B GIO DC V O TO TRNG I HC LUT TP. H CH MINH -----------------

L MINH HNG

HIU LC CA HP NGTHEO QUI NH CA PHP LUT VIT NAMCHUYN NGNH: LUT KINH T M S: 62.38.50.01

LUN N TIN S LUT HC

Ngi hng dn khoa hc: TS. PHAN HUY HNG

PGS.TS. NGUYN NH PHT

TP. H CH MINH - 2010

i

LI CAM OAN

Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca ring ti. Cc s liu nu trong lun n l trung thc. Kt qu nghin cu nu trong lun n cha tng c ai cng b trong bt k cng trnh no khc. Tc gi lun n

ii

MC LCTrangM U....................................................................................................................................... 1 Chng 1. NHNG VN L LUN V HIU LC HP NG........................ 8 1.1. Khi nim, bn cht ca hp ng ......................................................................................... 8 1.2. Khi nim hiu lc hp ng, hiu lc tng i ca hp ng ......................................... 16 1.3. C ch php l iu chnh hiu lc hp ng ...................................................................... 29 Chng 2. IU KIN C HIU LC CA HP NG .......................................... 39 2.1. Cc iu kin bt buc hp ng c hiu lc.................................................................. 39 2.2. Hnh thc hp ng iu kin c hiu lc ca hp ng trong trng hp php lut c qui nh ................................................................................................................................... 49 2.3. Mt s bt cp trong cc qui nh php lut hin hnh v hnh thc hp ng v nh hng hon thin ......................................................................................................................... 66 Chng 3. THI IM C HIU LC CA HP NG ......................................... 85 3.1. Thi im c hiu lc ca hp ng: khi nim v qui nh chung .................................... 85 3.2. Mt s bt cp trong php lut v thc tin p dng cc qui nh v thi im c hiu lc ca hp ng ......................................................................................................................... 95 3.3. Kin ngh hon thin cc qui nh php lut v thi im c hiu lc ca hp ng........ 116 Chng 4. HIU LC RNG BUC CA HP NG ............................................ 125 4.1. Hiu lc rng buc ca hp ng: khi nim v cc qui nh ........................................... 125 4.2. Mt s bt cp trong php lut v thc tin p dng cc qui nh v hiu lc rng buc ca hp ng..................................................................................................................... 134 4.3. Kin ngh hon thin php lut v hiu lc rng buc ca hp ng ................................ 142 Chng 5. HIU LC HP NG KHI HON CNH THAY I ...................... 154 5.1. iu khon sa i hp ng khi hon cnh thay i: khi nim v ni dung c bn...... 155 5.2. iu khon sa i hp ng khi hon cnh thay i (hardship clause) trong php lut cc nc v trong tp qun thng mi quc t................................................................. 161 5.3. Thc trng php lut v thc tin php l Vit Nam v iu khon sa i hp ng khi hon cnh thay i............................................................................................................... 171 5.4. Kin ngh xy dng v hon thin cc qui nh ca php lut hin hnh v sa i hp ng khi hon cnh thay i............................................................................................... 186

KT LUN............................................................................................................................. 198 NHNG CNG TRNH TC GI CNG B DANH MC TI LIU THAM KHO PH LC

iii

DANH MC NHNG T VIT TT

BLDS BLDS 1995 BLDS 2005 DLB 1931 DLSG 1972 DLT 1936 - 1939 HND HTP HP 1992 LNO 2005 LSHTT 2005 LTM 1997 LTM 2005 PECL

B lut Dn s B lut Dn s 1995 B lut Dn s 2005 B Dn lut Bc K 1931 B Dn lut Si Gn 1972 B Dn lut Trung k 1936 - 1939 Hi ng nhn dn Hi ng thm phn Hin php 1992 c sa i, b sung bi Ngh quyt 51/2001/QH10 Lut Nh 2005 Lut S hu tr tu 2005 Lut Thng mi 1997 Lut Thng mi 2005 Principles of European Contract Law (B Nguyn tc Lut Hp ng chu u) Principles of International Commercial Contract (B Nguyn tc hp ng thng mi quc t ca UNIDROIT) Ta n nhn dn Ta n nhn ti cao y ban nhn dn

PICC TAND TANDTC UBND

1

M U1. Tnh cp thit ca ti Hp ng l mt trong nhng phng tin php l ch yu c nhn, t chc trao i li ch nhm tha mn cc nhu cu nhn sinh. Hp ng cng ng vai tr quan trng trong qu trnh vn hnh ca nn kinh t, v n l hnh thc php l c bn ca s trao i hng ha trong x hi. Trong hu ht cc BLDS c in, hp ng chim mt v tr trung tm v c ch nh vi dung lng ln nht so vi cc ch nh khc do vai tr trung tm ca n i vi trt t th trng[336, tr.900]. X hi cng pht trin, hp ng ngy cng c s dng nh l mt chun mc ng x ph bin gia t nhn vi nhau, gia t nhn vi c quan nh nc, thm ch l gia x hi vi nh nc (nh quan nim ca Rousseau [229]) trong cc lnh vc dn s, kinh doanh, thng mi v trong nhiu lnh vc khc nhau ca i sng. Ngy nay, ch nh hp ng v hiu lc hp ng tr thnh mt ch nh quan trng trong h thng php lut hp ng Vit Nam.V vy, c nhiu nghin cu, phn tch v ch nh hp ng, c bit l nhng vn hiu lc hp ng. Hiu lc ca hp ng ni y chnh l s to lp ra quyn v ngha v gia cc bn giao kt [249, tr.24], l hiu lc rng buc nh php lut i vi cc bn tham gia [299, tr. 1550]. Mt hp ng c k kt, nu khng c hiu lc th hp ng cha th to ra quyn v ngha v gia cc bn, cha rng buc cc bn vi nhau v php lut cng cha tc ng n cch x s ca cc bn theo qui nh ca hp ng . V vy, trc khi giao kt hp ng, thm ch ngay trong qu trnh thc hin hp ng, cc bn tham gia hp ng phi bit v hp ng v nhng qui nh ca php lut lin quan n tnh hiu lc ca hp ng. C th ni, php lut v hp ng v hiu lc ca hp ng cng hon thin th vic giao kt v thc hin hp ng ca cc ch th ngy cng thun li. Tuy vy, xt trn nhiu phng din, vn hiu lc ca hp ng l mt vn php l rt phc tp c v mt l lun cng nh thc tin p dng php lut.V mt l lun, cc hc gi vn cha thng nht c vi nhau trong vic xc nh ni dung ca hiu lc hp ng. Nhn xt v thc t ny, c lut gia cho rng: D lut gia no cng ni ti hiu lc ca hp ng, nhng khi c hi n l g v ni dung ra sao th phn ln ch ni ti iu kin c hiu lc ca hp ng v thi im c hiu lc ca hp ng [38, tr. 37].

2 Trong thc tin lp php, vn hiu lc ca hp ng c qui nh kh c th trong B lut Dn s 2005 (BLDS 2005). Tuy nhin, mt s quy nh v hiu lc hp ng trong BLDS 2005 cng bc l nhiu bt cp, gy kh khn cho cng tc gii quyt cc tranh chp c lin quan. Vn iu kin c hiu lc ca hp ng hin vn l vn cn gy nhiu tranh ci trong gii lut hc, c bit l iu kin hnh thc v ng li x l cc hp ng vi phm hnh thc. Qui nh v thi im giao kt v thi im c hiu lc ca hp ng vn cn nhiu im cha ph hp vi thc t v khng kh thi. Nhng bt cp trn y cn phi c nghin cu lm r v xut cc gii php php l nhm khc phc, hon thin. So vi php lut hp ng ca mt quc gia (Php, c, Anh, M, Nga), cc B nguyn tc hp ng quc t (PICC, PECL), qui nh trong lut Vit Nam v hiu lc ca hp ng vn cn nhiu im cha tng ng. Trong bi cnh Vit Nam hi nhp kinh t ngy cng su rng vo cc th ch kinh t quc t i hi cn phi c s ci cch thch ng h thng php lut, c bit l php lut v hp ng, theo hng tip thu c chn lc nhng im tin b trong php lut hp ng ca cc nc v ca cc B nguyn tc hp ng quc t, lm cho php lut hp ng Vit Nam ngy cng hon thin v c s tng ng hn so vi php lut ca cc quc gia trn th gii. T nhng l do trn tc gi la chn ti Hiu lc ca hp ng theo qui nh ca php lut Vit Nam lm lun n tin s lut hc. 2. Tnh hnh nghin cu ti Vic nghin cu vn hiu lc ca hp ng c nhiu nh khoa hc php l trong v ngoi nc quan tm, di nhng gc khc nhau. 2.1. nc ngoi: C nhiu cng trnh nghin cu v php lut hp ng ni chung, trong c cp n cc vn c lin quan n iu kin c hiu lc ca hp ng, giao kt hp ng, hiu lc ca hp ng khi hon cnh thay i, nh: cc sch chuyn kho v Lut hp ng The Modern Law of Contract, 5th ed ca Richard Stone [341], European Contract Law, Vol 1 Formation, Validity and Content of Contract ca Hein Kotz & Axel Flessner [321], Elements of the Law of Contract ca MacMillan C.A. & R. Stone [324], The Oxford Handbook of Comparative Law ca M. Reinmann & R. Zimmermann [336], The German Law of Contract A Comparative Treaties, 2nd ed. ca Basil Markesinis & others [328], Bi bo Competing Approaches to Force Majeure and Hardship ca Catherine Kessedjian [318]

3 Cc cng trnh ny khng nghin cu chuyn bit v hiu lc hp ng ni chung, v hiu lc hp ng theo qui nh ca php lut Vit Nam, ni ring. 2.2. trong nc: C mt s Lun n tin s nghin cu cc ti c lin quan n hiu lc hp ng, nh ti Ch hp ng trong nn kinh t th trng Vit Nam trong giai on hin nay ca TS. Phm Hu Ngh; Hp ng kinh t v hiu v hu qu php l ca hp ng kinh t v hiu ca TS. L Th Bch Th [247]; Giao dch dn s v hiu v vic gii quyt hu qu php l ca giao dch dn s v hiu ca TS. Nguyn Vn Cng [44]... Hin cn c mt s sch chuyn kho, cng trnh nghin cu c lin quan ti mt s kha cnh php l ca vn hiu lc hp ng, nh quyn Vit Nam Dn lut - luc kho ca GS. V Vn Mu, [168], Php lut v hp ng ca TS. Nguyn Mnh Bch [5], Ch nh hp ng trong B lut Dn s Vit Nam ca TS. Nguyn Ngc Khnh [108], Cm nang php lut v giao kt hp ng thng mi in t ca GS.TS. Nguyn Th M [174], Lut Hp ng Vit Nam Bn n v Bnh lun bn n, ca TS. Vn i [54]. Ngoi ra, cn c nhiu bi bo khoa hc ng trn cc tp ch, nh Hiu lc v thi im c hiu lc ca hp ng ca PGS.TS. inh Vn Thanh [240], iu chnh thng tin bt cn xng v qun l ri ro trong php lut hp ng Vit Nam ca PGS.TS. Phm Duy Ngha [201], Thi im c hiu lc ca hp ng ca TS. Phm Cng Lc [115] Nhng cng trnh khoa hc trn l ti liu v cng qu bu gip tc gi c thm nhiu thng tin quan trng phc v cho vic nghin cu lun n, nhng cc cng trnh k trn khng nghin cu ring v ton din v hiu lc ca hp ng theo qui nh ca php lut Vit Nam. Bi vy, vic la chn ti Hiu lc ca hp ng theo qui nh ca php lut Vit Nam lm lun n tin s lut l khng trng lp vi cc cng trnh khoa hc c cng b. 3. Mc tiu nghin cu v nhim v ca ti 3.1. Mc tiu nghin cu Mc tiu ca ti l thng qua vic nghin cu cc vn l lun, kho st thc trng php lut v thc tin p dng php lut v hiu lc hp ng Vit Nam, trn c s i chiu vi qui nh v hiu lc hp ng ca mt s quc gia trn th gii v mt s B nguyn tc hp ng quc t nhm gp phn lm r v lm phong

4 ph thm v c s l lun, thc tin v php l ca vn hiu lc hp ng, tip thu c chn lc nhng im tin b trong php lut quc t v hp ng; ng thi a ra nhng kin ngh c th sa i, b sung cc qui nh cn bt cp, thiu st trong php lut hin hnh, hon thin c ch php l iu chnh hiu lc hp ng theo xu hng hin i v hi nhp, qua nng cao hiu qu iu chnh ca php lut Vit Nam v hiu lc ca hp ng. 3.2. Nhim v ca ti ti c nhim v gii quyt nhng vn sau y: - Lm sng t nhng vn l lun chung v hiu lc ca hp ng, nh: lm r khi nim v bn cht ca vn hiu lc ca hp ng, xy dng khi nim c ch php l iu chnh hiu lc hp ng; lm r c s l lun v cc vn php l lin quan n hiu lc ca hp ng nh iu kin c hiu lc ca hp ng v nh hng ca n i vi hiu lc php lut ca hp ng, thi im c hiu lc ca hp ng, hiu lc rng buc ca hp ng, hiu lc ca hp ng khi hon cnh thay i. - Nghin cu thc trng php lut v thc tin p dng php lut v hiu lc hp ng Vit Nam, bao gm c vic nghin cu v mi quan h gia cc vn bn php lut lin quan v nhng im thiu st, chng cho, mu thun, bt cp ca php lut v hiu lc ca hp ng, nh gi thc trng ca qui nh php lut v hiu lc ca hp ng, t xc nh c nhng im cn sa i, b khuyt trong cc vn bn php lut v hp ng hin hnh ca Vit Nam. - Trn c s nhng bt cp c xc nh t xut nhng kin ngh, gii php php l c th trong vic sa i, b sung cc qui nh php lut Vit Nam hin hnh v hiu lc ca hp ng, ng thi xc nh c s l lun v thc tin cn thit lm cn c cho vic xut nhng kin ngh v gii php c th . 4. Phm vi nghin cu - V mt ni dung: Hiu lc ca hp ng l vn rt rng. Mt khc, vn hiu lc hp ng l vn mang tnh nguyn l chung ca hp ng v c qui nh ch yu trong BLDS, nn ni dung ca Lun n tp trung phn tch cc qui nh trong phn chung v hp ng trong BLDS 2005. iu ny khng c ngha Lun n ch nghin cu v hp ng trong lnh vc dn s. Bi l, khi nim hiu lc hp ng c trnh by trong Lun n l khi nim chung nht cho mi hp ng, bao gm c

5 hp ng dn s, kinh doanh thng mi v cc hp ng khc. Tuy nhin, trong phm vi nghin cu, lun n gii hn vic phn tch ch nhng vn hiu lc ca hp ng theo ngha rng (bao gm ch yu l cc hp ng kinh doanh thng mi v hp ng dn s), nh qui nh ti iu 1 BLDS 2005,1 m khng phn tch cc hp ng trong lnh vc lao ng. Bn cnh , lun n cn phn tch v cc qui nh c lin quan n hiu lc ca hp ng trong Lut Thng mi 2005 v cc vn bn lin quan khc, cng nh thc tin gii quyt tranh chp trong cc lnh vc ny. Ngoi ra, ni hm ca khi nim hiu lc ca hp ng l vn php l rt phc tp v c mi lin h bin chng vi nhiu vn php l quan trng khc ca php lut hp ng, nh qui nh v vic thc hin hp ng, tm hon thc hin hp ng do c s vi phm hoc d on c s vi phm hp ng ca bn kia, chm dt hp ng, trch nhim do vi phm hp ng, gii thch hp ng, hiu lc ca hp ng i vi ngi th ba, phn chia ri ro, thng tin bt cn xng Tuy nhin, ti cng khng c tham vng gii quyt mi vn khc c lin quan ti hiu lc ca hp ng, m ch i su tm hiu cc vn v iu kin c hiu lc ca hp ng, thi im c hiu lc ca hp ng, hiu lc rng buc ca hp ng, s hn ch hiu lc ca hp ng khi hon cnh thay i. - V mt thi gian: Cng vi vic nghin cu cc qui nh ca php lut, ti cng dnh mt liu lng thch hp nghin cu thc tin p dng php lut v hiu lc ca hp ng gii quyt cc tranh chp hp ng (dn s, kinh doanh thng mi) trn thc t, ti Ta n v Trng ti Thng mi Vit Nam, tnh t ngy BLDS 1995 c ban hnh, c bit l t khi BLDS 2005 c hiu lc n nay. 5. Phng php nghin cu ti vn dng cc phng php ca Ch ngha duy vt bin chng Mc-L nin v cc phng php chuyn ngnh khoa hc php l gii quyt nhng vn l lun v php l lin quan n cc qui nh v hiu lc ca hp ng. Trong , ch trng s dng phng php l ghch php l, phng php lch s v phng php so snh php lut lm r mi quan h gia qui nh v hiu lc ca hp ng trong phn chung BLDS vi cc qui nh v hiu lc ca cc hp ng dn s thng dng

iu 1 BLDS 2005 qui nh: B lut dn s quy nh a v php l, chun mc php l cho cch ng x ca c nhn, php nhn, ch th khc; quyn, ngha v ca cc ch th v nhn thn v ti sn trong cc quan h dn s, hn nhn v gia nh, kinh doanh, thng mi, lao ng (sau y gi chung l quan h dn s)

1

6 trong BLDS, v vi cc qui nh v hiu lc ca hp ng trong cc lut chuyn ngnh. Trong mt s vn c th (thi im c hiu lc ca hp ng, hiu lc ca hp ng khi hon cnh thay i) cng c so snh vi php lut hp ng ca mt s nc nh Php, c, Nga, Nht, Trung Quc... ti cng s dng phng php phng vn chuyn gia trong mt vi vn c th, v phng php kho st nh gi thc tin tm hiu thm quan im ca cc lut gia lm cng tc thc tin php l, qua gp phn lm r thm thc trng p dng cc qui nh v hiu lc ca hp ng trong vic gii quyt tranh chp v hiu lc ca hp ng ti Vit Nam t khi BLDS 1995 c ban hnh n nay. Cch nghin cu vn theo chiu dc nhm lm r ton b cc ni dung php l lin quan ti hiu lc hp ng trong mi quan h bin chng t khi giao kt, xc lp, thc hin hp ng n khi sa i, chm dt hp ng, v t nhng qui nh mang tnh nguyn tc chung cho n ngoi l ca nguyn tc hiu lc hp ng. Mt khc, trong mi vn , tc gi cng s dng cch thc truyn thng l i t nghin cu l thuyt c bn cho n thc trng php lut cng nh thc tin p dng, v cui cng l cc kin ngh hon thin php lut. 6. ngha khoa hc ti nghin cu c h thng v cc vn php l lin quan ti hiu lc hp ng, a ra nhng nh hng v xut cc kin ngh c th m kt qu ca n s l c s khoa hc cho vic xy v hon thin php lut hp ng Vit Nam, gp phn tng cng hiu qu iu chnh ca php lut hp ng trong iu kin kinh t th trng Vit Nam, trong xu hng hi nhp quc t ca h thng php lut ni ring v ca t nc Vit Nam ni chung, vo tro lu chung ca th gii. Gp phn lm hon thin php lut hp ng cng l gp phn vo vic bo m cho cc quan h hp ng Vit Nam c n nh, an ton php l v trnh c cc ri ro cho cc bn ch th, bo m quyn t do giao kt hp ng, quyn c php lut bo v khi tham gia cc quan h hp ng v cc quyn, li ch chnh ng ca cc bn trong hp ng. Kt qu nghin cu ti cng c th c s dng lm ti liu tham kho hu ch cho vic nghin cu v ging dy chuyn ngnh lut hp ng trong cc trng o to v lut.

7 7. Nhng im mi ca lun n Kt qu nghin cu c th hin trong lun n c mt s im mi sau y: - Mt l, nghin cu c s l lun ca vn hiu lc hp ng, phn tch v lm r ni hm ca cc khi nim hiu lc tng i ca hp ng, hiu lc rng buc ca hp ng (chng 1) kin ngh thay thut ng hp ng dn s trong qui nh ti iu 388 BLDS 2005 bng thut ng hp ng (chng 1); - Hai l, xy dng cc khi nim mi hiu lc ca hp ng (chng 1), c ch php l iu chnh hiu lc hp ng (chng 1), iu khon iu chnh hp ng khi hon cnh thay i theo quan nim php l Vit Nam (trn c s tip thu t khi nim hardship trong thc tin thng mi quc t), v lm r ni hm ca cc khi nim ny (chng 5). y l nhng khi nim mi cha c cp trong cc cng trnh khoa hc php l trc y. - Ba l, trong mi chng, tc gi u ch ra nhng im bt cp, thiu st ca php lut hin hnh v ca thc tin p dng, ng thi da trn nhng kt qu a ra cc kin ngh hon thin php lut v cc qui nh tng ng, nh cc kin ngh: hon thin cc qui nh v hnh thc hp ng v hu qu php l khi hp ng vi phm qui nh bt buc v hnh thc (chng 2) [Xem Ph lc 12]; sa i, b sung cc qui nh v thi im giao kt hp ng v thi im c hiu lc hp ng (chng 3) [Ph lc 13]; b sung qui nh v nguyn tc v ngoi l ca nguyn tc hiu lc rng buc hp ng, ng thi hon thin cc gii php khc phc do vi phm vic thc hin ngha v trong hp ng (chng 4) [Ph lc 14]. - Bn l, phn tch thc tin php lut v xu hng cho php iu chnh hiu lc ca hp ng khi hon cnh thay i (hardship), tm hiu kinh nghim xy dng v p dng php lut v ni dung tng ng trong php lut ca nc ngoi v ca cc b nguyn tc quc t v hp ng, t kin ngh Vit ha khi nim ny thnh khi nim sa i hp ng khi hon cnh thay i, v xut b sung vo trong BLDS 2005 cn c cho php sa i hp ng khi hon cnh thay i vi nhng tiu ch, ng li, gii php c th (chng 5) [Ph lc 15]. 8. Kt cu ca lun n Ngoi Phn m u, kt lun, danh mc ti liu tham kho, cc ph lc, ni dung ca Lun n gm 5 chng.

8 Chng 1

NHNG VN L LUN V HIU LC HP NGVn hiu lc ca hp ng bao gm v lin quan ti nhiu ni dung phc tp ca hp ng nh iu kin c hiu lc, thi im c hiu lc, hiu lc rng buc ca hp ng lm r ni dung v ngha php l ca vn hiu lc hp ng, to tin l lun cho vic nghin cu tip cc phn sau ca lun n, chng ny trnh by khi qut hiu lc hp ng, gm ba ni dung sau y: khi nim v bn cht ca hp ng, khi nim hiu lc hp ng v c ch iu chnh hiu lc hp ng. 1.1. KHI NIM, BN CHT CA HP NG 1.1.1. Khi nim hp ng c th tn ti v pht trin, cc ch th trong x hi phi tham gia vo cc giao dch nht nh thng qua vic trao i, dch chuyn cc li ch do mnh to ra v nhn li nhng li ch vt cht cn thit t cc ch th khc nhm tha mn cc nhu cu chnh ng ca mnh. Mt trong nhng phng thc c bn thc hin vic trao i li ch trong x hi chnh l s tha thun gia cc bn, da trn cc nguyn tc t do, t nguyn, bnh ng v c t di s bo tr ca lut php. Hin tng c nh danh trong lut bng thut ng php l: Hp ng. Ngy nay, hp ng l cng c php l quan trng v ph bin con ngi thc hin cc giao dch nhm tha mn hu ht mi nhu cu ca mnh. Tuy vy, trong lch s lp php ca nhn loi, tm ra c mt thut ng chnh xc, nh thut ng hp ng ang c s dng trong php lut ca hu ht cc quc gia ngy nay, l vic khng d dng. Nhiu lut gia cho rng thut ng hp ng (contractus) c hnh thnh t ng t contrahere trong ting La-tinh, c ngha l rng buc, v xut hin ln u tin La M vo khong th k V IV TCN [108, tr.29; 291, tr.1623]. Ban u, ngi La M cng khng c khi nim chung contractus m s dng cc thut ng ring bit ch cc hp ng c th ph bin nh mua bn (sponsio), vay mn (mutuum), gi gi (depositum), y thc (mandatum) Mi n thi ca lut gia La-be-n (th k 1 sau CN), ngi La M mi chnh thc s dng thut ng contractus trong lut, v quan h hp ng c php lut cng nhn v bo v di thi Justinnian [61, tr.81]. Sau ny, php lut cc nc phng Ty k tha v pht trin quan nim php l t thi La M v s dng chnh thc thut ng hp ng, m trong ting Anh c vit l contract, v trong ting Php l contrat.

9 Vit Nam, trong thc t i sng, c nhiu thut ng khc nhau c s dng ch v hp ng: kh c, giao ko, vn t, vn kh, cam kt, t giao c, t ng thun Trong c lut, da vo cc c liu lch s cn li cho n ngy nay, thut ng vn t hay vn kh[289, iu 363 v 366], hay mua, bn, cho, cm c s dng kh sm, trong B Quc triu Hnh lut [167, tr.156; 286, tr.57- 8]. Sau ny, thut ng kh c mi c s dng chnh thc trong Sc lnh ngy 21/7/1925 (c sa i bi Sc lnh ngy 23/11/1926 v Sc lnh ngy 06/9/1927) Nam phn thuc Php, trong B Dn lut Bc 1931 (sau y vit l DLB 1931), v trong B Dn lut Trung 1936 1939 (DLT 1936 1939). Thut ng kh c cng c s dng trong Sc lnh 97/SL ca nc Vit Nam Dn ch Cng ha, c H Ch tch k ban hnh ngy 22/5/1950 (iu 13). Thut ng kh c cng c s dng trong B Dn lut 1972 ca ch Vit Nam Cng ha min Nam trc 30/4/1975 (DLSG 1972) (iu 653). Ngoi ra, trong DLB 1931, DLT 1936 - 1939 v DLSG 1972 cn s dng thut ng hip c, trong nh lm lut xem kh c l mt hip c [13, iu 664; 91, iu 680] hoc ng nht gia kh c vi hip c [14, iu 653]. Cc vn bn php lut hin hnh ca nh nc ta khng cn s dng thut ng kh c hay hip c nh trc y m s dng cc thut ng c tnh chc nng, cng c [110, tr.40] nh hp ng dn s [15, iu 388], hp ng lao ng [23, iu 26-43], hp ng thng mi [154, khon 1 iu 3]. Trong php lut ca nhiu nc (nh s trnh by cc trang 3 5 di y) ch s dng thut ng hp ng, ch khng s dng cc thut ng hp ng dn s, hp ng thng mi, hp ng lao ng nh lut Vit Nam. Ngoi vic chn hp ng lm thut ng php l chnh thc trong cc vn bn php lut, cc lut gia cng quan tm ti vic lm r ni hm ca khi nim hp ng. V mt hc thut v php l, cc lut gia cng gp nhiu kh khn trong vic a ra mt nh ngha v hp ng. ng nh mt lut gia nhn xt, hp ng dng nh l mt trong nhng hin tng c th nhn thc c rt d dng nhng tht kh khn c th a ra c mt nh ngha v n [302, tr.14]. Trn thc t, s tip cn khi nim hp ng trong cc h thng php lut cng khc nhau. Quan nim ca cc lut gia thuc h thng Civil Law xem hp ng nh mt kt qu phc hp ca ch t do c nhn cng nhiu nguyn tc php l c bn ca Lut T. Theo Geoffrey Samuel,

10Khi nim hp ng trong h thng Civil law b chi phi bi ba nguyn tc. Th nht, hp ng c xem l kt qu chung ca s gp g ch ca cc bn. Th hai, l php lut do cc bn lp ra rng buc chnh cc bn trong hp ng. V s rng buc ca hp ng khng ch l hiu lc php l c d liu bi cc bn, m cn l hiu lc c m bo bi php lut, bi tp qun hoc bi yu cu ca nguyn tc thin ch, nhm xc lp trch nhim thc thi hp ng ph hp vi bn cht ca hp ng. Nguyn tc th ba l t do hp ng: cc bn c t do, trong phm vi gii hn ca lut cng v trt t cng cng, to ra loi hp ng m h mun, thm ch iu c th l v l theo cch nhn nhn ca ngi khc [339, tr.278].

Khc vi quan nim ca cc nc theo h thng Civil Law, trong h thng Common Law (Thng lut), ban u ngi ta xem hp ng nh l kt qu ca cc cam kt n gin, th hin bng nhng hnh vi php l c th ca mi bn. Sau ny,cc thm phn theo ch ngha thc dng (pragmatic) Anh xem xt hp ng nh l mt ngha v c to ra bi s gp g ch gia cc bn [339, tr.283 - 84]. C th ni, thut ng hp ng l mt phm tr a ngha v c th c xem xt nhiu gc khc nhau. Cc lut gia Vit Nam thng hiu khi nim hp ng theo hai ngha: ngha khch quan v ngha ch quan. Theo ngha khch quan, hp ng l mt b phn ca ch nh ngha v trong Lut Dn s, bao gm cc qui phm php lut c qui nh c th trong BLDS nhm iu chnh cc quan h x hi (ch yu l quan h ti sn) trong qu trnh dch chuyn cc li ch vt cht gia cc ch th vi nhau. Theo ngha ch quan, hp ng l s ghi nhn kt qu ca vic cam kt, tha thun gia cc ch th giao kt hp ng hay l kt qu ca vic tha thun, thng nht ch ca cc bn, c th hin trong cc iu khon c th v quyn v ngha v mi bn c c s cng nhau thc hin [239, tr.19]. Trong phm vi mc ny, tc gi ch bn v khi nim hp ng hiu theo ngha ch quan (ngha hp). Theo , ngoi vic c ghi nhn chnh thc trong cc vn bn php lut ca nhiu nc trn th gii, khi nim hp ng cn c nhiu hc gi a ra nhiu nh ngha khc nhau. Mt trong nhng nh ngha sm nht v hp ng thng c nhiu hc gi ngy nay nhc n v chp nhn, l nh ngha ca hc gi ngi Php - Pothier trong tc phm Trait des obligations nm 1761: Hp ng l s tha thun theo hai hoc ch mt bn ha, cam kt vi ngi khc chuyn giao mt vt, lm mt cng vic hoc khng lm mt cng vic [321, tr.3]. nh ngha ny khng khc g so vi nh ngha hp ng trong cc BLDS hin i ngy

11 nay. BLDS Php cng c nh ngha hp ng ging gn nh hon ton nh ngha ca Pothier: Hp ng l s tha thun gia cc bn, theo mt hoc nhiu ngi cam kt vi mt hoc nhiu ngi khc v vic chuyn giao mt vt, lm hoc khng lm mt cng vic no [19, iu 1101]. Theo qui nh ti iu 1378 BLDS 1994 ca Bang Qubec (Canada): Hp ng l s thng nht ch, theo mt hoc nhiu ch th phi thc hin nhng cam kt nh v li ch ca mt hoc nhiu ch th khc. Tuy c tnh khi qut hn, nhng nh ngha ny cng khng hon ton thot ly khi nh ngha ti iu 1101 BLDS Php. C hai nh ngha trn u th hin r bn cht ca hp ng l s tha thun hay thng nht ch gia cc bn. Tuy nhin, ni dung nh ngha ch th hin chc nng ca hp ng m cha ch ra c du hiu c trng th hai ca hp ng: nhm to ra hiu lc rng buc php l v quyn v ngha v gia cc bn. nh ngha hp ng cng c qui nh ti iu 1-201 B lut Thng mi Thng nht Hoa K (Uniform Commercial Code of United State of America, vit tt l UCC): Hp ng l tng hp cc ngha v php l pht sinh t s tha thun ca cc bn. Vn bn Php in xut bn ln hai (Restatement 2nd) c nu mt nh ngha c th hn: Hp ng l mt hay mt tp hp cc cam kt m nu vi phm nhng cam kt ny th b buc phi thc hin bng s cng ch cu php lut, hoc ni cch khc php lut cng nhn vic thc hin nhng cam kt ny l mt ngha v. Trong Bch Khoa ton th v Php lut ca Hoa K cng c nh ngha hp ng: Hp ng l s tha thun gia hai thc th php l, to ra mt s rng buc ngha v nhm lm mt vic, hoc khng lm mt vic, giao mt vt xc nh [306, tr.53]. nh ngha ny th hin r rng hn bn cht v mc ch c bn ca khi nim hp ng v ni dung ca n cng c tnh hi nhp hn vi khoa hc php l ca cc quc gia khc trn th gii. Ti iu 2 ca Lut Hp ng Trung Quc (1999) qui nh: Hp ng theo qui nh ca Lut ny l s tha thun v vic xc lp, thay i, chm dt quyn, ngha v dn s gia cc ch th bnh ng t nhin nhn, cc t chc khc. Cc tha thun lin quan n quan h hn nhn, nhn con nui, gim h thch dng vi qui nh ca cc lut khc. Tng t, theo qui nh ti khon 1 iu 420 BLDS Nga (1994): Hp ng l s tha thun gia hai hay nhiu bn v vic xc lp, thay i, chm dt quyn, ngha v dn s. nh ngha hp ng trong Lut Hp ng Trung

12 quc tng i di, v bao hm c cc nguyn tc khi qut trong vic giao kt thc hin hp ng m ngi Trung Quc mun nhn mnh, l nguyn tc bnh ng gia cc bn tham gia hp ng. nh ngha hp ng trong BLDS ca Nga cng c ni dung tng t nhng cch din t khi qut v ngn gn hn c. A.L Makovsky v S.A. Khoklov bnh lun v nh ngha ny nh sau: Hp ng c nh ngha ngn gn mang tnh truyn thng. l s tho thun ca hai hay nhiu ngi v vic thit lp, thay i, hoc chm dt cc quyn v ngha v dn s (iu 420). Tuy nhin, v c bn khng c im g mi trong nh ngha ny. Quan trng trn ht, c s ca nhng tho thun nh th ny khng phi l ch cu mt bn, m l ch ca nhiu bn rng buc cc bn trong thc hin ngha v [325, tr. xciv]. iu 388 BLDS 2005 nh ngha hp ng nh sau: Hp ng dn s l s tho thun gia cc bn v vic xc lp, thay i hoc chm dt quyn, ngha v dn s. C th d dng thy rng, qui nh ti iu 388 BLDS Vit Nam (2005) cng gn ging nh qui nh ca Lut hp ng Trung quc (1999) v c bit l hon ton ging vi qui nh ti khon 1 iu 420 BLDS Nga (1994). Xt v bn cht, hp ng c to ra bi s tha thun ca cc bn, l kt qu ca qu trnh thng tho v thng nht ch gia cc bn lm pht sinh, thay i, chm dt cc quyn v ngha v i vi nhau, tr nhng quyn v ngha v m php lut c qui nh l khng th thay i hoc chm dt bng tha thun ca cc bn. Xt v v tr, vai tr ca hp ng, theo ngha hp, th hp ng l mt loi giao dch dn s, l mt cn c php l lm pht sinh, thay i, chm dt quan h php lut dn s. Nh vy, hp ng l phng tin php l cc bn to lp quan h ngha v. C th ni, nh ngha trn hm cha tt c du hiu mang tnh bn cht ca hp ng v th hin r chc nng, vai tr ca hp ng trong vic lm pht sinh, thay i, chm dt quan h php lut. nh ngha trn y ca BLDS 2005 c xem l hp l v thuyt phc nht Vit Nam t trc n nay v c ni dung ngn gn, chun xc; va mang tnh khi qut cao, phn nh ng bn cht ca thut ng hp ng, va th hin r vai tr ca hp ng nh l mt cn c php l (ph bin) lm pht sinh, thay i, chm dt quyn v ngha v (dn s) ca cc bn. y l nh ngha c hu ht cc lut gia ng tnh v chp nhn, tr ci ui dn s km theo [86, tr.57; 108, tr.38-41].

13 Tc gi cho rng, cn b t dn s km theo khi nim hp ng. Bi l, thut ng dn s va c th c hiu theo ngha rng, nhng cng va c th c hiu theo ngha hp. Theo ngha rng, khi nim dn s bao hm c cc lnh vc khc, nh lnh vc dn s, thng mi, lao ng, hn nhn, gia nh [15, iu 1]. Cn theo ngha hp, khi nim dn s ch c dng trong cc quan h dn s ( phn bit vi cc quan h php lut khc: hnh s, hnh chnh). Trong php lut t tng, t dn s cng c hiu theo ngha hp, nhm phn bit gia cc Ta dn s, Ta Kinh t, Ta lao ng Tr li khi nim hp ng dn s, cu hi t ra l, t dn s c ngha g khi c t km theo khi nim hp ng. V mt l ghch, t dn s c t v tr ny l nhm xc nh r ngha ca khi nim hp ng, nhm ch y l hp ng dn s ch khng phi l hp ng khc (thng mi, lao ng). Trong khi , khi nim hp ng dn s c qui nh ti iu 388 BLDS 2005 vi ch nh xem y khi nim chung c s dng ch mi hp ng, ch khng phi ch dnh cho ring hp ng dn s. Do vy, khng nn t t dn s ngay sau khi nim hp ng v d gy hiu lm, v khng cn thit. Tm li, nh ngha hp ng (dn s) ti iu 388 BLDS 2005 l chp nhn c. Tuy vy, m bo tnh chun xc ca thut ng ny, tc gi kin ngh Quc hi cn sa i iu 388 BLDS 2005 theo hng b hai t dn s km theo sau thut ng hp ng. 1.1.2. Bn cht ca hp ng Nh c th hin trong khi nim hp ng, bn cht ca hp ng c to nn bi hai yu t php l l s tha thun v s rng buc php l gia cc bn. 1.1.2.1. Hp ng l s tha thun gia cc bn Hp ng l mt giao dch c nhiu bn tham gia to lp s rng buc php l vi nhau da trn s cam kt, tha thun. Bi vy, mc d trong lut thc nh v trong l lun c nhiu nh ngha khc nhau v hp ng, nhng chung qui li, tt c cc nh ngha u th hin mt quan im nht qun l lun xem s tha thun gia cc bn l mt trong cc yu t th hin bn cht ca hp ng. Yu t tha thun va l ngun gc, va l c s nn tng to nn hp ng. Khng c hp ng no m khng do tha thun v khng c hp ng no c to ra m thiu yu t tha thun. Bi vy, c kin cho rng, yu t tha thun ca cc ch th l tin ca hp ng v c xem l tuyt i [239, tr.20].

14 Theo ngha thng thng, tha thun l nht tr, ng vi nhau sau khi bn bc [217, tr.1578]. Theo T in Bch khoa Vit Nam, tha thun l s nht tr chung c th hin ch khng c mt kin i lp ca bt c mt b phn no trong s cc bn lin quan i vi nhng vn quan trng v th hin thng qua qu trnh m mi quan im ca cc bn lin quan u phi c xem xt v dung ha. [93, tr.238]. Trn phng din php l, c th hnh thnh nn hp ng, php lut qui nh cc bn tham gia cng thng lng, trao i, bn bc i n s nht tr chung, da trn s ngh ca mt bn v s chp nhn hon ton ca bn kia. Nhng s tha thun vi t cch l mt yu t th hin bn cht ca hp ng cn c ngha tch cc hn, so vi cc khi nim thng lng, bn bc, ng . Nu khi nim thng lng hay bn bc dng ch qu trnh thng thuyt, giao dch gia cc bn v khi nim ng dng ch kt qu ca qu trnh , th khi nim tha thun y c hiu l ton b qu trnh, t s thng lng n s thng nht ch. l qu trnh dung ha gia ch cc bn, i t s ng ca tng bn, n s hip hay gp g ch ca hai hay nhiu bn khc nhau, nhm t c s nht tr chung, hay s ng thun gia hai hay nhiu bn . Bn cht ca s tha thun ca l kt qu ca s thng nht gia ch vi s by t ch ca mi bn, t trong mi lin h thng nht vi s ng thun tng ng ca mt hoc cc bn khc, to thnh s ng thun ca cc bn, nhm t mt mc ch xc nh. Bi th, c kin cho rng, tha thun l s trng hp mun ca cc bn v mt iu g m cc bn mong mun t c [257, tr.10]. Xt v ni dung, s tha thun khng ch l s nht tr, ng chung chung m cn phi c ni dung c th, mc ch r rng, tc phi xc nh c bn cht ca quan h hp ng m cc bn mun xc lp. Theo , cc bn phi thng nht v mc ch ca hp ng l chuyn giao mt vt hoc lm mt vic g c th. Nu mt bn th hin ch mun bn mt ngi nh m bn kia ch mun thu ngi nh th khng th c mt s hip . Hn na, nu cc bn ng cng nhau mua bn mt ngi nh, nhng khng nht tr c vi nhau v gi bn, thi im giao kt hp ng, thi hn giao nh, tr tin th hp ng cha chc c thit lp. Tuy vy, nhng tha thun thiu vng cc ni dung c th l chuyn ph bin trong thc t, v c th do cc bn s sut hoc c ng nhng iu khon nh vy.

15 Trong trng hp c tranh chp, nhng ni dung cn thiu s c ta n xem xt v p dng cc iu khon d phng ca php lut, hoc c th b tc thng qua vic gii thch hp ng. Hp ng c coi l hon thnh, nu cc bn tha thun c nhng ni dung ch yu. Hp ng c coi l cha hon thnh, nu thiu nhng ni dung ch yu m ta n khng th b tc c. Mt tha thun ch c coi l c gi tr php l, nu ni dung v mc ch ca n khng vi phm iu cm ca php lut v khng tri o c x hi. Ngoi ra, tha thun ch c th lm pht sinh hiu lc rng buc i vi cc bn nu tun th cc yu cu do php lut qui nh nh iu kin v ch th, iu kin v ni dung v mc ch, iu kin v s t nguyn, v iu kin v hnh thc hp ng trong trng hp php lut c qui nh. y gi l cc iu kin c hiu lc ca hp ng. Cc ni dung ny s c trnh by trong chng hai ca Lun n. Tm li, thng qua s tha thun cc bn lm nn hp ng, tc lm pht sinh, thay i, chm dt quyn v ngha v gia cc bn trong hp ng. V vy, tha thun va l tin lm nn hp ng, va l yu t c bn cho s tn hp ng. 1.1.2.2. Hp ng l tha thun to ra s rng buc php l gia cc bn Mt s tha thun khng phi l hp ng, nu khng to nn hiu lc rng buc gia cc bn. Bi vy, du hiu th hai th hin bn cht ca hp ng l s tha thun gia cc bn phi nhm to ra mt s rng buc php l, tc l sng to ra cc quyn v ngha v mi, ngoi nhng quyn v ngha v lut nh, hoc lm thay i hay chm dt cc quyn, ngha v y. Mt s tha thun mang tnh cht x giao hoc mt li ha danh d, nh li ha s tng qu nhn ngy sinh nht, hoc tha thun s n d tic nh bn, hay cng i n ti vi ngi khc cng khng phi l hp ng, v cc tha thun ny khng to ra s rng buc quyn v ngha v php l gia cc bn. S vi phm li ha danh d hoc cc cam kt mang tnh cht x giao nh trn c th lm cho ngi tht ha b mt uy tn, b d lun ch trch, nhng khng lm pht sinh trch nhim php l v khng th b p dng ch ti dn s nh trng hp vi phm hp ng. Trong x hi ngy nay, ngi ta cng s dng nhiu hnh thc cam kt mang tnh cht tha thun ni b trong mt khu vc dn c, mt n v hnh chnh, mt a phng cng lm mt vic hay cng thc hin mt cuc vn ng g ca a phng, n v. V d nh bn cam kt thc hin cuc vn ng ni khng vi tiu

16 cc gia cc nh gio vi lnh o ngnh gio dc, hay cam kt thc hin np sng vn minh th ca h gia nh vi chnh quyn a phng. Nhng cam kt nh vy cng mang tnh tha thun, nhng khng phi l hp ng, v khng lm pht sinh, thay i, chm dt quyn v ngha v dn s. Cc cam kt ny c th mang tnh rng buc, thm ch s vi phm cc cam kt y c th b p dng cc bin php cng ch (v mt o c) hay ch ti nht nh (nh cc ch ti hnh chnh), nhng s vi phm khng lm pht sinh trch nhim dn s trong hp ng. Cng c nhng tha thun t cc bn vo mt quan h ngha v lut nh, chng hn nh cc tha thun kt hn, tha thun v vic nui con nui. Theo qui nh ca php lut Vit Nam hin hnh, cc cam kt khng phi l hp ng. Quan im ca cc lut gia cng tha nhn y ch l nhng tha thun t nhn nhm tha nhn mt qui ch php nh, chp nhn thc hin cc ngha v lut nh sn, ch khng phi l hp ng [168, tr.59]. Tm li, mi hp ng u l s tha thun gia cc bn, nhng khng phi s tha thun no ca cc bn cng l hp ng [26, tr.96]. Ch nhng tha thun to ra mt s rng buc php l mi c coi l hp ng. Bi vy, s tha thun v s to ra mt rng buc php l l hai du hiu c bn to nn bn cht ca hp ng. Nghin cu bn cht hp ng l tin l lun xc nh cc iu kin c hiu lc (hay tnh hp php) ca hp ng, nguyn tc t do hp ng, gi tr php l ca hp ng, trnh t giao kt hp ng, thi im c hiu lc ca hp ng v cc vn php l quan trng khc ca ch nh hp ng, c bit l hiu lc hp ng. 1.2. KHI NIM HIU LC HP NG, HIU LC TNG I CA HP NG Hiu lc hp ng l vn mang tnh bn cht ca hp ng, v suy cho cng, cc bn thit lp hp ng l rng buc quyn v ngha v i vi nhau. Khi thit lp mt hp ng, ngi ta lun hng n vic to lp s rng buc php l i vi nhau v trng i bn kia cng thc hin ngha v pht sinh t hp ng, nhm tha mn cc li ch cc bn. Ni dung sau y lm r khi nim hiu lc hp ng. 1.2.1. Khi nim hiu lc hp ng Hiu lc ca hp ng i vi s tn ti ca hp ng c th c v ging nh l hi th hay linh hn i vi s sng ca con ngi. Mt hp ng khng c hiu lc cng c ngha l gia cc bn khng tn ti quan h hp ng. Tuy nhn thc

17 c tnh cht quan trng ca hiu lc hp ng l nh vy, nhng a ra mt nh ngha chnh xc v hiu lc ca hp ng, qu l iu khng d. Trong hu ht cc quyn T in Ting Vit v T in chuyn ngnh Lut Vit Nam hin nay (tr quyn T in gii thch thut ng Lut hc ca Trng i hc Lut H Ni) u khng c mc t hiu lc ca hp ng m ch c cc mc t khc gn vi n, nh hiu lc php lut ca di chc hay hiu lc ca cc vn bn php lut [92, tr.289; 225, tr.203-4]. Theo cc T in ny th hiu lc php lut (ca vn bn php lut ni chung) l tnh bt buc thi hnh ca vn bn, l gi tr php l ca vn bn, hoc (gi tr) p dng ca vn bn , th hin phm vi tc ng hoc phm vi iu chnh ca vn bn v thi gian, khng gian v v i tng p dng [225, tr.202; 287, tr.357-58]. Trong T in gii thch thut ng Lut hc c gii thch khi nim hiu lc ca hp ng dn s l gi tr bt buc thi hnh i cc ch th tham gia giao kt hp ng [241, tr.65]. Tuy ngn gn, nhng nh ngha ny cng phn nh c bn cht ca khi nim hiu lc hp ng. Tuy vy, ni hm ca nh ngha ny vn cha y , v nu gii thch r ra th cng c phn cha chnh xc. Bi l, hiu lc ca hp ng, hiu theo ng bn cht ca n, th khng ch l gi tr bt buc thi hnh m cn bao gm c vic sng to ra cc quyn v ngha v ca cc bn ch th tham gia hp ng. Gi tr bt buc thi hnh cn l c im chung ca nhiu loi giao dch php l khc, ch khng phi l c trng ring c ca hiu lc hp ng. Mt khc, trong nh ngha ny s dng cm t i vi cc ch th giao kt hp ng l c phn cha chnh xc. Bi v, ch th giao kt hp ng hoc ch th thc hin hp ng cha chc l ch th ca hp ng . y nu s dng cm t ch th tham gia xc lp v thc hin hp ng th ng hn v r ngha hn. Khi nim hiu lc hp ng cng khng c tm thy trong mt s t in ca nc ngoi bng ting Anh, nh quyn Orans Dictionary of The Law - 3rd ed. [334], A Oxford Dictionary of Law 5th ed. [329] hay quyn Dictionary of Law 4th ed. [307]. Tuy vy, trong quyn T in Bch khoa php lut Hoa K c a ra nh ngha v hiu lc (valid): Hiu lc l s rng buc; s cng ch php l [306, tr.203]. Trong quyn Black Law Dictionary 6th ed. ca Henry Campell Black cng khng nu khi nim hiu lc hp ng m ch nu khi nim hp ng c hiu lc nh sau: Hp ng m trong hp ng c y cc yu t php l th

18 c hiu lc nh php lut i vi cc bn. Khi mt hp ng c cng nhn c hiu lc th c s rng buc php l [299, tr.1550]. Nh vy, trn phng din gii thch thut ng, cc t in trn a ra khi nim hiu lc hp ng vi du hiu c trng c bn ca n l gi tr rng buc cc bn phi thi hnh nghim tc. Tuy vy, ch vi du hiu ny, cc khi nim v hiu lc hp ng trong cc t in trn vn cha phn nh y cc du hiu th hin bn cht ca hiu lc hp ng. Trong lut thc nh, khi nim hiu lc hp ng cng c qui nh trong cc vn bn php lut ca mt s quc gia. Chng hn, BLDS Php c qui nh: Hp ng c giao kt hp php c gi tr l lut i vi cc bn, ch c th b hy b trn c s c tha thun chung, hoc theo nhng cn c do php lut qui nh v phi c thc hin mt cch thin ch [19, iu 1134]. Theo qui nh ny, hp ng c hiu lc th c gi tr l lut i vi cc bn, c php lut tn trng v bo v, c cc bn phi tun th v thc hin hp ng mt cch nghim tc, c thin ch. Cc bn khng th hy b hp ng nu khng da trn ch t nguyn ca tt c cc bn hoc cc cn c do php lut qui nh. Trong lut thc nh Vit Nam, qui nh v hiu lc hp ng cng c tm thy trong mt s BLDS Vit Nam trc y. Theo iu 673 DLB 1931 v iu 713 DLT 1936-1939, cc hp c c kt lp theo php lut cng c hiu lc nh lut php i vi cc bn kt c. iu 687 DLSG 1972 cng c qui nh v hiu lc ca kh c, vi ni dung cng tng t nh iu 1134 BLDS Php. BLDS 1995 tng c qui nh v hiu lc hp ng nh sau: 1. Hp ng c giao kt hp php c hiu lc bt buc i vi cc bn; 2- Hp ng ch c th b sa i hoc hu b, nu c tho thun hoc php lut c quy nh [16, iu 404]. BLDS 2005 khng qui nh c th v hiu lc ca hp ng, m ch qui nh khi qut l: hp ng c giao kt hp php c hiu lc t thi im giao kt, tr trng hp c tha thun khc hoc php lut c quy nh khc [15, iu 405]. C th ni, qui nh ny khng th hin c bn cht ca khi nim hiu lc hp ng l gi tr php l rng buc i vi cc bn, m ch yu l xc nh thi im pht sinh hiu lc ca hp ng. Ngoi ra, ti iu 4 BLDS 2005 cng c qui nh chung v hiu lc ca cc cam kt dn s: cam kt, tho thun hp php c hiu lc bt buc thc hin i vi cc bn v phi c c nhn, php nhn, ch th khc tn trng.

19 Tm li, qua nghin cu kha cnh php l v t in ca khi nim hiu lc hp ng, chng ta thy c hai du hiu th hin bn cht ca n, l: (i) gi tr php l ca hp ng ging nh php lut; v (ii) hiu lc rng buc mang tnh cng ch nhm buc cc bn phi tn trng v thc thi y cc cam kt trong hp ng. Gi tr php l v hiu lc rng buc cc bn phi tn trng v thc hin ng hp ng l hai mt khng th thiu ca hiu lc hp ng. Trn c s nhn thc bn cht ca hiu lc hp ng, tc gi xin a ra khi nim hiu lc hp ng nh sau: Hiu lc hp ng l gi tr php l ca hp ng lm pht sinh cc quyn v ngha v ca cc bn tham gia, v gi tr php l rng buc cc bn tham gia hp ng phi tn trng v phi thi hnh nghim tc cc quyn v ngha v . V phng din l lun, vic nhn thc ng khi nim hiu lc hp ng l c s tip cn cc vn khc c lin quan n vic nghin cu qu trnh to lp, xc nhn gi tr php l v thc thi hp ng. Khi nim ny cng th hin r cc yu t quan trng mang tnh bn cht ca hiu lc hp ng, l sng to ra, lm thay i, chm dt cc quyn v ngha v gia cc bn; ng thi to ra s rng buc php l nhm bt buc cc bn tn trng v nghim tc thc hin cc quyn v ngha v . Khi bn v hiu lc ca hp ng, ngi ta thng nhn nhn hiu lc hp ng nhiu kha cnh: iu kin c hiu lc ca hp ng, thi im c hiu lc ca hp ng, hiu lc rng buc ca hp ng, v hiu lc tng i ca hp ng. Ba ni dung u s c ln lt trnh by trong cc chng 2, chng 3, chng 4 ca Lun n. Ni dung cui c trnh by trong mc 1.2.2. di y. 1.2.2. Hiu lc tng i ca hp ng Xt v phm vi ch th, hiu lc ca hp ng ch rng buc i vi cc bn tham gia. y l hiu lc tng i ca hp ng. Tuy nhin, trong php lut hp ng hin i, i khi hp ng cn c gi tr php l i vi mt s ch th khc. Thm ch c kin cn cho rng, hp ng c hiu lc p dng ngay c i vi ta n [227, tr.7]. 1.2.2.1. Hiu lc i vi cc bn trc tip tham gia Trong quan h hp ng thng c t hai bn hoc nhiu hn hai bn tham gia, gi l cc bn ch th hp ng. Cc bn ch th hp ng rt a dng, bao gm c nhn, php nhn, v cc loi ch th khc theo qui nh ca php lut.

20 Nh trnh by, bn cht ca hp ng l s tha thun nhm lm pht sinh, thay i, chm dt quyn v ngha v ca cc bn. Theo , trong quan h hp ng, quyn ca bn ny tng ng vi ngha v ca bn kia; quyn v ngha v ca cc bn trong hp ng thng i lp nhau mt cch tng xng. Thng th cc bn c th nhn danh chnh mnh trc tip xc lp, thc hin hp ng, hoc c th gin tip tham gia hp ng thng qua trung gian l ngi i din hp php. Tuy vy, ngi i din hp php khng phi l ch th ca hp ng m ch l ngi thay mt v nhn danh ch th hp ng xc lp, thc hin hp ng. Trong trng hp ny, quyn v ngha v trong hp ng khng c gi tr php l rng buc ngi i din (trc tip giao kt, thc hin hp ng) m ch c gi tr rng buc i vi ngi c i din. Ring i vi nhng hp ng mang tnh cht gia nhp th cc bn khng cn phi tham gia ngay t u, m c th t nguyn tuyn b gia nhp sau khi hp ng xc lp. Vic ch th tuyn b ch tham gia hp ng sau khi hp ng c xc lp v c s chp nhn ca cc bn c lin quan trong hp ng, th cng c xem l ch th, c quyn v ngha v trong hp ng k t thi im . V d: trong hp ng hp tc thnh lp t hp tc. Ban u, hp ng ch c k kt bi cc thnh vin sng lp t hp tc. Sau ny, nu c ngi mun gia nhp, th c th lm n xin gia nhp gi cho t hp tc [182, iu 7]. Khi c s ng ca a s t vin, th ngi tr thnh thnh vin ca t hp tc [15, iu 118], theo coi nh ngi xin gia nhp t hp tc mc nhin chp nhn ni dung hp ng hp tc m khng cn trc tip tham gia k kt hp ng. Nh vy, khc vi hiu lc ca php lut c gi tr bt buc chung i vi mi ngi trong x hi, hiu lc ca hp ng c gi tr rng buc trc ht v ch yu l i vi cc bn trc tip tham gia hp ng - nhng ngi t nguyn tha thun xc lp hp ng. S d hp ng ch c hiu lc rng buc i vi cc bn tham gia l v hp ng c to ra bng s tha thun ca cc bn, da trn nguyn tc t nguyn v t do ch. Bi vy, i vi cc bn t nguyn tha thun to lp hp ng th phi chp nhn s rng buc quyn v ngha v pht sinh t hp ng . Tm li, theo nguyn tc hiu lc tng i, hp ng c hiu lc rng buc ch yu i vi cc bn tham gia hp ng, tr nhng trng hp ngoi l sau y: 1.2.2.2. Hiu lc ca hp ng i vi ngi th ba l ngi k v php l

21 Khi nim cc bn hp ng khng phi ch dng ch ngi trc tip tham gia hp ng hoc ngi gin tip tham gia hp ng thng qua ngi i din hp php, m cc bn hp ng ni y cn bao gm c nhng ngi k v php l. Ngi k v php l khng phi l ngi th ba bn ngoi hp ng, m l ngi thay th t cch php l ca ch th hp ng tr thnh mt bn ch th ca hp ng , bao gm cc trng hp thay th ch th hp ng do chuyn nhng quyn hoc chuyn giao ngha v [15, cc iu 309-317], hoc do ci t cc php nhn [15, im a khon 1 iu 99 v cc iu 94-97], hoc do tha k ti sn c km theo vic thc hin quyn v ngha v [15, iu 634, 637]. Nhng t cch ca ngi k v php l c hai im khc bit so vi cc bn trc tip xc lp hp ng: + Mt l, theo qui nh ca BLDS 2005, c nhng loi ngha v m theo php lut hoc theo tha thun, ch th phi t mnh thc hin th khng th chuyn giao cho ngi k v php l (iu 424, khon 8 & 9 iu 374, iu 384, iu 385). V d: khi ngi y quyn hoc ngi c y quyn cht th hp ng y quyn chm dt (khon 4 iu 589); hay trong hp ng thu nh, khi bn thu cht m khng c ai cng chung sng th hp ng thu chm dt (khon 3 iu 499). Trong cc trng hp ny, tuy ngi tha k ca ngi cht khng k v php l i vi hiu lc hp ng, nhng li k v php l gii quyt hu qu php l ca vic chm dt hp ng. V d: i bi thng, i thc hin cc ngha v cha thc hin hoc i hon li cc khon thanh ton cn tha, sau khi tr i gi tr ca phn ngha v thc hin. + Hai l, s k v php l thng qua vic tha k tng qut hoc tha k c nh mt ti sn c th c km theo ngha v thch ng ca ngi tham gia hp ng, th ngi tha k ch phi thc hin ngha v trong phm vi gii hn ca gi tr phn di sn m mnh c hng [15, iu 637]. V nguyn tc, mt bn trong hp ng c th loi tr trong hp ng vic chuyn giao ngha v hp ng cho ngi tha k thc hin. Tuy nhin, cc bn hp ng khng th tha thun v qui nh trong hp ng iu khon chuyn giao ngha v trong hp ng cho ngi tha k thc hin, v iu ny tri vi nguyn tc hiu lc tng i ca hp ng, tr trng hp vic chuyn giao cho ngi k v php l nhng li ch gn lin vi ngha v hp ng. V d: khi hp ng thu nh ang cn hiu lc, bn cho thu nh cht li tha k ngi nh ang cho thu. Trng hp ny, ngi tha k c k v ton b cc quyn v ngha v ca hp ng thu nh.

22 Suy cho cng th s chuyn giao ngha v cng l mt hp ng v l s tha thun gia bn c ngha v vi ngi th ba giao ngha v cho ngi th ba thc hin, trn c s c s ng ca ngi c quyn. Bi vy, y cng c th c xem l ngoi l ca s k v php l, tc l tha thun to lp ngha v ngi th ba thc hin. Tuy vy, ngha v y khng phi l ngha v mi c to ra t hp ng m ch l ngha v c xc nh trc khi hp ng chuyn ngha v c thit lp. Mt khc, da trn ch ca cc bn trong hp ng, hiu lc tng i ca hp ng cng c s rng buc v nh hng ng k i vi ngi k v php l. l vic cc bn trong hp ng c th tha thun gii hn hiu lc ca hp ng i vi ngi k v php l, bao gm vic hn ch phm vi ngi c k v php l, hoc loi tr vic k v php l. iu ny c ngha, theo l thng thng, i vi ngha v c th chuyn giao c, th khi mt bn ch th khng cn tn ti do cht hoc do chuyn nhng ti sn hoc do ci t php nhn, th ngi th quyn s c k v php l tip tc thc hin hp ng, nu hp ng vn cn hiu lc. Nhng nu cc bn tha thun khng cho k v php l hoc hn ch phm vi ngi c k v php l, th khi t cch ch th ca mt bn chm dt, hp ng s c thanh l m khng chuyn giao cho ngi khc k v. V d: trong hp ng thu mua nh c thi hn thanh ton 15 nm, cc bn c tha thun ngi thu mua cht trc khi tr tin mua nh, th hp ng chm dt v ngi tha k ch c nhn li tin mua nh, sau khi tr tin thu. Do , nu ngi thu mua cht trc khi thanh ton xong tin mua nh, th ngi tha k ca h s khng c k v php l i vi hp ng thu mua ni trn. Nh vy, cam kt ny c hiu lc lm hn ch vic th quyn ca ngi k v php l, theo t cch k v php l ca ngi tha k b hp ng t chi. Tuy vy, trong trng hp ny, ngi tha k ca ch th hp ng vn k v php l i vi hu qu php l ca vic chm dt hp ng theo qui nh chung, nh yu cu thanh ton tin cn thiu, hoc hon tr khon tin c thanh ton tha, v cc hu qu vt cht khc. 1.2.2.3. Hiu lc ca hp ng i vi ngi th ba khng phi l ngi k v php l Mt trong nhng vn php l rt ng c quan tm l, liu mt hp ng do cc bn thit lp th c hiu lc i vi ngi khc, ngoi cc bn trc tip tham gia v ngi k v php l ca h, hay khng. Ni ngn gn, hp ng c hiu i vi ngi th ba ngoi cuc hay khng ?

23 Trc ht, nu ch hiu n gin hiu lc ca hp ng l gi tr php l th khi hp ng c lp theo th thc cng chng hoc ng k th hp ng c gi tr php l i vi ngi th ba. V d: hp ng bo m c ng k, th hp ng c gi tr php l i vi ngi th ba, k t thi im ng k [15, khon 3 iu 323]. Nu hiu hiu lc hp ng i vi ngi th ba theo ngha hiu lc rng buc phi thc thi quyn v ngha v pht sinh t hp ng, th vn ny khng c th hin r rng trong lut thc nh. V phng din lch s, xut pht t cu tc dao La Tinh: Res inter alios acta, aliis neque nocere, neque prodesse potest (mt hp ng c k kt gia cc bn thng khng lm hi ti quyn v li ch hp php ca ngi khc, nhng cng khng mc nhin lm li cho cc bn khc), cc lut gia theo quan nim c in xem hiu lc tng i ca hp ng nh l mt nguyn tc hin nhin. Tuy vy, theo GS V Vn Mu, nguyn tc y, i vi cc lut gia ngy nay, ch cn c mt gi tr tng i [168, tr.271]. Php lut hp ng hin i cho php c nhng ngoi l thu hp hoc ni rng hiu lc tng i ca hp ng [227, tr.6]. Theo , ngoi vic tha nhn nguyn tc hiu lc tng i ca hp ng (ch c hiu lc i vi cc bn tham gia), php lut cn chp nhn ngoi l: hp ng c hiu lc i vi ngi th ba trong trng hp cc bn c tha thun khc hoc php lut c qui nh khc, nhng l nhng trng hp chp nhn c iu kin. C hai trng hp hp ng c k kt cho ngi th ba c hng li: (i) K kt hp ng thay cho ngi th ba. l nhng trng hp mt bn trong hp ng tuy khng c t cch i din ca bn th ba nhng vn nhn danh bn th ba xc lp hp ng vi bn kia. y l trng hp vt qu phm vi i din, hoc khng c t cch i din. V nguyn tc, hp ng c giao kt trong trng hp ny ch c hiu lc i vi cc bn tham gia ch khng c hiu lc i vi ngi th ba. Tuy vy, hp ng ny vn c hiu lc rng buc i vi ngi th ba nu c hai iu kin [15, iu 145, 146]: mt l bn xc lp hp ng phi thng bo cho ngi th ba v c ngi th ba tuyn b chp nhn hp ng (i vi hp ng c k bi ngi khng c t cch i din), hoc ngi th ba bit m khng phn i (i vi hp ng c k vt qu phm vi i din); th hai, bn kia l ngi ngay tnh (khng bit v khng buc phi bit ngi k hp ng vi mnh khng c t cch i din hoc vt qu phm vi i din).

24 (ii) Hp ng v li ch ca ngi th ba. Khi hp ng c k kt ngi th ba hng li th c gi l hp ng v li ca ngi th ba. Hp ng v li ch ca ngi th ba l hp ng m cc bn giao kt hp ng u phi thc hin ngha v v ngi th ba c hng li ch t vic thc hin ngha v [15, khon 5 iu 406], chng hn hp ng bo him nhn th cho ngi c bo him l ngi th ba hoc ch nh ngi th ba th hng, hp ng vn chuyn giao hng cho ngi th ba (l bn mua hng ca bn thu vn chuyn), hp ng dch v chm sc khch hng, hp ng i l bo hnh sn phm hng ha C ba du hiu c trng ca ngi th ba c hng li ch t hp ng: Th nht, ngi th ba phi l nhng c nhn, t chc hoc nhng ch th hin ang tn ti v c nng lc php l th hng li ch m h c ch nh th hng. Cc ch th khng tn ti trn thc t (tr trng hp ngi thnh thai v sinh ra cn sng) vo thi im pht sinh quyn th hng, hoc khng c nng lc php l th hng quyn li th khng th tr thnh ngi th ba ca hp ng. Th hai, ngi th ba l ngi c xc nh r trong hp ng vo thi im hp ng c thnh lp. Vic xc nh y c th l ch r danh tnh hoc ch r cc tnh cht, c im xc nh hoc c th xc nh c vo lc thc hin quyn th hng ca ngi , hoc vo lc pht sinh ngha v ca cc bn ngi hng li ch. V d: trong hp ng vn chuyn hng ha c tha thun hng ha s c giao cho ngi c quyn s hu sau cng2 tnh n thi im giao hng. Th ba, cc li ch m ngi th ba c hng phi c xc nh r vo lc hp ng c xc lp. Hiu lc hp ng v li ch ca ngi th ba c th hin cc mt sau: + Ngoi hiu lc rng buc cc bn tham gia, hp ng v li ch ca ngi th ba cn rng buc cc bn phi thc hin hp ng mang n li ch cho ngi th ba. Theo , ngi th ba cng c quyn yu cu thc hin hp ng mang n li ch cho mnh [15, iu 419]. V d: hp ng bo him c k kt gia doanh nghip bo him vi ngi mua bo him ngi th ba c th hng li ch, th

2

Trng hp ny, tuy ngi c nhn hng khng c ch r danh tnh lc k hp ng, nhng c th xc nh c da vo c im: ngi c nhn hng sau cng, c vn n nhn hng vo thi im giao hng.

25 khi xy ra s kin bo him ngi th hng c quyn yu cu doanh nghip bo him tr tin bo him [148, khon 8 iu 3]. + Ngi th ba c quyn t chi nhn li ch t hp ng, tr trng hp vic t chi xm phm ti quyn v li ch hp php ca ngi khc. Nu trc khi hp ng c thc hin m ngi th ba t chi v s t chi ca ngi th ba l hp php th hp ng b coi nh hy b [15, iu 420]. Nu s t chi ca ngi th ba l tri php lut th hp ng c th vn c thc hin theo nguyn tc chung ca php lut. V d: bn bn k hp ng vn chuyn hng vi bn vn chuyn giao cho bn mua, nhng bn mua li t chi nhn hng hoc khng c mt nhn hng ti ni n m vic t chi hoc vic khng c mt khng thuc trng hp c php lut cho php, th vic giao hng do bn thu vn chuyn quyt nh: vic giao hng c th vn c tip tc thc hin bng cch gi hng vo ni gi gi v thng bo cho ngi mua bit v vic hng ha c giao v c gi gi theo ng qui nh ca php lut [15, khon 1 iu 376]. + Khi ngi th ba ng hng li ch th d hp ng cha c thc hin, cc bn giao kt hp ng cng khng c sa i hoc hu b hp ng, tr trng hp c ngi th ba ng [15, iu 421]. + Khi ngi th ba chp nhn hp ng c k kt v li ch ca mnh th ngi th ba vn phi c nhng ngha v nht nh t hp ng. V d: nu ngi th ba l ngi c bo him hoc c th hng quyn li bo him th h phi c ngha v thng bo v vic xy ra s kin bo him, tun th cc qui tc ca hp ng bo him khi tin hnh cc th tc hng li ch bo him; hoc trong hp ng vn chuyn hng ha cho bn th ba nhn hng th bn th ba phi nhn hng ng thi gian, a im, xut trnh vn n hp l, chu chi ph bc d hng Ni tm li, hiu lc ca hp ng i vi ngi th ba k v php l v ngi th ba khng k v php l c s khc bit c bn. Ngi th ba k v php l l ngi thay th v tr ca mt bn ch th hp ng c y cc quyn v ngha v hp ng, k t khi bn m h k v php l chm dt t cch ch th hp ng. Ngc li, ngi th ba khng phi l ngi k v php l l mt ch th c lp, khng c y cc quyn v ngha v ca ch th hp ng, nhng trong nhiu trng hp, ngi ny c th c hng nguyn tc song quyn [108, tr.65] ging nh ch th hp ng, ngay c khi ch th hp ng vn cn tn ti. Ngoi ra, h cn c nhng

26 quyn v ngha v ca ring mnh i vi mt hoc cc bn ca hp ng, m i khi ch th trc tip ca hp ng hoc ngi k v php l khng c cc quyn . 1.2.2.4. Hiu lc ca hp ng i vi ngi th ba l ch s hu ca i tng ca hp ng V nguyn tc, mt hp ng khng th lm thit hi cho quyn li ca ngi th ba. Mt khc, theo nguyn tc bo v quyn ca ch s hu, th khng ai c quyn xm phm n quyn chim hu, s dng, nh ot ti sn ca ch s hu (iu 164 v iu 169 BLDS 2005). Theo , cc bn khng c php xc lp cc hp ng i vi ti sn thuc quyn s hu ca ngi khc, nu khng c ch s hu cho php hoc ng . Tuy nhin, trong mt s trng hp ngoi l, php lut cho php hoc tha nhn ch th khc c quyn c xc lp cc hp ng chuyn giao cc quyn chim hu, s dng, nh ot ti sn thuc quyn s hu ca ngi khc, vi nhng iu kin v cn c php lut xc nh. l cc trng hp: (i) bo v quyn li ca chnh ch s hu ti sn. Theo qui nh ca php lut, ch c ch s hu mi c quyn t mnh chim hu, s dng, nh ot ti sn thuc quyn s hu ca mnh. Ngi khc ch c chim hu, s dng, nh ot ti sn ca ch s hu nu c ch s hu cho php, hoc ng , hoc phi c cn c do php lut qui nh. V d: bo v quyn li ca ch s hu i vi ti sn hoc hn ch nhng tn tht c th gy ra cho ti sn (m ch s hu hin khng trc tip qun l), php lut cng qui nh cho php bn gi ti sn c quyn bn ti sn gi gi ang c nguy c b h hng hoc tiu hy bo v quyn li ca bn gi (khon 3 iu 288, khon 4 iu 563 BLDS 2005). (ii) bo v quyn li ca ng s hu ch ti sn. i vi vic nh ot nh thuc quyn s hu chung (theo phn) m c ng s hu ch vng mt, th cc ng s hu ch ang qun l nh c th bn nh m khng cn phi c s ng ca ng s hu ch vng mt, nhng phi thc hin theo nhng trnh t, th tc nht nh: yu cu ta n c thm quyn tuyn b mt tch i vi ngi vng mt, sau bn nh thuc s hu chung v gi tin bn nh thuc phn quyn ca ngi vo ngn hng (iu 96 Lut Nh 2005, iu 57 Ngh nh 71/2010/N-CP ngy 23/6/2010 ca Chnh ph hng dn Lut Nh ). (iii) bo v quyn li ca ngi th ba ngay tnh. Ngi th ba chim hu khng c cn c php lut nhng ngay tnh c quyn khai thc, s dng, hng hoa li, li tc t ti sn theo qui nh ca php lut (khon 3 iu 194 BLDS 2005). Mt

27 khc, nu giao dch dn s v hiu m ti sn l i tng ca giao dch c chuyn cho ngi th ba ngay tnh, th ch s hu ti sn phi tn trng gi tr php l ca giao dch vi ngi th ba ngay tnh. Theo , ch s hu khng c quyn i li cc ti sn b ngi khc chuyn nhng cho ngi th ba ngay tnh (iu 138 BLDS 2005), tr cc trng hp c qui nh ti cc iu 257 v iu 258 BLDS 2005. (iv) bo v quyn li ca ch n khi ch s hu c tnh t chi thc hin ngha v tr n. Theo qui nh ca iu 46, iu 101 Lut Thi hnh n dn s (2008) v cc qui nh lin quan, nu bn phi thi hnh ngha v tr n theo quyt nh, bn n c hiu lc ca ta n, c quan nh nc c thm quyn m khng t nguyn thi hnh trong thi hn qui nh, th b cng ch thi hnh n. C quan thi hnh n c quyn ra quyt nh bn u gi ti sn dng thi hnh n theo qui nh ca Ngh nh 17/2010/N-CP ngy 04/3/2010 ca Chnh ph v Bn u gi ti sn. Khi hp ng bn ti sn u gi c xc lp, th ch s hu ti sn phi chuyn giao ti sn cho ngi mua u gi theo tha thun trong hp ng bn ti sn u gi gia bn bn u gi vi ngi c mua ti sn (iu 41 Ngh nh 17/2010/N-CP). Nh vy, hiu lc ca cc hp ng do ngi khc xc lp trong cc trng hp trn phi c ch s hu tn trng. C s php l buc ch s hu phi tn trng cc hp ng ni trn l nguyn tc hn ch quyn s hu - ch s hu thc hin cc quyn chim hu, s dng, nh ot i vi ti sn ca mnh khng c gy thit hi hoc lm nh hng ti li ch ca Nh nc, li ch cng cng, quyn v li ch hp php ca ngi khc (iu 165 BLDS 2005) v nguyn tc bo v quyn li ca ngi chim hu ngay tnh, cng nh bo v quyn v li ch hp php khc ca cc bn khc c lin quan. 1.2.2.5. Gi tr php l ca hp ng c cc ch th php l khc tn trng Ngoi vic to ra hiu lc rng buc cc bn tham gia v ngi th ba trong mt s trng hp nht nh nh va trnh by trn y, theo quan im ca nhiu lut gia, gi tr php l ca hp ng cn c hiu lc p dng i vi cc c quan ti phn v cc c quan nh nc c thm quyn khc trong vic thc hin cc hnh vi php l lin quan ti hp ng. Theo kin ca mt hc gi th ngoi hiu lc rng buc i vi cc bn, hp ng c hin lc ngay c i vi ta n [227, tr.7]. kin ny cng c nhiu hc gi khc ng tnh: khi gii quyt tranh chp hp ng, x l vi phm hp ng, ta n hoc trng ti phi cn c vo cc iu khon ca hp ng ra bn n hoc quyt nh cng bng, ng n [177, tr.23]; hoc: Nu trong hp ng, cc bn c nhng cam kt, tha thun c th v nhng ni dung c bn th s

28 ghi nhn c th trong hp ng l cn c php l ta n v cc c quan nh nc c thm quyn p dng khi gii quyt tranh chp [239, tr.23]. Lut thc nh Vit Nam tha nhn cc cam kt khng tri php lut v o c, th c Nh nc tn trng v bo h [154, khon 1 iu 11]. Hn na, gi tr php l ca giao dch dn s ni chung, hp ng ni ring, khng ch c hiu lc bt buc thc hin i vi cc bn m cn phi c c nhn, php nhn, ch th khc tn trng [15, iu 4]. Hiu rng ra, gi tr php l ca hp ng cn c bo m bi php lut nhm buc c nhn, php nhn, ch th khc phi tn trng. V d: cc c quan nh nc c thm quyn nh c quan ng k giao dch bo m, c quan cng chng, c quan ng k quyn s dng t v ti sn gn lin vi t phi tn trng hiu lc ca hp ng v phi thc hin cc nghip v php l cn thit theo qui nh php lut bo m cc hp ng c tn trng v thc thi nghim tc. Gi tr php l ca hp ng cn c hiu lc rng buc i vi ta n khi xt x cc tranh chp lin quan ti quan h php lut gia cc bn tranh tng. V d: iu khon ca hp ng v vic chn la c quan ti phn gii quyt tranh chp gia cc bn l ta n Vit Nam; iu khon chn la lut p dng gii quyt tranh chp hp ng l lut Vit Nam; iu khon xc nh trch nhim khi vi phm hp ng; iu khon min tr trch nhim l nhng iu khon m ta n phi tn trng, v c xem l cn c gii gii quyt tranh chp gia cc bn tham gia hp ng. Hn na, ta n cng phi tn trng v phi m bo rng, cc hp ng c thit lp hp php th c gi tr php l v c php lut tn trng v bo m thc hin. Khi gii quyt quyn li ca cc bn, ta n cn da trn cn c php l l qui nh c th ca cc iu khon trong hp ng, m khng c can thip mt cch ty tin vo hiu lc ca hp ng. Nu cn thit phi can thip vo hiu lc ca hp ng, ta n phi ch ra cn c php l c qui nh minh th, v cng ch c can thip trong gii hn m php lut cho php. Nu ni dung ca hp ng khng y th ta n cn p dng cc qui phm b khuyt ca lut lm cn c xem xt vic thc hin quyn v ngha v gia cc bn. Nu c nhng iu khon cha r rng, ta n cn gii thch hp ng, th ta n phi gii thch hp ng sao cho theo hng duy tr hiu lc ca hp ng hn l ph nhn hiu lc ca hp ng [15, iu 409]. C th ni, hiu lc tng i ca hp ng v hiu lc rng buc ca hp trong lut thc nh Vit Nam l vn phc tp v hin vn cn nhiu vn gy tranh ci. Nhng bt cp ca lut thc nh v vn ny s c bn n trong chng bn ca Lun n ny.

29 1.3. C CH PHP L IU CHNH HIU LC HP NG Hiu lc hp ng l vn php l rt phc tp v c quan h bin chng vi mi vn cn li ca php lut hp ng. Bi vy, vic iu chnh hiu lc hp ng khng ch bng mt vi iu lut m phi bng c mt c ch thch hp. l c ch php l iu chnh hiu lc hp ng. V mt l lun, vic nghin cu v hiu lc hp ng cng cn c t trong mi quan h mang tnh h thng vi c ch php l iu chnh hiu lc hp ng, v hiu lc hp ng chnh l phn ct li ca c c ch . Mc ny tp trung nghin cu khi nim v ni dung ca c ch php l iu chnh hiu lc hp ng lm c s l lun cho vic tip cn v lm r cc vn khoa hc v php l c t ra t vn hiu lc hp ng. 1.3.1. Khi nim c ch php l iu chnh hiu lc hp ng C ch iu chnh l mt khi nim khng mi trong khoa hc php l, nhng c ch php l iu chnh hiu lc hp ng l mt khi nim cha c tm thy trong cc ti liu khoa hc php l hin nay. C ch, theo ngha chung nht, l cch thc sp xp t chc lm ng hng, c s theo m thc hin [294, tr.464]. iu chnh, hiu theo ngha thng thng l xp t cho ng, cho hp l [294, tr.637]. Hiu theo ngha php l, iu chnh l s tc ng, bo v, khuyn khch, hn ch hay loi tr ca php lut i vi cc quan h x hi v hnh vi ca cc ch th trong x hi. Cn iu chnh php lut l vic nh nc dng php lut, da vo php lut iu chnh cc quan h x hi, tc ng theo nhng hng nht nh vo cc quan h x hi [277, tr.214]. Trn c s khi nim c ch v khi nim iu chnh php lut, GS. TSKH. o Tr c a ra nh ngha v c ch iu chnh php lut nh sau: C ch iu chnh php lut c hiu l h thng cc bin php php lut () c quan h mt thit vi nhau, tc ng ln nhau m qua thc hin s tc ng ca php lut ln cc quan h x hi [278, tr.209]. C ch php l iu chnh hp ng l mt loi c ch php lut c th trong mt lnh vc chuyn ngnh hp ca h thng php lut - ch nh hp ng. C nhn tc gi cho rng, c ch ny c xy dng t hai b phn cu thnh: cc gii php tc ng v cc nhn t m bo hiu lc rng buc ca hp ng. Cc gii php tc ng y c hiu l cc gii php mang tnh ti sn, da trn nguyn tc t do hp ng, nguyn tc thin ch, trung thc, hp tc, ch t

30 nguyn rng buc hp ng ca cc bn, l cng bng v tnh nghim minh ca php lut. Cc gii php tc ng cho php d liu cc ch ti mang tnh vt cht, kh nng la chn cch thc x s ca mi bn ch th trong hp ng phn khng li s vi phm ca bn kia, v quyn c php lut bo v chng li nhng bt cng c to ra bi hiu lc hp ng. Cc gii php c th hin ra bn ngoi thnh cc qui phm php lut nhm qui nh v hiu lc rng buc ca hp ng, hoc hn ch hiu lc rng buc hp ng, qui nh v trch nhim php l mang tnh cng ch hoc cc ch ti dn s, nh buc phi chu trch nhim bi thng thit hi, b pht vi phm nu c tha thun, gnh chu ri ro, pht li sut qu hn, buc phi gim gi, cho php bn c quyn hy b hoc n phng chm dt hp ng Cc nhn t m bo hiu lc rng buc hp ng l cc thnh t php l tham gia vo qu trnh thit lp v vn hnh c ch php l iu chnh hiu lc hp ng. Cc nhn t l: (i) cc qui phm php lut - l nhn t gi vai tr then cht - qui nh c s php l cho cc ch th khc tham gia vo qu trnh thit lp, thc thi hiu lc ca hp ng mt cch thun li v c hiu qu; (ii) cc bn ch th tham gia hp ng bng hnh vi v ch ca mnh t mnh thit lp, thc hin hp ng ph hp vi yu cu ca php lut, mt cch t do, trung thc v cng bng; v (iii) cc th thut php l c php lut s dng m bo hiu lc thc thi ca hp ng, k c vic cho php c s can thip ca ta n v cc c quan hu quan trong vic bo m hiu lc ca hp ng v cng bng x hi. T nhn thc trn, c th a ra khi nim v c ch php l iu chnh hiu lc hp ng nh sau: C ch php l iu chnh hiu lc hp ng l h thng cc nguyn tc, phng php, gii php c php lut s dng tc ng ti cc nhn t tham gia vo qu trnh xc lp, thc hin hp ng, nhm m bo cho hiu lc hp ng c tn trng v c thc thi mt cch cng bng v hp l. C nhiu loi c ch iu chnh hp ng. Da vo mc can thip ca nh nc i vi quyn t do hp ng, c: c ch kinh t ch huy vi s can thip su ca nh nc vo hiu lc hp ng (v d c ch iu chnh mang tnh ch tiu php lnh trong Php lnh Hp ng kinh t 1989 ca Vit Nam [214]); c ch t do th trng m c trng ca n l vic nh nc cao quyn t do hp ng v quyn t nh ot ca mi bn trong vic thit lp v thc thi hp ng (v d c ch t do hp ng trong lut hp ng c in cui th k XIX [40, tr. 13-5]); c ch kinh t th

31 trng c nh hng ca nh nc (v d quan im ch o v vic bo v quyn t do hp ng khi son tho BLDS 2005 [273, tr.17]). Xt v phng php tc ng ca nh nc vo quan h hp ng th c: c ch iu chnh cng qui nh v hiu lc bt bin ca hp ng, v c ch iu chnh linh hot cho php cc bn ch th c nhiu quyn la chn hn, nhng c s can thip linh hot (ca nh nc) vo hiu lc hp ng trong mt s trng hp cn thit; qui nh v cc ngoi l cho php cc bn c quyn yu cu iu chnh hiu lc hp ng, ng thi qui nh cc cn c php l v nhng gii hn c th p dng cc ngoi l . iu chnh hiu lc hp ng bng c ch th trng c nh hng ca nh nc v c ch iu chnh linh hot l xu hng ph bin v tin b ca php lut hp ng hin i. Tm li, c ch php l iu chnh hiu lc hp ng bao gm tt c cc gii php tc ng c php lut s dng nhm bo m s cng bng v an ton php l ca cc bn tham gia quan h hp ng, qua cng bo v trt t php lut trong vic iu chnh v hiu lc hp ng ph hp vi s tin b x hi v li ch ca nh nc. Mc ch ny cn c th hin tp trung trong ni dung ca c ch. 1.3.2. Ni dung ca c ch php l iu chnh hiu lc hp ng Ni dung c bn ca c ch php l iu chnh hiu lc hp ng l tp hp cc nguyn tc qui nh v cc gii php c th tc ng vo qu trnh xc lp, thay i v chm dt hiu lc hp ng. Ni dung ny th hin qua hai nguyn tc sau: (i) Nguyn tc tun th hp ng - pacta sunt servanda (hay cn gi l nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng). Pacta sunt servanda trong ting La Tinh, c th din t ngn gn l: ha th phi lm. nim v nguyn tc tun th hp ng - pacta sunt servanda (nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng, cn c dch l nguyn tc bt kh xm phm hp ng [208, tr.19]) cng gn ging nh ch tn trong quan nim Nho gio phng ng. y l nguyn tc c khi xng bi hc gi Grotius, tn tht l Rugo de Groot (1583 1645) - Nh c vn lut php, nh ngoi giao H Lan, tc gi ca quyn Code du Droit international public . Sau ny, trong Thng lut, nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng c xem l nguyn tc tn trng v bt buc thc thi ngha v pht sinh t cc cam kt t nguyn [308, tr.99]. Vi ngha , nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng c bit n nh l mt nguyn tc ph bin trong c cc lnh vc lut t, c bit l trong lnh vc php lut hp ng.

32 Nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng c th c chia thnh hai tiu nguyn tc.Tiu nguyn tc th nht lin quan n tnh bt bin ca hp ng. Mt bn k hp ng khng th n phng thay i hp ng. Vic thay i hp ng phi l nguyn chung ca cc bn.Tiu nguyn tc th hai l hp ng phi c tun th nghim tc. Mt hp ng c xc lp hp php th rng buc cc bn ging nh php lut. Cng theo nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng, hiu lc ca hp ng mang tnh n nh v khng th b hy b mt cch ty tin. Nu ch ca cc bn c thiu st v cn phi gii thch hp ng th hp ng c gii thch theo hng rng buc cc bn. C th ni, nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng l nguyn tc chnh ca c ch iu chnh hiu lc hp ng. ngha ca vic p dng nguyn tc ny l buc cc bn tham gia giao dch dn s, khi a cc cam kt hp php, th phi c trch nhim thc hin cc cam kt mt cch trung thc, cng bng v hp l [308, tr.118-9]. Vi ngha , nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng c th hin qua cc ni dung, gii php sau: - Khng nh hiu lc rng buc nh php lut ca hp ng bng cch a ra qui nh minh th v hiu lc ca hp ng: hp ng hp php th c gi tr lm pht sinh, thay i, chm dt cc quyn v ngha v ca cc bn; hp ng phi c cc bn tn trng v nghim tc thc hin theo ng yu cu ca nguyn tc thin ch. - Php lut bo v cc hp ng c xc lp hp php v buc cc ch th khc phi tn trng gi tr php l ca hp ng . - Qui nh cht ch cc iu kin c hiu lc ca hp ng, theo hng tha nhn cc iu kin c hiu lc ca hp ng phi phn nh ng bn cht ca hp ng v ph hp vi thc tin giao dch; coi trng ng mc yu t hnh thc ca hp ng: hnh thc hp ng l chng c chng minh s tn ti ca hp ng, v l iu kin c hiu lc ca hp ng nu c lin quan ti trt t cng cng v li ch ca nh nc; to kh nng cc hp ng tuy c lp khng ng hnh thc lut nh th vn c th c cng nhn bi cc c quan t php, nu cc iu nht nh. - Tng cng qui nh nhng iu khon b khuyt c th b sung cho cc hp ng c son tho c thiu st v ni dung, nhm to cn c php l cho ta n trong vic gii thch hp ng, b sung ch ng s tha nhn gi tr php l ca hp ng, lm cho cc hp ng c thiu st v ni dung c th tr nn c hiu lc.

33 - Qui nh c th v cc c ch giao kt, xc lp hp ng, thi im giao kt v thi im c hiu lc ca hp ng. ng thi, tng cng hiu lc hp ng, chng li nhng trng hp bi tn trong quan h hp ng, php lut cn qui nh cc c ch c th rng buc ngha v, trch nhim tin hp ng ca nhng bn tham gia m phn v dng xu, cnh tranh khng lnh mnh, gy thit hi cho i tc, xm phm nguyn tc trung thc, thin ch. - Tng cng k lut hp ng; qui nh ch ti c th v ngy cng a dng cho cc vi phm hp ng nhm rng buc bn khng thc hin, thc hin khng ng, khng y cc ngha v hp ng gnh chu trch nhim tng xng v bo v tha ng quyn v li ch hp php ca bn b vi phm. - Hn ch vic cho php hy b hp ng v nhng l do ch quan ca ch th. Hn ch vic sa i, n phng chm dt, hy b hp ng bng cch a ra c ch c th, vi cn c php l r rng, th tc cht ch, ch ti nghim minh x l cc trng hp vi phm nhm to ra c ch cc bn thc hin quyn t do hp ng; ng thi cng hn ch vic lm dng qui nh ny n phng chm dt hoc hy b hp ng mt cch ty tin v gii quyt tt hu qu php l khi xy ra tranh chp. - Qui nh cc c ch bo v ngi th ba ngay tnh khi hp ng b v hiu, qui nh thi hiu khi kin tranh chp hp ng mt cch r rng, hp l, ph hp vi thc t nhm n nh cc quan h hp ng trong giao lu dn s. Ni chung, nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng khng nh tnh cht rng buc ca hp ng, s bt bin v tnh n nh ca hiu lc hp ng, vi mc ch l bo v hiu lc hp ng. Hp ng c lp hp php th c hiu lc nh php lut i vi cc bn. (ii) Nguyn tc m bo cn bng li ch - rebus sic stantibus (nguyn tc nguyn trng bt bin).Nguyn tc rebus sic stantibus khng phi l vn mi m c bit n kh sm trong lch s php lut hp ng hin i. Ban u, nguyn tc ny c s dng trong cng php quc t, theo : i vi cc hip c c k kt gia cc quc gia, nu tnh trng lc kt c thay i sau ny, cc quc gia c quyn chm dt nhng hip c y. V sau, nguyn tc ny cn c nhiu hc gi xem nh l mt iu khon mc nhin trong ca hp ng [168, tr.253]. Thc tin cho thy, trnh s cc oan trong vic bo v tnh bt bin ca hiu lc hp ng, php lut nhiu nc cng nh cc B nguyn tc quc t v hp ng tip nhn nguyn

34 tc m bo cn bng li ch trong vic iu chnh hiu lc hp ng. Nn tng c bn v l lun v php l ca nguyn tc m bo cn bng li ch l nguyn tc thin ch, trung thc, hp tc v nguyn tc cng bng. Ni dung c bn ca nguyn tc m bo cn bng li ch c th c hiu l: sau khi hp ng pht sinh hiu lc, nu c s thay i ln v khng lng trc c v hon cnh thc t so vi thi im xc lp hp ng, th cc bn c th m phn li iu chnh cc ni dung c lin quan ca hp ng cho ph hp vi mong mun ca cc bn v l cng bng, thm ch l chm dt hoc hy b hp ng [208, tr.1920] m khng phi bi thng, nhm m bo s hi ho v li ch gia cc bn trong quan h hp ng. Nguyn tc m bo cn bng li ch cn l c s l lun cho php c quan c thm quyn c can thip vo hiu lc hp ng thng qua vic gii thch hp ng, hoc iu chnh ni dung ca hp ng trong cc trng hp hp ng c xc lp mt cch bt cng, xm phm quyn li ca ngi tiu dng hoc bn yu th, hoc xm phm ti trt t cng cng. Nh vy, vi ngha l c ch qui nh v cc gii php phng v nhm hn ch nhng nh hng cc oan ca hiu lc hp ng, ti lp s cn bng v li ch nhm bo m s cng bng cho cc bn tham gia hp ng, nguyn tc m bo cn bng li ch c th c din t bi cc ni dung, gii php sau: - Tha nhn v cao nguyn tc t do hp ng trong vic xc lp hp ng, la chn i tc, quyt nh ni dung hp ng, a ra cc tha thun khc vi php lut hoc ngoi php lut, nhng khng tri php lut to ra hiu lc rng buc hp ng hoc hy b hiu lc hp ng. - Tha nhn quyn ca cc bn c rt li ngh, tr li chp nhn ngh khi c cn c v iu kin c xc nh. Bi l, php lut tha nhn ch c nhn c quyn to ra s rng buc php l, nn ng nhin h cng c quyn rt lui khi hp ng: ngi ta c quyn t do giao kt hp ng th cng c quyn rt lui khi hp ng [40, tr.11-20]. Trong nhng trng hp c bit, php lut qui nh cho php mt bn c quyn rt li cam kt mc d hp ng c xc lp, v d nh trong trng hp doanh nghip bn hng ti nh theo qui nh ca iu 35 Lut s 7823 ca Cng ha Php v bo h v thng tin cho ngi tiu dng sn phm v dch v [208, tr.32 - 48; 227, tr.9]; hay qui nh trong BLDS ca Cng ha lin bang c v quyn c rt lui, hoc tr li hng ha trong nhng hp ng k kt trc ca

35 nh v cc hp ng tng t khc (Haustrgeschft: tn gi chung cho cc loi hp ng c k trc ca nh, ni lm vic ca ngi tiu dng, trn cc phng tin giao thng cng cng hay cc a im cng cng khc) [17, iu 312, 355 v 356]. - Qui nh c ch can thip ca ta n trong nhng trng hp cn thit khi hp ng c thiu st v ni dung, hp ng c lp bi bn mnh th vi nhng iu khon bt cng, lm dng s nh hng, xm phm quyn li ngi tiu dng, vi phm iu cm ca php lut, tri o c x hi, xm phm n trt t cng cng, thng qua vic cho php ta n c gii thch hp ng hoc tuyn b hp ng v hiu ton b hay mt phn. c bit, qui nh v nhng cn c v iu kin cho php ta n c quyn can thip hp l vo hiu lc hp ng, thng qua vic gii thch hoc sa i hoc tuyn b hy b cc iu khon hp ng bt cng trong cc iu kin giao dch chung, hoc cc hp ng mu [15, iu 407; 130, khon 5 v 6 iu 3]. - Tha nhn quyn t do hp ng trong vic a ra cc iu khon min trch nhim, gim trch nhim, loi tr trch nhim, hn ch quyn ca bn kia, hn ch lnh vc hot ng sn xut kinh doanh ca bn kia, mt cch cng bng, hp l, ngay tnh v khng vi phm quyn con ngi, quyn chng cnh tranh khng lnh mnh, quyn li ngi tiu dng. Khi quyn t do hp ng b lm dng xm phm ti trt t cng cng hoc quyn li ca bn yu th th ta n c quyn can thip v chnh sa cho ph hp. V d: tha thun v li sut trong hp ng vay vt qu 1,5 ln li sut qui nh th ta n c quyn sa li cho ph hp [15, iu 476], tha thun v mc pht vi phm trong hp ng cc hp ng thng mi khng qu 8% tnh trn gi tr ca phn ngha v b vi phm [154, iu 301]... - Cho php hon thc hin ngha v trong hp ng khi bn kia vi phm hp ng, thm ch cho php mt bn c quyn hy b hp ng trc khi xy ra cc vi phm (vi phm d on trc), khi c cn c v iu kin lut nh. V d: quyn hon thc hin ngha v trong hp ng song v [15, khon 1 iu 415]. - Khng thc hin hp ng m khng phi chu trch nhim bi thng thit hi trong trng hp bt kh khng, ri ro khch quan, hon ton do li ca bn c quyn. c bit, php lut hp ng hin i cn tha nhn cho mt bn trong hp ng c quyn yu cu ta n cho php iu chnh li ni dung hp ng, hoc chm dt hp ng khi xut hin nhng s kin khch quan lm mt s cn bng v quyn li mt cch nghim trng, vi nhng iu kin cht ch v c s hn ch ti a cc

36 trng hp c p dng. V d: iu khon v tnh th c bit kh khn (hardship clause) trong B Nguyn tc ca Unidroit v hp ng thng mi quc t [25, iu 6.2.2], hoc iu khon v s thay i hon cnh (change of circumstances) trong B nguyn tc lut hp ng Chu u [343, iu 6:111]. - D liu cc cn c php l c th lm chm dt hp ng mt cch t ng m khng cn thng qua cc th tc t php, v d ch th l c nhn cht hoc php nhn chm dt m quyn li v ngha v ca ch th khng th chuyn giao, i tng ca hp ng khng tn ti vo thi im xc lp hp ng [15, khon 5 iu 424]. Ni dung ct li ca nguyn tc nguyn trng bt bin l to ra c ch cho php iu chnh hp ng nhm m bo kh nng tt nht cho hp ng tn ti v tip tc c thc hin mt cch bnh thng, trn c s c s b p cho bn b thit thi nghim trng do s thay i hon cnh mang li, da trn nguyn tc cng bng. Theo , php lut nhiu nc cho php ta n c quyn sa i ni dung thc hin hp ng lc hon cnh kinh t bin ng mnh, nu vic lm tha mn tiu chun hp l, thin ch v cng bng [208, tr.20]. Tuy ni dung ca hai nguyn tc k trn c v i lp nhau, nhng hai nguyn tc nu trn khng tn ti bit lp m c quan h bin chng, tc ng qua li v b sung cho nhau. Theo mt hc gi, nguyn tc nguyn trng bt bin (rebus sic stantibus) tuy c tnh cht mu thun vi nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng (pacta sunt servanda), nhng y l hai nguyn tc thay th cho nhau, lun cng tn ti, v khng mt nguyn tc no tri hn nguyn tc no [49, tr.181]. Mt hc gi khc cng quan im ni trn khi cho rng, nguyn tc nguyn trng bt bin l nguyn tc va i lp, va b sung cho nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng, v cng l ngoi l ca nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng [208, tr.19]. Trong mi quan h bin chng , vai tr ca tng nguyn tc c xc nh nh sau: - Nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng l nguyn tc gi vi tr ch o, mang tnh quyt nh vi hiu lc hp ng. Vi mc ch m bo s n nh ca quan h php lut hp ng, bo m gi tr php l v hiu lc rng buc ca hp ng, gi gn s tn nghim ca php lut, thc hin ng yu cu ca nguyn tc t do, t nguyn, trung thc trong giao kt v thc hin hp ng, nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng cn c cao v xem nh l nguyn tc c bn ca c ch php l iu chnh hiu lc hp ng.

37 - Nguyn tc nguyn trng bt bin ca hp ng gi vai tr b sung quan trng, nhm bo v k yu, bo v s an ton php l ca cc bn trong cc hon cnh c s lm dng s nh hng, lm dng quyn lc kinh t v li th ca k mnh hoc trong cc hon cnh c bit khc, qua nhm m bo thc hin ng nguyn tc cng bng, hp l, trn tinh thn hp tc. Nhng nguyn tc ny ch l ngoi l, l gii php m, to s linh hot cho c ch php l iu chnh hiu lc hp ng; ng thi y cng ch c coi l c ch phng nga, nhm chng li s cc oan ca nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng, nhm to ra s cn bng v li ch ca cc bn tham gia hp ng. Vic p dng nguyn tc ny cn phi c gii hn trong nhng iu kin c th, r rng v phi c hn ch trong nhng trng hp lut nh. Trong lut thc nh Vit Nam hin hnh, c ch php l iu chnh hiu lc ca hp ng cng c th hin kh c th trong cc qui nh v iu kin c hiu lc ca hp ng, giao kt hp ng, thc hin hp ng, thay i v chm dt hp ng, cc bin php trch nhim do vi phm hp ng, s can thip ca c quan cng quyn vo hiu lc hp ng. Nhng c ch cha hon thin, cn bc l nhiu bt cp v hin nay t ra lc hu so vi yu cu ca i sng x hi. Trong , cc vn hiu lc hp ng b vi phm hnh thc lut nh, thi im giao kt v thi im c hiu lc, sa i hp ng do hon cnh thay i l nhng vn cn nhiu bt cp, cn phi c nghin cu, hon thin thm. Thc t x hi lun tn ti cc thnh phn ch th i din cho cc li ch khc nhau, vi tim lc v v th kinh t - x hi khc nhau. Nu php lut cho cc ch th t do tha thun bng ch c nhn lm pht sinh quyn v ngha v t rng buc mnh, m khng qui nh nhng c ch php l cn thit iu tit hi ha li ch gia cc bn, th s l iu v cng mo him. iu c th s to c hi bn mnh th i x bt cng i vi bn yu th, lm cho nhng ngi yu th trong x hi b cng b thit thi, nht l trong cc quan h hp ng gia ngi tiu th vi cc ch th kinh doanh c quyn trong cc lnh vc lin quan ti cc nhu cu thit yu ca x hi (nh cc dch v cung ng in hay cp, thot nc). Trong nhng hon cnh nh vy, php lut cn c qui nh thch ng bo v cc bn yu th. Nh Lacordaire ni: trong mi quan h gia mt bn yu th v mt bn mnh, ch s to ra s l thuc cn php lut s gii phng h. tng c bn y khng phi l ph nhn vai tr ca ch trong hp ng, m l trnh tuyt i ha

38 vai tr ca ch ca ch th [227, tr.8]. Do , khng th ph mc cho mi c nhn t bo v quyn t do ch ca mnh m cn phi c mt hnh lang php l an ton cho cc ch c pht biu ng bn cht t nguyn ch thc ca mi bn, trong mt mi quan h bnh ng v cng bng. cng l l do phi xy dng mt c ch php l tt iu chnh hiu lc hp ng. KT LUN CHNG 1 1. Ni dung mc 1 phn tch v thut ng hp ng v khi nim hp ng. Qua khng nh, khi nim hp ng c ghi nhn trong BLDS 2005 c ni dung ngn gn, nhng y v tng ng vi khi nim hp ng trong BLDS ca nhiu quc gia trn th gii. Tuy vy, vi tnh cht l thut ng php l chung nht ch khi nim hp ng ni chung, thut ng hp ng dn s c s dng trong BLDS 2005 l cha thch hp, v gy ra s phn bit khng cn thit v khi nim hp ng. T , cn thay i thut ng hp ng dn s bng thut ng hp ng. 2. Hiu lc hp ng l mt phm tr php l quan trng, nhng cc du hiu php l c trng ca khi nim ny cha c lm sng t, c v l lun cng nh thc tin php l Vit Nam. Ni dung mc 2 chng ny lm r ni hm ca khi nim hiu lc hp ng, v hiu lc tng i ca hp ng. y l tin l lun nghin cu, hon thin cc qui nh c th ca php lut Vit Nam hin hnh v hiu lc hp ng, trong cc phn sau ca lun n. 3. Hiu lc ca hp ng l vn php l rt phc tp, khng th ch qui nh trong mt vi iu lut l c th iu chnh ht c cc vn cn iu chnh. Tnh cht phc tp ca vn hiu lc hp ng c th hin trn ton b qu trnh, t khi thit lp n khi chm dt hp ng, to thnh mt c ch php l phc hp. Mc 3 ca chng ny lm r khi nim c ch php l iu chnh hiu lc hp ng. Ni dung ca c ch ny c th hin qua hai nguyn tc: nguyn tc hiu lc bt bin ca hp ng v nguyn tc bo m cn bng li ch gia cc bn tham gia hp ng. Tuy vy, c ch php l iu chnh hiu lc hp ng trong lut thc nh Vit Nam hin vn cha hon chnh. gii quyt vn ny, nh lm lut cn xy dng mt c ch php l thch hp qui nh ton b cc vn c lin quan ti hiu lc hp ng, trong sut qu trnh t khi xc lp n khi chm dt hp ng, nh: vic giao kt, thi im c hiu lc, iu kin c hiu lc, thc hin, sa i, chm dt hp ng v ch trch nhim do vi phm hiu lc hp ng...

39 Chng 2

IU KIN C HIU LC CA HP NGiu kin c hiu lc ca hp ng l tng hp nhng yu cu php l nhm m bo cho hp ng c lp ng bn cht ch thc ca n. y l nhng iu kin cn v cng l tin php l nhm m bo cho hp ng c xc lp hp php v c hiu lc rng buc i vi cc bn. Trc khi BLDS 2005 c ban hnh, vn iu kin c hiu lc ca hp ng trong php lut Vit Nam c nhiu tc gi nghin cu kh y v ton din, trong c c cc ti nghin cu cp lun n tin s lut hc [44], [247]. Mt khc, vn ny hin cng c BLDS 2005 qui nh tng i hon thin, tr iu kin v hnh thc hp ng. Bi vy, mc 1 chng ny ch trnh by khi qut cc qui nh chung nht v cc iu kin bt buc hp ng c hiu lc. Mc 2 v mc 3 tp trung nghin cu cc vn l lun, php l v hnh thc hp ng, lm r bt cp v xut mt s gii php c th nhm hon thin cc qui nh ca php lut Vit Nam hin hnh v hnh thc hp ng. 2.1. CC IU KIN BT BUC HP NG C HIU LC Cc iu kin bt buc hp ng c hiu lc l nhng yu cu php l phi c tun th khi xc lp, giao kt hp ng m nu thiu cc iu kin th hp ng ng nhin v hiu hoc c th b v hiu. Tuy cch tip cn vn cn nhiu im khc nhau, nhng hu ht cc h thng php lut trn th gii u xem cc iu kin v ch th, ni dung v ch t nguyn ca cc bn tham gia hp ng l nhng yu cu php l bt buc phi tun th khi xc lp hp ng. Theo qui nh trong BLDS Php, hp ng c tha nhn l c hiu lc th phi tha mn bn iu kin ch yu (iu 1108): cc bn giao kt hp ng phi hon ton t nguyn (iu 1109-22); cc bn giao kt phi l ngi c nng lc (hnh vi dn s) giao kt hp ng (iu 1123-5); i tng v ni dung ch yu ca hp ng phi xc nh (iu 1126-30); mc ch, cn c ca hp ng phi hp php (iu 1131-3). BLDS c cng c nhng qui nh tng ng vi B lut Dn s 2005 trong vic qui nh cc iu kin xc lp giao dch: v nng lc giao dch php lut ca c nhn (iu 104 10), khng c thiu yu t t nguyn: nhm ln (iu 119.1), la di (iu 122), ni dung giao dch khng tri php lut v o c (iu 138)...

40 Theo lut Anh M, c hiu lc th hp ng phi tun th cc yu cu: (1) c s ngh; (2) c s chp nhn ngh; (3) li ch i ng (consideration); (4) cc bn phi c nh thc s mun giao kt hp ng; (5) cam kt chc chn v s tha thun hon chnh [324, tr.57-68]; hoc (6) phi tun th cc qui nh khc v: (a) cc bn phi c nng lc ch th giao kt hp ng, (b) khng thiu nhng yu t m thiu n c th lm cho hp ng b v hiu, b hy b, hoc khng c gi tr php l [312, tr.3-4]. V nguyn tc, mt hp ng c lp thiu mt trong cc iu kin trn th c th b xem l khng c hiu lc. Tuy vy, trong mt s trng hp ring bit, cc hp ng thiu yu t i ng c th c ta n cng nhn l c gi tr thc thi, v mt bn b tc quyn hy b hp ng, do ta n cn c vo thuyt khng c rt li li ni hay hnh vi cam kt (promissory estoppel) [301, tr.9-10] Xut pht t bn cht ca hp ng, php lut ca Vit Nam qui nh hp ng phi tun th cc iu kin bt buc: ch th hp ng phi c nng lc hnh vi dn s; ni dung, mc ch ca hp ng khng vi phm iu cm ca php lut, khng tri o c x hi; cc bn hon ton t nguyn. Sau y l cc iu kin c th: 2.1.1. Ch th tham gia hp ng phi c nng lc hnh vi dn s Ch th ca hp ng (hay ch th ca quan h hp ng) l nhng ngi tham gia xc lp, thc hin hp ng hp ng, c quyn, ngha v pht sinh t hp ng v phi chu trch nhim v vic thc hin quyn, ngha v pht sinh t hp ng . tham gia xc lp, thc hin hp ng, cc h thng php lut u qui nh ch th phi c nng lc ch th nht nh. Theo , yu cu v ch th tham gia hp ng c nng lc hnh vi dn s l mt trong nhng iu kin tin quyt hp ng c hiu lc. Php lut Vit Nam qui nh ch th tham gia giao dch dn s (hp ng) phi c nng lc hnh vi dn s [15, im a, khon 1 iu 122]. Cng theo cc qui nh ca BLDS 2005, ch th tham gia quan h hp ng bao gm cc c nhn, php nhn, h gia nh, t hp tc. Mt khc, nng lc hnh vi dn s tham gia xc lp, thc hin hp ng ca cc ch th khc nhau l khng ging nhau. i vi c nhn: T cch ch th ca c nhn khi tham gia vo hp ng ph thuc vo mc nng lc hnh vi dn s ca h. Theo qui nh ca BLDS 2005, c nhn c nng lc hnh vi dn s y th c t mnh xc lp, thc hin cc hp ng dn s (iu 19); ngi cha thnh nin t 6 tui n di 18 tui l ngi c mt phn nng lc hnh vi dn s th vic xc lp, thc hin cc hp ng ca h

41 phi c ngi i din theo php lut ng , tr giao dch nhm phc v nhu cu sinh hot hng ngy ph hp vi la tui hoc php lut c quy nh khc; c nhn t 15 tui n cha 18 tui c ti sn ring bo m thc hin ngha v th c th t mnh xc lp, thc hin giao dch dn s, tr trng hp php lut c quy nh khc (iu 20); ngi di 6 tui l ngi khng c nng lc hnh vi dn s v mi giao dch lin quan ti ngi ny u phi c xc lp, thc hin thng qua ngi i din hp php (iu 21); ngi b ta n tuyn b mt nng lc hnh vi dn s th phi c ngi gim h v mi giao dch lin quan u phi c xc lp, thc hin thng qua ngi gim h (iu 22); ngi b ta n tuyn b hn ch nng lc hnh vi dn s th cc giao dch lin quan ti ti sn ca h phi c s ng ca ngi i din theo php lut, tr cc giao dch phc v nhu cu hng ngy (iu 23). i vi php nhn, h gia nh, t hp tc: Php nhn l nhng t chc c cc iu kin c qui nh ti iu 84 BLDS 2005. Cc php nhn l ch th y ca quan h php lut dn s, c nng lc ch th mang tnh chuyn bit, c tham gia xc lp, thc hin cc giao dch ph hp vi mc ch v phm vi hot ng ca php nhn. Mc ch v phm vi hot ng ca php nhn c th hin trong iu l, hoc quyt nh thnh lp php nhn [15, iu 88]. H gia nh v t hp tc l ch th hn ch ca Lut Dn s. Hai loi ch th ny tham gia cc giao dch ph hp vi phm vi hot ng ca n. Phm vi hot ng ca t hp tc c th hin trong hp ng hp tc [15, iu 111]. Phm vi hot ng ca h gia nh do php lut qui nh [15, 106]. Php nhn, h gia nh, t hp tc l nhng thc th x hi ch khng phi l mt con ngi t nhin, nn nng lc hnh vi dn s ca cc ch th ny khng biu hin trc tip bng hnh vi v ch ca mt con ngi c th no , m c th hin bi chung ca cc thnh vin v c thc hin thng qua hnh vi ca ngi i din, nu hnh vi c thc hin nhn danh ch th, trong phm vi i din, v tng ng vi phm vi hot ng ca ch th [102, tr.207 10; 103, tr.278 81; 242, tr.44; 256, tr.147-9]. Nhn chung, c th xc lp, thc hin cc hp ng, ch th l c nhn phi c nng lc hnh vi dn s thch ng vi loi giao dch hoc loi hp ng m ch th tham gia. Php nhn, h gia nh, t hp tc xc lp, thc hin hp ng thng qua ngi i din hp php, nhng phi ng phm vi i din v phi ph hp vi gii hn v lnh vc hot ng ca cc ch th.

42 2.1.2. Ni dung, mc ch ca hp ng khng vi phm iu cm ca php lut v khng tri o c x hi BLDS 2005 tha nhn nguyn tc t do cam kt, tha thun (iu 4). Nhng bo v li ch ca nh nc, li ch ca cng cng, quyn v li ch hp php ca ngi khc, BLDS 2005 cng qui nh mt s trng hp hn ch quyn t do ca cc bn trong vic thit lp hp ng. Theo , ni dung v mc ch ca hp ng (giao dch dn s) khng c vi phm iu cm ca php lut v khng tri o c x hi (im b, khon 1 iu 122). Hp ng (giao dch dn s) c mc ch v ni dung vi phm iu cm ca php lut, tri o c x hi th v hiu (iu 128). Ni dung ca hp ng l tng hp cc quyn v ngha v ca cc bn ch th tham gia hp ng c th hin trong cc iu khon ca hp ng. Mc ch ca ca giao dch dn s (hay hp ng) l li ch hp php m cc bn mong mun t c khi xc lp giao dch [15, iu 123]. iu cm ca php lut l nhng quy nh ca php lut khng cho php ch th thc hin nhng hnh vi nht nh. V, []o c x hi l nhng chun mc ng x chung gia ngi vi ngi trong i sng x hi, c cng ng tha nhn v tn trng [15, iu 128]. Khi nim ni dung ca hp ng l mt khi nim rt rng. Thng th ni dung ca hp ng gm cc iu khon, nh: i tng ca hp ng l ti sn hay cng vic; s lng, cht lng ca i tng ; gi v phng thc thanh ton; thi hn, a im thc hin hp ng [15, iu 402]. Bt k iu khon no trong s vi phm iu cm ca php lut hoc tri o c x hi th hp ng cng b coi l v hiu. V d: trong Quyt nh Gim c thm s 18/2005/DS-GT ngy 22/6/2005 ca HTP TANDTC [262, tr.206], hp ng mua bn nh c xc lp gia ngi chuyn nhng (Vit Nam) vi ngi nhn chuyn nhng (ngi Vit Nam nh c nc ngoi, khng thuc din c php c quyn s hu nh ti Vit Nam), th b xem l v hiu v c ni dung tri php lut. hp ng c hiu lc th mc ch ca hp ng cng phi khng vi phm iu cm ca php lut v khng tri o c x hi. Hp ng c mc ch vi phm iu cm ca php lut th v hiu. V d: hp ng chuyn quyn s hu nh c mc ch l bn nh, nhng thc t hp ng li ghi l trao i nh (nhm mc ch

43 trn thu thu nhp chng hn) th b php lut cm [187, khon 2 iu 59], nn khng c hiu lc k t thi im giao kt. Hp ng cng khng c tri o c x hi. Mi x hi c quan nim ca mnh v o c, nn khng c o c chung m ch c o c x hi. Mc d khi nim o c x hi c nh ngha c th, r rng trong BLDS 2005, nhng phm tr o c th kh tru tng v khng phi l bt bin, i khi ph thuc rt ln vo nhn thc ch quan ca mi ngi. C trn phng din l lun v thc tin, vn nh th no l hp ng tri o c x hi, hin vn cn nhiu tranh ci. C quan im cho rng, qui phm o c l loi qui phm va mang tnh ch quan ca mi ngi, va mang tnh x hi v tnh giai chp su sc. Bn cnh , o c cn mang tnh dn tc v tnh hin i. Trong x hi hin i, quan nim x hi v o c c nng ln mt tm cao mi [224, tr.13 -17]. Hn na, thc t vn dng qui nh ny tuyn b hp ng v hiu trong tng trng hp c th, l iu khng n gin. Bi th, c nhiu kin cho rng cn thay khi nim o c x hi bng khi nim trt t cng cng cho r ngha, d xc nh ni dung hn khi p dng trn thc t, v cng ph hp vi thng l chung trn th gii v php lut ca nhiu nc khng qui nh v hp ng tri o c m thng qui nh l vi phm trt t cng cng (order public) hay chnh sch cng (public policy); mt khc, khi nim o c kh hiu nu a vo BLDS s gy tm l hoang mang cho cc ch th tham gia giao dch, dn n cc ch th hn ch tham gia mt s giao lu dn s [44, tr.29]. Tuy vy, tc gi cho rng nhn nh nh vy cng cha chnh xc. Bi l, php lut hp ng ca cc quc gia khng ch s dng thut ng order public hay public policy m cn s dng khi nim immoral (tri o c). V d: iu 1133 BLDS Php. Vic s dng cm t tri o c hay tri trt t cng cng khng ch l mt vn kh khn ca Vit Nam m cn l mt th thch i vi hot ng lp php v xt x ca ton cu, nh mt Gio s ngi c tng nhn nh: Cu hi ci g lm cho hp ng tri o c v tri php lut l mt cu hi c th nhn c nhiu cu tr li khc nhau t nhng h thng php lut khc nhau. iu khc bit ng ni l, bi v quan nim v o c ca cc quc gia khc nhau th khc nhau, v vic nh gi nhng gi tr truyn thng theo quan nim ca mi quc gia, vn cn ng mt vai tr quan trng [347, tr.382]. Thc tin php l Vit Nam cng cho thy,

44 php lut tng c qui nh hp ng khng c tri trt t cng cng hoc thun phong m tc, m in hnh l qui nh ti iu 10 DLB 1931 v iu 10 DLT 19361939: cc s kt c tri vi trt t cng cng v thun phong m tc u v hiu. Xt v bn cht, vic nh gi mt hp ng c tri trt t cng cng hay tri o c x hi th cng kh nh nhau, v y u l nhng khi nim kh tru tng v ty vo s thm lng ca tng thm phn. Khi nim o c x hi c tnh mm do, uyn chuyn hn, nhng cng kh tru tng v d b lm dng hoc d b t chi p dng hn so vi trt t cng cng. Ci kh nht ca vic xc nh tnh tri o c x hi l do khi nim va khng c th v nh lng, va khng r rng v nh tnh. iu ny cng kh khn ging nh vic ngi ta phn xt v hnh vi v tranh hay chp nh kha thn ca mt thiu n cho ngi khc xem. C ngi cho l ngh thut mang tnh nhn vn, nhng ngi khc li bo y l hnh nh i try, tri vi thun phong m tc. Thm ch, c nhng ngh s chp nh ngh thut tng sut b c quan nh nc c thm quyn truy t hnh s v cho rng vic chp nh ngi mu kha thn v lu gi hnh nh l hnh vi tri php lut, l truyn b vn ha phm i try [175]. ngha ca khi nim trt t cng cng tuy c xc nh r hn, nhng vic a khi nim trt t cng cng vo trong cc vn bn php lut cng gp nhiu tr ngi v c th gy ra s nhm ln, v php lut Vit Nam cng c qui nh khc v bo v trt t cng cng, vi tnh cht l bo v trt t tr an ca x hi. V d: theo iu 2 Ngh nh 38/2005/N-CP v cc bin php bo m trt t cng cng [191], th cc c quan, t chc v c nhn c trch nhim chp hnh nghim chnh cc quy nh ca php lut v bo m trt t cng cng; tn trng cc quy tc chung ca cuc sng x hi; pht hin, t co mi hnh vi vi phm php lut v trt t cng cng hoc xm phm quyn t do dn ch ca cng dn; tham gia, h tr cc c quan chc nng pht hin, ngn chn v x l cc vi phm php lut v trt t cng cng. Bi vy, khi nim trt t cng cng vi tnh cht l s gii hn ca quyn t do hp ng s c th b hiu nhm thnh trt t cng cng vi tnh cht l trt t tr an ca x hi. Theo tc gi, khng phi vic s dng khi nim o c x hi l tt hn hay khng tt bng khi nim trt t cng cng, m vn l khi chn s dng khi nim no th cng cn gii thch r v xc nh c th ni dung v phm vi p dng ca khi nim , trn c ba phng din: lp php, xt x v hc thut. Chng

45 ta cng c th thay khi nim o c x hi hoc trt t cng cng bng khi nim khc r rng hn, nh khi nim li ch cng cng, v c th gii thch c th v ni dung v gii hn p dng ca khi nim ny, nh mt lut gia tng gii thch: li ch cng cng c hiu l cc li ch lin quan ti: (i) cc quyn con ngi nh quyn c bo v tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm; (ii) bo v l cng bng, bo v bn yu th hn trong hp ng nhm ngn nga nhng hp ng to ra s bt cng qu ng; (iii) bo v trt t th trng, trt t kinh t nhm chng li vic cnh tranh khng lnh mnh [166, tr.152]. y l cch gii thch hp l, c th tip thu v k tha khi lut ha khi nim ny trong php lut Vit Nam hin hnh. 2.1.3. Cc bn hon ton t nguyn trong vic giao kt, xc lp hp ng T nguyn xc lp, thc hin hp ng l vic ch th t mnh quyt nh l c tham gia hay khng tham gia vo hp ng theo nguyn vng ca c nhn mnh, m khng chu s chi phi hay s tc ng, can thip ch quan no