატაკებლად. მაგრამ1992 წ. ბოლოს ‘იზზ ად-დინ ალ-კასამის ბრიგადების საქმიანობა გაიზარდა,როგორც რაოდენობრივად, ისე ძალადობის მასშტაბითაც.

5.2.2. ჰამასის ორგანიზაციული სტრუქტურა

ჰამასის სტრუქტურული ევოლუცია ასახავს გარემოსთან მისი ადაპტაციისპროცესს, რომელიც განისაზღვრა ორგანიზაციის ზრდითა და მისი ბაზებისგავრცელებით. ჰამასის მიზანი - ისრაელის წინააღმდეგ საყოველთაო ბრძოლაოკუპირებულ ტერიტორიებზე, ფართო მხარდაჭერას პოულობდა. ჰამასი სახალხომოძრაობა გახდა. პგოს ძალადობის ფონზე პალესტინელ საზოგადოებაშიგამოჩნისთანავე ფართო მასების მხარდაჭერა მოიპოვა. პგოს აქტივისტებისმსგავსად ჰამასის ლიდერებმა პროკლამაციების გავრცელება დაიწყეს. პირველიასეთი დოკუმენტი ისლამური წინააღმდეგობის მოძრაობის სახელწოდებით, 1988წ. 11 თებერვალს გავრცელდა. მოძრაობის პროკლამაციები ინთიფადას პირველთვეებში ინტენსიურად ვრცელდებოდა.

1988 წ. 18 აგვისტოს ჰამასმა გამოაქვეყნა თავისი ქარტია . აგვისტოში შეიხმაიასინმა ღაზას სექტორში შეკრიბა ექვსი თანამოაზრე და მათ პოლიტიკურიორგანიზაციის შექმნის იდეა გაანდო. ღაზა დაიყო ექვს სექტორად, რომლებიცმოექცნენ თითოეული ამ პირის პასუხისმგებლობის ქვეშ. მათ დაუყოვნებლივშექმნეს ჰამასის უჯრედები და დაიწყეს წევრების მოზიდვა. თანდათანობითჰამასის არსებობა შესამჩნევი გახდა დასავლეთ ნაპირზეც, რომელიც, ასევე,პასუხისმგებლობის სექტორებად დაიყო.

ჰამასის საქმიანობის ცენტრები იყო მეჩეთები, სადაც ხდებოდა შეხვედრები,დემონსტრაციები, პროკლამაციების გავრცელება და ტერორისტულითავდასხმების მზადებაც კი. 1987 წლიდან 1989 წლის 18 მაისამდე,დაპატიმრებამდე, იასინი ჰამასს ცენტრალიზებულად მართავდა. ისაკონტროლებდა პროკლამაციების ტექსტებს და მათ გავრცელებას, ფინანსებისშეგროვებას, რომლებიც, მოთხოვნებისამებრ, გადაეცემოდა რეგიონალურხელმძღვანელებს და ინთიფადას დროს დაღუპულ პირთა ოჯახებს. ამასთან,

78

იასინი მოქმედებდა საკონსულტაციო საბჭოს (მაჯლის-შურა) მეშვეობით, რომლისწევრები ცხოვრობდნენ პალესტინის ტერიტორიაზე და მის ფარგლებს გარეთ.

თავდაპირველად, ჰამასი სამ დამოუკიდებელ უჯრედად ჩამოყალიბდა:1. პოლიტიკური ფრთა, რომელშიც იასინის უახლოესი მოკავშირეები

გაერთიანდნენ ავრცელებდნენ პროკლამაციებს, აგროვებდნენ ფულს(განსაკუთრებით სპარსეთის ყურის ქვეყნებიდან), იზიდავდნენ ახალ წევრებს,თანამშრომლობისკენ მოუწოდებდნენ მეჩეთებს. დაზვერვის აპარატი, რომელიცცნობილი იყო ალ-მაჯდის (დიდება) სახელით, ჩამოყალიბდა შიდა პოლიტიკისშესაქმნელად. მოგვიანებით, ის შეუერთდა სამხედრო ფრთას. ჰამასი ოპერირებდა(ოპერაციის ჩატარება) სხვადასხვა ფრთის საშუალებით, რაც ისრაელელებისთვისშეუძლებელს ხდიდა მათში შეღწევას.

შემდეგ ჰამასი გაფართოვდა და ორგანიზაციაში შეიქმნა: ადმინისტრაციული,საქველმოქმედო, საინფორმაციო და პოლიტიკური, უშიშროების და სამხედროფრთები და მოვლენების ერთეულები, რომლებსაც ჰქონდათ თავიანთიქვედანაყოფები. ადმინისტრაციული ფრთა კოორდინაციას უწევს ორგანიზაციისსაქმიანობას; საქველმოქმედო საქმიანობა ხორციელდება ჰამასის თანამოაზრეისლამურ ცენტრებთან თანამშრომლობით. საინფორმაციო და პოლიტიკურიფრთა, რომელმაც მოქმედება დაიწყო ინთიფადას დაწყებისა და ჰამასისშექმნისთანავე, პასუხისმგებელი იყო ჰამასის პუბლიკაციებზე - ბიულეტენების,სხვადასხვა ინფორმაციისა და კვლევითი მასალის ჩათვლით.

2. სამხედრო ფრთა, რომლის მთავარ მიზანს ისრაელის ოკუპაციასთანბრძოლა წარმოადგენდა, ყველაზე აქტიური იყო ოკუპირებულ ტერიტორიებზე.სამხედრო ფრთის ფარგლებში 80-იან წლებში ჩამოყალიბდა ‘იზზ ად-დინ ალ-კასამის ბრიგადები, რომელთა ყველაზე მნიშვნელოვანი ლიდერი დასულისჩამდგმელი იყო იაჰია აიაში. თავდაპირველად, ‘იზზ ად-დინ ალ-კასამისბრიგადების მებრძოლთა ვინაობა მათ სიკვდილამდე უცნობი რჩებოდა.სხვადასხვა უჯრედი ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად ფუნქციონირებენ, რაცმათი რეგენერაციისთვის უაღრესად ხელსაყრელი იყო – მოკლული წევრებისსხვებით შეცვლა მარტივად ხდებოდა.

3. უშიშროების ფრთა პასუხისმგებელი იყო ურთიერთობაზე იმპალესტინელებთან, რომლებიც ეჭვმიტანილნი იყვნენ ისლამის პრინციპებისდარღვევაში. მის სამიზნეებს წარმოადგენდნენ პალესტინელები, რომლებსაცბრალად ედებოდათ ისრაელთან თანამშრომლობა.ბევრი ეჭვმიტანილი იქნამოტაცებული და დაკითხული. ზოგჯერ ბრალდებები სიკვდილით დასჯისმიზეზიც კი ხდებოდა. მოვლენების ერთეულის დანიშნულება ინთიფადაშიმონაწილეობა და მისი ესკალაცია იყო. ეს გულისხმობდა გაფიცვების, სამოქალაქოარეულობებისა და დემონსტრაციების ინიციატივასა და ორგანიზაციას, ქუჩებისჩახერგვას, ეროვნული და რელიგიური წარწერების გაკეთებას კედლებზე, იმ

79

ოჯახების დახმარებას, რომლებმაც დანაკარგი განიცადეს აჯანყების დროს, ასევეისრაელის უსაფრთოხების ძალებთან შეტაკებაში დაღუპული პალესტინლებისდაკრძალვას.

ორგანიზაციის სხვადასხვა ფრთა ერთმანეთის საქმიანობაში არ ერეოდა. ესხელს უწყობდა ორგანიზაციული ინფრასტრუქტურის დაცვას ისრაელისუსაფრთხოების ძალებისაგან, შემდგომში კი პალესტინის ეროვნულიადმინისტრაციისაგან (პეა), რომელიც 1994 წ. ივნისში ჩამოყალიბდა. მოგვიანებითეს ასევე გახდა ერთ-ერთი ის ფაქტორი, რომელსაც შეეძლო ჰამასის შიგნითუთანხმოების გამოწვევა. პოლიტიკური და სამხედრო ფრთა გახდნენ ნახევრადდამოუკიდებლები, თავიანთი პოლიტიკური ლიდერების დაცვის მიზნით. ამისგამოყენება მოგვიანებით სცადა არაფათმა ჰამასში მეტი უთანხმოების შესატანად,როცა მოლაპარაკებებს აწარმოებდა პოლიტიკურ ფრთასთან და იმავდროულადებრძოდა სამხედრო ფრთას - ‘იზზ ად-დინ ალ-კასამის ბრიგადებს.

5.2.3. ჰამასის იდეოლოგია, მიზნები და სტრატეგია

ჰამასი ეს არის ორგანიზაცია, რომელიც მიზნად ისახავს პალესტინისგანთავისუფლებას ისრაელისგან, ანუ მისი ლიდერების და ორგანიზაციისწევრებისთვის მიუღებელია ავტონომია ისრაელის სახელმწიფოს ქვეშ, სწორედამით განსხვავდებიან პალესტინის განმათავისუფლებელი ორგანიზაციისგან (პგო),რომლის ძალადობის ფონზე ჰამასს უამრავი მიმდევარი გაუჩნდა. ჰამასისა დაპგოს შორის მუდმივი დაპირისპირება არსებობდა. ეს გამოწვეული იყო მათიგანსხვავებული წარმოდგენებით ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტის მომავლისშესახებ. ჰამასი წინააღმდეგია ნებისმიერი სახის მოლაპარაკებისა. სამშვიდობოინიციატივები და ე.წ. სამშვიდობო გადაჭრა-მოგვარება და საერთაშორისოკონფერენციები ეწინააღმდეგება ისლამური წინააღმდეგობის მოძრაობისპრინციპებს. ეს კონფერენციები სხვა არაფერია, თუ არა საშუალება, დანიშნონურწმუნოები ისლამის მიწებზე არბიტრებად. არ არსებობს პალესტინისპრობლემის გადასაჭრელად სხვა გზა ჯიჰადის გარდა. ინიციატივები,წინადადებები და საერთაშორისო კონფერენციები მხოლოდ დროის ხარჯვა დაუსარგებლო საქმიანობაა. მე-13 მუხლით, ყველა ინიციატივა და საერთაშორისოკონფერენცია დროის ტყუილი ხარჯვა და ფუჭი თამაშია. ამგვარად, პალესტინელიმორწმუნის მოვალეობაა, გაჰყვეს სამშობლოს განთავისუფლების ერთადერთჭეშმარიტ გზას - შეიარაღებულ ბრძოლას. სიონიზმის წინააღმდეგ ბრძოლისრიგების დატოვება დიდი ღალატია და წყეულიმც იქნება ის, ვინც ჩაიდენს ამას(32-ე მუხლი).

ჰამასის იდეოლოგია პანარაბული ისლამური რელიგიური იდეალების დაპალესტინის ეროვნული მოძრაობის სინთეზია. იგი უარყოფს ნებისმიერდასავლურ ფასეულობასა და კომუნიზმის პრინციპებს . მისი “უმაღლესი მიზანია

80

ისლამი, ნიმუში –მოციქული, ხოლო ყურანი მისი კონსტიტუციაა”. მისი მიზანიაპალესტინის მიწის თითოეულ ნაწილზე ისლამის გავრცელება. ამისგანსახორციელებლად საჭიროა შეიარაღებული ბრძოლა სიონისტების წინააღმდეგ.მან აღიარა პალესტინის ეროვნული მოძრაობის არსებობა, რითაც მისიიდეოლოგია რამდენადმე დაუპირისპირდა მუსლიმი ძმების უნივერსალურრელიგიურ მიზნებს. 60-იანი წლებიდან მუსლიმმა ძმებმა უარყვესტერიტორიული ნაციონალიზმი და ქადაგებდნენ ერთიანი ისლამურისახელმწიფოს იდეას. ჰამასის ლიდერები აცნობიერებდნენ იმ წინააღმდეგობას,რომელიც მათ შორის გაჩნდა. ამიტომაც პალესტინის განთავისუფლებასრელიგიური მნიშვნელობა მიანიჭეს და ისრაელის წინააღმდეგ ბრძოლა ყველაჭეშმარიტი მუსლიმის მოვალეობად გამოაცხადეს. ეს უნდა ყოფილიყო არა მარტოპოლიტიკური ბრძოლა, არამედ მუსლიმური საზოგადოების ძირითადიფასეულობებისა და იმ მსოფლიო წესრიგის აღდგენა, რომლის სათავეშიც ისლამია.

ჰამასის დაარსებიდან რამდენიმე თვეში მისმა ლიდერებმა წამოიწყესინტენსიური პროპაგანდა პალესტინის ხალხის მასების მობილიზაციისათვის.იდეების გავრცელების ძირითადი საშუალება იყო პროკლამაციები. 1988 წ. 18აგვისტოს, შეიქმნა ჰამასის ქარტია. ეს არის ისლამური წინააღმდეგობისმოძრაობის ქარტია, რომელიც წარმოაჩენს მის სახეს, ახსნის მის პოზიციას,განმარტავს დანიშნულებას, განიხილავს მის იმედებს; მოუწოდებს მისი მიზნისმხარდაჭერის, დახმარებისა და მასში გაწევრიანებისაკენ.

ჰამასის ქარტია: ო, ხალხო! უბედურებათა შუაგულიდან, ტანჯვისსირღმიდან, მორწმუნეთა გულებიდან და განწმენდილი ხელებიდან; ჩვენიმოვალეობების გაცნობიერებითა და ალლაჰის მითითების პასუხად, მოგიწოდებთ,კვლავ გავერთიანდეთ და შევკავშირდეთ. ჩვენ, განათლებას ალლაჰის გზისთანახმად ვიღებთ და მტკიცე გადაწყვეტილებით ვცდილობთ, რომ მან დაიკავოსშესაფერისი როლი ჩვენს ცხოვრებაში, რათა გადავჭრათ სიძნელეები დაგადავლახოთ ყველა ბარიერი. ამით აიხსნება ჩვენი მუდმივი მზადყოფნა,შევწიროთ ჩვენი სულები და ყველაზე უძვირფასესი ალლაჰს. ამგვარადჩამოყალიბდა ჩვენი ბირთვი, რომელმაც რწმენისა და იმედების, სურვილებისა დაოცნებების, საშინაო თუ საგარეო საშიშროებისა და სიძნელეების, უკანდახევებისადა გამოწვევების მღელვარე ოკეანეში გაკაფა გზა. როდესაც აზრი მომწიფდა,თესლი გაიზარდა და ნაყოფმა ფესვი გაიდგა რეალობის მიწაში დროებითიემოციებისა და არასასურველი აჩქარებისაგან მოშორებით, აღმოცენდა ისლამურიწინააღმდეგობის მოძრაობა, რათა თავისი როლი ითამაშოს ალლაჰის გზაზე. ამისგანსახორციელებლად მან ხელი ჩასჭიდა ყველა იმ მუჯაჰიდს, რომელთაც მიზნადდაუსახავთ პალესტინის განთავისუფლება. მუჯაჰიდთა სულები შეუერთდებიანყველა მუჯაჰიდის სულებს, რომლებმაც თავიანთი სიცოცხლე გაწირესპალესტინის მიწაზე, მას შემდეგ, რაც ის დაიპყრეს მოციქულის - ალლაჰიმცაკურთხებს მას და მიესალმება - მიმდევრებმა დღევანდელ დღემდე. ჩვენი ბრძოლა

81

ებრაელების წინააღმდეგ იმდენად ფართო და სახიფათოა, რომ მას სჭირდებაფართოდ მობილიზებული გულწრფელი ძალისხმევა; ეს არის ნაბიჯი, რომელსაცაუცილებლად მოჰყვება სხვა ნაბიჯები; რაზმს (ალ-ქათიბა), უცილობლად, მხარსდაუჭერს სხვა რაზმები და დაცალკევებული არაბული და ისლამური სამყაროსსხვა რაზმები; და ასე გაგრძელდება, ვიდრე მტერი არ დამარცხდება და ალლაჰისგამარჯვება არ გარდმოევლინება. ამგვარად აღვიქვამთ მათ ჰორიზონტთანმიახლოებას და თქვენ უეჭველად შეიტყობთ მის ჭეშმარიტებას რამდენიმე ხნისშემდეგ (ყურანი, 38:88). ალლაჰმა დაადგინა:"ჭეშმარიტად, გავიმარჯვებთ მე დაჩემი მოციქულები" . (ყურანი, 58 :21). თქვი: «ასეთია ჩემი გზა. მე და ჩემიმიდევრები მოგიწოდებთ თქვენ ალლაჰისაკენ, შეგნებით. დიდება ალლაჰს! და არვეკუთვნი მათ, ვინც მრავალ ღმერთს აღიარებს" (ყურანი, 12:108).” ასე იწყებაქარტია და მასში წარმოდგენილია ჰამასის ძირითადი მიზნები: ჯიჰადისსაშუალებით ისრაელის სახელმწიფოს განადგურებისა, ახსნილია ორგანიზაციისიდეოლოგიური წყაროები, თვალსაზრისი ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტისშესახებ, დამოკიდებულება პგოს მიმართ, ბრძოლის წარმოების სტრატეგია და ა.შ.

ქარტიის მე-6 მუხლი. ისლამური წინააღმდეგობის მოძრაობა გამორჩეულიპალესტინური მოძრაობაა, რომელიც ერთგულია ალლაჰის და რომლის ცხოვრებისწესიც არის ისლამი. ის იბრძვის იმისთვის, რომ ალლაჰის დროშა ფრიალებდესმთელ პალესტინაზე.

ქარტიის მე-7 მუხლი. ჰამასის ლიდერებმა სცადეს, ებრაელებისთვისჩამოერთმიათ უფლება პალესტინაზე და განაცხადეს რომ ისტორიულთვალსაწიერში დღევანდელ ებრაელებს, რომლებიც თავს დაესხნენ პალესტინას,კავშირი არა აქვთ იმ ებრაელებთან, ისრაელის ნამდვილ შვილებთან, რომლებიცადრე ცხოვრობდნენ პალესტინაში. ქარტია მოუწოდებს ებრაელთა ხოცვისაკენ.განკითხვის დღე მანამდე არ დადგება, ვიდრე მუსლიმები არ დაამარცხებენებრაელებს და არ დახოცავენ მათ. მერე, როცა ებრაელები დაიმალებიან კლდეებშიდა ხეების მიღმა, ეს კლდები და ხეები დაიძახებენ: “მუსლიმებო! ებრაელიიმალება ჩვენს უკან, მოდით და მოკალით ის”

ქარტიის მე-11 მუხლით პალესტინის ტერიტორია არის ისლამური ვაკფი(საკუთრება-ქონება, რომლის განსხვისება არ შეიძლება და გამიზნულიაგარკვეული მიზნებისთვის. ყველაზე ფართო მნიშვნელობით - ის მუსლიმებისმიერ დაპყრობილი ყველა მიწაა, საიდანაც იხდიან ხარაჯას მუსლიმებისთვის.),განკუთვნილი მომავალი მუსლიმური თაობებისთვის, ვიდრე არ დადგებაგანკითხვის დღე. არავის შეუძლია, უარი თქვას მასზე ან მის რომელიმე ნაწილზე,მიატოვოს ის ან რომელიმე მისი ნაწილი.

82

5.2.4. ერი და ნაციონალიზმი ჰამასის თვალსაზრისით

მუხლი მეთორმეტე. ჰამასს პატრიოტიზმი მიაჩნია რელიგიურიიდეოლოგიის ნაწილად. პატრიოტიზმში არაფერია უფრო მაღალი ან ღრმა, ვიდრეჯიჰადი მტრის წინააღმდეგ, რომელიც მუსლიმთა მიწაზე დადგამს ფეხი. მტერთანბრძოლა ხდება ყველა მუსლიმი მამაკაცის და ქალის ინდივიდუალურიმოვალეობა; ქალს ნება აქვს გავიდეს მტერთან საბრძოლველად ქმრის ნებართვისგარეშეც კი, ასევე ნება აქვს მონას - პატრონის ნებართვის გარეშე. მსგავსი პრინციპიარ მოიძებნება სხვა სისტემაში. ის სიმართლეა, რომლის ჭეშმარიტება უეჭველია.მაშინ, როდესაც სხვა ნაციონალისტურ მიმდინარეობებს აქვთ მატერიალური,ჰუმანური და ტერიტორიული მიზნები, ჰამასს, ამ ყოველივეს გარდა, ამოძრავებსმნიშვნელოვანი ღვთაებრივი ფაქტორებიც, რომლებიც აძლევს მას სულსა დაცხოვრებას, რითაც ის უკავშირდება სულის საწყისსა და სიცოცხლის წყაროს, დააღმართავს ღვთაებრივ დროშას, რომელიც მტკიცედ დააკავშირებს დედამიწასზეცასთან. როდესაც მოსე მოვიდა და გადააგდო თავისი კვერთხი, ჯადოქრობა დაჯადოქრები უსარგებლონი გახდნენ. ჭეშმარიტება განირჩევა სიცრუისაგან. ვისაცარ წამს კერპებისა და წამს ალლაჰის, ის მოეჭიდა მაგარ შტოს, რომელიც არგატყდება. ალლაჰს ესმის და მცოდნეა (ყურანი. 2:256).

მე-13 მუხლი. პალესტინა ისლამური მიწაა და რადგანაც ასეა, პალესტინისგანთავისუფლება ყველა მუსლიმის პირადი მოვალეობაა ‘აბდ ალ-‘აზიზ არ-რანტისის განცხადებით: “პალესტინის მიწა ისლამური რწმენის ნაწილია დახალიფა ომარ იბნ ალ-ხატაბმა ის ყველა მუსლიმის მიწად გამოაცხადა. ამგვარად,არც ერთ ადამიანსა ან ჯგუფს არ აქვს მისი გაყიდვის და დათმობის უფლება”.

5.2.5. ჰამასის თვალთხედვიდან ჯიჰადი და სხვარელიგიის წარმომადგენლები

მუხლი მეთხუთმეტე. პალესტინის განსათავისუფლებლად მიმართულიჯიჰადი ყველას პირადი ვალდებულებაა როდესაც ჩვენი მტრები ისლამურ მიწებსხელყოფენ, ჯიჰადი ყველა მუსლიმის ვალდებულება ხდება. ებრაელთა მიერპალესტინის ოკუპაციასთან საბრძოლველად ჩვენ სხვა გამოსავალი არა გვაქვს, თუარა ჯიჰადის დროშის აღმართვა. ეს კი მოითხოვს ისლამური აზროვნებისმომზადებას მასებს შორის, ყველა - ადგილობრივ, არაბულ და ისლამურდონეებზე. ჩვენ უნდა გავავრცელოთ ჯიჰადის სულისკვეთება ისლამურ უმმასშორის, დავეცეთ მტერსა და შევუერთდეთ ჯიჰადის მებრძოლთა რიგებს.‘ალიმები, ასევე განმანათლებლები და მასწავლებლები, ცნობილი პირები, მედიისწარმომადგენლები, განათლებული მასები, განსაკუთრებით კი ისლამურიმოძრაობის ახლაგაზრდა და უფრო უხუცესი წევრები უნდა ჩაერთონ შეგნების ამაღზევებაში. ვერ გავექცევით ფუნდამენტური ცვლილებების შეტანას

83

საგანმანათლებლო კურსში, რათა გავწმინდოთ იგი იმ იდეოლოგიური შემოტევისკვალისაგან, რომელიც შემოიტანეს ორიენტალისტებმა და მისიონერებმა. ესშემოტევა დაიწყო სალაჰ ად-დინ აიუბის მიერ ჯვაროსანთა ლაშქრებისდამარცხების შემდეგ. ჯვაროსნები მიხვდნენ, რომ მათ არ შეეძლოთ მუსლიმთადამარცხება თუ ამისთვის არ მოამზადებდნენ იდეოლოგიურ საფუძველს,რომელიც დააბნევდა მუსლიმთა აზროვნებას, შეურაცხყოფდა მათმემკვიდრეობას, დაამცირებდა იდეალებს. ამას შემდეგ სამხედრო შემოტევამოჰყვებოდა. ეს იქნებოდა იმპერიალისტური შეჭრის სამზადისი, როგორცსინამდვილეში გენერალმა ალლენბიმ განაცხადა იერუსალიმში შესვლისას: «ახლაჯვაროსნული ლაშქრობები დასრულდა». გენერალი გორუ დადგა სალლაჰ ად-დინის საფლავზე და განაცხადა: “ჩვენ დავბრუნდით, ო, სალლაჰ ად-დინ!»იმპერიალიზმი წამყვანი ფაქტორი იყო იდეოლოგიური შემოტევისმოსამზადებლად და მისი ფესვების გასაღრმავებლად, იგი ახლაც ამ მიზნისათვისიღწვის. ყოველივე ამან გზა გაუხსნა პალესტინის დაკარგვას. ჩვენ უნდაჩავუბეჭდოთ ტვინში მუსლიმთა თაობებს, რომ პალესტინის პრობლემარელიგიურია, ის ამგვარად უნდა განვიხილოთ. პალესტინაშია ისეთი წმინდაისლამური ადგილი, როგორიცაა აკსას მეჩეთი, რომელიც სანამ ზეცა და დედამიწაარსებობს, დაკავშირებულია მასჯიდ ალ- ჰარამთან (მექა) და ალლაჰისმოციქულის, ალლაჰიმც აკურთხებს მას და მიესალმება, მოგზაურობასთან და მისამაღლებასთან. ალლაჰის გზაზე ერთი დღე ცხოვრება უკეთესია ქვეყანაზე დაყოველივეზე, რაც მასშია. სამოთხეში ერთ-ერთი თქვენთაგანის მათრახისხელაადგილიც კი უკეთესია ვიდრე მთელი ქვეყანა და ყოველივეზე, რაც მასშია.თაყვანისმცემლების სვლა ალლაჰის გზით უკეთესია მთელ ქვეყანაზე და რაცმასშია (გადმოცემულია ბუხარის, მუსლიმის, თირმიზისა და იბნ მაჯის მიერ).ვფიცავ მას, ვისაც საკუთარ ხელში უჭირავს მუჰამედის სული! მე ჭეშმარიტადმსურს საომრად წასვლა ალლაჰის გულისთვის! მე ვიბრძოლებ და მოვკლავ,ვიბრძოლებ და მოვკლავ, ვიბრძოლებ და მოვკლავ (გადმოცემულია ბუხარისა დამუსლიმის მიერ). ეს არის ისლამური სული, რომელმაც უნდა გაიმარჯვოს ყველამუსლიმურ საზოგადოებაში. საზოგადოება, რომელიც უპირისპირდება ბოროტ,ნაცისტურის მსგავს მტერს, რომელიც არ ასხვავებს მამაკაცსა და ქალს, მოხუცსათუ ახალგაზრდას, პირველმა უნდა დაიმშვენოს თავი ამ ისლამური სულით. ჩვენიმტერი მიმართავს კოლექტიური დასჯის მეთოდს, ხალხის მიწებისა დასაკუთრების ძარცვას, გასახლებას. მან გამოიყენა ისეთი ზომები, როგორიცააძვლების დამტვრევა, მიზეზითა თუ უმიზეზოდ ცეცხლის გახსნა ქალების,ბავშვებისა და მოხუცების წინააღმდეგ, პატიმართა ბანაკების შექმნა, სადაცარაჰუმანურ პირობებში ათასობით ადამიანს ათავსებენ. გარდა ამისა, ისანადგურებს სახლებს, აობლებს ბავშვებს და დესპოტური განაჩენი გამოაქვს

ათასობით ახალგაზრდის წინააღმდეგ, რომლებიც თავიანთი სიცოცხლისსაუკეთესო წლებს ციხის წყვდიადში ატარებენ. ებრაელთა ნაციზმი ქალებისა და

84

ბავშვების წინააღმდეგაც არის მიმართული, ის ყველას აშინებს. ისინი ებრძვიანოჯახებს, იტაცებენ მათ სიმდიდრეს და ემუქრებიან მათ ღირსებას. თავიანთისაშინელი საქციელით ხალხს ექცევიან ომის ყველაზე საზარელი დამნაშავეებივით.საკუთარი მიწებიდან ხალხის დეპორტაცია მკვლელობის კიდევ ერთი ფორმაა.ამგვარი საქციელის აღსაკვეთად აუცილებელია ხალხში სოციალურისოლიდარობის ჩამოყალიბება, მტერს ყველანი ერთიანად უნდადავუპირისპირდეთ, როგორც ერთი ორგანიზმი: ერთ-ერთი ორგანოსდაზიანებისას, სხეულის დანარჩენი ორგანოები განგაშითა და შეშფოთებით უნდაპასუხობდნენ.

ჰამასი ჰუმანური მოძრაობაა მუხლი ოცდამეთერთმეტე. ჰამასი ჰუმანურიმოძრაობაა, რომელიც ზრუნავს ადამიანთა უფლებებზე და ისლამისთვისდამახასიათებელი შემწყნარებლობით ეკიდება სხვა რელიგიებს. ის მტრულადააგანწყობილი მხოლოდ მათ მიმართ, ვინც მისადმია მტრული, ან ცდილობს,შეაყოვნოს მისი მოძრაობა და ჩაშალოს მისი მონდომება. ისლამის ჩრდილქვეშშესაძლებელია სამი რელიგიის: ისლამის. ქრისტიანობისა და იუდაიზმისწარმომადგენლების თანაარსებობა მშვიდობასა და უსაფრთხოებაში. მშვიდობა დაუსაფრთხოება იბატონებს მხოლოდ ისლამის ჩრდილქვეშ, ამის საუკეთესო მოწმეაწარსული და ახალი ისტორია.

სხვა რელიგიების წევრებმა უნდა შეწყვიტონ ბრძოლა ისლამის წინააღმდეგ ამრეგიონში. რადგან მათ ბატონობას ბრძოლა, წამება და გაძევება მოსდევს; ისინიართულებენ ცხოვრებას საკუთარი ხალხისთვის, რომ არაფერი ვთქვათ სხვარელიგიების მიმდევრებზე. წარსული და აწმყო ამის საუკეთესო მაჩვენებელია.ისინი არ შეგებრძოლებიან ყველანი ერთად, თუ არა გამაგრებული ადგილებიდანან გალავნებიდან. „მათი მეომრული სული მხოლოდ მათ წრეშია ძლიერი. შენთვლი, რომ ისინი ერთნი არიან სულით, მაგრამ მათი გულები დაცალკევებულია,რადგანაც საღი აზრი არ გააჩნიათ“ (ყურანი, 59:14) ჩვენს სიტყვაში ჩვენსმოციქულებს ვუთხარით, რომ აუცილებლად ექნებათ დახმარება. და ჭეშმარიტად,ჩვენი ლაშქარი ყოველთვის იმარჯვებს (ყურანი, 37:171- 172). . უთხარ ო, მუჰამმადმათ, ვინც არ იწამა: ძლეულ იქნებით და ჯოჯოხეთს შთახვალთ. ცუდია ესთავშესაფარი (ყურანი. 3:12). ალლაჰი არ გიკრძალავთ კეთილგანწყობასა დასამართლიანობას მათ მიმართ, ვინც არ გებრძოდათ რწმენის საფუძველზე და არგაუძევებიხართ თქვენი სახლებიდან. ალლაჰი ხომ ყოვლისშემძლეა, ისმპატიებელი და მოწყალეა (ყურანი. 60:8).

5.2.6. ჰამასი მოუწოდებს

ეროვნული და რელიგიური ასოციაციები, ინსტიტუტები, ინტელიგენცია,არაბული და ისლამური სამყარო. მუხლი ოცდამეცხრე. ჰამასი იმედოვნებს, რომ ესასოციაციები მის გვერდზე დადგებიან, დაეხმარებიან, მიიღებენ მის პოზიციებს,

85

ხელს შეუწყობენ მის საქმიანობასა და ღონისძიებებს, მოუწოდებენ სხვებს მათმხარდასაჭერად, რათა გააქტიურდეს მუსლიმი ხალხისა და მის დამხმარეთა ძალა,გაძლიერდეს მისი სტრატეგიული სიღრმე სულიერ და მატერიალურ სფეროში,ასევე ინფორმაციაში, დროსა და სივრცეში. ამასთან, ისინი გამართავენსოლიდარობის გამომხატველ შეხვედრებს, გამოუშვებენ განმარტებითპუბლიკაციებს, მხარდამჭერ სტატიებსა და პროკლამაციებს, რათა მასებმა უკეთგააცნობიერონ პალესტინის საკითხი, არსებული პრობლემები და მათი გადაჭრისგეგმები; იდეოლოგიურ, საგანმანათლებლო და კულტურულ მობილიზაციასგაუკეთებენ მუსლიმ ხალხს, რათა მათ აღასრულონ თავიანთი როლიგანთავისუფლებისათვის მიმართულ გადამწყვეტ ომში, როგორც მანმადე ესგააკეთეს ჯვაროსნების დამარცხების, თათართა განადგურებისა და ადამიანთაცივილიზაციის გადარჩენისას. ყოველივე ეს ძვრიფასია ალლაჰისათვის! ალლაჰმაბრძანა: ისმინეთ! ჭეშმარიტად გავიმარჯვებთ მე და და ჩემი მოციქულები.ჭეშმარიტად, ალლაჰი დიდია, ყოვლისშემძლე. (ყურანი, 58:21).

მუხლი ოცდამეათე. მწერლებსა და მეცნიერებს, მედიისა და ინტელიგენციისწარმომადგენლებს, ჟურნალისტებს, მქადაგებლებს, მასწავლებლებსა დაგანმანათლებლებს, არაბული და ისლამური სამყაროს ყველა სექტორსმოვუწოდებთ, შეასრულონ თავიანთი როლი და ვალდებულება სიონისტურიექსპანსიის ბოროტების წინააღმდეგ, მისი გავრცელების, მატერიალურსაშუალებებსა და მედიაზე კონტროლის (ყველა მისი განშტოებით-მსოფლიოსუმრავლეს ქვეყანაში) მოპოვების წინააღმდეგ.

5.2.7. ჰამასის თვალიდან დანახული ისრაელი

32-ე მუხლი. ჰამასის ქარტია არ ცნობს ისრაელს. მის პრეამბულაშიდამოწმებულია ჰასან

ალ-ბანას სიტყვები: ისრაელი იარსებებს და გააგრძელებს არსებობას მანამდე,ვიდრე ისლამი არ გაანადგურებს მას, ისევე, როგორც მისი წინამორბედნი მოსპო.ისრაელისა და ებრაელების მიმართ ქარტია რადიკალურად უარყოფით დაანიტისემიტურ ტერმინოლოგიას იყენებს. ებრაელები დახასიათებულია როგორცბოროტი ძალა, რომლებიც თავიანთი ბოროტი მიზნების მისაღწევადმანიპულირებენ ფართო ძალებით, დააგროვეს დიდძალი და მნიშვნელოვანისიმდიდრე, თავიანთი ფულით დაამყარეს კონტროლი მსოფლიოს მედიაზე. ისინიიდგნენ საფრანგეთის რევოლუციის და კომუნისტური და სხვა ცნობილირევოლუციების უმეტესობის უკან. თავიანთი ფულით შექმნეს საიდუმლოორგანიზაციები - როგორიცაა მასონების, როტარის კლუბები, რომლებიცგავრცელდა მთელ მსოფლიოში, რათა გაანადგურონ საზოგადოებები დაგანახორციელონ სიონისტური ინტერესები. ისინი იდგნენ I მსოფლიო ომის უკანდა შექმნეს ერთა ლიგა, რომლის საშუალებითაც შეეძლოთ ემართათ მსოფლიო.

86

ებრაელებმა მოიპოვეს ბალფურის დეკლარაცია. ისინი იდგნენ II მსოფლიო ომისუკან, რაზედაც გააკეთეს დიდი ფული. არცერთი ომი არსად არ მიმდინარეობს ისე,რომ მათი ხელი ამ საქმეში არ ერიოს. სიონიზმის გეგმებს ბოლო არა აქვს დაპალესტინის შემდეგ ისინი ოცნებობენ ექსპანსიაზე ნილოსიდან ევფრატამდე.როცა ისინი დაასრულებენ ათვისებას იმ ტერიტორიისა, რომელზედაც დაადესხელი, დაელოდებიან ახალ ექსპანსიას

33-ე მუხლი. მოჯაჰედების რიგები შემჭიდროვდება, მებრძოლები სხვამებრძოლებს შეუერთდებიან და მასები ისლამურ სამყაროში ყველგან გამოვლენპასუხად მოწოდებისა, შეასრულონ თავიანთი ვალი და ხმამაღლა იტყვიან:ვაცხადებთ ჯიჰადს. ეს მოწოდება მიაღწევს ზეცას და ექნება გამოხმაურება, ვიდრეარ დადგება განთავისუფლება, არ დამარცხდებიან დამპყრობლები და მათ არგარდმოევლინება ალლაჰის გამარჯვება.

5.2.8. შეჯამება

ისრაელთან პირდაპირმა კონფრონტაციამ მოახდინა მოძრაობისსტრუქტურისა და საქმიანობის ტრანსფორმაცია. თავად ჰამასის შექმნა,ცვალებადობა საქმიანობის სხვადასხვა კურსს შორის, შეიძლება განისაზღვროსროგორც გრძელვადიანი, მოთმინებით აღსავსე სტრატეგია. ჰამასის იდეოლოგიასადა სტრატეგიას შორის ცვლილებები კარგად აისახა მათ პროკალამაციებსა დაბროშურებში. ჰამასის საქმიანობის ყველაზე დამახასიათებელი თვითმკვლელთააფეთქებები გახდა. ის, თუ რატომ აირჩია ორგანიზაციამ ეს ხერხი თავისიბრძოლის მიზნების მისაღწევად, რიგი კვლევა- ძიების მიზეზი გახდა. ზოგიერთისაზრით, პალესტინელი თვითმკვლელები ასეთ ნაბიჯზე რელიგიურიმოსაზრებების გამო მიდიან; სხვებს მიაჩნიათ, რომ მათ გარკვეულიფსიქოლოგიური ნაკლი აქვთ; თუმცა ალი უეინის მიხედვით, ეს სტრატეგიულადმომგებიანი ტაქტიკაა. ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში, მაგალითად, ჩვეულებრივიბრძოლის წარმართვისას, ისრაელი ჰამასს მარტივად გაანადგურებდა. ისრაელსრეგიონში ყველაზე ძლიერი სამხედრო აღჭურვილობა აქვს: 100-200 ბირთვულიერთეული, ატომური იარაღი. მისი მაღალი დონის ტექნოლოგიური მომზადებაჰამასს არანაირ შანსს არ უტოვებს. სწორედ ამიტომ განაცხადა ჰამასისგენერალურმა მდივანმა რამადან შალაჰმა, რომ «ჩვენი მტერი ფლობს ყველაზემაღალი დონის იარაღს მსოფლიოში და მისი ჯარი მეტად მაღალი სტადარტებისმიხედვითაა გაწვრთნილი. ჩვენ არაფერი გვაქვს, რომლითაც შეგვიძლია ჩვენსწინააღმდეგ მიმართული მკვლელობებისა და ძარცვის აღკვეთა, თუ არამოწამეობის იარაღი. ეს მეტად მარტივია და მხოლოდ ჩვენი სიცოცხლის ფასიგვიჯდება. “ადამიანი-ბომბების” დამარცხება შეუძლებელია, თუნდაც ბირთვულიბომბების საშუალებით (270a). 1993 წ.

87

აპრილსა და 2004 წ. სექტემბრის განმავლობაში ჰამასმა თვითმკვლელთა 27აფეთქება განახორციელა, რომელმაც 120 ადამიანი იმსხვერპლა. 2000 წ.სექტემბრიდან 2004 წ. ნოემბრამდე კი მან თვითმკვლელთა 112 აფეთქება მოაწყო,რომელმაც 474 ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. მეორე, თითქმის ორჯერ მცირეპერიოდში ჰამასმა ოთხჯერ მეტი ადამინის სიცოცხლე შეიწირა. ზოგიერთისმოსაზრებით, სწორედ ამ ტაქტიკის გაძლიერებამ აიძულა ისრაელის ძალები 1994წ., დაეტოვებინათ ღაზა, ხოლო 1995 წ. – დასავლეთი ნაპირი. ზოგიერთის აზრითკი, ღაზას სექტორიდან ისრაელის დასახლებების დაშლაც სწორედ პალესტინისწინააღმდეგობის გამარჯვება იყო. აღსანიშნავია, რომ ჰამასის თვითმკვლელთამხარდაჭერა მოსახლეობაში 2000 წ. შემოდგომამდე არ აღემატებოდა 33%-ს. ესმხარდაჭერა მნიშვნელოვნად გაიზარდა სამშვიდობო პროცესისადმი მოსახლეობისიმედგაცრუების გამო.

5.3. ვაჰაბიზმი

5.3.1. ვაჰაბიზმის გავრცელება ჩრდილო კავკასიაში

მეოცე საუკუნის 90ანი წლების დასაწყისში ე.წ. პერესტროიკისპარალელურად, ჩრდილო კავკსიაში აშკარად გამოიღვიძა ეროვნულ-განმათავისუფლებელმა მოძრაობებმა. ამ გარემოებამ დიდი პრობლემები შეუქმნარუსეთის ფედერაციის ერთიანობას. რუსეთის სპეცსამსახურების შესაბამისმაანალიტიკურმა სამსახურებმა გადაწყვიტეს ეს საკითხი მოეგვარებინათ „შიგნიდანაფეთქების“ პრინციპით, ანუ მოსახლეობის ცალკეულ ფენებს შორის, სხვადასხვაეთნიკური და იდეოლოგიური ჯგუფების დაპირისპირების გამოწვევით. ამისთვისკი მეტად ხელსაყრელი პოზიცია ეკავა ვაჰაბიზმს. ამ პერიოდში რუსეთისმმართველი წრეები თვლიდნენ, რომ ვაჰაბიტები ჩრდილო კავკასიაში საფრთხესარ წარმოადგენდნენ, რადგან ისინი ამჟღავნებდნენ უარყოფით დამოკიდებულებასტრადიციული ისლამის წარმომდგენლების მიმართ. ამ ფაქტორებისგათვალისწინებით რუსეთის ხელისუფლება ფიქრობდა, რომ ვაჰაბიტებიდაასუსტებდნენ ტრადიციულ ისლამის მიმდევრებს, მეორე მხრივ კი მიაჩნდათ,რომ შეძლებდნენ ადგილობრივი მოსახლეობის „სეპარატისტული“განწყობილებების შესუსტებას, რადგან ისინი ჩაერთვებოდნენ ტრადიციულ დაფუნდამენტურ ისლამურ მიმართულებებს შორის დაწყებულ რელიგიურდაპირისპირებაში. ჩრდილო კავკასიის ეთნიკურმა სიჭრელემ და იქმაცხოვრებელმა მუსლიმანურმა მოსახლეობამ, ძნელად მაგრამ მაინც დაიწყოვაჰაბიზმის იდეების შეთვისება. ამან გამოიწვია ტრადიციული ისლამისდაპირისპირება, ვაჰაბიტურ მიმართულების მიმდევრებთან. მაგრამ შედეგი მაინცრუსეთისთვის სავალალო აღმოჩნდა.

88

1990-იანი წლების შუა პერიოდიდან, ჩრდილო კავკასიაში რუსეთისწინააღმდეგ არსებული დაპირისპირების ერთ-ერთ მამოძრავებელ და დასაყრდენძალად ტრადიციულ ისლამთან ერთად სწორედ ვაჰაბზიმის იქცა. 1990-იანწლებში ჩეჩნეთში სერჟენიურტის რაიონში, ყოფილი პიონერთა ბანაკისტერიტორიაზე განლაგებული იყო „ისლამური“ უნივერსიტეტი „კავკაზი“. იქასწავლიდნენ ყურანის სურებს, მათ განმარტებებს, არაბულ ენას, ისლამურსამართალი – შარიათის კანონებს და სხვა საგნებს. ვაჰაბიზმის მიმდევრებმა 1994წელს დაიწყო ჩეჩნეთ - რუსეთის პირველი ომი და ძირითადად სწორედ აქედანიწყება ჩეჩნეთში უკვე აქტიურად ვაჰაბიზმის გავრცელება. ამავე წლებში ჩეჩნეთშიდა საერთოდ ჩრდილო კავკასიაში, არაბული სამყაროდან იწყეს ჩამოსვლავაჰაბიტმა მისიონერებმაც. საბოლოო ჯამში არაბი მისიონერების იდეოლოგიურმათუ ფინანსურმა სიძლიერემ თავისი შედეგი მოიტანა და ვაჰაბიზმმა მყარადმოიკიდა ფეხი კავკასიაში. 1997 წელს, დაღესტნის მაღალმთიან რეგიონში, ე.წ.კადარის ზონაში გააუქმეს რუსეთის ფედერაციის კანონები და შარიათის წესებითდაიწყეს ტერიტორიული ერთეულის მართვა. მხოლოდ 1999 წელს ბასაევ-ხატაბისდაღესტანზე თავდასმხმის მოგერიების შემდეგ მოახერხა რუსეთის ცენტრალურმახელისუფლებამ აღედგინა თავისი იურისდიქცია ამ ტერიტორიაზე. ზემოთაღნიშნულ წლებში ჩეჩნეთში ვაჰაბიტების ცენტრი გახდა ურუს–მარტანი, სადაციყო რამზან ახმადოვის „ჯამაათი“. ვაჰაბიტები ამჟამად მოქმედებენ ჩრდილოკავკასიის თითქმის ყველა ავტონომიურ რესპუბლიკაში. ბოლო წლებში რუსეთისცენტრალურმა ხელისუფლებამ, მართალია ჩრდილო კავკასიაში შეცვალა თავისიმოქმედების ტაქტიკა და დაიწყო ტრადიციული ისლამის მხარდაჭერა, მაგრამვაჰაბიზმმა შეძლო მორგებოდა ჩრდილო კავკასიის სპეციფიკას.

2007 წლის ოქტომბრის თვიდან, ვაჰაბიზმის მიმდევრებმა ჩრდილოკავკასიაში შექმნეს თვითაღიარებული ისლამური სახელმწიფო - კავკასიისემირატი, რომელიც ემყარება შარიათის კანონებს.

კავკასიის ემირატი დაყოფილია ვილაიეთებად:1. დაღესტანის ვილაიეთი;2. ვილაიეთი ნოხჩიჩო - იგივე ჩეჩნეთის ვილაიეთი;3. ვილაიეთი ღალღაი - იგივე ინგუშეთის ვილაიეთი, მის

შემადგენლობაში ასევე შედის ჩრდილოეთ ოსეთის ტერიტორია;4. ჩერქეზეთის ვილაიეთი;5. გაერთიანებული ყაბარდო - ბალყარეთის და ყარაჩაის ვილაიეთი;6. ნოღაის ვილაიეთი;

5.3.2. ვაჰაბიზმის იდეოლოგია

„მოჯაჰედების” აზრით, კავკასია ისლამის მიწაა და ბრძოლა„ურწმუნოებისგან” მის გასათავისუფლებლად ყველა მუსლიმის ვალია.

89

გავრცელებისთანავე ტრადიციული ისლამის შეურიგებელ მოწინააღმდეგეებადიქცნენ სალაფიტები – ისლამის რადიკალური, ფუნდამენტალისტურიმიმართულების მიმდევრები, რომლებიც ღმერთთან შუამავლებად შეიხებს დარომელიმე სხვა ავტორიტეტებს არ აღიარებენ. სალაფიტები (რეგიონშიგავრცელებული ტერმინოლოგიით – ვაჰაბისტები), ისლამური სარწმუნოებისპირველადი სახით, დაუმახინჯებლად შენარჩუნებას და მუჰამედის სწავლებისზედმიწევნით ერთგულებას ქადაგებენ. მათი აზრით ისლამი უნდა განიწმინდოსმისი წარმოშობის შემდგომ პერიოდში მიტმასნილი სხვადასხვა სახისდანამატისაგან. ისლამი მაღლა უნდა იყოს ნებისმიერ სხვა სოციალურ ელემენტზეთუ ნიშან-თვისებაზე, მაგალითად: ეთნიკურობაზე, ნაციონალურობაზე და ა.შ.უნდა მოხდეს რელიგიური რიტუალების მაქსიმალური გაუბრალოება დაგამარტივება. ვაჰაბიტური რელიგიისათვის ეთნიკურობა და მისი გამომხატველინიშან-თვისებები ნაკლები ღირებულებითი მნიშვნელობის მატარებელია.კავკასიაში ვაჰაბიზმის გავრცელების მიუხედავად, ეთნიკურობა და მისიგამომხატველი ნიშან-თვისებები ინარჩუნებს სოციუმში მნიშვნელობას, სადაც იგიამ პერიოდისათვის ერთ-ერთი ჯერ კიდევ ქმედითი აქტორია. ვაჰაბისტებისაზრით, ისლამს საფუძვლად მხოლოდ ორი რამ: ყურანი და სუნა – მუჰამედისგამონათქვამები, ქცევა უდევს. მათი შეხედულებით წინასწარმეტყველი მუჰამედიიყო ჩვეულებრივი ადამიანი. ამიტომ, არ უნდა მოხდეს მისი გაღმეთება. ისინიუარყოფენ ისლამს დამატებულ ადგილობრივ ტრადიციებს, წმინდანებისკულტებს, ყოველგვარ წარმართულ გადმონაშთებს, მაგიას, ჯადოქრობას. თვლიანრომ არ შეიძლება ადამიანების განსხვავება, წარმოშობის და ქონებრივიმდგომარეობის მიხედვით. ეს მოძღვრება არეგულირებს ადამიანის საქციელს –აძლევს რჩევას, ფაქტიურად კი უწესებს დოგმად როგორ ჩაიცვას, მოიქცესსაზოგადოებაში. ვაჰაბიტებს ეკრძალებათ თამბაქოს, ჰაშიშის მოწევა, კრიალოსნისხმარება, ხმამაღალი სიმღერა, ცეკვა და სხვა. ამ მოძღვრების მიხედვით ნებისმიერიადამიანი, ვინც ლოგიკურად აზროვნებს მივა ერთღმერთიანობამდე“ და, თუმიიღებს ვაჰაბიზმს, გახდება ჭეშმარიტი მორწმუნე მუსლიმანი. ვაჰაბიზმში,როგორც საერთაშორისო ისლამური ტერორიზმის იდეოლოგიაში, ორიმნიშვნელოვანი დებულება დევს – „ტაკფირზე“ და „ჯიხადზე“ ( საღვთო ომი).„ტაკფირი“ ნიშნავს, რომ ყველა ვინც არ ეთანხმება ვაჰაბისტებს, არ არისჭეშმარიტი მუსლიმანი. მათი აზრით, ასეეთი მუსლიმანები არიან რჯულისაგანგადახვეულები და ამ გადახვევისათვის, შარიათის კანონებით სიკვდილით უნდადაისაჯონ. „ჯიხადი“ – ბრძოლა ურწმუნოების წინააღმდეგ კი, თითოეულიმუსლიმანის მოვალეობაა. ეს ორი დებულება აქცევს ვაჰაბიზმს იმ საშიშ ძალად,რაც მისი იდეოლოგიის საფუძველზე მოქმედ ტერორისტულ ორგანიზაციებსაყენებს, საერთაშორისო ისალმური ტერორისტული მოძრაობის სათავეში.

90

ვაჰაბისტები ჯიჰადის წარმოებას ოთხ ძირითად ტიპად ყოფენ:1. ჯიჰადი შაიტანის (ეშმაკის) წინააღმდეგ. ეს პროცესი ხორციელდება

ეშმაკის მიერ მოწოდებული ცდუნებებისაგან უარის თქმით;2. ჯიჰადი მტრის იდეოლოგიის წინააღმდეგ;3. ჯიჰადი ურჯულოების წინააღმდეგ (,,კიაფირები”);4. ჯიჰადი მუნაფიკების(რჯულისგან განდგომილები) წინააღმდეგ.

5.3.3. ვაჰაბიზმის განვითარება დაღესტანში

სუფიზმი, როგორც ისლამის მისტიკური მიმდინარეობა და ისლამურიფილოსოფიის ერთ-ერთი ტრადიციული მიმართულება, დაღესტანში მე-18-მე-19საუკუნეებიდან დომინირებს. ამ მიმართულების განუყოფელ ელემენტსწარმოადგენს ტარიკატები – სუფიური ორდენები. თითოეულ მათგანს სათავეშიმოძღვარი (შეიხი) უდგას, რომელსაც, თავის მხრივ, უამრავი მიურიდი – მოწაფედა მიმდევარი, ჰყავს. იმამი შამილი, მე-19 საუკუნეში რუსეთის წინააღმდეგ ომშიკავკასიელების ლიდერი, ნაკშბადის ტარიკატს ედგა სათავეში. ამგვარიტრადიციული ისლამის შეურიგებელ მოწინააღმდეგეებად იქცნენ სალაფიტები.მათი გავლენა წლიდან წლამდე იზრდებოდა. ტრადიციული სუფიური ისლამისლიდერები და „ტარიკატისტები” კი სალაფიტების თვალში მოღალატეები დაჭეშმარიტი რწმენის მტრები იყვნენ, რომლებიც უნდა განადგურებულიყვნენ.ჯიჰადის სამიზნედ, რუსი ფედერალების გარდა, სუფიური ისლამის სასულიეროპირები იქცნენ. 1998 წელს ტერორისტებმა დაღესტნის მუფტი საიდ-მოჰამად ჰაჯიაბუბაქაროვი მოკლეს. მომდევნო წლებში – კიდევ რამდენიმე სასულიერო პირი.1999-2001 წლებში, "ისლამური ტერორიზმის" მთავარ ნაციონალურ საფრთხედაღიარების შემდეგ, ათასობით ახალგაზრდა დაღესტნელი ტერორიზმისა დავაჰაბიზმის ბრალდებით ადგილობრივმა ხელისუფლებამ გისოსებს მიღმა ჩასვა,სადაც მათ ხშირად საბჭოთა სტილის "დაკითხვას" უწყობდნენ. ღრმარელიგიურობას ხელისუფლება განსაკუთრებული ეჭვით უყურებდა და,პროფილაქტიკის მიზნით, რეალური და სავარაუდო ვაჰაბისტებისა და მათიმხარდამჭერების წინააღმდეგ სრულმასშტაბიან ომს აწარმოებდა.კორუმპირებული და დაუსჯელობის სინდრომით გათამამებული ბევრიმილიციელისთვის გამოსასყიდის მიზნით ადამიანთა დაკავება შემოსავლისსოლიდურ წყაროდ იქცა. ხშირად ხელისუფლებას სავარაუდო ვაჰაბისტებისგასამართლებისა და ციხეში ჩასმისათვის საკმარისი მტკიცებულებები არ ჰქონდა.ამ უკანასკნელებს რამდენიმეთვიანი წამების შემდეგ ათავისუფლებდნენ. ბევრმამათგანმა საკუთარი შეურაცხყოფისთვის სამაგიეროს გადახდის მიზნით,ძალადობას მიმართა. ხელისუფლების წინააღმდეგ ბრძოლა ერთი ადამიანისთვისსაკმაოდ რთული ამოცანაა, ამდენად, ბევრი ახალგაზრდა დაღესტნელი მთებშიამბოხებულთა მოძრაობას შეუერთდა, სადაც ისინი სალაფიზმის საფუძვლებს

91

ეზიარნენ. ჩამოყალიბდა წინააღმდეგობის საერთო იდეოლოგია. მეამბოხეთამთავარი მიზანი მოსკოვისაგან დამოუკიდებელი ისლამური სახელმწიფოს შექმნაგახდა, მთავარი სამიზნე კი რუსი დამპყრობლები და მათი დაღესტნელი"მარიონეტები".

ბევრი დაღესტნელი აჯანყებას სახელმწიფოს ცოდვების მიმართ პროტესტისნიშნად შეუერთდა. მათი პროტესტი კორუფციულმა განუკითხაობამ, მოსკოვისმხრიდან ადგილობრივი ტრადიციული ღირებულებების წინააღმდეგ ბრძოლამ,საკუთარი თავის რეალიზების შეუძლებლობამ და საკუთარი სამშობლოსთვისუკეთესი - სავარაუდოდ, ისლამური - მომავლის ძიებამ განაპირობა.

კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ ჯამაათების (ამ სახელწოდებითმოიხსენიებენ ისლამისტურ ტერიტორიულ-ეთნიკურ იატაკქვეშა ჯგუფებს,რომლებიც ტერორისტულ საქმიანობას ეწევიან) წევრობამ ინდივიდუალურმეომრებს საშუალება მისცა, ეთნიკური და კლანური ერთგულებისხლართებისათვის დაეღწია თავი და რელიგიაზე დაფუძნებული სოციალურისოლიდარობის უპრეცედენტო გრძნობის ირგვლივ გაერთიანებულიყო.შესაბამისად, წინააღმდეგობის მოძრაობის იდეოლოგია, ძალადობისპოლიტიზაციასთან ერთად, ვითარდებოდა. ამ ყველაფრის შედეგად, დაღესტანშიახლა სამოქალაქო ომი მძვინვარებს. სავარაუდოდ, დაახლოებით 2500ახალგაზრდა დაღესტნელი აჯანყებაშია ჩართული. მათი რიცხვი უფრო და უფრომეტი განწირული ახალგაზრდის შესვლის შედეგად გამუდმებით იზრდება.ზოგიერთი ჯამაათი საკმაოდ დამოუკიდებელი ერთეულია, ეთნიკური პრინციპისნაცვლად ტერიტორიულ პრინციპს ეფუძნება და საკუთარი შეხედულებებითმოქმედებს, რაც მათ ხელში ჩაგდებას ართულებს. თუმცა ჯამაათებს შორის ბევრიმსგავსებაცაა: მათ წინააღმდეგობის საერთო იდეა, პირადი შურისძიების გრძნობადა მოძულე მტერი აერთიანებთ. ისინი ადგილობრივი მოსახლეობის მზარდმხარდაჭერას ეფუძნებიან. ჩრდილოეთ კავკასიის ბევრ რესპუბლიკაშიმრავალსაუკუნოვანი ტრადიცია არსებობს, რომელიც რუსეთის დღევანდელმახელისუფლებამ კიდევ უფრო გაამძაფრა - ხელისუფლების მიერშევიწროებულებისადმი დახმარების გაწევა. დაღესტნელი აჯანყებულებითანდათან პარტიზანული ომის უნარებსაც ითვისებენ. მათი თავგანწირულიბრძოლა დაღესტნელ, ჩეჩენ, ინგუშ, ბალყარ, ჩერქეზ თანამოაზრეებს რეგიონულისოლიდარობის გრძნობას უღვივებს.

რუსეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემებით, ჩრდილოეთკავკასიაში ტერორისტული თავდასხმების 70 პროცენტი სწორედ დაღესტანზემოდის. ФСБ-ს სტატისტიკით, 2011 წელსა და 2012 წლის პირველ თვეებშიდაღესტანში მეამბოხეთა ხელით 160 ძალოვანი განადგურდა. მეამბოხეთა შორისმსხვერპლმა კი 200-ს გადააჭარბა. ამ ბრძოლის სისასტიკეს ისიც განაპირობებს,რომ დაღესტანში ერთმანეთს არა მხოლოდ მეამბოხეები და ხელისუფლება,არამედ ისლამის სხვადასხვა მიმართულების მიმდევრებიც უპირისპირდებიან

92

ერთმანეთს. ხშირად ეს ბრძოლა შეურიგებელ და უკომპრომისო ხასითს იძენს, რაცშეიხ საიდ ალ-ჩირკავის მკვლელობამ კიდევ ერთხელ დაადასტურა.

5.3.4. ვაჰაბიზმის გავრცელება სამხრეთ კავკასიაში

ვაჰაბიზმი სამხრეთ კავკასიაში გავრცელებულია ორ ქვეყანაში აზერბაიჯანშიდა საქართველოში. ამ ქვეყნებში ვაჰაბიზმის გავრცელება მოხდა 90-იანი წლებისშუა პერიოდიდან. საქართველოში ვაჰაბიზმის მიმდევრები ძირითადადწარმოდგენილნი არიან პანკისის ხეობაში, სადაც მისი გაძლიერებადაკავშირებულია აბუ ჰავსთან.

აბუ ჰავს ალ–ურდუნი – ამჟატიდაიბადა იორდანიაში 1973 წელს და 2006 წლის 26 ნოემბერს მოკლული იქნა

დაღესტანში, კონკრეტულად კი ხასავ-იურტის რაიონში, რუსეთის შეიარაღებულიძალების მიერ ვაჰაბიტ მებრძოლებთან შეიარაღებული შეტაკების დროს.

1994 წლის ნოემბერში, იჩქერიაში რუსეთის სამხედრო ნაწილების შესვლისშემდეგ მოძმე ჩეჩნების დასახმარებლად გროზნოში პანკისიდან უამრავიახალგაზრდა წავიდა, საომარი მოქმედებების დამთავრების შემდეგ ლტოლვილჩეჩნებთან ერთად ხეობაში უამრავი იარაღი გამოჩნდა. ამ ფონზე 1996 წელს, აბუჰავსი პირველად ჩამოდის საქართველოში კონკრეტულად კი პანკისის ხეობაში.იგი ექვსი წლის განმავლობაში ცხოვრობდა ხეობის ერთ-ერთ სოფელში ამჟატისსახელით. აბუ ჰავსმა პანკისის ხეობაში ჩამოსვლისთანავე გააძლიერა ვაჰაბიზმისმიმდევრების მიერ ადრე დაწყებული იდეოლოგიური მუშაობა. მის ხელშიხვდებოდა სხვადასხვა ვაჰაბისტური ფონდების მიერ გამოყოფილი თანხები დათავად წყვეტდა თუ როგორ უნდა განეკარგა მიღებული თანხები

ადგილობრივ მოსახლეობაში გავლენის გაძლიერების, რელიგიურ-იდეოლოგიური მუშაობის წარმოების მიზნით, აბუ ჰავსმა დააფინანსა პანკისისხეობის, სოფელ დუისში ვაჰაბიტური მეჩეთის მშენებლობა. იგი აგრეთვეაფინანსებდა ადგილობრივ ვაჰაბიტურ „ჯამაათს“, მისი ფინანსური დაიდეოლოგიური მხარდაჭერით ხეობის რამოდენიმე სოფელში მოქმედებდადაწყებითი სასულიერო სკოლა. ამ სკოლებში ასწავლიდნენ ვაჰაბიტურ დოგმებს,ასევე გახსნილი იყო კომპიუტერული კლასები. აბუ ჰავსი ადგილობრივმაცხოვრებლებს აგზავნიდა სენჟენ-იურტის რაიონში არსებულ ვაჰაბიტებისსასწავლო ბანაკებში და ასევე ხდებოდა ახალგაზრდების გაგზავნა, საუდისარაბეთში უმაღლესი სასულიერო განათლების მისაღებად. ეს ახალგაზრდები არიყვნენ მხოლოდ ეთნიკურად ქისტები. მათში ასევე ერივნენ პანკისის ხეობისმცხოვრები სხვა ეთნიკური წარმოშობის პირები. პანკისის ხეობის ადგილობრივ„ჯამაათში“ შესულ პირებს, შესვლისათვის თავდაპირველად ურიგებდნენ 200 აშშდოლარს, შემდეგ კი ყოველთვე 100 დოლარს, 2003-2004 წლებში კი მხოლოდ 50დოლარს. ამ ბოლო წლებში დაფიქსირდა ასეთი ფაქტიც, რომ რელიგიურ

93

დღესასწაულზე ვაჰაბიტებმა სამოცდაათამდე მსხვლიფეხა საქონელი(ძროხა)შეიძინეს, დაკლეს და ადგილობრივ მატერიალურად გაჭირვებულ მოსახლეობასგაუნაწილეს. პანკისის ხეობაში, ქართული პრესაში გავრცელებული ინფორმაციისთანახმად, ვაჰაბიზმის მიმდევრების ახლანდელი ემირია(მეთაური) აჰმად იაციმარგოშვილი. რომლმაც განათლება მიიღო საუდის არაბეთში და საქართველოშიდაბრუნდა 2005 წელს.

აზერბაიჯანის სახელმწიფოს მიერ აზერბაიჯანში არსებული ვაჰაბიზმისმიმდევრები მიჩნეულნი არიან საშიშ რადიკალურ ჯგუფად. 2007 წლისოქტომბრის თვეში აზერბაიჯანის მთავრობის განცხადებით, გამოააშკარავესვაჰაბიტური რადიკალური დაჯგუფების მიერ ორგანიზებული, მოსალოდნელითავდასხმები სახელმწიფო შენობებზე, კერძო კომპანიებზე და დიპლომატიურმისიებზე. კონკრეტულად კი ვაჰაბიტური დაჯგუფება გეგმავდა სახელმწიფოდაწესებულებებზე, ამერიკის და დიდი ბრიტანეთის დიპლომატიურ მისიებზე დაკერძო ნავთობ-კომპანიებზე თავდასხმას. ამ პერიოდში ამერიკის სახელმწოფოდეპარტამენტის გადაწყვეტილებით, ამერიკის დიპლომატიურმა მისიამაზერბაიჯანში შეაჩერა თავისი მუშაობა, ანალოგიურად მოიქცა დიდიბრიტანეთის საელჩოც.

5.3.5. ვაჰაბიზმის მეორე სახე

"ვაჰაბიზმი" ნიშნავს "ხალას ისლამს". იგი მიმართულია ამ რელიგიის სათავე-საწყისისაკენ და შეიცავს ყველაზე რეაქციულსა და აგრესიულს რელიგიაში, ესარის შემტევი ფუნდამენტალიზმი, რომლის მთავარი მიზანია "საღვთო ომი, ანუჯიჰადი" ნებისმიერი ურწმუნოების სხვა რელიგიების- წინააღმდეგ. ბოლო წლებშივაჰაბისტებმა მტკიცედ მოიკიდეს ფეხი ჩრდილო კავკასიაში ჩეჩნეთის ომთანდაკავშირებით. მათი ძირითადი საყრდენი იყო ჩეჩნეთის სოფლები ყარამახისი დაჩუბანმახი, მაგრამ ეს სოფლები რუსეთის არტილერიამ მიწასთან გაასწორა დაისინი სხვაგან გაიფანტნენ. გადარჩა მათი არქივის ნაწილი, სადაც ნათლად ჩანს,რას ფიქრობენ ვაჰაბისტები ვაჰაბიზმზე და რა გეგმები ამოძრავებთ. მათიუმთავრესი იდეაა ღმერთის ანუ ალაჰის ერთიანობის უმკაცრესი და განუხრელიდაცვა. "ჭეშმარტი" ვაჰაბისტებისათვის არ შეიძლება არსებობდეს სხვა რელიგიებიდა ღმერთები, გარდა ალაჰისა - სხვა რწმენა დანაშაულია და სასტიკად ისჯება.ვაჰაბისტები არ თვლიან მუჰამედს, ანუ წინასწარმეტყველს ალაჰის მოციქულად,მით უფრო ღმერთად, რომ არაფერი ვთქვათ სხვა წმინდანებზე. ვაჰაბიზმი მიზნადისახავს ისლამის გაწმენდას ყოველგვარი სიახლისაგან, ამას "ბიდა" ეწოდება დაიგი შორსაა პოლიტიკისაგან. ებრძვიან ერეტიკულ სიახლეებს, და უმკაცრესადსჯიან ყოველგვარ გადახრებს ვაჰაბიზმისაგან. არ შეიძლება ადამიანმა დაბადებისდღე იდღესასწაულოს, აკრძალულია ძეგლებისა და ქანდაკებების დადგმა, თუასეთი გააკეთე, შენ უკვე ერეტიკოსი, მოღალატე ხარ და მკაცრად უნდა დაისაჯო.

94

აქედან მოდის ვაჰაბისტების კარჩაკეტილობა და პატარ-პატარა აგრესიულთემებად დაყოფა, მათი ქმედებების უმკაცრესი რეგლამენტირება მარგილობა-.აქედან ნაკარნახევია ვაჰაბისტების ფანატიკური თავგანწირულობაც მთის აულებსადა სოფლებში, როცა მხოლოდ გწამს ჯიუტურად შენი რწმენა და პათოლოგიურადგძულს მოწინააღმდეგე, მზად ხარ ეწამო, იტანჯო, მოკვდე კიდეც რწმენისათვის,რაც საბოლოოდ ღმერთის სამოთხეში მიგიყვანს. ეს მტკიცედ სწამს ნებისმიერვაჰაბისტს და "ნეტარობს", ვინაიდან იცის, რომ სწორად იქცევა.მართლმადიდებლობა მათთვის დაუძინებელი მტერია და მზადაა ყოველ წუთსგაანადგუროს იგი. მათი აზრით, კანონებს მხოლოდ ალაჰი გამოსცემს.ადამიანისათვის კანონშემოქმედების მინიჭება დიდი მკრეხელობაა და სასტიკადუნდა დაისაჯოს, ე.ი. ასეთი ადამიანი უნდა მოკვდეს.

მათთვის სრულიად მიუღებელია ისეთი ცნებები, როგორიცაა მარქსიზმი,სოციალიზმი, კომუნიზმი, ათეიზმი, დემოკრატია და ა.შ. ვაჰაბისტებს ეკრძალებათყველა სხვა რწმენის ადამიანისათვის მხარდაჭერა და დახმარება. აკრძალულიაიმაზე საუბარი და ბჭობა, რომ შესაძლებელია სახელმწიფოსაგან რელიგიისგამოყოფა. ეს უნდა დაისაჯოს და ამას ალაჰი არასდროს გაპატიებს. აქედანცხადია, რომ ვაჰაბისტები არ არიან რაღაც აბსტრაქტული ისლამურიფუნდამენტალიზმის მომხრენი და სხვათა რელიგიების შემწყნარებლები.პირიქით! მათ სურვილი არ აქვთ მშვიდობიანად იცხოვრონ საეროხელისუფლებასთან და სხვა რელიგიებთან. ვაჰაბისტებს ევალებათკეთილმეზობლური შემწყნარებლობა გამოიჩინონ მხოლოდ თავისიანებთან ე.ი.მუსულმანებთან, ე.ი. ვაჰაბიზმის ამღიარებლებთან, რომლებიც აღიარებენმხოლოდ შარიათით ალაჰის ხელისუფლებით!- დაშვებულ ცხოვრების წესებს,ხოლო ის, ვინც არღვევს შარიათის კანონებს, უნდა გაუსწორდე სიძულვილით,მოეკიდო როგორც მოსისხლე მტერსა და აწარმოო მის წინააღმდეგ ჯლჰადი, ანუსაღვთო ომი, რაც ნებისმიერი ვაჰაბისტისათვის ძირითადი საპატიო მოვალეობაა,რელიგიის დაცვის მწვერვალია, მოწოდებაა, რომ აწარმოო ომი ნებისმიერისაშუალებით.

ვაჰაბიზმი ითვალისწინებს ომში ბავშვების აქტიურ მონაწილეობასაც. "ძალა-სროლაშია!.." ქადაგებენ ისინი, ბავშვებს კი შეუძლიათ იარაღი აიღონ დადაუმიზნონ, ესროლონ, ხოლო თუ ბავშვებს მოკლავენ - მერე რა, ისინი ხომბოლოს ალაჰის სამოთხეში მოხვდებიან - ამტკიცებენ ვაჰაბისტები. აი, საიდანმოდის მათი ფანატიკური თავგანწირვა და საშინელი სისასტიკე. ისინიამტკიცებენ, რომ მხოლოდ სროლის სწავლა უნდა იყოს ვაჰაბისტის ძირითადისწავლა და სინანულით ქადაგებენ, რომ ახალგაზრდებს ტვინს უწყალებენისეთითეორიებით, რომლებიც ვაჰაბიზმისათვის სრულიად უსარგებლოა. იმისმაგივრად, რომ იარაღი და სროლა შეასწავლონ, სისულელეებით უჭედავენ თავს.

ვაჰაბისტები სრულიად კანონიერად თვლიან ადამიანის გატაცებასგამოსყიდვის მიზნით და აქ ყურანს იშველიებენ. ისინი აცხადებენ: "მას შემდეგ,

95

რაც ალაჰმა მაჰმადს ისლამის რელიგია აჩუქა, უქმდება ყველა სხვა რელიგია დაადამიანმა მთელ დედამიწაზე - ვინც არ უნდა იყოს იგი უნდა იწამოს ახალი,უკანასკნელი და დასრულებული რელიგია ალაჰისა - ვაჰაბიზმი", წინააღმდეგშემთხვევაში იგი "კაფირად" ანუ მოღალატედ ცხადდება და მოელის სამუდამოსატანჯველი ჯოჯოხეთში!

96

თავი VI. გლობალური პოლიტიკა-სახელმწიფოთა მიერტერორიზმის მხარდაჭერა

ტერორიზმი ერთ-ერთი მწვავე პრობლემაა, რომლის წინაშეც კაცობრიობადგას, უქმნის რა საფრთხეს მსოფლიოში მშვიდობისა და უსაფრთხოების დაცვას.ბევრი ქვეყანა დამოუკიდებლად თუ ერთობლივი ძალისხმევით ცდილობს ამპრობლემის მოგვარებას, თუმცა მნიშვნელოვანი წინსვლა ნამდვილად არ არის, რაცმთელი რიგი მიზეზებით არის განპირობებული. სახელმწიფოები არა მხოლოდიბრძვიან ტერორიზმის წინააღმდეგ, არამედ ზოგჯერ ჩართულებიც კი არიანმასში, იყენებენ რა მას საკუთარი ინტერესებისთვის, როგორც პოლიტიკურ იარაღს.ბრიუს ჰოფმანი მასზე ამბობდა, რომ მომავალში იგი გახდებოდა ერთ-ერთიეფექტური გზა ძლიერი მეტოქისათვის ფარული ომის საწარმოებლად, მეზობელისახელმწიფოს ან რეჟიმის დასამხობად. ტერორიზმში სახელმწიფოს ჩართულობასხვადასხვა დონეზე ხდება.

ბოაზ გარნერი გამოყოფს სახელმწიფოს ტერორიზმში ჩართულობის სამდონეს: სახელმწიფოები შეიძლება მხარს უჭერდნენ ტერორისტულორგანიზაციებს, უშუალოდ მონაწილეობნდნენ მასში ოპერაციების ინიცირებითადა მართვით მათი საკუთარი ინსტიტუტების გარეთ არსებული ტერორისტულიდაჯგუფებების საშუალებით ან ახორციელებდნენ ტერაქტებს საზღვარგარეთთავიანთი ოფიციალური შენაერთების საშუალებით, რათა ამა თუ იმ პოლიტიკურმიზნებს მიაღწიონ ამ ქვეყნებთან ომის გამოცხადებისა თუ სხვა პირდაპირიდაპირისპირების გარეშე. ტერორისტული ორგანიზაციებისათვის სახელმწიფოთამხარდაჭერა, რაც სხვადასხვანაირად გამოიხატება, სასიცოცხლოდმნიშვნელოვანია და სრულიადაც არ იქნება გადაჭარბებული, თუ ვიტყვით, რომბევრი ტერორისტული ორგანიზაცია სახელმწიფოთა მხარდაჭერის გარეშედიდხანს ვერ იარსებებდა. ორმხრივი დაინტერესება კიდევ უფრო მეტადაძლიერებს ამ კავშირს და ართულებს ტერორიზმთან ბრძოლას. საერთაშორისოსაზოგადოება ხშირად ავლენს თანამშრომლობისა და კოორდინაციის ნაკლებობას,ასევევ ერთჯერადი საპასუხო ქმედებებით შემოიფარგლება და სხვა მრავალიმიზეზია, რაც პრობლემას კიდევ უფრო ამწვავებს.

სახელმწიფოს მიერ ტერორისტული ორგანიზაციების მხარდაჭერა მის მიერტერორიზმში მონაწილეობის ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ და საგანგაშოფორმაა. სახელმწიფოს მიერ ტერორიზმის მხარდაჭერაში იგულისხმება, მის მიერსხვადასხვა ტერორისტული ორგანიზაციების საქმიანობის ხელის შეწყობასფინანსური, სამხედრო დახმარებით, იდეოლოგიური მხარდაჭერითა და ა.შ.სამხედრო დახმარება გულისხმობს როგორც ტერორისტული ორგანიზაციებისწევრებისათვის საწვრთნელი ღონისძიებების განხორციელებას მათი საბრძოლოუნარ-ჩვევების გამომუშავება-განვითარების მიზნით, ისე იარაღის მიწოდებას.ასევე ქვეყნებმა შეიძლება შესთავაზონ მათ უსაფრთხო თავშესაფარი, როგორცთავიანთ ტერიტორიაზე, ასევე თავიანთ საელჩოებში სხვასასხვა ქვეყნის

97

ტერიტორიაზე. ბაიმენის მიხედვით, უსაფრთხო თავშესაფარი წარმოადგენსდახმარების ყველზე მნიშვნელოვან ფორმას, რადგანაც ეხმარება საერთაშორისოორგანიზაციებსა და მის წევრებს გადარჩენაში. მათ ასევე შეუძლიათ საშუალებამისცენ ტერორისტულ ორგანიზაციებს, რომ განათავსონ თავიანთი ბაზები მათტერიტორიებზე, ასევე შეუძლიათ უზრუნველყონ ტერორისტულიორგანიზაციების წევრები ყალბი დოკუმენტაციით, რომელსაც გამოიყენებენგადაადგილებისათვის თუ ფინანსური ტრანსაქციებისა და იარაღისშესყიდვისათვის. ეს და კიდევ სხვა მრავალი სახით შეუძლიათ სახელმწიფოებსხელი შეუწყონ ტერორისტულ ორგანიზაციების საქმიანობას.

წლების განმავლობაში ტერორიზმი ითვლებოდა ტერორისტულდაჯგუფებებს ან ორგანიზაციებს და სახელმწიფოებს შორის დაპირისპირებად.თუმცა მე-20 საუკუნის მეორე ნახევრიდან სიტუაცია შეიცვალა, რადგანაცსახელმწიფოებმა დაიწყეს ტერორისტული ორგანიზაციების გამოყენება თავიანთეროვნული ინტერესებისათვის. თუ ადრე ტერორიზმი წარმოადგენდა ,, სუსტისიარაღს“, იყენებდნენ რა მას ეთნიკური უმცირესობები, განმათავისუფლებელიმოძრაობები თუ რევოლუციური ორგანიზაციები, ბოაზ განორის აზრით, დღესტერორიზმი გახდა სახელმწიფოებისა და სუპერძალების იარაღი. სახელმწიფოუზრუნველყოფს თავისი ბენეფიციარი ტერორისტული ორგანიზაციისათვისფინანსურ დახმარებას, პოლიტიკურ მხარდაჭერას და სხვა ნებისმიერ სახისდახმარებას , რაც კი საჭიროა ,რომ ამ ორგანიზაციამ შეინარჩუნოს დაგააფართოვის ბრძოლა იქამდე, სანამ მისი მიზნები არ იქნება მიღწეული. რეიქლაინისა და იონა ალექსანდერის მიხედვით, სახელმწიფოთა მიერ ტერორიზმისმხარდაჭერა ემსახურება სტრატეგიული მიზნების მიღწევას ისეთი გარემოებებისარსებობის დროს, როდესაც შეიარაღებული ძალების გამოყენება არისარაეფექტური, ზედმეტად სარისკო და რთული. გარდა ამისა, დღეს ომის წარმოებადიდ ხარჯებთან არის დაკავშირებული, არსებობს დამარცხების საფრთხე დასურვილი, რომ საერთაშორისო საზოგადოებამ აგრესორად არ აღიქვას.

კენ დუნქანი ბოაზ განორისაგან განსხვავებით სახელმწიფოთა მიერტერორიზმის მხარდაჭერას საკუთარი მიზნების მისაღწევად არ მიიჩნევსთანამედროვე მოვლენად და თვლის, რომ მსგავსი მოვლენები 2 საუკუნის წინაცარსებობდა. და თანაც სახელმწიფოები, რომლებიც იმ დროს ტერორიზმსუჭერდნენ მხარს, იმდროინდელ ლიბერალ დემოკრატიებს წარმოადგენდნენ. მასმაგალითად მოჰყავს მე-19 საუკუნის დასაწყისში როიალისტების კონტრ-რევოლუციური ბრძოლა ნაპოლეონ ბონაპარტის წინააღმდეგ. დიდ ბრიტანეთსსურდა, რომ ბურბონების მმართველობა კვლავ აღმდგარიყო საფრანგეთში,ამიტომაც აქტიურად უჭერდა მხარს როილაისტებს, მათი აჯანყების გაძლიერებასადა მათ მიერ ჩადენილ პოლიტიკურ მკვლელობებს. დიდი ბრიტანეთიგამართლება იმ არგუმენტით, რომ ის აჯანყებას უჭერდა მხარს და არა ტერორიზმსარასწორია, რადგანაც აჯანყებულთა მხარე ბძოლის დროს გარკვეულ წესებს იცავს

98

ტერორისტებისაგან განსხვავებით, რომლებიც არანაირ შეზღუდვებს არემორჩილებიან. როიალისტების კი ბრძოლის დროს ტერორისტულ ტაქტიკასაქტიურად იყენებდნენ.

სახელმწიფოთა მიერ ტერორიზმის მხარდაჭერა აახლოებს ერთმანეთთანსხვადასხვა ტერორისტულ ორგანიზაციებს,თუნდაც მათ შორის იდეოლოგიურიკავშირი მინიმუმამდე იყოს დაყვანილი. საბჭოთა კავშირი ითვლებოდა ერთ-ერთპირველ სპონსორად ტერორისტული ორგანიზაციებისა, ის მათ ეხმარებოდაპირდაპირ ან სატელიტი ქვეყნების დახმარებით. საბჭოთა კავშირის ხელისუფლებაკლიენტ ქვეყნებს აქეზებდა, რომ ტერორისტული ორგანიზაციების წევრებისათვისწვრთნები ჩაეტარებინათ, დახმარებოდნენ ფინანსურად ან უშუალოდ მათიოპერაციების განხორციელებაში შეეტანათ წვლილი. ის ერთდროულადეხმარებოდა იაპონელთა წითელ არმიას, პალესტინურ ტეორისტულდაჯგუფებებს, ირლანდიის რევოლუციურ არმიას და ა.შ. ასევე ცნობილია, რომჩრდილოთ კორეაში, რომელიც სსრკ-ს მთავარ მოკავშირეს წარმოადგენდა, 5000-მდე ტერორისტული ორგანიზაციის წევრი გადიოდა წვრთნებს. ეს არის მცირეჩამოთვალი იმისა, თუ როგორ იყო ჩართული საბჭოთა კავშირი ტერორისტულსაქმიანობაში, რომელსაც იყენებდა საკუთარი ეროვნული ინეტერესების მისაღწევაცივი ომის პერიოდში.

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, მისი ადგილი ირანმა დაიკავა და თუგავითვალისწინებთ ტერორისტულ საქმიანობაში მის მონაწილეობის მასშტაბებს,შეიძლება ვთქვათ ფეჰლევების დინასტიის მმართველობის დასრულების შემდეგირანი პირველობას არავის უთმობს ამ საკითხში. განსაკუთრებით კი აღსანიშნავიამისი ურთიერთობა ჰეზბოლათან, რომლის დაარსებაში აიათოლა ხომეინმა დიდიროლი ითამაშა და მას შემდეგ მათ შორის მჭიდრო ურთიერთობა არსებობს. ირანიჰეზბოლას ყოველწლიურად 70-100 მილიონ დოლარს აძლევს, უზრუნველყოფსშეიარაღებითაც და მხარს უჭერს ყველანაირად მის ოპერაციებს საერთაშორისოარენაზე. რაც შეეხება ირანის ინტერესს, ჰეზბოლას საშუალებით ის ცდილობსთავისი მიზნების მიღწევას საერთაშორისო და რეგიონულ არენებზე და ასევე მისმთავარ იარაღს წარმოადგენს ისრაელთან არაბულ კონფლიქტში. რეგიონშიირანის მთავარი მოკავშირე-სირია ასევე მთავარი სპონსორია მისთვის. სირიაუწევს მას ფინანსურ დახმარებას, ეხმარება იარაღითა და ასევე მის პოლიტიკურზურგსაც წარმოადგენს. ბევრი კონფლიქტური სიტუაციის მიუხედავად სირიასადა ჰეზბოლას შორის მაინც გძელდება თანამშრომლობა საერთო მიზნებისმისაღწევად, რაშიც მათ ირანი ეხმარება. აშშ-ს ყოფილმა პრეზიდენტმა ჯორჯბუშმა ირანს უწოდა ,,მსოფლიოში ტერორის მთავარი სპონსორი სახელმწიფო“.ირანი ჰეზბოლას გარდა მხარს უჭერს ისეთ ტერორისტულ ორგანიზაციებს,როგორიც არის ჰამასი, პალესტინური ისლამური ჯიჰადი და ალ-მადის არმია.

პაკისტანი ითვლება ასევე ტერორიზმის ერთ-ერთ მთავარ მხარდამჭერად,მიუხედავად იმისა, რომ პაკისტანის მთავრობა უარყოფს ამას. ინდოეთი,

99

ავღანეთი, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი, ისრაელი, აშშ , კანადა მასადანაშაულებენ კაშმირსა და ავღანეთში ტერორისტულ საქმიანობაში აქტიურმონაწილეობაში. 2008 წლის ბრუკინგის უნივერსიტეტის კვლევითი ცენტრის მიერჩატარებული კვლევებით პაკისტანი იყო ყველაზე აქტიური მხარდამჭერი იმტერორისტული დაჯგუფებებისა, რომლებიც ამერიკის შეერთებულიშტატებისათვის მთავარ საფრთხეს წარმოადგენდნენ. არსებობს საფუძვლიანიბრალდება მის მიმართ, რომ იგი ჯამუსა და კაშმირის განმათავისუფლებელიფრონტის მთავარი სპონსორია. იგი ეხმარება მას იარაღით, ფინანსებით დ ასევეატარებს მათთვის საწვრთნელ ღონისძიებებსაც. თუმცა იგი უარყოფს ამას დაამბობს, რომ პაკისტანი მხოლოდ პოლიტიკურად და მორალურად უდგას უჭერსმხარს კაშმირის განთავისუფლებას ინდოელთა მმართველობისაგან. ასევე, მასხშირად ადანაშაულებენ თალიბანის მხარდაჭერაში, რომლის წევრებიც გაერომტერორისტებად აღიარა. გაერო ცდილობს, რომ აიძულოს პაკისტანი აკონტროლოსავღანეთის საზღვარი და თალიბანის ლიდერების მოქმედებები და საქმიანობაშეზღუდოს, თუმცა ამას შედეგი ჯერ არ გამოუღია. სხვა მხრივ რომ არეხმარებოდეს პაკისტანი ავღანეთის ტერორისტულ დაჯგუფებებს,ზემოხსენებულის გამო ტერორიზმის პასიურ მხარდაჭერაში მაინცაა დამნაშავე.თუმცა პაკისტანში დღეს თალიბანის მთავარი საწვრთნელი ბაზაა და ასევემთავარი თავშესაფარი მისი წევრებისათვის. ასევე ცნობილი ფაქტია, რომთალიბანის ლიდერებს ,,მეგობრები“ ჰყავთ პაკისტანის მთავრობაში. აღსანიშნავიაისიც, რომ ალ-ქაედას ლიდერი - ოსამა ბინ-ლადენი სწორედ იქ იქნა მოკლული2011 წელს. დანიელ ბაიმანი მას ასევე ყველაზე აქტიურ ტერორიზმის მხარდამჭერქვეყნად მიიჩნევს. ტერორიზმის მხარდამჭერი ქვეყნის მისეული განმარტებაყველაზე უკეთ აღწერს პაკისტანის საქმიანობას კაშმირში. დანიელბაიმენისაზრით, სახელმწიფოები ეხმარებიან ტერორისტულ ორგანიზაციებს,რათა ხელი შეუწყონ მეამბოხეთა მოძრაობის გაძლიერებას , დაეხმარონ მათპარტიზანულ ბრძოლასა და ტერორისტული თავდასხმების განხორციელებაში.იგი უჭერს მხარს კაშმირის გამოყოფას ინდოეთისაგან და ეს საუკეთესოსტრატეგიაა მიზნის მისაღწევად.

როგორც ვხედავთ, სახელმწიფოები აქტიურად არიან ჩართულნიტერორიზმში, მიუხედავად იმისა, რომ ამის გამო ბევრი წინააღმდეგობა ხვდებათ.საინტერესოა, რა განაპირობებს ამას. ბოაზ განორის აზრით, სახელმწიფოს მიერტერორიზმში მონაწილეობა მის მიერ საკითხის რაციონალური განხილვისშედეგია. სახელმწიფო ადარებს ერთმანეთს იმ დანაკარგებს, რასაც მოუტანს მასტერორისტული ორგანიზაციებისათვის მხარდაჭერა, და იმ სარგებელს, რასაცმიიღებს ამგვარი პოლიტიკის გატარებით და მხოლოდ ამის შემდეგ წყვეტს,როგორ მოიქცევა. აღსანიშნავია, რომ ტერორიზმში ჩართული სახელმწიფოები,ჩვეულებრივ, არადემოკრატიული სახელმწიფოები არიან, რომლებიცერთპიროვნულად იმართებიან ან მცირერიცხოვანი ელიტით. მათ

100

გადაწყვეტილებებზე გავლენას ახდენს ისეთი ცვლადები, როგორიცააიდეოლოგია, რელიგია, ემოცია, რაც დასავლურ საზოგადოებაში ნაკლებრაციონალურად შეიძლება იქნას მიჩნეული, ასეთ ქვეყნებში კი დიდი გავლენააქვს. ასე რომ, ქვეყნის მმართველი განსაზღვრავს რა მიზნების მიღწევა უნდა დაშემდეგ განიხილავს, თუ რის დათმობა მოუწევს სანაცვლოდ. მიუხედავად იმისა,რომ სახელმწიფოს სულ უფრო აქტიურად მონაწილეობა შეიძლება უნდოდესტერორიზმში, იგი აანალიზებს, რომ დანაკარგებიც იზრდება და როდესაც იმზღვარს მიაღწევს, რომლის იქითაც დანაკარგი მოგებას გადააჭარბებს, იგიიძულებულია შეზღუდოს თავისი ტერორისტული საქმიანობა. სახელმწიფოს მიერტერორიზმის მხარდაჭერით მიღებული ზარალი ქვეყნების მიხედვითგანსხვავდება. აქედან გამომდინარე საუკეთესო სტრატეგია ტერორიზმთანბრძოლის არის მისი მხარდაჭერსათვის სახემწიფოების დანაკარგების გაზრდა.დღევანდელი მდგომარეობით თუ ვიმსჯელებთ სახელმწიფოები, რომლებიცმხარს უჭერენ ტერორისტულ ორგანიზაციებს მიზნების მიღწევაში სხვადასხვადონეზე, შეეჩვივნენ და შეეგუენ არსებულ დანაკარგებს, ამაზე მიუთითებსპრობლემის აქტუალობა, ამიტომაც საჭიროა უფრო ქმედითი ზომების მიღება.

ტერორიზმი აღარ წამოადგენს კონკრეტული ქვეყნების პრობლემას საკითხსაქვს ბევრი საერთაშორისო ასპექტი. ტერორისტული ორგანიზაციები შეიძლება ამათუ იმ ქვეყნის მოქალაქეები არ ჰყავდეთ მიზანში, მიუხედავად ამისა, სხვაქვეყანაში ტერაქტმა სრულიად შემთხვევით შეიძლება შეიწიროს ისინი.ტერორისტული ორგანიზაციების დიდ უმრავლესობას აქვს შტაბები, ოფისები,საწვრთნელი ბაზები სხვადასხვა ქვეყნებში და არაერთ არალეგალურსაქმიანობაში არიან ჩართულნი, რაც ზარალს აყენებს ადამიანთა უსაფრთხოებას,თუნდაც ეს ადამიანები მათ სამიზნეებში არ შედიოდნენ. ასევე მათ აქვთმხარდაჭერა და დახმარება სხვადასხვა ქვეყნებისაგან და მათიმცხოვრებლებისაგან. ასე რომ, ტეოროზმი გლობალურ საფრთხედ ჩამოყალიბდა,რაც საჭიროებს მასთან აქტიურ და კოორდინირებულ ბრძოლას. მიუხედავადიმისა, რომ ამ საკითხში საერთასორისო საზოგადოება მეტ-ნაკლებადთანამშრომლობს, მაინც არ არის ეს თანამშრომლობა ეფექტური რიგი მიზეზებისგამო. საინტერესოა, ამ მიზეზების კვლევა-ძიება, რადგანაც პრობლემის არსისგაგების გარეშე ძნელია მისი გადაწყვეტა. ტერორიზმის პრევენციისა და მასთანბრძოლის მიზნით ბევრი სადამსჯელო ზომები მიუღიათ, რომელთა ეფექტურადგანხორციელებას ვერ მოხერხდა, რაც გამოწვეული იყო იმით, რომ მხოლოდრამდენიმე ქვეყანა ითვალისწინებდა მათ და შესაბამისად მოქმედებდა, ზოგჯერკი იმით იყო განპირობებული, რომ შეესაბამებოდა გაეროს რეზოლუციებს, თუმცაწინააღმდეგობაში მოდიოდა სხვა საერთაშორისო დოკუმენტებთან.სახელმწიფოთა მიერ ტერორიზმის მხარდაჭერის წინააღმდეგ ბრძოლაში ნათლადაისახება საერთაშორისო არენაზე არსებული ის ინტერესთა კონფლიქტი, რომელიცარსებობს სუპერძალებსა და სახელმწიფოებს, სახელმწიფოთა ალიანსებსა და

101

ორგანიზაციებს, ლიგებს, ჯგუფებს შორის. ასევე კონტრ-ტერორისტულიმცდელობები ქმნის კონფლიქტს უსაფრთხოებისა და ეკონომიკურ ინტერესებსშორისაც ქვეყნის შიგნით. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ქვეყანა აანალიზებს თურაოდენ დიდი ზიანის მიყენება შეუძლია მისთვის ტერორიზმს, ისინი მაიცთავიანთ ეკონომიკურ ინტერესებს ანიჭებენ ხოლმე უპირატესობას.საერთაშორისო საზოგადოების მიერ დაწესებული სადამსჯელო ზომებისანალიზი გვიჩვენებს, რომ ბევრი ქვეყანა უარს ამბობს, ტერორიზმთან ბრძოლასეკონომიკური ინტერესები შესწიროს. ამ ტენდენციას ავლენს ირანის მიმართზოგიერთი ევროპული ქვეყანა, მაგალითად, გერმანია, იტალია, საფრანგეთი,რომლებიც აშშ-ს ბევრი მცდელობის მიუხედავად ირანთან ეკონომიკურიურთიერთოების გაწყვეტას ეწინააღმდეგებიან. გერმანია ყოველწლიურად 1,737მილიონი დოლარის ღირებულების საქონლის ექსპორტს ახდენს ირანში,საფრანგეთი 907 მილიონი დოლარისა, ხოლო იტალია კი 787 დოლარის. აქედანგამოდინარე ძნელია მათთვის მთავარ ეკონომიკურ პარტნიორზე უარითქვან,მიუხედავად იმისა, რომ ირანს პირველი ადგილი უჭირავს ტერორიზმისმხარდამჭერ სახელმწიფოებს შორის. სახელმწიფოები, რომლებიც უარს ამბობენტერორიზმის მხარდამჭერი სახელმწიფოების მიმართ სადამსჯელოღონისძიებებში მონაწილეობაზე, თავიანთ პოზიციას ამართლებენ არაეკონომიკური, არამედ სხვა არგუმენტით. ისინი ამტკიცებენ, რომ მსგავისანქციების შემოღება მდგომარეობას კიდევ უფრო გააართულებს, უბიძგებენ რამათ უფრო ექსტრემალური, ძალადობრივი ტაქტიკის არჩევისაკენ. საუკეთესოპოლიტიკა, მათი აზრით, არის დიალოგი მხარეებს შორის, რითაც მათთანეკონომიკურ და კულტურულ კავშირებს შეინარჩუნებენ. ამ ე.წ. ,,ღია არხების“საშუალებით ისინი შეეცდებიან ანტიტერორისტული პროპაგანდის წარმოებასა დაქვეყნებისათვის ტერორიზმის მხაედაჭერაზე ხელის აღებას. ამგვარი პოზიციაწარმოადგენს ოპორტუნიზმის საუკეთესო გამოხატულებას, რომელიც დავისკიდევ ერთი საგანი ხდება. რომლის ერთ მხარეს ის სახელმწიფოები დგანან,რომელთათვისაც უპირატესი არის ეკონომიკური ინტერესები, მეორე მხარეს კიისინი, რომლებიც განსაკუთრებით მწარედ განიცდიან იმ საფრთხეს, ტეორიზმირომ უქმნის საზოგადოებას. ამგვარი პოზიცია, რამდენად მომგებიანიც არ უნდაიყოს, მაინც დიდ საშიშროებას უქმნის მსოფლიოში მშვიდობისა დაუსაფრთხოების დაცვას სრული უმოქმედობითა და დანაშაულებზე თავალისდახუჭვით. ეს კი კიდევ უფრო აძლიერებს ტერორისტულ ორგანიზაციებსა და მათმხარდამჭერი ქვეყნების პოზიციას. სახელმწიფოები ასევე უარს ამბობენსანქციების შემოღებაზე იმ არგუმენტით, რომ უსამართლო და ამორალური იქნებასანქციების დაწესებით ზარალის მიყენება მთელი მოსახლეობასათვის, რომელთადიდი წილი სრულიად უდანაშაულოა. ასევე ისინი ამტკიცებენ, რომ ტერორიზმისსპონსორი სახელმწიფოები ძირითადად ავტოკრატიული ან დიქტატორულირეჟიმის ქვეყნები არიან და საზოგადო აზრს ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება

102

პოლიტიკის მიმართულებების განსაზღვრისას, არადა სანქციების დაწესებითყველაზე მეტად ისინი დაზარალდებიან და ხელისუფლებაში მყოფ პირებს მაინცარაფერი არ მოაკლდებათ. ასევე გაჭირვება, უსამართლობა უფრო მეტადრადიკლაურს გახდის მოსახლეობას და შეიძლება, რომ მათ ძალადობისსხვადასხვა ფორმით გამოხატონ თავიანთი პროტესტი. რაც არ უნდა ძლიერარგუმენტად მოგვეჩვენოს ეს პოზიცია, მაინ არასწორია, რადგანაც სანქციებიმიზნად ისახავს ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესებას, რის გამოც ესქვეყანა ვეღარ შესძლებს დახმარებას ტერორისტული ორგანიზაციებისათვის,მოახმარს რა მთელი რესურსებსა და ძალებს ქვეყნის შიგნით წარმოქმნილიპრობლემების გადაწყვეტას. ასევე კონტრ-ტერორისტულ მცდელობებსეწინააღმდეგებიან ის ქვეყნები, რომლებიც თვლიან რომ ის ამერიკას ეროვნულიინტერესია, თანაც ეგოისტური, ვინაიდან უნდა რომ სხვებს საკუთარინეტერესებზე ხელი ააღებინოს საკუთარი მიზნების მისაწევად. ალბათ, ესყველაზე ნაკლებად დასაჯერებელი არგუმენტია, რომლითაც სანქციებისა და სხვასადამსჯელო ღონისძიებების დაწესებაზე ამბობენ უარს, რადგანაც, მიუხედავადიმისა, რომ ტერორისტებისათვის მთავარი სამიზნე აშშ და მისი მოქალაქეებიარიან, იგი მაინც გლობალური პრობლემაა და ყველა ქვეყნის უსაფრთხოებასუქმნის საფრთხეს. ამას გარდა, სახელმწიფოები, რომლებიც მხარს უჭერენტერორიზმს, შეეცდებიან სხვა სახელმწიფოთა გადმობირებას, რათა შეინარჩუნონმათთან ეკონომიკური, კულტურული და დიპლომატიური ურთიერთობები ღიადან საიდუმლოდ და ამისათვის მზად იქნებია,რომ მათთვის თანამშრომლობა უფრომომგებიანი გახადონ. ეს მათი მხრიდან იქნება ჭკვიანური სტრატეგია.

შეიძლება ითქვას, რომ ტერორიზმი და სახელმწიფოთა მიერ მისიმხარდაჭერა სერიოზული გლობალური პრობლემაა, რომლის გადაჭრის გზაზებევრ სირთულეს ვაწყდებით. სახელმწიფოები სულ უფრო აქტიურად უწყობენხელს ტერორისტულ ორგანიზაციებსა და მათ საქმიანობას, იყენებენ რა მათპირადი ინტერესებისათვის. როგორც ჩანს, ისინი ამგვარი სტრატეგიით ბევრადმეტს იგებენ, ვიდრე აგებენ, ამიტომაც პრობლემის გადაწყვეტას უახლოესმომავალში ნაკლებად უნდა ველოდოთ, თუ ქვეყნების პრობლემისადმიდამოკიდულება არ შეიცვლება. ზემოთ განხილული მიზეზების გამოტერორიზთან და მის მხარდამჭერ სახელმწიფოებთან ბრძოლა არაეფექტურია. ესპრობლემას კიდევ უფრო ამწვავებს, საჭიროა უფრო ქმედითი ზომების მიღება, რაცსაერთაშორისო საზოგადოების ერთსულოვნებას, მეტ თანამშრომლობასა დაკოორდინირებულ მოქმედებებს გულისხმობს. ასევე მათი კონტრ-ტერორისტულიპოლიტიკა მხოლოდ ეკონომიკური სანქციებით არ უნდა შეიზღუდოს, საჭიროამთელი რიგი სამართლებრივი, დიპლომატიური, ეკონომიკური და შეტევითიმოქმედებების განხორციელება, რაც ტერორიზმის მხარდაჭერით გამოწვეულდანაკარგებს გაზრდის ქვეყნებისათვის და უბიძგებს მათ, რომ უარი თქვანტერორისტული ორგანიზაციებისა და დაჯგუფებების დახმარებაზე. ტერორიზმი

103

გლობალური პრობლემაა, რომელიც საფრთხის ქვეშ აყენებს მსოფლიოშიმშვიდობისა და უსაფრთხოების შენარჩუნებას, ამიტომ ინტერესთა იერარქიაში მასპირველი ადგილი უნდა ეჭიროს, თუ ამას შეიგნებენ სახელმწიფოები, მაშინპრობლემის გადაჭრას წინ ვეღარაფერი აღუდგება.

104

თავი VIIტერორისტების ფსიქოლოგიური მოტივები7.1. აგრესია

სამყარო ჯერ კიდევ გაჯერებულია ომებით, ტეროროზმით, მკვლელობებით,ადამიანების გატაცებებით, ბავშვების ძალადობრივი ხასიათის მქონე დასჯით დაა.შ. ისეთი შთაბეჭდილება შეიძლება დაგვრჩეს, რომ აგრესია სოციალურიცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. იშვიათია ადამიანი,რომელსაც არ განუცდიაკრიტიკა, დაცინვა, არ მიუღია შენიშვნა, ან არ დაუკარგავს მოთმინება სხვისგანგაღიზიანებულს.

7.2. აგრესიის წყაროები

დგება საკითხი, რატომაა ადამიანი აგრესიული? რატომ შეუძლია ადამიანსიყოს ასეთი სასტიკი თავისივე მოდგმის მიმართ? ეს საკითხი ყოველთვის იყოადამიანების განსჯის საგანი. გამოითქვა მრავალი მოსაზრება, ხშირად ურთიერთსაწინააღმდეგოც. ამ აზრთა სხვადასხვაობაში მაინც მოხერხდა ამხსნელითეორიების კლასიფიკაცია და გამოიყო აგრესიულობის სამი ბაზისური წყარო:

1. შინაგანი დეტერმინანტები;2. გარეგანი პირობებით აღძრული მითხოვნილება;3. არსებული სოციალური პირობა, მიმატებული ადრინდელი შეძენილი

გამოცდილება.

აგრესია როგორც შინაგანი ტენდეცია: ფსიქოლოგები, ფიზიოლოგები,ეთოლოგები, ფილოსოფოსები დიდი ხანია დაობენ იმაზე აგრესიულობა არისთანდაყოლილი ფენომენი თუ შეძენილია გამოცდილებით. კამათი დღესაცგრძელდება. საკითხი ეხება იმას ადამიანი თავისი ბუნებით არის კეთილი თუბოროტი. ჯერ კიდევ ჟან ჟაკ რუსო თვლიდა, რომ ადამიანები თავიანთიბუნებრივი მდგომარეობოთ არიან კეთილები, მაგრამ საზოგადოება თავისიაკრძალვებით თავს ახვევს მათ აგრესიას და ცოდვებს. ამის საწინააღმდეგოდ,ჩამოყალიბდა თეორიები, სადაც უხეშობა და აგრესიულობა ადამიანის ბუნებრივმდგომარეობადაა მიჩნეული, ხოლო საზოგადოება თავისი კანონებით და წესებითახდენს ადამიანის ინსტინქტური აგრესიულობის მოთოკვას, მის სუბლიმირებას.ასეთ ცნობილ ინსტინქტ თეორიას წარმოადგენს ფროიდის ფსიქოანალიზურითეორია, ლორენცის თეორია და მაკდაუგოლის ფსიქოლოგიური თეორია.

ზ. ფროიდის აზრით ადამიანის საფუძვლებში დავს ორი ბაზისურიინსტინქტი ეროსი და თანატოსი –სიცოცხლის და სიკვდილის ინსტინქტი. მისიაზრით აგრესიულობის საფუძვლები სიკვდილის ინსტინქტში უნდა ვეძებოთ.როცა სიკვდილის ინსტინქტი მიმართულია შიგნით, ის ვლინდება თვით-დასჯის,თვით-დარღვევის ფორმით, რომლის უკიდურესი გამოხატულება

105

თვითმკვლელობაა. როცა ეროსის გავლენით სიკვდილის ინსტინქტი მიმართულიაგარეთ, ის ვლინდება სხვებისადმი მტრობის, სხვათა მკვლელობის ფორმით.ფროიდს მიაჩნია, რომ აგრესიის ენერგია რაღაც ფორმით უნდა გამოვლინდეს, ანუუნდა მოხდეს მისი განტვირთვა, წინააღმდეგ შემთხვევაში მოხდება მისიდაგროვება, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს მთელი რიგი ფსიქიკური დარღვევები.ამიტომ მის თეორიას უწოდებენ აგრესიის “ჰიდრავლიკურ თეორიას”, რომელიცდახურულ ქვაბში დუღილის მსგავსად მოქმედებს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ თუაგრესიას არ მიეცა გამოვლენის საშუალება, ადრე თუ გვიან “აფეთქდება.”შესაბამისად, ფროიდის აზრით საზოგადოების მნიშვნელოვანი ფუნქციამდგომარეობს იმაში რომ მოახდინოა ამ ენერგიის რეგულირება, დაეხმაროსადამიანს მოახდინოს ამ ენერგიის სუბლიმირება, დამანგრეველი ენერგიამიმართოს საზოგადოებისათვის სასარგებლო ქცევის განხორციელებისაკენ.

ლეონარდ ბერკოვიცს, ადამიანური აგრესიის ერთერთ წამყვან სპეციალისტს,მიაჩნია,რომ ადამიანი არსებითად იმით განსხვავდება არაადამიანურიარსებისაგან, რომ ადამიანის აგრესიაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს დასწავლა.მისი აზრით, ადამიანურ დონეზე აგრესია წარმოადგენს თანდაყოლილიმიდრეკილებების და დასწავლილი რეაქციების ურთიერთქმედების რთულფუნქციას.

განვითარების ევოლუციური თეორიის მიმდევრებმა ჩამოაყალიბეს ახალიმეცნიერება ე.წ.სოციობიოლოგია, რითაც საფუძველი ჩაუყარეს ლორენცისინსტინქტ თეორიას და განსხვავებულ ბიოლოგიურ იდეებს. სოციობიოლოგებიამტკიცებენ, რომ სოციალური ქცევის ყველა ასპექტი, მათ შორის აგრესია,შეიძლება აიხსნას ევოლუციური თეორიის პოზიციებიდან. სოციალურიფსიქოლოგიის მრავალი წარმომადგენელი ეთანხმება სოციობიოლოგიის აქწარმოდგენილ მოსაზრებას, მაგრამ ზოგიერთი მაინც ვარაუდობს, რომ ასეთიმიდგომა ვერ მოგვცემს სრულ სურათს ადამიანური აგრესიის მიზეზების შესახებ.მიაჩნიათ, რომ ადამიანური აგრესია ბევრად უფრო რთული ფენომენია, დახშირად განსხვავებული სოციალური კონტექსტის გავლენას განიცდის. ამიტომასკვნიან, რომ სოციობიოლოგიური მიდგომა ვერ მოგვცემს ადამიანური აგრესიისსრულ გაგებას. რა თქმა უნდა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ბიოლოგია უმნიშვნელოროლს თამაშობს ადამიანური აგრესიის გაგებაში. დადასტურებულად ითვლება,რომ ფიზიკურ აგრესიაზე გავლენას ახდენს მამაკაცის სექსუალური ჰორმონიტესტოსტერონი. გავლენას ახდენს აგრეთვე სისხლში შაქრის რაოდენობა და ა.შ.მტკიცდება აგრეთვე გენეტიკური ფაქტორეგბის მნიშვნელობა. მიუხედავად იმისა,როგორიც არ უნდა იყოს აგრესიის გენეტიკური და ბიოქიმიური წანამძღვრები,აშკარაა, რომ ადამიანების აგრესიის გამოვლენის ფორმებზე, პირველ რიგში,გავლენას ახდენს სოციალური ფაქტორები.

106

აგრესია როგორც შეძენილი ქცევა: ადამიანური აგრესიის მეოთხე თეორიულპერსპექტივას წარმოადგენა ე.წ. სოციალური დასწავლის თეორია. ამთვალსაზრისის მხარდამჭერები (ბანდურა, ბერკოვიცი, ბერონი) ხაზს უსვამენ იმფაქტს, რომ აგრესია, პირველ რიგში, განიხილება როგორც სოციალური ქცევისფორმა. ინსტინქტთეორიის ცენტრალური დაშვების წინააღმდეგ, ეს მიდგომაამტკიცებს, რომ ადამიანი არ იბადება აგრესიული რეაქციების ფართე არეალებისდისპოზიციით. ქცევის აგრესიულ ფორმებს ისინი განიხილავენ როგორც ქცევისშეძენილ ფორმებს და მათი დასწავლა ხდება ასევე, როგორც ნებისმიერი სხვარამის დასწავლა. ამ თვალსაზრისის თანამედროვე მხარდამჭერები უფრო შორსმიდიან და უშვებენ, რომ აგრესიის ბუნების სრულყოფილად გასაგებად საჭიროაგვქონდეს ინფორმაცია სამ ბაზისურ საკითხზე:

1. მანერა, რომელშიც ასეთი ქცევაა შეძენილი;2. ჯილდო და დასჯა, რომელიც მოქმედებს მის შესრულებაზე;3. სოციალური და გარემოსეული ფაქტორები რომლებიც გავლენას

ახდენენ მოცემულ კონტექსტში მის შესრულებაზე.

განსხვავებით სხვა თეორიებისაგან, სოციალური დასწავლის თეორიააგრესიის საფუძვლად არ განიხილავს ერთ ფაქტორს ან ფაქტორების მცირერაოდენობას. დასწავლის თვალსაზრისი უშვებს, რომ აგრესიული ქცევისსაფუძველს წარმოადგენს ფაქტორების მთელი წყება და ამ ფაქტორებს შორისრთული ურთიერთობა, კერძოდ: აგრესიის წარსული გამოცდილება (რააგრესიული ქცევაა წარსულში შეძენილი? რა არის დასწავლილი ასეთი ქცევებისგამოყენების შესახებ?); მიმდინარე პირობები რომლებიც განაპირობებენ აგრესიისროგორც წახალისებას ისე დასჯას; მრავალი სოციალური, კოგნიტური დაგარემოსეული ცვლადები რომლებსაც ტენდენცია აქვთ როგორც აგრესიისაღძვრისა ისე შეკავებისა. როგორც ვხედავთ, სოციალური დასწავლისთვალსაზრისი არის უფრო რთული ვიდრე აგრესიის სხვა პერსპექტივები, მაგრამმიუთითებენ მის ორ მნიშვნელოვან უპირეტესობაზე: 1. ის არის უფროცხოვრებისეულად გამოცდილი და ამდენად უფრო ზუსტი ვიდრე სხვამიდგომები; 2. აგრესიის არიდებისა და კონტროლის თვალსაზრისით ის უფროოპტიმისტურია. ბოლოსდა ბოლოს, ამ თვალსაზრისით ქცევა არის შეძენილი დადა ამდენად ღიაა მოდიფიცირებისა და შეცვლისადმი. ყოველივე ამის გამოაღნიშნული მიდგომა მხარდაჭერას პოულობს ფსიქოლოგებისგან

7.3. აგრესიის გადამდებობა და დეინდივიდუაცია

მიბაძვითი აგრესიის თავისებურ ფორმას წარმოადგენს აგრესიისგადამდებობა (ინფექცია), რაც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს კრიმინალურ დაბრბოს ქცევაში. ფრანგი სოციოლოგი ტარდი ლაპარაკობს ძალადობის გადამდებბუნებაზე იმ ფაქტზე დაყრდნობით, რომ ეფექტური კრიმინალის განხორციელების

107

შესახებ ცნობას მოჰყვება მისი მიბაძვის მთელი ტალღა. აგრესიულობისგადამდებობის მაგალითად განიხილება აგრეთვე ბრბოს ქცევა. ზიმბარდომ ამფენომენს უწოდა დეინდივიდუაცია და ივარაუდა მისი გამომწვევი ფაქტორებისარსებობა: ანონიმურობა, პასუხისმგებლობის დიფუზია, ჯგუფის სიდიდე, ქცევისხასიათი, ახალი არასტრუქტურირებული სიტუაცია, ხმაური და დაღლილობა. მაგ.ომებში ძალადობის განსაკუთრებით მკაცრი ფორმების გამოყენებისასპრიმიტივები დეინდივიდუაციის ისეთ საშუალებებს იყენებდნენ როგორიცაამასკები, სახის და სხეულის შეღებვა, სპეციალური ტანსაცმელი. დაახლოებითასევე აკეთებდნენ მეოცე საუკუნეში თეთრკანიანები, როცა ახდენდნენშავკანიანების ლინჩირებას. ზემოთ ჩამოთვლილი ფაქტორები, რომ ნამდვილადიწვევენ დეინდივიდუაციას დადასტურდა ექსპერიმენტული გამოკვლევებით.ექსპერიმენტში გამოყენებულ იქნა დასწავლის პროცედურა, სადაც ხდებოდაელექტრო შოკის გამოყენება. ექსპერიმენტულ სიტუაციაში, რათა გამოეწვიათდეინდივიდუაცია, სუბიექტებს არ მიმართავდნენ სახელებით, სუბიექტებსეუბნებოდნენ, რომ ექსპერიმენტატორისთვის არ იქნებოდა ცნობილი თუ რაინტენსიობის ელექტრო შოკი იქნებოდა გამოყენებული, რომ თავიანთ“მსხვერპლს” არასოდეს შეხვდებოდნენ. “მსხვერპლის” მდგომარეობაზე მთელპასუხისმგებლობას თავისთავზე იღებდა ექსპერიმენტატორი. ოთახი სადაცტარდებოდა ექსპერიმენტი სუსტად იყო განათებული. ხოლო ექსპერიმენტულსიტუაციაში სადაც არ იყო განზრახული დეინდივიდუაციის გამოწვევა,სუბიექტებს მიმართავდნენ სახელებით, მკერდზე მიმაგრებული ჰქონდათ ნიშანიმათი საკუთარი სახელებით, ექსპერიმენტატორი ამჟღავნებდა ინტერესს თუ რასიძლიერის ელექტრო შოკს გამოიყენებდა სუბიექტი, ამასთან სუბეექტებსეუბნებოდნენ,რომ ექსპერიმენტის დამთავრების შემდეგ ისინი შეხვდებოდნენთავიანთ მსხვერპლს და რომ მსხვერპლის კეთილდღეობაზე პასუხისმგებლობადაეკისრებოდათ სუბიექტებს. ოთახი კარგად იყო განათებული. აღმოჩნდა, რომდეინდივიდუაციის გამომწვევ ექსპერიმენტულ სიტუაციაში სუბიექტებიიყენებდნენ გაცილებით ძლიერ ელექტრო შოკს, ნაკლებ კონტროლს უწევდნენიმპულსებს და უგულებელჰყოფდნენ მსხვერპლის, ექსპერიმენტატორის დაჯგუფის სხვა წევრების რეაქციებს. მკვლევარები მიუთითებენ, რომდეინდივიდუაციას ჩვეულებრივ თან ახლავს დეჰუმანიზაცია. აღმოჩნდა, რომროცა ადამინები ამა თუ იმ მიზეზით ახორციელებენ აგრესიულ ქცევას სხვისმიმართ, ისინი იწყებენ თავიანთი მსხვერპლის დეჰუმანიზირებას იმით, რომაგრესიის ობიექტს მიაწერენ განსხვავებულ ღირებულებებს და რწმენებს.

7.4. ანომია

ანომია არის საზოგადოების ისეთი მდგომარეობა, რომელიც ხასიათდებასოციალური ურთიერთობების მარეგულირებელი ნორმების შესუსტებით, ან მათ

108

მიმართ გულგრილი დამოკიდებულებით. ეს ცნება პირველად გამოიყენადიურკემმა შრომაში „თვითმკვლელობა“ (1897), რათა აღეწერა ისეთისაზოგადოება, რომელშიც ინდივიდებს არა აქვთ, ან არ ცნობენ არანაირ მყარსახელმძღვანელო პრინციპებს იმ გზების შესახებ, თუ როგორ მოექცნენერთმანეთს. ასეთი უნორმობა, დიურკემის აზრით, დამახასიათებელია მისითანამედროვე (არატრადიციული) საზოგადოებებისათვის, რომლებშიცდომინანტურია ინდივიდუალიზმის პრინციპი და იკარგება კოლექტიურიცნობიერების, სოციალური სოლიდარობის პრიმატი. ამ პირობებში აქცენტიკეთდება კერძო, ეგოისტური სურვილების დაკმაყოფილებაზე სავალდებულო(საყოველთაო) ნორმების გათვალისწინების გარეშე. როდესაც შეუზღუდავისურვილების დაკმაყოფილებისათვის რესურსები მწირია, ეს ინდივიდს უბედურსხდის და თვითმკვლელობისაკენ უბიძგებს. მაშასადამე, დურკეიმის აზრით,აუცილებელია საზოგადოებაში არსებობდეს მყარი ნორმატიული ჩარჩოები,რომლებიც შეზღუდავს კერძო სურვილების პრიმატს. ა. სწორედ ის ვითარებაა,როდესაც ამგვარი ნორმატიული ჩარჩოები დარღვეულია. სტერილურისაზოგადოება არ არსებობს. ამიტომ დიურკემი მართებულად მიუთითებს, რომდანაშაულის არსებობა თავისთავად ნორმალურია, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როცაის არ აჭარბებს თითოეული სოციალური ტიპისთვის განსაზღვრულ დონეს. თუნორმალურსა და პათოლოგიურ ფაქტებს შორის მიმართებაში პათოლოგიურიდომინანტობს, ანომიასა და ანომიურ საზოგადოებასთან გვაქვს საქმე. ანომიისცნებას აანალიზებს ამერიკელი მეცნიერი რობერტ მერტონი. იგი აკრიტიკებსადამიანის ქცევის ბიოლოგიური ფაქტორებით ახსნის თეორიას და ქცევისგანმსაზღვრელად სოციალურ-კულტურულ პირობებს მიიჩნევს. იგი აანომიასსუკავშირებს სოციალურ სტრუქტურას, რომელშიც მოიაზრებს გარკვეულიმიზნებით გაერთიანებულ ადამიანთა ჯგუფს და იმ საშუალებებს, რომელთაცადამიანები ამ მიზნების მისაღწევად იყენებენ; ამ საშუალებებს იგი ყოფს ორჯგუფად: კანონიერად და უკანონოდ. ეს უკანასკნელი მიზნების მიღწევაში უფროეფექტურია. ა. კულტურაში მიზნებსა და მათი მიღწევის კანონიერ საშუალებებსშორის წონასწორობის დარღვევაა. მერტონი მიზნებსა და საშუალებებს შორისმიმართებათა ხუთ ძირითად ტიპს განასხვავებს: კონფორმიზმი, ინოვაცია,რიტუალიზმი, რეტრიტიზმი, ამბოხი.

1.კონფორმიზმი – ქცევა, რომელიც კონტროლდება ჯგუფური დაწოლისმეშვეობით. ჯგუფი, მის მიერ შემოღებული ქცევის ნორმების დახმარებით,ინდივიდს აიძულებს დაიცვას ისინი ჯგუფის წევრების ინტერესებისგასატარებლად.

კონფორმულია ადამიანი, რომელსაც აქვს ტენდენცია მოერგოსრეფერენტული ჯგუფის სხვა წევრების ქცევებს, განწყობებსა და ღირებულებებს.მას განაპირობებს: 1) ინფორმაციული გავლენის პროცესები (მოთხოვნილება,მოცემულ სიტუაციაში ვიყოთ კორექტულები და მოვიქცეთ სწორად); 2)

109

ნორმატიული გავლენის პროცესები (გარშემომყოფთაგან მოწონების, აღიარების დამიღების მოთხოვნილება)

რეფერენტული ჯგუფი: სოციალური კატეგორიაა, რომელსაც ინდივიდიადარებს თავის სოციალურ მდგომარეობას, ატიტუდებს(მიდგომა-დამოკიდებულებები), მოქმედებებს, მრწამსსა და ა.შ. სოციალური ფაქტორიახდენს თვითიდენტიფიკაციას რეფერენტულ ჯგუფთან და საკუთარი ქცევისმასზე ორიენტირებას ცდილობს. რეფერენტულ ჯგუფი შეიძლება იყოს სხვადასხვასოციალური ერთობა, სინამდვილეში არსებული თუ წარმოსახვითი,მაგაგალითად, ოჯახი, სკოლა, მეგობრების წრე, სტუდენტური ჯგუფი, სპორტულიორგანიზაცია და სხვა. ტერმინი რეფერენტულ ჯგუფი შექმნა ამერიკელმასოციალურმა ფსიქოლოგმა ჰ. ჰაიმანმა ისეთი ჯგუფის აღსანიშნავად, რომლისწევრი ინდივიდი არ იყო, მაგრამ სურდა გამხდარიყო და რომელთანმიმართებაშიც იგი საკუთარ სიტუაციას აფასებდა. მეორე ამერიკელმა მკვლევარმამ. შერიფმა (M. Sherif) ეს ტერმინი გამოიყენა 1948 წელს, როდესაც მცირესოციალური ჯგუფები, რომლებიც ზემოქმედებენ ინდივიდის ქცევაზე, დაყო ორჯგუფად: ჯგუფები, რომელთა წევრია ინდივიდი (membership groups), დაჯგუფები, რომელთა წევრი არ არის ინდივიდი (nonmembership groups), მაგრამცდილოლობს თავისი შეხედულებები და ქცევა შეუფარდოს მათ ღირებულებებსადა ნორმებს. ასეთ ჯგუფებს მ. შერიფმა რეფერენტულ ჯგუფები უწოდა.ნორმატიულია ჯგუფი, რომელთანაც ასოცირდება განწყობების, ღირებულებების,ნორმების, შეხედულებებისა ერთიანობა და რომელიც ინდივიდის ქცევისმარეგულერებელ როლს თამაშობს. ნორმატიულ ჯგუფში ინდივიდი ისწრაფვის,მიიღოს ან შეინარჩუნოს აღიარება. რეფერენტულ ჯგუფის არჩევისას ინდივიდიითვალისწინებს ჯგუფის მახასიათებლებს (როგორიცაა, მაგ., ცხოვრების წესი,პრესტიჟი, შემოსავალი, მრწამსი, ღირებულებები, ქცევის ნორმები, ინტერესები დასხვა).

ნონკომფორმულია ადამიანი, რომელსაც აქვს ტენდენცია მოერგოსუმცირესობის ქცევებს, განწყობებსა და ღირებულებებს ან შეგნებულად მოიქცესასოციალურად… ჰიპები და პანკები ნონკომფორმიზმის კლასიკურ მაგალითებსწარმოადგენენ.

2. ინოვაცია: მერტონის მიხედვით, დევიაციის სანიმუშო ფორმა, როდესაცსაზოგადოებაში (კულტურაში) აქცენტირებული და გაზიარებული მიზნების(ღირებულებების) რეალიზაცია ხდება სოციალურად დაუშვებელი,არაინსტიტუციური, თუმცა, შესაძლოა, ტექნიკურად ეფექტური საშუალებებისგამოყენებით. ინოვაცია ხშირ შემთხვევაში დანაშაულის ფორმას იღებს.ინოვაციური ქცევისაკენ გაძლიერებული მისწრაფება აქვთ დაბალი (შემოსავლისმიხედვით) სოციალური ფენების წარმომადგენლებს: ერთი მხრივ, ისინითავიანთი მოქმედების ორიენტაციას ახდენენ სიმდიდრის მიღწევაზე, როგორცსაზოგადოებაში აქცენტირებულ მიზანზე, ხოლო მეორე მხრივ, მოკლებულნი

110

არიან შესაძლებლობას, კანონიერი გზით მიაღწიონ ამ მიზანს. ამ შემთხვევაშიხდება სტრუქტურული შეუთავსებლობა, როდესაც არსებული სოციალურიგარემო ზღუდავს ან, საერთოდ, კეტავს მიზნის მიღწევის კანონიერ გზებსღარიბთათვის. დანაშაულსა და სიღარიბეს შორის კავშირი აშკარაა სწორედ მაშინ,როდესაც სიღარიბე „უერთდება“ სოციალური გარემოს შეზღუდულშესაძლებლობებს. ის, ვინც აცნობიერებს საკუთარი წარუმატებლობისსტრუქტურულ წყაროებს, მოსალოდნელია გაუცხოვდეს მისგან, მეტიც - აჯანყდესმის წინააღმდეგს. ამ შემთხვევაში, ინოვაცია გადაიზრდება ისეთ ფორმაში,როგორიცაა ამბოხი. ამგვარი რეაქციის გასანეიტრალებლად ხშირად მიმართავენმისტიკურ მიზეზებს, რომლებიც ფსიქოლოგიურ კომპენსაციას ახდენს. კერძოდ,წარმატება ან წარუმატებლობა აიხსნება „ბედის“, „შემთხვევითობის“,„გამართლების“, „იღბლის“ და სხვ. გავლენით.

3. რიტუალიზმი: მერტონის მიხედვით, საზოგადოებაში ინდივიდთაშეგუების ტიპი, როდესაც ხდება ინსტიტუციური ნორმების გამძაფრებული,უპირობო დაცვა კულტურის აქცენტირებული მიზნების გათვალისწინების გარეშე.რიტუალიზმი არ ითვალისწინებს სოციალურ იერარქიაში წინ და მაღლამოძრაობას, არამედ ორიენტირდება არსებულის შენარჩუნებაზე. მოქმედებს ამშემთხვევისათვის ტიპიური ლოგიკა: „არ დაისახოთ მაღალი მიზნები - არ იქნებაიმედგაცრუებაც“, ანდა, „ვცდილობ, ვითამაშო ფრთხილად და თავი არ წამოვყო.“

4. რეტრიტიზმი: მერტონის მიხედვით, დევიაციის ერთ-ერთი ფორმა,როდესაც ინდივიდები უარყოფენ როგორც საზოგადოებაში (კულტურაში)აქცენტირებულ (გაზიარებულ) მიზნებს, ისე მიზნის მიღწევის ლეგიტიმურ(ინსტიტუციურ, კანონიერ) საშუალებებს. ეს ადამიანები „ამოვარდნილები“ არიანსაზოგადოებრივი ცხოვრებიდან, თავს გრძნობენ „უცხოებად“, განდგომილნიარიან ადამიანებისაგან, იკეტებიან თავიანთ სამყაროში, ხდებიან მარტოსულები.ასეთ ადამიანთა კატეგორიას ეკუთვნიან მაწანწალები, ლოთები, ნარკომანები...მერტონი ყურადღებას ამახვილებს რეტრიტიზმის სოციალურ-სტრუქტურულწყაროებზე - ხშირად არსებული სოციალური გარემო ზღუდავს ან საერთოდკეტავს ინდივიდისათვის ხელმისაწვდომი ინსტიტუციური საშუალებებითწარმატების მიღწევის შესაძლებლობას. იქმნება ორმაგი კონფლიქტი - მორალურივალდებულება იმისა, რომ გამოყენებული იქნეს მხოლოდ კანონიერისაშუალებები, წინააღმდეგობაში მოდის გარეგან იძულებასთან - მიზნისმისაღწევად მოხდეს აკრძალული, მაგრამ ეფექტური საშუალებების გამოყენება.ამდენად, ინდივიდს ერთმევა შესაძლებლობა, გამოიყენოს საშუალებები,რომლებიც კანონიერიც იქნებოდა და ეფექტურიც. კონფლიქტი გადაიჭრებაროგორც მიზნების, ისე საშუალებების უარყოფის გზით, ინდივიდი ხდებატოტალურად გაუცხოებული. მარტოობაში გაქცევა არის არჩევანის შედეგი და არადამარცხების სიმპტომი.

111

5. ამბოხი: მერტონის მიხედვით, დევიაციის ერთ-ერთი ფორმა, როდესაცხდება როგორც საზოგადოებაში (კულტურაში) აქცენტირებული (გაზიარებული)მიზნების, ისე მიზნის მიღწევის ლეგიტიმური (ინსტიტუციური, კანონიერი)საშუალებების უარყოფა, თუმცა ამას მოსდევს არა საზოგადოებისაგან განდგომა(როგორც ეს რეტრიტიზმის შემთხვევაშია), არამედ მისწრაფება ახალი სოციალურიგარემოს შექმნისაკენ - არსებული მიზნების და საშუალებების გადაფასებისა დამათ ნაცვლად ახლის შემოტანის (დაფუძნების) გზით.

7.5.ტერორიზმის ფსიქოლოგიური ასპექტები

ტერორიზმის ფსიქოლოგიური საფუძვლების აღიარება გულისხმობს ამდანაშაულის მოტივების ანალიზს. ფსიქოლოგიის თანახმად, ადამიანის მოქმედებაგანპიროვნებულია განსაზღვრული მოტივებით და წარმართულია გარკვეულიმიზნისაკენ. ქცევის შეფასება მისი მოტივისა და მიზნის მხედველობაშიმიუღებლად შეუძლებელია.

მოტივი არის განსაზღვრული მოთხოვნილებითა და ინტერესითგანპიროვნებული შინაგანი მამოძრავებელი მიზეზი, რომელიც წარმოშობსსუბიექტში დანაშაულის ჩადენის გადაწყვეტილებას და რომელთაც იგიხელმძღვანელობს დანაშაულის ჩადენის დროს.

ანგარების მოტივი, ერთი მხრივ არის ერთადერთი მამოძრავებელი ძალა,მაგრამ მის, სიღრმეში, გაუცნობიერებელ დონეზე, ფუნქციონირებას კიდევ სხვაარანაკლებ მნიშვნელოვანი და ძლიერი განზრახვა, რომელიც ძალზე ხშირადწამყვანი მოტივია. ვარაუდის გამოთქმა იმის შესახებ, რომ ანგარების მოტივიიწვევს ტერორიზმის აქტივიზაციასა და სტიმულირებას, ბადებს შეკითხვას:რატომ ირჩევენ ტერორისტები თავიანთი მიზნის მისაღწევად სიკვდილს,განადგურებას, მუქარას და არა სხვა საშუალებებს? მაგალითად, საზოგადოებისგარდაქმნა და სარგებლის მოტანა ერისათვის შეიძლება რეგალური, პოლიტიკურიბრძოლის მეშვეობით. ფულის შოვნაც შესაძლებელია სხვა გზებით, თუნდაცკომერციით, მითუმეტეს, რომ ტერორიზმში ხშირად მატერიალურადუზრუნველყოფილი პირები მონაწილეობენ. ზემოთქმული გვაძლევს საშუალებასვივარაუდოთ, რომ ტერორიზმის მამოძრავებელი ძალაა ე. წ. ფანატიზმის იდეა,ერთგულების პრინციპი „ერის დაცვა”. შეიძლება გამოვყოთ იმ ტერორიტთაჯგუფები, რომლებიც სჩადიან ამ დანაშაულს ეროვნულ ნიადაგზე. თანამედროვემსოფლიო იცნობს არა ერთ მაგალითს, როდესაც ეროვნული და ეთნიკურიუმცირესობები იცავენ თავიანთ პოლიტიკურ ინტერესებს ტერორისტული აქტებისჩადენის გზით, რითაც ცდილობენ თავიანთი იდეოლოგიისა და პოლიტიკურიკრედოს დამკვიდრებას. ამ სახით ტერორიზმი განსაკუთრებით გავრცელებულიაიმ სახელმწიფოში, სადაც არსებობს ძლიერი სეპარატისტული მოძრაობები. ეს

112

კარგად აისახა იმ ეთნიკურ კონფლიქტების მაგალითზე, რომელსაც ადგილიჰქონდა საქართველოში.

საზოგადოებაში დამკვიდრების ან საკუთარი თავის გამოვლინებისმცდელობა, საკუთარი თავისათვის და სხვებისათვის პიროვნულიღირებულებების დამტკიცება, ნაცრისფერი სამყაროსაგან გაქცევა ტერორიზმისსულისჩამდგმელი მიზეზია. ამაზე ძირითადად მიდიან წარუმატებელიადამიანები ან ისინი, რომლებიც თავს ასეთებად გრძნობენ.

ერთ-ერთ საინტერესო მოტივად უნდა ჩაითვალოს ცალკეულ პირთალტოლვა სიკვდილისაკენ, განადგურებისაკენ, ისეთივე ძლიერი, როგორცლტოლვა სიცოცხლისაკენ. ნეკროფილია (ლტოლვა სიკვდილისაკენ) აერთიანებსადამიანთა განსაზღვრულ ჯგუფებს, რომლებიც წყვეტენ თავიანთ მნიშვნელოვანპრობლემებს სიკვდილის თესვით, მისი გამოყენებით ან მასთან მაქსიმალურიმიახლოებით. ძალადობისაკენ ლტოლვა, რა თქმა უნდა, დამახასიათებელია არამარტო ტერორისტებისათვის, არამედ დაქირავებული მკლვლელებისათვის,დაქირავებული სამხედროებისათვის, სექსუალური მანიაკ-მკვლელებისათვის, ე.ი.ყველა იმ პირებისათვის, რომლებიც უსპობენ სხვებს სიცოცხლეს, არა შემთხვევით,გარემოებების ზეგავლენით, აფექტის მდგომარეობაში, არა ერთხელ, არამედმუდმივად და თანდათანობით, დაწყებული წვრილმანი ძალადობის აქტებით.მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მოცემული მოტივი როგორც დანარჩენისუმრავლესობა, არსებობს გაუცნობიერებელ დონეზე და ძალზე იშვიათადშეიძლება გააცნობიეროს იგი მოქმედმა სუბიექტმა. ზოგიერთი ტერორისტი,განსაკუთრებით ტერორისტი - თვითნმკვლელი, აღფრთოვენებულია სიკვდილით,მაგრამ, ამავე დროს, თავისი ნებაყოფილობითი სიკვდილით ცდილობს უკვდავყოსთავი და ამ საშუალებით გადალახოს საკუთარი სიკვდილის შიში. საქმე იმაშიარომ სიკვდილის თესვა არის ერთ-ერთი საშუალება შიშის სინდრომის დაძლევისა.ტერორისტი - თვითმკვლელი, ეს არის პიროვნება, რომლისთვისაცდამახასიათებელია მღელვარების მაღალი დონე, ამიტომ იგი მუდმივად, თუმცაგაუცნობიერებელ დონეზე, ეძებს იმას, რაც მასში იწვევს შიშს, მღელვარებას დაჰპოვებს ყოველივე ამას სიკვდილში.

თუ ძალადობისაკენ ლტოლვა დამახასიათებელია სხვამოძალადეებისთვისაც, მაშინ რით განსხვავდებიან ისინი ტერორისტებისაგან? ჯერერთი, რომ ტერორის მიზანი არ არის დაშინება, სწრაფვა იმისაკენ, რომ დაშინებითმოახდინოს მოწინააღმდეგის პარალიზება; მეორეც, ტერორისტი დაქირავებულიმკვლელისა და მანიაკისაგან, წყვეტს არა მხოლოდ თავის სუბიექტურპრობლემებს, არამედ საზოგადოებრივსაც, დაკავშირებულს ერის ინტერესებთან.აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ ზოგიერთი ტერორისტი უანგარომმოქმედებს, ისინი არიან „იდიალისტი” დამნაშავეები. ასეთები შეიძლება იყვნენდესპოტური სახელმწიფოების ცალკეული ხელმძღვანელები, გულწრფელად

113

დარწმუნებული იმაში, რომ გენოციდის გაჩაღებას კი საკუთარი ხალხის წინააღმეგ,არის მოქმედება მხოლოდ უზენაესი მიზნებისათვის.7

როგორც მსოფლიო ისტორია გვიჩვენებს, ზომაზე მჭიდრო კავშირი რასასტან,რელიგიასთან, სოციალურ ჯგუფთან ძალზე საშიშია. ამ შემთხვევაში იზღუდებაადამიანის თავისუფლება, რაც აფერხებს მის განვითარებას. ასევე, იგი ხდებაწყარო ნაციონალიზმის, შოვინიზმის, რასიზმის, რელიგიური და პოლიტიკურიმოუთმენლობის, ყველა სახის ფანატიზმისა.

ნაციონალური დაჯგუფებები ან რელიგიური თანამოაზროვნეები,უკომპრომისო პატრიოტები ხშირად შედგებიან მარტოსული, ფსიქოლოგიურადსუსტი პირებისაგან, რომლებიც თავს ძლიერად მხოლოდ ბრბოში გრძნობენ.მარტოხელა ტერორისტები იშვითად გვხვდებიან, უმეტესად ტერორისტებიერთიანდებიან ჯგუფებად, რომლებშიც მნიშვნელოვანია ლიდერის როლი.ყველაფერი - მოძრაობა ჯგუფში, სოციალურ-ფსიქოლოგიური ურთიერთქმედებამის ხელმძღვანელ ბირთვში, შიდა იერარქია დამოკიდებულია ლიდერის ნებაზე.მისი ზალაუფლება არა მხოლოდ აბსოლუტურია, მისგან ელიან სასწაულს და მასთვითონაც სჯერა მაგიური შესაძლებლობების. (ჰიტლერი, სტალინი). ამიტომ,გვაქვს ობიექტური საფუძველი ჩავთვალოთ, რომ ტოტალური ლიდერი არისპირდაპირი მემკვიდრე პირველყოფილი მამა-ღნერთისა, ბელადი-მაგი, ბრძენი-სამართლიანი, მზრუნველი-თუმცა უხეში წინამძღოლი, ტერორისტულიჯგუფების წევრების ფსიქოლოგიური ურთიერთდამოკიდებულება საკმაოდ დიდიდა მყარია. ტერორისტული ჯგუფების ორგანიზებული ფორმა პირამიდასმოგვაგონებს, რომლის სათავეში მოქცეული ხელმძღვანელი. შემდეგ მოდიანჯგუფის აქტიური წევრები. პირამიდის საფუძველია ის პირები, რომლებისაქტიური და პასიური მოქმედებით მხარს უჭერენ ტერორისტულ ღონისძიებებს.როგორ წესი, ტერორისტული ჯგუფების ხელმძღვანელი არ ამყარებს უშუალოკონტაქტს რიგით წევრებთან. ის მოქმედებს შუამავლის მეშვეობით. ასეთიურთიერთდამოკიდებულება უზრუნველყოფს მაქსიმალური კონსპირაციისდაცვას, მაგრამ ეს დაქვემდებერებულებზე ასუსტებს კონტროლს.

ტერორისტებისათვის დამახასიათებელია საზოგადოებრივი ღირებულებებისუარყოფა, აგრესიულობისა და სისასტიკის მაღალი დონე, თვითდარწმუნებულობადა მსხვერპლის მიმართ ყოველგვარი განცდისა და შებრალების არარსებობა.ამასთან, ტერორისტები ესწრაფვიან თავიანთი ნამოქმედარის გამოაშკარავებას,თავდასხმის შემდეგ აცხადებენ, რომ სწორედ მათ მიერ იქნა განხორციელებულიტერორისტული აქტი. აღნიშნული მისწრაფება მიუთიტებს იმაზე, რომტერორისტებს შორის ბევრია ისტერიული ადამიანი, რომელიც სცდება ფსიქიკურინორმების ჩარჩოებს.

ტერორისტებისათვის გარკვეულ წილად დამახასიათებელია ნარცისიზმი.ნარცისიზმი არის ემოციური მდგომარეობა, რომლის დროსაც ადამიანირეალურად ავლენს ინტერესს მხოლოდ საკუთარი პიროვნების მიმართ, თავის

114

მოთხოვნილებებზე, აზრებზე, საკუთრებაზე და ა.შ. ამ დროს დანარჩენები,რომლებიც არ განეკუთვნებიან მას და არ წარმოადგენენ მისი მისწრაფებებისობიექტს, არ წარმოადგენენ მათთვის ცხოვრებისეულ რეალობას. ნარცისიზმისზომა ადამიანში განისაზღვრება საკუთარი თავისადმი ეჭვიანობის გრძნობით, რაციწვევს მის აფრესიულ რეაქციას. ყველაზე დამანგრეველი შედეგები შეიძლებაგამოიწვიოს ჯგუფურმა ნარცისიზმმა. მისი ფსიქოლოგიური საფუძველიარომელიმე ერზე, რელიგიაზე ან სოციალურ ჯგუფზე მიკუთვნება, მათიგაღმერთება, მათით აღფრთოვანება, რაც აღიქმება პატრიოტიზმით. ის, რაცნამდვილად ფანტაზიაა, ზოგჯერ კი ძალზე საშიში, ნარცისისტულიპიროვნებისათვის რეალობაა, რომელიც მას სწამს და ეს რწმენა გამყარებულიაჯგუფური სოლიდარობით. ნარცისისტული განწყობა და ემოციები შეიძლებაშეგვხვდეს როგორც დიდ, ასევე მცირე ერებში.

ძალზე ხშირად ტერორისტული მოღვაწეობის სფეროში, მის ნებისმიერნაირსახეობაში მონაწილეობენ ადამიანები, რომელთაც შეენიშნებათ ფსიქიკურიგადახრები, ადამიანები, რომლებიც იტანჯებიან მაზოხიზმის კომპლექსით, არიანმორალურად და გონებრივად არასრულფასოვანი, ფანატიკოსები. სწორედყველაზე საშიში ტერორისტია ფანატიკოსი, უნივერსალური ტიპაჟია, რელიგიური,ნაციონალური, პოლიტიკური მიმდინარეობის წარმომადგენელი და საშიშია ისიმიტომ, რომ ტერაქტის ჩადენისას, წინასწარ გაცნობიერებული აქვს და მზადაასაკუთარი სიკვდილისათვის. განსაკუთრებული აქტივობით გამოირჩევიანრელიგიური ფანატები, რომლებიც მზად არიან შეეწირონ „იდეებს”. რელიგიურიფანატიკოსების იდეოლოგიაა ფუნდამენტალიზმი.

და ბოლოს, არსებობს კიდევ ერთი ყველაზე სასტიკი და კორუმპირებულიტიპი ტერორისტების აქტების აღმსრულებლისა. კრიმინალური სამყაროსწარმომადგენლები „ფსევდო-არისტოკრატები”, „კანონიერი ქურდები” განაგებენდამნაშავეთა ფენებს. ისინი განასახიერებენ არაადამიანურ ანტიკულტურას,რომელთაგან გამომდინარეობს ბოროტება და რომელთა მიმართ ნორმალურადამიანს არ გააჩნია კომპრომისი და თანაარსებობა. სწორედ მათი ფენებიდანგამოსული „მოდერნისტები” წარმოადგენენ დიდ საშიშროებას და სწორედ მათგანყალიბდება ახალი კადრები პროფესიონალი ქილერებისა კრიმინალური ტერორისამსრულებლები. დამნაშავეთა სამყარო ყოველთვის ბადებდა იმას, ვინც კლავს,ძარცვავს. ეს არის გამოყვანის (სელექციის) საკვები ნიადაგი, ტერორისამსრულებელთა.

როგრც ცნობილია, მთავარი მიზეზი და ფაქტორი, რომელიც ბადებსტერორიზმს სოციალური ხასიათისაა. ისეთი სოციალური ფაქტორები,როგორებიცაა: ტერორისტული დიქტატურა პარანოიკი ბელადით სათავეში,სარგებლის არსებობა, მწვავე სოციალური და ნაციონალური წინააღმდეგობები,წარმოადგენს რეალურ ნიადაგს ძალადობისა და ტერორიზმისგანხორციელებისთვის. აღნიშნული მდგომარეობა იმდენად აშკარა და უდაოა, რომ

115

არ საჭიროებს კომენტარს და მტკიცებულებებს. თუმცა, ტერორიზმის წყაროებისადა მიზეზების გამოვლენისა და დადგენის პრობლემა მეტად სადაო დააქტუალურია. აქედან დამომდინარე, მსურს ყურადღება გავამახვილოძალადობისაკენ ადამიანის ბიოლოგიურ გენში არსებულ მიდრეკილებებზე.აგრესიული იმპულსი ყველა ადამიანშია, ოღონდ დიდი ნაწილი მათ„სუბლიმაციას” ახერხებს, საზოგადოების მისაღებ ფორმებში ავლენს. ტერორიზმისფენომენი ნებისმიერ ფორმასა და გამოვლინებაში ხასიათდება ღრმა ბიოლოგიურიფესვებით ისევე, როგორც ძალადობის სხვა სახეები - ომი, კონფლიქტი, წამება,მკვლელობა და ა.შ., რომლების განპირობებულია უკონტროლო ინსტიქტურიაგრესიუილ მოქმედებით. აქედან გამომდინარე, უდავოა ის ფაქტი, რომტერორიზმს ბადებს არა მარტო სოციალური ფაქტორები, არამედ ბიოლოგიურიც,რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის ბუნებასთან, როგორც სოციალურ-ბიოლოგიურ არსებასთან. ზ. ფროიდის ფსიქოლოგიური თეორიის მიხედვით,ტერორიზმი ცნობიერების სფეროდან მომდინარეობს როგორც პირდაპირი შედეგიფიზიოლოგიური ინსტიქტებისა, პირველ რიგში სქესობრივი და აგრესიისინსტიქტით. ადამიანის ძალადობრივი მოქმედება დამოკიდებულია მისბიოლოგიურ ბუნებასა ფსიქიკურ მდგომარეობაზე, რაც დამახასიათებელია არაერთი ადამიანისათვის.

გზა ძალადობისკენ: მიუხედავად იმისა, რომ მკვლევარებს ცალკეულიტერორისტის პროფილი არ გააჩნიათ, მაინც ეთანხმებიან იმას, რომ ამ საქმეშიჩართულობა სარისკოა. ისინი აღნიშნავენ ჯეროლდ პოსტის (ჯორჯ ვაშინგტონისსახელობის უნივერსიტეტის პოლიტიკური ფსიქოლოგიისა და საერთაშორისოსაქმეთა პროფესორი) ნააზრევს: მისი აზრით, ექსტრემისტთა რწმენა "თაობიდანთაობას გადაეცემა", რაც ცხოვრების ადრეული ასაკიდან იწყება; ტერორისტებსაქვთ მსხვერპლთშეწირვისა და გაუცხოების ძლიერი შეგრძნება და იმის რწმენა,რომ "უფრო მაღალი მორალის" მისაღწევად მტერი მორალურ პრინციპებსარღვევვს და ამას ამართლებს კიდეც; აქვთ იმის რწმენა, რომ ტერორისტთაეთნიკური, რელიგიური და ეროვნული დაჯგუფება განსაკუთრებულია და ისგაქრობის პირასაა და პოლიტიკური ძალაუფლება აკლიათ იმისთვის, რომცვლილებას ძალადობის გარეშე მიაღწიონ. გამოკვლევამ აგრეთვე აჩვენა, რომ ზოგტერორისტს კრიმინალის აზროვნება აქვს და ის ადრე კრიმინალურ ცხოვრებასეწეოდა. ახალმა კვლევამ პარადოქსული ფაქტი გვიჩვენა: ტერორისტებისა დათვითმკვლელთა წვრთნაში სიკვდილის შიში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს -მათ აქვთ არაცნობიერი შიში იმისა, რომ მოკვდავები არიან და მათგანშთამომავლობაც არ დარჩება. ბევრი მკვლევარი ეთანხმება იმ აზრს, რომ სანამღმერთად აღიარების მომენტი არსებობს, მას თან ახლავს რადიკალიზაციისდაჩქარების საფრთხეც - მაგალითად, პოლიტიკური მიზნებისთვის მეგობრის ანნათესავის მკვლელობა.

116

ცხოვრება დაჯგუფებაში: ბოლო წლებში კოლექტივის და არა ცალკეულიპიროვნების, იდენტურობამ მიიპყრო ყველაზე მეტი ყურადღება. გამონაკლისიიშვიათად ხდება ხოლმე - მაგალითად, ტერორისტი ტედ კაჩინსკისა დავაშინგტონელი სნაიპერის, ჯონ ალენ მუჰამედის შემთხვევაში, რომლებიცინდივიდუალურად მოქმედებდნენ, დაჯგუფებასთან რაიმე კავშირის გარეშე.ერვინ სტაუბმა, მასაჩუსეტსის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის ფაკულტეტისგადამდგარმა პროფესორმა (რომელიც ამთავრებს წიგნს თემაზე, თუ რაწარმოქმნის ტერორიზმს და კონფლიქტს) ტერორისტები სამ ტიპად დაყო."იდეალისტები" იგივდებიან ზოგიერთი დაჯგუფების ტანჯულებად;"რესპოდენტები" თავიანთი საკუთარი დაჯგუფების გამოცდილებაზე რეაგირებენ(ალბათ, ისინი ლტოლვილთა ბანაკებში გაიზარდნენ ან ნათესავთა მკვლელობისმომენტი დაინახეს; ან, შესაძლოა, ფარული ტრავმა აქვთ გადატანილი,მაგალითად, ბავშვობაში მათზე განხორციელებული ძალადობა). და ბოლოს,"დაკარგული სულები" - მიტოვებულები, იზოლირებულები და, ალბათ,განდევნილები - მათ ცხოვრების აზრი რადიკალურ დაჯგუფებაში იპოვეს.დოქტორ პოსტის თქმით, დაკარგული სულები "მზად არიან, ნაკუწებად იქცნენ"თავიანთი ლიდერებისთვის. რელიგიურ თუ საერო დოქტრინას, ავითარებს დააძლიერებს დაჯგუფების მამოძრავებელი ძალა. ინტერნეტმა ჯიჰადისდაჯგუფებების რაოდენობის გაზრდაში დიდი როლი ითამაშა. ბევრი მათგანიუფრო ფართო ქსელების განშტოებაა, ბევრიც - ალ ქაიდას მიერაა შთაგონებული.დოქტორი პოსტის თქმით, ინტერნეტმა "სიძულვილის ვირტუალურისაზოგადოება" გაზარდა.

ფსიქიატრ მარკ სეიჯმენის (ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოსოპერაციების ყოფილი ოფიცერი და სწავლული ალ ქაიდას დარგში) და სხვებისთქმით, პიროვნების თეორია ტერორიზმს სათანადოდ ვერ ხსნის - მხოლოდცალკეულ პიროვნებაზე დაჯგუფების ზემოქმედება ნათელყოფს ამ ფენომენისგამომწვევ მიზეზებს. ერთი თეორიის მიხედვით, როცა ადამიანი დაჯგუფებისწევრია, ის უფრო იოლად იღებს სარისკო გადაწყვეტილებებს, რადგან რისკიყველასთვის საერთოა და, შესაბამისად, საშიშროებაც ნაკლებია. და თუდაჯგუფება რადიკალური ხდება, ასევეა ცალკეული პიროვნებაც, რომელიც,სავარაუდოდ, უზარმაზარი სოციალური წნეხის ქვეშ ექცევა, დაჯგუფებისკონსენსუსს რომ დაეთანხმოს.

მორალური საკითხები: ჯონ ჰორგანი (პენსილვანიის სახელმწიფოუნივერსიტეტის ტერორიზმის კვლევის საერთაშორისო ცენტრის დირექტორი)ტერორისტების "შინაგან საზღვრებზე" საუბრობს. გასულ წელს გამოსულიწიგნისთვის, დოქტორმა ჰორგანმა 29 ყოფილი ტერორისტის მონაყოლი შეაგროვა,რომელთაგან უმეტესობა ისეთი დაჯგუფებების დეზერტირი იყო, როგორიცააირლანდიური რესპუბლიკური არმია და ალ ქაიდა. მისი აღმოჩენით, თურმეტერორისტებს მთელი არსებით უნდა სწამდეთ, რომ მტრის წინააღმდეგ

117

განხორციელებული ძალადობა არ არის ამორალური. მაგრამ მათაც აქვთ შინაგანისაზღვრები, რომლებსაც მანამ არ აცნობიერებენ, სანამ დაჯგუფებაშისრულფასოვან წევრად არ იქცევიან. ზოგიერთ ტერორისტს, რომლისთვისაცშვებულებაში მყოფი ჯარისკაცის მკვლელობა მისაღებია, ზიზღს ჰგვრისცხოველის მკვლელობა. ზოგი - ადამინების მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობითმკვლელობას ამართლებს.

თვითმკვლელი ტერორისტები: სუიციდური ქმედებები განპირობებულიაგენეტიკური ფაქტორებით. ასეთ დასკვნამდე მივიდნენ მკვლევარები მარტინკოლის (Martin Kohli) ხელმძღვანელობით მაქს პლანკის სახელობის ფსიქიატრიისინსტიტუტიდან (Max Planck Institute of Psychiatry, მიუნხენი, გერმანია) და ასევეჯონ ჰასმანის სახელობის ადამიანის გენომის ინსტიტუტიდან (John P. HussmanInstitute for Human Genomics, მაიამი, აშშ). კვლევის შედეგების შესახებ ანგარიშიგამოქვეყნებული იქნა ჟურნალში Archives of General Psychiatry.

მეცნიერები შეეცადნენ ეპოვნათ გენეტიკური ფაქტორები, რომლებიცგანსაზღვრავენ სერიოზულ დეპრესიულ დარღვევას და სუიციდურ ქმედებებს. ამმიზნით ისინი შეისწავლიდნენ NTRK2 გენის სხვადასხვა ვარიანტებს, რომლებიციწვევენ ტვინის ნეიროტროფიკული ფაქტორის რეცეპტორის კოდირებას. ზ.ა.რეცეპტორი წარმოადგენს ცილას, რომელიც პასუხისმგებელია ნერვულიუჯრედების ფორმირებასა და აქტივობაზე.

მკვლევარებმა გააანალიზეს დეპრესიის მქონე 394 პაციენტის გენომი, ამათგან113 ეცადა ჩაედინა თვითმკვლელობა. მიღებული მონაცემები მათ შეადარეს 366ჯანმრთელი მოხალისის მემკვიდრულ ინფორმაციას. ამას გარდა, ჩატარებულიიქნა საკონტროლო კვლევა 744 გერმანელისა და 921 აფრო-ამერიკელისმონაწილეობით, რომელთაგანაც სუიციდური ქმედების ჩადენის მცდელობაქონდა, შესაბამისად, 152 და 119 ადამიანს.

მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ის პაციენტები, რომლებიც იყვნენ გენის NTRK2სამი ”სახიფათო” მუტაციის მატარებლები, საშუალოდ, 4,5-ჯერ უფრო ხშირადეცადნენ თვითმკვლელობის ჩადენას, ვიდრე პაციენტები, რომლებსაც აღენიშნათამ გენის ნორმალური ვარიანტი. ავტორების სიტყვებით, კვლევის შედეგებიამტკიცებს სუიციდური ქმედების ფორმირებაში მემკვიდრეობითი ფაქტორებისროლს.

როდესაც ტერორიზმში შეტოპავ, ხშირად, უკან დაბრუნება ძნელია. ეს,ძირითადად, მომავალ თვითმკვლელ ტერორისტებს ეხებათ. დაინიშნებიან თუ არაამ ფატალურ მისიაზე, მათ "მოსიარულე წამებულებს" არქმევენ. უკან დახევამათთვის სირცხვილის ან დამცირების ტოლფასი იქნება. ფათალი მოგადემი,ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის პროფესორი, "ტერორიზმისკენაღმავალ კიბეს", როგორც რადიკალიზმისკენ განვითარებულ პროცესს, აღწერს.საფეხურები ბოლოსკენ ვიწროვდება. და თითოეული ნაბიჯის გადადგმასთანერთად, უკან დახევაც რთულდება. ერი კრუგლანსკის, მერილენდის

118

უნივერსიტეტის College Park-ის ფსიქოლოგიის პროფესორის (რომელმაცთვითმკვლელ ტერორისტთა უკანასკნელი სიტყვები და დედებთან მათისაუბრების ჩანაწერები შეისწავლა) აზრით, თვითმკვლელ ტერორისტთა მთავარიმოტივაცია თავიანთი პერსონალური მნიშვნელობის ძიებაა, ის, რომ ისინი იმმრავალმნიშვნელოვანი ცხოვრების სასოწარკვეთილი კუთვნილებები არიან,რომელმაც მხოლოდ სიკვდილი უბოძა მათ.

ტერორიზმთან განშორება: იმ მიზეზების წყალობით, რატომაც ტერორისტებიუარს ამბობენ თავიანთ სიცოცხლეზე, საშუალებას გვაძლევს, მათ გონებაშიშევაღწიოთ. მათი რწმენა ცვლილებისკენ, შესაძლოა, უფრო სუბიექტური იყოს,ვიდრე ჩვენ აქამდე გვეგონა, - ამბობს დოქტორი ჰორგანი.

ახალწვეულებს, ხშირად, ამაღელვებელ და ბრწყინვალე თავგადასავლებს დამსოფლიოს შეცვლის შანსს პირდებიან. მაგრამ, დოქტორ ჰორგანის თქმით, ხშირადისინი ამ დაჯგუფებებში მხოლოდ შურსა და პირად პაექრობებს პოულობენ. ასევეიმას, რომ ცხოვრება მოსაწყენია. ზოგი, ასაკის მომატებისას, შესაძლოა მიხვდეს,რომ სხვა ღირებულებები გაუჩნდა - მაგალითად ის, რომ მას ოჯახის შექმნა სურს.ზოგმა, შეიძლება დაინახოს, რომ დაჯგუფების მიზნები მიუღწეველია და, რაცუფრო ექსტრემისტული გახდება ეს დაჯგუფება, დაინახოს, რომ შინაგანმორალურ ლიმიტს მიაღწია.

ალ ქაიდას ერთმა ყოფილმა წევრმა დოქტორ ჰორგანს უთხრა, რომ, როცაავღანეთში საომრად დაბრუნდა, შოკირებული იყო, როცა შეიტყო, რომ ბავშვებსდა მოხუცებს ბრძოლაში ჩაბმა აიძულეს.

ეს კაცი იყო "იმ ყველაფრის მნახველი, უდიდესი ძალაუფლების დაკეთილშობილების მქონე მოძრაობის პირველი დიდი დარტყმის განსახიერება," -განაცხადა დოქტორმა ჰორგანმა.

7.6. „მარტოხელა მგლის’’ტერორიზმის ფენომენი

ტერორიზმის მრავალნაირი ტიპოლოგია არსებობს მისი ხასიათის მიხედვით- კატასტროფული, სახელმწიფო, სუიციდური, განურჩეველი, “მარტოხელა მგლის’’(Lone Wolf Terrorism) და ა.შ. ეს საკითხი რომ აქტუალურია, ეს ჩანს მსოფლიოსწამყვანი სახელმწიფოების ლიდერების განცხადებებში, რომ ასეთი ტიპისტერორისტები უმთავრეს საფრთხეს წარმოადგენენ. მაგალითად, ბრეივიკისთავდასხმიდან რამდენიმე დღეში გაკეთებულ განცხადებაში ა.შ.შ.-ისპრეზიდენტმა ბარაკ ობამამ “მარტოხელა მგლები’’ უფრო დიდ საფრთხედმოიხსენია, ვიდრე ტერორისტული ორგანიზაციების ფართომასშტაბიანიოპერაციები. მსგავსი განცხადებები ისმის დიდ ბრიტანეთსა და სხვა ევროპულსახელმწიფოებში.

119

“მარტოხელა მგელი’’ არის ინდივიდი, რომელიც ახორციელებს ასეთწინასწარგანზრახულ ტერაქტებს. მარტოხელა მგლებს ახასიათებს 4თავისებურება:

1. მოქმედებენ ინდივიდუალურად,2. არ მიეკუთვნებიან რომელიმე ტერორისტულ ჯგუფს ან ორგანიზაციას,3. მოქმედებენ ლიდერის ან იერარქიის პირდაპირი გავლენის გარეშე,4. მათი მეთოდები და ტაქტიკები გამომდინარეობს მხოლოდ ინდივიდისგან

და არა გარე ბრძანების ან დირექტივისგან.ეს განმარტება შეიძლება მივაკუთვნოთ “მარტოხელა მგლის’’ ვიწრო

დეფინიციას - მისი მიხედვით მარტოხელა ტერორისტს არ შეიძლება ჰქონდესრაიმე კავშირი რომელიმე ტერორისტულ ორგანიზაციასთან. უფრო ფართოდეფინიციით მარტოხელა ტერორისტს შეიძლება ჰქონდა ოფიციალური ანარაოფიციალური კავშირები რომელიმე ორგანიზაციასთან. ტერმინ “მარტოხელამგელთან’’ ხშირად აკავშირებენ “ულიდერო წინააღმდეგობის’’ კონცეფციას.მაგალითად, ჯეფრი კაპლანი მას განმარტავს როგორც “მარტოხელა მგლის’’მოქმედებას რომელშიც ინდივიდი, ან ძალიან პატარა მტკიცე ჯგუფიახორციელებს ანტისახელმწიფოებრიობრივ ძალადობას დამოუკიდებელადრომელიმე მოძრაობისგან, ლიდერისგან ან ქსელისგან.“მარტოხელა მგლის”ტერორიზმი - ეს არის წინასწარ განზრახული ძალადობრივი ქმედება, რომელსაცახორციელებს ინდივიდი სამოქალაქო სამიზნეების მიმართულებით, რომელიმემოძრაობის, ჯგუფის ან იდეოლოგიის მხარდასაჭერად და/ან სამთავრობოპოლიტიკაზე გავლენის მოსახდენად, თუმცა მოქმედებს მარტო, არ სარგებლობსმატერიალური მხარდაჭერით და არ ასრულებს რომელიმე სტრუქტურის ანიერარქიის ბრძანებას. ამ დეფინიციის თავისებურებები შემდეგია: მოქმედება არისინდივიდის დამოუკიდებელი ნების შედეგი (ე.წ. Freelancer-ია), რომელიცმოქმედებს მარტო (ან უმთავრეს სამუშაოს მარტო ასრულებს), თუმცა შესაძლოაგააჩნდეს სიმპათიები რომელიმე ორგანიზაციისადმი და იდეოლოგიისადმი დატერაქტებს მიმართავდეს მათ მხარდასაჭერადაც.

7.7. ცალკეული ისტორიები და მათი კლასიფიკაციამოტივების მიხედვით

ქრონოლოგიურად ყველაზე ძველი (ნაგულისხმევია მეოცე საუკუნე)“მარტოხელა მგლის’’ მაგალითი, თუმცა ნაკლებად ცნობილი, ჯოზეფ პოლფრანკლინია, ამერიკელი ნეონაცისტი, რომელიც მოქმედებდა 1977-80 წლებში. მისსამიზნეებს ხშირად წარმოადგენდა შერეული რასის წყვილები. ფრანკლინსუნდოდა რასებშორისი ომის მოწყობა ა.შ.შ.-ში. მის თავდასხმებს 20 ადამიანი.

“მარტოხელა მგელი’’, რომელიც ლამის ლეგენდად იყო ქცეული ა.შ.შ.-ში,1978-96 წლებში, მთელი 17 წლის განმავლობაში ისე ატერორებდა მთელ ქვეყანას,

120

რომ აღმოსავლეთის შტატებში ჩვეულებრივ ადამიანებს ზოგჯერ წერილისგახსნისაც კი ეშინოდათ. ეს ადამიანი იყო თეოდორ კაჩინსკი (Theodore Kaczynski) -რომელსაც გამოძიების ფედერალურმა ბიურომ კოდური სახელწოდებაც კი - TheUnabomber მიანიჭა. ამ დროის განმავლობაში მის გაგზავნილ წერილებს,რომლებშიც თვითნაკეთი ბომბები იყო ჩამონტაჟებული, 3 ადამიანი ემსხვერპლა,ხოლო 27 დაშავდა. ბოლოს მან FBI-ის გაუგზავნა 35 000 სიტყვიანი ესსე -“ანტიინდუსტრიული მანიფესტი’’ და მოითხოვა, რომ ის დაებეჭდათ TheWashington Post-სა და The New York Times-ში, წინააღმდეგ შემთხვევაშიიმუქრებოდა ტერაქტების გაგრძელებით. ბიურო ამას დათანხმდა, იმ იმედით რომიქნებ რომელიმე მკითხველს ამოეცნო, რაც გამართლდა კიდე. 1996 წლის 3 აპრილს“უნაბომბერი’’ დააკავეს, მის ბინაში აღმოჩნდა 40 000 ხელნაწერი გვერდი და ერთიგასაგზავნად გამზადებული წერილი-ბომბი. ასე დასრულდა მისი, როგორც“მარტოხელა მგლის’’ “კარიერა’’. მას სამუდამო პატიმრობა მიუსაჯეს. FBI-ისრაპორტებში იგი მოხსენიებულია როგორც შეშლილი გენიოსი. ჩვენ შეგვიძლიაიგი “მარტოხელა მგლის’’ კლასიკურ მაგალითად მივიჩნიოთ. კაჩინსკი იყორადიკალი ევირომენტალისტი და ინდუსტრიულ განვითარებას დატექნოლოგიურ წისვლას მიიჩნევდა ყოველგვარი უბედურების სათავედ. კიდევერთი მოტივი იყო ის, რომ საზოგადოებაში მას უგულებელყოფდნენ; ზოგიერთიმისი ქცევის მიზეზად იმასაც ასახელებს რომ მას ქალთან ურთიერთობა არშეეძლო.

1993-96 წლებში ავსტრიასა და გერმანიაში მოქმედებდა კაჩინსკისავსტრიელი“ვერსია’’ ფრანც ფუხსი (Franz Fuchs) - ისიც, კაჩინსკის მსგავსად,წერილებით აგზავნიდა თვითნაკეთ ასაფეთქებლებს, საბოლოოდ დაიღუპა 4 დადაშავდა 15 ადამიანი, ზოგიერთიმათგანი მძიმედ. მის სამიზნეებსწარმოადგენდნენ იმიგრანტები და ის ადამიანები, რომლებიც უცხოელებისადმიმეგობრულადგანწყობილს მიიჩნევდა. ის იყო რადიკალი მემარჯვენე - ქსენოფობი და რასისტი.თავის წერილებში, ფუხსი ყურადღებას ამახვილებდა გერმანელი ავსტრიელებისდისკრიმინაციაზე და სახელმწიფოსგან მოითხოვდა იმიგრანტული პოლიტიკისშეცვლას. ფუხსს ახასიათებდა საკუთარი თავისადმი და გარშემო სამყაროსადმისიძულვილი, რაც ფსიქიური გადახრაა, თუმცა რადგან იგი თავის თავდასხმებსპოლიტიკური მოტივებით ხსნიდა (თუმცა ბევრი რამ მაინც გაუგებარი რჩებოდა),მაინც მიიჩნევა “მარტოხელა მგლად’’.

1994 წლის 24 თებერვალს, ებრაელი, დოქტორი ბარუხ გოლდსტაინიჰებრონში თავს დაესხა მეჩეთს, სადაც 800-მდე მლოცველი რამაზანს აღნიშნავდადა ცეცხლი გაუხსნა ავტომატური იარაღიდან. რასაც 29 ადამიანი ემსხვერპლა,ხოლო ასამდე დაშავდა. ტერაქტის შემდეგ გოლდსტაინმა თავი მოიკლა. იგი იყოებრაელთა თავდავის ლიგის (Jewish Defence League) ყოფილი წევრი დაკაჰანისტური (Kahanist) მოძრაობის მიმდევარი, რაც უკიდურესი ნაციონალიზმით

121

ხასიათდება. მისიმოტივები უცნობია, თუმცა არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი იმისა, რომ ეს თავდასხმამიმართული იყო ოსლოს სამშვიდობო მოლაპარაკებების ჩასაშლელად, რომელიცისრაელსა და პალესტინას შორის მიმდინარეობდა.

1995 წლის 19 აპრილს ა.შ.შ.-ში განხორციელდა მანამდე არნახული ტერაქტიქვეყნის ტერიტორიაზე. ასაფეთქებელი ნივთიერებით სავსე სატვირთოავტომანქანა აფეთქდა მიურას ფედერალურ შენობასთან (რომელშიც სამიფედერალური სააგენტო იყო განთავსებული). ტერაქტის შედეგად დაიღუპა 168ადამიანი, მათ შორის 19 6 წელზე მცირე ასაკის ბავშვი, დაშავდა 500-ზე მეტიადამიანი, 16 კვარტლის რადიუსში დაინგრა და დაზიანდა 324 შენობა,განადგურდა 82 ავტომობილი, მთლიანად ზარალმა $652 მილიონს მიაღწია.ტერაქტი ჩაიფიქრა, დაგეგმა და განახორციელა (ერთი ის იყო, ასაფეთქებლებისშეზავებაში მეგობარი დაეხმარა) სპარსეთის ყურის ომის ვეტერანმა ტიმოთიმაკვეიმ. იგი იყო სურვაივალისტი (მოძღვრება, რომლის მიმდევრები ემზადებიანსაგანგებო სიტუაციებისთვის), თანაუგრძნობდა ანტისამთავრობო, რასისტულ დაMilitia-ს (ყოფილი სამხედროების მოძრაობა) ჯგუფებს, თუმცა არცერთი მათგანისწევრი არ ყოფილა. სასიკვდილო ინექციით დასაჯეს 2001 წლის 11 ივნისს. ისმიჩნეულია “მარტოხელა მგლის’’ კლასიკურ მაგალითად.

1999 წლის აპრილში დევიდ კოუპლენდმა ლონდონში ლურსმნებიანიბომბების სამკვირიანი კამპანია მოაწყო (London nailbomber-ად მოიხსენეიბენ). მისსამიზნეებს წარმოადგენდნენ აზიელები, შავკანიანები და გეები. სამკვირიანიდაბობვების შედეგად დაიღუპა 3 (მათ შორის ფეხმძიმე ქალი) და დაშავდა 128ადამიანი. მიუხედავად იმისა რომ ორმა ბრიტანულმა ნეო-ნაცისტურმადაჯგუფებამ აიღო პასუხისმგებლობა ტერაქტებზე, კოუპლენდმა განაცხადა, რომის მარტო მუშაობდა და არავისთან არ განუხილავს თავისი გეგმები. მან ასევეგანაცხადა, რომ ნეონაცისტი იყო და უნდა გაეწმინდა ბრიტანეთი სხვა რასებისგანდა მოეხდინა რასათა შორისი ომის პროვოცირება (ისევე, როგორც ჯოზეფფრანკლინს ჯერ კიდევ შორეულ 70-იანებში), ასევე ხაზი გაუსვა რომ ძლიერიჰომოფობი იყო (ჰომოსექსუალებს “გარყვნილ გადაგვარებულებად’’ მიიჩნევდა).აგრეთვე ამართლებდა მოტივებს რელიგიური თვალსაზრისით - ღმერთიკრძალავს ჰომოსექსუალიზმს. ის იმაშიც კი გამოტყდა რომ სურდა ტოპ-ნიუსებშიცმოხვედრილიყო.

2002 წლის 6 მაისს, არჩევნებამდე 9 დღით ადრე ვოლკერ ვან დერ გრააფმა(Volkert van der Graaf) მოკლა ჰოლანდიელი პოლიტიკოსი პიმ ფორტუინი. გრააფიიყო უკიდურესი ენვირომენტალისტი და ფორტუინს საზოგადოებისთვის საშიშპიროვნებად მოიხსენიებდა, რომ იგი მოქმედებდა ძალაუფლების გაზრდისთვის.გრაფი მოითხოვდა რომ ცხოველებს ისეთივე უფლებები ჰქონოდათ, როგორიცადამიანებს. ფორტუინი კი აპირებდა ნატურალური ბეწვის სამოსზე შეზღუდვებისმოხსნას. შესაჩერებლად გრააფმა მოკლა იგი.

122

2009 წლის ნოემბერში, ტეხასში განთავსებულ სამხედრო ბაზაზე ფსიქიატრმამაირომა ნიდალ მალიქ ჰასანმა ცეცხლი გახსნა, რასაც 13 ადამიანი ემსხვერპლა, 32კი დაიჭრა. ეს მოვლენა ისტორიაში შევიდა როგორც ერთ-ერთი ყველაზესისხლიანი ინციდენტი, რაც კი ოდესმე ამერიკულ სამხედრო ბაზაზემომხდარა.მოტივები უცნობია.

ბოლო დროის ყველაზე გახმაურებული “მარტოხელა მგელი’’ ნორვეგიელიანდრეს ბრეივიკია, რომლის თავდასხმებს ემსხვერპლა 77 ადამიანი. 2011 წლის 22ივლისს ნორვეგიაში ერთმანეთის მიყოლებით ორი თავდასხმა განხორციელდა.ჯერ დედაქალაქ ოსლოში დაახლოებით 950 კგ თვითნაკეთი ასაფეთქებლებითდატვირთული მიკროავტობუსი აფეთქდა ნორვეგიის პრემიერ-მინისტრის ოფისსადა ნორვეგიის ნავთობისა და ენერგიის დეპარტამენტის შენობებთან, რასაც 8ადამიანი ემსხვერპლა. შემდეგ ოსლოდან 32 კილომეტრით დაშორებულ კუნძულუტოიაზე, სადაც საერთაშორისო ახალგაზრდული ბანაკი იყო მოწყობილიმმართველი ლეიბორისტული პარტიის მიერ, პოლიციის ფორმაში გადაცმულმაშეიარაღებულმა პიროვნებამ ნახევრადავტომატური იარაღიდან და ჩვეულებრივიპისტოლეტიდან ცეცხლი გახსნა, რასაც 68 ადამიანი ადგილზევე ემსხვერპლა,ხოლო 60 დაიჭრა. ეს ჯოჯოხეთი მანამ გრძელდებოდა, სანამ პოლიციაკუნძულამდე მოაღწევდა, რასაც საათნახევარი დასჭირდა. დაკავებული აღმოჩნდავინმე ანდრეს ბრეივიკი, რომელმაც მოგვიანებით აღიარა ჩადენილი. გაირკვა, რომმან თავდასხმებამდე ინტერნეტში საკუთარი მანიფესტი გამოაქვეყნა, რომლისმიხედვითაც ის რასისტი, ულტრამემარჯვენე, ულტრანაციონალი და “მარტოხელამგელია’’, თუცა იმუქრებოდა, რომ მისნაირი ბევრი იყო და თავდასხმები ამით არდათავრდებოდა. მისი კრიტიკის ობიექტი ნორვეგიის ლეიბორისტი მთავრობაა,რომელიც მხარს უჭერ მულტიკულტურალიზმს, მუსლიმთა იმიგრაციასნორვეგიაში და ამით სხვა ევროპული მთავრობების მსგავსად ანგრევს დიდევროპულ კულტურას.

ანდერს ბრეივიკი დამნაშავედ არ მიიჩნევს, ბრეივიკი ნორვეგიულმართლმსაჯულებას უნდობლობას უცხადებს და ამბობს, რომ 77 ადამიანითავიანთი იდენტურობის გადასარჩენად დახოცა. ბრეივიკმა სასამართლოსგანუცხადა, რომ მისი მსხვერპლი ადამიანები სულაც არ იყვნენ უდანაშაულოები,როგორც მათ ყველა იხსენიებს. ისინი იყვნენ პოლიტიკურად მოტივირებულიადამიანები, რომლებმაც, ბრეივიკის შეფასებით, საკადრისი სასჯელი მიიღეს.ანდერს ბრეივიკი დანაშაულს არ ნანობს და ამბობს, რომ შანსი რომ ჰქონდეს,იმავეს გაიმეორებდა. ბრეივიკი დანაშაულის ჩადენის მოტივად საკუთარი ქვეყნისისლამისა და მულტიკულტურალიზმისგან დაცვას ასახელებს. ბრეივიკი საკუთარქმედებას მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ განხორციელებულ ყველაზე ეფექტურთავდასხმას უწოდებს. ფსიქოლოგები ფიქრობენ, რომ ბრეივიკს ე.წ.სრულფასოვნების კომპლექსი აქვს. ეს კომპლექსი არასრულფასოვნებისკომპლექსის ანტიპოდია და გამოიხატება მისწრაფებით, წარმოაჩინო, რომ

123

ყველაფერს შენს ჭკუაზე აკეთებ და "დედამიწა შენს ირგვლივ ტრიალებს". ამისმიზეზი საკუთარი თავის მანიაკალური სიყვარულია, რასაც ფსიქოლოგებინარცისიზმს უწოდებენ. ბრევიკის შემთხვევაში, კი ამ კომპლექსმა უმაღლესმწვერვალს მიაღწია.

მიხეილ ვინოგრადოვი, ფსიქიატრი: "სპეციალური ექსპერტიზის გარეშეიმაზე საუბარი, ფსიქიკურად ავადაა, თუ არა ეს ტერორისტი, ძალიან რთულია. ისშიზოიდურ პიროვნებათა კატეგორიას განეკუთვნება - ასეთი ადამიანებითავიანთი მსოფლმხედველობით ყოველთვის საზოგადოებას უპირისპირდებიან.მათ შორის არიან გენიოსებიც: განდეგილი-მეცნიერები, ავანგადრულიხელოვნების გამოჩენილი მოღვაწეები. მათ რიცხვს მიეკუთვნებიან ასევემარგინალებიც: ბრეივიკს საკუთარი რომელიმე ნიჭის განვითარების ინტელექტიარ ჰქონდა. მას რიგით მოკვდავთაგან გამორჩევა ძალიან უნდოდა. ძველ დროშიამგვარ ქცევას "ჰეროსტრატეს კომპლექსით" ხსნიდნენ. ჰეროსტრატემ არტემიდასტაძარი დაწვა, რათა ისტორიაში შესულიყო. ბრეივიკიც მის კვალს მიჰყვა. ასეთიადამიანების რიცხვს მიეკუთვნებიან თვითმკვლელი-ტერორისტებიც, რომლებსაცთავიანთი თავის დამკვიდრება ნებისმიერ ფასად სურთ".

ფსიქოლოგთა აზრით, ბრეივიკი ემოციურად ცივი ადამიანია - ამის გამო მასარ ჰყავდა მეგობრები და საყვარელი ადამიანები. ის საკუთარ თავში ძალიანჩაკეტილია - რიგით ადამიანებთან ხშირ ურთიერთობას გაურბის. ამ კატეგორიისადამიანები იდეოლოგიისა და რელიგიის ყველაზე აგრესიულ მიმართულებებსირჩევენ. მას, შესაძლოა, ფსიქიკური აშლილობა აქვს, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს,რომ ის შეურაცხადია. ის აცნობიერებს, რომ ბოროტმოქმედებას ჩადის, მაგრამ ამისგამართლებას "მაღალი იდეალებით" ცდილობს.

2013 წლის 15 აპრილს ბოსტონის მარათონზე მომხდარი აფეთქების შედეგად3 ადამიანი დაიღუპა და 260 დაშავდა. მედიაში გავრცელებული ინფორმაციისმიხედევით, ცარნაევმა დაღუპულებს შემთხვევითი მსხვერპლი უწოდა, ისევეროგორც ავღანეთსა და ერაყში ამერიკის მთავრობა დაღუპულ მუსლიმებსმიიჩნევს. აქედან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ტერორისტები თავადარ ცნობენ მათ ქმედებებს, როგორებიც მათ სხვები აფასებენ. ტერორისტებითავიანთ თავს აფასებენ, როგორც იძულებითი წესით მებრძოლთ, რომელთაც სხვაგზა არ დაუტოვა ან მხეცურმა ხელისუფლებამ, ან დაპირისპირებულმა ხალხმა, ანრაიმე პოლიტიკურმა ძალამ და მათ სხვა გზა არ აქვთ, თუ არა რომ იბრძოლონიარაღით ხელში. ტერორისტები სხვა უკანონო საქმეებით დაკავებული ხალხისგანსწორედ იმითიც განსხვავდებიან, რომ თავიანთ საქმის უკანონობას არ ცნობენ, ანთუ ცნობენ – გამართლებულად თვლიან. ტერორისტებს რომ ჰკითხოთ,“ტერორისტები” სწორედ არიან მთავრობები, საერთაშორისო სისტემა, სოციალ–ეკომონიკური სისტემა და ზოგადად ხალხი. იქნებ მართლებიც არიან?

124

დასკვნა

1. ზრდასრული პიროვნების ფსიქოლოგიურ მიდრეკილებებს საფუძვლადუდევს ბავშვობაში ჩამოყალიბებული ფსიქონერვიული სისტემა, რომელიც იქმნებაოჯახურ ატმოსფეროში. სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით დგინდება, რომიმ ოჯახში, სადაც ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობა ხშირად ვლინდებაბავშვის ან სხვა ოჯახის წევრების მიმართ, იქმნება ძალადობირვი ატმოსფერო,რომლის ფონზეც ყალიბდება ბავშვის ფსიქოლოგია. შედეგად, მას მიდრეკილებაუჩნდება ძალადობისკენ, მისი ფსიქოლოგიური სისტემა უფრო აგრესიულადააგანწყობილი, ვიდრე ნორმალური ოჯახის პირობებში გაზრდილი ბავშვისა. ასეთსიტუაციაში გაზრდილი ბავშვები მომავალში თვითონ ხდებიან მოძალადეები.ამიტომ, უდიდესი მნიშვნელობა აქვს იმ ოჯახურ ატმოსფეროს სადაც ბავშვიიზრდება. ამავე დროს, ნაშრომში ნათლად გამოჩნდა, რომ მისი ნორმალურისაზოგადოების წევრად ჩამოყალიბებაში პირველი და ფასდაუდებელი წვლილიმიუძღვით მშობლებს.

2. ოჯახურ ატმოსფეროზე ზეგავლენას აზდენს სოციალური და ეკონომიკურიფაქტორი. ოჯახში არსებული სიტუაცია დამოკიდებულია ოჯახის წევრებისფსოქოლოგიურ მგდომარეობაზე, რომელზეც გავლენას ახდენს ოჯახის წევრებისრაოდენობა, სამუშაოს ქონა არ ქონა, ვალი, პრობლემები კანონთან, გადასახადები,მატერიალური-ფიზიკური შესაძლებლობები და ოჯახის წევრების განათლებისდონე. აქედან გამომდინარე ოჯახური ძალადობის შემთხვევები დიდია იმქვეყნებში, სადაც არასტაბილური სოციალური და ეკონომიკური პირობებია,განათლებისა და მენტალური გაგების დონე დაბალია და არ არსებობსცივილიზებური სოციალური ნორმების მაკონტროლირებელი სისტემა. ბავშვებირომლებიც ასეთ პირობებში იზრდებიან უჩნდებად დაბალი თვითშფასება,მომავლის შიში, იზიანებენ საკუთარ თავს, უქვეითდებათ სასკოლო უნარები.ხშირია ფსოქოლოგიური და ფიზიკური ჯანმრთელობის დარღვევები, ხშირადსახლიდანაც გარბიან, ეძალებიან ალკოჰოლს და ხდებიან ნარკოტიკებისმომხმარებლები, ექცევიან კრიმინალური და ტერორისტული დაჯგუფებებისგარემოცვაში, მისდევენ პროსტიტუციას და თავადაც ხდებიან მოძალადეები. თუგავითვალისწინებთ ტერორისტული დაჯგუფებებისა და ორგანიზაციებისადამიანური რესურსების მოძიება-შევსების მეთოდებს, სწორედ ასეთიაზალგაზრდები ხვდებიან მათი ყურადღების არეალში. ამის შემდეგ სხვადასხვასაფასურის სანაცვლოდ (პატივისცემა, დაფასება, ფინანსური მხარდაჭერა,პრობლემების მოგვარება, ძალაუფლება, აღიარება და ა.შ.), ზოგჯერ ჩათრევისმეთოდის გამოყენებით მათ თავის რიგებში აწევრიანებენ.

3. თანამედრო ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად ტერორიზმს კიდევერთი განზომილება დაემატა-ინტერნეტი. მისი გამოყენებით უფრო სწრაფად დაფართო არეალზე ავრცელებენ მათთვის სასურველ ინფორმაციას, პროპაგანდას დაიდეოლოგიას. როგორც ავღნიშნეთ, ტერორისტები სხვადასხვა ტერაქტებს

125

ახორციელებენ საზოგადოებრივი ყურადღების მიპყრობისთვის და მიზნადისახავდნენ საზოგადოებაში შიშის ფაქტორის დანერგვას. მათთვის მსხვერპლიმხოლოდ საშუალებაა, მთავარი მიზანი კი იმ ხალხზე ზეგავლენის მოხდენაა ვინცტელევიზორს უყურებს ან ინფორმაციას ინტერნეტის მეშვეობით იღებს. ამიტომ,თუ მათი ნამოქმედარი გაზეთში არ დაიბეჭდება, ტელევიზორში არ გამოცხადდებადა ინტერნეტ საიტებზე არ დაიდება, ანუ ამ მხრივ გატარდება მკაცრი ცენზურა,მაშინ მათი მიზანი განუხორციელებელი დარჩება. ამდაგვარი ღონისძიებებიშეზღუდავს როგორც ტერორიზმს ასევე მის იდეოლოგიურ გავრცელებას, ხელსშეუშლის იმ პირებს რომელსაც მიდრეკილება გააჩნია ტერორიზმისკენ დაინტერნეტიდან სწავლობს ტერაქტების მოწყობას, მძევლების აყვანისა და ბომბისდამზადების მეთოდებს.

5. ირლანდიის ტერორისტული ორგანიზაციის IRA-ს ჩამოყალიბებაძირითადად განაპირობა პატრიოტიზმმა და ნაციონალისტური თვითშეგნებისზრდამ. IRA-ს სურს რომ ჩრდილოეთ ირლანდია გახდეს ირლანდიისშემადგენელი ნაწილი და შედგეს ერთიანი ირლანდიის სახელმწიფო. მიზნისმისაღწევად იგი იბრძვის ტერორიზმით და ახორციელებს ტერორისტულდავდასხმებს. მისი მოქმედების ამგვარი სტრატეგია გამოიწვია ბრიტანეთის მიერსაუკუნეების განმავლობაში ირლანდიაში გატარებულმა პოლიტიკამ, რომელიცგაამწვავა რელიგიურმა ფაქტორმა.

6. ესპანეთში არსებული ტერორისტული ორგანიზაცია ETA შექმნილიანაციონალისტური მისწრაფებების საფუძველზე. თავდაპირველად იგი იყოშეიარაღებული ბრძოლა ეროვნული, სოციალური და რელიგიურისამართლიანობისათვის, რომელიც გაამძაფრა ფრანკოს დიქტატორულმა რეჟიმმა.შემდგომში მან ვერ შეძლო საკუთარი თავის კონტროლი და ვერ მოახდინაადაფტირება შეცვლილ სახელმწიფო პოლიტიკასთან, ამის გამო პირველ რიგშიდაკარგა ბასკების მხარდაჭერა, შემდეგ კი მისი მიზანი გახდა ტერორიტერორისათვის.

7. ჰამასი არის ტერორისტული ორგანიზაცია რომელზეც მორგებულიაპალესტინის სახელმწიფო სტრუქტურა. მიზნად ისახავს პალესტინისგანთავისუფლებას ისრაელისაგან, რადგან ისრაელი მიაჩნია ბოროტ ძალადრომელიც უნდა განადგურდეს. ეს ორგანიზაცია მოქმედებს საკმაოდრაციონალურად შექმნილ გრძელ ვადიანი სტრატეგიით, რომლის საფუძველი დაარსი არის რელიგია. მათი აზრით პატრიოტიზმი არის რელიგიური იდეოლოგიისნაწილი და გაიგივებულია ჯიჰადთან. იგი ეროვნულ და რელიგიურ ასოციაციებს,ინსტიტუტებს, ინტელიგენციას, არაბულ და ისლამურ სამყაროს, ყველა მოჯაჰედს,მწერლებს, მეცნიერებს, ჯურნალისტებს, ექიმებსა და მასწავლებლებს მოუწოდებსმხარდაჭერისაკენ, რათა გააქტიურდეს მუსლიმი ხალხისა და მისი დამხმარეთაძალა, გაძლიერდეს მისი სტრატეგიული სირღმე სულიერ და მატერიალურსფეროში, ასევე ინფორმაციაში, დროსა და სივრცეში. მასზე შეიძლება ითქვას, რომ

126

იგი თვითონ არის სახელმწიფო, მისი ყველა მოქალაქე - ბავშვიდან მოხუცამდე,ქალიდან კაცამდე - არის რელიგიური მოტივებით გაბრუებული მოჯაჰედი.

8. ვაჰაბიზმი ( მეორე სახელწოდებით სალაფიზმი ) გასული საუკუნის 90 იანიწლებიდან გავრცელდა კავკასიაში. მისთვის რელიგური მრწამსი პირველადგილზეა, სხვა დანარჩენი, ისევე როგორც ეთნიკური წარმომავლობა, მეორეხარისხოვანია. ამიტომ, ჩრდილოეთ კავკასიაში შეძლეს გაერთიანებულისახელმწიფოს, კავკასიის ემირატის ჩამოყალიბება, რომელიც იმართებავაჰაბისტური მრწამსის საფუძვლებით. იგი ქადაგებს ისლამს პირველადი სახით,რის გამოც უპირისპირდება გავრცელებულ ისლამურ რელიგიებს. მასში დევს ორიმნიშვნელოვანი ელემენტი, რომელიც საშიშ ძალად აქცევს. მისი რწმენამოუწოდებს სალაფიზმის მიმდევრების გარდა ყველა სარწმუნოების მიმდევრებისგანადგურებას ჯიჰადის წესებით. მებრძოლებს სანაცვლოდ პირდება ზეციურჯილდოს სამოთხის სახით. დაღესტანში მის გავრცელებას ხელი შეუწყო მძმესოციალურ-ეკონომიკურმა პირობებმა, რუსეთის ფედერაციის მიერ გატარებულმაუსამართლო, დაუნდობლობის და განუკითხაობის პოლიტიკამ. შურისძიებისმიზნით გაუჩნდა უამრავი მიმდევარი, ეყრდნობა მოსახლეობის მხარდაჭერას,იყენებს პატრიოტიზმის გრძნობებს. მათი მიზანია რუსეთისგან დამოუკიდებელიისლამური სახელმწიფოს შექმნა.

9. როგორც უკვე ავღნიშნეთ ტერორიზმი გავრცელებულია მთელსმსოფლიოში და წარმოადგენს გლობალურ პრობლემას. ამ პრობლემის მოგვარებასსხვა ბევრ ფაქტორთან ერთად ამწვავებს ისიც, რომ ზოგიერთი სახელმწიფო მხარსუჭერს სხვადასხვა ტერორისტულ ორგანიზაციებს, უშუალოდ მონაწილეობენოპერაციების ინიცირებითა და მართვით, ან ახორციელებენ ტერაქტებსსაზღვარგარეთ საკუთარი ოფიციალური შენაერთების საშუალებით, რათა ამა თუიმ ქვეყანასთან პოლიტიკურ მიზნებს მიაღწიონ ომის გამოცხადებისა თუ სხვაპირდაპირი დაპირისპირებების გარეშე. მათი მხარდაჭერა ტერორისტულიორგანიზაციებისა გამოიხატება დაფინანსებით, თავშესაფრისა და საწვრთნელიბაზების მიცემით, იდეოლოგიური მხარდაჭერით, საჭირო დოკუმენტაციისუზრუნველყოფით, იარაღის მომარაგებითა და საბრძოლო მომზადებაშიდახმარებით. ტერორიზმს ეროვნული ინტერესებისათვის იყენებენ და მხარსუჭერენ როგორც სუსტი, ასევე ძლიერი სახელმწიფოები. ტერორიზმისმხარდაჭერა ემსახურება სტრატეგიული მიზნების მიღწევას ისეთი გარემოებებისარსებობის დროს, როდესაც შეიარაღებული ძალების გამოყენება არისარაეფექტური, ზედმეტად სარისკო და რთული. ეს ყველაფერი თავისთავადტერორიზმის გავრცელებას ხელს უწყოფს, რის შედეგადაც იზრდებატერორისტული ორგანიზაციების რაოდენობა და შესაბამისად მრავლდებიანტერორისტები.

10. ტერორისტთა ქცევის ფსიქოლოგიური ასპექტებია: საზოგადოებაშიდამკვიდრების და საკუთარი თავის გამოვლინების მცდელობა; საკუთარი

127

თავისთვის და სხვებისთვის პიროვნული სიძლიერისა და ღირებულებებისდამტკიცება; წარუმატებლობა კარიერაში, რის გამოც პიროვნებას უჩნდებასტრუქტურისადმი შურისძიების სურვილი და აგრესიას გადააქვს სხვაზე;ნეკროფილია (ლტოლვა სიკვდილისაკენ) და სიკვდილის შიში; ქსენოფობია,გამძაფრებული რასიზმი და ნაციონალიზმი; საკუთარი თავისა და გარშემომყოფებისადმი სიძულვილი. ტერორისტებისთვის დამახასიათებელიასაზოგადოებრივი ღირებულებების უარყოფა (ანომია), აგრესიულობა დასისასტიკის მაღალი დონე. მათგან ბევრს ახასიათებს ნარციზმი, განსაკუთრებითმძიმე შედეგი შეიძლება გამოიწვიოს ჯგუფურმა ნარციზმმა, რადგან მისი რეალობაანუ რწმენა გამყარებულია ჯგუფური სოლიდარობით. ნარციზმისფსიქოლოგიური საფუძველი არის რომელიმე ერზე, რელიგიაზე ან სოციალურჯგუფზე მიკუთვნება, მათი გაღმერთება, მათით აღფრთოვანება, რაც აღიქმევაპატრიოტიზმით. განსაკუთრებულად საშიშები არიან რელიგიურად ფანატიკოსიტერორისტები, რადგან ისინი მზად არიან თავი შესწირონ მათ იდეებს.ტერორიზმი ცნობიერების სფეროდან მომდინარეობს როგორც პირდაპირი შედეგიფიზიოლოგიური ინსტიქტებისა, პირველ რიგში სქესობრივი და აგრესიისინსტიქტით. ამიტომ, ადამიანის ტერორისტად ჩამოყალიბებაზე გავლენას ახდენსარა მარტო სოციალურ ფონზე ჩამოყალიბებული ფსიქოლოგია, არამედბიოლოგიური ფაქტორიც-გენები.

128

საქართველოს პატრიარქი ილია მეორე ტერორიზმის შესახებ

მსოფლიოს ხალხებთან ერთად ტერორიზმთან იდეოლოგიურიბრძოლისათვის პირადად ძალზე ყურადსაღებია საქართველოს პატრიარქის ილიამეორეს ქადაგებები, რომელიც აღნიშნავს, რომ მასობრივი ინფორმაციისსაშუალებები და კომპიუტერი (ინტერნეტი) “ახალ ნოყიერ ნიადაგს ქმნიანმსოფლიო კულტურათა და ცივილიზაციათა დიალოგისათვის”. ტექნიკა-ტექონოლოგიების განვითარებამ დამანგრეველი ძალა შეიძლება შეიძინოს, თუ ისჭეშმარიტ რწმენასთან ერთად არ მიმდინარეობს. თავის მხრივ, უფლის თხოვნითადა შეწევნით, სულ უფრო მნიშვნელოვანი და სასიკეთო აღმოჩენები მიიღწევახალხის ცხოვრების დონის გასაუმჯობესებლად.

ტერორიზმთან მიმდინარე თანამედროვე ომის ერთ-ერთი უმთავრესისირთულე ის არის, რომ ხშირ შემთხვევაში მტერი უხილავია – არ ვიცით საფრთხეკონკრეტულად რომელი ქვეყნიდან და ქვეყნების ჯგუფიდან მოდის.

ჭეშმარიტ რელიგიას შესწევს უნარი დაანახოს საზოგადოებრიობასტერორიზმის ლიდერების დიდი ავანტიურა, რომელიც ბნელი (გაუნათლებელი)ფანატიკოსებით საზრდოობს. მილიონობით უდანაშაულო ადამიანი ხომტერორიზმის ამ ბნელი ძალის მსხვერპლი გახდა.

ტერორისტები უკავშირდებიან იარაღითა და ნარკოტიკით ვაჭრობისბარონებს განვითარებულ ქვეყნებშიც კი, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომტერორიზმთან ბრძოლაში გამარჯვება მხოლოდ სიკეთის ძალებისგაერთიანებული ძალისხმევითაა შესაძლებელი.

სახიფათოა ტერორისტების ხელში არსებული “შავი” ბიზნესის ფინანსურიწყაროების მასშტაბები. მათი ზუსტი შეფასება შეუძლებელია, თუმცადარწმუნებით შეიძლებას ითქვას, რომ ტერორისტული მაფია ძალზე მომგებიანსფეროებს აკონტროლებს.

ძალზე მახარებს, რომ ჩემი თაობის ახალგაზრდობა სულ უფრო თამამად დამასიურად ღებულობს მონაწილეობას ანტიტერორისტულ კოალიციაში, რომელიცერაყში, საუდის არაბეთსა და სხვა ქვეყნების ტერორიზმის კერების აღმოჩენისა დაჩაქრობის პროცესში მონაწილეობს.

ჩემი აზრით, ყოველმხრივ უნდა ვეცადოთ, რომ გამძაფრებული ტერორიზმისაღნიშნულ ქვეყნებში შემოვიკრიბოთ ახალგაზრდობის პროგრესული ძალები,რაშიც საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციები, კულტმასობრივიღონისძიებები და ახალგაზრდული ბანაკების პრაქტიკა შეიძლება გამოვიყენოთ.

ბევრს ვლოცულობ, რომ ღმერთმა დაიფაროს მსოფლიო ტერორიზმისსახიფათო ურჩხულისაგან და რაც შეიძლება მალე ამოიყვანოს მრავალიმოტყუებული ახალგაზრდა მისი ვერაგი ჭაობიდან.

მწამს, რომ ღვთისმშობლის წილხვედრი საქართველო ქრისტიანობისუდიდეს გზაზე თავის ტრადიციულ და ახალ მოკავშირეებთან ერთადმნიშვნელოვან წვლილს შეიტანს ტერორიზმის დამარცხებაში.

129

მჯერა, რომ ჩვენი თაობა რწმენითა და პროფესიონალიზმით შეძლებსგათიშოს და დაამარცხოს გლობალური ტერორიზმი.

ტერორიზმის დამარცხება მძლავრ სტიმულს მისცემს საყოველთაოაღმშენებლობას, მათ შორის ჩემს პატარა განვითარებად საქართველოში.გენიალურად არის ნათქვამი ჩვენი პატრიარქის სიტყვებში: “ქვეყნისგანვითარებისათვის აუცილებელია გარკვეული პრიორიტეტების განსაზღვრა.ამაზეა დამოკიდებული, თუ როგორ სახელმწიფოდ ჩამოვყალიბდებით.ვფიქრობთ, მომავალმა თაობამ უმთავრესი ყურადღება უნდა მიაქციოსსამეცნიერო, კულტურულ და ეკონომიკურ სფეროს, რომ ჩვენი ქვეყანასრულფასოვან ქვეყანად იქცეს... მომავალი ეკონომიკური განვითარება, ალბათდაკავშირებული უნდა იყოს წყალთან, კერძოდ, წყლის მსოფლიო ბაზარზე ჩვენიადგილის მოპოვებასთან. დღეს კი უმთავრეს პრიორიტეტად უნდა იქცეს სოფლისმეურნეობის, მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარება. უნდა შეიქნას სამუშაოადგილები, რომ ხალხი დასაქმდეს და გამოვიდეს იმ მძიმე სოციალურიპირობებიდან, რომელშიც ის დღეს იმყოფება”.

ღმერთს ვთხოვ დაიფაროს და გააძლიეროს ჩემი საქართველო, მასთან ერთადმსოფლიოს ყველა ხალხები.

130

გამოყენებული ლიტერატურა1. საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქი ილია მეორე მეცნიერების,

კულტურისა და ხელოვნების შესახებ, თბილისი, 2004.2. სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია მეორე, სააღდგომო

ეპისტოლე. ქაროზი, 2006, #3.3. ქალთა უფლებების დაცვის საერთაშორისო და ეროვნული მექანიზმები.

კონსტიტუციურ უფლებათა დაცვის ცენტრი. თბილისი, 20054. ,,აგრესია“ - თენგიზ ვერულავა, 2010 წ. 24 ივნისი,

[24/06/2010http://burusi.wordpress.com/2010/06/24/agression/]5. ,, ვისი ან რისი ბრალია ოჯახში ძალადობა?! ‘’ - დაკო ბახტურიძე, თბილისი,

2010წ. [http://www.ucss.ge/bakhturidze%20dariko.pdf]6. ,,ბავშვი და გარემო“ - სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტი, #1 (33),

2010წ. იანვარი [http://www.civilin.org/welfare/pdf/newsletter32.pdf]7. ,,მედიასამართალი“ - სერგი ჯორბენაძე, უშანგი ბახტაძე, ზურაბ მაჭარაძე,

თბილის 2014 წ.8. „კანონთან კონფლიკტში მყოფ ბავშვებთან პედაგოგიური საქმიანობის

ასპექტები“ - გენადი გელაძე, ბათუმი 2012 წ.9. „ბავშვებზე ძალადობა“ – 19 ნოემბერი 2009 [ http://www.24saati.ge]10. „ბავშვებზე ძალადობა: ძალადობის მიზეზები და შედეგები“ – ქეთევან

ოდიშარია, 22 თებერვალი 2015 წ. [http://kids.ge]11. ბავშვთა მიმართ ძალადობის გავრცელება საქართველოში, 2007 წლის

კვლევა, საქართველოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ფონდი[http://phmdf.ge/?page_id=133]

12. ტელევიზიის გავლენა ბავშვთა ფსიქიკაზე, საქართველოს საზოგადოებრივიჯანდაცვის ფონდი [http://phmdf.ge/?page_id=143]

13. „რით იკვებება აგრესია?“ სამცხე-ჯავახეთის რეგიონაური სტუდენტურიგაზეთი. 16 ნოემბერი 2011 წ.

14. „ბავშვების/მოზარდების ძალადობრივი ქცევის გაგება“ - 2 თებერვალი 2012[https://safarigeorgia.wordpress.com]

15. „ინტერნეტისა და მედია საშუალებების როლი თანამედროვე ტერორიზმში“- კოსტანტინე შუბითიძე, 24 თებერვალი 2013 წ.[http://socium.ge/index.php/articles/student-articles/25-internetisa-da-media-sashualebebis-roli]

16. „ტერორიზმი ინტერნეტში“ - სიმონ გურეშიძე, 10 დეკემბერი 2012[http://simongureshidze.blogspot.com/2010/12/blog-post.html]

17. „კიბერ დანაშაული და კიბერუსაფრთხოების პრობლემატიკა“ - ელენეკავთუაშვილი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის დოქტორანტი.

18. „ჩრდილო ირლანდიის კონფლიქტი და ირა“ - ნუკრი შოშიაშვილი, 24თებერვალი 2013 წ. [http://nukriko.blogspot.com/2013/02/blog-post_8240.html]

131

19. „ეტა (ორგანიზაცია)“ [https://ka.wikipedia.org]20. "ირლანდიის გაყოფის და ჩრდილოეთ ირლანდიაში მიმდინარე

კონფლიქტების საფუძვლები" - მარიამ აფრიაშვილი 12 თებერვალი 2013.[http://intermedia.ge]

21. „კავკასიური ვაჰაბიზმი და მისი თავისებურებების მოკლე ანატომია“ -გიორგი არდაზიშვილი. 10 აგვისტო 2012 წ. გაზეთი ტაბულა[http://www.tabula.ge/ge/tablog/65731-kavkasiuri-vahabizmi-da-misi-taviseburebebis-mokle-anatomia]

22. „ვაჰაბიზმი და მისი გავრცელება კავკასიაში“ - გიორგი არდაზიშვილი. 12ივნისი 2010 წ. [http://burusi.wordpress.com/2010/06/12/giorgi-ardazishvili-2/]

23. „ვაჰაბიზმი საკმარისი ძალაა, რომ პანკისის ხეობაში არაჯანსაღიმდგომარეობა შეიქმნას“ - მამუკა არეშიძე 13 ავისტო 2013 წ. კახეთისსაინფორმაციო ცენტრი

24. „სამშვიდობო პროცესი, თვითმმართველობა და ისლამური რადიკალიზმიპალესტინაში“ - თამარ ჯაფარიძე, თბილისი 2006.

25. „კავკასიის იმარატი - რეალური თუ ვირტუალური ძალა“ - გოჩა გუნიავა, 06იანვარი 2010.[http://expertclub.ge/portal/cnid__3031/alias__Expertclub/lang__ka-GE/tabid__2546/default.aspx]

26. „ვაჰაბიზმმა პანკისში თაობები დააპირისპირა“ - ეკა ბასილაია, 19 დეკემბერი2013 წ. [http://www.resonancedaily.com/index.php?id_rub=2&id_artc=18492]

27. „ტერორიზმი - გლობალური პრობლემა“ - შალვა სხირტლაძე, 27 იანვარი2013 [http://terorizmiglobaluriproblema.blogspot.com/]

28. „terörü destekleyen ülkeler” -[http://www.uludagsozluk.com/k/ter%C3%B6r%C3%BC-destekleyen-%C3%BClkeler/]

29. ,,Terörizm Dosyası: III. Terörizm Dalgaları ve Çeşitleri” – Mehmet AKÇA. 18ნოემბერი 2013. [http://akademikperspektif.com/2013/11/18/terorizm-dosyasi-iii-terorizm-dalgalari-ve-cesitleri/]

30. ,,Terörizm ve Terörist Algısı: Silahı Kimin Tuttuğu Ne Kadar Etkili?” - ZuhalYeniçeri, Ali Dönmez. Türk Psikoloji Dergisi, Aralık 2008

31. ,,Bir teröristin psikolojisi” - Prof.Dr. Nevzat TARHAN. 19 Eylül 2011[http://www.e-psikiyatri.com/bir-teroristin-psikolojisi-25425]

32. „ეტა (ბასკური ნაციონალისტური და სეპარატისტული ორგანიზაცია)“ –ტორნადო, 10 აპრილი 2011 [http://armada.ge/?p=2076]

33. „კატალონური სეპარატიზმი“ - პავლიკა, 9 დეკემბერი 2014 წ.[http://www.tabula.ge/ge/tablog/90619-kataloniuri-separatizmi]

34. „ევროკავშირში სეპარატისტული მისწრაფებები მატულობს“ - ანი ჩხიკვაძე,ტაბულა 2013 #121.

132

35. „აგრესიის წყაროები“ – 25 ოქტომბერი 2013 წ. [http://eva.ge/2011-12-29-09-43-09/saintereso-ambebi/1437-agresiis-wyaroebi]