50

Dr. André Lehr, campanoloog, oud-conser-vator Nationaal Beiaardmuseum Asten

InleidingHet British Museum bezit een zilveren tafel-bel waarvan het verhaal gaat, dat dezedoor de befaamde beeldhouwer BenvenutoCellini (1500-1571) voor paus Clemens VII,zijn broodheer, gemaakt zou zijn (Taber1912, 94). Het lijf van de bel is onder ande-re met allerlei opgegoten insecten bedekt,met vliegen, sprinkhanen en wel al nietmeer. Daarbij hadden de dieren zelf, zij hetinmiddels dood, als model gediend. Alduszouden deze in zilver verstarde beestjes delevende insecten kunnen verdrijven, zij hetonder voorwaarde dat de paus zelf de belzou klingelen. Dat de bel in werkelijkheidomstreeks 1550 door de toen bekende zil-versmid Wenzel Jamnitzer is gegoten, is indit verband niet belangrijk (Tait z.j., 96-105).En al evenmin dat het waarschijnlijk om eenapocrief verhaal gaat.

Dit relaas, maar ook vele andere, maakt hetgeloof van weleer duidelijk dat afbeeldin-gen op klokken de kracht van die klokkenzullen versterken (Lehr 2000, 200-202).Wanneer wij ons beperken tot dieren, blijktdat op klokken ook wel kikvorsen, paddenen kreeften werden gegoten. Dat gebruikgaat overigens ver terug. In het Perga-

André Lehr, Ph.D., campanologist, formercurator of the National Carillon Museum atAsten, the Netherlands.

IntroductionThe story goes that a silver hand-bell locat-ed in the collection of the British Museummay have been made by the famous sculp-tor Benvenuto Cellini (1500-1571) for hisboss Pope Clemens VII (Taber 1912, 94).The body of the bell is covered amongother things, with several insects, cast insilver, such as flies, cockroaches and soforth. The animals themselves, now longdead, had functioned as models. Ergo, thesilver-stiffened insects could oust the livinginsects provided the Pope himself jingledthe bell. The consideration that the well-known silversmith Wenzel Jamnitzer couldactually have cast the bell is not valid in thiscontext (Tait, undated, 96-105), and thestory is in fact probably apocryphal.

Among many other comparable narrativesthis one explicates the belief that the pic-tures amplify the power of such bells (Lehr2000, 200-202). Let us for the presentrestrict our interest to images of animals,thus we will note that frogs, toads and evencrayfish were also cast upon some bells.This is an ancient custom, by the way. ThePergamon Museum in Berlin holds an

LITTERATURA SERPENTIUM 2006 JAARGANG/VOLUME 26 NUMMER/NO.1

MAGISCHE KLOKKEN EN BELLEN MET SLANGENEN DRAKEN

MAGIC BELLS DECORATED WITH SNAKES ANDDRAGONS

51

monmuseum te Berlijn bevindt zich name-lijk een Assyrische belletje van nog geentien cm hoog uit rond 850 vóór Christus.Het heeft op de flank niet alleen afbeeldin-gen van goden, maar ook van verschillendedieren. Op de kop van de bel is een kroko-dil afgebeeld waaraan de ophangbeugelbevestigd is. Op de schouder van het klok-je zijn twee schildpadden en hagedissengegoten. En de ophangbeugel, evenals hetklepeltje, eindigt in slangenkoppen. Maarwelke betekenis moet aan die slangen toe-gekend worden? Eén van de afgebeeldegoden is Nunurta (Fontenrose 1980, 146-151). Hij is bekend door zijn strijd tegen deslangendemon Asag van wie hij aanvanke-lijk verloor, doch die hij tenslotte overwon,dankzij de hulp van het zwaard dat Sharurheette.

Ook Apollo ondervond de boosaardigheidvan de slang, toen hij zijn orakel in Delphiwilde vestigen, want ook toen trachtte eenals slang vermomde demon dat te verhin-deren. De slang en zijn afgeleiden, zoals degevleugelde slang, of nog verder weg, dedraak, waren de mens allerminst gunstiggezind. Ja, ooit moesten de goden zelfstegen een zevenkoppige monster vechten.En wie denkt in dit verband niet aanHercules die als één van de hem opgedra-gen moeilijke werken de zeeslang vanLerna moest verslaan? Maar dat was verrevan eenvoudig, want telkenmale als hij dekop had afgeslagen, groeide die weer aan,totdat zijn neef de wond dichtschroeide.

Blijven wij echter dichter bij huis en herin-neren wij ons de listige slang die Eva ver-leidde (Genesis 3). of, veel later, Joris diede draak doodde omdat deze de zoveelstemaagd wenste te verorberen. Neen, in dewesterse cultuur heeft noch de slang, noch

Assyrian bell, less than ten centimetres tall,which dates from about 850 BC. Its flanksexhibit not only images of the gods but alsorepresentations of several animals. A croc-odile was mounted on top of the bracketfrom which the bell suspends. On its shoul-der were cast two turtles as well as severallizards. The ends of the suspension brack-et and of the clapper were shaped into theheads of snakes. What kind of meaningmay one ascribe to such snakes? One ofthe pictured gods is Nunurta (Fontenrose1980, 146-151). He is known from his fightwith the snake-demon Asag. Nunurta ini-tially lost the fight, but in the end he suc-ceeded thanks to the assistance from thesword called Sharur.

Even Apollo had to live through the viciousnature of the snake when he wanted to findThe Oracle in Delphi, where a demon in thedisguise of a snake tried to thwart him. Thesnake and its derivatives, such as thewinged snake or, still less akin, the dragon,were not favourably inclined to mankind.Even the gods once had to fight the seven-headed monster. Hercules had to subduethe sea snake of Lerna as one of the diffi-cult tasks to which he had been subjected.This was not an easy task for the headgrew back as soon as he had cut it off. Thiswent on until his nephew quickly cauterisedthe wound.

Let us not stray too far from home and notforget the sly snake that seduced Eve(Genesis 3) or, much later, Saint Georgewho killed the dragon since it wanted toswallow its umpteenth maiden. It is truethat neither the snake nor its mythical drag-on relative carries a positive image inWestern culture. Exceptions are quite rare,at least seemingly so. After all, Moses

52

de mythologisch verwante draak een posi-tief imago. Slechts een enkele maal was ereen uitzondering, althans zo lijkt het. Mozesimmers liet een bronzen slang opstellen,opdat iedereen die door een slang gebetenwerd, zou genezen door naar dat beeld tekijken (foto 1). Maar veel later werd het

slangenbeeld door koning Hizkia weeromver gehaald (Numeri 21:9; 2 Koningen18:4). Wij verlaten thans de Westerse cultu-ren, hoezeer het door ons geschetste beeldvan de westerse slang en zijn mythischenakomeling in volledigheid tekort schiet.Wij gaan namelijk naar het Verre Oosten,waar op geheel andere wijze met de slangwordt omgegaan, althans in religie enmythologie.

De naga die een slang is, maar soms ookeen draakIn de vorige paragraaf noemden wij Mozesdie een slangenbeeld liet oprichten. Dus

erected a serpent of brass for anyone bit-ten by a snake to recover by looking uponthe sculpture (Numbers 21:9). King Heze-kiah, however, later on knocked down thesnake idol (II Kings 18:4). Although our con-sideration of the symbol of the snake andits mythical offspring is quite incomplete,we shall leave the Western cultures at thispoint in our narrative and turn our attentionto the Far East. In these regions the snakeis approached quite differently, at least withregard to religion and mythology.

The Naga who is a snake but is some-times a dragon tooWe previously mentioned Moses, since heerected a snake idol. This may have been apositive act, or was it? Well, yes it can,although it does not surface quite as muchin our Western culture, but more so in theFar East where the snake symbolises eter-nal life since it repeatedly casts off its oldskin to create a new one. The snake hencesymbolises the eternal revolution of time. Itacquires this property by drinking life-giv-ing nectar. It is also symbolised by theOuroboros, the snake that bites its own tailand hence appears to be without beginningor end.All this does not imply that the real snake,the one of flesh and blood, shared a morecharitable attitude attained by its mythicalimage, for it was simply much too danger-ous an animal. Accordingly, a certainamount of ambivalence seems to exist per-haps caused by fear of the snake on theone hand and fascination by the samesnake on the other hand.

The fact that the life-empowered snakeappears within several religions is quiteunderstandable. This happened in particu-lar within Hinduism, a religion charac-

LITTERATURA SERPENTIUM 2006 JAARGANG/VOLUME 26 NUMMER/NO.1

Foto 1: Mozes richt de koperen slang op. Foto: Bert Verveen.Photo 1: Mozes erecting the copper snake.

53

toch een positief element? Inderdaad,soms wel, hoewel dat in het Westen nau-welijks aan de oppervlakte komt. Maarhoeveel meer in het Verre Oosten! Daarstaat de slang voor het eeuwig leven,immers, telkens weer werpt hij zijn oude velaf en weet vervolgens een nieuw te vor-men. De slang symboliseert daarom deeeuwige kringloop van de tijd. Hij verwerftdie eigenschap door van de levensbren-gende nectar te drinken. Het wordt nogeens gesymboliseerd in de ouroboros, dieslang die zichzelf in de staart bijt en derhal-ve zonder begin of einde lijkt (foto 2). Hetbovenstaande betekent overigens niet, datde echte slang, het beest van vlees enbloed, in de meer dan welwillende benade-ring van zijn mythologisch evenbeeldmocht delen. Want daar was het diergewoon te gevaarlijk voor. Er lijkt derhalvevan een zekere ambivalentie sprake dieenerzijds wellicht gelegen is in de vreesvoor de slang en anderzijds door de fasci-natie van diezelfde slang.

Dat de slang met zulk een levenskracht ookin de religie een plaats zou krijgen, mogeduidelijk zijn. In het bijzonder geschieddedat in het hindoeïsme. Deze godsdienstwordt gekenmerkt door zijn haast ontelba-re goden, hun incarnaties (avatara’s), maarook door de bodhisattva’s, zij die bijnaboeddha of wel een verlichte zijn. En zijallen zijn steeds met talloze attributen ver-bonden (Schleberger 1986). Dikwijls dra-gen de goden en halfgoden die in hun han-den, zoals het klokje (ghanta), het bliksem-symbool (vajra), de magische dolk (vajraki-la), de drietand (trishula), de gebedsmolenen nog zoveel meer.

Ook de slang schikte zich in deze symbo-liek en wijzigde zich onder de naam ‘naga’

terised by its almost innumerable gods,their incarnations (avatara’s) as well as bythe Bodhisattva’s or enlightened ones whoare approaching the state obtained byBuddha. All are associated with countlessattributes (Schleberger, 1986). Gods anddemi-gods often carry these attributeswithin their hands, like the hand-bell (ghan-ta), the magic dagger (vajrakila), the trident(trishula), the prayer wheel, et cetera.

The snake concept adapted to this symbol-ic usage and transformed into a mythicalanimal known by the name of ‘Naga’. TheNaga’s main characteristics still refer to itssnake-like nature, but that is about all thatcan be said of it. The Naga nearly always isa cobra, but a different one since it hasmore than one head, in fact up to seven areknown. These heads are bowed to protectthose situated below. Still further removed

Foto 2: Ouroborus (Atalanta Fugiens, 1617. Uit: Coubert, Alchemie)Photo 2: The Ouroborus (Atalanta Fugiens, 1617.Taken from: Coubert, Alchemie)

54

in een mythisch dier waarvan de hoofdtrek-ken nog wel aan de slang herinnerden,doch meer ook niet. Het is vrijwel altijd eencobra, maar dan een meerkoppige, tot welzeven toe. Deze koppen neigen naar vorenom degenen die zich daaronder bevindenbescherming te bieden (foto 3). Nóg verderweg van de echte slang is de naga die ookeen mens kan zijn, meer in het bijzondereen naga-koning met een beschermende

from the real snake is the Naga that may behuman. This applies especially to theNaga-King. He carries a protective head-dress that is composed of several snakes.Suffice to say at this point that these differ-ent Nagas do not all appear within eachEastern culture. Here we will deal mainlywith the Nagas that still remained close toactual snakes.

But let us at first consider the meaning ofthe Naga (Catalogue 1950, 40-41; Keilhauer1983, 73). What was its function? In Hinduismone encounters four different kinds:

• Heavenly Nagas who protect the home-steads of the gods

• Nagas of the air who create wind and rainto the advantage of human beings

• Nagas of the earth who determine thecourse of rivers and streams

• Nagas who may function as guards pro-tecting hidden treasures

From their relationship with water it followsthat the Naga is mainly considered as a signof the energy of life, hence of fertility. It is inessence a primeval symbol. This attribute isreinforced by the belief that the mythicalNaga is attached to the stem of a lotuswhich grows in water, it emanates from itsstalk to be more specific (Bosch 1948, 157-161). It is even possible to study templereliefs for several different intermediarystages of the Nagas, to ultimately discoverits final stage, the one that was generallyaccepted. This also reflects itself in theshape of the Naga, which usually terminatesinto a bowed head, just like the lotus does.

The art-historical evolution of the stalk ofthe lotus into the protective snake is sup-ported by the lotus symbolism. The lotus

LITTERATURA SERPENTIUM 2006 JAARGANG/VOLUME 26 NUMMER/NO.1

Foto 3: Indiase priesterbel met 7-koppige naga; 18e-19e eeuw. Nr. 2704E936, Beiaardmuseum, Asten.Photo 3: Indian priest bell with 7-headed naga.

55

hoofdkap, samengesteld uit slangen. Hetmoge overigens plausibel zijn dat dezediverse typen naga’s niet in álle oosterseculturen voorkomen. Wij zullen ons echterin hoofdzaak bezighouden met de naga’sdie het dichtst bij de echte slangen staan.

Maar waar staat de naga eigenlijk voor(Catalogue 1950, 40-41; Keilhauer 1983,73)? Welke functie vervulde hij? Het hin-doeïsme kent vier typen naga’s, te weten:• hemelse naga’s die de woonplaatsen der

goden beschermen;• naga’s van de lucht die ten gunste van de

menselijke wezens regen en wind veroor-zaken;

• aardse naga’s die de loop van stromenen rivieren bepalen;

• en tenslotte worden naga’s ook als wach-ters bij verborgen schatten beschouwd.

De relatie met het water maakt duidelijk,dat de naga vooral als een teken vanlevensenergie, dus vruchtbaarheid, wordtgezien. Als zodanig is het symbool aloeroud. Die eigenschap wordt nog eensversterkt, omdat de mythologische nagageacht wordt te zijn voortgesproten uit eenlotus die in het water groeit, meer in het bij-zonder, voortgekomen uit de stengel vande lotus (Bosch 1948, 157-161). Het isdaarbij mogelijk in reliëfs op tempels deverschillende tussenvormen aan te wijzenen die zien eindigen in de naga zoals dietenslotte algemeen aanvaard werd. Hetweerspiegelt zich ook in de vorm van denaga die doorgaans eindigt in een gebogenkop, zoals de lotus.

Deze kunsthistorische evolutie van lotus-stengel naar beschermende slang wordtondersteund door de symboliek van delotus. Want ofschoon de lotus in het moe-ras groeit, wordt hij daar niet door bezoe-

grows within the morass, yet is not con-taminated by it. His flowers float on thewater, yet are not wetted by it. In this waythe lotus transformed into a symbol of puri-ty and perfection that could not be corrupt-ed by all the dirt of the world. ‘He is like thetruly wise, living in this world to be sure, yetnot swayed by it’ (Seckel 1957, 174).

ChinaAmongst the Buddhists within the northernregions that are void of Hindus that is tosay in China, Japan and Korea, Naga sym-bolism differs slightly from elsewhere in theFar East. Here the Naga is mainly a dragonwith incidentally the same function as thesnake, although with the addition of onevery special extension that originated dur-ing the Chinese Qing-dynasty (1644-1911)when the dragon functioned as the primesymbol for the nation and of the emperor.As an emblem for the emperor the dragonwas provided with five claws, each one fit-ted with four toes. Other officials had tocontent themselves with four-clawed drag-ons. It is again the case, as has beenremarked upon previously, that the realsnake was not treated as benevolently asits counterpart the mythical dragon.Legends about genuine snakes describethis in no uncertain terms (cf. Werner 1961).

But first let us go back in history, andspecifically to the times of the ShangDynasty (ca. 1520 – ca. 1030 BC.). Thiswas the time when an uncommonly richbronze culture came into being, highlightedby ritual dinnerware as well as by bells,both of unrivalled beauty. Dragons,although quite stylised, were amply presenton these bronze utensils (Willets 1965, 96-99). The so-called t’ao-t’ieh-mask is thefirst one to impress us. It is the head of a

56

deld en ofschoon zijn bloemen in het waterliggen, worden ze daar niet vochtig door.Daarmee werd de lotus tot een symboolvan een niet door het vuil van de wereld tebezoedelen reinheid en volmaaktheid. Hij isals de werkelijk wijze mens die weliswaar indeze wereld leeft, maar zich daar niet doorlaat beïnvloeden (Seckel 1957, 174).

ChinaBij de noordelijke boeddhisten, immers hin-doeïsten treft men daar niet aan, ligt desymboliek rond de naga iets anders danelders in het Verre Oosten. En wij sprekendan met name over landen als China, Japanen Korea. Want daar is de naga vooral eendraak die overigens eenzelfde functie alsde slang heeft, zij het met één uitbreiding.Want tijdens de Chinese Ching-dynastie(1644-1911) was de draak bovenal hetsymbool van de keizer en de natie. Als kei-zerlijk embleem had de draak vijf klauwen,elk met vier tenen. Andere officiële perso-nen mochten alleen maar een draak metvier klauwen voeren. Overigens, en wij merk-ten dat reeds eerder op, het lijkt erop dat deechte slang lang niet zo welwillend werdbenaderd als zijn evenknie, de mythischedraak. De legenden over het eerstgenoemddier maken dat maar al te duidelijk (menleze Werner 1961).

Maar allereerst gaan wij terug in degeschiedenis en wel naar de Shang-dynas-tie (c.1520-c.1030 vóór Christus) waarineen ongemeen rijke bronscultuur zichinzette, van ritueel vaatwerk en klokken vanongekende schoonheid. En op deze bron-zen waren draken rijkelijk vertegenwoor-digd, zij het in sterk gestileerde vorm(Willets 1965, 96-99). Allereerst valt hetveelvuldig voorkomende zogenoemdet’ao-t’ieh-masker op. Het is een monster-

monster with an unfriendly mien looking usstraight in the face. Its intention is not quiteclear. Its threatening nature seems to repelevil spirits. A benevolent demon and adragon as well? One is doubtful in thisrespect, although some suggest the ideathat the mask of this monster consists oftwo dragons back-to-back, pictured in pro-file. The bells from the Shang dynasty aswell as from the successive Zhou-dynasty(ca. 1030-221 B.C.) are much clearer in thisrespect. The eye used to suspend eachone with, consists of two dragons execut-ed in a nearly two-dimensional relief. Thedragons touch each other with their beaks,

LITTERATURA SERPENTIUM 2006 JAARGANG/VOLUME 26 NUMMER/NO.1

Foto 4: Chinese klok, 480-221 v. Chr.; 440E109,Beiaardmuseum, Asten.Photo 4: Chinese bell, 480-221 before Christ.

57

kop die ons recht in het gezicht aankijkt enbepaald niet vriendelijk. De betekenis isoverigens niet helemaal duidelijk, ofschoonhet dreigende karakter de boze geestenlijkt af te weren. Een goede demon dus. Enook een draak? Daar zijn twijfels over, hoe-wel soms het idee wordt geopperd dat hetmonstermasker is samengesteld uit tweedraken die met de rug tegen elkaar zitten,waarbij ze en profil zijn uitgebeeld. Veelduidelijker zijn overigens de ophangogenvan vele Shang-klokken en uit de daaropvolgende Chou-dynastie (c.1030-221 vóórChristus). En dan gaat het steeds om tweein een plat reliëf uitgevoerde draken diemet de bek elkaar raken en daarmee eenopening vormen waardoor een ophanglusgestoken worden (foto 4). Maar er is meer,want dikwijls ziet men ook kleinere sterkgestileerde draken op het lijf der klok ofander bronswerk. En tenslotte talloze klei-ne draakjes over het gehele kloklichaamverspreid als kleine kronkelige draadjes.Kortom, tijdens de Shang- en Chou-tijdstonden de draken volop in de belangstel-ling (foto 4a).

Geleidelijk aan treden er echter veranderin-gen op. Tijdens zowel de Shang- als Chou-dynastie had elke klok een doorsnedebestaande uit twee tegen elkaar geplaatstecirkelsegmenten, minder nauwkeuriggezegd een ellipsvormige doorsnede. Maaraan het begin van de jaarteling verandertdie doorsnede in een cirkel en bovendienverschijnen er naast kleinere ook veel gro-tere klokken, tot tonnen zwaar. Dan ookverdwijnen de draken van het kloklichaamom realistischer dan voorheen in hetophangoog terug te keren. Want de oor-spronkelijke tweedimensionale vorm wordteen driedimensionale, waarbij het abstrac-te karakter enigszins verandert in meer her-

thus creating an opening for a looped cordto suspend the bell with. But this is not all,for smaller strongly stylised dragons areoften found on the body of the bell or onsome other piece of bronze. A great num-ber of very small dragons lie scattered overthe body of the bell, like many small undu-lating threads. We can conclude that duringthe times of the Shang and the Zhou drag-ons were paid much attention.

During the passage of time changeoccurred slowly, as usual. In the Shang-and Zhou-dynasties the cross-section ofeach bell consisted of two circle segments

Foto 4a: Priesterbel China, 14e eeuw. Beiaardmuseum,Asten.Photo 4a: Priest bell China, 14th century.

58

kenbare vormen. En daar bleef het bij tot inonze tijden. Elke Chinese klok zal deze tra-ditionele vorm behouden. Alleen bij giet-ijzeren klokken van de zeventiende eeuwen later wordt het ophangoog gereduceerdtot slechts de kop van twee draken. Maardat had waarschijnlijk met giettechniek temaken en niet zo zeer met gewijzigdeinzichten.

Japan en KoreaIn de archeologische tijd kende Japan wel-iswaar klokken en bovendien zéér bijzon-dere (dotaku’s), doch met draken haddenze niets van doen. Dat veranderde pas toen

put against each other, resulting in a rough-ly elliptic shape. This changed around thebeginning of the Common Era. The cross-section became a true circle. Also manylarger bells appeared besides the commonsmall ones, and some may have reachedmasses of several tons. The dragons dis-appeared from the body of the bell to reap-pear in a much more realistic way in the eyeused to suspend each bell with. Their bod-ies changed from the original two-dimen-sional shape into three dimensions. Thiswas accompanied with some loss of theirabstract nature since they assumed morerecognisable shapes. And so the bellsstayed the way they were up into the pres-ent. Each Chinese bell kept and keeps thistraditional shape. There exists only oneexception to this rule and this applies to thecast-iron bells from the seventeenth centu-ry onward. Their suspension eye was sim-ply reduced to the heads of the two drag-ons. This was most probably the result ofthe technological requirements of iron cast-ing and did not depend so much on achange in point of view.

Japan and KoreaIn Japan bells were known of old and somewere quite special (dotakus). These hadnothing to do with dragons, however. Thissituation changed in the sixth century whenBuddhism spread from China into Japan,with its characteristic bells, even quiteheavy ones, following in its wake. TheseBuddhist bells contained the two dragonstogether forming its suspension eye, justlike their Chinese counterparts. For Koreanbells the situation is somewhat different.

The heads of Korean bells contain a tube,cast together with the bell, which is con-nected to its inside. One says that this

LITTERATURA SERPENTIUM 2006 JAARGANG/VOLUME 26 NUMMER/NO.1

Foto 5: Japanse tempelklok, 17e-18e eeuw.Beiaardmuseum, Asten.Photo 5: Japanese temple bell, 17th-18th century.

59

het boeddhisme in de zesde eeuw vanuitChina zijn intrede deed en daarmee ookklokken, en wederom tot zeer zware, zoalsin China (foto 5 en 6). Ook deze boeddhis-tische klokken hebben twee draken diesamen het ophangoog vormen. Dat ligt bijKoreaanse klokken overigens iets anders.

Klokken in Korea hebben op de kop eenaangegoten buis die in verbinding met debinnenzijde staat. Het zou de resonantievan de klok verbeteren, hoewel dat geens-zins vaststaat. Maar die pijp is er wél deoorzaak van dat niet twee naar elkaar toe-gewende draken het ophangoog kunnenvormen, doch slechts één draak die datkarwei moet klaren.

Zuidoost-AziëEens was in dit gebied de rijke cultuur derKhmers dominant, in het bijzonder tijdensde klassieke periode die ruwweg loopt vanhet jaar 800 tot in de vijftiende eeuw.Indrukwekkend hoogtepunt is de majestu-euze tempel Angkor Vat, die in de twaalfdeeeuw tot stand kwam (Coe 2003). Evenalsdat elders het geval was, stond bij deKhmers de naga in hoog aanzien. Men kandaar verschillende voorbeelden van geven,zoals van koning Suryavarman II (ca.1150)die op een troon was gezeten waarvan depoten in koppen van naga’s eindigden.Maar omdat klokken en bellen in deze cul-tuur zeldzaam zijn, mag het bepaald nietverbazen dat bellen met naga’s nóg zeldza-mer zijn. In feite leken de Khmers dan ookniet echt geïnteresseerd in klokken. Afgezienvan de eenvoudige dierbellen, kennen wij infeite slechts de wat kleinere priesterbellenwaarmee tijdens gebeden geklingeld werd.Maar de voorbeelden die er zijn, blijken vaneen zeldzame schoonheid te zijn. Zo isdaar een priesterbel waarvan de handgreep

improves the bell’s resonance, even thoughthis has not been confirmed as yet. Thistube hampers the formation of a suspen-sion eye consisting of two opposing drag-ons. It is therefore left to a single isolateddragon to complete this task.

Southeast AsiaThe rich culture of the Khmer once domi-nated this region, especially during theclassic period dating from about 800 intothe fifteenth century. The majestic templeof Angkor Vat, erected in the twelfth centu-ry (Coe 2003) forms its impressive high-point. Like elsewhere in Asia the Khmerheld the Naga in high regard. Severalexamples still exist, such as the throne ofKing Suryavarman II (ca. 1150). The feet ofthis throne terminated in Naga heads.

Foto 6: Japanse tempelbel, 2e helft 19e eeuw.Beiaardmuseum, Asten.Photo 6: Japanese temple bell,, 2nd part 19th century.

60

bestaat uit de god Shiva, geflankeerd doortwee beschermende naga’s.

Indo-Javaanse RijkHet hindoeïsme zou vanuit India overZuidoost-Azië de Indonesische rijken al tij-dens het begin van de jaartelling bereiken(Krom 1931; Lunsingh Scheurleer & Klokke1988, 1-12; Van Lohuizen-De Leeuw 1984,9-14). Maar het zou nog een tiental eeuwenduren, voordat de geschiedenis daar greepop zou krijgen. Want toen ontstonden dik-wijls machtige rijken op Sumatra en vooralop Java. Daaronder was het Oost-Javaanserijk onder de Majapahit-dynastie (1294-1500) zeker niet het geringste. Reeds eer-

Since bells were rare within this culture it isnot too amazing that bells containingNagas are even more exceptional. It seemsthat the Khmer were not really interested inthe use of bells. Apart from the simple bellsof animal husbandry we only know of theexistence of a few smaller bells that weretinkled by the priests during their sermons.However, the examples that do existappear to be of an unrivalled beauty. Theprayer bell, of which the god Shiva formsits bracket, flanked by two protective Nagasis a first-rate example.

Indo-Javanese RealmBeginning in India, Hinduism spreadthrough Southeast-Asia and reached theIndonesian region probably at about thestart of the Common Era (Krom 1931;Lunsingh Scheurleer & Klokke 1988, 1-12;Van Lohuizen-De Leeuw 1984, 9-14). Itwould take another ten centuries, however,before history could truly unfold itself with-in this region. Then often quite powerfulkingdoms arose on the islands of Sumatraand especially, on the island of Java.Among these we know for sure that theEast-Javanese kingdom under theMajapahit-dynasty (1294-1500) can not beoverlooked. Western-Java had alreadybeen flourishing before the rise ofMajapahit. The Borobudur, built about A.D.780 still bears witness to the period. Thesekingdoms can not be considered to be trueHindu-states, however, since they mixedwith the local animistic cultures. For thisreason one talks about Hindu-Javanesestates, or in reference to India as the coun-try of origin of Hinduism about Indo-Javanese states. Hinduism and religiousattributes are closely connected with eachother. This occured on Java too, for its sty-listic relationship to the Southeast-Asian

LITTERATURA SERPENTIUM 2006 JAARGANG/VOLUME 26 NUMMER/NO.1

Foto 7: Priesterbel, 8e-9e eeuw, Indonesië, Hindoe-Javaans. Beiaardmuseum, Asten.Photo 7: Indonesian Priest bell, 8th-9th century,Hindu-Javanese.

61

der had West-Java al evenzeer een grotebloei gekend. De Borobudur, die omstreeks780 na Chr. gebouwd werd, kan daar nogsteeds van getuigen. Het waren echtergeen zuivere Hindoe-rijken, vermengd alsze waren met plaatselijke culturen. Om diereden spreekt men ook wel van Hindoe-Javaanse rijken of, verwijzend naar het thuis-land van het hindoeïsme, Indo-Javaanse.

Hindoeïsme en religieuze attributen zijnonverbrekelijk met elkaar verbonden. Zoook op Java, waarbij een stilistische relatiemet de Khmer-cultuur in Zuidoost-Aziëbepaald niet ontkend kan worden. Maarsedert het begin van de zestiende eeuw,wanneer de Islam geleidelijk aan zijn intre-de deed, zou dit veranderen. Want weldraverdwenen vrijwel alle cultusobjecten uithet religieuze leven en daarmee ook deklok en bel.

In tegenstelling tot China, Korea en Japan,heeft de Indo-Javaanse cultuur geen groteklokken gekend. Een hoogte van een halvemeter was al een grote uitzondering.Afgezien van dierbellen, kan men de Indo-Javaanse bellen in twee typen onderschei-den, namelijk de tempelbel die aan eenbronzen ketting werd opgehangen en door-gaans 20-30 cm hoog is, alsmede de klei-nere priesterbel waarmee de priester tij-dens gebeden klingelde, op dezelfde wijzeals dit bijvoorbeeld nog altijd in Tibet enNepal gebeurt (foto 7).

Het bijzondere aan die bellen is, dat ze vrij-wel altijd bekroond worden door een sym-bool uit het hindoeïsme en soms ook hetboeddhisme. Genoemd kunnen worden dedonderkeil of vajra, de garuda of de mytho-logische vogel die in voortdurende strijdmet de naga’s is, de nandi of stier als sym-

Khmer-culture cannot possibly be denied.The gradual penetration of Islam that start-ed in the sixteenth century changed every-thing, however. All objects related to theolder religion disappeared, including thebells as well.

The Indo-Javanese culture did not covertall bells, quite in contrast with China,Korea and Japan. A fifty centimetres tallbell was already a notable exception. Apartfrom bells used in husbandry one may dis-tinguish two types of Indo-Javanese bells.The first kind is the temple-bells. Thesebells are usually between twenty to thirtycentimetres tall and they were suspendedwith the use of a bronze chain. The secondtype of bells is smaller. The priests sound-ed these bells during their prayers, similarto present usage in Tibet and Nepal.

What is quite special with regard to thesebells is that they are nearly always cappedwith a Hindu symbol or, occasionally, with aBuddhist one. One may mention here thethunder-celt or vajra, the garuda or mythi-cal bird who always fights the Nagas, thenandi or bull who symbolises unceasingfertility, the singha or lion that is the ridinganimal of Shiva’s wife Durga, and, ofcourse, the Naga which forms the subjectof this paper. Incidentally, dragons werealso known in the Indo-Javanese culture,although somewhat less dominant as com-pared with China and in Japan.

IndiaBuddhism could not establish itself in India,even though it originated in this country,Hinduism is still the dominant religion. Indiaalso forms a border between two differentcultures of which one group of culturesstresses the evil nature of the serpent while

62

bool van de onuitputtelijke vruchtbaarheid,de singha of de leeuw die als rijdier dientvan Durga, de vrouw van Shiva. En natuur-lijk de naga, het onderwerp van deze publi-catie. Overigens, draken kende de Indo-Javaanse cultuur eveneens, zij het wat min-der indringend als in China en Japan (foto 8).

IndiaHoewel het boeddhisme in India ontstond,heeft het daar uiteindelijk geen wortelgeschoten, immers, het hindoeïsme is daarnog steeds de heersende godsdienst. Indiavormt bovendien de grens tussen enerzijdsde culturen die de boosheid van de slangbenadrukken en anderzijds de culturen diejuist zijn bescherming prijzen. Toch komtde naga op grotere tempelklokken nietmeer voor. Want daar wordt het ophangoogvan elke klok door twee leeuwen gedragen.Wel vinden wij priesterbellen met eenzevenkoppige naga die zich beschermendover een echtpaar buigt. Maar daartoe lijktde rol van de naga op klokken althans inIndia zich te beperken.

the other group of cultures reveres its pro-tection by the snake. The Naga does notappear on the larger temple bells anymore,since two lions now carry the suspensionring of each bell. However, we stillencounter prayer bells with the seven-headed Naga bending its heads protective-ly down over a married couple, a role ofwhich the Naga carrying bells seem to belimited to within present-day India.

Translation into English: Prof. dr. A.A. VerveenEnglish corrections: Dr. Lawrence Smith

LITTERATURA SERPENTIUM 2006 JAARGANG/VOLUME 26 NUMMER/NO.1

Foto 8: Javaanse spleettrom, 14e eeuw; 2196O279,Beiaardmuseum, Asten.Photo 8: Javanese split drum, 14th century.

63

Bosch, F.D.K., De Gouden Kiem. Inleiding in de Indische symboliek. Amsterdam & Brussel, 1948.

Catalogue of the Tibetan Collection and other Lamaist Articles in the Newark Museum. Vol. 1. Newark, N.J., 1950.

Coe, Michael D., Angkor and the Khmer Civilization. New York, 2003.

Fontenrose, Joseph, Python. A Study of Delphic Myth and its Origins. Berkeley, Los Angeles, London, 1980.

Keilhauer, Anneliese und Peter, Die Bildsprache des Hinduismus. Die indische Götterwelt und ihre Symbolik. Köln, 1983.

Krom, N.J., Hindoe-Javaansche Geschiedenis. ‘’s-Gravenhage, 1931.

Lehr, André, Magie en Klokken. Asten, 2000.

Lohuizen-de Leeuw, J.E. van, Indo-Javanese Metalwork. Stuttgart, 1984.

Lunsingh Scheurleer, Pauline & Klokke, Marijke J., Divine Bronze. Ancient Indonesian Bronzes from A.D. 600 to 1600.Leiden, 1988.

Schleberger, Eckard, Die indische Götterwelt. Gestalt, Ausdruck und Sinnbild. Köln, 1986.

Seckel, Dietrich, Buddhistische Kunst Ostasiens. Stuttgart, 1957.

Taber, Mary J., Bells. An anthology. Boston, 1912.Tait, Hugh, Catalogue of the Waddesdon Bequest in the British Museum. II. The Silver Plate (London, z.j.).

Werner, E.T.C., A dictionary of Chinese Mythology. New York, 1961.

Willets, William, Foundations of Chinese Art. From neolithic pottery to modern architecture. London, 1965.

LITERATUUR

Bitis caudalis. Foto/Photo: André Weima.