AYLIK EDEBYAT - KLTR DERGS KI - BAHAR 2DD5

hilmi yavuz kenan saraliolu

yaar bedri hayrettin orhanolu

alphan akgl ali ivril

m. fatih kanter serkan trk

kadir aydemir emrah p.

mehmet solak serkan zer

baki ayhan t. c. hseyin dz temel karata ahmet doan

ali osman durmu yiit yavuz

dursun ahin arzu alkan

gamze erkvan levent ceylan duygu sekin

hamza mit kadolu bahar cankurt

murat ergin yekta irin

didem gamze erdin hakan smer ercan ylmaz

alar karaca

her zaman bir baka tfdrt vardr'

ada edebiyat - kltr

"her zaman bir baka ada vardr..."

ISSN 1304-6160

ayda bir kar k - bahar 2005

sahibi serkan trk

yaz ileri mdr aye eren

yayn ynetmeni ercan ylmaz

yayn danman arzu alkan

kapak ve sayfa tasarm gamze erkvan

yazma adresi p.k. 203 trabzon

iletiim 0551 967 61 93

e-posta ada_nil@yahoo.com

kapak resmi picasso

dizgi - bask eser ofset matbaaclk

tel: (0462) 321 53 38 trabzon

ada ticari amal bir dergi deildir. yaynlanan yazlarn sorumluluu yazarna aittir,

gnderilen yazlar iade edilmez.

ada ad kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.

ada 3 / hilmi yavuz

rilkc, h evet, dim

4 / kenan sartaliolu

kuzgun gazeli

5 / yaar bedri

lm ve atlas

6 / hayrettin orhanolu ilk korku

7/ alphan akgl

huruf iirler'de bir grsel gsterge olarak "h"

12 / ali ivril

srgl kilit

13 / m. fatih kanter

turgut uyar'n "uzak kaderler iin" adl iiri

zerine bir zmleme denemesi

18 / serkan trk

rzgarl sokaklar

20 / kadir aydemir

deniz fenerinde

22 / emrah p.

nil ve rah

23 / mehmet solak

bir ses dsn diye

24 / serkan zer

ada

25 / baki ayhan t.

"soylu"luktan ve "yeni"likten ne anlyorum?

30 / hseyin dz

'ezel ktibi'

31 / temel karata

yzba w. dalarnda

34 / ahmet doan

eyh glib'in "dt" redifli gazelindeki

imgeler zerinde

40 / ati osman durmu

satan / angelus

42 / alphan akgl

m gibi gne - abdal

43 / yiit yavuz

baskya girmek

4 6 / dursun ahin

edep y y!

48 / arzu alkan

"ekirdeksiz bir elma gibiyim kendime artk."

50 / gamze erkvan

ar

5 4 / levent ceylan

arkc lmek zorunda

56 / duygu sekin

atein olu karanl amlarken

58 / hamza mit kadolu

hislendi ayrlk

5 9 / baharcankurt

siyah

62 / murat ergin

gece... hopper ve ben

6 4 / yekta irin

an'n metafizik tahayyl - 1

6 6 / didem gamze erdin frankenstein ve dorian gray'in portresi'nde yaratan

yaratlan ilikisi

blm II. yaratnn ardndaki drtler

70 / hakan smer

glge

71 / ercan ylmaz

tebih hatas

72 / alar karaca

krlan evrenin sakinleri

83 / mustafa frat

lisn- haf

'her zaman bir baka ada vardr.' diy-

erek baladmz yolculuk, 'her zaman bir

baka ada var [mdr]?' sorusuna kadar

gtrd bizi.

bolukta bir nilfer gibi bir atk, bir sol-

duk bu 'arada', yaz'nn kara ormanlarnda

kaybolduk, seyrettiimiz suda yittirdik sure-

timizi. imgelere kurban ettik kendimizi.

kh pusula oldu ada, kh seyir defteri...

kh karaya oturdu, kh vurgun yedi...

'her zaman bir baka ada var [myd]',

yoksa ada sadece bizim vehmimizden mi

ibaretti?

tm bu olup bitenler srasnda grdk

ki, ada, bizim tahmin ettiimizin de stnde

bir yerde duruyor.

imdi 'geni zamanlar' umuyoruz ada

iin...

ada, sessiz ve mtevekkil yolculuuna

devam ediyor, bu saymzla bir ylmz doldu-

ruyoruz. dncelerimizi ne kertede gerek-

letirebildik bilemiyoruz ama dn olduu gibi

bugn de 'kendi gk kubbemiz' de bir 'ho

sd' brakmak iindir tm gayretimiz.

bahar saymzn dosyas 'mektup', yaz

saymzn ise 'abdulhak inasi hisar' olacaktr.

gen, temiz ve mazinin rahle-i tedrisin-

den geen bir edebiyat iin 'her zaman bir

baka ada vardr.'

czd

fatih kanter

rr

TURGUT UYAR IN

"UZAK KADERLER

Turgut Uyar'm iir yaamnn temelini kin-ci Yeni Dnemi oluturur. Birinci yeni iirinin ar-dndan, oluan iir alanndaki boluu yeni bir i-ir anlay olan kinci Yeni dolduracaktr. Yenilie

/N" ADLI R

ZERNE BR

ZMLEME

DENEMES ak bir yaps olan Turgut Uyar da bu hareketin ncleri arasndadr. kinci Yeni, Uyar'm iir dnyasn ekillendiren, imaj dnyas-n zenginletiren bir edebi hareket olmutur. Bu edebi hareketin temelinde ise "Va-roluuluk" felsefesi yatmaktadr. "Varoluuluk" akmnn ilkelerini kinci Yeniciler iirlerine birebir uygulamlardr. "Ritter'e gre varouluk "kklerinden kopmu gel-mi (...), temelini yitirmi, gemie tarihe gvenini kaybetmi (...), toplumda yaban-clam (...), mutsuz, huzursuz insan varln dile getiren bir felsefedir."(Sartre 1993; 10) te bu yabanclam, mutsuz ve huzursuz insann somut bir ekilde iire yansmas kinci Yeni Hareketi ile gerekleecektir.

Bir airin iirindeki anlam ve imaj dnyasn oluturan en nemli etmen-lerden birisi yetitii muhit ve dnem, edebi hareket ve yaam tarzdr. maj, Ra-mazan Korkmaz'n tanm ile "gerekliin kaba ve ihlal edici kuatmasndan sklan ruhun; sonsuz, snrsz ve akn olana almasdr." (Korkmaz 2002;274) Szcklerin arka planndaki anlamlan imajn deerlendirilme aamasnda nem kazanr. Bu an-lamlar bizi farkl arm deerleriyle babaa brakacaktr.

Turgut Uyar, "Uzak Kaderler in" adl iirinde toplumda kendisi gibi yaa-yan ama kendine uzak olan insanlarn i huzursuzluklarna ortak olmak amacnda-dr. iirin baln oluturan "Uzak Kaderler" tamlamas bu bakmdan nemlidir.

majlann hem tanmlamas hem de tasnifi noktasnda belirli bir kriter yoktur. Szcklerin duyusal ve anmsal deerlerini esas almak bir yol olabilecei gibi anm deerlerinin ynlendirdii temalar bakmndan da incelemek mmkndr. (zcan 2003; 120) Turgut Uyar'm Uzak Kaderler in adl iirdeki imajlar "tema" olarak snflandrmak gerekirse ka, karamsarlk ve lm imajlarn n plana ka-caktr.

1 - Ka imajlar Bunalan insann i skntlaryla beraber her zaman dncesini istila eden ka-

fikri bu iirde ana tema konumundadr. Trk iirinde Servet-i Fnun'dan bala-yarak Ahmet Haim'in imaj dnyasnda da nemli bir unsur olan bu imaj, Uyar'n da ortak sorunu olmutur. Servet-i Fnncularn Yeni Zelanda'ya kama fikirleri, Tevfik Fikret'in ehirden uzak tabiatla iie kat "Aiyn- dil"i, Haim'in zle-mini kurduu "O Beldesi", Turgut Uyar'da yalnzca belirsiz bir hayal lkesi olarak karmza kar;

"Bir gn, bir yamurla garip garip

13

oluu ocuu terk edeceim Bir sevgiyle doymayacak kalbim, arladm

Alp bam gideceim." Ondaki bu belirsizlik ve kama duygusu iirin henz ilk cmlesindeki belirli olma-

yan "birgn" ibaresiyle balar. inde dt bunalmdan kamak, i huzura erimek ama-cyla alp bam gideceim" diyen air, nereye gideceini bilmemektedir.

iirin atsn oluturan "bir gn alp bam gideceim "ibaresi, insann iinden ge-len duygularn, yapmak isteyip de yapamad eylemin da yansmas olarak karmza -karr. Fakat bu eylemin iinde barndrd olanakszlk bile "belirsizlik sfatlar" kullanla-rak gzler nne serilir.

"Alp bam gideceim" cmlesi iirdeki ayn yerde istee veya karamsar tabloya ilintili bir ekilde verilmitir:

1 - Bir sevgiyle doymayacak kalbim Alp bam gideceim

2 - Smscak sevgilere muhtacm Alp bam gideceim

3 - Uultulu bir sarholuk iinde, yllar iin Alp bam gideceim

Yukanda grld gibi balant noktasnda da bir aray ve huzursuzluk sz konusudur. airin zellikle "sevgiye muhta" oluu ve "yllar iin"de aradn bulamama-s bu kan hazrlaycs konumundadr. zellikle "Bir define kanr gibi kayalardan, Ademden beri Smscak sevgilere muhtacm" dizeleri insanolunun yaratld ya da dn-yaya brakld andan itibaren sevgisiz kald dncesini artrmaktadr. Bu dnce ise varoluuluk felsefesi ile yakndan ilikilidir. Arad sevgiyi bulamayan, var olan da yetersiz bulan air k kamakta grmektedir. Ka sorunu topluma ve kendine yaban-claan insan bir hastalk nbeti gibi yakalamaktadr. uurun derinliklerinde kendine ve ya-ad evreye yabanclaan insan, iindeki bunalml halin zmn kama isteiyle bas-trmak ister. nsann varoluundaki sorumluluk duygusundan istei,ruhun kanatlanp zgr olma isteiyle birleir.

"oluu ocua terk edeceim" dizesinde air geleneksel bir sylem ierisinde olmakla birlikte, kendi dndaki in-

sanlarn kaderlerini ahsnda yaamak gibi kutsal bir grev uruna "oluu ocuu terk edeceim" demektedir.

kinci Yeni iirinde evreden ka temi ana unsurlardan biri olmakla birlikte bunu "douran toplumsal ya da bireysel sebeplere, koullara inilmez. stelik felsefi kkleri de aa vurulmaz." (Bezirci 1996; 35) Uzak Kaderler in iirinde ka teminin altnda mut-suzluun verdii bunalm ve mutlulua olan zlem yatmaktadr.

2- Karamsarlk imajlar Varoluu felsefede insann dnyaya braklm, mutsuz, bunaltl bir hali sz konu-

sudur. Uyar'n iirinde de bu bedbin ruh hali kendi gstermektedir. O, her eyden nce iindeki huzursuzluu btn insanlann yaadn anlatmann peindedir. 20. y.y.da, hzl ve uursuz makinelemenin insan, hegomanyas altna ald bir dnyada bunalm bir kanl-mazdr. "nsan gitgide ilettii makinenin egemenlii altna giriyor. zn, benliini, bilin-cini, kiiliini gnden gne yitiriyor." (Sartre 1993; 10)

Uyar, Uzak Kaderler in adl iirinde, dnyaya braklm bireyin umutsuzluunu

14

bedbin bir havada u ekilde yanstr; "Asr yirminci asrdr, amenna Bir yanmda sevgilerim,bir yanmda sancm Neon lambalar bsbtn karartr gecemizi Uzaklar daha uzaklar Bir define karr gibi kayalardan, Ademden beri Smscak sevgilere muhtacn" "Yirminci asr" ibaresinin bu iirde kullanlmas tesadfi deildir. Yukarda belirtti-

imiz gibi yirminci asr dnyada makinelemenin ve savalarn, insanlar benliinden uzak-latrd bir bunalt dnemidir. air de bu sylemiyle bireyin iinde bulunduu yzyldan dolay umutsuzluunu dile getirir. Yirminci asrn insan bir kaos ve ikilem iinde brakt-n ise "bir yanmda sevgilerim bir yanmda sancm" ibaresinde bulmak mmkndr. in-de her zaman ztlklar barndran insan, d dnyada da bu ikilem arasnda sktrlm ve bunalmtr. air insann yaad dneme olan yabanclamasn ise "Neon lambalar bs-btn karartr gecemizi" dizesinde vurgular. Neon lambalar burada geceyi aydnlatmak ama-cyla deil karatmak amacyla kullanlmtr. air bu dizede de yine tezattan ve bireyin iinde bulunduu olumsuz ruh halinden bahsetmektedir. Bu dizenin tm gz nne aln-dnda bir karamsarlk imaj ile karlarz.

air, ayrca neon lambalar ibaresini kullanarak 20. y.y.daki savalar ve neon gaz ile yaplan bombalar ile bir balant kurar. zellikle bu yzyldaki II. Dnya savana gn-dermelerde bulunur.

nsanlarn yaamlarndaki ferdi zdraplann daha ok n plana karmak isteyen a-ir, karamsarla ynelik imajlar sklkla kullanr.

"Belimi bir lk al sarsn, mavi Hznl bir serencamn ardndan, arksz Ryalarm unutulmu bir handa pes desin Grm geirmi bir ift duygulu dudak karsnda Kendi kendine ekilmez oluyor mrm Her insann ayr ayr yaayabilsem kaderimde."

Yukardaki dizelerde air, karamsar bir tablo oluturmak ve bunu hznl bir ekil-de gstermek amacyla arka arkaya imajlar sralar. Dokunma duygusuna ait olan "lk" szc somut bir kavram olan "al" szc ile birlikte kullanlmtr. nsann muhayyi-lesinde lk al tamlamas hemen bir "rzgar" imajnn olumasn salar. Ama bu rzgar, "lk" sfatyla nitelendirilmitir. Bu nedenle daha yumuak ve hznl bir hava oluturul-mutur.

Yine ayn dizelerde yer alan "mavi hznl bir serencam" da zgn bir imajdr. Gnlk dilde kullanlan mavi rengi, hzn ve serencam gibi soyut iki kavramn nnde yer alr. Serencam; gelecek, akbet, son anlamndadr. air kelimenin dier anlamlan yeri-ne "hznl bir serencam" szcn seerek imaj sradan olmaktan karr. Mavi, gk-yzn, sonsuzluu ve enginlii artrmaktadr. Hznl bir son ile sonsuzluu art-ran mavi szcnn bir arada kullanlmas "sregiden bir hzn" imaj oluturmutur.

air ayn hzn tablosunu "arksz rzgarlar" tamlamasyla devam ettirir. ark ve rya kelimeleri gnlk dilde iki farkl kavramdr. air bu iki kavram gnlk dilin statik yapsndan kurtarmak ve bu kelimelere farkl manalar yklemek iin birbiri ardnca hzn kokan imajlar sralar. Ryalann arksz olmas insan yaamnn renksiz, dingin ve nee-siz olduunun bir gstergesidir. Ryalarnda bile arksz yaayan bir insann, gerek yaa-

15

m elbette ki daha karamsar ve daha mitsizdir. Bu nedenle air "arksz ryalarm" tam-lamasnn hemen ardndan "unutulmu bir handa pes desin / grm geirmi bir ift duy-gulu dudak karsnda " ibaresini kullanr.

Burada yine "arksz ryalarn" insana ait olan bir vasfla donatlmas dikkat eki-cidir. "arksz ryalarm pes desin". Pes demek, hayrete dmek, armak anlamndadr. Gnlk dilde insana ait olan bu zellik, iirde rya gibi soyut bir kavrama yklenmitir.

arksz rya ibaresinde kullanlan rya imaj, insann sadece uyku halinde grdk-leri deildir. Burada "rya"dan kastedilen, insann yaamndaki hayalleri ve gelecee ait umutlandr. air bu umutlan ve hayalleri, "arksz" sfatyla nitelendirerek aslnda umut-suzluklann dile getirir. Bylelikle iitme duyusuna ait olan ark szc ile grme du-yusuna dayal olan rya szcn gelenekselin dnda bir anlatmla kullanmtr.

Ayn dizenin devamndaki "grm geirmi bir ift duygulu dudak" ifadesinde ha-yatn anlamn, derdini eken hznl bir insan imaj izilmitir. "Grm geirmi" deyi-mi, hayatn skntlann bilen, ya kemale ermi, olgun kiiler iin kullanlr. air, bu de-yimi bir ift duygulu dudak tamlamasyla birletirerek insandan ok onun dudaklanna y-nelmitir. Bu ynelme "sz"n nemini gzler nne sermektedir. air bu tamlama ile yi-ne allmam bir imaj grubu oluturmutur.

Turgut Uyar, iinde duyduu mutsuzluu ve hzn btn insanlarla paylamak pe-indedir. Bu nedenle "her insann ayn ayn yaabilsem kaderinde" ibaresini kullanr. nsan-lann tm aclann kendi yreinde ve ruhunda hissetmek isteyen air, bu hzn u imaj-larla tablolatnr.

"Diyar gurbette kanl bir ak Bahtsz bir ocukluk uzak kylerin birinde En uzak beyazlar En yakn ikindilerde,duygulu Ve bir sahil meyhanesinde bir akam ip iip alasam" Uyar, uzaktaki insanlan hayal ederken onlann hep mutsuz yanlann n plana ka-

nr. "Kanl bir ak" ve "bahtsz bir ocukluk" imajlan bunun gstergesidir. Kan ve ak gi-bi biri somut dieri soyut bir szc bir arada kullanrkenjnsann ruhuna ynelmitir. Kan szc kavram olarak acy, lm, hzn antrmaktadr. Byle bir arm deeri ak ile birlikte kullanlmas edebiyatmzda oka grlr. Bu nedenle bu imaj gelenekseldir.

Yine "bahtsz bir ocukluk" imaj da ska tekrar edilen imajlardandr. iirin gene-linde umutsuzluu ve karamsarl konu edinen air, tm insanlann aclanna ortak olmak amacndadr.

3 - lm imajlar Bu iirde imajlann anm deerleri gz nne alndnda uzak bir ihtimal olarak

"lm" temi de dnlebilir. airin yaad yeri ve kaderini terk etme istei bizde lm hissini uyandrmaktadr. iirin hemen banda yer alan ve ara blmlerde leitmotif olarak kullanlan "alp bam gideceim" ibaresi bunun en gzel gstergesidir.

iirde lm antran imajlar genelde son blmde younlatnlmtr; "Bir gn,bir parkta otururken,biliyorum Bir el yamurla dokunacak omuzuma Bir ift gz, bir davet, bir kalp oluu ocuu terk edeceim"

16

Dizeleri "lme davet"i imleyen imajlardr. nsan bir gn leceinin farkndadr. Fa-kat bu "bir gn" belirsizlik arz eder. Bu yann da olabilir imdi de uzak gelecekte de. a-ir bu durumu ruhunda hissetmekte ve belirsizlik sfatlaryla bu gn zihnen yaamaktadr.

Yukardaki dizelerde grlen "bir ift gz, bir davet, bir kalp" tamlamalanyla "terk etmek" arasnda balant kurulmutur. Bu balant ilk anlam olarak "ka" imaj olarak grnse de arkasnda duran anlam "lm" imgesini artrr.

Yukardaki dizelerde "terk etmek" eylemine bal olarak verilen, "bir el yamurla dokunacak omuzuma", "bir ift gz", "bir davet" ,"bir kalp" eleriyle balanmtr. Bu eler ise duyusal imajlardr. Dokunma duyusu ve grme duyusuna bal olan bu imajlar, ayn zamanda, hayali bir karakter olumasn salamaktadr.

iirin daha sonraki blmnde ise grme eylemi zihni bir tablo eklinde betimlen-mitir.

Yapraklar dklecek, iekler solacak Bir sonbahar, bir sabah ve bir yamur olacak Toprak ve insan kokularyla Uultu bir sarholuk iinde, ydlar iin Bam alp gideceim Yapraklarn dklmesi, ieklerin solmas, sonbahar, sabah ve yamur kavranlan

grsel imajlardr. air bu grsellikten faydalanarak bir sonbahar tasviri yapar. Geleneksel bir sylem niteliindeki bu imajlar "kokuya" ve "hissetmeye" dayal olan "toprak ve in-san kokulan" ile "uultulu bir sarholuk" imajlan izler. Yine bu imajlar da "gitmek" ey-lemi ile bir "ka" imler. Bu ka var olan bir dnyadan yani yaanlan andan yoklu-a,bolua,lme dorudur.

Sonu olarak, Turgut Uyar'n "Uzak Kaderler in" adl iirinde genel olarak ka, karamsarlk ve lm imaj temalar yer almaktadr. Uyar'n iinde bulunduu edebi toplu-luk ve yaam tarz gz nnde bulundurulursa iirdeki karamsar tablo anlayla karlana-bilir. Genellikle duygusal imajlann n plana kt bu iirde air, hem geleneksel hem de zgn imajlan kullanmtr. Bu imajlar olutururken renk, ses ve his genini iire yer-letirmitir.

Kaynaklar Bezirci, Asm (1996), kinci Yeni Olay, Evrensel Basm Yayn, stanbul Korkmaz, Ramazan (2002), Cahit Stk Taranc, Aka Yay., Ankara zcan, Tark (2003), "iir Sanatnda majn Yeri-nemi ve Bunun Cemal Sreya'mn iir Dnyasna

Uygulanmas", Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.13, S . l , s.115-136 Sartre, J. P. (1999), Varoluuluk (ev. Asm Bezirci), Say Yay., stanbul

17

ada 4ada 5ada 6ada 7ada 8ada 1ada 2ada 3ada 4