Maður og Náttúra
-
Upload
mackensie-lott -
Category
Documents
-
view
90 -
download
0
description
Transcript of Maður og Náttúra
![Page 1: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/1.jpg)
Maður og NáttúraKafli 1 – Ljóstillífun og bruni Nanna Trausta
![Page 2: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/2.jpg)
K.1.1Ljóstillífun og bruniPlöntur taka byggingarefni úr loftinuPlöntur binda orku sólar og búa til sykurNánast allt líf byggist á ljóstillífun plantnaFrumur þurfa súrefniEfnin eru í hringrás í náttúrunni
![Page 3: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/3.jpg)
Spáðu í þetta? Hvaða mat gætum við borðað ef plöntur
væru ekki til? Hvernig fá plönturnar næringu sína? Fáum við e-ð annað frá plöntum en
fæðu?
![Page 4: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/4.jpg)
Ljóstillífun / photosynthesis
![Page 5: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/5.jpg)
Hvaðan koma efnin? Vatn úr jarðvegi Andrúmsloft – nitur, súrefni, argon,
koltvíoxíð o.fl. Kolefnisfrumeindirnar koma hvaðan? CO2
![Page 6: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/6.jpg)
Ljóstillífun Ljóstillífun er
efnaferli…. CO2 + H2O +
C6H12O6 + O2 Sólarorkan er nú
sögð bundin í lífrænum efnum plöntunnar
![Page 7: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/7.jpg)
Glúkósi /Þrúgusykur/C6H12O6
Glúkósi er bæði næring fyrir plöntuna og byggingarefni
Glúkósanum er breytt í frumum plöntunnar til þess að nýtast í frumubyggingu
Þekkir þú aðrar sykrur? - einsykrur: frúktósi (ávaxtasykur), galaktósi (í
mjólkursykru)- Tvísykrur: Súkrósi (glúkósi og frúktósi), laktósi
(glúkósi og galaktósi, maltósi (tvær glúkósaeiningar)
![Page 8: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/8.jpg)
Glúkósi frh. Sterkja (mjölvi) eru
margar glúkósasameindir tengdar saman
Sellúlósi (beðmi) er flóknari í uppbyggingu en sterkja
Sellúlósi myndar sterkar trefjar
![Page 9: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/9.jpg)
Prótín, fituefni og vítamín Plöntur mynda líka prótín
(baunir), fitu (plöntuolíur) og vítamín (A, B,C, D (í litlu magni) E og K)
Plöntur innihalda líka steinefni s.s. Járn, kopar og sink (o.fl.) – búa þær til steinefnin?
Undirstöðufæða?Hrísgrjón, hveiti, maís, bygg, rúgur, hafrar, hirsi, dúrra, kartöflur o.fl.
![Page 10: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/10.jpg)
Æðakerfi plantna Hvernig flytja plön
tur vatn UPP stöngulinn?
Ræturnar geta ekki ljóstillífað og því er mikilvægt að þær fái „skammtinn“ sinn frá ljóstillífandi frumum plöntunnar.
![Page 11: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/11.jpg)
K. 1.2Orkuþörf lífveraBruni
![Page 12: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/12.jpg)
Orkuþörf lífvera Lífverur þurfa
orku! Dýr mynda ekki
sína eigin orku með hjálp sólarljóss
Orka losnar „aftur“ úr plöntum við bruna (frumuöndun)
![Page 13: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/13.jpg)
Bruni
![Page 14: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/14.jpg)
Bruni öfug ljóstillífun
C6H12O6 + O2 CO2 + H2O + ORKA Allur bruni stöðvast ef súrefni er ekki til
staðar Orka úr flóknum kolvetnum skilar sér hægar
til frumnanna Varmi frá báli stafar upprunalega af orku
sólar sem hefur verið bundin í eldiviðinum við ljóstillífun fyrir mörgum árum (50-100 jafnvel). Hversu „gömul“ er orkan sem fæst úr jarðolíu s.s. Bensíni?
![Page 15: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/15.jpg)
K. 1.3Hringrásir efnaFæðukeðjurKolefnishringrásinMyndbreyting orkuOrkunýting í fæðukeðjumFæðupíramídar
![Page 16: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/16.jpg)
Ljóstillífun vs. Bruni Jafnvægi ríkir í
andrúmsloftinu vegna hringrásar efna sem nýtast við annars vegar ljóstillífun og hins vegar bruna
![Page 17: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/17.jpg)
Fæðukeðjur Frumframleiðendu
r og neytendur Fæðukeðjur sýna
tengsl Orka flyst milli
hlekkja 1.stigs neytandi
o.s.frv.
![Page 18: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/18.jpg)
![Page 19: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/19.jpg)
Toppneytendur Aftasti hlekkurinn
á sér enga náttúrulega óvini
Menn = toppneytendur
![Page 20: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/20.jpg)
Hringrásir efna
![Page 21: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/21.jpg)
Sundrendur og kolefnishringrásin Bakteríur og sveppir eru
sundrendur/rotverur í náttúrunni Ormar, skordýr o.fl. Hjálpa líka við
niðurbrot á lífrænum efnum Carbon = kolefni
![Page 22: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/22.jpg)
Orkutap Ljósorka – efnaorka – hreyfiorka –
varmaorka Orka breytist öll fyrr eða síðar í
varmaorku sem hverfur út í geim Nauðsynlegt að fá sífellt meiri orku 85% orkunnar tapast á milli hlekkja í
fæðukeðju – fjöldi rándýra ræðst t.d. Af þessari staðreynd
![Page 23: Maður og Náttúra](https://reader036.fdocument.pub/reader036/viewer/2022081418/5681392e550346895da0d5ca/html5/thumbnails/23.jpg)
Fæðu“píramíði“og orkutap