Íèéëìýë ýðýë, íèéë¿¿ëýëò

Ëåêö-5, 6

Íèéò ýðýëò

Ëåêö-5

Àãóóëãà

• Íèéò ýðýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü • Íèéò ýðýëòèéí ôóíêö, ìóðóé

ò¿¿íèé íàëàëò • Íèéò ýðýëòýíä íºëººëºõ õ¿÷èí

ç¿éëñ

Òîâ÷èëñîí ¿ãèéí æàãñààëò

• Íèéò ýðýë AD (aggergated demand)• Íèéò íèéë¿¿ëýëò AS (aggergated supply)

Íèéò ýðýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü

• AD, AS-èéí çàãâàðûã àøèãëàí ÌÝÇ-èéí åðºíõèé òºëºâ áàéäàëä øèíæèëãýý õèéäýã.

• ¯¿íèé òóëä ìèêðî ò¿âøíèé äàðààõ ¿íäñýí îéëãîëòóóäûã ìàêðî ò¿âøèíä áóóëãàõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íèé òóëä:

• ¯ÅÒ ãýäýã íü: á¿õ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé ¿í¿¿äèéã íýãòãýñýí ¿íèéí äóíäàæ ò¿âøèí þì.

• AD ãýäýã íü òóõàéí ¯ÅÒ-íä ýäèéí çàñàãò îðîëöîã÷ 3 ñóáúåêò áîëîõ:

– ªðõ¿¿ä – Ï¿¿ñ¿¿ä – Çàñãèéí ãàçðûí

õóäàëäàí àâàõàä áýëýí áàéãàà ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé çàõ çýýëèéí ºðòºã þì.

AD=

GICAD

• AD-èéã:

– ªðõ ãýð¿¿ä

– Ï¿¿ñ¿¿ä

– Çàñãèéí ãàçðûí òóõàéí õóãàöààíä õýðýãëýýíäýý çàðöóóëàõààð òºëºâëºæ áóé çàðäëûí íèéëáýðýýð òîäîðõîéëîíî.

Íèéò ýðýëòèéí ôóíêö

• Íèéò ýðýëòýä ìàêðî ò¿âøíèé îëîí õ¿÷èí ç¿éë íºëººëäºã áîëîõ íü ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëòîîñ õàðàãäàæ áàéíà.

• ¯¿íýýñ ¿íäýñëýí íèéò ýðýëòèéí ôóíêöûã áè÷âýë:

Ìàêðî ò¿âøíèé áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñ òîãòìîë áàéõàä íèéò ýðýëò áîëîí ¿íèéí åðºíõèé ò¿âøíèé ñºðºã õàìààðëûã èëýðõèéëýíý.

Íèéò ýðýëòèéí ìóðóé

• Òºëºâëºñºí çàðäàë, ¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèí õîîðîíäîî óðâóó õàìààðàëòàé áàéäàã.

• AD-èéí ìóðóé íü õýðýãëýã÷èéí îðëîãî áîëîí ¯ÅÒ-íèé ººð÷ëºëòèéí õàðèëöàí õàìààðëûã õàðóóëäàã.

• ¯ÅÒ áóóðâàë ÝÇ-èéí ñóáúåêò¿¿ä õýðýãëýýíäýý çàðöóóëàõààð òºëºâëºæ áàéãàà çàðäëàà íýìýãä¿¿ëýõ õàíäëàãàòàé.

P

AD=E

P1

P2A

B

AD1AD2

P=f(E)

Íèéò ýðýëòèéí ìóðóéí íàëàëò

• Ïèãóãèéí õºðºíãèéí íºëºº /Pigou’s Wealth Effect/

• Êåéíñèéí çýýëèéí õ¿¿ãèéí íºëºº /Keney’s Interest Rate Effect/

• Ìàíäåëë-Ôëåìèíãèéí âàëþòûí õàíøíû íºëºº /Mundell-Fleming’s Exchange Rate Effect/

Ïèãóãèéí õºðºíãèéí íºëºº

• Õýðýãëýã÷èéí ýçýìøèæ áóé ìºíãºí õºðºí㺠òîãòìîë ãýæ ¿çíý.

• Õºðºí㺠íü òîãòìîë ¿åä ¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèí ºñâºë õýðýãëýã÷ õýðýãëýýíèé çàðäëàà áóóðóóëäàã.

• ªºðººð õýëáýë õýðýãëýã÷ ÿäóóðíà ãýñýí ¿ã.

• Èéìä ¿íý ºñºõºä íèéò ýðýëò áóóðíà.

1. Õºðºí㺠òîãòìîë íºõöºëä ¯ÅÒ ºñºõ íü õóäàëäàí àâàõ õ¿ñëèéã áóóðóóëäàã. ª.Õ áîäèò îðëîãî áóóð÷ õýðýãëýã÷ ÿäóóðíà ãýñýí ¿ã.

Êåéíñèéí çýýëèéí õ¿¿ãèéí íîðì

• ¯ÅÒ ºñºõºä ÝÇ-èéí ñóáúåêò¿¿ä óðüäûí òºëºâëºñºí çàðäëàà ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ ìºíãºíèé ýðýëò ºñíº.

• Óëìààð íèéë¿¿ëýëò òîãòìîë ¿åä çýýëèéí õ¿¿ ºñíº.

• Ýíý íü òºëºâëºñºí çàðäëàà áóóðóóëàõàä õ¿ðãýäýã.

– ª.Õ ¯íý ºñõºä çýýëèéí õ¿¿ ºñ÷ íèéò ýðýëò áóóðíà.

Áàðààíû ¿íý ºñºõººð ìºíãºíèé ýðýëò ºñíº óëìààð çýýëèéí õ¿¿ ºñíºâ çýýëèéí õ¿¿ íü õºðºí㺠îðóóëàëòàä íºëººëäºã.

Õ¿¿ ºñºõ íü õºðºí㺠îðóóëàëòûã áóóðóóëàõ çàìààð íèéò ýðýëòèéã áóóðóóëäàã.

AD

Md2

Md1

Ìàíäåëë-Ôëåìèíãèéí âàëþòûí õàíøíû íºëºº

• ¯íèéí åðºíõèé ò¿âøèí áóóðñíààð çýýëèéí õ¿¿ áóóðíà.

• Èéìä äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷èä ãàäàãøëàíà.

• Ýíäýýñ òóõàéí óëñûí ìºíãºíèé õàíø óíàíà.

• ¯¿íèé ¿ð ä¿íä öýâýð ýêñïîðò ºñ÷ íèéò ýðýëòèéí òîî õýìæýý íýìýãäýíý.

AD-ä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ

• Íèéò ýðýëòèéí ¿íèéí áóñ õ¿÷èí ç¿éëñýä ¿íèéí òîãòìîë ò¿âøèíä õýðýãëýýíäýý çàðöóóëõààð òºëºâëºñºí çàðäëóóäàä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ¿¿ä îðíî.

• Òºëºâëºñºí õýðýãëýýíèé çàðäëûí ººð÷ëºëò

– Õýðýãëýã÷èéí ýçýìøèæ áóé ìºíãºí õºðºíãº

– Õýðýãëýã÷äèéí õ¿ëýýëò

– Õýðýãëýã÷äèéí ºð çýýë

– Õýðýãëýã÷äèéí òàòâàð

• Òºëºâëºñºí õºðºí㺠îðóóëàëòûí çàðäëûí ººð÷ëºëò

– Áîäèò çýýëèéí õ¿¿

– Õºðºí㺠îðóóëàëòààñ õ¿ëýýãäýæ áóé àøèã

– Òåõíîëîãèéí äýâøèë

– Òàòâàð

– ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí àøèãëàëò

• Çàñãèéí ãàçðûí òºëºâëºñºí çàðäëûí ººð÷ëºëò

– Òºñâèéí àëäàãäàë – Ëîááè

• Öýâýð ýêñïîðòûí òºëºâëºñºí çàðäëûí ººð÷ëºëò

– Áóñàä óëñûí îðëîãûí ò¿âøèí – Âàëþòûí õàíø– Äîòîîäûí ýäèéí çàñãèéí áàéäàë

P

AD=E

Íèéò ýðýëòèéí áóóðàëò

Íèéò ýðýëòèéí ºñºëò

P1=f(E)

P2=f(E) P=f(E)

P

Õýðýãëýã÷èéí ýçýìøèæ áóé ìºíãºí õºðºíãº

• Õºðºíãèéí (õóâüöàà, áîíä ã.ì) áîäèò ºðòºã áóóðõàä õýðýãëýý áóóðíà

• Ïèãóãèéí õºðºíãèéí íºëººíººñ ÿëãààòàé.

Õýðýãëýã÷äèéí õ¿ëýýëò

• Èðýýä¿éä õàíø óíàëò ººð÷ëºãäºíº.

• Èðýýä¿éä áîäèò îðëîãî ººð÷ëºãäºíº

Õýðýãëýã÷äèéí ºð çýýë

• ªð èõ áîë ýðýëò áóóðíà ýíý íü íèéò ýðýëòèéã áóóðóóëàíà

• ªðã¿é áîë õýðýãëýýíèé çàðäàë ºñíº.

Õýðýãëýã÷èéí òàòâàð

Õ¿í àìûí îðîëãûí àëáàí òàòâàðûí ººð÷ëºëò (ìîíãîë óëñûí õ¿í àìûí îðîëãûí àëáàí òàòâàðûã óíø)

Áîäèò çýýëèéí õ¿¿

• Áîäèò çýýëèéí õ¿¿ ãýäýã áîë èíôëÿöèéã òîîöñîí õ¿¿ ãýæ îéëãî.

• Êåéíñèéí çýýëèéí õ¿¿ãýýñ ÿëãààòàé ãýäãèéã àíõààðàí õýðýãòýé.

Õºðºí㺠îðóóëàëòààñ õ¿ëýýãäýæ áóé àøèã

• Èðýýä¿éä ýäèéí çàñãèéí ñóáúåêò¿¿äèéí îðëîãî ºñíº ãýæ ¿çýæ áàéãàà áîë õýðýãëýýíèé çàðäëûã óðàìøóóëàíà.

• Èéìä õºðºí㺠îðóóëàëò ºñ÷ íèéò ýðýëò ºñíº.

Òåõíîëîãèéí äýâøèë

• Òåõíîëîãèéí äýâøèë ñàéæèð÷ áàéâàë õºðºí㺠îðóóëàëò íýìýãäýíý.

• Ýíý íü õºðºí㺠îðóóëàëòûí çàðäëûã óðàìøóóëàíà.

Òàòâàð

• Òóõàéí óëñûí òàòâàð óÿí õàòàí áàéâàë õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèõ õºø¿¿ðýã áîëäîã.

• ̺í ò¿¿í÷ëýí òàòâàð áàãà ¿åä õ¿ëýýãäýæ áóé àøèã èõ áîëäîã.

¯éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí àøèãëàëò

• Íèéò ýäèéí çàñãèéí õóâüä ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí àøèãëàëòûí ò¿âøèí íü õºðºí㺠îðóóëàëòûí çàðäàëä òîäîðõîé õýìæýýãýýð íºëººëæ áàéäàã.

• Èë¿¿äýë õ¿÷èí ÷àäàë íýìýãäýõ íü õºðºí㺠îðóóëàëòûã çàðäàë áóóðõàä õ¿ðíý.

Âàëþòûí õàíø

• Òóõàéí óëñûí âàëþòûí áóñàä àëü íýã îðíû âàëþòòàé õàðüöàõ õàðüöààã âàëþòàí õàíø ãýíý.

• Âàëþòûí õàíøíû ººð÷ëºëò íü öýâýð ýêñïîðòîä íºëººëäºã.

ÝÕÍÈÉ ÕÝÑÝÃ ÄÓÓÑÀÂ.

Íèéò íèéë¿¿ëýëò

Ëåêö-6

Àãóóëãà

• Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü

• Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé

• Íèéò íèéë¿¿ëýëòýíä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ

Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü

• AD, AS-èéí çàãâàð íü íèéò ¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøíèé õýëáýëçëèéí øàëòãààíûã òàéëáàðëàõ ýíãèéí àðãà.

• AD áîë íèéò òºëºâëºñºí çàðäàë áîë • AS íü íèéò áîäèò çàðäàë áóþó ÝÇ-èéí

ñóáúåêò¿¿äèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã õóäàëäàí àâàõàä çàðöóóëñàí áîäèò çàðäëààð õýìæèãäýíý.

• AS ãýäýã íü íèéò ¿éëäâýðëýë áóþó Á¯ÍÁ ýñâýë ÁÄÍÁ-ýýð èëýðõèéëýãäýíý.

• Íèéò ¿éëäâýðëýë íü òóõàéí õóãàöààí äàõü íèéò îðîëãûã èëýðõèéëäýã.

• Ìàíàé óëñàä íèéò ¿éëäâýðëýëèéã ÁÄÍÁ-ð òºëººëºí ñóäàëäàã.

• AS-èéí ìóðóé íü ¯ÅÒ áîëîí Á¯ÍÁ áóþó íèéò ¿éëäâýðëýëèéí õîîðîíäûí õàìààðëûã õàðóóëäàã.

• AS-èéí ìóðóé õýëáýðò ýäèéí çàñàã÷èä õóâààãäìàë øèíæòýé áàéäàã.

• ¯¿íä 3 òàéëáàð õèéäýã.

• ªºðººð õýëáýë AS-èéí ìóðóé íü 3 ÿëãààòàé õýð÷èìýýñ á¿ðäýíý.

1. Õýò áîãèíî õóãàöààíû íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé /SRAS/

2. Áîãèíî õóãàöààíû íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé /SRAS/

3. Óðò õóãàöààíû íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé /LRAS/

• Õóãàöààíû õóâüä ÿëãàí àâ÷ ¿çñýí íü íýã òàëààñ ýäèéí çàñãèéí íººö áóþó ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí àøèãëàëòûí ò¿âøèíòýé õîëáîîòîé.

P

AS=Y

P=f(Y)

LRAS óðò õóãàöàà Áóþó ñîíãîäîã ÷èãëýëèéí õýð÷èì

SRAS áóþó áîãèíî õóãàöàà Çàâñðûí õýð÷èì

SRAS õýò áîãèíî õóãàöàà áóþó Êåéíñèéí õýìð÷èì

Çóðàã 6-1

Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé

• AS-èéí ìóðóéã õàðóóëàõäàà áîãèíî áîëîí óðò õóãàöààíä AS áèé áîëîõ íºõöºë¿¿ä íü ýðñ ººð áàéäàã.

• Óðò õóãàöààíä ¿íý óÿí õàòàí áàéäàã òóë AS-í ìóðóé áîñîî øóãàìààð èëýðõèéëýãäýíý. (ýíý íü ¿íèéí ò¿âøèíä ë íºëººëäºã áºãººä íèéò ¿éëäâýðëýë, íèéò îðîëîãîä ººð÷ëºëò îðóóëàõã¿é)

• Òýãâýë áîãèíî õóãàöààíä ¿íý õºø¿¿í áàéäàã òóë AS-èéí ìóðóé õýâòýý øóãàìààð ä¿ðñëýãäýíý. (AD ººð÷ëºëò íü ¿íýä ººð÷ëºëò îðóóëäàãã¿é)

Áîãèíî õóãàöààíä AS-èéí ìóðóéí íàëàëòûã 4 çàãâàðààð

òàéáàðëàäàíà.• Öàëèí õàòóó òîãòîîñîí íºõöºë äýõ íèéò

íèéë¿¿ëýëòèéí çàãâàð

• Àæèëëàãñàäûí àëäààòàé òºñººëºëèéí çàãâàð

• Òºãñ áóñ ìýäýýëýëèéí çàãâàð

• Óÿí áóñ ¿íèéí çàãâàð

AS äýýðõ 4 çàãâàð á¿ðä äàðààõ áàéäàëòàé áàéíà. (áîãèíî õóãàöààíû íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé óðò õóãàöààíûõààñ ÿëãààòàé)

Õýò áîãèíî õóãàöàà

• Ýíý ìóðóé õýâòýý òýíõëýãòýé ïàðàëëåëü õýëáýðýýð ä¿ðñëýãäýíý. Àíãëèéí ýäèéí çàñàã÷ Æ.Ì.Êåéíñèéí íýðýýð íýðëýãäýíý.

P

P A B

Y1 Y2 AS=Y

• Äýýðõ ä¿ðñëýëèéí õóâüä óðò õóãàöààíû õóâüä áîëîìæèò íººöèéã á¿ðýí àøèãëàõ áîëîìæ áàéäàã.

• ªºðººð õýëáýë õýò áîãèíî õóãàöààíä ¿éëäâýðëýëèéí íººöèéã ã¿éöýä àøèãëàõ áîëîìæ áàéõã¿é.

Áîãèíî õóãàöààíû íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé

• Öààøèä àøèãëàãäàõã¿é áàéãàà ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéã àøèãëàæ, áîäèò ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ ÿâöàä ¿éëäâýðëýëèé õ¿÷èí ç¿éëñèéí çàõ çýýë äýýð ºðñºë人í áèé áîëæ èíãýñíýýð õ¿÷èí ç¿éëñèéí ýðýëò íýìýãäýæ ò¿¿íèé ¿íý ºñºõ øàëòãààí áîëíî.

• Èéìä íèéò ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýý áîëîí ¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèí õîîðîíäîî ýåðýã õàìààðàëòàé áàéíà.

P

P2

P1

Y1 Y2

A

B

AS=Y

Óðò õóãàöààíû íèéò íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé

• Ñîíãîäîã îíîëîîð òàéëáàðëàäàã.

• Èéìä ýíý ìóðóéã ñîíãîäîã íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóéã ãýæ íýðýëäýã.

• Ýíý ìóðóé áîñîî òýíõëýãòýéãýý ïàðàëëåëü.

• ¯íèéí åðºíõèé ò¿âøíèé ººð÷ëºëòººñ õàìààðàõã¿éãýýð AS-èéí òîî õýìæýý áóþó áîäèò ¿éëäâýðëýë òîãòìîë áàéíà.

Óðò õóãàöààíä ýäèéí çàñãèéí õóâüä áîëîìæèò íººöºº á¿ðýí àøèãëàõ áîëîìæ õàíãàëòòàé áàéäàã.

ªºðººð õýëáýë òóõàéí ýäèéí çàñàã á¿ðýí àæèë ýðõëýëòòýé áàéíà ãýäãýýð òîäîðõîéëäîã.

AS=Y

P

P2

P1

A

B

Ãýâ÷ çàðèì ï¿¿ñ¿¿ä ¿éëäýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéã çýõ çýýë äýýð òîãòîæ áóé òýíöâýðò ¿íýýñ èë¿¿ ºíäºð ¿íýýð õóäàëäàí àâ÷, ººðèéí ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýæ áîëîõ áîëîâ÷ íºãºº òàëààñ ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñýý àëäñàí ï¿¿ñ¿¿ïèéí ¿éëäâýðëýëèéí Õýìæýý áóóðíà.

Íèéò íèéë¿¿ëýëòýä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ

• ¯íèéí åðºíõèé ò¿âøèí ººð÷ëºãäñºíººð AS-èéí òîî õýìæýý ººð÷ëºãäºíº.

• Ýíý íü AS-í ìóðóéí äàãóóõ öýãýí øèëæèëò õèéíý.

• AS-í ìóðóéã òîäîðõîéëîõîä ººð÷ëºãäºõã¿é òîãòìîë ãýæ àâ÷ ¿çñýí íèéë¿¿ëýëòýíä íºëººëæ áàéäàã áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñèéã AS-í ¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèíººñ áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñ ãýíý.

• Ýíý íü AS-ã ººð÷ëºæ ìóðóé íü á¿õýëäýý áàðóóí ç¿¿í òèéø ïàðàëëåëü øèëæèëò õèéíý.

P

AS=Y

Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéí áóóðàëò

Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëò

AS-ä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ• ¯éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñ áóþó

íººö¿¿äèéí ¿íý – Äîòîîä íººö¿¿ä • Õºäºëìºð • Ãàçàð • Êàïèòàë • ¯éëäâýðëýë ýðõëýõ óð ÷àäâàð

– Ãàäààä íººö¿¿ä • Ãàçàð • Õºäºëìºð • Êàïèòàë • ¿éëäâýðëýë ýðõëýõ óð ÷àäâàð

• Çàõ çýýëèéí á¿òýö

• Á¿òýýìæèéí ºñºëò • Òºðººñ áèçíåñèéí îð÷íû òàëààð

ÿâóóëæ áóé áîäëîãî – Òàòâàð áà òàòààñ – Çàõ çýýë äàõü òºðèéí áóñàä

çîõèöóóëàëòóóä

Çàõ çýýëèéí òýíöâýð

ËÅÊÖ ÄÓÓÑÀÂ