Makroekonomia 1 - Uniwersytet...
Transcript of Makroekonomia 1 - Uniwersytet...
Makroekonomia 1
Wykład 11: Rynek pracy i rodzaje bezrobocia
Dr hab. Gabriela Grotkowska
Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego
Od sztywnych do zmiennych cen…
Co się dzieje, gdy firmy reagują na wzrost popytu zwiększeniem produkcji:
Wzrost produkcji wzrost zatrudnienia spadek bezrobocia wyższe płace wyższe koszty produkcji dla firm wyższe ceny żądania wyższych płac wyższe ceny itd…
Dotychczas założenie o stałych cenach i braku ograniczeń po stronie podażowej
Teraz: jak ceny i płace się dostosowują i jak to wpływa na produkcję
Centralny mechanizm tych dostosowań: RYNEK PRACY
Plan wykładu
Współczesny rynek pracy
Podstawowe terminy
Popyt, podaż i niedopasowanie
Dynamika rynku pracy i przepływy na rynku pracy
Mechanizm ustalania płac
Bezrobocie i jego rodzaje
Bezrobocia naturalne i jego przyczyny
Neoklasyczny model rynku pracy: płaca jest równa produktywności
Płaca realna
Zatrudnienie
W/p
L
Podaż pracyPopyt na pracę
Jak faktycznie funkcjonuje rynek pracy?
Model klasyczny: pełne zatrudnienie, czyli brak bezrobocia
Płaca realna jest równa krańcowej produktywności pracy (w/P = MPL)
A jak jest w rzeczywistości?
Spojrzenie na polski rynek pracy (IV kwartał 2018)
Ludność kraju38 411 tys. (szacunek)
Ludność w wieku produkcyjnym30 411 tys. osób
Ludność aktywna zawodowo
17058 tys. osób
Pracujący16 409
tys. osób
Bezrobotni649 tys.
osób
Dzieci do 15. roku życia
Osoby bierne zawodowo: nie chcą lub nie mogą pracować
Polski rynek pracy: miary względne
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
40.0
42.0
44.0
46.0
48.0
50.0
52.0
54.0
56.0
58.0
60.01
99
5
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
20
16
20
17
20
18
Współczynnik aktywności zawodowej
Wskaźnik zatrudnienia
Stopa bezrobocia (prawa oś)
Specyfika współczesnego rynku pracy
Niejednorodny popyt i podaż
Wysokie koszty dostosowawcze
(kosztowna mobilność kwalifikacyjna i przestrzenna)
Niepełna informacja
Związki zawodowe i umowy zbiorowe
Bariery w wolnokonkurencyjnym mechanizmie płacowym
Popyt na pracę w dzisiejszej gospodarce
Permanentność stanu restrukturyzacji gospodarki
Dynamika i zmienność współczesnego procesu gospodarowania:
postęp technologiczny (SBTC)
handel międzynarodowy (miejsce Polski w światowym podziale pracy)
przepływy czynników produkcji: migracje i inwestycje bezpośrednie
dynamiczne zmiany preferencji konsumentów: globalne wzorce konsumpcyjne
Czy możliwe jest przewidywanie struktury popytu na pracę?
Wielkość popytu
Struktura zawodowa (kwalifikacyjna)
Podaż pracy w dzisiejszej gospodarce
Wymiar jakościowy, a nie ilościowy
Wielowymiarowy charakter współczesnych kompetencji:
cechy osobowe
kompetencje kluczowe
kwalifikacje zawodowe
Uwarunkowanie przez system edukacji szkolnej i pozaszkolnej
Koszty i opóźnienia w czasie w zakresie dostosowań podaży
Sztywność tradycyjnego systemu edukacji (opartego w dużej mierze o mechanizmy pozarynkowe)
Ograniczone możliwości oddziaływania poprzez szkolenia i kształcenie ustawiczne
Niedopasowanie stanem permanentnym
Permanentne różnice w położeniu na rynku pracy osób o różnych kwalifikacjach
We współczesnej gospodarce niedopasowanie strukturalne jest nie do uniknięcia
Choć działają pewne mechanizmy mające ją niwelować, jest to stan będący udziałem wszystkich rynków pracy w krajach o gospodarce rynkowej
Powstaje tylko pytanie o skalę tego niedopasowania
Rola państwa w ograniczaniu niedopasowań
Ustalanie się płac w gospodarce, czyli czemu płace nie zawsze równe są produktywności?
Różne sposoby ustalania płac:
Ustalane przez pracodawcę
Negocjacje pracownik-pracodawca
Negocjacje zbiorowe (poziom firmy, branży, kraju)
Negocjacje zbiorowe
W USA: mniej niż 25%
W krajach Europy: więcej (nawet do 80%)
Im wyższe kwalifikacje, tym większy zakres negocjacji (prezes banku, znany sportowiec vspracownik McD)
Waga zaszłości historycznych
Rola związków zawodowych
Czy istnieje jedna teoria dotycząca ustalania się płac?
Płaca musi przekraczać płacę progową pracownika
Wysokość płacy zależy od warunków na rynku pracy: im niższe bezrobocie, tym wyższe płace
Podział renty związanej z zyskiem nadzwyczajnym
Jak ekonomiści wyjaśniają kształtowanie się płac?
Nawet przy braku negocjacji zbiorowych, pracownicy mają jakąś siłę negocjacyjną (aby otrzymać płacę powyżej płacy progowej)
Firmom może zależeć, aby płacić więcej niż wynosi płaca progowa
Siła negocjacyjna pracownika
Zależy od tego, jak bardzo kosztowne dla firmy jest zastąpienie pracownika innym i jak trudne (kosztowne) dla pracownika jest znalezienie innej pracy
Znacznie ma zatem:
natura pracy (jakich wymaga kwalifikacji, czy są one rzadkie, czy są kwalifikacje ogólne czy specyficzne dla firmy)
sytuacja na rynku pracy
ŹRÓDŁA BEZROBOCIA
Jak bardzo można obniżyć stopę bezrobocia
Szybki wzrost gospodarczy powoduje spadek stopy bezrobocia. Ale jak bardzo może obniżyć się stopa bezrobocia?
Nawet w USA, w okresie minionego półwiecza, stopa bezrobocia nigdy nie spadła poniżej poziomu 2,9%.
Jak to możliwe, iż obserwujemy znaczące bezrobocie, nawet wówczas gdy wiele firm ma trudności ze znalezieniem pracowników?
Punktem wyjścia dla naszych rozważań, jest obserwacja, że nawet w najlepszych czasach, miejsca pracy są nieprzerwanie tworzone i niszczone.
Nawet w dobrych okresach, większość z nas zna kogoś, kto właśnie stracił pracę
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Ogó
łem
A. R
oln
ictw
o, le
śn
ictw
o, ło
wie
ctw
oi ry
ba
ctw
o
B. G
órn
ictw
o i w
yd
obyw
an
ie
C. P
rzetw
órs
two
prz
em
ysło
we
D. W
ytw
arz
anie
i z
aop
atr
yw
an
ie w
ene
rgię
ele
ktr
yczną,
ga
z,
pa
rę…
E. D
osta
wa w
od
y;
gosp
oda
row
anie
ście
kam
i i…
F. B
ud
ow
nic
two
G. H
an
de
l h
urt
ow
y i d
eta
liczn
y;
nap
raw
a p
oja
zdó
w…
H. T
ransp
ort
i g
ospo
dark
am
ag
azyn
ow
a
I. D
zia
łaln
ość z
wią
zan
a z
za
kw
ate
row
anie
m i u
słu
ga
mi…
J.
Info
rma
cja
i k
om
unik
acja
K. D
zia
łaln
ość fin
anso
wa i
ube
zp
iecze
nio
wa
L. O
bsłu
ga
rynku
nie
ruch
om
ości
M.
Dzia
łaln
ość p
rofe
sjo
na
lna
,n
au
ko
wa i t
echn
iczna
N. D
zia
łaln
ość w
za
kre
sie
usłu
ga
dm
inis
trow
an
ia i d
zia
łaln
ość…
O. A
dm
inis
tracja
pu
blic
zna
io
bro
na n
aro
do
wa;
obo
wią
zko
we…
P. E
duka
cja
Q. O
pie
ka z
dro
wotn
a i p
om
oc
sp
ołe
czn
a
R. D
zia
łaln
ość z
wią
za
na
z k
ultu
rą,
rozry
wką
i r
ekre
acją
S. P
ozosta
ła d
zia
łaln
ość u
słu
go
wa
Współczynnik przyjęć
Współczynnik zwolnień
0
2
4
6
8
10
12
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015
Od
sete
k s
iły r
ob
oc
ze
j (%
)Faktyczna stopa bezrobocia i naturalna stopa bezrobocia, 1960–2014
Unemployment rate
Natural rate of
unemployment
Najprostszy model naturalnej stopy bezrobocia
Notacja:
L = zasób siły roboczej
E = pracujący
U = bezrobotni
U/L = stopa bezrobocia
Założenia
1. L jest ustalone z zewnątrz.
2. W każdym miesiącu:
s = stopa separacji, odsetek pracujących, którzy tracą pracę (dobrowolnie lub przymusowo)
f = stopa zatrudniania, odsetek bezrobotnych, którzy znajdują pracę
s i f dane są egzogenicznie
Przepływy między pracującymi a bezrobotnymi
Pracujący Bezrobotni
s ×E
f ×U
Warunek równowagi (steady state)
Definicja: rynek pracy jest w r równowadze dynamicznej (steady state) lub w równowadze długookresowej, kiedy stopa bezrobocia jest stała
Warunek równowagi:
s ×E = f ×U
Liczba
pracujących, którzy
odeszli z pracy lub
zostali zwolnieni
Liczba
bezrobotnych,
którzy podjęli
pracę
Stopa bezrobocia równowagi:
f ×U = s×E
= s×(L –U )
= s×L – s×U
Rozwiązując ze względu na U/L:
(f + s)×U = s×L
Więc:
U s
L s f
Przykład:
Każdego miesiąca:
1% pracujących traci pracę(s = 0.01)
19% bezrobotnych znajduje pracę(f = 0.19)
Ustalmy zatem stopę bezrobocia w równowadze:
0 010 05, or 5%
0 01 0 19
U s
L s f
..
. .
Implikacje dla polityki gospodarczej
Aby obniżyć stopę bezrobocia należy obniżyć s lub podnieść f.
Skąd bierze się bezrobocie?
Jeśli bezrobotni znajdowaliby pracę natychmiast (f = 1), wówczas okresy trwania bezrobocia byłyby bardzo krótkie, a stopa bezrobocia byłaby bliska zeru.
Istnieją jednak dwie przyczyny, dla których f < 1:
1. Poszukiwanie pracy zajmuje czas
2. Sztywność płac
Poszukiwanie pracy
Gdy pracownik traci zatrudnienie nie z własnej woli z powodu likwidacji miejsca pracy, zwykle nie przyjmuje pierwszej oferty zatrudnienia, jaką znajdzie (programista)
Pracownicy często dobrowolnie odchodzą z pracy, zwykle z powodów osobistych, takich jak przeprowadzka rodziny, z powodu niezadowolenia z dotychczasowej pracy, bądź chęci szukania lepszych perspektyw
Gdyby wszyscy pracownicy i wszystkie miejsca pracy były podobne do siebie, poszukiwanie pracy nie byłoby konieczne.
Gdyby informacja o miejscach pracy i o pracownikach była pełna i dokonała, proces poszukiwania pracy byłby bardzo szybki.
W praktyce jednak, jest pewną normą dla pracownika, który stracił pracę, bądź młodego pracownika poszukującego pierwszej pracy, poświęcenie co najmniej kilku tygodni (miesięcy) na poszukiwanie zatrudnienia.
Poszukiwanie pracy i bezrobocie frykcyjne
Bezrobocie frykcyjne: powodowane jest przez fakt, iż znalezienie pracy przez osobę bezrobotną wymaga czasu
Występuje nawet wtedy, gdy płace są elastyczne i jest wystarczająca liczba miejsc pracy (wakatów)
Pojawia się gdyż:
Pracownicy mają różne zdolności, preferencje
Miejsca pracy wymagają równych kwalifikacji
Mobilność przestrzenna wymaga czasu
Przepływ informacji o wakatach i osobach poszukujących pracy jest niedoskonały
Zmiany strukturalne w gospodarce
Zmiany w strukturze popytu na pracę między gałęziami i regionami
przykład: zmiany technologicznewzrost popytu na specjalistów od komputerów, a mniej – na specjalistów od maszyn do pisania
przykład: nowe porozumienie handlowepopytna prace rośnie w sektorach eksportujących, a może spaść w sektorach konkurujących z importem
Takie scenariusze doprowadzą do wzrostu bezrobocia frykcyjnego
Przykład: USA: zmiany strukturalne w długim okresie
1,0%
12,8%
7,2%
79,0%
2009
4,2%
28,0%9,9%
57,9%
Agriculture
Manufacturing
Other industry
Services
1960
Więcej przykładów zmian strukturalnych
Rewolucja przemysłowa (XIX wiek): spadek roli rolnictwa, rozkwit przemysłu
Kryzys energetyczny (1970-te): popyt przesuwa się z urządzeń energochłonnych na oszczędne
Wydatki na opiekę zdrowotną jako % GDP:1960: 5.2 2000: 13.81980: 9.1 2010: 17.9
W dynamicznej gospodarce,
mniejsze zmiany strukturalne mają miejsce cały
czas, przyczyniając się do bezrobocia frykcyjnego.
Poszukiwanie pracy i polityka rynku pracy
Polityka państwa prowadząca do obniżenia bezrobocia obejmuje
publiczne pośrednictwo pracy
informacja o nowych wakatach oraz
dopasowywanie kandydatów do pracy i
wakatów
publiczne programy szkoleniowe
pomoc pracownikom z sektorów
schyłkowych w pozyskaniu kwalifikacji
koniecznych dla znalezienia zatrudnienia w
gałęziach rozwijających się
Ubezpieczanie na wypadek bezrobocia(UI)
Wypłata świadczenia przez ograniczony czas po tym, jak osoba ubezpieczona straci pracę
UI zwiększa bezrobocie, ponieważ zmniejsza
koszt alternatywny bycia bezrobotnym
intensywność wysiłku w poszukiwania pracy
f
Badania: Im dłuższy czas uprawnienia do pobierania świadczenia, tym dłuższy przeciętny czas bezrobocia.
Korzyści z UI
Dając bezrobotnym więcej czasu na poszukiwanie pracy, UI może prowadzić do lepszego dopasowania poszukujących pracy i wakatów, co może skutkować większa produktywnością i wyższym dochodem
Skąd bezrobocie?
Dwa powody, dla których f < 1:
1. Poszukiwanie pracy
2. Sztywność płac
U s
L s f
BYŁO
Teraz
Naturalna stopa bezrobocia:
Bezrobocie wynikające ze sztywności płac realnych
Siła robocza
Real
wage
Podaż
Popyt
Bezrobocie
Sztyw
na
płaca
realna
Liczba osób
chętnych do pracy
Liczba
zatrudnionych
Jeśli płaca
realna usztywni
się na
poziomie
powyżej
poziomu
równowagi, jest
za mało miejsc
pracy w
stosunku do
liczby
poszukujących.
Bezrobocie wynikające ze sztywności płac realnych
Wówczas firmy „racjonują”
zatrudnienie.
Bezrobocie: powstaje ze
sztywności realnych płac i
racjonowania zatrudnienia
Jeśli płaca
realna usztywni
się na poziomie
powyżej
poziomu
równowagi, jest
za mało miejsc
pracy w
stosunku do
liczby
poszukujących.
Przyczyny sztywności płac
1. Płaca minimalna
2. Związki zawodowe
3. Płace efektywnościowe
1. Płaca minimalna
Płaca minimalna może być wyższa od poziomu równowagi, przede wszystkim dla osób o niskich kwalifikacjach i młodych.
Badania: 10% wzrost płacy minimalnej zmniejsza zatrudnienie nastolatków o 1–
3%
Ale istnienie tej regulacji w nie może wyjaśnić większości bezrobocia, większość osób zarabia więcej niż wynosi płaca minimalna.
2. Związki zawodowe
Związki korzystają z siły monopolistycznej, aby zagwarantować wyższe płace swoim członkom.
Jeśli płaca związkowa przewyższa płacę równowagi, powstaje bezrobocie
Insiders: Mający prace członkowie związków, w interesie których leży utrzymanie wysokiego poziomu płac
Outsiders: Bezrobotni (nie będący członkami związków), którzy woleliby, aby płace spały do poziomu równowagi, gdyż wówczas mieliby pracę.
104,737Private sector (total)
20,450Government (total)
15,835Health care
4,020Education
12,171Professional services
6,111Finance, insurance
4,355Transportation
14,582Retail trade
13,599Manufacturing
780Mining
122.6
121.1
114.9
112.6
99.1
90.2
123.5
102.4
107.2
96.4
151.7
6.9
37.0
7.5
13.0
2.1
1.1
20.4
4.9
10.5
7.2
14.06,244Construction
wage
ratio
U % of
total
#
employed
(1000s)
industry
wage ratio = 100 × (union wage) / (nonunion wage)
Członkowsko w związkach zawodowych, USA, 2011
3. Płace efektywnościowe (wydajnościowe)
Teoria, która mówi, ze wyższa płaca podnosi produktywność:
Przyciągając lepszych kandydatów do pracy
Zwiększając ich wysiłek i zmniejszając bumelowanie
Zmniejszając rotację zatrudnienia, która jest kosztowną dla firm
Poprawiając stan zdrowia pracowników (kraje rozwijające się)
Płace wydajnościowe
Firmy mogą odnosić korzyść z tego, że płacą pracownikom więcej niż wynosi ich płaca progowa
Znacznie ma zatem:
natura pracy (jakie znaczenie ma zaangażowanie pracownika)
sytuacja na rynku pracy (przy niskim bezrobociu, pracownicy chętniej będą odchodzić z pracy)
Henry Ford: 5$ za dzień
1914: zasada 5$ za 8-godzinny dzień pracy
Wcześniej 2,3$ za 9 godzin
Problemem firmy były bardzo duże odpływy z zatrudnienia
Zyski w 1914 wyższe niż w 1913, ale czy z tego powodu?
Inne korzyści firmy: przeciwdziałanie rozwojowi związków zawodowych i reklama
Roczna stopa rotacji pracowników (%)
1913 1914 1915
Stopa rotacji 370 54 16
Stopa zwolnień 62 7 0,1
Współczesny rynek pracy
Dynamika współczesnego rynku pracy
Zasób bezrobotnych: jak lotnisko pełne pasażerów
Duży napływ i odpływ pasażerów
Zła pogoda doprowadziła do zamknięcia lotniska
Przepływy na rynku pracy: USA
Co miesiąc: 6,7 mln osób opuszcza swoje miejsce pracy
¾ to odejścia, a ¼ to zwolnienia
Odpływy z bezrobocia: 3,1 mln (czyli co miesiąc 44% bezrobotnych opuszcza ten stan)
Przeciętny czas bezrobocia = 1/0,44 = 2,27 miesiąca
Pracujący, 127 m
Bezrobotni, 7 m
Bierni, 67 m
1,5
1,7
1,1
1,3
1,5
1,8
3,5
49
Jak powstaje bezrobocie koniunkturalne?
LD1LD0
LSw
L
w1
w0
• Jeśli spada popyt na pracę (LD0
przesuwa się do LD1) to przy wyjściowych płacach na poziomie w0 na rynku pozostanie grupa osób, które zostaną zwolnione z pracy ΔL, które staną się bezrobotnymi U
• Gdyby płace obniżyły się do nowego poziomu równowagi w1, to zmniejszyłoby koszty produkcji na tyle, że firmy nie zwolniłyby pracowników, zatrudnienie pozostałoby stałe a bezrobocia by nie było
• Problem: nieelastyczność płac ”w dół” w krótkim czasie
ΔL= U
Δw
Bezrobocie to powstaje wskutek jednocześnie działających przyczyn:1) spadku popytu na pracę LD2) nieobniżania się płac do nowego poziomu równowagi
50
Jak można zlikwidować bezrobocie koniunkturalne?
LD1LD0
LSw
L
w1
w0
A. Przez zwiększenie zdolności płac do obniżania się do poziomu równowagi np. usuwając regulacje dotyczące płacy minimalnej
B. Przez ponowne zwiększenie popytu na pracę, co może nastąpić, jeśli firmy zetkną się ze wzrostem popytu na swoje produkty, to zaś (jeśli mówimy o interwencji państwa) może wynikać:
albo ze zwiększenia wydatków (w
tym ekspansywna polityka fiskalna)
albo z ze zwiększenia podaży
pieniądza (ekspansywna polityka monetarna)
ΔL= U
Δw A
B
Koniec wykładu 11.
Dziękuję i zapraszam za tydzień !