Major 1 Panitikan Ng Pilipinas

7/23/2019 Major 1 Panitikan Ng Pilipinas

http://slidepdf.com/reader/full/major-1-panitikan-ng-pilipinas 1/17

Panitikang Filipino

Panitikan ng Panahon Bago Dumating Ang Kastila

A. Kapaligirang Pangkasaysayan

1. Ang mga negrito o Ita Ang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas ay ang Negrito o Ita. Walang sarilingkulturang masasabi ang mga Ita. Wala silang nalalaman sa agham, sa paghahanap buhay, sapamahalaan, sa sining, sa pagsusulat at sa pamumuhay. Sa panitikan ay wala silang nalalamankundi ilang awitin at pamahiin. 2. Ang Pagdating ng mga Indonesyo

Ang unang sapit ng mga Indonesyo ay may lahing Mongol at aukao kaya!t sila!ymapuputi at manilaw-nilaw ang mga balat. Walang masasabi gaanong kultura ang kanilangdinala rito liban sila!y marunong nang mamahay ng sarili, marunong magtanim ng mga halamanat marunong nang magisda. Pagkaraan ng "### taon ay dumating naman ang ikalawang sapit.Iba ang mga hitsura nito kaysa mga unang Indonesyong nandarayuhan sa atin. Ang mgaIndonesyong ito!y nakahihigit ng kalinangan kaysa doon sa una. Sila!y may sarili nang sistemang pamahalaan, may mga hanapbuhay, marunong magluto ng pagkain at may dalang panitikang

gaya ng epiko, kuwentong bayan, mga alamat, mga pamahiin at pananampalatayang pagano. Silaang mga ninuno ng mga Ipugaw. 3. Ang Pagdating ng mga Malay$atlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa Pilipinas. Ang unang pangkat aynakarating dito noong kumulang humigit sa %## taon bago namatay si risto at &## taonpagkamatay ni risto. Ang mga Malay na ito!y nagdala ng kanilang pananampalatayang paganoat mga awiting pangrelihiyon. Sila!y nangagtira sa kabundukan ng 'u(on at sila ang mga ninunong mga Igorot, )ontok at $inguianes.

Ang ikalawang pangkat ay dumating dito mula noong &## hanggang &*## taonpagkamatay ni risto. Sila ang mga ninuno ng mga $agalog, )isaya, Ilokano at mga iba pa.Sila!y may dalang wika, alpabeto, awiting bayan, kuwentong bayan, mga alamat at mgakarunungang bayan. Sila ang nagdala ng )aranggay.

Ang ikatlong pangkat ay ang mga Malay na Moslem. Nagdala sila dito ng epiko, alamat,

kuwentong bayan at ng pananampalatayang Moslem. 4. Ang mga Intsik Ang mga Intsik ay nagdala ng kanilang wika- kaya!t mahigit sa +## salitang Intsik aybahagi na ng wikang Pilipino. Ang mga salitang gusi, susi, mangkok, talyasi, kawali, kawa,bakya, tingi, Ingkong, Impo, bayaw, inso, kuya, diko, sangko at mga iba pa ay nanggaling saIntsik. 5. Impluensiya ng mga Bum!ayNagdala sila ng pananampalatayang )ramanistiko at panitikang epiko, awiting bayan atliriko. Marami ding mga salitang )umbay o indu na bahagi na ng wikang Pilipino. Ang mgaito!y, guro, bansa, mukha, likha, hukom, dukha at iba pa. ". Mga Ara!e at PersiyanoNagdala sila ng mga epiko, kuwentong bayan, dula at alamat. #. Impluensiya ng Imperyo ng Mad$apahit

Ang Imperyo ng Madapahit na ang pinaka sentro ay a/a sa Indonesya ay nagingnapakamakapangyarihan at maraming mga kalapit bansa ang nasakop. abilang dito ay Indo$sina, 0ambodia, Siam, Anam, $onkin at Pilipinas. aya!t ang Pilipinas ay nagkaroon ngimpluwensiya ng mga bansang nabanggit lalo na sa panitikan. Ang mga kuwentong bayan ng0ebu, Panay, Negros at Palawan ay katulad ng mga kuwentong bayan ng mga nabanggit na mgabansa.%. Ang Imperyo ng Mala&&aNagtatag sila ng pamahalaang pinamumunuan ng mga Sultan o 1aah. Sinasabing angkaraniwang pahayag na 2Alla-eh3 sa )atangas ay impluwensiya ng Imperyo ng Mala44a.



B. Mga Bahagi ng Panitikang Pilipino Bago Dumating ang mga Kastila1. Panahon ng mga Alamat at Mga Katangian 'ito

Ang panahon ng mga alamat ay sumasakop mula sa panahon ng pagdating ng ikalawangpangkat ng mga Malay. Ang kanilang panitikan ay pasalita lamang na binubuo ng mgamitolohiya, alamat, kuwentong bayan, mahiya, seremonya sa pananampalataya!y sumasambasila sa punongkahoy, sa araw at sa iba pang mga anito. Naniniwala rin sila sa pamahiin. a. Bulong

Ang bulong ay isang uri ng tradisyonal na dula at ito!y labis na pinaniniwalaan ng mgaunang Pilipino. Isa pang pagbulong ay paghingi ng pahintulot sa pinaniniwalaan nilang nuno sapunso. !. Kasaysayan ng Alamat)ago pa dumating ang mga astila ay mayaman na ang mga Pilipino sa alamat. Angalamat ay isang uri ng panitikang tuluyang kinasasalaminan ng mga matatandang kaugaliangPilipino at nagsasalaysay ng pinagbuhatan ng isang bagay, pook o pangyayari. Ang pangyayari!yhindi makatotohanan at hindi kapanipaniwala.2. Ang Mga Kuentong Bayan)ago pa lumaganap ang panitikang paulat ay laganap na sa Pilipinas ang kuwentongbayan. Ito!y isang tuluyang kuwentong nagsasalaysay ng mga tradisyong Pilipino. aramihan ngmga kuwentong baying Pilipino ay tungkol sa kanilang mga 5iyos, at mga ispiritu na siyangnagtatakda ng kapalaran ng tao.

Ang mga kuwentong bayang ito!y naglalarawan ng mga kaugalian, pananampalataya atmga suliraning panlipunan ng panahong yaon. ahit na ang mga kuwentong ito!y may mgakababalaghan at di kapanipaniwalang mga pangyayari, marami ang nagbibigay ng aral.3. Panahon 'g Mga (piko a. Mga Katangian ng Panahong ItoSa panahong ito dumating ang mga Malay na may sarili nang alpabeto na tinatawag na

Alibata. Sila ang mga Malay na Muslim na maalam nang magsulat. Ito ang alpabetong Arabe nahanggan ngayon ay ginagamit pa ng mga Muslim sa Mindanaw at Sulu. inalinhan ng astilaang tawag sa alpabetong ito at tinawag na )aybayin at ngayon ay siyang tinatawag na Abakada.

Ang epiko!y isang tulang pasalaysay na ang karaniwang paksa!y tungkol sapakikipagsapalaran, katapangan at kabayanihan ng mga tao noong unang panahon. May mgapangyayari ditong hindi kapani-paniwala at maraming kababalaghan. Maraming mga epikongisinalin ng mga misyonerong astila, gayon din ng mga pokloristang Amerikano nguni!t marami

pa rin ang hindi naisalin sa kakulangan ng mga mag-aaral sa lingguwistika. aya!t ang maramisa epikong Pilipino ay nakikilala lamang sa pamagat.4. Ang mga Aiting Bayan

Ang awiting bayan ay isang tulang inaawit na nagpapahayag ng damdamin, kaugalian,karanasan, pananampalataya, gawain o hanapbuhay ng mga taong naninirahan sa isang pook.Maraming mga uri ng mga awitin. May mga awit tungkol sa pagdakila sa kanilang )athala, pagawitsa pagsisisi sa kasalanan, pag-awit upang sumagana ang mga ani, pag-awit tungkol sakatapatan ng pag-ibig, pag-awit sa pakikidigma, pag-awit sa tagumpay, pag-awit sa pagpapatulogng bata, pag-awit sa kasal, pag-awit bilang pagpuri sa kanilang mga ninuno. May mga awitnamang malaswa ang sinasabi at may kagaspangan ang mga pananalita.5. Ang mga Karunungang Bayan

Ang mga karunungang bayan ay binubuo ng mga bugtong, salawikain, sawikain,kasabihan at palaisipan. aramihan ang mga ito!y nanggaling sa mga $agalog at hinugot sa mga

mahahabang tula. Ang mga unang salawikain at sawikain ay may pagkakatulad sa ma tula ngIndiya, Indonesya, )urma at Siyam. Ito!y nagpapatunay lamang na noong unang panahon aynagdala ang mga bansang nabanggit ng impluwensiya ng kanilang panitikan sa Pilipinas. a. Ang Bugtong

Ang mga bugtong ay pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Ito!y binibigkas ngpatula at may lima hanggang labindalawang pantig. Ang mga $agalog ang pinakamayaman sabugtong. !. Ang )alaikain

Ang salawikain ay isang patalinhagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda noongunang panahon upang mangaral at akayin ang mga kabataan sa mabuting asal. Ito!y patulang



binibigkas na may sukat at tugma. Ito ang nagsilbing batas ng magandang kaugalian at pagkilosnoong panahon ng ating mga ninuno. k. Ang Mga )aikain

Ang sawikain, bagaman patula rin at may sukat at tugma ay iba kaysa salawikainsapagkat!t ito!y nagpapahayag ng katotohanan at nagpapakilala ng gawi o ugali ng isang tao. d. Ang Mga Kasa!ihan

Ang mga kasabihan ay karaniwang ginagamit sa panunukso o pagpuna sa isang gawi okilos ng ibang tao. Ito!y patula rin. e. Ang Palaisipan

Ang palaisipan ay nasa anyong tuluyan. Ito!y gumigising sa isipan ng tao upang bumuong isang kalutasan sa isang suliranin. ahit na sa paaralan ngayon ay ginagamit na angpalaisipan sapagka!t ito!y isang paraan upang tumalas ang isipan ng mga mag-aaral. g. Ang Mga *nang Dulang Pilipino

Ang unang dulang Pilipino ay patula rin ang usapan. Nang dumating ang mga astila aymay nadatnan na silang mga dulang ginaganap sa iba!t-ibang pagkakataon. Ang mga ito!yginaganap na kaugnay ng mga seremonya sa pananampalataya at pagpaparangal sa kani-kanilangmga pinuno at bayani.

Panitikan ng Panahon ng KastilaMaagang nagtatag ng mga paaralan ang simbahan. Sinumulan ito ng mga misyonaryosapagkat ang pangunahing layunin ng mga kastila ay mapalaganap ng pananampalatayangkatolisismo ang edukasyong ibinigay sa mga Pilipino ay balot ng mga araling panrelihiyon.Ang mga Imlpuensiya ng Kastila sa Panitikang Pilipino&. Ang pagkakapalit ng alibata sa alpabetong Pilipino%. Ang pagkakasulat ng aklat pambalarila sa iba!t-ibang wikaing Pilipino gaya ngtagalong, ilukano, 4ebuano at hiligaynon.*. Ang malaking ginawang pagtulong sa simbahan sa pagsulat ng iba!t-ibang uri ngpanitikan.". Ang pagkakaturo ng do4trina 4ristina.6. Ang pagsisinop at pagkakasalin ng mga makalumang panitikan sa tagalong at sa ibangwikain.

+. Ang pagkakadala sa pilipinas ng mga alamat sa 7uropa at ng tradisyong 7uropeo nanagging bahagi ng panitikang Pilipino sa ngayon, gaya ng awit,4orridor at moro-moro.8. Ang wikaing kastila na siyang wika ng panitikan nang panahong yaon at marami sa mgasalitang ito ang nagging bahagi na rin ng wikang Pilipino.*ri ng Panitikang +umaganap&. awit%. 4orridor *. duplo". karagatan6. 4omedia+. moro-moro8. 4enakuloi9. saruwela

Mga *nang Aklat&. 5o4trina 0ristiana by: Padre uan de plasen4ia at padre domingo de ni4ua%. Nuestra Se.ora del 1osario by: padre blan4as de san ose at uan de /era*. Ang )arlaan at osaphat isinalin ni padre Antonio de bora". Ang Pasyon by: gaspar a;uino de belen, don luis guian, padre ani4eto de la mer4ed atpadre mariano pilapil6. Ang <rbana at Felisa by: padre modesto de 4astro ay tinawag na 2 ama ng klasikongtuluyang tagalong3 Iba pang isinulat niya:-4ole44ion de sermons tagalog



-e=posi4ion de las siete palabra en tagalog-no/ena de san isidro en tagalog+. Ang 5alit kay Maria- >lores de mayo by: padre mariano se/illaMga Akdang Pangika&. Pag-aaral ng )arirala sa $agalong%. $alasalitaan sa $agalog*. Mga )arirala sa mga ibang WikainMga Kantahing Bayan)ago pa dumating nag mga kastila mayroon nang mga awiting bayan ang mga Pilipino at angmga ito!y isinalin nila sa mga sumusunod na salin lahi. Nang dumating ang mga kastila!y lalopang nadagdagan ang mga kantahing bayan ng mga Pilipino. Ang mga kantahing bayan aybunga ng kulturang silangan at kanluran narito ang ilang halimbawa :%. undiman- awit ng pag-ibig*. Paghehele ng bata- awit sa pagpapatulog sa bata". )alitaw- awit sa paghaharana6. Paghahanapbuhay- awit sa pagtatrabaho+. Paninitsit-8. 0olado- awit ng mga taong hindi inaanyayahan sa kainan9. Panunukso- awit sa mga bata kung nagtutuksuhan?. Pangangaluluwa- awit sa araw ng mga patay

&#. Panunuligsa- awit laban sa mga babaeng masasagwa&&. Pananapatan- awit ng mga binata sa dalagang pinipintuho.Mga Aklat Pangika<pang ang mga pilipino!y maturuan ng dasal, ang mga misyonaryo ay nagsulat ng mgaaklat na pangwika gaya ng :&. bokabularyo%. balirala*. nobela". dasal6. talambuhay ng mga santo+. misteryoAng mga Ait at ,orrido,orrido

Ang mga paksa ng 4orrido ay galing sa 7urope na dinala sa Filipinas ng mga kastila.aramihan sa mga 4orridor ay walang nakasulat ng may akda. Ang mga manunulat ng 4orridor ay sina: ose de la 4ru(, ananias (orilla at Fran4is4o balagtas. Ang 4orridor ay may 9 pantingbawat taludtod. Ang mga 4orridor ay:@ Ang ibong adarna by: Fran4is4o balagtas@ 5on uan ti.oso@ do4e pares de >ran4ia@ 1odrigo de /illa by: ose dela 4ru(@ )ernando del 4arpio by: ose dela 4ru(@ 5o.a ines by: ananias (orilla@ Ang haring patay@ Prin4ipe orentisAit

Ang 4orridor at awit ay magkatulad ng paksa, ang pagkakaiba lamang ay ang awit aybinubuo ng &% panting at ang 4orridor ay may 9 panting bawat taludtod. Ang mga sumusunod aymga popular na awit:@ Florante at laura@ 5o4e pares sa kaharian ng pransiya@ Salita at buhay ni segismundo@ )ernando 4arpio@ Prin4ipe >lorino by: ananias (orilla@ Se don uan tenorio@ Prin4ipe igminio



-ran&is&o BalagtasWala pang makakapantay ng kalagayanginabot ni balagtas sa Panitikang Pilipino. Mgasinulat ni balagtas:@ 'a India elegante y el negrito amante@ arsman at (a>ira@ 5on nuno at (elinda@ 0lara balmori@ Nudo gordeano@ Almon(ar at rosemando@ Auredato at astrono@ Abdol at miserena@ Mahomet at 4onstan(a@ )aya4eto at dorlis4aAng mga dulang patulaindi totoong ang pagpasok ng relihiyong katoliko sa pilipinas ay napawi dahil ang mgaritwal at seremonya sa pagkamatay ay isang tao ay nagpatuloy padin. 5alawang uri ngseremonya:Karagatan

Ang karagatan ay nanggaling sa isang alamat tungkol sa isang dalagang nawalan ngsingsing. Ang mga binatang maghahanap ng singsing dapat sasagot ng patula kapag nahanap ang

singsing matutuloy ang kasalkasalan kapag hindi malulunod ang binata.DuploIsang madulang pagtatalong patula karaniwang ginaganap sa maluluwang ang bakuran.Ang i!agPagsasadula ng paghahanap ng krus na pinagpakuan kay kristo nina reyna 7lena atprin4ipe 4onstantino. Ito ay ginaganap sa buwan ng mayo.Ang PanunuluyanIsang prosisyong ginaganap kung bisperas ng pasko. Isinasadula dito ang paghahanap nghabay na matutuluyan ni maria para sa nalalapit niyang panganganak.Ang Panu!ong

Ay isang mahabang tulang paawit bilang handog at pagpaparangal sa isang dalagang magkaarawan.Ang Karilyo

Isang dulang ang mga nagsisiganap ay mga tautauhang karton.Ang ,ena&uloIsang dulang naglalarawan ng buong buhay sa muling pagkabuhay n gating panginoon.Ito rin ang pasyon. 5alawang uri ng 4ena4ulo:@ ablada- hindi inaawit kung hindi patula@ 0antada B ito ang inaawit katulad ng pasyon.Ang Moro/Moro5ula-dulaang ang usapan sa moro-moro ay patula at karaniwang matataas ang tono ngnagsasalita. Ito ay nag mula sa 7uropa. Ang mga banyagang pamagat ng mga moro-moro:@ Amedato at antone@ Adbal at miserena@ 1osalona, mohamet at 4onstan(a@ 5o.a ines 4uello de garpa at prin4ipe ni4anor

@ 5o.a beatri( at haring ladislaw@ 0leodo/as at >elipe@ Arasnan at (a>ira@ 1odol>o at rosamunda@ 0la/ela at segismundo'umaganap ang moro-moro kaya ang mga negosyante naman ay sinamantala ang pagkahilig naito at nagpatayo ng mga teatro. Ang mga unang teatrong natatag ay:-teatro 4orni4o-tondo teatro-primiti/o teatro



Ang manunulat ng moro-moro ay sina at ang kanilang mga naisulat:0ose dela &ru o huseng sisi@ 'a Cuerra 4i/il de Cranada@ ernande( at galisandra@ 1eyna en4antada@ 1odrigo de /i/ar onorato de era@ 5o.a ines 4uello de garga y el prin4ipe ni4anor 0uan &risostomo o &risot na taga pampangga@ Ang sultana@ Parla@ Da>iro at rubiPadre 0orge a$ardo kilala sa panitikang pampangga@ Eida de gon(alo de 4ordo/a'i&olas )errano na taga !i&ol@ Pantinople at aduana@ rentis orantias(ri!erto gum!an ama ng panitikang !isaya taga ilo/ilo@ 0armelina@ Felipe

@ 0ladonesaruelaIsang dulang musi4al o isang melo dramang may tatlong yugto na ang mga paksa aytungkol sa pag-ibig, panibugho at paghihiganti. Ito!y naglalarawan din ng pang araw-araw nabuhay ng mga pilipino. Sa makatuwid ang (ar(uela ay iba sa moro-moro sapagkat buhay Pilipinona ang tinatalakay. <pang lalong magustuhan ng mga manonood ang (ar(uela ay may kasamangkatatawanan na lagging ginagampanan ng mga katulong sa dula. Nagmula sa 7uropa .

Panitikan sa Panahon ng PropagandaSa biglang tingin ay tahimik at takot ang bayan sa ibayong higpit at pagbabanta ng mgakastilangunit sa katotohanan ay ditto nagsimula ang pagpapahayag ng kanilang mapanlabangdamdamin. Nagkaroon ng bagong kilusan sa pulitika at sa panitikan. Ang dating diwang

makarelihiyon ay naging makabayan. Ang kilusang propaganda ay naglalayon ng pagbabago. &.panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa kortes ng 7spanya. %. pagkakapantaypantayng mga Pilipino at kastila sa ilalim ng batas. *. gawing lalawigan ng espanya angpilipinas. ". Sekularisasyon ng mga parokya sa kapuluan. 6. kalayaan ng mga mamamayangPilipino sa pamamahayag,pananalita at pagtitipon. <pang lumaganap ang kanilang simulain atmaipaabot ang kanilang mithiin para sa bayan, ay gumawa sila ng mga hakbang gaya ngpagsanib sa masonaria, mga asosasyon laban sa pamamalakad ng prayle.0ose 6ial@ Noli me tangere at 7l Filibusterismo- ang dalawang nobelang ito ay tuwirang naglalahadng sakit ng lipunan, maling pamamalakad ng pamahalaan at simbahan, depekto saedukasyon sa kapuluan, paniniil ng mga mapagsamantala at pagnanasang pakinggan ngmga maykapangyarihan ang hinaing ng bayan.@ Sa Mga ababaihang $aga-Malolos- isang sulat na bumabati sa mga kababaihang tagamalolos

dahil sa kanilang paninindigan at pagnanais matuto.@ ingil sa atamaran ng mga Pilipino- sanaysay na napalathala sa 'a Solidaridad angpahayagan ng kilusang propaganda.@ Pilipinas sa loob ng Sandaang $aon- isa pa ring sanaysay na nailathala sa Sol. Ito!y isangpagpapauna sa haharapin ng pilipinas@ )rindis- isang talumpati at tagayang alay sa dalawang nanalong pintor na Pilipino saMadrid.@ Awit ni Maria 0lara- buhat sa isang kabanata ng noli. Ang tula ay pagsisiwalat ngkaniyang damdamin tungkol sa sariling bayan.



@ Mi <ltimo Adios- kahulihulihang tula ni ri(al.@ Pinatula ako- tulang nilathala sa Sol. At 'a Independen4ia, inulit sa republi4a Filipina atsa iba pang mga pahayagan sa pilipinas.Mar&elo . Del pilar Isang mananangol at mamayahag ay napatanyag sa bansag na plaridel. Itinatag niya atpinamatnugutan ang diarong tagalog.@ 0aiigat 0ayo-.librong ikinalat ni 5el pilar na nagtatanggol sa noli ni 1i(al.@ 5asalan at $uksohan- isang parodying gumagagad sa nilalaman ng aklat-dasalan.@ 5upluhan- mga sinulat na patula. Naglalarawan ng kalagayan ng bayan.@ 'a Soberania Mona4al 7n Filipinas- sanaysay na tumutuligsa sa mga prayle atnagpapalayas sa mga ito upang mawala ang mga hadlang sa kaunlaran at kaligayahan ngpilipinas.@ Sagot ng 7spanya sa ibik nang Pilipinas-ito!y naglalayong humingi ng pagbabagongunit ipinahayag na di makapagkakaloob ng anumang tulong ang espanya.@ Ang alayaan-bahagi ng kabanata ng aklat na nais niyang sulatin upang maging hilinghabilin, ngunit din a niya natapos pagkat binawiin na siya ng buhay.7ra&iano +ope 0aenaIsa sa pangunahing repormista hinangad niya ang pagbabago sa pamamalakad ngpamahalaan at simbahan sa ating bayan.siya ang nagging unang patnugot ng 'a Solidaridad.@ Fray )otod-isang paglalarawang tumutuligsa sa kabalayan, kamangmangan at

pagmamalabis ng mga prayle.@ 'a ia 5el Fraile- nobelang nang- uuyam sa mahalay na Cawain ng mga prayle.@ Mga ahirapan sa Pilipinas- tumutuligsa sa maling pamamalakad at edukasyon sakaniyang bayan.@ Sa mga Pilipino- talumpating naglalayong mapabuti ang kalagayan ng kaniyang mgakababayan.Mariano Pon&e

Ang tagapamahalang patnugot, mananalambuhay at mananaliksik ng kilusang propaganda aynagkubli sa mga sagisag na tikbalang, kalipulako at naming.@ Mga Alamat ng )ulkan- katipunan ng mga alamat at kwentong bayan ng kaniyanglalawigang sinilangan.@ Pagpugot kay 'ongino- isang dulang tagalong na itinanghal sa liwasan ng malolos,bulakan.

@ Sobre Filipinas@ Ang mga Filipino sa Indo $sina@ Ang Panitikan ng ilusang PropagandaAntonio +unaSa ilalim ng sagisag na taga-ilog , isang parmasyotikong dinakip at ipinatapon sa espanya aysumanib sa kilusang propaganda at nag-ambag ng kaniyang mga sinulat sa Sol.@ No4he )uena-isang akdang naglalarawan ng aktual na buhay pilipino.@ 'a $ertulia Pilipina- nagsasaad ng kahigtan at kabutihan ng kaugaliang Pilipino kaysakastila.@ 'a Maestro de Mi Pueblo- pumipintas sa sistema ng edukasyon para sa mga kababaihan.@ $odo Por el 7stomago- tumutuligsa sa mga patakaran sa pagbubuwis.@ Impresiones- paglalarawan sa ibayong kahirapang dinanas ng isang mag-anakang naulilasa amang kawal.

Pedro PeternoIsang iskolar, mananaliksik dramaturgo, at nobelista ng pangkat ay sumapi rin sa kapatiranng mga mason at sa Aso4ia4ion hispano- Pilipino upang itaguyod ang layunin ng mgarepormista.@ A Mi Madre- nagpapahayag ng kalungkutan kung wala ang ina.@ Ninay- kaunaunahang nobelang panlipunan sa wikang kastila na sinulat ng isang Pilipino.@ 'a 0ristiano y la Antigua 0i/ili(ation $agala- nagsasaad ng impluwesya ngkristiyanismo sa kabihasnan at kalinangan ng mga tagalog.@ 'a 0i/ili(ation $agala 27l Alma Filipino at 'os Itas- mga pananaliksik nanagpapaliwanag na tayong mga Pilipino ay may katutubong kultura.



@ Sampaguitas y Poesias Earias-katipunan ng kaniyang mga tula.0ose Maria Pangani!an$agapag-ambag ng mga sanaysay at lathalain sa pahayagan ng mga proppgandista, sa ilalimng sagisag na omapa. ilala sa pagkakaroon ng 2 memoria Fotogra>i4a3ang kaniyang mgasinulat na tula ay:@ ANnuestro bispo@ No4he de Mambulao@ Ang 'upang $inubuan@ Sa Aking )uhay

Ang kaniya namang mga sanaysay:@ 7l Pensamiento@ 'a <ni/ersidad de Manila@ Su Plan de 7studioIsa!elo Delos 6eyesIsang manananggol, mamahayag, manunulat at lider ng mga manggagawa. Nagtatag ng 2Iglesia Filipina Independente3. Ang kanyang mga sinulat:@ 7l Folklore Pilipino@ 'as Islas )isayas en la 74opa de la 0on;uista@ istoria de Ilo4os@ 'a Sensa4ional Memoria sobre la 1e/olu4ion Filipina.

Panitikan sa Panahon ng imagsikanAndres Bonia&io

Ang nagtatag ng katipuna, isang karaniwan ngunit magiting at dakilang mamamayan ngbansang Pilipino ay nagkubli sa sagisag na Agapito, )agumbayan at may pag-asa@ atapusang ibik ng Pilipinas- isang tulang nagpapahayag ng poot at pagbabanta sa mgasumasakop sa ating bansa.@ Ang 5apat Mabatid ng mga $agalog- isang panawagang sa kaniyang mga kababayanupang buksan ang isip at hanapin ang katwiran.@ Pag-ibig sa $inubuang 'upa- isang tula ng pag-ibig sa bayan. Walang kailangangmamatay kung ang dahilan ay pagtatanggol sa kalayaan.@ atungkulang Cagawin ng mga D,'',)Ganak ng bayanH- inihanda niya ito upang maging

kautusan ng mga kaanib sa katipunan ngunit dahil sa pagbibigay at paggalang kaya4into ay ang kartilang ginawa ng huli ang isinaalang-alang.@ atipunan Marahas ng mga Anak ng )ayan- isang panawagan sa mga kababayan upangihanda ang loob sa pakikihimok.@ $apunan ng 'ingap- humihingi siya ng lingap sa maykapal upang mapagtagunpayan angpakikitunggali sa manlulupig at matamo ang katahimikan at kalayaan ipinaglalaban.(milio 0a&into

Ang utak na katipunan ay siya ring patnugot ng alayaan, nag kubli sa sagisag na 5imasilaw@ Sa may Nasang Makisanib sa atipunan Ito- sinulat upang maging pamantayan ng mgadapat ugaliin ng mga sasapi sa atipunan.@ Mga Aral ng atipunan ng mga A.N.)- ito!y ang kartilyang naglalaman ng mga kautusansa mga kaanib ng atipunan.@ 'iwanag at 5ilim- and kodigo ng rebulusyon. atipunan ng mga sanaysay na may ibatibang

paksa gaya ng 2ang ningning at liwanag,akoy umaasa ,kalayaan, ang taomagkakapantay, ang pag-ibig ang gumawa, ang bayan at ang mga pinuno, ang malingpananampalata@ Sa Anak ng )ayan- isang tulang nagpapahayag ng pag-alaala sa mga kababayan.@ Pahayag- isang manipestong humihikayat sa kaniyang mga kababayan upang ipaglabanang kalayaan at humiwalay sa 7spanya.Apolinario Ma!ini

Ang dating kasapi sa la liga na palihim na gumagawa upang magkaroon ng pagbabago sapamahalaan, siya ang nagging utak ng himagsikan.@ Programa 0onstitu4ional de la 1epubli4a Filipina- ito!y palatuntunang pansaligang-batas



ng republi4an ng pilipinas.@ 7l 5esarollo y 0aida de la 1epubli4a Filipina- ito!y naglalaman ng paliwanag tungkol sapagtaas at pagbagsak ng republika ng Pilipino.@ Sa )aying Filipino- salin niya buhat sa kaniyang akdang sinulat sa kastila 2 7l PuebloFilipino.@ 7l Simil de Aleandro- nalathala sa pahayagang 2 7l 'iberal3 ito!y tumutuligsa sapamahalaang Amerikano at nagbigay diin sa karapatan ng tao.@ Ang $unay na Sampung <tos ng 5iyos- salin sa tagalong ng kanyang 27l Eerdadero5e4alogo.0ose Palmaasama sa paghihimagsik laban sa mga amerikano tagalibang sa mga kasamahang kawal sapamamagitan ng kaniyang mga kundiman.@ Melen4holias- pamagat ng aklat na pinagtipunan niya ng kaniyang mga tula.@ 5e Mi ardin- isang tulang nagpapahiwatig ng pangungulila sa minamahal.@ imno Na4ional Filipina- ang mga titik nito ang pinakadakila niyang ambag sa atingpanitikan. Na nilapatan ng musika ni ualin Felipe.I!a pang mga manunulat ng Ait@ ulian Felipe B Sa )iak na )ato@ 'u4ino )uena/entura B 'iwayway@ Pedro Paterno B imno de la 1e/olu4ion

@ 5omingo 7nrile B 7l Anilli de la 5alaga de Marmol@ oa;uin 4ho4o B Pepita at o4elynang )aliw.Ang mga pahayan sa panahon ng himagsikan@ eraldo de la 1e/olu4ion@ Indi4e >>i4ial@ Ca4eta de Filipinas@ 'a Independen4ia@ 'a 1epubli4a Filipina@ 'a 'ibertad@ Ang aibigan ng )ayan@ 'a portunidad@ 'a 1e/olu4ion@ alayaan

PA'IIKA' )A PA'A8' '7 AM(6IKA'8Isang mahalagang pangyayari sa panahong ito!y ang mabilis na pagdami ng mgababasahim,ang pagkaakroon ng kalayaan sa pag sasalita, sa pahayagan, sa paniniwala at sa mgasamahan ng ipinag utos sa panahon ng amerikano. Ang pagkakaroon ng ganitong kalayaan, ngbagong panginoon ay malaking bagay sa kalingngan n gating panitikan, ang totooy maramingnaniwalang higit na maraming nalimbag mula sa pagdating ng mga amerikano kaysa sa mahigitna tatlong daang taong pagkasskop ng mga kastila.Ang mga moro moro at senakulo noongpanahon ng kastila ay unting unting pinalitan ng mga makabagong dula at saesuwela.Mga katangian ng panitikan sa9 panahong ito:<na, sa panahong ito dumami ang limbag na panitikan. Ito ang Jbunga ng kalayaan sapamamahayag, sa salita, sa relihiyon, at sa mga samahan. Sa paglaya nila sa mga paraan ng

pagsulat, at sa mga paksa ng relihiyon ang mga manunulat ay nagpasok ng mmga bagongpanananaw at pakasa tulad ng sa pamahalaan, kalikasaan at mga sanaysay na personal naginamitasn ng kani kanilang istilo.Ikalawa, ang pagdami ng mga samahan sa panitikan. Ang pagdami ng mga samahan sawika ay nakatulonh nang malakai sa paglinang sa panitikan. Ang mga samahang ito!y may kanikanyuang saliganbatas at siyang nag pasimuno sa ibat ibang palatuntunan, paligsahangpampanitikan tungkol sa mga sanaysay,mga tula, nobela, dula at balagtasan, bukod sa mgabilang ng musikal,ang mga pinakilalay ang samahan ng mga Mananagalog ilaw at panitikakademya ng wikang tagalong kapulungan balagtas aklatang >lorante aklatang bayan atbp.



Ikatlo lumitaw din ang makatotohanang panitikan. Ang panitikang nagpapakita ng tunayna mga pangyayari sa mga tao ay nag mualt sa siglong ito. 'umitaw din ang mga satiriko at mgakatatawanang tula sa mga pahayagan. Ang mga nobela kahit na maromansa ay di nakaligtaanggawing makatotohanan. Nagging kilala rin ang mga aklat tungkol sa pulitika!t lipunan atrelihiyon.Panitikan sa kastilaSA larangan ng panitikang Pilipino sa kastila naipakita ng mga manunulat natin ang likasna kakayahang sumulat sa banyagang wika. Ang mga sumusunod ay kinilala sa larangan ng pagtula.,e&ilio Apostol;1%##/1<3"=Naging mamahayag siya sa la union noong &?#%, at nangbandang huli bapabilang siyang manunulat ng el 1ena4imiento. Sa larangan ng pagtula siya ayhigit na nakilala. Sa paligsahang itinaguyod ng 20lub International3noong &?#%, siya ang nanalong unang gantingpala sa tula niyang 2mi 1a(a3. Siya ay sumulat ng tulang handog kina Cat.oseri(al, 7milio a4into, Apolinario mabini. At sa lahat ng mga bayaning Pilipino. Ang sumusunoday halimbawa ng tulang panghandog ni Apostol.@ 2A 1IDA'3@ 2A 7milio a4into3@ 2S)17 7' P'IN$3-ernando Maria 7uerrero ;1%#3/1%<<=

Siya ay nnaging kinatawan sa kapulungan pambansa at patnugot ng 2'a pinion3nagging kasama din siya ni Antonio 'una sa pahayagang 2'a Independen4ia3 . Si Cuerrero!ybinawian ng buhay noong ika-&% ng hunyo, &?%?.

Ang pinalagay na malaking tula ni Fernando Ma. Cuerrero ay tinipon sa isang aklat napinamagatang 20risalidas3 .0esus Balmori ;1%%"/1<4%=

Ang unang aklat ng tula niyang pinamagatang 21imas Malaya3 ay lumabas noong &?#"nang siya!y labing pitong taong gulang lamang.Nag ling4od siya sa ibat ibang pahayagang kastila tulad ng 2'a Eanguardia3, 27l 5ebate3at 2'a Eo( de Manila3. Sa 2la Eanguardia3 siya nag karoon ng tudling na pang araw-araw namay pamagat na 2Eida Manilenia3 na pawing tulang mapanudyo at mapagpatawa. Sa tudling naito!y gumanit siya ng sagisag-panulat na 2)A$I<'INC3.Nag wagi siya sa maraming paligsahan. Noong &?#9 ang kanyang 2CloriaK3 ay nanalo sa

paligsahang inilunsad ng 27l 1ena4imiento3. Noonga&?#%, ang dalawang tulang3A NuestroSenior 5on Luiote de la Man4ha3 at 2$ripti4o 1eal3 ay kapawa nanalo sa paligsahangpinamamahalaan ng 20a(a 7spania3.Ilan sa pinakamasining niyang mga tula ang 2'a Eengan(a de las Flores3 27l Eol4an de$aal3 27n el 4ir4o3 2)uena/enturan(a3 20anto a 7spania3 at iba pa.Si )almori!y nahirang maging kagawad ng Philippine istori4al 4ommittee at katulongtekniko sa tanggapan ng pangulo hanggang siya!y namatay noong ika-%* ng mayo, &?"9. sapamamagitan ng isang huling tulang hinabi niya sa banig ng karamdaman. Ang tulang ito napinamagatang 2A 0risto3 ay lumabas na 2Eo( de Manila3 sa araw ng kanayang kamatayan.Ang mga sumusunod ay talaan ng kanyang mga sinulat:&. 2 1imas Malayas3Gmga tugmang Malaya, &?#"H%. 2Eidas Manilenias3Gbuhay maynila, &?%9H*. 2)alagtasan3G&?*8H

". 2Mi 0asa de Nipa3Gang bahay kong pawid, &?*9Hnag tamo ng unang gantimpala satimpalak ng komonwelt.Mga tulang nagagi sa timpalak/panitik ng >(l 6ena&imiento?@ 1<%:&. 2Spe4s3 GMga pananawH unang gantimpala%. 2Eae Ei4tis3 GPala ng nataloH*. 2imno a ri(al3GAwit kay 1i(alHMga Nobela&. 2)an4arrote de Almas3%. 2Se 5eshoo la Illor3*. 2'a Suerte de la Fea3



Manuel Berna!eSa labanan nina )almori at )ernabe sa isang balagtasan noong &?%# sa paksang 27l1e4uerdo y el l/ido3 ay walang nahayag na nanalo sapagkat kapwa magaling ang dalawa. Angpanig ng 2Cunita3 ay ipinagtanggol ni )almori at ang 2'imot3 ay kay )ernabe. Ayon sa ugongng palakpakan pagkatapos ng balagtasan na si )ernabe ang nakaakit sa madla.

Ang kanyang mga tula ay tinipon at ipinaaklat at pinamagatang 20antos del $ropi4o2. Isapang aklat na may pamagat na 2Per>il de 4resta3 ay naglalaman ng salin niya sa 21ubaiyat3 nimar hayyam at prologo ng yumaong 0laro M. 1e4to.

Ang mahuhusay at kilalalang mga tula niya ay ang mga sumusunod 27l Imposible3, K0anta PoeteK3 2Soldado-Poerta3, 2)lason3, 2Mi Adios a Iloilo3 20astidad3, 27spania enFilipinas3, 27=4elsitudes3, 2No Mas Armor Lue 7l $uyo3 at sa kanyang natagpuan ni de la0amara ang isang karangalan ng pinakamagaling na makata sa kastila.,laro M. 6e&to;1%</1<"=

Ang itinatag niyang partido 5emokrata ay nagging subyang pamumuno ni Manuel '.;ue(on na noo!y puno ng partidong nasyonalista at pangulo ng mataas na kapulungaGsenadoH ngpilipinas.Mga sinulat ni 1e4to@ 2ANC 5AMPA <NC PAWI53@ 2ANIN A$ PAC-ASA3oilo 0. ilario ;1%<1/1<"3=

Ang unang aklat ng tula na inalathala ni ilario noong &?&& ay may pamagat na2Adel>as3 sinundan ito ng 2Patria 1eden4ion3 noong &?&". naputungan siya ngkarangalan3makatang 'aureado3 sa lalawigan ng pampanga noong &?&8 sa kanyang tulang2Almas 7spaniola3 at ng sumunod na taoon pamuling pinarangalan siyang 2Makatang 'aureado3sa tulang 2ardin de 7pi4ureo3.Nagging patnugot-tagapagmathala si ukom ilario ng 2New 5ay3. Ang hulinh aklat naipinalimbag niya ay ang 2)ayung Sunis36osa )eilla Alero ;1%#</1<54=Sa larangan na panitikan, nakilala siya sa pagiging manunulat at mambibigkas sa kastilaat tagalog. Nagging patnugot siya sa 2Eida Filipina3 isang taong nagging patnugot ng 2)uhayPilipino3, patnugot ng 2Pangina de la Muer3 na 2'a Eanguar dila3 manunullat din sa taliba 27l5ebate3 2'a pinion3 at iba pang mga pahayagan at magasin.igit siyang kilala sa wikang kastila. Ang mga sumusunod ay ilan sa kanyang mga dula:

2'a Meor >reda3, 27l Sueno >el Poeta3 2'os 1eina del 0arna/al3 2Prisonera de amor3 at 2'a'o4a de inulugang $aktak3 dalawang aklat sa 2Cramati4a astellano3 ang isinulat niya at nganak niyang si Aurelio.Ang mga sumusunod ay talaan ng ilan pang mga makatang Pilipino na sumulat ng tulangkastila:&. Isidro Mar>ori: napabantog siya sa apat na aklat ng tula na kanyang naisulat2Aromas de 7nsueno3&?&6: 20arden4ias3 &?&8 2)ao 7l ugo >el 5olar3&?** at 27l5olor de Amor3.%. Adelina 0urrea: kauna unahang pilipina na sumulat ng tula sa wikang osekastila.

Ang tulang-awit niyang 27l Nido3 ay nagkamit ng 2Cantimpalang Dobel3*. Aleo Pi4a Ealde(: Ang napbantug na tula ni Ealde( ay ang 2ra4ion3 27l Amor delos amores3 27le4ta3 2Intimas3: 5alawa sa mga akda niya ang naitanghal ang2Sin4eridades3 at 2Pre/ario de Amor3

". ose ernande( Ca/ira tatlong aklat ng mga tula sa kastila naipalimbag ni Ca/iraang 25el MI ardin Sin>ini4o3, &?%&: 20antame un 0anto en 7spaniol3, &?*", at 2Mi0opa )ohelia3 &?*8.nag salin din si Ca/ira ng 2<ltimo Adios3 ni 1i(al sa tagalong atiligaynon.6. ose $eoti4o: Ilan sa mga tula sa kastila na nagdala kay ose $eoti4o sa tagumpay angmga sumusunod: 2Sal Modias No4turnas3: 2'a 5alaga de Mi $ierra3 25olor deSoledad3 2at 2omenae3. Nagsulat din siya sa pahayaganng 2 7l 1ena4imientoPilipino3.PA'IIKA' )A I'7+()Noong una ang mga sulatin sa wikang ingles ay pormal na mapanggaya. Mapapansin pa



rin ang paggamit ng mga salitang kastila paminsan minsan. Nahirapan sila sa paggamit ng mgapang-ukol at mga panghalip. Malaki ang naitulong ng mga pahayagan at mga samahangnagbibigay ng pabuya sa magagaling na manunulat katulad ng 2$he philippine erald32Philippine 7du4ation Maga(ine! 2$he Manila $ribune3 2Craphi43 2the women!s utlook3 2$hewoman!s home ournal3 2the >ree Press3 2, at sa mga samahan na may 2$he Philippine writer!sasso4iation3 2$he Writer!s 0lub3 sa <.P at iba pa. Nakilala sa panahonh ito sina Pa( Mar;ues)enite(, Pa( 'atoreba, 'oreto Paras Sulit, ose Car4ia Eilla, 0asiano $, 0alalang, ose 5ayrit,ose Pangniban, 17midios Miares, Aurelio S Al/ero, Mer4edes grau, 0lemen4ia o/en, Sol ,gwekoh, Arturo ). 1otor, 5., Soriano, Augusto 0. 0atanghal, at Amador 5aguio.

Ang unang tatlumpung taon ng panitikang Pilipino sa ingles ay di gaanong nagkaroon ngdula at nobela sa ingles. alos hindi napagukulan ang dula sapagka!t ang mga dula sa sarilingwika aty mga sarsuwela ang kinagiliwang panoorin. Ang kauna-unahang nobelang pilipinongnasulat sa ingles ay ang 2A 0hild o> Sorrow3, noong &?%" at 2Nadia3 noong &?%? na pawing kayCalang.Mula noong &?## hanggang &?*# ay maraming naisulat na mahahalagang sanaysay,maiikling kuwento at mga tula. Ang ilan sa mag sanaysay ay maagang unawain at mgakatatawanan, samantalang ang iba nama!y nag-ukol sa mga paksang pormal katulad ngedukasyon, kasaysayan, pulitika at mga suliraning panlipunan. Ang ilan sa mga sanaysay sawikang ingles ay sina F.M. A>ri4a, Fran4is4o )enite(, orge )o4obo, Amador5aguio,0ose Maria 6ierasi ose maria ri/era ay nag sulat ng mga tula, maiikling kwento,

sanaysay subalit ang higit na pinag ukulan niya ay dula. Nakasulat siya ng may %6 dula at ilan sapinakamahalaga ay 2mga kamag anak3, 2mga pagkakataon3. 2panibugho3, 2mga bingi3, at2sinemategra>o3. 'umabas na ang pinakamaganda ay ang 2mga kamag anak3,ermogenes IlaganSi ermogenes lalagan ay nakilala sa tawag na a Moheng.Natuto siyang sumulat ng dula sa sariling pag sisikap. Siya ang nagtatag ng 20ompania Ilagan3,Sa laki ng paniwala ng kanyang mga anak at apo sa kanyang kakayahan, sila ay sumunod din sakanyang hilig, Ang pag sulat at pagpapalabas ng dula at sarsuwela. Ilan sa mga dulang naisulat niermogenes Ilagan ang 2despues de dios el dinero3, 2dalawang hangal3, 2biyaya ng pag ibig3,3dalagang bukid3, at 2lu4ha ele4toral3.A'7 '8B(+A'7 A7A+87

Ang nobela ay kuwentong pinahaba na maaring hindi makakatotohanang kasaysayansubalit maaari rin namang mangyari. Ito ang madalas gamiting behikulo sa pag uyam., pagtuturo,pag papaliwanag sa pulitika at relihiyon o pag bibigay ng mga impormasyong teknikal. Ang

pangunahing layunin nito!y ang manlibang sa pamamagitan ng sunod sunod na pang yayari ayinilalarawan ng kalikasan at mga hibla ng madamdaming pag uulat. Ang ganitong sunod sunodat masalimuot na mga pangyayari ang ikinaiiba sa maikling kuwento.

Ang ganitong uri ng sulatin ay lumaganap sa pilipinas pagkasakop ng amerika sa atingpulo at ang nobela ay nahahati sa dalawa ang nobelang pang lipunan at naobela ng pag ibig.'o!elang panlipunanang ganitong ui ng salaysayin ay naiiba sa maromansa sapagkatang mga kilos ditoy hindi personal. undi kumakatawn sa lipunan o ekonomiya nanagpapaligsahan upang mapabuti ang baway panig.+ope K. )antosSi 'ope . Santos ang 2Ama ng balarila3, makata,nobelista,kuwentista, gurro at at pulitiko ay isa ring batikang mamahayag. Sa buong pagsusulatniya ay ibat ibang sagisag panulat ang kanyang ginamit katulad ng Sekretong Cala, Eerdugo,

Anak )ayan,, ugo Eerde, 5oktor 'ukas, 'akan 5alita, 'ukan 5iwa, 'ukas, Panginorin,Pangarap, Per>e4to Makaaraw, Poetang Peperahin, $aga Pasig, $alinghaga, ulodyo at Culite.

Ang pinakamagandang halimbawa ng nobelang panlipunan na naisulat ni Mang upeng ayang 2)anaag at Sikat3. Ang pagiging pangulo niya sa 2<nion ng mga Manggagawa3.-austino Aguilar ang mga pangyayari sa kanyang panahon ang nag udyok sa kanyangisulat ang 2Pinaglahuan3. atulad ng 2)anaag at Sikat3 ang 2Pinaghaluan3 ay nag lalarawan dinsa mga kaawa awang kalagayan ng mga mahihirap at naglayong iangat sila kahit kaunti..Angkanyang 2Nangalunodsa atihan3 ay isang nobelang pang ibig. Ang 2'ihim ng isang pulo3 aytungkol sa isang raha sa pagdating ng mga kastila. Ang sa 2Ngalan ng 5iyos3 ay isang nobelanglaban sa relihiyon.'o!ela!g pag i!igang uri ito ng nobela ay nagbibigay halaga s autos ng puso,damdamin at pag kahumaling kaysa katalinuhan. Ilan sa maaring banggitin magagaling na mga



nobelista sa uring ito sina Ealeriano ernande( Penia ,Inigo 7d 1egolado, Faustino Aguilar,1emigio Mat 0astro, 1oman 1eyes at Fausto Calauran.Ealeriano ernande( PeniaC)i aleriano ernande Penia ay isang manunulat atnobelista. 2inti ulirat3 sa pitak niyang buhay maynila sa Muling Pagsilang3.)i 'ena at si 'enengang nobelang ito ay tungkol sa pagkikipag kaibigan. Ayon kay5r.Ei4toriano an(on. Ang nobelang itoy pilipinung Pilipino sa mga tauhan, pakikipag talo,silo, at wika, at may orihinalidad.

Maiikling kathaNaging maunlad ang pagsusulat ng maiikling katha sa panahon ng Amerikano sapagkatmalaki ang naitulong ang mga pahayagang tagalong, ingles at kastila na may kaalinsabay na mgamagasin na naglalaman ng maakling katha. alos lingguhan, buwanan, at taunan angpagbbibigay nila ng gantimpala sa pinakamagandang katha na napili.Katangian ng maikling katha:&. maikli%. may orihinalidad*. napapanahon upang magkaroon ng interes ang mga mambabasa". may pag kakaisa. Ang kuwento ay dapat na magkaroron lamang ng isang pangyayari,tuloy tuloy hanggang marating ang kasukdulan,6. may pagkilos.

Simula nang isulat ang maiikling kuwento ni Patri4io Mariano na pamamagatang2Sumpa kita 2 at 25alawang puso sa liwang ng buwan3 noong mga unang taon pagsakop ng

Amerika ay marami na ang nagisusunod na mga babae at lalaking manunulat.5umatibng ang panahon na biglang nanghina ang pagsulat ng maikling kuwento. Sapagdating ng ibang mga pahayagan at mga babasahing tulad ng 2$aliba3, 2Ang bansa3,2Pagkakaisa3, 2'iwayway3 at 2Alitaptap3 ay sumigla na naman ang mga kuwentista. Ang mgakabataang manunulat ay higit na nag ukol sa mga suliranin ng puso kaysa sa udyok ng isipan.ibinilang ang mga sumusunod ng mkga manunulat ng maikling kuwento: o/ita Martine(,5eogra4ias del 1osario, 7ngra4io Ealmonte, 1emigio Mat 0astro, 1osalia de 'eon,Aguinaldo atNie/es )aens del 1osario, ernando 4ampo, Antonio 1osales, )rigido )atungbakal, Nar4isoreyes at iba pa.Ilan sa mga naipalimbag na aklat ng maiikling kuwento ang mga sumusunod:&. 2Mga kuwentong ginto G&?*+H may %6 magagandang kuwento sa panahong &?%6

hanggang &?*6 na pinamatnugutan nina Abadilla at del Mundo.%. 26# kuwentong ginto3G&?*+H na pinamutnugutan ni Pedrito 1eyes.*. 2Ang maikling uwento ng tagalong, &99+-&?"93ay pinamutnugutan ni $eodoroagon4illo G&?"?H. asama sa aklat na ito ang ilang tunay naming magandang kuwentokatulad ng mga sumusunod:&.3Akoy mayroong Ibon3 ni 5eogra4ias del 1osario G&?*%H%. 2Nagbibihis ang Nayon3 ni )rigido 0. )abtung )akal G&?*8H*. 2)ahay na bato3 ni Antonio Posales G&?*8H". 2Walong $aong gulang3 ni Ceno/e/a 5. 7drosa G&?*9H6. 2bakya3 ni ernando 4ampo G&?*?H+. 2Ang pusa sa aking apag3 ni esus A. Ar4e G&?*?H". 2aaliwan at palakuwentuhan G&?8#H na ipinalimbag ni Inigo 7d 1egalado. Itoy naglalaman na tatlumpung maiikling kuwento.

5umating ang panahon nang lingguhang liwayway ay nagkaloob ng unang gantimpalasa pinakamabuting kuwento noong &?%#sai 0irio . Panganiban ang kinikilalang kuwentista ngtaon dahil sa kanyang 2)unga ng kasalanan3. Si 4lodualdo del Mundo ay 'umikha naman ng2Parolang ginto3 noong &?*# na naglalaman ng pinaka mabuting kuwento noong &?%8 hanggang&?%? at nilikha ni Aleandro Abadila ang 2$alaang )ughaw3 noong &?*%. <pang mapasigla angmga kuwentista. Nag kakaloob ng mbedalyang ginto ang 2atipunan ng uwentista 2mula &?*%hanggang &?*6. ang mga sumusunod ang mga nagtagumpay&.3Wala Nang 'unas3ni Amado E.ernande(.%.3Aloha3 ni deogra4ias A. rosario G&?**H*.3Sugat ng alaala3 ni >austo Calauran G&9*"H



". 2AK AK3 ni 1osalia Aguinaldo G&?*6HMga tulaahit na ang panulaan ay sintada ng kasaysayan at gamiting gamitin ng , sa tuwinglilitaw ay nagpapakita ito ng katamisan, kagandahan, at kalamyusan. May napapabilang sa mgamakatang liriko, makatang mapanudyo at mga makatang pambalagtasan.Mga ulang +iriko.

Ang ganitong uri ng tula ay ililalaan sa mga uring inaawit. aramihan ng mga tulangnasulat nang dumating ang mga amerikano ay nabibilang sapagkat na ito. Si Patri4io Marianoang nagsimula noong ikadalawampung siglo sa kanyang tulang 2indi Sayang3. Ang tulangliriko ay nagging popular at nagging libangan ng mga makata. Si Pedro Catmaitan na kinilalangpinakamabuting makata sa liriko ay maraming naisulat na tula.Si 7atmaitan ay nagging mamahayag, reporter at editor at alitaptap. Isa pang makata sapangkat na ito ay si Inigo 7d 1egalado.Sinasabi ng mananalam buhay ni 1egalado na bukod sapagiging nobelista ay makata at magaling na manunulat din siya. Ang tula niyang nagbigay ng dikakaunting karangalan ay ang 2laura3 tumanggap siya ditto ng unang gantimpala na kaloob ng2Samahang Mananagalog3. Ang paksa ng tulang ito ang mga katangian ni 'aura, ang musa ni)alagtas sa kanyang 2Florante at 'aure3. Ang istilo ay madaling maunawaan, nakawiwili atnakabibighani.Si +ope K. )antos ang pinakakilalang nobelista ng lipunang pampulitika at 2Ama ng)alarila3 ay maituturing na isa pinakamagaling sa tulang liriko. Ilan sa mga mahahalagang tula

niya ang 2alansay3, 2)util3, 2Abo3, 2Aso3, 2Sinulid3, at 2)agting3,.bilang makata sa lirikopunong puno siya ng pilosopiya madaling basahin at unawain at nakawiwili.Si 0uan ,ru Balma&eda ay isa ring makatang liriko. Ang kanyang dalawangmahahalagang tulang liriko ay ang 2)ukas3 at 2<lila3. Ang unay isinulat na pambalagtas nakalaban niya sina )enigno ramos at Inigo 7d. 1egalado. Si )alma4eda ang nanalo salabanan.Ang 2<lila ay maikling tula, isang biglaan at maikling kasiglahan kaya!t maliwanag atmalarawan.0ose ,oraon de $esusIsinilang sa Sta. Maria, )ulakan noong ika %+ ngdisyembre,&9?+. nagging pangulo siya ng 2Samahang )ulakan3 sa loob ng tatlung taon sa2Pintik3 ng isang taon , sa 2apolo3 isang taon at pangalawang pangulo sa 2kapulungangbalagtas3 ng isang taon din.madalas siyang nanalo sa balagtas at noong taong &?*%, siya ang naging 2ari3. Naging artista rin siya sa pelikula sa 2riental s4hool3 at sa dulaan ay makalawasa 2Alamat sa Nayon3 at sa 2Maria 'uisa3

ulang pasalaysayAng layon ng mga tulang pasalaysay ay mag-ulat ng mgapangyayari sa pamamagitan ng berso. Sa lahat ng panahon ay magkakatulad antg mga tulangpasalaysay. Ang pagkakaiba lamang sa ganitong uri ng tula at samantalang ang mgakurido.awit,pasyon ay may paksang relihiyon ang mga sumunod na mga tula ay walang tiyak napaksa. Maaring ang paksa!y tungkol sa mga tungkol sa mga tunay na pangyayari, pantahanan omga pangyayari sa lipunan.

Ang ganitung uri ng tula ay unang ipinakilala ni Pedro Catmaitan sa kanyang 2Angasal3. Sumunod si Patri4io Mariano sa kanyang 2Ang mga anak dalita.3 Si 'ope . Santosnaman sumulat ng 2Ang Pangginggera3.Si ulian 0ru( )alma4eda ay malaki din ang naitulong sa paglinang sa ganitong uri ngtula. Ang 2Sa )ayan ni Plari del3 ay isang pag sasalaysay ng pagliliwaliw ng ginawa ng2Samahan ng Mananagalog sa bulakan sa pook nin del Pilar. Ang 2NakuK Ang MaynilaK3 ayisang katatawanang nangyari sa isang probinsiyano na nagtungo sa maynila. Ang nakahihigit sa

lahat ay ang 2Ang Anak ni 7/a3 na may +,+##na taludtod na may labing walung pantig angbawat taludtod.

Panitikan sa Panahon ng apon Ang )ansang apon ay malaki ang pagnanais na siyang maghari sa buong Asya. 'ihimniyang pinalakas ang kanyang sandatahang panlakas, ang hukbong dagat, katihan atpanghimpapawid. 'ayunin nitong itaboy ang mga bansang anlurang sumasakop sa ibang bansasa Asya gaya ng Indonesya, Malaysia, )iyetnam at Pilipinas. Noong ika-9 ng disyembre ngtaong &?"& ay bigla na lamang binagsakan ng bomba ang Pearl abor sa awaii na



kinabibilangan ng ukbong 5agat na Amerikano. Sunod na binagsakan ang Malaysia, Indonesia,0hina at Pilipinas. Pagkatapos ay sinakop ito.Nabalam ang pagunlad ng panitikang Pilipino nang sakupin ng hapon ang Pilipinasnoong &?"&-&?"6. Ang mga pahayagan at lingguhang magasin Ingles ay halos ipinatigil na lahatliban sa $ribune at Philipppine 1e/iew. Natigil ang panitikan sa Ingles. May ilang sumulat nasina Federi4o, Mangahas, Fran4is4o ). In4asiano, Sal/ador 'ope( at Manuel Aguilla.Sa kabilang dako ay umunlad and panitikang Pilipino. Ang mga dating sumulat sa inglesay bumaling sa pagsulat sa $agalog. Sa Ingles at $agalog ay nakilalal si uan 0. 'aya. Sapanahong ito pinili ang nga pinakamahusay na %6 kwento ng &?"*, at sa %6 namang mahuhusayay pinili ang tatlong binigyan ng gantimpala. Ang nagkamit ay ang mga sumusunod: 2'upang$inubuan3 ni Nar4iso 1eyes, unang gantimpala, 2<haw ang $igang na 'upa3 ni 'iwayway

Ar4eo, ikalawang gantimpala, 2'usod, Nayon at 5agat-dagatan3 ni N.E.M. Con(ales, ikatlonggantimpala.

Ang namalasak na tula ng panahong yaon ay ang 2aikku3, isang tulang bibubuo nglabimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod ay binibuo ng limang pantig , ikalawangtaludtod ay pitong pantig at ikatlo ay may limang pantig tulad ng sa una.. mailki ang aikku ngapon ay may dalawa pang uri ng tulang lumaganap, ang $anaga at karaniwang anyo. Angtanaga ay may sukat at tugma. Ang bawat taludtod ay may pitong pantig.

Ang dulang $agalog ay nagkaroon ng pagkilos. Sapagkat napanid nito ang mga sinihangawa nang ipinagbawal na ang pagpasok ng pelikulang Amerikano ditto, ang mga malalaking

sinihan ay ginawang tanghalan ng mga dula. aramihan sa mga dulang pinalabas ay salin sa$agalog mula sa Ingles. And mga nagasalin ay sina Nar4iso Pimentel, Fran4is4o S. 1odrigo at

Alberto 0a4nio. Sila rin ang nagtatag ng 2 5ramati4 Philippines3, isang samahan ng mgamandudulang Pilipino.abilang ang mga sumusunod:2sino ba kayo325ahil sa Anak32Ang palabas ni Suwan32iganti ng patay32'ibingan ng )ayani3

Ang lahat ng ito!y sinulat ni ulian 0. )alma4eda.2Panday Pira3 ni ose Ma. ernande(2)ulaga3 ni 0lodualdo del Mundo

2Sangkuwaltang Abaka3 ni Al>redo Pa4i>i4o 'ope(2Sa Pula sa Puti3 ni Fran4is4o So4 1odrigoSa Nobela ay lima ang natanyag at ang mga ito!y isinapelikula ang mga sumusunod:2$atlong Maria3 ni ose 7speran(a 0ru(2Sa 'undo ng Pangarap3 ni Cer/a4io Santiago2Pamela3 ni Adriano L. Santiago2'umubog ang )ituin3 ni Isidro Samapa 0astillio.Mangulimlim ang panitikang Ingles noong panahon ng apon. Ilan lamang ang nakasulatsapagkat silay takot na mapagbintangang maka-Amerikano, kabilang sina Federi4o Mangahas,Fran4is4o ). I4asiano, Sal/ador 'ope( at Manuel Anguilla. Sa Ameri4a noong &?"% aynagsusulat sina ose Car4ia Eilla ng tula- a/e 0ome Am ere si 0arlos )ulosan ay ng 0horus>or Ameri4a and 'etter >rom Ameri4a at maikling kuwentong 2$he 'aughter o> my Father3 si0arlos P. 1omulo naman ay sumulat ng mga aklat na may pamagat na I saw $he Fail o> the

Philippines, Mother Ameri4a.

he Philippine ,ommonealth@ $he 0ommonwealth is the &# year transitional period in Philippine history >rom &?*6 to&?"6 in preparation >or independen4e >rom the <nited States as pro/ided >or under thePhilippine Independen4e A4t or more popularly known as the $ydings-M45u>>ie 'aw.@ $he 0ommonwealth era was interrupted when the apanese o44upied the Philippines inanuary %, &?"%.@ $he 0ommonwealth go/ernment, lead by Manuel '. Lue(on and Sergio S. sme.a wentinto e=ile in the <.S., Lue(on died o> tuber4ulosis while in e=ile and sme.a took o/er



as president.@ $he apanese >or4es installed a puppet go/ernment in Manila headed by ose P. 'aurel aspresident. $his go/ernment is known as the Se4ond Philippine 1epubli4. n 4tober %#,&?"", the Allied >or4es led by Cen. 5ouglas Ma4Arthur landed on the island o> 'eyte toliberate the Philippines >rom the apanese.@ apan >ormally surrendered in September %, &?"6.@ A>ter liberation, the 0ommonwealth go/ernment was restored. 0ongress 4on/ened in its>irst regular session on uly ?, &?"6.@ It was the >irst time the people!s representati/es ha/e assembled sin4e their ele4tion onNo/ember &&, &?"&.@ Manuel 1o=as was ele4ted Senate President, and 7lpidio Luirino was 4hosen PresidentPro $empore. ose Dulueta was speaker o> the house, while Prospero Sanidad be4amespeaker pro $empore.@ $he >irst law o> this 4ongress, ena4ted as 4ommonwealth a4t +8%, organi(ed the 4entralbank o> the Philippines.@ In September &?"6 the 4ounter intelligen4e 4orps presented the people who were a44usedo> ha/ing 4ollaborated with, or gi/en aid to, the apanese. In4luded were prominentFilipinos who had been a4ti/e in the puppet go/ernment that the apanese had beenestablished. 3A Peoples 0ourtO was 4reated to in/estigate and de4ide on the issue.@ Amidst this sad state o> a>>airs, the third 4ommonwealth ele4tions were held on April %*,

&?"+. Sergio sme.a and Manuel 1o=as /ied >or the Presiden4y. 1o=as won thusbe4oming the last president o> the Philippine 0ommonwealth.@ $he 0ommonwealth era >ormally ended when the <nited States granted independen4e tothe Philippines, as s4heduled on uly ", &?"+.Important legislations and e/ents during the Ameri4an period that made the Philippines a4ommonwealth o> the <nited States:he Philippine Bill o 1<2 / ,ooper A&t

¬ <nited States 0ongressman enry Allen 0ooper sponsored the Philippine )ill o> &?#%,

also known as the 0ooper A4t. $he bill proposed the 4reation and administration o> a4i/il go/ernment in the Philippines.

¬ President $heodore 1oose/elt signed it into law in uly %, &?#%.

ere are some o> the more important pro/isions o> the 0ooper A4t: 1ati>i4ation o> all 4hanges introdu4ed in the Philippine go/ernment by the president o> the

<.S., su4h as the establishment o> the Philippine 0ommission, the o>>i4e o> the 4i/il go/ernor and the Supreme 4ourt 7=tension o> the Ameri4an )ill o> 1ights to the Filipinos e=4ept the right o> trial by ury 0reation o> bi4ameral legislati/e body, with the Philippine 0ommission as the upper house anda still-to-be-ele4ted Philippine Assembly as the 'ower ouse 1etention o> the e=e4uti/e powers o> the 4i/il go/ernor, who was also president o> thePhilippine 0ommission 5esignation o> the Philippine 0ommission as the legislating authority >or non-0hristian tribes 1etention o> the udi4ial powers o> the Supreme 4ourt and other lower 4ourts Appointment o> two Filipino resident 4ommissioners who would represent the Philippines inthe <S 0ongress but would not enoy /oting rights 0onser/ation o> Philippine natural resour4es$he bill 4ontained * pro/isions that had to be >ul>illed >irst be>ore the Philippine Assembly 4ould

be establishing these were the: 0omplete restoration o> pea4e and order in the Philippines A44omplishment o> a Nationwide 4ensus $wo years o> pea4e and order a>ter the publi4ation o> the 4ensus.he Philippine Assem!ly

¬ $he assembly was inaugurated on 4tober &+, &?#8 at the Manila Crand pera ouse,

with <S se4retary o> War William oward $a>t as guest o> honor. $he 1e4ognition o> thePhilippine Assembly pa/ed the way >or the establishment o> the bi4ameral Philippine'egislature. $he Assembly >un4tioned as the lower ouse, while the Philippine



0ommission ser/ed as the upper house.6esident ,ommissioners

¬ )enito 'egarda and Pablo 4ampo were the >irst 4ommissioners.

¬ ther Filipinos who o44upied this position in4luded Manuel Lue(on, aime de Eeyra,

$eodoro ang4o, Isaro Cabaldon, and 0amilo sias.he 0ones +a

¬ $o >urther train the Filipinos in the art o> go/ernment, the <.S. 0ongress ena4ted theones 'aw on August %?, &?&+. It was the >irst o>>i4ial do4ument that 4learly promisedthe Philippine independen4e, as stated in its preamble, as soon as a stable go/ernmentwas established.

¬ $he ones 'aw or the Philippine Autonomy a4t, 1epla4e the Philippine bill o> &?#% as the

>ramework o> the Philippine go/ernment.0reation o> the 0oun4il o> State

¬ <pon the re4ommendation o> Manuel '. Lue(on and Sergio sme.a, Co/ernor Ceneral

Fran4is )urton arrison issued an e=e4uti/e order on 4tober &+, &?9&, 4reating the >irst0oun4il o> State in the Philippines..he 8s/6o Mission

¬ ne delegation, howe/er, that met with partial su44ess was the s-1o= Mission, so 4alled

be4ause it was headed by Sergio sme.a and Manuel 1o=as. $he s-1o= group went to

the <nited States in &?*& and was able to in>luen4e the <.S. 0ongress to pass a proindependen4ebill by 1epresentati/e )utter are, Senator enry awes, and Senator )ronso 0utting.

¬ $he are-awes-0utting 'aw pro/ided >or a &#-year transition period be>ore the <nited

States would re4ogni(e Philippine independen4e. <.S.

¬ President erbert oo/er did not sign the bill but both ouses o> 0ongress rati>ied it.

When the s-1o= Mission presented the are-awes-0utting 'aw to the Philippine'egislature, it was ree4ted by a the Ameri4an igh 0ommissioner representing the <Spresident in the 4ountry and the Philippine Senate, spe4i>i4ally the pro/ision that ga/e the<.S. president the right to maintain land and other properties reser/ed >or military use.he ydings/M&Duie +a

¬ In 5e4ember &?**, Manuel '. Lue(on returned to the Philippines >rom the <nited States

with a slightly amended /ersion o> the are-awes-0utting bill authored by Senator

Milliard $ydings and representati/e M45u>>ie.¬ President Franklin 5elano 1oose/elt, the new <.S. president, signed it into law on Mar4h

%", &?*". $he $ydings-M45u>>ie A4t Go>>i4ially the Philippine Independen4e A4t o> the<nited States 0ongress Publi4 'aw 8*-&%8H or more popularly known as the $he$ydings-M45u>>ie 'aw pro/ided >or the establishment o> the 0ommonwealthgo/ernment >or a period o> ten years preparatory to the granting o> Independen4e. See the>ull te=t o> the $ydings-M45u>>ie 'aw.1e>eren4e)ooks:Pineda, P.).P. etal.G&?8?HAng Panitikan Pilipino sa aunlarang )ansa. Metro Manila:National )ookstore.1amos, M. 1.etalG&?9"HPanitikang Pilipino. Lue(on 0ity: atha Publishing.Santiago, 7. M.etal G&?9?HPanitikang Filipino:asaysayan at pag-unlad. Metro,Manila:

National )ookstore.Internet:@ http:QQwww.philippine-history.orgQphilippine-4ommonwealth.htm@ http:QQen.wikipedia.orgQwikiQ0ommonwealthRo>RtheRPhilippines

Major 1 Panitikan Ng Pilipinas

Documents

Transcript of Major 1 Panitikan Ng Pilipinas