80 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

er tarih bir yknn bir balangc olmas gerekseydi,savalarda modern propaganda yklerinin kkenleri enazndan 1622 ylnn Ocak ayna dek uzanrd. Bu ayda Papa 15.

Gregory Bohemya, Alsas ve Filistindeki din savalardaki songelimeleri renerek durumun silhl gle kontrol edilmesi iin okge kalndna karar verdi. Protestan Reformunun etkilerini bertarafedebilecek yeni metotlara ihtiya vard. Bu nedenle Papa: Katolikinancnn barl propagandasn gerekletirecek kalc bir rgtngerekli olduu, ynndeki fikrini aklad. 22 Haziranda da RomaKatolik Kilisesinin yeni dnyaya inanc tayacak ve onu eskinin iindegelitirip glendirecek resm organ olan Sacra Congregatio dePropaganda Fide oluturuldu. Bylece ilk kez kamuoyunu etkilemekzere fikirlerin sistemli ekilde dalmasn salayacak resm bir propa-ganda rgt kurulmu oluyordu.1 Oxford szlnde George Seldeseatfla: Avrupada kullanlan ekliyle propaganda szc, Amerikadakullanld gibi kt bir anlam tamamaktadr. denilmektedir. Buolduka artcdr; zira Terance Qualter, Gregorynin plnn grn-meyen mirasnn propaganda szcne Papalk tarafndan Katoliklikinancnn yaylmas iin oluturulan kampanyada, Gney Katolik toprak-larnda olumlu anlamlar yklenirken, Kuzey Protestan lkelerinde ktyan anlamlar yklendiini belirtmektedir.2

PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNCYZYILIN LK YARISINDA FKRLERNFKRLERLE SAVAI

Lynette FINCH*

Propaganda is a crucial part of contemporary wars. As a meansof leading an operation against enemy and friend, the psycho-logical propaganda is dealt in this essay in a detailed way. Aftergiving a definition of the subject, the author discusses the sub-ject by the help of different examples.

* Bu makale Armed Forces & Society dergisinin Cilt 26, Say 3, Bahar 2000 saysndaki ngilizce orjinalindenRengin Gn tarafndan evrilmitir.

1 Terence H. Qualter, Propaganda and Psychological Warfare (New York: Random House, 1962), ss. 3-4.2 Qualter, Propaganda and Psychological, s. 4.

E

Avrasya Dosyas, stihbarat zel, Yaz 2002, Cilt: 8, Say: 2, ss. 80-99.

81AVRASYA DOSYASI

Propaganda: Szce Yklenenler

19. Yzyln ortalarndan kinci Dnya Savana dek savata pro-paganday asl ngilizler ve Amerikallar kullanmtr; ve her ikisi deszce kt bir anlam yklemilerdir. 1927 ylnda Amerikal siyasetbilimci Harold Lasswellin bu popler negatif anlam tersine evirecekbir alma yaymlamasna dek, anlam algland gibi kalmtr. Lass-wellin Birinci Dnya Savanda Propaganda Teknikleri almas ge-ni bir etki alan bulmutur. Bunun nedeni propagandann ana unsur-larn ele almas, modern kampanyalar iin ak ve anlalr metotlariermesi ve Propaganda Bakan olan Joseph Goebbelsin kendisini bukonuda olduka mehur etmesidir. Hem Lasswelin almas hem debir dier Amerikal siyaset bilimci Leonard Doobun Propaganda: Psi-kolojisi ve Teknii adl almalar Almanyada 1930lu yllarda dikkat-le okunmu ve uygulanmtr.3 Lasswellin almas sava srasndapropagandann ne sinsi ve hilekr, ne de uursuz olmadn anlatanilk esas Amerikan almasdr. Ona gre, propaganda kalcdr; mo-dern asker savalarn ve modern hayatn dier alanlarnn da vazge-ilmez bir unsurudur. Lasswelle gre, propaganda bir meslek hlinegelmitir. Modern dnya zihinleri ya da zihinlerdeki kalplar kendi is-tekleri dorultusunda deitirmeye almakla uraan insanlarla do-ludur. Hkmetlerin de artan bir ivme ile yardm ve tavsiye alma ko-nusunda profesyonel propaganda uzmanlarna gvenme eilimindeolmalar beklenmektedir.4 Lasswell propaganday: seeneklerin vedavranlarn dier koullar deitirmek yerine, sosyal fikirler ileri s-rlerek dorudan maniplasyon yoluyla ynetilmesi, eklinde tanm-lamtr.5 Bu da madd artlar deitirmeksizin durumun genel algla-nnn deitirilmesi demektir. Lasswell zellikle Amerika artlarndnerek: propaganda szc pek ok zihinde kt bir anlamlanlamaktadr. demitir.6 Bu Amerikan ya da ngiliz hkmetlerininpropaganday modern savan bir arac olarak aka kullanmak iste-melerinden yllar nce olumutur; aslnda bu durum en iyi ekildekinci Dnya Savanda meydana gelmitir. ngiliz gazeteci BeatriceLeedse gre Rusyann Almanyaya sava at anda propagandaszc de ittifak kuvvetleri memurlarnca kabul edilebilir hle gel-mitir. Memurlarn zihinlerinde propaganda aralarnn resmyeti ile

3 Arthur Upham Pope, German Psychological Warfare, Ladislas Farago (der.), German PsychologicalWarfare, (New York: G. P. Putnams Sons, 1942) iinde, s. x.

4 Harold D. Lasswell, Propaganda Technique in World War, (Cambridge, MA: The M.I.T. Press, 1971), s. 34.5 Lasswell, Propaganda Technique, s. 9.6 Lasswell, Propaganda Technique, s. 2.

82 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

daha nce kullanldklarnda, yolatklar arasnda bir karmaaolumu, propaganda szc-nn kullanlmas bile silh kulla-nm gibi alglanmtr.7

Her iki Dnya Sava son-rasnda da demokrasilerde bilgikaynaklarn salayan halklarnparalanmas yaanmtr. Pasifik

Savann bitiminin sadece yl ardndan Ralph Block bir kez daha:Amerika Birleik Devletlerinde eitim ve bilgi iyiydi; propaganda isekt, demektedir.8 ABD ile SSCB arasndaki tansiyonun SoukSavata artmasyla birlikte propaganda yeniden demokrasi dman-larnca idare edilen bir hareket tarz olarak tartlmaya balanmtr.Gemiini aklamak bile kkenlerini incelemeyi gerektirir. rnein,Nazilerin, Amerika ve ngilterenin Birinci Dnya Savanda izledikleripropaganda metodolojisini alp aynen kinci Dnya Savandakopyalayp uygulamalarn, Robert E. Summers Souk SavaDnemine ait makaleleri toplad kitabnda: Naziler psikolojikteknikleri kullanm ve 1941 ylna dek bu tekniklerle amalarnaulamlardr. diyerek aklamaktadr.9 Souk Sava Dnemi BakanHarry Truman Amerikan propagandasnn en nemlisavunucularndandr ve propaganda ile gerei birbirindenayrmak gerektiini belirtir. Ona gre, propaganda bu atmadaKomnistlerin sahip olduu en nemli silhtr. Hile, gerei arptmave yalanlar Komnistler tarafndan sistemli ve kastl bir ekilde kul-lanlan politika unsurlardr. Dier yandan gerek, Komnist total-iterliin yayld her yerde Amerikann zgrlk ve demokrasi konu-larnda drst bilgi aktarm yoluyla onu bertaraf etme aracdr.10

1948 Bilgi ve Eitim Deiimi Yasas ile Amerikan yanls, propagan-da szcn hi kullanmayan ve dnyaya demokratik etkiyi yaymayhedefleyen bir propaganda a olan Amerikann Sesi radyosu kurul-mutur.

Birinci Dnya Savann hemen ardndan SSCB, Almanya, ABD vengiltere, sosyal bilimlerin greceli yeni bilimi olan psikolojinin

Rusyann Almanyayasava at anda

propaganda szc deittifak kuvvetleri

memurlarnca kabuledilebilir hle

gelmitir

7 Beatrice Leeds, How Firm is the Atlantic Handclasp, Horizon, 26 ubat 1942, s. 88.8 Ralph Block, Propaganda and the Free Societ, Public Opinion Quarterly, K 1948-1949, ss. 676-86.9 Robert E. Summers, Americas Weapons of Psychological Warfare, New York: Arno Press, 1972, s. 11.10 Harry S. Truman, Fight False Propaganda with Truth, The American Society of Newspaper Editors,

(Washington, D.C.), (20 Nisan 1950) iinde.

83AVRASYA DOSYASI

kamuoyunu etkileme almalar zerine entellektel tartmalarngerekletirildii merkezler haline geldiler. ki sava aras dnemdeAlmanlar psikolojinin olas kullanm alanlarn daha nce olmadekilde genilettiler ve on yln sonunda Alman ordusunda, demiryol-larnda, posta hizmetlerinde, ticar tamaclkta, ii deiiminde, ista-tistik brolarnda ve polis kuvvetinde deney laboratuarlar kurdular.1930lu yllarn balarnda kitlesel psikoloji testleri en azndan 13Alman niversitesi ve 9 teknoloji enstitsnde uygulanmaktayd ve herbir test reklmclk, revizyonist tarih aralar yoluyla maniplasyon yada yeni retilen hikyeler gibi propaganda mesajlarna kar verilenduygusal ve davransal tepkileri lmekteydi.11 Akln d dnyay naslalglad ve zgr iradeli katlmcnn ilgisi ile megul olunmas, buAlman laboratuarlarnda sosyal bilimcilerden ok psikologlarn grevald anlamna gelmektedir. Birinci Dnya Sava, sosyal bilimcileregerek bireysel zihinsel srelerin ve nevrozlarn gerekse kitlesel tepki-lerin ve toplumsal davranlarn analizi yoluyla pek ok vakasalamtr. Kitlesel tepkiler alannda alan Walter Lippmann etkilialmasn kamuoyu teorisi zerine yapmtr. Bu almann en nem-li miras gerekler ve fikirler arasndaki dolayl iliki olmutur.Lippmannn iki sava aras dnemdeki yaymlar, insanlarn akllarndaoluturulan imajlarn gerekle ilgili, ilgisiz, doru ya da yanl bile olsabir arm yaratt zerinedir. Bu armlar onun deyimiyle stero-tiplerdir ve sahte bir evre olutururlar. Sterotipler, bir insann sahteevresi ile kendi bilgileri arasna eklenen olgulardr. Bu sahte evreyekar gsterdii davran da o insann tepkisidir.12 Lippmanna gre,gerek, insanlarn yorumlayamayaca kadar karmaktr. Lippmann:bizler bu kadar incelikle uraabilecek kadar donanml deiliz; okfazla eitlilik ve ok fazla permtasyon ve kombinasyon var. Aynzamanda bu evrede hareket etmeliyiz ve onunla baa kabilmek iinde bu evreyi basit bir model zerine oturtmalyz. demektedir. Birkamuoyu analizcisi iin ilk olgu, kamuoyunun oluturulmasn vemaniplasyonunu salayan etkenler olarak davran biimi, bundakiinsan yansmalar ve bu yansmalara kar insan tepkilerin hatrlan-mas gereidir. nsanlar kendi sahte evrelerini kendileri olutururlar vedavranlarn, fikirlerini, duygularn buna gre ekillendirirler. Bunedenle propagandacnn grevi onlara gelien sahte evreler yarat-maktr. Propaganda, ya da psikolojik sava, insanlarn bu savaa kar

11 Farago, German Psychological Warfare, ss. 15-16.12 Walter Lippmann, Public Opinion, (New York: The Free Press, 1965), ss. 10-11. Burada O.E.D. tarafndan

kullanlan nyargl ve olduka basitletirilmi ve bir insann ya da durumun fikri veya bu durum zerineoluturulan bir davran anlamna referansta bulundum.

84 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

tutumlarna karar vermelerinisalayan artlar zerine bir sahteevre yaratmaya baldr.Kamuoyu aratrmalar ABDde1930lu yllarda ve 1940larnbanda balamtr ve niver-sitelerin psikoloji blmleri depropaganda kampanyalarna vesava haberlerine kar tepkilerilmek iin Almanyadakipsikoloji blmlerinin kulland

nicel metodolojiyi kullanmaya balamlardr. Savan ilk yllarndaAmerikan propaganda uygulayclar ise rabet grmeyen propagandakavram yerine psiko-sava ya da psikolojik sava kavramn kul-lanmaya balamlardr.

Propaganda Neden Gerekli?

20. Yzyl boyunca, kavramn resm kullanmndan kanlmasnakarn propaganda savan en nemli aralarndan biri olarak fikir-lerin, davranlarn, sivillerin ve askerlerin tolerans dzeylerinin vesonularn maniple edilmesine yardmc olmutur. Birinci DnyaSava boyunca ittifak kuvvetleri dman saflarna ya da sivillerinolduu blgelere toplam 26 milyon bror datm ya da baka birdeyile bombardman etmilerdir. 1945 sonunda Kraliyet HavaKuvvetleri, Avrupada 6000 milyon ve ABD Taktik Hava Kuvvetleri debundan ayr 8000 milyon bror att.13 Birinci Dnya Sava srasndangiliz Asker Kuvvetleri, ua, bror atmak iin kullanlamayacakkadar deerli bir sava arac olarak kabul ediyordu ve bu greveuygunluuna karn, uak yerine srklendikleri yerlere, broratmak zere balon kullanlmaya baland.14 1944 ve 1945te iki filobror atma iiyle grevlendirilmiti ve yalnzca Avrupada ngiltereve ABD toplam 4600 kiiyi zel psikolojik sava blm olarak anakararghlarn emrine vermiti. General Eisenhowern da dedii gibi,kat mermi savan en zel ve tercih edilen silh halinegelmiti.15

Herhangi bir dman askerini hedefleyen propaganda ya liderlerininsava amalarndan kopmalarn salayacak ya da asker durumlarn

13 Peter Wood, The War of Words on the Wind, Soldier, (Mart, 1962), s. 14.14 Major C. J. C. Street, Propaganda Behind the Lines, Cornhill Magazine, Series 47 (1919), ss. 488-499.15 Wood, The War of Words on the Wind, s. 14.

Propaganda, ya dapsikolojik sava,

insanlarn bu savaakar tutumlarna kararvermelerini salayan

artlar zerine bir sahteevre yaratmaya

baldr.

85AVRASYA DOSYASI

srdrmeleri imknsz olduundan teslim olmalar gerektii mesajnverecek ekilde oluturulur. kinci Dnya Savann ilk dnemlerinde-ki teslim olma ars yapan brorlerin baarsn inceleyen bir analiz-de talyadan aktarlan bir blmde: talyay igal ettikten sonradrst talyan ebeveynler bize savatan geri gelen oullarna verebile-cekleri en iyi hediyenin 100 lirete karaborsada satn alnabilecek birteslim belgesi olduunu sylediler; bu bir nevi hayat kurtarc ikramiyeolacakt.16 demilerdir. Colonel William R. Kintner tarafndan yazlanbir dier makalede ise Pasifik Savann son dnemlerinde Japonaskerlere atlan ben direnmeyi brakyorum brorlerinin etkileri elealnmtr.

Biakta bir blm ise, sava esirlerinin %75inin teslim olmalarkonusunda, atlan brorlerden etkilenerek karar verdikleri rapor edil-mitir. Direnmeyi brakma brorleri ie dmann organizasyonunbozulduu, cephanesinin ve yiyeceinin bittii durumdaki en glinanlarn yok etmitir. Pek ok rapora gre, Japonlarn %50si atlanbrorlerle etkilenmi ve teslim olanlarn neredeyse hepsi attmzbrorler dorultusunda teslim olmulardr.17

Dman saflarndaki sivilleri hedefleyen propagandada ise zelliklesiyas liderlere gvensizlik tohumlar ve direnci kracak giriimler radyoyayn ile daha seici olmutur. kinci Dnya Savanda Japon radyoyaynlar, zellikle ba spikerleri Tokyo Roseun derin yerel bilgileresahip olmasyla, Avustralyal sivillerin moralini krmay baarmtr.Rose sklkla Japon hava saldrlarnn hedef ald yerler olarakinasnn bitimine az kalm stratejik pistlerin yaknnda bulunan kkkrsal blgelerin adn vermi ve bylece halkn inaat biter bitmezbombalamann olacana inanmasn salamtr.18

Propaganda, Lasswelle gre fikirlerin fikirlerle savadr19 ve bukadar nemli hle gelmesinin nedeni ise, bir savan kaybedilmesi yada kazanlmas noktasnda sivillerin desteinin nemli olmasdr. 19.yzyldan bu yana savan ayrc ve derin deiimini getiren zellik neteknolojidir ne de ok belirleyici olmalarna karn kitle imha silh-lardr. Bu yzylda savalardaki asl deiim savalarn ordular arasnda

16 Leo Margolin, A Paper Bullet is no Spitball, Infantry Journal, (ubat, 1947), s. 47.17 William R. Kintner, The Effectiveness of Psychological Warfare, Marine Corps Gazette, (Ocak, 1948), ss. 48-

49.18 Libby Connors, Lynette Finch, Kay Saunders, and Helen Taylor, Australias Frontline. Remembering the

1939-45 War, St. Lucia: University of Queensland Press, 1992, s. 22.19 Lasswell, Propaganda Technique, s. 12.

86 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

20 Toplam savaa geme konusunda detayl bilgi iin bkz. Michael Howard. Total War in the TwentiethCentury: Participation and Consensus in the Second World War, War and Society, A Yearbook of MilitaryHistory, (1975), ss. 216-226.

21 Qualter, Propaganda and Psychological Warfare, s. 4.22 Anon, Women and Children First, Man, (Nisan, 1939), s. 10.23 Bertrand Russell, Justice in War-Time, Londra: Allen and Unwin, 1916, ss. 23-24.

deil, uluslar arasndaolmasdr.20 Bu deiim 20.yzylda, tacirlerin gelenekselordularnn ulusal ordularladeitirilmi olmas ve bireylerolarak vatandalarn daha ncesavalarn sonularndan kiiselkarlarnn olmamasdr...Yenisava eitlerinde grlmemisava aletleri ve sivillerin askereyazlmasn talep eden vedevletin ekonomik kaynaklarnn

harekete geirilmesini salayacak pek ok dier ara bulunmaktadr...Uluslarn savata olmalaryla ulusal gurur ve ulusa ballk daha derinve yeni anlamlar da yklenmitir.21

Dncelerde, modern vatanda grlmemi ekilde savan iineeken temel baz deiimlerin olumas, en azndan, basnn bazblmleri tarafndan aka anlalmtr. rnein, Nisan 1939 ylndaAvustralyal yksek tirajl Man dergisi sava kart bir kampanyabalatm ve Avustralyann sansr yasalarn zorlayarak JaponlarnNankingi igali srasnda ldrdkleri inli kyllerin cesetlerininfotoraflarn basmtr. Burada derginin mesaj ise modern savatasiviller diye bir kavramn olmadyd, yle ki: Profesyonel ordularnzaman sona ermitir. Artk savalar, savalarla savameydanlarnda savamak zere, bunun iin cret aldklarndansavamyorlar. Savalar da dier her ey gibi modernleti. Artk dahabyk, arpc, iyi ve kanl savalar oluyor. 1939da bir savata herkesbu savaa dhil edilebilir... herkes, kadnlarmz ve ocuklarmzbile.22

Modern savalar gerekten kitleler aras savalara dnmtr vepropagandaclarn rol de bu yeni duruma adapte edilmitir. Almanyave talya ulus devletler olarak 1930lu yllarn ortalarnda sava ncesihazrlklar yaptklarnda, Birinci Dnya Savandan beri muhalif pozis-yonunu koruyarak entelektelleri propagandaya bulamamaya aranbar yanls Bertrand Russelll,23 bir kez daha kitlelerin sava kendi

Propaganda, Lasswellegre fikirlerin fikirlerlesavadr ve bu kadarnemli hle gelmesininnedeni ise, bir savan

kaybedilmesi ya dakazanlmas noktasnda

sivillerin desteininnemli olmasdr.

87AVRASYA DOSYASI

savalarymasna kabule arldn grnce: Bir ulus, modernsavata, pek ok ferdi darlktan bunalmazsa ve pek ou da gnllolarak lmek istemezse baarl olamaz. Bu gnlll oluturmakiin yneticiler, halklar savan bir eyler iin gerektii konusunda iknaetmelidirler... ok nemli.. ehit olmaya lyk olmak gibi.24 demitir.ngilterenin Birinci Dnya Sava srasndaki propaganda kampanyala-rnn tartmasz en byk hayran olan Adolf Hitler, ngilizlerin savangiliz hkmetinin vatandalar zerinde uygulad sekin propagan-da sayesinde kazandklarn dnmektedir.25 Bu fikri Almanlarnkitleleri yanlarnda tutmak zere onlarn zerinde ngilizlerinkineedeer bir kampanya uygulamayarak kitleleri kafalarnda sava ngiliz-lerin sava meydanlarndan nce kazandklarn dnmesinden kay-naklanmaktadr. Hitler, muhtemelen Fred Marshal Haigin Nisan1918deki ngiliz sivillerinin sava kazanmaya inanmaktan ok uzakolduklar ynndeki Duvarn br Yz isimli kamuoyu aklamasnhatrlamamaktadr.26 Hitlerin grleri, Almanya Yksek Komutanlmensuplarnca zaten belirtilen grlerle paraleldir. Mareal vonHindenburg, anlarn 1920 ylnda yaymlam ve bu kitapta ittifak g-lerinin zaferini 1918 yaznda savan uzamasndan yaygn den Almanaskerleri arasnda yaylan fikirde de olduu gibi akll propagandayabalama konusunda ok aceleci davranmtr.27 O srada, Goebbelsinpartinin gen ideologlarndan biri olan bakanlk mensuplarndanEugene Hadamovsky, Harold Lasswellinkine benzer bir yaz yazmtr.Propaganda ve Ulusal Gte Hadamovsky Birinci Dnya SavandaAlmanlarn propaganda konusundaki baarszlklarn genileterekincelemitir. yle ki: Almanlar yetersiz silhlar, askerlerinin gszl- ve yneticilerinin yetersizlii yznden tm dnyaya kar savakaybetmilerdir. Alman halk sava meydannda yenilmemi ancak ruhkrld iin szcklerin savanda yenilmitir. Almanlar bu lmclsavaa, dmanlar gibi Hunlara kar ve Milletler Cemiyeti iin gibitek bir sloganla gitmemilerdir.28

Kitlelerin sava kavramnn, sivil toplumu, savata yer almaya yn-lendiren seeneine modern teknoloji de yardmc olmutur. Buna en

24 Bertrand Russell, Power: A New Social Analysis, Londra: Allen and Unwin, 1938, s. 135.25 Adolf Hitler, Mein Kampf, Ralph Manhein (ev.), (Boston: Hughton Miff in Company, 1943), ss. 181-186.26 Paul Fussell, The Great War and Modem Memory, Londra: Oxford University Press, 1977, ss. 16-18.27 Ernest K. Bramsted, Goebbels and National Socialist Propaganda: 1925-1945, Michigan: The Cresset Press,

1965, s. xxii.28 Eugen Hadamovsky, Propaganda and National Power, Alice Mavrogordato ve Ilse de Witt (ev.), (New York:

Arno Press, 1972), ss. 8-9.29 Qualter, Propaganda and Psychological Warfare, ss. 54-55.

88 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

iyi rnek uaklardr. Zira uzun menzilli fzeler, kitle imha silhlar gibiaralar bir daha yok olmayacak ekilde gndeme getirmilerdir.Modern ordular askerlerini terre kar, sava devam ettirmek iineitme ve disipline etme gerei duyarken, ayn hedef iin sivil halkzerinde propaganda kullanlmaktadr. Quakera gre, propaganda vezellikle de duygusal propaganda, ulusu krizlerden karmak ve tek birrgtl birim olarak savaabilir hle getirmek iin kullanlan yan birmekanizmadr.29 Modern savan ikna etme yntemlerinin tamamtoplumu sava destekleyen bir birim hline getirecek ekilde tasar-lanmtr; gerekte ise insanlarn sava kendi savalar gibi sahiplen-meleri ve bu esnada da dman ulusun ve hkmetin psikolojikolarak ayrtrlmas ve cesaretinin krlmasnn salanmas amalanr.30

20. yzyl boyunca gelitirilen sava taktikleri gstermitir ki, eerkendi uluslar, igalde direnemezse sivil halkn kaybedecei ok eyvardr. Avrupann kolonileme a boyunca, 15. yzyldan bu yanauluslar aras hukuk sava ganimetlerini ykan kurallar dzenlemeyealmtr. Eski dnyada galip olan igal ettii topraktaki her eye elkoyma hakkna sahipken, 18. yzylda Avrupa hukuk kurallar igaldezel mlkiyetin msaderesine izin vermemitir. 19. yzyl uluslar arashukuk uzmanlarndan Emerich de Vattel 18. yzyla ait olarak aktardbir bilgide: Galip olan, devlete ait mlklerinin mlkiyet haklarna sahipolur ve kiilere ait olan mlklere dokunmaz. demitir. Vatandalardolayl olarak etkilenirler zira igal onlar iin, yalnzca egemenindeimesi31 anlamna gelmektedir. Bu prensip 19. yzyl boyunca yerelisteklerle onay grmtr. rnein, Amerikan Yksek Mahkemesi BaHkimi Marshall 1833te verdii bir kararda: ok tuhaf...Galip olanegemen gc iktidardan etmekten fazlasn yapmak ve lkede egemen

olmay var saymak.. nsanlar eskiegemen gle olan anlamalarnve ilikilerini deitiriyorlar; amamlkiyet haklarna dokunulmuy-or.32 demitir. Ancak 20. yzylboyunca modern savan birparas olarak kitleler toprakla-rndan karlm ve igalci ordu-lar tarafndan tm maddolanaklar da ellerinden alnm-

30 Wiadimir Eliasberg, German Philosophy and German Psychological Warfare, The Journal of Psychology,(1942), s. 197.

31 Quoted in Henry Reynolds, The Law of the Land, 2. Bask Ringwood: Penguin, 1992, s. 38.32 Quoted in Henry Reynolds, The Law of the Land, s. 38.

20. yzyl boyuncagelitirilen sava

taktikleri gstermitir ki,eer kendi uluslar

igalde direnemezse sivilhalkn kaybedecei ok

ey vardr.

89AVRASYA DOSYASI

tr. Buralara daha sonra igal eden ordularn getirdikleri kitleleryerletirilmitir. Onlar da aka bu topraklarda gelecekte olabilecekmuhtemel savalarda kendilerini savaa adamaktan baka seenekleriolmadn bilmektedirler.

Sava Kim Sahiplenir?

Kendi ulusunun sivil halkn savaa ikna etmek iin yneticiler, mo-dern savata, savan amalaryla, ehitlik mertebesinin gerekliliinibelirtmelidirler. Savata savalar, tarafsz uluslar savan olumsuzetkileri dorultusunda sava sahiplenmemeye ikna etmek hedeflenir.Bu anlamda Amerikan Bamszlk Sava, savan nemli bir zelliiolarak rgtlenmi taktik kampanyann kullanld mkemmel birrnektir. Propagandac, Amerikan koloni halklar gibi ngiliz ordusunuve sivil halk hedefleyerek brorler ve konuma turlar sayesinde,insanlar birlemi sava gcne dntrmlerdir. Propagandasavann bir dier hayat bileeni Amerikann savamaktaki nedenlerive kararna uluslar aras destek salamaktr. Nitekim BenjaminFranklinin ngiltereyle ezel dman olan Fransay ziyareti srasndakitleleri etkileme yeteneini Amerika lehine mkemmel bir propagandaarac olarak kullanmtr. Gzlemci Francis Renautya gre, Franklininziyaretinin Fransz halk zerindeki psikolojik etkisi Amerikanyaklamnn ne kadar makul olduu, buna karn ngiliz yaklamnnda o kadar mantksz olduu eklinde bir alglama olmutur. O dnem-lerde Rousseaunun szleri, lkesini savunan her yetikin insannaklna yerlemi ve onlarn torunlarnn da destek ald dayanakolmutur.33

Silhl direniin balangcndan itibaren kolonilerde yaayansivil halk konumalar ve brorlerle yrtlen rgtl bir propagan-dann zneleri hline gelmiler ve bu propagandada gerekletirilensavan onlarn sava olduu, birlemelerinin gerektii ve bununsonunda daha iyi bir gelecein onlar bekledii anlatlmtr. Aynekilde yrtlen bir dier kampanya da ngiliz birlikleri arasnda savasahiplenmemeleri gerektii ynndeki propaganda olmutur. ngilizaskerleri arasnda brorler datlm, hlihazrdaki varlklarna tersdecek ekilde, Amerikallarla birlikte elde edecekleri yararlara karn,pek ounun yaknlar ve akrabalarna kar savamakta gnlszolmalar salanmtr.34 Amerikan propagandaclarnn amalar, ngilizparal askerlerini bir bakasnn savanda savatklarna ikna etmekolmutur. ngiliz ordusundaki snfsal ayrmlar, ngiliz toplumunu

33 Lasswellden alnmtr, Propaganda Technique, s. 158.34 A.C. Ashworth, The Enduring Weapon, British Army Review, (7 Eyll 1958), ss. 66-67.

90 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

yanstmaktadr ve bu da propagandaclarn iini kolaylatrmtr. yleki: Kat disiplin ve ngiliz erkekleriyle subaylar arasndaki snffarkllklar propagandaclar tarafndan istismar edilmitir. Kurgu ise budnemde ngilterede grlen anti-Katoliklik patlamas zerine inaedilmitir. ngilterede ngiliz askerleri arasnda datlan Amerikadanayrlmay anlatan Askerlere balkl bir brorde: Eski Bir Asker, bay-lar gittiiniz yerdekileri papala ve klelie kar olmay zorlamak; cen-tilmenler olarak erefinizle ve askerler olarak insanlnzla skm veincinmi vaziyetteki kurbanlar bu durumdan kurtarmak zereAmerikadan ayrlyorsunuz.35 denilmektedir.

20. yzyldaki iki savata da Alman propagandaclar Amerikallarakar ayn stratejiyi kullanmlardr. Birinci Dnya Savana Amerikadhil olmadan nce Almanya, kolonilerden sorumlu Alman DileriBakan Dr. Dernburgu Almanyann sava iin finansman bulma misyo-nuyla Amerikaya gndermitir. Bu ama Amerikan hkmetitarafndan finansrlerin ngiltere ya da Almanyay desteklememelerikonusundaki uyarlaryla engellenince, Dr. Dernburg Almanyann savakonusundaki dncelerini anlatan yeni hikyeler reterek Almanyanls bir yaklam oluturmaya almtr. Bir grup Alman veAmerikan gazetecinin yardmlaryla bir haber ajans kurmutur. 1918insonunda bir senatrlk aratrmas Dr. Dernburgun metodolojisiniincelemi ve Amerikann savaa girmesi durumunda zencilerinsavamak zorunda kalmayacaklar umudunu vererek Amerikal zenci-lerin Almanyay desteklemesini salamaya altn ortaya karmtr.yle ki: Ajans var...Gazete var...ABDde zencilere kar yrtlen tmlin giriimlerinin ve beyazlarn zencilere yapt her saldrnn kayd veresm var. Bunlar propaganda makaleleri haline dntrlerek gazeteeditrlerine, yani hem beyaz hem de zenci editrlerin olduklargazetelere gnderilmi...Zenci liderlere de!.. Elbette bunlar bykkitleleri etkileyecek liderler deildi; ama her yerde Almanyada zenci-lerle beyazlarn eit olduunu ve Avrupada renk ayrm olmadnhaykrmalar iin para denmi kk gruplarn liderleriydi. Gerekolduu varsaylan aklamalar sergilediler; ve zencilere, eer Almanyasava kazanrsa gneydeki zenci insanlarn haklarnn, asl anlamadaolduu gibi, beyazlarla eit olacan sylediler. zellikle ve srekliolarak da linleri gndeme getirdiler.36

kinci Dnya Savandaki Alman propagandas yine Amerikal zen-cileri hedef alm ve onlara Amerikadaki sosyal artlar ve durumlarn

35 A.C. Ashworth, The Enduring Weapon, ss. 66-67.36 1919, Senato Belgeleri, Say 62, s. 1785, Lasswellden alnmtr, Propaganda Technique, ss. 148-150.

91AVRASYA DOSYASI

hatrlatarak sava sahiplenme-meye armtr. Bir dizibrorde Amerikada ekilenfotoraflarda bir fotorafta birzenci lin edilmektedir. Birdierinde, Detroit yarlarsrasndaki kargaada gster-ilmektedir. Bir bakasnda evdedikleri harap bir kulbede ktgiysiler iinde oturan bir zenciaile gsterilmektedir.37 Slogan iseolduka basit bir sorudur:bunun iin mi savayorsunuz?Ayn ekilde Japonya Radyosu-nun Pasifik haberleri BeyazAvustralyann politikasn detay-landrarak tekrar tekrar Afrikakkenli Amerikallarn Anglo-Sakson rk nyarglar iinsavamadklar zerinde durmu-tur. Bu kk noktaya yardmcolmak amacyla Amerikan zencibasn da Avustralyada savaan

zenci askerlerden gelen ve Avustralyallarn onlara kar davranlarnven mektuplarn yaymlamtr.38

Propagandaclarn dmanlarnn sradan gnlk davranlarndakigszlklerini kahramanla dntrmelerini kolaylatran unsuronlarn lkelerindeki gnlk yaamlarn savaa aktarmalar olmutur.kinci Dnya Sava srasnda bir Amerikan asker dergisinde: Psiko-sava yazan asker Leo Margolin, gnlk hayat ile asker baararasndaki ilikinin dorudan ve hayat olduunu belirtmi veAmerikan halknn gnlk hayattaki davranlar, ahlk deerleri, bun-dan da te olarak askerin silhnn ardndaki moral destei, grnmezfaktrlerdir. Bu bir nevi lm kalm savana dnmdr39 demitir.

1941 ylnda ABD savaa girmeye hazrlanrken Reich PropagandaBakanl Amerika Blm kuruldu. Bu blm Amerikan toplumunun

37 Margolin, A Paper Bullet is No Spitball, s. 49.38 Homer Smith, Amerikan Zenci Basnnn S.S.C.B Temsilcisi, 25 ubat 1943, AA-ACT. Series: A433/1.

Madde: 43/2/2842.39 Margolin, A Paper Bullet is No Spitball, s. 49.

kinci Dnya Savasrasnda bir Amerikan

asker dergisinde: Psiko-sava yazan asker Leo

Margolin, gnlk hayat ile asker

baar arasndaki ilikinindorudan ve hayat

olduunu belirtmi veAmerikan halknn gnlk hayattaki

davranlar, ahlkdeerleri, bundan da teolarak askerin silhnnardndaki moral destei,grnmez faktrlerdir. Bu bir nevi lm kalmsavana dnmdr

demitir.

92 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

yapsn ve Amerikada anti-semitizmin varln bir dier zayf noktaolarak ortaya koydu. Daha sonra bu almay yaygnlatrarak, anti-semitizm btn cephelerde datlan brorlerde Amerikan kuvvetler-ine kar nemli bir tema olarak kullanlmtr. Kahraman ulusal pilotve pro-izolasyoncu kampanyac Charles Linderbergin yaygn bir ekildeknanmas, 1941 ylnda Hollywoodda senaryolar dikte ettirennyargl Yahudi ve ngilizlerin olduunu iddia etmesi40 nedeniyledir. Budurumun sonucu, Amerikan anti-semitizminin Alman propagandalarnayardmc olan ve gittike byyen bir halk bilinlenmesi yarattgereidir.

Sava Suu ve Barbarlk

Propagandaclarn grevinin insanlar savunduklar ya da destek-ledikleri lke lehine savaa girmeye ikna etmek olduu uluslar arassavalar bir kiinin kendi ahs mallarn korumaya almastemasndan, ok daha farkl anlamlar iermektedir. Almanyann1941de Belikay igal etmesi, ngiliz vatandalarn kprdanamazhle getirmitir. stelik Times dergisinin Alman kart sava yanlseditrlerinin 31 Temmuz 1914te Almanlarn Belika zerindenFransann kuzeyi, Antwerp, Flushing hatta Dunkirk ve Calaise de sahipolarak buralar ngiltereye kar bir asker deniz ss haline getirebilir-ler aklamasna karn, ngiliz kamuoyu yksek bir oranda 30Temmuz 1914 tarihli Daily News gazetesindeki: Fransann,ngilterenin ve talyann zgr halk bu ksr hanedanlk ekimesininiine ekilemez. grn desteklemitir. Times dergisi buna cevapolarak uluslar aras hukukun Almanlar tarafndan gsterile gzlernne serildiini yazmtr.41 Ancak uluslar aras hukuk ve diplomasihalkn ounluu iin herhangi bir savaa girme saygnl yaratmakbakmndan olduka yeni kavramlard. (her ne kadar, Lasswellin debelirttii gibi, orta snflarda burjuvann ahlk deerlerini artrsada..) Yine de, aslnda Fransz, ngiliz ve son olarak da Amerikankamuoyunu sava destekleme noktasnda birletiren ve Alman kartbir propagandann anahtar olan unsur barbar gleri karsndabirleme temas olmutur. Almanya 1914-1918 propaganda savandamedeniyetin dman olmutur. Kendi kendine geliip byyen bir pro-paganda yks iinde dalgalanmak, zellikle de Almanya kelimelerinteknolojik, bilimsel ve entelektel kullanmn salamken ve kitlelereSar Basnn yeni oluan modern fenomenlerini satarken, olduka soyut

40 Alan McCracken, Propaganda de Luxe, Proceedings of the United States Naval Institute, (Ekim, 1948), ss.1235-1245.

41 Lasswellden aktarlan gazette makaleleri, ss. 67-68

93AVRASYA DOSYASI

bir kavram gibi grnebilir. Ancak, boyal basnn okunmaya balamasyeni olsa da, ben buradaym diye baran balklar nemli ldedikkat ekmitir.

20. yzyln btn propagandaclarnn bildii zere, boyal basnnrneklerini takiben tm kampanyalarn, ilenecek senaryonuntamamn kapsayp tanmlayabilen veya drt kelimelik bir deyime,bir bala veya bir slogana ihtiyac vardr. Lasswell Almanya aley-hine yrtlen rgtl propagandann balang tarihini LondraEvening Standartn Medenler Konuyu Ele Ald balkl haberininkt ve ncesinde de bu temann yank bulduu gn olan 8 Austos1914 olarak kabul etmektedir. Almanyada, Kulturun doas ve onusavunmak tm iyi Alman vatandalar iin bir grev ve ayrcalk hlinegelmiken bununla e zamanl olarak barbarlara kar sava sz deFransada deklre edilmeye balamtr. ABDde de Theodore RoosveltAlmanya aleyhine savaa girme konusunda vatandalarna duygusaltemalarla oluturulmu konumalarn tm lkede yaparak ve dahasonra Amerika ve Dnya Sava ad altnda kitaplatrlan eitligazetelerdeki makaleleriyle aralksz bir kampanya balatmtr.42 PeterBuitenhuisin de gsterdii zere, nde gelen ngiliz ve lke dndayaayan okuryazar Amerikallar, Almanlar barbarlar olarak niteledik-leri ve bu nedenle medeniyetin tehlike iinde olduunu vurguladklarmakaleler ve romanlar yazarak kendi istekleriyle propagandasavalarna dhil olmulardr. Buitenhuis Henry James, James, EdithWharton, Joseph Conrad, Arnold Bennett, H. 0. Wells, RudyardKipling, Arthur Conan Doyle ve Ford Madox Huelerin gerektenmedeniyetin kklerinin askya alnm olduuna inandklarn iddiaetmektedir.43

Sava propagandas yapanlar iin dmana kar sava balatmanoktasnda dmana bir su yklemek ve kendileri iin yksek ahlkdeerlerle bezenmi bir zemin hazrlamak esastr. Propagandaclareitsiz de olsa doru olan talep etmelidirler. Birinci Dnya SavandaAlmanyann Belikay igali srasnda srekli sonuncusunun kopyasolan barbarlk hikyeleri retilmi ve bu tema yaygn olarakilenmitir. Belikal mlteciler Almanlarn sivil halka uyguladklarbarbarlklarla dolu hikyelerle ngiltereye akmlar; bunlarda pek oktecavz, bebeklerin snglenmesi, ellerin ve gslerin kesilmesi veinsanlarn canl canl yaklmas konular ilenmitir. Aralk 1914tengiliz Hkmeti, ok saygn bir tarihi ve ngilterenin eski Amerikan

42 Peter Buitenhuis, The Great War of Words: British, American, and Canadian Propaganda and Fiction 1914-1933, Vancouver: University of British Columbia Press, 1987, s. 57.

43 Buitenhuis, The Great War of Words, s. 8.

Bykelisi olan Lord Brycen bakanln yapt AlmanlarTarafndan Haklarn inenmesi ddialarn Aratrma Komitesikurmutur. Komitenin raporu 1915 banda yaymlanm ve rapordaanlatlanlarn ok byk ksmnn doru olduu belirtilmitir. BrycenAmerikadaki saygnl, raporun ABD kamuoyunu ekillendiren ve itti-fak glerine savata destek veren, kamu desteini oluturan,Amerikan gazeteleri tarafndan itirazsz kabuln salamtr. AyrcaBryce kendisinin propaganda nedenleri arasna alnmasna izinverdiinde raporu da imdi genellikle bir icat dokusu olarak kabuledilmektedir. Almanlarn Belikadaki Amerikan gazetecilerinebavurarak daha nce ok tannm drt gazetecinin AssociatedPresse haber geerek, bu eit barbarlk hikyelerinin olmadnbildirdiklerini tespit etmelerini istemeleri, nemlidir.44 Bamsz rapor-lar Bryce raporunun yaratt propagandann nemli etkisini gidermeyibaaramamlardr. Raporun baslp her yere datlmas, raporda yeralan olaylarn gerek say olarak, gerek liderliklerini barbarladntrdkleri ileri srlen kiilerin davranlar bakmndan vegerekse ierdikleri iddet ve ykmn can atan kimselerce ve gazetel-erde detaylandrld kadar abartl olduuna inanmayan, bara ken-dini adam Bertrand Russell zmtr. Otobiyografisinde Russell:Gerei seven biri olarak, sava uluslarn ulusal propagandalar,beni hasta etmitir diyerek u szlerle devam etmitir: Medeniyeta birisi olarak barbarla dn beni dehete drmtr.45

Ancak bu durum, bir grafiin, gl bir mesajn gerei nasl glgele-dii konusundaki dersi alm olan ve bundan ok etkilenmi olanAdolf Hitleri dehete drmyordu. Russell, ngilizlerin veAmerikallarn sava propagandas psikolojik motiflerle doluydu dademitir. Almanlar betimlerken... Hunlar ve barbarlar, askerleri, tektek sava terr yaratmak zere hazrlamlardr derken ayn andakullanlan en kt silh propagandaclarn syledii gibi hkmetiniddialarnn doruluunu ayn ekilde desteklerken, bu esnada dairen dmana kar nefret ve hrs artrmtr. demitir.46

Hadamovsky de ngiliz ve Amerikan uzmanlarn kamuoyunu manipleetmedeki baarsn, zellikle de sahneledikleri barbarlk hikyeleriniyrekten takdir etmitir. Hun ve Boche sloganlar, onlarn kanlellerini gsteren, dman lkelerin duvarlarna yaptrlan poster-lerde, tam drt uzun yl boyunca yanklanmtr. Dehet verici bar-barlk hikyeleri Belikada kulaktan kulaa anlatlm, ya retmek

94 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

44 Buitenhuis, The Great War of Words, s. 8.45 Bertrand Russelll, The Autobiography of Bertrand Russelll, 1914-1944, Cilt II, Londra: George Allen and

Unwin, 1968, s. 18.46 Hitler, Mein Kampf, s. 181.

iin sava madurlarnn vcutlarnn kullanld yalanlar, dier savahileleri gibi kullanlm, bylece de kitlelerin sava sahiplenme vekazanma istekleri krklenmitir.47

Aslnda Naziler Birinci Dnya Sava srasnda ittifak gleritarafndan yaplan propagandaya, onlarn verdiinden daha ok deervermilerdir. ki sava arasndaki yllarda, yeni kurulan Alman psikolo-ji laboratuarlarnda propaganda teknikleri denenir ve lmlenirken,Amerikallar ve ngilizler karamsar geri ekilme senaryolar zerindeprototip kampanyalar yrtmler ve kendi insanlar zerindesinizmin yerlemesine neden olmulardr. Amerikal propagandateorisyeni ve kinci Dnya Sava psikolojik sava teknii uzman RalpBlock propaganda konusunda uzun bir kariyere sahiptir. 1940 ylndaUluslar aras Enformasyon Brosu Yneticisinin zel Asistanolduunda, Amerikann Birinci Dnya sava sonrasndaki tepkisini,tpk bir ocuun peri masalna tepkisi gibi bir propaganda kampa-nyasnn kurbanlar gibi olduu gerei ile karikatrize etmitir. Onunvarsaymlarna gre pek ok Amerikal iin propaganda, iyi giyimli veiyi niyetli bir bycnn grmediin bir noktadan bir ey syleyipaslnda baka bir ey ima ederek srnp gemesi ve gzel grnenelmadan bir srk almak zere seni ayartmas ile karlatrlmak-tadr.48 Bu yansmalar, sava srasnda kendi hkmetleri tarafndanresm olarak yrtlen Birinci Dnya Savana ilikin propagandalarnparas olduklarnn farkna varamayan Amerikallar zdn vearttn gstermektedir. Block, propagandann ocuk hikyeleri ilebenzerliklerini yazarken Lasswell iki sava arasnda Amerikallarn pro-pagandaya olan gvensizliklerini kandrlm bir kumarbaza ben-zetmektedir. Amerikallar, kendilerini onlar aalayan ve kandranbir bilinmezle eytanca artlm, kandrlm ve canlar sklm his-setmekte ve propaganda gizemlerini takdir ve kederle kark zm-eye alarak, yeni bir kumarn aldatmacasnn kurbanlar olarakaklama talep etmekteydiler.49

Bu entelektel evrede, Walter Lipmann teorileri de, ncelikleyaygn hrs ve aknlk analizleri dorultusunda ekillenmekteydi.Bryce raporunun sahte evresi Alman askerlerin Belikada genelolarak savaa ilikin uluslar aras konvansiyonlara uyduklarn belirtenabartl yalanlarla yeni bir versiyon olarak ortaya ktndan LipmanAmerikan kamuoyuna durumu uydurma kelimeler metninde nemli

95AVRASYA DOSYASI

47 Hadamovsky, Propaganda and National Power, ss. 24-25.48 Ralph Block, Propaganda and the Free Society, ss. 676-686.49 Lasswell, Propaganda Technique, s. 9

bir atlak, olduu eklindeaklamtr.50 Daha sonraAmerikan kamuoyundaki gvenkrizinin etkisini snrl bir takdirlekarlayan Naziler, basna katsansr uygulayarak uydurmalardnyasnda bir atlak olumasnnleme yoluna gittiler. Nazilerinve bu yzyldaki btn totaliterrejimlerin almalar dierdnyalarn imajlaryla akma-yan bir sahte evre yaratmakynndeydi. Hitlerin Silhlandr-ma Bakan Albert Speer yarglan-mas srasnda Hitlerin bir propa-

ganda dnyas yaratmak iin teknoloji kullanma giriimlerini, d ima-jlara ya da dncelere bu dnyay kapatmak ve bylece yaratlandnyann tesinde dnlmemesini salamak eklinde tanmlamtr.Speer: Hitlerin diktatrl, kendi lkesinde bask kurmak iin tmteknik imknlarn kullanld ilk rnektir. Radyo ve megafon gibi teknikaletler araclyla sekiz milyon insan bamsz dnmekten mahrumedilmitir. Bylece de onlar bir tek insann istei dorultusunda yn-lendirmek mmkn olmutur. demitir.51

1914-1918 arasndaki propaganda kampanyalarnn savasonrasndaki analizi, zellikle ABD iin olmak zere tm ittifak gleriiin entelektel anlamda nemli bir deiim yaratmtr. Akademikkesim genel savalar aras ktmserliin revizyonistlie dntaka grlr. Paul Fussell, nl Babacm, Byk Savata ne yaptnkliesi ve posterine referansla Byk Savan belki de tarihin srege-len ak iinde gemiten gnmze ve gelecee uzanan izgideanlamsz bir noktada yer ald dnlebilir demektedir. Postergemile zdeleen ve savan bittii gnlere dnen, geleceinsalama alnd bir duygunun altn izmektedir. Fussell: Bugn herdeneyim deerli gzkrken bu tarz hibir cazibe en aptal bile orduyayazld iin ayplayamaz. Ama, Byk Sava, bizimkiylekarlatrldnda ona oranla duraan bir dnyada yaanmtr ve bura-da tm deerler kalc, tm soyut deerlerin anlam da gvenilir vedeimezdir. demitir.52

96 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

50 Lippmann, Public Opinion, s. 10.51 Albert Speer, Reich Silhlanma Bakan, Aldous Huxley tarafndan aktarlmtr. Brave New World Revisited,

New York: Harper and Brothers, 1958, ss. 48-49.52 Paul Fussell, The Great War and Modern Memory, 21.

Paul Fussell, nlBabacm, Byk

Savata ne yaptn kliesive posterine referanslaByk Savan belki detarihin sregelen ak

iinde gemitengnmze ve gelecee

uzanan izgide anlamszbir noktada yer ald

dnlebilir demektedir.

Demokrasilerde sava aras dnem gvensizlik, belirsizlik ve uydur-malar retmenin medyann ii olduunun alglanmas ile gemitir.rgtlerin kurulmas ile birlikte halka medyann mesajlarnn naslyorumlanmas ve otoritelerce ortaya konulan kantlarn doruluununnasl sorgulanmas gerektii retilmitir. 1920lerin banda tketicihaklarn savunan, reklmlara gvenilmemesini syleyen, reticidentketiciye dorudan sorumluluk balar kurulmasn isteyen, tketicirgtleri kuruldu. Kitlesel medyada radyo dinleyicilerini ve film izleyi-cilerini eiten ve onlara gerek politik gerekse ticar anlamdaki psikolo-jik propaganda tekniklerine kar koymay reten zel kurumlarolutu. 1937 ylnda bu kurumlarn ilki olan Amerikan PropagandaAnalizi Enstits, Edward A. Flelene yi Niyet Fonunun 10 bin dolarlkdenei ve zel abonelik cretleri ile yaptklar aratrmalarnsonularn yaymlamaya baladlar. Sonraki yl asl denek miktaroaltld ve Amerikan Yahudileri Dernei ve Whitney Vakfndan yenidenekler alnd. Aboneler, baz akademisyenler (nl siyasal bilimciLeonard Doob da dhil olmak zere) ve gazeteciler tarafndan yazlanve o say iin seilmi bir propaganda kampanyasnn analizini yaparakokuyucunun akln kartrmay hedefleyen aralar inceleyen aylk bl-tenler almaya baladlar. Propaganda analizleri zerine kurslar dzen-lediler ve ortaokul retmenlerine propaganda analizlerini retenmateryaller saladlar.53 Vakfn projesi hzla taklit edilmeye baland.Liberal orta snf hedefleyen Ulus dergisi, toplumun tm kesimlerinihedefleyen Cumartesi Akam Postas dergisi, ve Hearst, Scripps-Howard gazeteleri dzenli olarak bu konuda ke yazlar yaymlayarakokuyucularn propaganda tekniklerinin analizi konusunda eitmeyebaladlar. Rockefeller Vakf da Princeton niversitesinde bir Dinlemeve Analiz Merkezini mal olarak destekledi. ABDdeki propagandatekniklerini analiz etmek zere bir de Senato Komisyonu kuruldu.54

Propaganda aralarnn anlalp renmesini salayan sava son-rasndaki ilgi, yaygn barbarlk hikyeleri retilmesinin yarattkzgnlk ve fotomontajla gerekletirilen imgelemlerin doruluununiddia edilmesidir. ki sava aras dnemde medya mesajlarna kardirenmeyi renen sivil halka kalan asl miras ise, bir sonraki savaolan kinci Dnya Sava srasnda psiko-sava askerlerinin resm

97AVRASYA DOSYASI

53 Leonard W. Doob, Public Opinion and Propaganda, 2. Bask. (Hamden, Connecticut: Archon Books, 1966),s. 285.

54 AA-ACT, SPI 12/1/1. Madde 429/1/1. Enformasyon Blm Haberler Dairesi editrnn sekreterine birnotla gnderilen Propaganda Analizleri balkl ve gizli damgal detayl bir rapor. Notta, bu blme Dlikiler Blm tarafndan gnderilen rapor ektedir. Kaynan gstermek gerekli deildir ama ierii ph-esiz ki ilginizi ekecektir denilmektedir. Rapor, ngilterenin savaa girmesinin ilk alt ayndaki bltenlerizetlemektedir.

aklamalara inanmamalar olmutur. Fussel, 1920li ve 1930luyllarda Belikal rahibelerin iddete maruz kaldn ve ocuklarnnasl sadiste kullanldn anlatan ittifak glerince uydurulanhikayeler yznden kinci Dnya Sava srasnda ka Yahudininldn kimse bilemez. demitir.55 Bernard Wasserstein BirinciDnya Sava srasndaki bu trajik hikyelerin kinci Dnya Savasrasnda Nazilere nasl yardm ettiini detayl olarak incelemitir. Sonzmn detayl raporlar Bat toplumlarnda yaymlandktan oksonra, anlatlanlar doru olarak kabul etmeye yatkn olunduuanlalmtr. Wasserstein: Birinci Dnya Sava srasndaki barbarlkhikayelerinin olduka abartldna ilikin genel bir yargnn olumasile birlikte, ayn hataya tekrar dmekten kanma eilimi domutur.demektedir.56 Goebbelin propaganda metotlarn inceledii bir bykalmasnda, Reich propaganda bakannn, kendi alanlar da dhilolmak zere Alman halkn ikna etmek iin toplama kamplarndangelen raporlarn uydurma hikyeler olduu ve bunlarn Birinci DnyaSavann ittifak glerince uydurulduu senaryosunu barbarlkhikyelerinin boomerangn nasl bilinli bir ekilde kullandngstermitir. Goebbelin Propaganda Bakanlnda st dzey bir yetkiliolan eski gazeteci Hans Fritzche, Nurembergdeki durumasnda,Yahudilerin SSler tarafndan ldrlmelerinin kendisinden ve Almankamuoyundan saklandn syleyerek kendini sulayanlar iknaetmeyi baarmtr. Kendi kendine nasl sklkla Bryce raporunuhatrlattn ve Almanlarn uydurduklar barbarlk hikyelerinidndn aklam ve barbarlk hikyelerinin dman tarafndanhalka her yayldn duyduumda o raporu dndm. demitir.57

Avustralya Enformasyon Bakanl, Avustralyal mahkumlarn Japonyahapishanelerinde ok kt muameleye maruz kaldn ieren radyokampanyalar ile 1942 sonbaharnda iki haftalk bir anti-Japonya pro-pagandas yrttnde, Avustralya halk Birinci Dnya Savandankalma uydurma hikyeler geleneini protesto ederek bunlara inan-mamtr.

ttifak gleri tarafndan uydurulan ve Japonyadaki mahkumlarakt davranldn ieren ve srekli retilen stnkr ifadeleriprotestoya m balamalym? 1914te dmanlarmza kar yrtlenbu tarz ifadelerin tamamen gizlenmeden yapld noktasndan hareket-

98 LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

55 Fussell, The Great War and Modern Memory, s. 316.56 Bernard Wasserstein, Britain and the Jews of Europe, 1939-1945, (Londra: Clarendon Press, 1979), s. 166.57 Bramsted, Goebbels and National Socialist Propaganda, s. xxxvi.

le bir kii, yaplan aklamadan sorumlu olan grevlinin aklanmas ilebuna inanabilir konuma gelmektedir.58

Psikolojik savan ana noktalar 20. yzyl ncesindegelitirilmiken, bu kavramn kullanm derecesinin artmas ve ulusalstratejiler iinde nemli bir yer edinmesi nce Birinci Dnya Savasrasnda, sonra da artan bir dzeyde kinci Dnya Sava srasndaolmu ve psiko-sava yzyln deimez kavramlar arasna girmitir.Papa Gregoryden Amerikan Bamszlk Savana ve Birinci DnyaSavann uydurma barbarlk hikyelerinden kinci Dnya Savanntotaliter sahte evrelerine uzanan bir yelpazede, savata propagandakullanlmas olgusu anlan savalar boyunca gerekletirilen propa-ganda kampanyalaryla ortaya km bulunmaktadr. 19. yzyl boyun-ca gelimi olan sosyal bilimler, propaganda hikyesi iin nemlidir;zira insan akl konusundaki sorular, gruplarn nasl davranmak iste-dikleri, insanlarn mesajlara kar nasl tepki verecei sorular, hemsosyal bilimciler hem de propagandaclar tarafndan paylalan ortaksorunlardr. Bu makalenin amac, psikolojik savan nasl olup da mo-dern savan nemli bir esi hline geldiinin aklanmasdr. Sivilhalkn askere yazlmasnn ve halkn propagandann yaratt sahteevrelere tepki vermesinin gereklilii ayn ekilde ele alnmtr.1927de Harold Lasswellin zetledii propaganda metotlar modernsava ekillendirmeye devam etmitir. Tm savalar iinde, sivilhalkn anlayabilecei tek sava olan propaganda sava artk tmsava raporlarn kaplamaktadr. imdi sadece sava taktiklerini,asker ekipman ve hayat kaybn deil, sivillerinin haklarnn inen-mesini de renmi bulunuyoruz. Kimin sulu olduu, barbarlkyapt, fotoraflar iin l vcutlar kimlerin dzenledii ve bom-balarn kazara m yoksa bilerek dt hususlarn renmekonusunda, aydnlanm bulunuyoruz. Modern sava hesaplar oyun-bozan ocuklarn kavgalarn ok fazla benzemektedir; ancak buhesaplar da modern propaganda savan cidd ve lmcl bir ihline getirilmesiyle tretilmi bulunmaktadr.

99AVRASYA DOSYASI

58 ngiltere St. Agnes Kilisesi, St. Agnes Papazlndan papaz Geo. A Kitchenn, ABCye 7 Nisan 1942 tari-hinde gnderdii mektup, AA (NSW) SP 109/16. Kutu 97. Madde: Anti-Dep Propagandas. Bu kampanyakonusunda detayl bilgi iin bkz., Lynette Finch, Knowing the Enemy: Australian Psychological Warfare andthe Business of Influencing Minds in the Second World War, War & Society, (16 Ekim 1998), ss. 71-91 veKay Saunders, Propaganda in Australia During the Second World War, War and Society, (15 Ekim 1997),ss. 75-90.