Mô phỏng mạch điện · 2015-03-18 · o, hệ số phẩm chất Q, tần số cắt, giản...
Transcript of Mô phỏng mạch điện · 2015-03-18 · o, hệ số phẩm chất Q, tần số cắt, giản...
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
THÍ NGHIỆM
MÔ PHỎNG MẠCH ĐIỆN
Biên soạn: Hoàng Nguyên Phước
www.hutech.edu.vn Tài Liệu Lưu Hành Tại HUTECH
THÍ NGHIỆM MÔ PHỎNG MẠCH ĐIỆN
Ấn bản 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
THÍ NGHIỆM
MÔ PHỎNG MẠCH ĐIỆN
Họ và tên sinh viên: ........................................................................................................
Mã số sinh viên: ........................................................................................................
Nhóm: ........................................................................................................
Lớp: ........................................................................................................
Giáo viên hướng dẫn: ........................................................................................................
MỤC LỤC > I
MỤC LỤC MỤC LỤC ................................................................................................................................................................................................................................................................................................ I
HƯỚNG DẪN .............................................................................................................................................................................................................................................................................. III
SỬ DỤNG ORCAD PSPICE ....................................................................................................................................................................................................................................... V
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN ..................................................................................................................................................... 1
1.1 ĐỊNH LUẬT PHÂN CHIA DÒNG ĐIỆN ....................................................................................................................................................................................... 1
1.1.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ....................................................................................................................................................................................................................... 1
1.1.2 Phần mô phỏng. ........................................................................................................................................................................................................................................ 2
1.2 NGUYÊN LÝ XẾP CHỒNG ............................................................................................................................................................................................................................... 3
1.2.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ....................................................................................................................................................................................................................... 3
1.2.2 Phần mô phỏng. ........................................................................................................................................................................................................................................ 4
1.3 ĐỊNH LÝ CHUYỂN VỊ NGUỒN ................................................................................................................................................................................................................ 5
1.3.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ....................................................................................................................................................................................................................... 5
1.3.2 Phần mô phỏng. ........................................................................................................................................................................................................................................ 8
1.4 ĐỊNH LÝ THEVENIN – NORTON ........................................................................................................................................................................................................ 9
1.4.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ....................................................................................................................................................................................................................... 9
1.4.2 Phần mô phỏng. .................................................................................................................................................................................................................................... 15
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA ............................................................. 17
2.1 NGUỐN ĐỐI XỨNG, TẢI ĐỐI XỨNG NỐI HÌNH SAO. .............................................................................................................................. 17
2.1.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ................................................................................................................................................................................................................... 17
2.1.2 Phần mô phỏng. .................................................................................................................................................................................................................................... 19
2.2 NGUỒN ĐỐI XỨNG, TẢI KHÔNG ĐỐI XỨNG NỐI SAO. ...................................................................................................................... 21
II | MỤC LỤC
2.2.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ................................................................................................................................................................................................................... 21
2.2.2 Phần mô phỏng. ................................................................................................................................................................................................................................... 23
2.3 NGUỒN ĐỐI XỨNG, TẢI ĐỐI XỨNG NỐI TAM GIÁC ................................................................................................................................. 25
2.3.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ................................................................................................................................................................................................................... 25
2.3.2 Phần mô phỏng. ................................................................................................................................................................................................................................... 27
2.4 NGUỒN ĐỐI XỨNG, TẢI KHÔNG ĐỐI XỨNG NỐI TAM GIÁC. ................................................................................................... 29
2.4.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ................................................................................................................................................................................................................... 29
2.4.2 Phần mô phỏng. .......................................................................................................................................................................... 31
BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN–PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C . 33
3.1 MẠCH CỘNG HƯỞNG .................................................................................................................................................................................................................................... 33
3.1.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ................................................................................................................................................................................................................... 33
3.1.2 Phần mô phỏng. ................................................................................................................................................................................................................................... 35
3.2 MẠCH LỌC R-L-C. ............................................................................................................................................................................................................................................... 38
3.2.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ................................................................................................................................................................................................................... 38
3.2.2 Phần mô phỏng. ................................................................................................................................................................................................................................... 39
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH ................................................................................................................. 43
4.1 MẠCH QUÁ ĐỘ CẤP MỘT R-C .......................................................................................................................................................................................................... 43
4.1.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ................................................................................................................................................................................................................... 43
4.1.2 Phần mô phỏng. ................................................................................................................................................................................................................................... 45
4.2 MẠCH QUÁ ĐỘ CẤP HAI R-L-C ..................................................................................................................................................................................................... 48
4.2.1 Phần chuẩn bị ở nhà. ................................................................................................................................................................................................................... 48
4.2.2 Phần mô phỏng. ................................................................................................................................................................................................................................... 50
HƯỚNG DẪN > III
HƯỚNG DẪN
MÔ TẢ MÔN HỌC
Thí nghiệm mô phỏng mạch điện là môn học nhằm kiểm chứng các định luật về
mạch điện một chiều, xoay chiều một pha, xoay chiều ba pha, mô phỏng các mạch
điện xác định các chế độ của mạch điện có các phần tử R,L,C.
NỘI DUNG MÔN HỌC
Bài 1: Kiểm chứng các định luật về mạch điện: giúp sinh viên kiểm chứng các định
luật phân chia dòng điện, nguyên lý xếp chồng, định lý chuyển vị nguồn, định lý
Thevenin–Norton.
Bài 2: Các chế độ làm việc của mạch điện xoay chiều ba pha: giúp sinh viên phân
tích các chế độ làm việc của mạch xoay chiều ba pha với tải đối xứng và không đối
xứng nối sao, nối tam giác. Khảo sát chế độ quá độ trong mạch điện.
Bài 3: Đặc tuyến biên-tần, pha-tần của mạch cộng hưởng, mạch lọc R-L-C: giúp
sinh viên khảo sát hiện tượng cộng hưởng trong mạch R,L,C mắc nối tiếp và song
song, xác định tần số cộng hưởng o, hệ số phẩm chất Q, tần số cắt, giản đồ
Bode… Khảo sát dạng sóng của các đặc tuyến biên-tần, pha-tần; đặc tuyến tần số
của các phần tử R,L,C trong mạch điện.
Bài 4: Quá trình quá độ trong mạch tuyến tính: giúp sinh viên khảo sát quá trình
quá độ với mạch quá độ cấp một R-C, quá độ cấp một R-L, quá độ cấp hai R-L-C.
KIẾN THỨC TIỀN ĐỀ
Sinh viên phải nắm vững lý thuyết giải tích mạch điện và sử dụng được phần mềm
Orcad Pspice.
YÊU CẦU MÔN HỌC
Người học phải dự học đầy đủ các buổi lên lớp và làm bài tập đầy đủ ở nhà.
IV | HƯỚNG DẪN
CÁCH TIẾP NHẬN NỘI DUNG MÔN HỌC
Để học tốt môn này, sinh viên cần tính toán, giải các bài tập về mạch điện trước
khi thực hiện mô phỏng. So sánh kết quả mô phỏng và tính toán.
PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ MÔN HỌC
Môn học được đánh giá gồm:
Điểm quá trình: 30%. Hình thức và nội dung do Giáo viên quyết định, phù hợp với
quy chế đào tạo và tình hình thực tế tại nơi tổ chức học tập.
Điểm thi: 70%. Hình thức mô phỏng mạch điện trên máy tính gồm các bài tập
thuộc bài thứ nhất đến bài thứ tư và nộp báo cáo thí nghiệm.
SỬ DỤNG ORCAD PSPICE > V
SỬ DỤNG ORCAD PSPICE A. VẼ SƠ ĐỒ MẠCH TRONG ORCAD CAPTURE CIS.
1. Khởi động chương trình Capture CIS.
Từ màn hình Windows, nhấp vào biểu tượng để khởi động chương
trình Orcard Pspice.
2. Từ màn hình Orcard Capture, đưa con trỏ vào thanh công cụ, nhấp chuột
vào File/New/Project,
khi đó xuất hiện hộp thoại New Project, nhập tên project cần chạy chương trình mô
phỏng và đường dẫn để lưu file, đánh dấu vào mục Analog or Mixed A/D, sau đó
nhấp OK.
3. Khi đó, sẽ xuất hiện tiếp hộp thoại Create PSpice Project, đánh dấu vào
mục Create a Blank Project, sau đó nhấp OK.
VI | SỬ DỤNG ORCAD PSPICE
4. Các bước cần thực hiện để vẽ một sơ đồ mạch.
a) Chọn linh kiện để vẽ mạch.
- Trên thanh công cụ, nhấp chuột vào Place/Part (hoặc gõ phím P
từ bàn phím).
- Trong cửa sổ Place Part gõ tên linh kiện vào ô Part,
- Nếu không tìm thấy linh kiện, nhấp vào mục Add Library, chọn
thư mục Pspice trong mục Look in, chọn tất cả các linh kiện để bổ sung vào thư
viện.
SỬ DỤNG ORCAD PSPICE > VII
Lưu ý: khi chọn nguồn và nối mass phải đồng nhất để chạy mô phỏng đúng.
CÁC ĐẠI LƯỢNG THƯỜNG DÙNG TRONG MÔ PHỎNG
Đại lượng Part name Library
Điện trở R Analog.olb
Biến trở R _ var Analog.olb
Tụ điện C Analog.olb
Cuộn dây L Analog.olb
Nguồn áp một chiều Vdc Source.olb
Nguồn áp xoay chiều Vac Source.olb
Nguồn áp sin Vsin Source.olb
Nguồn dòng một chiều Idc Source.olb
Nguồn dòng xoay chiều Iac Source.olb
Nguồn xung vuông Vpulse Source.olb
Nguồn phụ thuộc E, F, G, H Analog.olb
Đồng hồ đo dòng, áp IPRINT, VPRINT Special.olb
Switch SW_tClose Anl_misc.olb
SW_tOpen Anl_misc.olb
Lưu ý: các đại lượng cần chọn để mô phỏng phải tương ứng với thư viện nêu trên.
VIII | SỬ DỤNG ORCAD PSPICE
b) Nối mạch.
- Trên thanh công cụ nhấp chuột vào Place/Wire (hoặc gõ phím W
từ bàn phím), lúc này biểu tượng chuột thay đổi có dạng hình dấu cộng, cho phép ta
nối chân các linh kiện lại với nhau.
- Di chuyển chuột để kéo dài dây nối.
- Nhấp phím trái chuột để tạo một góc vuông và tiếp tục vẽ.
- Nhấp phím phải chuột, chọn End wire để kết thúc nối.
- Nếu nối bó dây, nhấn nút Place/Bus trên thanh công cụ.
c) Nối mass cho mạch.
- Trên thanh công cụ nhấp chuột vào Place/Ground (hoặc gõ phím
G từ bàn phím),
SỬ DỤNG ORCAD PSPICE > IX
lúc này trên màn hình xuất hiện hộp thoại.
d) Xử lý sơ đồ mạch khi vẽ xong.
- Sau khi vẽ xong ta tiến hành chỉnh sửa các thông số của linh kiện
trên sơ đồ theo như yêu cầu của đề bài.
- Chỉnh sửa các thông số của linh kiện trên sơ đồ mạch bằng cách
nhấp đôi lên giá trị cần chỉnh sửa của linh kiện. Khi đó xuất hiện hộp thoại Display
Properties.
- Tại đây nhập giá trị mới vào ô Value, và định dạng chế độ hiển thị
(Display Format) rồi chọn OK.
- Để đánh dấu những điểm muốn xem trên mạch khi đã chạy Orcad
Pspice, vào Pspice của Schematics, chọn Markers sau đó chọn đại lượng cần xem.
X | SỬ DỤNG ORCAD PSPICE
e) Cách khác.
- Muốn thay đổi tên của các linh kiện, ví dụ như R, L, C…, ta nhấp
đúp con trỏ vào linh kiện cần thay đổi, khi đó xuất hiện hộp thoại Properties Editor.
- Chọn mục Part Reference điền tên của linh kiện vào, sau đó
nhấp Apply.
- Biến trở R _ var có giá trị R = VALUE + SET + 0.001 , khi đặt giá
trị cho biến trở phải đặt giá trị cho VALUE và SET.
- Nguồn áp Vsin, đặt giá trị cho các tham số sau:
DC = (để trống).
AC = biên độ của tín hiệu được sử dụng khi phân tích tần
số (phân tích AC).
Voff = 0.
VAmpl = biên độ của tín hiệu được sử dụng khi phân tích
quá độ.
SỬ DỤNG ORCAD PSPICE > XI
Freq = tần số của tín hiệu.
td = 0.
tf = 0.
phase = 0.
- Nguồn áp một chiều VSRC đặt giá trị cho các tham số sau:
DC = giá trị nguồn một chiều.
AC = (để trống).
Tran = (để trống).
- Đồng hồ đo IPRINT , VPRINT: để tạo ra bảng giá trị về dòng điện
và điện áp ở phần output file.
- Nhấp đôi chuột vào linh kiện, khi đó xuất hiện hộp thoại
Properties Editor, chọn chế độ phân tích DC, AC hay TRAN bằng cách đánh vào giá
trị “1” vào ô cần khảo sát.
- Nếu chọn phân tích AC, chọn các đại lượng cần hiển thị ở dữ liệu
ngõ ra (output file) như sau: MAG (biên độ) , PHASE (góc pha), REAL (phần thực),
IMAG (phần ảo).
f) Một số lưu ý khi đặt giá trị:
Cách ký hiệu đơn vị (cho điện trở, tụ điện, điện áp, dòng điện, tần số …).
f (femto) = 10-15
p (pico) = 10-12
n (nano) = 10-9
u (micro) = 10-6
m (mili) = 10-3.
k (kilo) = 103.
Meg (mega) = 106.
G (giga) = 109.
T (tera) = 1012.
Lưu ý: cách ký hiệu trên đều như nhau đối với chữ hoa và chữ thường.
XII | SỬ DỤNG ORCAD PSPICE
Ví dụ: - R1 có giá trị là 18k tức là 18kΩ.
- C3 có giá trị 100u tức là 100F.
- Nguồn V1 có giá trị 2 tức là 2V.
- Nguồn I2 có giá trị 30m tức là 30mA.
- Tần số f có giá trị 1MEG tức là 1MHz.
B. CHẠY PSPICE ĐỂ MÔ PHỎNG MẠCH ĐIỆN.
1. Chọn chế độ phân tích.
a) Từ thanh công cụ, chọn Pspice/New Simulation Profile,
khi đó xuất hiện hộp thoại New Simulation. Trong khung Name, đặt tên file cần
chạy mô phỏng, sau đó nhấp chuột vào mục Create.
b) Chọn chế độ phân tích (Analysis type).
- Trước khi chạy Orcad Pspice trong Schematics. Tùy thuộc vào yêu
cầu của bài thí nghiệm phải chọn chế độ phân tích thích hợp (phân tích DC, AC,
Transient…) có nhiều chế độ phân tích nhưng trong bài thí nghiệm chủ yếu sử dụng
phân tích AC (AC Sweep/Noise) và phân tích quá độ (Transient).
SỬ DỤNG ORCAD PSPICE > XIII
- Để xác định đáp ứng tần số của mạch, trên thanh công cụ, chọn
Pspice/Edit Simulation Settings
và sau khi xuất hiện hộp thoại Simulation Settings, nhấp chuột vào Analysis Tab,
trong khung Analysis Type chọn mục AC Sweep/Noise để cài đặt như sau:
XIV | SỬ DỤNG ORCAD PSPICE
Trong AC Sweep Type, chọn Logarithmic/ Decade, rồi
đặt giá trị cho các thông số:
Start Freq. (tần số khởi đầu thường chọn là 1, chú ý phải
khác 0).
End Freq. (tần số kết thúc).
Point/Decade (số lượng điểm tính toán trong một
Decade).
Đáp ứng tần số được tính toán khi nguồn có tần số quét
từ tần số khởi đầu đến tần số kết thúc.
Nhấp chuột vào Apply để chấp nhận, sau đó nhấp Okđể
kết thúc cài đặt hoặc chọn chế độ phân tích khác.
- Để xác định đáp ứng quá độ của mạch (xác định dòng điện, điện
áp tại tất cả các điểm trong mạch theo thời gian) vào menu Pspice của Schematics,
chọn Edit Simulation Settings và xuất hiện hộp thoại Simulation Settings, nhấp
chuột chọn Analysis Tab trong khung Analysis Type và nhấp chuột vào Time
Domain (Transient) để cài đặt như sau:
Run to Time: định thời gian chạy mô phỏng.
Start saving data after: định thời điểm bắt đầu lưu trữ dữ
liệu phân tích.
Maximum step size: định bước phân tích.
Nhấp chuột vào Apply để chấp nhận, sau đó nhấp OK.
SỬ DỤNG ORCAD PSPICE > XV
2. Chạy Orcad Pspice.
- Sau khi cài đặt các chế độ phân tích và chạy mô phỏng. tên thanh
công cụ, chọn Pspice/Run (hoặc nhấn phím F11 từ bàn phím),
- Sau khi mô phỏng xong, Orcad Pspice sẽ được chạy tự động.
- Dựa vào Orcad Pspice để xem đáp ứng tần số hoặc quá độ tại tất
cả các điểm trong mạch.
- Sau khi chạy Orcad Pspice, sẽ xuất hiện đồ thị của những điểm đã
được đánh dấu trên mạch (đánh dấu bằng cách vào Menu Pspice của Schematics,
chọn markers, chọn tiếp Voltage Level).
- Để xem đồ thị của những điểm khác, trên thanh công cụ chọn
Trace/Add Trace, khi đó xuất hiện một danh sách các điểm trên mạch.
XVI | SỬ DỤNG ORCAD PSPICE
- Nhấn chọn bất kỳ điểm nào mà ta muốn xem trong hộp thoại
danh sách. Nhấp OK để chấp nhận.
- Để xác định giá trị tại một vị trí trên đồ thị, trên thanh công cụ,
chọn Cursor/Display, khi đó xuất hiện cửa sổ Probe Cursor.
- Sử dụng con trỏ của chuột xác định các giá trị trên đồ thị.
- Muốn xem các kết quả chi tiết khác, trên thanh công cụ chọn
View/Output File.
- Để xem các nút phân bố các linh kiện trong mạch, trên thanh
công cụ chọn Pspice/View Netlist.
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN > 1
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT
TRONG MẠCH ĐIỆN
Sau khi thí nghiệm mô phỏng bài này, học viên có thể:
- Kiểm chứng hai định luật Kirchoff;
- Kiểm chứng nguyên lý xếp chồng và định lý chuyển vị nguồn;
- Kiểm chứng định lý Thevenin - Norton;
1.1 ĐỊNH LUẬT PHÂN CHIA DÒNG ĐIỆN
1.1.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính toán các dòng điện I1 , I2 , I3 qua các nhánh rẽ trong mạch hình 1.1.
(Hình 1.1)
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
R2
3
R3
6
V16Vdc
0
IPRINT
R1
2
IPRINTIPRINT
2 | BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
1.1.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch hình 1.1; dùng IPRINT trong thư viện
SPECIAL.OLB để xác định dòng điện trong các nhánh.
b) Chọn chế độ phân tích Bias Point.
c) Chạy mô phỏng ghi kết quả vào bảng 1.1.
Bảng 1.1
I1 (A) I2 (A) I3 (A) I2/I3 R3/R2 Ghi chú
d) Nhận xét kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN > 3
1.2 NGUYÊN LÝ XẾP CHỒNG
1.2.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính toán các dòng điện I1, I2, I3 qua các nhánh rẽ trong mạch hình 1.2 với các
trường hợp:
(Hình 1.2)
Hai nguồn V1, V2 cùng tác động.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Giữ nguyên nguồn V1 và các thông số trong mạch, triệt tiêu nguồn V2.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
V28Vdc
IPRINT IPRINT
0
R3
3
R1
3
R2
6
V15Vdc
IPRINT
4 | BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Giữ nguyên nguồn V2 và các thông số trong mạch, triệt tiêu nguồn V1.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
1.2.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch như trên, dùng IPRINT trong thư viện
SPECIAL.OLB để xác định dòng điện trong các nhánh.
b) Chọn chế độ phân tích Bias Point cho ba trường hợp:
Hai nguồn V1, V2 cùng tác động.
Giữ nguyên nguồn V1 và các thông số trong mạch, triệt tiêu nguồn V2.
Giữ nguyên nguồn V2 và các thông số trong mạch, triệt tiêu nguồn V1.
c) Chạy mô phỏng ghi kết quả vào bảng 1.2.
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN > 5
Bảng 1.2
I1 (A) I2 (A) I3 (A) Ghi chú
Hai nguồn tác động
Nguồn V1 tác động
Nguồn V2 tác động
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
1.3 ĐỊNH LÝ CHUYỂN VỊ NGUỒN
1.3.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính toán các dòng điện I1, I2, I3, I4, I5, I6 qua các nhánh trong mạch điện hình
1.3a,b với các trường hợp:
I2
12Adc
I1
R1
0.25
I2 I3
IPRINT
V1
6Vdc
I4
I5
IPRINT
I6
IPRINT
R3
1
0
IPRINT
IPRINT
V2
2Vdc
I1
8Adc
R2
0.125
IPRINT
(Hình a)
6 | BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN
(Hình 1.3)
Phương pháp thông thường (hình 1.3a).
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
I2
IPRINT
I4
IPRINT
I6
I2
12Adc
IPRINT
I1
I3
IPRINTV4
2Vdc
I5
R2
0.125
V2
6Vdc
I1
8Adc
V3
2Vdc
0
IPRINTR3
1
IPRINT
(Hình b)
R1
0.25
V16Vdc
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN > 7
Phương pháp chuyển vị nguồn (hình 1.3b).
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
8 | BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN
1.3.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch như trên, dùng IPRINT trong thư viện
SPECIAL.OLB để xác định dòng điện trong các nhánh và vẽ mạch như hình
1.3a,b.
b) Chọn chế độ phân tích Bias Point cho hai trường hợp:
Phương pháp thông thường (hình a).
Phương pháp chuyển vị nguồn, chuyển vị hai nguồn áp V1 , V2 (hình b).
c) Chạy mô phỏng và ghi kết quả vào bảng 1.3.
Bảng 1.3
I1 (A) I2 (A) I3 (A) I4 (A) I5 (A) I6 (A) Ghi chú
Hình a
Hình b
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN > 9
1.4 ĐỊNH LÝ THEVENIN – NORTON
Một mạng một cửa bất kỳ đều có thể đưa về một mạch tương đương đơn giản
gồm:
Một nguồn áp mắc nối tiếp với trở kháng Z gọi là mạch tương đương Thevenin.
Nguồn áp này có giá trị bằng điện áp hở mạch của mạng một cửa và trở kháng Z có là
trở kháng nhìn vào cửa khi triệt tiêu tất cả các nguồn độc lập.
Một nguồn dòng mắc song song với trở kháng Z gọi là mạch tương đương Norton.
Nguồn dòng có giá trị bằng dòng điện ngắn mạch qua hai đầu mạng một cửa.
1.4.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính toán các đại lượng dòng điện và điện áp theo các giá trị biên độ, góc pha,
phần thực, phần ảo như mạch điện hình 1.4 a,b,c,d,e,f với các trường hợp:
a) Dùng phương pháp thông thường: tính toán điện áp ở hai đầu tải URtải và
dòng điện qua tải IRtải trong mạch điện hình 1.4a.
(Hình 1.4a)
V1 25Vac
ACPHASE = 90
b
IPRINT
0
a
L1
4
R1
3
R2
10
I1 4Aac
ACPHASE = 45
Rtaûi
5
10 | BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
b) Dùng mạch tương đương Thevenin–Norton: tính toán điện áp hở mạch Uhở
ở hai đầu (a-b) trong mạch điện hình 1.4b.
(Hình 1.4b)
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
L1
4
a
V1 25Vac
ACPHASE = 90
0
I1 4Aac
ACPHASE = 45
b
R1
3
R2
10
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN > 11
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
c) Dùng mạch tương đương Thevenin–Norton: tính toán dòng điện ngắn mạch
Ingắn ở hai đầu (a-b) trong mạch điện hình 1.4c.
(Hình 1.4c)
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
a
L1
4
V1 25Vac
ACPHASE = 90
0
I1 4Aac
ACPHASE = 45
IPRINT
b
R1
3
R2
10
12 | BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
d) Dùng mạch tương đương Thevenin–Norton: xác định trở kháng Thevenin
Zthevenin trong mạch điện hình 1.4d.
(Hình 1.4d)
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
a
0
b
I1
1Aac
L2
4
R1
3 R2
10
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN > 13
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
e) Xây dựng sơ đồ tương đương Norton và Thevenin, tính điện áp ở hai đầu
tải URtải và dòng điện qua tải IRtải trong mạch điện hình 1.4e và 1.4f.
Hình 1.4e: mạch Thevenin Hình 1.4f: mạch Norton
Mạch Thevenin.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
I=Ingan
ZT
0
I1
IPRINT
ZT
V1Rtai=5 Rtai=5V=Uho
IPRINT
0
14 | BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Mạch Norton.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN > 15
1.4.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện, dùng IPRINT và VPRINT trong
thư viện SPECIAL.OLB để xác định dòng điện, điện áp theo hai phương
pháp sau:
Phương pháp thông thường.
Phương pháp mạch tương đương Thevenin và mạch tương đương
Norton.
b) Giả sử = 1rad/s. Chọn chế độ phân tích AC với tần số bắt đầu bằng
0.159, tần số kết thúc bằng 0.159 và số điểm bằng 1.
c) Ghi các kết quả mô phỏng vào bảng 1.4.
Bảng 1.4
Đại lượng
cần đo
Biên độ
(MAG)
Góc pha
(PHASE)
Phần thực
(REAL)
Phần ảo
(IMAG)
Ghi chú
URtải Hình 1.4a
IRtải
Uhở Hình 1.4b
Ingắn Hình 1.4c
Zthevenin Hình 1.4d
A. Phương pháp thông thường.
Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 1.4a; dùng VPRINT và IPRINT để
xác định điện áp hai đầu URtải và dòng điện qua tải IRtải.
Chạy mô phỏng, ghi kết quả vào bảng 1.4.
B. Tìm dòng điện và điện áp trên tải dùng mạch tương đương
Thevenin – Norton.
a) Bỏ điện trở tải (Rtải), cho hai điểm a, b hở mạch hình 1.4b; xác định điện
áp hai đầu ab (Uhở) dùng VPRINT2. Chạy mô phỏng và ghi kết quả vào
bảng 1.4.
16 | BÀI 1: MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT TRONG MẠCH ĐIỆN
b) Cho hai điểm a, b ngắn mạch hình 1.4c; xác định dòng ngắn mạch Ingắn.
Chạy mô phỏng và ghi kết quả vào bảng 1.4.
c) Xác định trở kháng Thevenin: triệt tiêu tất cả các nguồn độc lập trong
mạch, cấp vào hai đầu a, b một nguồn dòng AC có biên độ 1A và góc pha
là 0o, xác định điện áp hai đầu a, b trong mạch điện hình 1.4d. Đây chính
là giá trị trở kháng ZT giữa hai điểm a, b; (vì ). Chạy mô phỏng và
ghi kết quả vào bảng 1.4.
d) Xây dựng sơ đồ tương đương Thevenin và Norton: mắc vào hai đầu a, b
của mạch tương đương Thevenin một điện trở tải có giá trị Rtải = 5. Xác
định các giá trị điện áp trên tải và dòng điện trong mạch điện hình 1.4e.
Ghi kết quả mô phỏng vào bảng 1.5.
e) Mắc vào hai đầu a, b của mạch tương đương Norton một điện trở tải có giá
trị Rtải = 5. Xác định các giá trị điện áp trên tải và dòng điện trong mạch
điện hình 1.4f. Ghi kết quả mô phỏng vào bảng 1.5.
Bảng 1.5
Mạch
mô phỏng
Đại lượng
cần đo
Biên độ
(MAG)
Góc pha
(PHASE)
Phần thực
(REAL)
Phần ảo
(IMAG)
Ghi chú
Thevenin URtải
Hình 1.4e IRtải
Norton URtải
Hình 1.4f IRtải
f) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
I
UZ
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA > 17
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC
CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY
CHIỀU BA PHA
Sau khi học xong bài này, học viên có thể:
- Nắm được các đại lượng về dòng điện, điện áp và góc pha trong hệ thống ba
pha với nguồn và tải đối xứng hoặc không đối xứng trong mạch mắc hình sao
hoặc tam giác.
2.1 NGUỐN ĐỐI XỨNG, TẢI ĐỐI XỨNG NỐI
HÌNH SAO.
2.1.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính toán các đại lượng dòng điện, điện áp theo các giá trị biên độ, góc pha,
theo mạch điện hình 2.1a.
(Hình 2.1a)
R2
20
V3 220Vac
ACPHASE = -240
R1
20
IPRINT
IPRINT
0
IPRINT
V2 220Vac
ACPHASE = -120
R3
20
V1 220Vac
ACPHASE = 0
18 | BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA > 19
2.1.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 2.1a.
b) Dùng VPRINT1, VPRINT2 và IPRINT lắp trong mạch để xác định điện áp và
dòng điện pha, điện áp giữa trung tính tải và trung tính nguồn, theo hai
trường hợp: trung tính tải nối và không nối với trung tính nguồn (sinh viên
tự vẽ mạch).
c) Chọn chế độ phân tích AC với tần số 50Hz, số điểm bằng 1. Chạy mô
phỏng và ghi kết quả vào bảng 2.1.
Bảng 2.1
Đại lượng
cần đo
Trung tính tải
không nối trung tính nguồn
Trung tính tải
nối trung tính nguồn
Biên độ Góc pha Biên độ Góc pha
UA
UN0
IA
IB
IC
I0
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
e) Thay nguồn Vac bằng nguồn Vsin như mạch điện hình 2.1b; chọn chế độ
Transient với thời gian khảo sát là 0.1s. Khảo sát và vẽ dạng sóng dòng
điện, điện áp trong mạch (khi trung tính tải không nối trung tính nguồn).
20 | BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA
(Hình 2.1b)
Dạng sóng điện áp khi tải đối xứng, đấu hình sao.
Dạng sóng dòng điện khi tải đối xứng, đấu hình sao.
V4
FREQ = 50VAMPL = 220VOFF = 0PHASE = 0
V6
FREQ = 50VAMPL = 220VOFF = 0PHASE = 120
R1
20
R2
20
0
R3
20
V5
FREQ = 50VAMPL = 220VOFF = 0PHASE = -120
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA > 21
2.2 NGUỒN ĐỐI XỨNG, TẢI KHÔNG ĐỐI
XỨNG NỐI SAO.
2.2.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính toán các đại lượng dòng điện, điện áp theo các giá trị biên độ, góc pha,
theo mạch điện hình 2.2.
(Hình 2.2a)
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
L1
301 2
V3
173VacACPHASE = 120
IPRINT
R3
30
V1
173VacACPHASE = 0
R2
30
IPRINT
R1
30
V2
173VacACPHASE = -120
R4
30
C1
0.0333
0
IPRINT
N
22 | BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA > 23
2.2.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 2.2a.
b) Lặp lại các bước mô phỏng như trong phần tải đối xứng. Vẽ mạch ứng với
hai trường hợp: trung tính tải nối và không nối với trung tính nguồn.
c) Chạy mô phỏng ghi kết quả vào bảng 2.2.
Bảng 2.2
Đại lượng
cần đo
Trung tính tải
không nối trung tính nguồn
Trung tính tải
nối trung tính nguồn
Biên độ Góc pha Biên độ Góc pha
UA
UB
UC
UN0
IA
IB
IC
I0
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
e) Thay nguồn Vac bằng nguồn Vsin như mạch điện hình 2.2b; chọn chế độ
Transient với thời gian khảo sát là 0.1s. Khảo sát và vẽ dạng sóng dòng
điện, điện áp trong mạch (khi trung tính tải không nối trung tính nguồn).
24 | BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA
(Hình 2.2b)
Dạng sóng điện áp khi tải không đối xứng, nối hình sao.
Dạng sóng dòng điện khi tải không đối xứng, nối hình sao.
L1
30
1 2
V1
FREQ = 50VAMPL = 173VOFF = 0PHASE = 0
0
R1
30
R3
30
V2
FREQ = 50VAMPL = 173VOFF = 0PHASE = -120
C1
3
V3
FREQ = 50VAMPL = 173VOFF = 0PHASE = 120
R4
30
R2
30
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA > 25
2.3 NGUỒN ĐỐI XỨNG, TẢI ĐỐI XỨNG NỐI
TAM GIÁC
2.3.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính toán các đại lượng dòng điện, điện áp theo các giá trị biên độ, góc pha,
theo mạch điện hình 2.3a.
(Hình 2.3a)
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
IPRINT
R1
2
R2
2
IPRINT
V2
10VacACPHASE = -120
0
V3
10VacACPHASE = 120
IPRINT
V1
10VacACPHASE = 0
R3
2
B
IPRINT
IPRINT
A
IPRINTC
26 | BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA > 27
2.3.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 2.3a.
b) Dùng VPRINT2 và IPRINT lắp trong mạch để xác định điện áp, dòng điện
dây và dòng điện pha.
c) Chọn chế độ phân tích AC với tần số 50Hz, số điểm bằng 1. Chạy mô
phỏng và ghi kết quả vào bảng 2.3.
Bảng 2.3
Đại lượng cần đo Biên độ Góc pha
UAB
UBC
UCA
IA
IB
IC
IAB
IBC
ICA
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
e) Thay nguồn Vac bằng nguồn Vsin như mạch điện hình 2.3b; chọn chế độ
Transient với thời gian khảo sát là 0.1s. Khảo sát và vẽ dạng sóng dòng
điện, điện áp trong mạch.
28 | BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA
(Hình 2.3b)
Dạng sóng điện áp khi tải đối xứng, nối tam giác.
Dạng sóng dòng điện khi tải đối xứng, nối tam giác.
A R3
2
V2
FREQ = 50VAMPL = 10VOFF = 0
V3
FREQ = 50VAMPL = 10VOFF = 0
C
B
0
R2
2
V1
FREQ = 50VAMPL = 10VOFF = 0 R1
2
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA > 29
2.4 NGUỒN ĐỐI XỨNG, TẢI KHÔNG ĐỐI
XỨNG NỐI TAM GIÁC.
2.4.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính toán các đại lượng dòng điện, điện áp theo các giá trị biên độ, góc pha,
theo mạch điện hình 2.4a.
(Hình 2.4a)
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
V2
10Vac
ACPHASE = -120
C1
0.5F
C
R2
2
L1
2H
A
V3
10Vac
ACPHASE = 120
R1
2
0
B
V1
10Vac
ACPHASE = 0
30 | BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA > 31
2.4.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 2.4a.
b) Lặp lại các bước mô phỏng như trong phần tải đối xứng nối tam giác.
c) Chạy mô phỏng ghi kết quả vào bảng 2.4.
Bảng 2.4
Đại lượng cần đo Biên độ Góc pha
UAB
UBC
UCA
IA
IB
IC
IAB
IBC
ICA
d) Nhận xét kết quả mô phỏng trong hai trường hợp.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
e) Thay nguồn Vac bằng nguồn Vsin như mạch điện hình 2.4b; chọn chế độ
Transient với thời gian khảo sát là 0.1s. Khảo sát và vẽ dạng sóng dòng
điện, điện áp trong mạch.
32 | BÀI 2: CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU BA PHA
(Hình 2.4b)
Dạng sóng điện áp khi tải không đối xứng, nối tam giác.
Dạng sóng dòng điện khi tải không đối xứng, nối tam giác.
V3
FREQ = 50VAMPL = 10VOFF = 0PHASE = 120
R1
2
0
C1
0.5F
V2
FREQ = 50VAMPL = 10VOFF = 0PHASE = -120
R2
2
L1
2H
1 2
V1
FREQ = 50VAMPL = 10VOFF = 0PHASE = 0
BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C > 33
BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN –
PHA TẦN CỦA MẠCH
CỘNG HƯỞNG, MẠCH
LỌC R-L-C
Sau khi học xong bài này, học viên có thể:
- Nắm được các thông số trong mạch khi cộng hưởng xảy ra, các đặc tuyến biên-
tần, pha tần, hệ số phẩm chất và xác định tần số cắt trong các mạch, giản đồ
Bode…
3.1 MẠCH CỘNG HƯỞNG
3.1.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Tính giá trị điện áp (đối với mạch cộng hưởng nối tiếp), dòng điện (đối với mạch
cộng hưởng song song) trên các phần tử R,L,C và xác định tần số cộng hưởng fo, hệ
số phẩm chất Q, trong các mạch điện hình 3.1a,b.
(Hình 3.1a)
R1
100V1
1Vac
0Vdc
0
C1
10u
L1
500m
1 2
34 | BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C
Mạch cộng hưởng nối tiếp (hình 3.1a).
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
(Hình 3.1b)
Mạch cộng hưởng song song (hình 3.1b).
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
R1
100
I1
0Adc
1AacL1
400m
1
2
C120u
0
BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C > 35
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
3.1.2 Phần mô phỏng.
A. Mạch cộng hưởng nối tiếp.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 3.1a.
b) Chọn chế độ phân tích AC, kiểu logarithmic (decade), tần số bắt đầu là
1Hz, tần số kết thúc là 10kHz, số điểm là 20. Đo điện áp trên các phần tử
R, L, C (giá trị biên độ và góc pha).
c) Chạy mô phỏng và vẽ các đặc tuyến biên tần, pha tần của UR, UL, UC. Từ
đó, xác định tần số cộng hưởng của nhánh trên đặc tuyến fo = ………………… Hz.
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
36 | BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C
e) Vẽ các đặc tuyến biên tần và pha tần của UR , UL , UC.
Đặc tuyến biên tần của UR , UL , UC.
Đặc tuyến pha tần của UR , UL , UC.
B. Mạch cộng hưởng song song.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 3.1b.
b) Chọn chế độ phân tích AC, kiểu logarithmic (decade), tần số bắt đầu là
10Hz, tần số kết thúc là 1kHz, số điểm là 20. Đo dòng điện trên các phần
tử R, L, C (biên độ và góc pha).
c) Chạy mô phỏng và vẽ các đặc tuyến biên tần, pha tần của IR, IL, IC. Từ đó,
xác định tần số cộng hưởng của nhánh fo = ………………… Hz.
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C > 37
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
e) Vẽ các đặc tuyến biên tần và pha tần của IR, IL, IC.
Đặc tuyến biên tần của IR , IL , IC.
Đặc tuyến pha tần của IR , IL , IC.
38 | BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C
3.2 MẠCH LỌC R-L-C.
3.2.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Xác định tần số cắt fc của mạch lọc thông thấp, mạch lọc thông cao trong mạch
điện hình 3.2a,b.
(Hình 3.2a)
Mạch lọc thông thấp (hình 3.2a).
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
(Hình 3.2b)
L1
1H
1
2
V11Vac
0
R1
100
R1
1k
C115u
V11Vac
0Vdc
0
BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C > 39
Mạch lọc thông cao (hình 3.2b).
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
3.2.2 Phần mô phỏng.
A. Mạch lọc thông thấp dùng R-C.
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 3.2a.
b) Chọn chế độ phân tích AC, kiểu logarithmic (decade), tần số bắt đầu là
1Hz, tần số kết thúc là 1kHz, số điểm là 20.
c) Chạy mô phỏng và vẽ đặc tuyến tần số của mạch R-C; từ đó xác định tần
số cắt từ giản đồ Bode fc = ………………… Hz.
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
40 | BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C
Đặc tuyến tần số của mạch R-C.
Thay nguồn Vac bằng nguồn Vsin như hình 3.2c. Chọn chế độ Transient với thời
gian khảo sát là 0.5s. Khảo sát và vẽ dạng sóng tín hiệu vào, ra trên tụ điện C1 của
mạch.
(Hình 3.2c)
Dạng sóng điện áp trên tụ C1.
C115u
R1
1kV2
FREQ = 10VAMPL = 5VOFF = 0
0
BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C > 41
B. Mạch lọc thông cao dùng R-L
a) Vẽ trong Orcad – Pspice sơ đồ mạch điện hình 3.2b.
b) Chọn chế độ phân tích AC, logarithmic, tần số bắt đầu là 1Hz, tần số
kết thúc là 20kHz, số điểm là 20.
c) Chạy mô phỏng và vẽ giản đồ Bode; từ đó xác định tần số cắt từ giản đồ
fc = ………………… Hz.
d) Nhận xét và so sánh kết quả tính toán với kết quả mô phỏng.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Giản đồ Bode.
42 | BÀI 3: ĐẶC TUYẾN BIÊN TẦN – PHA TẦN CỦA MẠCH CỘNG HƯỞNG, MẠCH LỌC R-L-C
Thay nguồn Vac bằng nguồn Vsin như hình 3.2d. Chọn chế độ Transient với
thời gian khảo sát là 0.5s. Khảo sát và vẽ dạng sóng tín hiệu vào, ra trên cuộn dây L1
của mạch.
(Hình 3.2d)
Dạng sóng điện áp trên cuộn dây L1.
e) Nhận xét độ dịch pha giữa tín hiệu vào và ra.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
V2
FREQ = 10VAMPL = 5VOFF = 0
R1
100
L1
1H
1
2
0
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH > 43
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ
TRONG MẠCH TUYẾN
TÍNH
Sau khi học xong bài này, học viên có thể:
- Nắm được các dạng sóng trong quá trình khảo sát quá độ cấp 1, cấp 2 trong
mạch gồm các phần tử R, L, C với các thời hằng tương ứng.
- Tùy theo sự tương quan giữa điện trở R của mạch và điện trở tới hạn Rth , ta
khảo sát các chế độ trong mạch quá độ.
4.1 MẠCH QUÁ ĐỘ CẤP MỘT R-C
4.1.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Xác định điện áp trên tụ C1 uc(t) và dòng điện trong mạch ic(t). Vẽ dạng sóng trên
tụ C1 ứng với hai trường hợp tụ C1=200F và C1=30F trong mạch điện hình 4.1a.
(Hình 4.1a)
0
R1
1k
C1
U1
TCLOSE = 0.11 2
V1
5Vdc
44 | BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH
Tụ điện C1 = 200F.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Tụ điện C1 = 30F.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH > 45
4.1.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad–Pspice sơ đồ mạch điện hình 4.1a ứng với các trường hợp:
C1 = 200F.
C1 = 30F.
b) Chọn chế độ Transient với thời gian khảo sát là 2s.
c) Chạy mô phỏng và vẽ các dạng sóng điện áp trên tụ C1; dòng điện trong
mạch ứng với hai trường hợp của tụ C1.
Tụ C1 = 200F.
Dạng sóng điện áp trên tụ.
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
46 | BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH
Tụ C1 = 30F.
Dạng sóng điện áp trên tụ.
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
Thay nguồn một chiều Vdc bằng nguồn xung vuông Vpulse với các thông số
trong mạch điện hình 4.1b. Chọn chế độ Transient, thời gian khảo sát là 2s. Khảo
sát và vẽ các dạng sóng điện áp trên tụ, dòng điện trong mạch ứng với trường hợp
trên của tụ C1.
(Hình 4.1b)
C1
R1
1kU1
TCLOSE = 0.11 2
V1TD = 0
TF = 0PW = 100mPER = 200m
V1 = 0
TR = 0
V2 = 5
0
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH > 47
Tụ C1 = 200F.
Dạng sóng điện áp trên tụ.
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
Tụ C1 = 30F.
Dạng sóng điện áp trên tụ.
48 | BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
d) Nhận xét các đồ thị và tính toán các hằng số thời gian của mạch.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
4.2 MẠCH QUÁ ĐỘ CẤP HAI R-L-C
4.2.1 Phần chuẩn bị ở nhà.
Xác định điện áp trên tụ C1 uc(t) và dòng điện trong mạch ic(t). Vẽ dạng sóng trên
tụ C1 ứng với các trường hợp điện trở R1=80, R1=Rth và R1=0,4 trong mạch điện
hình 4.2a.
(Hình 4.2a)
R1
L1
10m
K1
TCLOSE = 50m
1 2 C1
1m
V15Vdc
0
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH > 49
Điện trở R1 = 80.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Điện trở R1 = Rth = ………………… .
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
50 | BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Điện trở R1 = 0,4.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
4.2.2 Phần mô phỏng.
a) Vẽ trong Orcad–Pspice sơ đồ mạch điện hình 4.2a ứng với các trường hợp:
Chế độ không dao động R1 = 80.
Chế độ tới hạn R1 = Rth = ………………… .
Chế độ dao động R1 = 0.4.
b) Chọn chế độ Transient, thời gian khảo sát là 1s.
c) Chạy mô phỏng và vẽ dạng sóng điện áp trên tụ C1, dòng điện trong mạch
với các trường hợp trên.
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH > 51
Chế độ không dao động R1 = 80.
Dạng sóng điện áp trên tụ.
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
Chế độ tới hạn R1 = Rth = ………………… .
Dạng sóng điện áp trên tụ.
52 | BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
Chế độ dao động R1 = 0.4.
Dạng sóng điện áp trên tụ.
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH > 53
d) Nhận xét các đồ thị và tính toán các hằng số thời gian của mạch.
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Thay nguồn một chiều Vdc bằng nguồn xung vuông Vpulse với các thông số
trong mạch điện hình 4.2b.
Chọn chế độ Transient, thời gian chạy là 100s. Khảo sát và vẽ các dạng sóng
điện áp trên tụ C1, dòng điện trong mạch ứng với các trường hợp:
Chế độ không dao động R1 = 20.
Chế độ tới hạn R1 = Rth = ………………… .
Chế độ dao động R1 = 0.4.
(Hình 4.2b)
0
V1TD = 0
TF = 0PW = 3PER = 6
V1 = 0
TR = 0
V2 = 2 L1
4
1
2
C1
1
R1
U1
TCLOSE = 21 2
54 | BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH
Chế độ không dao động R1 = 20.
Dạng sóng điện áp trên tụ.
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
Chế độ tới hạn R1 = Rth= ………………… .
Dạng sóng điện áp trên tụ.
BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH > 55
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
Chế độ dao động R1 = 0.4.
Dạng sóng điện áp trên tụ.
Dạng sóng dòng điện trong mạch.
56 | BÀI 4: QUÁ TRÌNH QUÁ ĐỘ TRONG MẠCH TUYẾN TÍNH
e) Nhận xét các đồ thị.
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................