MALİ DİSİPLİNİN VE

EKONOMİK İSTİKRARIN

SAĞLANMASINDA

MALİYE POLİTİKASI KURALLARI

PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

MALİYE POLİTİKASI KURALLARI Maliye politikası uygulamalarının etkinliğini artırmak ve bütçeleme

sürecinden kaynaklanan sorunları ve

bu sorunların yol açtığı etkinsizliği ortadan kaldırmak amacıyla

bütçe, borçlanma, harcama ve vergiler gibi mali araç veya göstergeler

kullanılarak maliye politikasına getirilen

yasal veya anayasal sınırlamalardır.

Maliye Politikası Kurallarının Sınıflandırılması

• Katı Kurallar: Bir hükümet ekonomik koşullar veya siyasi tercihleri değiştiğinde maliye politikası kurallarında dilediği değişikliği yapamıyorsa bu kurallar katı kurallardır. Daimi nitelik taşırlar.Örneğin; Maastricht kriterleri ve Büyüme ve İstikrar Paktı.

* Esnek Kurallar: Orta vadeli programlar, mali sorumluluk yasaları veya yıllık bütçe kanunları ile oluşturulan kurallardır. Ya yıllık bazda hazırlanırlar veya her yıl yenilenmeleri gerekir. Örneğin; orta vadeli harcama programları çerçevesinde bütçe hazırlayan Avustralya, Yeni Zelanda, İsveç v.b.

Kuralların uygulanmasını sağlayan yasal dayanaklara göre kurallar

• Anayasalar (ABD, İsviçre, Almanya ve Polonya)

• Yasalar (İngiltere, Y. Zelanda, İspanya, İsveç ve Kanada) ile Latin Amerika ülkeleri (Peru, Kolombiya, Arjantin ve Brezilya)

• Uluslararası anlaşmalar (Avrupa Birliği’nde Maastricht ölçütleri ve İstikrar Paktı)

• Hükümet kararları (Japonya)

• Tüzükler (Norveç: Mali İstikrar Tüzüğü)

• Siyasi İrade Beyanları (Hollanda ve Endonezya)

• IMF ile yapılan anlaşmalar (Türkiye)

Kuralların uygulanış biçimlerine göre sınıflandırılması

• Kuralların otomatik ya da isteğe bağlı olarak uygulanıp uygulanamamasına göre (Belirli koşullarda): Örneğin, ciddi bir ekonomik krizin ortaya çıkması (Avusturya), olağanüstü koşulların oluşması (Norveç, İspanya, İsviçre, ABD) ya da AB’nde olduğu gibi GSYİH’nın %2’den daha fazla azalması.

• Kaçış hükümlerinin olup olmadığına göre: İhtiyat Fonu (Arjantin, Brezilya, Peru, Kanada)

Kuralların uygulanış biçimlerine göre sınıflandırılması

• Kural ihlalleri halinde yaptırımların olup olmadığına göre: Avusturya: İhlalde bulunan yönetim birimine para cezası verilmesi

Belçika: Yerel yönetimlerin borçlanma kapasitelerinin sınırlandırılması

Kanada eyaletlerinde: Kabine üyelerinin maaş kesintisi ile cezalandırılması veya seçime zorlanması

Polonya: Toplam kamu borcu GSYİH’nın %50’sini aşınca merkezi ve yerel yönetimlerin açıklarının sınırlandırılması.

ABD: Tüm bütçe kalemleri ve bütün idareler için aynı derecede kesintilerin uygulanması

AB: İhlal durumunda açığın %0,2’si kadar para cezasının uygulanması

Türkiye: Faiz dışı fazla kuralı ihlal edildiğinde IMF’nin katalizör etkisinin ortadan kalkması

MALİYE POLİTİKASI ARAÇLARINA GÖRE KURALLAR

• BÜTÇE SINIRLAMALARI

• BORÇ SINIRLAMALARI

• VERGİ SINIRLAMALARI

• HARCAMA SINIRLAMALARI

BÜTÇE SINIRLAMALARI

• Denk bütçe kuralı • Bütçe açığı sınırlaması kuralı • Altın kural • Bütçe fazlası kuralı

BÜTÇE SINIRLAMALARI

• İsviçre: Bir iktisadi devrede bütçenin denk olması anayasal zorunluluktur.

• Brezilya ve Şili (Bütçe fazlası): Şili’de GSYİH’nın %1’i kadar bütçe fazlası verilmesi zorunludur.

• İngiltere: Ekonomik devre boyunca kamu harcamalarının sınırlandırılarak bütçe açığının azaltılması hedeflenir.

Altın kural:Hükümet, ekonomik devre boyunca cari harcamaları finanse etmek için değil; yalnızca yatırım giderlerini finanse etmek için borçlanabilir.

Sürdürülebilir yatırım kuralı:Net borçlanma bir konjonktür boyunca GSYİH’nın %40’ını aşmamalıdır.

• Almanya (Altın kural): Bütçe açığı federal hükümet yatırım giderlerini aşamaz.

• Avusturya ve Belçika: Bütçe açığı GSYİH’nın yüzdesi olarak sınırlandırılmıştır.

• Kanada: Hem federal, hem de eyalet düzeyinde denk bütçe kuralını uygulamaktadır.

• Türkiye, bütçe açığını sınırlandırmaya yönelik olarak faiz dışı fazla uygulaması söz konusudur.

Borç Sınırlamaları.

• Kamu idari birimlerinin borçlanmasına belirli bir endeksleme ile bir üst sınır getiren uygulamalardır.

• ABD: Yıllık toplam nominal borç tutarı bir tavan ile sınırlandırılmaktadır.

• Polonya (Maastricht Kriteri): Kamu borçlarının GSYİH’ya oranının %60’ı aşmaması.

• İngiltere (Mali İstikrar Kanunu): Net kamu borç tutarının GSYİH’nın %40’ını aşmaması.

• AB: Avro Alanı’na ait AB üyesi ülkelerde merkezi hükümet borçları GSYİH’nın %60’ını aşamaz.

• Türkiye: Yerel yönetimlerin yurtdışı kaynaklardan borçlanması izne bağlıdır.

VERGİ VE HARCAMA SINIRLAMALARI

• Birden çok mali yılı kapsayacak şekilde gelecekteki bir dönemde vergi veya harcamaların ne miktarda artacağını belirleyen yasal düzenlemelerdir.

• İsveç: 27 farklı harcama alanında 3 yıllık bir dönem için harcama sınırlaması söz konusudur.

• Japonya: 2006’ya kadar GSYİH yüzdesi olarak toplam kamu giderlerini sınırlayarak 2010’da bütçe fazlası vermeyi amaçlamaktadır.

• ABD: Kamu giderlerine orta vadeli bir tavan uygulanmaktadır. Kamu giderlerinde bir artış olursa bu artışın beş yıllık süre içinde bütçe üzerindeki etkisinin yansız olması zorunlu tutulmaktadır. Sınırlamanın ötesinde harcama yapabilmek için ek gelir sağlama zorunluluğu getirilebilmektedir.

• Büyüme ve İstikrar Paktı, üye ülkeler arasında uyumu sağlamak ve sağlam bir kamu maliyesi oluşturmak için ulus devletlerin gönüllülük esasına göre benimsedikleri katı taahhütler sistemidir.

• Pakt, parasal birliğe geçmek isteyen üye ülkelerin bütçe açıklarının gayrisafi yurtiçi hâsılanın %3’ünden; kamu borçlarının ise %60’ından daha az olmasını zorunlu kılmaktadır. Büyüme ve İstikrar Paktı her yıl için %3’lük bir azami bütçe açığına izin verir.

MALİYE POLİTİKASI KURALLARININ ETKİLERİ

• Mali disiplin üzerindeki etkileri

• Ekonomik istikrar üzerindeki etkileri

• Mali sürdürülebilirlik üzerindeki etkileri

• Büyüme ve İstikrar Paktı’nın Etkinliği

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği http://www.sobiad.org Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF http://www.canaktan.org