1

2010–2011 EĞĠTĠM ÖĞRETĠM YILI KPSS DERS NOTLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME

Bir dersin öğretiminde öğrencilerin belirlenen programın hedeflerine ulaĢıp ulaĢmadıkları

ölçme ve değerlendirme ile ortaya çıkarılır.

ÖLÇME: Belli bir nesnenin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının; sahipse sahip oluĢ

derecesinin gözlenip, gözlem sonuçlarının sayı ve sembollerle ifade edilmesidir. Ölçme bir

betimleme iĢidir.

Örnekler: * Öğrenci ödevlerine puan vermek.

* Odanın sıcaklığı 22 °C‘dir

* Bizim kursun öğrencilerinin %80‘nini kız öğrenciler oluĢturmaktadır.

* Bu takım elbisenin fiyatı 250 YTL‘dir,

* Beden eğitimi dersinde öğrencileri boy sırasına göre sıralamak,

* Öğrenci ödevlerine puan vermek,

* Bayramda hava sıcaklığı 21 derece olacak.

* Seminer salonu ağzına kadar doluydu.

* Seher‘in saçlarının rengi sarıdır.

* Park yerinde 30 araba var.

Tanımda da belirtildiği üzere ölçmenin üç temel özelliği vardır:

1) Ölçülecek bir niteliğin olması,

2) Niteliğin gözlenebilmesi,

3) Amaca uygun sayı ve sembollerle gösterilmesi,

NESNELERĠN

2

VARLIKLARIN

OLAYLARIN

Özellikleri

Görüldüğü üzere ölçme iĢleminde ölçülmek isten niteliğin ne olduğu belirlenir ve bu

niteliğin hangi sayı ve sembollerle ifade edileceği kararlaĢtırılır.

NOT: Ölçme iĢinde ölçme konusu olan Ģey bir özelliktir. Özelliğe sahip olup olmama sahip oluĢ

derecesi nesneden nesneye, durumdan duruma, aynı nesne içinde zamandan zamana ya da yerden

yere değiĢebilir. Cinsiyet, medeni durum, ağırlık kiĢiden kiĢiye: sıcaklık zamandan zamana ya da

yerden yere değiĢebilir. Belli bir özelliğe sahip olmama veya sahip olma derecesi bakımından

bireyler arasında farklılıklar vardır. ĠĢte bu farklılıklar ölçme için temeldir. Eğer bütün insanlar

aynı uzunlukta olsaydı ya da sıcaklık her zaman ve her yerde aynı olsaydı bu değerlerin ölçülmesi

diye bir durum söz konusu olmazdı.

ÖLÇME ÇEġĠTLERĠ:

1) DOĞRUDAN (TEMEL) ÖLÇME: Ölçülmek istenen özellik ya da nesnenin evrende var

olduğu Ģekliyle kendi cinsinden bir birimle ölçülmesidir.

Örn: Boyun metre ile ağırlığın terazi ile ölçülmesi gibi. Yani ağırlığın bir baĢka ağırlık ile

uzunluğun bir baĢka uzunluk ile ölçülmesidir.

Doğrudan ölçmede geçerliği ve güvenirliği yüksek olan bir ölçme elde edilir. Ağırlık, uzunluk, renk

vb. doğrudan ölçülebilir.

ÖRNEKLER:

* Boy uzunluğunun ölçülmesi

* ArkadaĢ sayısının belirlenmesi

* Devam edilen ders sayısı

* Sahip olunan kitap sayısının belirlenmesi

* AyĢe‘nin kaç kardeĢinin olduğunun belirlenmesi

2) DOLAYLI ÖLÇME: Ölçülmek istenen özellik ile ölçmede kullanılan aracın özelliği

birbirinden farklı ise bu tür ölçmelere dolaylı ölçme adı verilir. Özellik kendisine ait olmayan

baĢka bir araçla ölçülür. Geçerlilik ve güvenirlik düĢüktür. EĞĠTĠMDEKĠ ÖLÇÜMLERĠN BÜYÜK BĠR KISMI DOLAYLI ÖLÇÜMDÜR.

Eğitimde genellikle ölçme konusu olan davranıĢ değil onunla ilgili olduğu sanılan davranıĢlar

gözlenip, gözlem sonucu asıl ölçme konusu olan davranıĢa yüklenir.

Eğitimdeki ölçmelerin genellikle dolaylı olması eğitimdeki ölçme sonuçlarına daha çok hatanın

karıĢması ihtimalini arttırır.

Zekâ, baĢarı, kiĢilik, akademik baĢarı vb. özellikler dolaylı ölçme ile ölçülür.

ÖRNEKLER

GÖZLEM SAYI YA DA SEMBOLLERLE

ĠFADE

ÖLÇME =

2002 KPSS

3

* Öğrencinin zekâ düzeyinin ölçülmesi,

* Öğrencinin yeteneklerinin ve kiĢilik özelliklerinin ölçülmesi,

* Bir odanın sıcaklığının termometre ile ölçülmesi…

* Tutum ölçmek

2008 KPSS: AĢağıdakilerden hangisi ölçülürken dolaylı ölçme yapılır?

A) Park yerindeki araçların sayısı

B) Bilgisayar masasının yüksekliği

C) Bir sepet elmanın kütlesi

D) Öğrencilerin dört iĢlem becerileri

E) Koridorun uzunluğu

3) TÜRETĠLMĠġ ÖLÇME: Ġki değiĢken arasında aritmetik bir iĢlemle elde edilen

ölçmeye türetilmiĢ ölçme denir. Örneğin bir cismin hacmi kütlesine bölünürse yoğunluğu bulunur.

Dolayısıyla iki ölçme arasında aritmetiksel bir iĢlem yapılması bir ölçme iĢlemini yani türetilmiĢ

ölçmeyi ifade eder. Bir otomobilin hızını bulmak için önce otomobilin aldığı yolu ve bu yolu ne

kadar zamanda aldığı tespit edilir. Daha sonra arabanın hızını bulmak için alınan yol zamana

bölünür. Yine aritmetiksel iĢlem yapıldığı için yapılan ölçme türetilmiĢtir.

ÖLÇMEDE BĠRĠM: Ölçme iĢleminin sonucunu sayısal olarak ifade edebilmek için bir

birime ihtiyaç duyulur. Metre, kilogram, kilowatt, derece, saat, lira, puan, adım, karıĢ vb. çeĢitli

ölçme araçlarına iliĢkin ölçme birimleridir. Sonuçlar ifade edilirken bu birimler kullanılır. 20

öğrenci, 25 derece gibi… Birimler 2 türlüdür:

* DOĞAL BĠRĠM: Bir değiĢkenin hangi niteliğine ya da miktarına bir birim denileceğinin

tanımlanmamıĢ olduğu birimlerdir.

Örn: Sınıftaki öğrenci sayısını sayarken 1 öğrenci 1 birim olarak kabul edilir.

* TANIMLANMIġ BĠRĠM: DeğiĢkenin ne kadarlık miktarına 1 birim denileceği

uzmanlarca tanımlanmıĢ birimlerdir.

Örn: Saat, metre, kilogram vb…

Ölçme iĢleminde kullanılacak birimlerde üç özelliğin bir arada bulunması önemlidir:

1)Birimlerin EĢitliği: Ölçme aracını oluĢturan birimlerin eĢit dilimler halinde olmasıdır. Yani

Kullanılan ölçme aracındaki birimlerin ölçme iĢlemi boyunca değiĢmemesi ve birbirine eĢit

olmasıdır.

Örn: Kilogramda her bir gram 1 birime eĢittir.

2)Birimlerin Genelliği: Ölçmede aynı birimleri kullanan herkesin o birimi aynı anlamda

kullanmasıdır.

Örn: Bazı insanların uzunlukları metre ile, bazı insanların kulaç kullanarak ölçmeleri birimlerin

genelliğini bozar, veya ağırlık ölçmede kullanılan kilogram dünyanın her yerinde kabul edilen genel

4

bir birim iken geçmiĢte kullanıĢmıĢ olan okka günümüzde herkes tarafından kullanılmadığı için

genel bir birim değildir.

3)Birimlerin Amaca Uygunluğu: Ölçme amacımıza uygun birimlerin seçilmesidir.

Örn: Kayseri-Sivas arasını metreyle değil de kilometre ile ifade etmek. Mesela Sivas Kayseri

arasını 196 km demek yerine 196.000 m demek zorunda kalırdır.

Örn: Ġnsanların ağırlığının ton ile değil de kilo ile ifade edilmesi…

ÖLÇÜM: Ölçme sonucudur. BaĢka bir ifade ile ölçme iĢlemi sonucunda elde edilen sayı veya

semboldür. Örn: Bir öğrencinin bir sınavdan almıĢ olduğu puan bir ölçümü ifade etmektedir. Yani

ölçüm ölçme iĢlemi bittikten sonra elde edilen niceliktir.

ÖLÇMEDE SIFIR NOKTASI: Ölçülecek değiĢkenin sıfır değerinin tayin

edilebilmesi ve ölçmede bu değerin sıfır sayısı ile gösterilebilmesi çok istenen bir özelliktir. Bazı

değiĢkenlerin doğal (gerçek) sıfır noktası vardır. Bir kursa devam eden öğrencileri sayıyorsak,

hiçbir öğrencinin gelmediği bir günde devam eden öğrenci sayısı sıfırdır ve sıfır doğaldır. Doğal

sıfır değerine mutlak sıfır da denilmektedir.

Bazı değiĢkenlerin doğal sıfır değeri bulunmaz. Örn; sıcaklık ölçmekte kullanılan

santigrat ve fahrenheit derecelerinin sıfırları itibaridir (bağıldır). Bir uzunluk için yüksekliğin

doğal sıfırı anlamlı olduğu halde, yeryüzündeki coğrafi yüksekliklerin ölçülmesinde kullanılan sıfır

itibari yani bağıldır. Eğitimde sıkça kullanılan baĢarı ölçmede takdir edilen notun sıfırı itibari yani

bağıldır.

2007 KPSS: AĢağıdaki örneklerin hangisinde sözü edilen ölçme iĢleminde bağıl (keyfî, itibari)

sıfır söz konusu değildir?

A) Ankara ili Çankaya ilçesinin deniz seviyesinden yüksekliği 870 metredir.

B) Öğrencilerin felsefe dersine karĢı tutum puanları ortalaması 207 dir.

C) Tarih sorularından en az dört tanesine doğru cevap veremeyenler sıfır puan almıĢtır.

D) Bugün hava sıcaklığı 15 ºC dir.

E) Bu kitabın ilk 4 sayfasında kitabın kapsamı tanıtılmaktadır.

ÖLÇÜT (kriter, standart, norm): Ölçümler hakkında bir karara varırken kullanılan

kriterlerdir. Örn: Bir öğrencinin baĢarılı sayılabilmesi için istendik davranıĢların % 50 sini

kazanmıĢ olması, % 30‘dan fazla devamsızlık etmemiĢ olması ya da geçme notu 100 üzer inden en

az 45 olanların baĢarılı olması, sayılması gibi… Ölçüt ikiye ayrılır:

5

a) Mutlak ölçüt: Değerlendirilecek grup dikkate alınmadan ölçme iĢleminden önce belli olan

ölçüte mutlak ölçüt adı verilir. Mutlak ölçüt kesindir, gruba ve kiĢiye göre değiĢmez.

ÖRNEK: Cumhuriyet Üniversitesinde geçme notu 60 dır.

Programın hedefleri

Askere alınma yaĢı

Okula baĢlama yaĢı

LES‘ ten 45 ve üzeri puan alanlar yüksek lisansa baĢvurabilir.

-Memur olmak için askerlikle iliĢiğinin olmaması gerekir.

-Bu kurumda sigara içmenin cezası 69 TL dir.

-Ölçme dersini geçmek için soruların %75 ini yapmak gerekir.

-Ölçme dersinden 50 ve üzerinde puan alan öğrenciler baĢarılı sayılacaktır.

- Yüksek lisansa baĢvurabilmek için en az ALES‘ten 70 almak gerekir.

b) Bağıl ölçüt: Ölçme iĢleminden sonra grubun baĢarısına göre değiĢen ölçüte bağıl ölçüt adı

verilir. Ölçüt kesin değildir, gruptan gruba ve kiĢiden kiĢiye göre değiĢebilir.

ÖRNEK: Sınıf ortalamasının üzerinde not alanlar dersten geçer.

Akademik baĢarısı en yüksek 20 kiĢi süper liseye alınacak…

Bölgesel normlar

KiĢisel yetenekler

2009 KPSS SORUSU: AĢağıdaki değerlendirme süreçlerinin hangisinde bağıl ölçüt kullanılmıĢtır?

A) Mezun olmak için diploma notunun 4 üzerinden en az 2 olması

B) Ortalamanın 10 puan üzerinde alanların sınıfı geçmesi

C) Askere ağırlığı 150 kg‟nin altındaki erkeklerin alınması

D) Soruların % 80‟ini doğru cevaplayanların bilgi yarıĢması elemelerine katılması

E) Yüksek lisansa girebilmek için yabancı dil sınavından en az 70 puan alınması

2006 KPSS:

I. Matematik sorularının %75‘ini, fizik sorularının da %60‘ını doğru cevaplayan öğrenciler bu

dersleri baĢarmıĢ sayılır.

II. Ġlk iki sorudan alınabilecek en yüksek puan 25‘tir.

III. Sınavda 65‘in altında puan alan öğrenciler dersi tekrar ederler.

IV. Türkçe ve matematik derslerinden baĢarısız olan öğrenciler bir sonraki döneme devam

edemezler.

Yukarıdakilerden hangileri birer değerlendirme ölçütünü ifade etmektedir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) III ve IV E) I, III ve IV

6

DEĞERLENDĠRME: Ölçme sonuçlarını bir ölçütle karĢılaĢtırıp, bir değer yargısına

oradan da bir karara ulaĢma sürecidir.

AĢağıda bazı ölçme sonuçları verilmiĢtir:

A → Ayhan‘ın boyunu ölçtük ve 164 cm bulduk.

B → Yeni doğan bir bebeğin ağırlığını 1,9 kg olarak tespit ettik.

C → Bir öğrencinin A BaĢarı testindeki puanını 23 olarak bulduk.

Bu örneklerin her biri bir ölçme sonucudur. Ama bunlar kendi baĢlarına hiç bir Ģey ifade etmezler.

Elde ettiğimiz sayıların bizimle konuĢması, bazı fikirler vermesi gerekir.

ġimdi aĢağıdaki örnekleri inceleyelim:

A → Polis okuluna kayıt yaptırabilmek için en az 167 cm boya sahip olunmalıdır.

B → Yeni doğan sağlıklı bir bebeğin ağırlığı 2–4,5 kg arasında olmalıdır.

C → A baĢarı testinden geçer not alabilmek için en az 25 almak gerekir.

ĠĢte Ģimdi yukarda verilen ölçme sonuçları bir anlam kazandı yani her birisi bize fikir

verecek duruma geldi. Görüldüğü üzere değerlendirme ile ölçme sonuçları anlamlandırıldı.

Değerlendirme için ölçüm, ölçüt ve değer yargısına ihtiyaç vardır.

ÖLÇME SONUCU Kriter Değer Yargısı Karar

ÖRNEKLER: * ĠĢ deneyimi 6 yıl ve üzerinde olanlar iĢe alınmıĢtır. (2003 KPSS)

* Hale ortalamanın üzerinde puan alarak sınıfını geçmiĢtir. (2003 KPSS)

* Demet 160‘ın üzerinde puan aldığı için sınavı kazandı. (2004 KPSS)

* Elmas sınıfını pekiyi ile geçerek birinci oldu. (2004 KPSS)

(ÖLÇÜM) (Ölçüt)

AYHAN 164 cm

boyundadır.

Polis

okuluna ön

kayıt için

167 cm.

boya sahip

olmak

gerekir.

Ayhan’ın

boyu

kısadır.

Polis

okuluna

giremez.

7

Değerlendirme sürecinde en önemli öğe kriterdir. Değerlendirme sürecinde kullanılan

kriterlere göre değer yargısı ve dolayısıyla karar değiĢecektir. Bir dersin ölçüt alınabilecek en

önemli öğesi hedef ve davranıĢlardır.

2007 KPSS: Değerlendirme yapılırken, ölçüt ile ölçme sonuçlarının aynı birimle ifade edilmesi

gerekir. Bunun en önemli amacı aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Ölçme aracının geçerliğini artırmak

B) KarĢılaĢtırmada doğru karar verilmesini sağlamak

C) Ölçme aracının güvenirliğini artırmak

D) Sonuçların anlaĢılmasını kolaylaĢtırmak

E) Ölçütün uygun olmasını sağlamak

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME KAVRAMLARININ KARġILAġTIRILMASI

→ Ölçme özelliğin miktarını gösterir; değerlendirme ise bu miktarın yeterli olup olmadığını ya da

amaca uygun olup olmadığını belirler.

→ Ölçme, değerlendirmeden önce gelir. Ölçme yapıldıktan sonra değerlendirmeye geçilir bu sıra

hiç değiĢmez.

→ Ölçme, objektiftir yani fotoğraf çeker gibi mevcut durumu ortaya koymaktadır.

Değerlendirme ise sübjektiftir. KiĢisel kanılara dayanır.

→ Ölçme daha çok gözleme; değerlendirme ise daha çok karĢılaĢtırmaya, yorum ve yargıya

dayanır.

→ Değerlendirme ölçmeyi de içine alan bir kavramdır, dolayısıyla ölçmeye göre daha kapsamlıdır.

ÖRN: Öğrencinin tarih dersinden 70 puan alması bir ÖLÇMEDĠR. Sadece puanına bakarak tarih

dersinden geçip geçmeyeceğine karar vermek oldukça zordur. Bu konuda karar için öğrencinin

puanının bir ölçütle karĢılaĢtırılması gerekir. Eğer öğretmen 70 puanın geçebilmek için yeterli

olacağını önceden belirtmiĢse öğrenci tarih dersinden geçebilecektir. Bu durumda öğrencinin

geçebileceğine iliĢkin karar verilmiĢtir. Yani DEĞERLENDĠRME yapılmıĢtır.

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME KAVRAMLARININ ÖRNEKLERLE KARġILAġTIRILMASI:

ÖLÇME DEĞERLENDĠRME

►Bugün hava sıcaktır. ►Bugün hava sıcak olduğu için maç yapılabilir.

►Fatih matematikten pekiyi aldı. ►Fatih matematikten pekiyi ile geçti.

►Abdulsamet kısa boyludur. ►Abdulsamet kısa boylu olduğu için kaleci olamaz.

►Furkan sınavdan en yüksek puanı aldı. ►Furkan en yüksek puanı alarak sınıfını geçti.

►Ebubekir iyi bir çocuktur. ►Ebubekir iyi çocuk olduğu için sevilebilir.

►Bu gömlek 75 ytl dir. ►Bu gömlek 50 ytl den fazla olduğu için pahalıdır.

►AyĢe bayandır. ►AyĢe bayan olduğu için manken olabilir.

8

EĞĠTĠM SÜRECĠ ĠÇĠNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRMENĠN YERĠ VE ÖNEMĠ

Eğitim süreci içinde ölçme ve değerlendirme, öğrencilerimizin hedef davranıĢların ne

kadarını gerçekleĢtirdiklerini, gerçekleĢtirilmeyen amaçların neler olduğu, hangi konuların

yeterince öğrenilip öğrenilmediği, hangi konuların eksik ya da yanlıĢ öğrenildiği hakkında bilgi

verir.

►Yeterince baĢarılı olan öğrenciyi motive eder.

►Öğrenci hakkında verilecek kararlara dayanak olur.

►Öğretmenin kendi öğretiminin ne derece etkili olduğunu kestirmesine yardım eder.

►Uygulanan eğitim programının baĢarılı olup olmadığı hakkında yöneticilere ve diğer ilgililere bilgi

verir.

DEĞERLENDĠRME BĠÇĠMLERĠ

A) ÖLÇÜTE GÖRE YAPILAN DEĞERLENDĠRME

1) MUTLAK DEĞERLENDĠRME (Kriter Dayanıklı Değerlendirme): Mutlak ölçüt kullanılarak

hedefe dayalı olarak yapılan değerlendirmedir.

Örn: -ALES‘ten 55 alarak baĢarılı oldu.

-100 metreyi 18 saniye ve daha altında koĢanlar okul takımına alınmıĢtır.

-Hasan kapalı alanda sigara içtiği için ceza kesildi.

- Ahmet asker kaçağı olduğu için memuriyete alınmadı.

- 50 sorunun 40 tanesini doğru yapan öğrenciler baĢarılı sayıldı.

- Ölçme dersinin hedeflerinin %70 bilen öğrenciler dersi, geçti.

Mutlak ölçüte göre yapılan değerlendirmede kriter önceden belirlenmiĢtir.

Mutlak değerlendirmede öğrencinin grup içindeki baĢarısına bakılmaz. Yani burada birey testteki

baĢarısına göre testle ölçülmek istenen nitelikler yönünden grup içindeki diğer bireylerle

karĢılaĢtırılmaz. Mutlak değerlendirmede bireyin bireysel baĢarısı dikkate alınır.

2) BAĞIL DEĞERLENDĠRME (Norm Dayanaklı Değerlendirme): Bağıl ölçüt kullanılarak,

bireyleri birbirleriyle karĢılaĢtırarak yapılan değerlendirmedir. Bağıl ölçütte öğrencinin bulunduğu

grup içindeki göreli yeri esas alınır.

Örn: 100 metre koĢuda ilk 3 e girerek takıma girmeye hak kazandı.

Sınıf ortalamasının üzerinde not alanlar baĢarılı oldu.

Norm dayanıklı değerlendirme bireylerin testteki baĢarılarını testi alan grubun

istatistiklerine göre belirler ve yerlerini gruptaki diğer bireylerle karĢılaĢtırılır.

ÖRNEK: Bir okula öğrenci seçmek amaçlı olarak yapılan 100 soruluk çoktan seçmeli bir seçme

sınavında sınava giren öğrencilerin test puanları ortalamaları alınarak bu ortalama puan üzerinde

puan alan öğrencilerin okula kabul edilmesi.

9

Bağıl ölçüte göre yapılan değerlendirme sonucunda verilen not öğrencinin belli bir bilgi

veya beceriler toplamından baĢka, bir değiĢkene göre ne kadarını öğrendiğinin bir göstergesidir.

Bağıl değerlendirmede kriter grubun baĢarısına göre belirlenir.

ÖRNEK: * Sınıfın aritmetik ortalamasının altında kalanların baĢarısız sayılması.

* 100 metre yarıĢına katılanlar arasında yarıĢı ilk 5'e girerek tamamlayanların

okul takımına seçilmesi.

* Sınıfın en baĢarısız % 20‘lik dilimine giren öğrencilere ek öğretim

hizmetlerinin sunulması.

NOT: AĢağıdaki üç amaç için hangi değerlendirme türleri kullanılır:

1) Öğrencilerin birbirine göre baĢarı düzeylerini belirleyerek ileri ve geri öğrenciler için ek

önlemler alma: BAĞIL DEĞERLENDĠRME.

2) Ders süresince öğrencilerin öğrenme eksikliklerini belirleyerek bunları giderme: MUTLAK DEĞERLENDĠRME (Hedefe dayalı yapılmıĢtır)

3) Dönem sonunda öğrencilerin dersten alacakları notu belirlerken sınıf ortalamasını dikkate alma:

BAĞIL DEĞERLENDĠRME

AĢağıdakiler Bağıl değerlendirmedir.

a-Öğrencilerin sırasına göre değerlendirme yapmak Örneğin: Okulda ilk 5 giren öğrencilere burs

vermek

b-Normal dağılım eğrisine (çan eğrisine) göre değerlendirme yapmak

c-Standart puanlara göre değerlendirme yapmak ( Z ve T puanlar)

d-Standart sapmaya göre değerlendirme yapmak

e-Öğrencilerin ilk baĢarı durumları ile son baĢarı durumları arasında ki farkın değerlendirmede

kullanılması

f-Norma dayalı değerlendirme yapmak

g-Öğretmenlerin öğrencilerin yetenek düzeylerine dayalı beklentilerine göre değerlendirme

yapmaları

2006 KPSS: AĢağıdakilerden hangisi bağıl değerlendirmede kullanılan bir ölçüt değildir?

A) Sınıftaki diğer öğrencilerin baĢarısı

B) Ġzlenen programın hedefleri

C) Öğrencinin yeteneği

D) Ülke çapındaki normlar

E) Öğrencinin sınıf içindeki baĢarı sırası

2008 KPSS: Değerlendirme, ölçme sonuçlarının bir ölçütle karĢılaĢtırılarak bir yargıya varılması

iĢidir.

AĢağıdakilerden hangisi ―mutlak ölçüt‖ün kullanıldığı değerlendirmeye örnektir?

A) Bilgi yarıĢmasında en az puanla elenen kiĢi olma

B) Yüksek atlamada en iyi dereceyi yapma

C) Sınıfta baĢarı açısından ilk yüzde yirmilik grupta olma

D) 100 sorudan 50‘sini doğru cevaplama

E) Grup ortalamasının üzerinde performans gösterme

10

B) AMACINA GÖRE YAPILAN DEĞERLENDĠRME

Eğitim öğretimde temelde üç amaç için değerlendirme yapılır:

1) TANIMA-YERLEġTĠRMEYE YÖNELĠK (Tanılayıcı) DEĞERLENDĠRME:

Öğrencilerin belli bir kurs, ders ya da ünitenin önkoĢulu niteliğindeki ―giriĢ davranıĢlarına‖

sahip olma derecesini belirlemek amacı ile yapılan değerlendirmedir. Bu değerlendirmedeki amaç;

Ġlgili kursun geliĢtirmeyi düĢündüğü davranıĢlardan öğrencilerce önceden edinilenlerin olup

olmadığını belirlemektir.

Bu belirlemeler sonunda öğretimin baĢlangıç noktası belirlenir ve eğitim öğrenci düzeyine göre

ayarlanır.

YerleĢtirmeye yönelik değerlendirme ise öğrencileri eğitimsel açıdan gruplama sorunuyla

ilgilenir.

Örn: Öğrencilerin belli üniversitelere, bir üniversitenin değiĢik fakültelerine yada bir fakültenin

farklı bölümlerine yerleĢtirilmeleri, onların bu öğretim kurumlarında baĢarılı olmak için gerekli

olduğu düĢünülen giriĢ davranıĢlarına sahip oluĢ derecelerine göre yapılır. Bu anlamda yerleĢtirme

YORDAMA ile yakından ilgilidir.

Bu değerlendirmede kullanılan ölçme araçları Ģunlardır: Yetenek testi, tanıma testi, yerleĢtirme

testi, muafiyet testi, seviye tespit sınavı, hazırbulunuĢluk testi,

NOT: HazırbulunuĢluk testi, önkoĢul bilgileri ölçme amacıyla yapılır. Seçme testi ise bireylerin

belli özelliklere sahip olma düzeylerini değerlendirme amacıyla yapılır.

ÖRN: Sınıfta Ġngilizcesi en iyi olan beĢ kiĢiyi belirlemek (BAĞIL)

ÖRN: Eğitim Fakültesine girecek olan öğrencileri ÖSS ile belirlemek

2009 KPSS SORUSU: Arif Öğretmen, öğretim yılının baĢında, öğrencilerinin matematik dersine

karĢı tutumlarının nasıl olduğunu belirlemek ve elde edilen sonuçlardan hareketle öğretim

uygulamalarına yön vermek istemektedir. Bu amaçla 10 maddeden oluĢan bir tutum ölçeğini

öğrencilerine uygulamıĢ ve onların matematik dersine karĢı tutumlarını ölçmüĢtür.

Arif Öğretmen bu uygulamasında hangi ölçme ve değerlendirme türlerini kullanmaktadır?

A) Dolaylı Tanılayıcı

B) Doğrudan Biçimlendirici

C) TüretilmiĢ Tanılayıcı

D) Dolaylı Düzey belirleyici

E) Doğrudan Düzey belirleyici

2) BĠÇĠMLENDĠRME-YETĠġTĠRMEYE (FORMATĠF Değerlendirme , Öğrenme Eksikliklerinin

Değerlendirilmesi, Ġzlemeye Dayalı Değerlendirme) YÖNELĠK DEĞERLENDĠRME:

Program sürecinde yapılan değerlendirme biçimlendirici değerlendirmedir. Bu

değerlendirmenin ana iĢlevi, öğretim sürüp giderken her bir ünitedeki öğrenme eksikliklerini ve

güçlüklerini belirlemek, bu eksiklik ve yetersizliklerin giderilmesi yani ünitenin daha iyi

öğrenilebilmesi için her öğrenciye ayrı ayrı önerilerde bulunmaktır.

Bu değerlendirme programa sürekli dönüt sağlamakta ve iyileĢtirici önlemlerin alınması için bir

kontrol sistemi oluĢturmaktadır. Aynı zamanda bu değerlendirme yeni bir programın denenmesi ve

geliĢtirilmesi ile ilgili olarak uygun kanıtlar toplama olanağı verir. Bu kanıtlara dayanarak

programda gerekli ve yerinde düzeltmeler yapılabilir.

11

Biçimlendirme-yetiĢtirmeye yönelik değerlendirme maksadıyla kullanılan testlere

FORMATĠF TESTLER ya da ünite testleri denilmektedir. Bu testler yalnızca belli bir öğretim

ÜNĠTESĠNĠN BĠTĠMĠNDE uygulanır.

Bu değerlendirmede kullanılan test çeĢitleri izlenme testleri, kısa sınavlar (kuiz), ara sınavlar ya

da aylık sınavlardan oluĢmaktadır.

Bu değerlendirmede ―not verme‖ yaklaĢımı uygulanmaz. Çünkü amaç ünite sonundaki eksiklikleri

belirlemek ve bunları gidermektir.

NOT: Öğrenme güçlüklerinin ve eksikliklerinin nedenleri araĢtırılarak bir yandan öğrencilere

yardımcı olunmaya çalıĢılmakta öte yandan da öğretim ortamı ve yöntemleri sürekli olarak gözden

geçirilmektedir.

3) DEĞER BĠÇMEYE YÖNELĠK DEĞERLENDĠRME (Sonuç Değerlendirmesi, Düzey Belirleyici

Değerlendirme, Summatif-Özetleyici Değerlendirme):

Programın sonunda öğrencilerin kazanılmıĢ davranıĢ, özellik ve becerilerini ölçmeye

yarayan değerlendirme türüdür.

Genellikle öğretim devresi sonunda programın öngördüğü hedeflere ulaĢılıp ulaĢılmadığına

bakılarak öğrenci, öğretmen ve programa iliĢkin yargılarda bulunulur. Yani öğrenci baĢarısı ve

öğrenme düzeyini belirlemek amacıyla yapılır.

2008 KPSS: Durum değerlendirme ya da düzey belirleme denen ölçme ve buna bağlı

değerlendirme sürecinde temel amaç aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Öğretim programında belirtilen kazanımların gerçekleĢme derecesini belirlemek

B) Öğrencilerin yaĢadıkları öğrenme güçlüklerini ortaya çıkarmak

C) Öğrencilerin sosyal, psikolojik ve ekonomik durumlarını belirlemek

D) Öğrencileri belli özelliklere göre sıralayıp ilgili programlara yerleĢtirmek

E) Öğrencilerin kavramsal geliĢim düzeylerini ve kavram yanılgılarını tespit etmek

Bu tür değerlendirmede kullanılacak veriler; bir kursun tümünü içerecek biçimde kursun

bitiminde ya da birkaç üniteyi kapsayacak biçimde öğretim dersi içinde uygulanan testlerle elde

edilir. Böylece bir testin sonuçları birçok bakımdan kullanılacaktır. Öğrencilere not verme,

öğrencilerin gelecek kurslardaki baĢarısını yordama, bir sonraki kursta öğretimin baĢlangıç

noktasını saptama, öğrencilere ve öğretmene öğrenmenin yeterliliğine ya da öğretimin etkililiğine

iliĢkin dönüt sağlama, farklı öğrenci gruplarının baĢarı durumlarını kararlaĢtırma.

Öğrencilerle ilgili olarak verilecek kararlar onların bir okuldan mezun olup olmayacağına, bir üst

kurs ya da sınıfa geçip geçmeyeceğine ya da farklı programlardan hangisine yönelmesi gerektiğine

değin olabilir.

NOT: Değer biçmeye yönelik değerlendirme; öğretim programlarının hedeflerine ulaĢma düzeyi,

öğrenme düzeyi ve öğrencilerin baĢarı düzeylerini belirlemek için yapılır. EriĢi testi, baĢarı testi,

bitirme testi (final), yeterlilik testi ve uzmanlık testleri, vize testi gibi test türleri kullanılır.

→ EriĢi Testi: Bir öğretim programının giriĢ davranıĢları ile çıkıĢ davranıĢları arasındaki farkı

bulmak için yapılır.

→ BaĢarı Testi: Öğrencinin öğrenme düzeyini belirlemek amacıyla yapılır.

NOT: Amaca yönelik değerlendirmede:

1) Programa GĠRĠġTE yapılan değerlendirme Tanılayıcı Değerlendirme

2) Program SÜRECĠNDE yapılan değerlendirme Biçimlendirici Değerlendirme.

3) Programın ÇIKIġINDA yapılan değerlendirme DÜZEY Belirleyici değerlendirmedir.

12

EĞĠTĠM ÖĞRETĠMDE KULLANILAN DEĞERLENDĠRME TÜRLERĠ:

1) HAZIRBULUNUġLUK DÜZEYĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: Bir öğrenme ünitesi, kurs ve

benzeri etkinliklerin önkoĢul davranıĢlarının (giriĢ davranıĢlarının) belirlenmesi amacına dönüktür.

GiriĢ sınavları, ön test sınavları, muafiyet sınavları vb…

2) GELĠġTĠRĠCĠ (FORMATĠF) DEĞERLENDĠRME: Öğrenme eksikliklerinin belirlenmesi ve

giderilmesi etkinliklerinde kullanılır. Bu değerlendirmede dersin hedef davranıĢlarının

gerçekleĢme düzeyi ve öğrenme eksiklikleri üzerinde durulur.

Her ünitenin sonunda kullanılır. GeliĢtirici değerlendirmede formatif testler, izleme testleri ve

ünite testleri olmak üzere baĢlıca üç tür test kullanılır. Bu değerlendirme türünde öğrenme

eksiklikleri ve hedef davranıĢların gerçekleĢme düzeyleri belirlenerek gerekli önlemler alınır.

3) ÖZETLEYĠCĠ (SUMMATĠF) DEĞERLENDĠRME: Eğitimde en çok kullanılan değerlendirme

türüdür. Bu değerlendirme ile öğrencinin baĢarı düzeyi belirlenir. Örn: Bu değerlendirmede

öğrenci hakkında geçti, kaldı, baĢarılı, baĢarısız gibi kararlar alınır. BaĢarı, eriĢi ve benzeri

testler kullanılır. Dönem içerisinde yapılan ara sınavlar ve dönem sonunda yapılan yılsonu sınavları

summatif testler Ģeklinde yapılır.

Bu değerlendirme türünde öğretim programının, öğretmen vb. etkisine bakılır ve değerlendirme

yapılır.

4) EĞĠTĠM PROGRAMININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: Eğitim programının bir bütün halinde ve

her bir öğesinin etkinliği değerlendirilir.

NOT: Eğitim Programlarının öğeleri; hedef davranıĢ, içerik, eğitim durumları (öğrenme ilkeleri,

stratejileri, yöntemler, teknikler, Araç-gereç) ölçme ve değerlendirmeden oluĢur.

5) ÖĞRETMENĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: Öğrenci ve program değerlendirildikten sonra

öğretmen de değerlendirilir. Eskiden öğretmenleri sadece müfettiĢ ve idare değerlendirirken

Ģimdi ise performans değerlendirme sistemi uygulanmaktadır. Yani değerlendirmeye idare,

müfettiĢ, öğrenci, veli ve diğer öğretmenlerde katılmaktadır.

NOT: Değerlendirmede bir sınıflamada değerlendirmenin PLANLANIġINA göre yapılır.

A) DÜZENLĠ DEĞERLENDĠRME: Belli ölçütleri, planlı ve düzenli gözlemi, kontrollü

karĢılaĢtırmaları, standartlaĢtırılmıĢ sınama yollarını içeren değerlendirme türüdür.

B) GELĠġĠGÜZEL DEĞERLENDĠRME: Ölçütler ya da varılmak istenen son nokta belirgin

değildir. Sübjektif yargılar baskın çıkar. Öğrenmedeki yetersizlik ve aksaklıkların kaynağı tam

olarak belirlenemez.

DEĞERLENDĠRME VE TEST ÇEġĠTLERĠ

TANILAYICI BĠÇĠMLENDĠRĠCĠ DÜZEY BELĠRLEYĠCĠ

Tanıma

YerleĢtirme

Muafiyet

Seçme

Yetenek

testleri

Biçimlendirici Sınav

Kısa Sınav

Ara Sınav

Ünite testleri

Bitirme Sınavı (Final)

BAġARI

YETERLĠLĠK

Vize

Summatif

GĠRĠġ SÜREÇ ÇIKIġ

13

ÖLÇEK:

Belirli bir özelliği ölçmek için hazırlanmıĢ ve üzerinde birimleri hep aynı cinsten koyulmuĢ

bir ölçme aracını tanımlar. Yani belli bir baĢlangıç noktasından itibaren eĢit birimlerle

bölmelenmiĢ ölçme aracına ölçek adı verilmektedir. Ölçek; nesnelere verilen sayıların anlamlarını

ya da nesnelere sayılar vermede ve verilen sayıların kullanılmasında uyulması gereken kurallar ve

kısıtlamaları belirtmek için kullanılır. BaĢlıca ölçek türleri Ģunlardır:

1) SINIFLAMA (Adlandırma-Gruplandırma-Kategorileme-Nominal) ÖLÇEKLERĠ: Sınıflama

ölçeği nesneleri belli bir yönden benzeyip benzemediklerine göre sınıflandırmaya dayanır.

Nesneler arasındaki farklılıklar ve benzerlikler çok kaba biçimde belirlenir. Gözlemin en basit

biçimidir. Bu ölçekte nesneler sınıf, tip ve kategorilere ayrılır. Bu ölçek eğitimde nadiren

kullanılır. Bazı tanımlayıcı nitelikler (göz ve saç rengi gibi) insanların yaĢadığı coğrafi bölgeler,

matematiksel olarak yalnızca elimizde FREKANSLAR VARDIR. Ġstatistiksel iĢlemlerden sadece

MOD bulunabilir.

Dolayısıyla frekanslara dayalı analizler dıĢında birçok matematiksel iĢlemi yapmak anlamsızdır.

ÖRNEKLER: * Ġnsanları medeni durumlarına göre evli, bekâr, dul, boĢanmıĢ Ģeklinde

ayırmak

* Cinsiyete göre kadın, erkek

* Tenlerine göre esmer, sarıĢın

* Derse gelenler, gelmeyenler

* Gözlük takanlar, takmayanlar

* Ġllere plaka numarası verilmesi

* Kısa ve uzun boylu öğrencileri ayırma

* KiĢileri dinlerine ve mesleklerine göre ayırma.

NOT: Adlandırma ölçeğinin baĢlıca iki özelliği vardır: SĠMETRĠKLĠK-GEÇĠġLĠLĠK

Örn: Bir akraba sınıfını ele alalım Aslı Burak‘ın akrabası ise Burak‘ta Aslı‘nın akrabasıdır. Bu

iliĢkiye SĠMETRĠKLĠK adı verilir. A = B B = A

Öte yandan Aslı Burak‘ın kardeĢi, Burak‘ta Ceylanın kardeĢi ise o zaman Aslı‘da Ceylan‘ın

kardeĢidir. Yani A = B, B = C A = C Bu iliĢkiye GEÇĠġLĠLĠK adı verilir.

NOT: Her bir grubu bir sayı ile ifade edersek, örneğin kadınlara 1, erkeklere 2 dersek sınıflama

ölçeği ile ölçme yapmıĢ oluruz.

2006 KPSS: ĠĢ birliğine dayalı bir öğrenme uygulamasında gruplar öğrencilerin soyadlarının baĢ

harfleri kullanılarak oluĢturulmuĢtur.

Bu uygulamadaki gruplara ayırma, bir ölçme iĢlemi olarak kabul edilirse kullanılan ölçek türü

aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Sıralama B) EĢit oranlı C) Sınıflama

D) Dereceleme E) EĢit aralıklı

14

2) SIRALAMA (DERECELEME-ORDĠNAL) ÖLÇEĞĠ: Nesneleri belli bir özelliğe sahip oluĢ

miktarı bakımından sıraya koymakla elde edilir. Yani bu ölçek niteliklerin belli bir boyutta

büyükten küçüğe, küçükten büyüğe, iyiden kötüye veya kötüden iyiye doğru sıralanması ile elde

edilir. Bu sıralar sayı ile ifade edileceği gibi birinci, ikinci, üçüncü vb. sıfatlarda da ifade

edilebilir; pekiyi, iyi, orta, geçer, kalır gibi…

Bu tür ölçeklerde öğrencilerin tüm grup içindeki yeri belirlenmektedir. Birinci, ikinci, üçüncü… gibi

numaralar öğrencilerin grup içindeki yerini belirlemede kullanılabilir. Bu ölçekte nesnelere verilen

semboller (sayılar) nesnelerin belli bir özelliğe, birbirine göre daha az ya da daha çok sahip

olduğunu belirtir.

Bu ölçekte baĢlangıç noktası ve sıralar sabit değildir.30 kiĢilik bir grup baĢarı durumlarına

göre sıralanmıĢ olsa herkesin bir sırası olur ; fakat gruba yeni bireyler katılırsa , sıralamada ki

baĢlangıç noktasında ve kiĢilerin eski sıralarında değiĢme meydana gelir.

Fakat sıraları gösteren sayılar arasındaki farklar özelliğe sahip oluĢun ve nesneler arasındaki

farkın miktarını yansıtmaz. Örn: BaĢarı sıralamasına göre veya boy uzunluğuna göre 2. öğrencinin

4. öğrenciden 2 birim daha üstün olduğu söylenemez. Bu yüzden bu tip ölçeklerden elde edilen

veriler üzerinde MOD VE MEDYAN(ORTANCA) bulunabilir. Yüzdelik hesapları yapılabilir, sıra

farkları korelasyonu da hesaplanabilir.

Bu ölçek türüne de dört iĢlemi uygulamanın bir anlamı yoktur çünkü rakamların matematiksel

anlamı yoktur. Sadece özelliğin azlık-çokluk; büyüklük-küçüklük sırasını verir.

Sıralamada sıfırın anlamı yoktur.

ÖRNEKLER:

* Üniversiteyi 1. tercihimde kazandım.

* Öğrencilerin boy sırasına konulması…

* Sınav notlarına göre sıralama yapma…

* Sınıftaki en baĢarılı ilk 5 öğrencinin belirlenmesi 1. 2. 3. 4. 5. …

* Okulların üniversiteye giriĢ sınavı sonuçlarına göre sıralanması,

NOT: Bu ölçek türüyle elde edilen ölçme sonuçları arasında iki türlü iliĢki vardır: GEÇĠġLĠLĠK ve

ASĠMETRĠKLĠK…

ÖRN: Ali AyĢe‘den uzundur diye AyĢe de Ali den uzundur diyemeyiz. Yani A>B fakat B>A

diyemeyiz. Bu özelliğe ASĠMETRĠKLĠK adı verilir.

ÖRN: Ali AyĢe‘den uzundur. AyĢe de Ezgi‘den uzundur. Dolayısı ile Ali Ezgi den uzundur. Yani A>B

ve B>C ise A>C dir.

3) EġĠT ARALIKLI (ĠNTERVAL) ÖLÇEKLER: Nesnelerin belirli bir baĢlangıç noktasına göre ve

belli bir özelliğe sahip oluĢ derecesi bakımından eĢit aralıklarla sıralanmasıdır. EĢit aralıklı ölçek

birimlerde eĢitliğin sağlandığı ve sıfırın tanımlanmıĢ olduğu ölçek türüdür.

Örn: Termometre-Takvim-Santigrat-Fahrenayt. Termometre sıfırı gösterdiğinde sıcaklık

gerçektende sıfır değildir. Aslında belli bir sıcaklık vardır ancak hem termometrenin

geliĢtiricileri hem de kullanıcıları sıfır olarak tanımlanan noktayı baĢlangıç olarak kabul

etmiĢlerdir.

Örn: Sıfır noktası olarak kabul ettiğimiz ĠSA‘nın doğumu aslında tarihin baĢlangıç noktası

değildir. Bu nokta herkesin sıfır noktası olarak kabul ettiği noktadır.

15

Görüldüğü gibi bu ölçekte baĢlangıç noktası (0) tanımlanmıĢtır. Sıfır noktası keyfidir ve eĢit

aralıklarla bölmelenmiĢtir. Bu yüzden eĢit aralıklı ölçeklerde ölçümlerin birbirine oranlanması

anlamlı değildir yani termometre ölçeği ile 10 °C olan sıcaklığın 5 °C olan bir sıcaklıktan 2 kat

fazla olduğunu söylemenin bir anlamı yoktur.

Bu ölçekte elde edilen veriler üzerinde sınıflama ve sıralama ölçeklerinden elde edilen veriler

üzerine yapılanlara ek olarak ARĠTMETĠK ORTALAMA, STANDART SAPMA, PEARSON-MOMENTLER ÇARPIMI KORELÂSYON KATSAYISI hesaplanabilir.

EĢit aralıklı ölçekler üzerinde toplam çıkarma iĢlemleri yapılırken, gerçek bir sıfır noktası

olmadığı için çarpma bölme iĢlemi yapılamaz. Örneğin; 20 santigrat 10 santigrat‘ın iki katıdır

denemez.

ÖRNEKLER: *Termometre, Takvim, Sınav…

* Hava sıcaklığının 20 °C olarak belirlenmesi,

* Bir öğrencinin eğitim dersindeki baĢarısı,

* Bir öğrencinin tarih dersine olan tutumu

4) EġĠT ORANLI (RATĠO) ÖLÇEKLER: BaĢlangıç noktası gerçek sıfırı yani yokluğu gösteren,

birimleri eĢit ve birimleri arasında oransal iliĢki kurulabilen ölçekler oranlı ölçeklerdir. Bu ölçeğin

öncekilerden üstünlüğü SIFIR‘ın (0) gerçek anlamda yokluğu ifade etmesidir. Yani baĢlangıç

noktası olan SIFIR NOKTASI gerçek bir SIFIR NOKTASIDIR. Uzunluğun ve ağırlığın ölçülmesi

bu tür ölçeklerle yapılır. ÖRN: Ali 60 kg ve Ayhan 30 kg ise Ali‘nin ağırlığı Ayhan‘ın ağırlığının iki

katıdır, denilebilir.

Ölçme sonuçları üzerinde her türlü MATEMATĠKSEL ĠġLEM yapılabilir. METRE, KĠLOGRAM gibi

ölçme araçları bu tür ölçek esasına göre geliĢtirilmiĢtir.

2006 KPSS: Yabancı dil sınavında Duru 80, Berke 40 puan almıĢtır.

Duru‟nun yabancı dil bilgisinin Berke‟nin yabancı dil bilgisinin iki katı kadar olduğunu öne

süren bir kiĢi, bu ölçme sonuçlarının aĢağıdaki ölçek türlerinin hangisiyle elde edildiğini kabul

etmektedir?

A) EĢit aralıklı B) Sıralama C) Dereceleme

D) Sınıflama E) EĢit oranlı

Örnekler: Metre ile boy ölçmek, terazi ile ağırlık ölçmek, Okulda bulunan öğrenci sayısını

belirlemek, Bir öğrencini arkadaĢ sayısını belirlemek,

NOT: Dört ölçek türünden en yaygın olarak kullanılanları eĢit aralıklı ve sıralama ölçeklerdir.

Eğitimsel ve psikolojik ölçmelerde en çok kullanılan ölçekler yine sıralama ve eĢit aralıklı

ölçeklerdir.

NOT: Bu dört ölçek grubunu istatistiksel uygulama için iki grupta toplayabiliriz. Sınıflayıcı ve

sıralayıcı ölçeklerle elde edilen veriler ve değiĢkenler NĠTEL; buna karĢılık eĢit aralıklı ve

ORANLI ölçeklerle elde edilen veriler ve değiĢkenler ise NĠCEL olarak sınıflandırılabilir.

NOT: Ölçme düzeyi SINIFLAYICIDAN ORANLI‘ ya doğru kuvvetlenmektedir.

16

ÖLÇMEDE HATA: Ölçülen nesnenin gerçek değeri ile gözlem ya da ölçme sonucunda

elde edilen değer arasındaki farka ölçme hatası denir.

Örn: Gerçek boy uzunluğu 180 cm. olan bir insanın boyu ölçüm sonucu 177 cm. bulunduysa bu

ölçmede 3 cm. ölçme hatası vardır.

Kim, hangi özelliği hangi araç ile ölçerse ölçsün ölçmede hata yapacaktır. Öyleyse bir ölçme

sonucundaki hata miktarı ne kadardır? Sorusu akla gelir. Bir ölçme sonucundaki hata miktarı o

ölçme iĢleminde kullanılan birimin yarısı kadardır. Buradan Ģu sonuca ulaĢırız: Birim ne kadar

küçülürse hata miktarı o kadar azalır. Bu ifadeyi Ģu örnekle açıklayabiliriz:

ÖRNEK: A Sınavı: Sadece 1 soru sorulmuĢ, 100 puan üzerinden puanlanmıĢ,

B Sınavı: Ġki soru sorulmuĢ, 50 puan üzerinden puanlanmıĢ,

C Sınavı: On soru sorulmuĢ, 10 puan üzerinden hesaplanmıĢ,

D Sınavı: Yüz soru sorulmuĢ , 1 puan üzerinden hesaplanmıĢ,

Yukarıda verilen sınavların sizce en güvenilir olanı hangisidir? Bu örnekten Ģunu anlıyoruz:

Bir ölçme iĢleminde kullanılan birim ile ölçme sonucuna karıĢan hata miktarı birbiri ile yakından

iliĢkilidir. Birim küçüldükçe hata miktarı da azalır.

ÖLÇMEDE HATA TÜRLERĠ

1) SABĠT HATA: Bir ölçmeden diğerine miktarı değiĢmeyen hatalardır. Sabit hatada ölçülen

özelliğin miktarı ne olursa olsun hata miktarı değiĢmemektedir.

Sınav aracı, yanlıĢ cevap anahtarı, soruların sınavda yoklanacak hedef davranıĢları uygun

örneklendirmemesi durumunda ortaya çıkar.

ÖRNEKLER: * Bakkalın terazisinin her ölçtüğü ağırlığı 50 gram fazla göstermesi…

* Öğretmenin okuduğu her yazılı kâğıdına 10 puan fazla vermesi…

* Bir termometrenin ölçtüğü her sıcaklığı 2 °C fazla göstermesi…

* Bir metrenin ölçtüğü her uzunluğu 3 cm eksik ölçmesi.

* 30 soruluk bir kısa cevaplı testteki 15. sorunun okunamaması nedeni ile hiçbir

öğrenci tarafından cevaplandırılamaması.

* 25 soruluk çoktan seçmeli bir testin 25. sorusu sınav süresi yetersiz olduğu için

hiçbir öğrenci tarafından cevaplandırılamamıĢsa bu sorudan hiçbir öğrenci puan alamaz. Bu durum

tüm öğrencileri aynı oranda etkilediğinden öğrencilerin puanlarına sabit hata karıĢmıĢtır.

Sabit hatalar her ölçme sonucuna aynı yönde ve aynı miktarda karıĢtıkları için standart

sapma ve varyans değerlerini etkilemezler. Bu nedenle güvenirlik sabit hatalardan etkilenmez.

2) SĠSTEMATĠK (YANLI) HATA: Ölçülen büyüklüğe, ölçmeye ve ölçme koĢullarına göre miktarı

farklılık gösteren hatalardır. Sistematik hatada hata miktarı ölçümden ölçüme belli bir oranda

artar ya da azalır. Sistematik hata ölçmeyi yapanın yanlılığından da kaynaklanır. Ölçülen

büyüklüğe, ölçmeciye ve ölçülen koĢullara göre miktarı değiĢen bu hatalar puanlayıcının sübjektif

davrandığı hatalardır. Sistematik hatalarda yapılan ölçümün birden fazla tekrarlanması gerekir.

17

Örneğin; ilk 3 cm ‗lik kısmı kırık olan 50 cm‘lik bir cetveli,n büyük bir uzunluğu ölçmek

amacıyla birden fazla kullanılması durumunda hata miktarı cetvelin kullanım sayısına bağlı olarak

sistematik bir Ģekilde artacaktır.

ÖRNEKLER: * Bir öğretmenin öğrencilerin cinsiyetlerine göre fazla puan vermesi, (Kız öğr.

10 puan fazla verilmesi)

*Yazılı sınavlarda yazı güzelliğine, ifade düzgünlüğüne, tertip ve düzene fazla

puan verilmesi.

* Öğretmenin 50 puan alan kâğıda 10, 60 puan kâğıda 15, 70 puan alan kâğıda 20

puan fazla vermesi…

* Terazinin 1 kg.lık bir kütleyi, 50 gram fazla; 2 kg.lık kütleyi 100 gram fazla, 3

kg.lık kütleyi 150 gram fazla göstermesi…

* Öğretmenin öğrencilerin almıĢ olduğu puanlara %10 ekleme yapması.

2009 KPSS SORUSU: Öğretmenler genellikle söz dinleyen ve kurallara uygun davranan öğrencilere sempati

duyarlar. Yapılan araĢtırmalar, öğretmenlerin tepkilerinin, öğrencilerin derslerdeki baĢarısızlıklarından çok,

kurallara uymamalarına yönelik olduğunu ortaya koymaktadır. Öğrencilere bu konuda bir açıklama yapılmasa

da onlar, kurallara uygun davrandıklarında bunun baĢarı olasılığını etkileyebileceğini, sınavda doğru yanıtlar

vermeseler de iyi not alabileceklerini düĢünürler. Bu durumda, kurallara karĢı çıktıklarında

cezalandırılabileceklerini ya da öğretmenleri tarafından dıĢlanabileceklerini öğrenirler.

Kurallara uyan öğrencilere daha yüksek puan vererek gerçekleĢtirilen bu ölçmelerde

aĢağıdakilerden

hangisi yapılmıĢ olur?

A) Rastlantısal hata B) Gözlem yetersizliği C) Sabit hata D) Mantık hatası E) Sistematik hata

3) RASTGELE (TESADÜFÎ) HATA: Hatanın miktarı ve yönü ölçülen özelliğin miktarından

bağımsız olarak ve düzensizce artıp azalabilmektedir. Hatanın kaynağı bilinmez. Bu tür hatalar

ölçme sonuçlarına geliĢi güzel katılır.

ÖRNEKLER:

* Dikkatsizce puanlanan, okunan veya doğru okunduğu halde yanlıĢ kaydedilen notlar.

* Öğrencinin sınav günü hasta olması, sınav salonunun soğuk olması, Ģans baĢarısı, kopya çeken

öğrencinin aldığı puan.

* Terazinin bir ölçtüğü kütleyi 50 gram fazla gösterirken, bir baĢka kütleyi 120 gram eksik, bir

diğerini 250 gram fazla göstermesi

* Öğretmenin bir kâğıda 5 puan fazla verirken, farkında olmadan bir baĢka kâğıda 10 puan eksik

vermesi.

2008 KPSS: Bir sınavda her öğrenciye 5 puan fazla verilmesi ---- hataya örnektir. Öğrencilerin

puanlarını, aldıkları puanların yüzde 10‘u kadar artırmak ise ---- hataya örnek olabilir.

Bu parçadaki boĢluklara, aĢağıdakilerin hangisindeki sözcükler sırasıyla getirilmelidir?

A) rasgele - sabit

B) rasgele - sistematik

C) sabit - sistematik

D) sabit – rasgele

E) sistematik - sabit

18

ÖLÇMEDE HATA KAYNAKLARI

1) ÖLÇME ARACINDAN KAYNAKLANAN HATALAR: Sorunun yanlıĢ olması, çift seçenekli

olması, eksik olması, yazım hatası, ölçme aracında yönerge olmaması, ölçme aracının iyi

yapılandırılmamıĢ olması

2) ÖLÇÜLENDEN (ÖĞRENCĠDEN) KAYNAKLANAN HATALAR: Öğrencinin hasta, aĢırı kaygılı,

dikkatinin dağınık, moralinin bozuk olması, zihinsel, psikolojik ve fiziksel sorununun olmasından

kaynaklanan hatalardır. Örn: Öğrencinin değildir li soruları dir li görüp yanlıĢ yapması, 1.sorunun

cevabını 6. sorunun cevabına yazması… Süre yetmediği için birkaç öğrencinin son soruyu

yanıtlayamaması…

3) ÖLÇME YÖNTEMĠNDEN KAYNAKLANAN HATALAR: Ölçülecek özelliği en iyi ölçen tekniği

kullanmamaktan kaynaklanan hatalardır. Örn: Künyeyi ölçmek için kuyumcu terazisi yerine manav

terazisini kullanmak, sıcaklığı metre ile ölçmek, süre yetmediği için bütün öğrencilerin son soruyu

yanıtlayamaması…

4) ORTAMDAN KAYNAKLANAN HATALAR: Ses, ıĢık, gözetmenler, havasızlık, sıraların rahat

olmaması gibi çevresel etkenlerden kaynaklanan hatalardır.

5) ÖLÇMECĠDEN (ÖLÇMEYĠ YAPANDAN) KAYNAKLANAN HATALAR: Bu hata kaynağı;

sonuç, puanlama ve değerlendirme aĢamasında karĢımıza çıkar. Yazılı yoklamada puanları eksik

toplama, yanlı davranma vs… Optik okuyucudan kaynaklanan hata sonuç aĢamasında karĢımıza

çıktığı için ölçme aracından değil ölçmeciden kaynaklanan bir hatadır.

BĠR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN NĠTELĠKLER

1) GÜVENĠRLĠK: Güvenilir bir ölçme aracı aynı özellik ile ilgili olarak arka arkaya

yapılan ölçmelerde yaklaĢık olarak aynı sayısal sonucu verir.(tutarlılık) Güvenilir bir test aynı

gruba iki ya da üç kez uygulandığında gruptaki her bir kiĢi bütün uygulamalarda yaklaĢık aynı puanı

almalıdır. Bir baĢka deyiĢle GÜVENĠRLĠK ölçme sonuçlarının hatalarından arınıklık derecesidir.

Ölçme aracının duyarlılık, tutarlılık ve kararlılık gibi özellikleri güvenirlikle ilgilidir.

Ölçmede güvenirliği belirleyen 2 temel özellik vardır:

DUYARLILIK (Hassasiyet) : Ne kadar az hata yapılırsa duyarlılık o kadar fazla olur. Ölçme

aracının birimi ne kadar küçük olursa o oranda hassas ölçüm yapar.

ÖRN: Altın tartarken kg. yerine mg. kullanılması veya sınavda az soru yerine çok soru sorulması

duyarlılığı arttırır.

TUTARLILIK (Kararlılık) : Ölçme aracının birkaç kez uygulandığında benzer sonuçları vermesi

düzeyidir.

ÖRN: Bir zekâ testinin ilk uygulanıĢında zekâ bölümünü 80, ikinci uygulanıĢında 120 ve üçüncü

uygulanıĢında 90 buluyorsak yani sonuçlar arasında tutarlılığın sağlanmamıĢ olması bu zekâ

testinin yeterince güvenilir olmadığının bir göstergesidir.

OBJEKTĠFLĠK: Bir ölçme iĢlemini kim yaparsa yaptın ölçme iĢlemini yapan kiĢinin aynı sonuca

ulaĢması demektir. Örneği, bir matematik öğretmeni bir öğrencinin sınavdan aldığı puanı 70 olarak

hesaplamıĢsa , baĢka bir öğretmende aynı öğrencini puanını 70 olarak hesaplıyorsa , yapılan ölçme

iĢlemi objektif dolayısıyla da güvenilirdir.

19

2009 KPSS SORUSU: Bir okulda, fen bilgisi proje ödevi verilmiĢtir. Ürünlerin puanlanmasının

sınıfta derse giren öğretmen yerine, diğer sınıfın öğretmeni tarafından yapılması sağlanmıĢtır.

Projelere kod numaraları verilmiĢ ve öğrenci isimleri, projeleri değerlendiren öğretmenden

gizlenmiĢtir. Ayrıca değerlendirme için (kapsamlı, detaylı ve açık) bir puanlama rehberi

oluĢturulmuĢ, öğretmenin bu rehbere göre puan vermesi istenmiĢtir. Yukarıda anlatılan

iĢlemler, kullanılan ölçme aracının hangi özelliğini iyileĢtirmek amacıyla gerçekleĢtirilmiĢtir?

A) Objektiflik B) Ġç tutarlık C) KullanıĢlılık D) GörünüĢ geçerliği E) Yapı geçerliği

* Güvenirlik, sayısal değer alan güvenirlik katsayısı (r) adı verilen bir katsayı ile ifade edilir ve 0

ile 1 arasında değer alır. Güvenirlik katsayısı ölçümlerdeki hatayı değil hatasızlığı belirtir. Yani

güvenirlik katsayısı yüksekse ölçme aracının hatalardan arınıklık derecesinin yüksek olduğu

söylenir. Güvenirlik katsayısının yüksek olması ölçme hatasının düĢük olmasının ifadesidir.

* Güvenilir bir ölçme aracının hatası az, güvenilir olmayan ölçme aracının hatası daha fazladır.

Ölçme hatalarının kestirilmesi ölçümlerin tekrarı ile mümkündür. Aynı koĢullar altında tekrarlanan

ölçümler birbirini tutmayan sonuçlar veriyorsa güvenirlikten söz etmek mümkün değildir.

GÜVENĠRLĠLĠĞĠ HESAPLAMADA KULLANILAN YÖNTEMLER: (Güvenirliği Kestirme Yolları)

A-BĠRDEN FAZLA UYGULAMAYLA GÜVENĠRLĠK BELĠRLEME

1) TEST-TEKRAR TEST YÖNTEMĠ (tutarlık ve kararlılık katsayısı): Güvenirliği hesaplanacak

olan testin, AYNI GRUBA belirli aralıklarla 2 kez uygulanmasıdır. Ġki uygulamanın sonuçları

arasındaki korelasyon katsayısı bulunur. Korelâsyon katsayısı -1.00 ile +1.00 arasında bir değerdir.

Güvenirlik için korelasyon katsayısının +1‘e yaklaĢması gerekir.

Burada bulunan korelasyon katsayısı kararlılık katsayısı olarak bilinir. Korelâsyon katsayısının

yeteri kadar yüksek olması testten elde edilen ölçmenin kararlılığını gösterir. (2004 KPSS)

NOT: Bu yöntem daha çok ilgi, tutum, yetenek testlerinde uygulanır. Çünkü ilgi, tutum, yetenek

ölçümden ölçüme değiĢmez.

KORELÂSYON: Ġki değiĢken arasındaki iliĢki miktarını gösterir. Bu iliĢki miktarını gösteren

katsayıya korelasyon katsayısı adı verilmektedir. Bu katsayı -1.00 ile +1.00 arasında bir değer alır.

Örn: AyĢe öğretmen sınıfa uyguladığı testi belli bir zaman sonra tekrar uygulamıĢ ve aralarındaki

güvenirliği tespit etmeye çalıĢmıĢtır.

AyĢe öğretmen güvenirliği bulmada hangi yöntemi kullanmıĢtır? Test – Tekrar Test Yöntemi (E)

2004 KPSS

2007 KPSS: Lisedeki bir rehber öğretmen öğrencilerin mesleki ilgilerini belirlemek için mesleki

ilgi envanteri geliĢtirmiĢtir. Güvenirliğini belirlemek için bu envanteri aynı öğrencilere altı hafta

arayla iki kez uygulamıĢ ve iki uygulamadan elde edilen ölçüler arasındaki iliĢkiyi (korelasyon) 0,45

bulmuĢtur. AĢağıdakilerden hangisi, bu korelasyon değerinin düĢüklüğü için gerekçe olarak

gösterilemez?

A) Ölçülen özellik kolay değiĢme gösteren bir yapıdadır.

B) Ġki uygulamanın koĢulları birbirinden oldukça farklıdır.

C) Öğrenciler maddelere yanıt verirken gerçekçi davranmamıĢlardır.

D) Sorular her okumada farklı anlamlara gelebilmektedir.

E) Ġki uygulama arasında geçen süre çok kısadır.

20

2) PARALEL TESTLER YÖNTEMĠ (EġDEĞER FORMLAR YÖNTEMĠ) (eĢdeğerlik katsayısı):

Bu yöntemde bir testin güvenirliğinin tahmini için; bir testin en az iki eĢdeğer formunun

geliĢtirilmiĢ olması gerekmektedir. Paralel iki testin eĢdeğer olabilmesi için her iki test içindeki

maddelerin sayısı, niteliği ve ölçtükleri davranıĢlar bakımından birbirine denk olması gerekir.

Bu yöntemle güvenirliğin tahmini için yapılması gereken iĢlemler Ģöyledir: Paralel formların

her ikisi de aynı öğrenci grubuna uygulanır ve öğrencilerin iki ayrı formdan almıĢ oldukları puanlar

arasındaki korelasyon hesaplanır.

Paralel testler yöntemiyle elde edilen güvenirlik katsayısı +1.00‘e yakın ise ölçme aracının

hatalardan arınıklığının ve tutarlılığının yüksek olduğu söylenebilir.

EĢdeğer formlar yöntemiyle bulunan bu katsayı EġDEĞERLĠK KATSAYISI olarak da

bilinir. Genellikle bu yöntemle elde edilen güvenirlik katsayısı diğer yöntemlerle elde edilenlerden

daha küçük çıkar. Fakat paralel testler yöntemi bir testin tek formunun aynı öğrenci grubuna iki

kez uygulanmasından daha kullanıĢlıdır.

B- TEK UYGULAMAYLA GÜVENĠRLĠK BELĠRLEME

3) TESTĠ YARILAMA YÖNTEMĠ (EĢdeğer Yarılar Yöntemi)(içtutarlık katsayısı): Test

güvenirliğini tahmin etmede en çok kullanılan yöntemdir. Çünkü bu yöntem tek bir test formu, tek

bir öğrenci grubu ve tek bir test uygulaması gerektirir.

Bu metotta test maddelerinin yarısı birine diğer yarısı ötekine düĢecek Ģekilde iki ayrı

teste ayrılır. Ġki yarı iki ayrı test imiĢ gibi kabul edilip, aralarındaki korelasyon hesaplanır. Ve

elde edilen değer; test yarı yarıya kısalmıĢ olduğundan yarılardan birinin güvenirlik katsayısını

verir. Testin bütününün güvenirliğini tahmin etmede aĢağıdaki SPEARMAN-BROWN formülü

kullanılır.

rx = Elde edilen puanların güvenirlik katsayısı

r¹,² = Yarı testin güvenirlik katsayısı

ÖRNEK: Testi yarılama tekniğiyle elde edilen bir testin güvenirlik katsayısı 0,80 çıkmıĢtır.

Testin tümünün güvenirliği kaçtır?

2. r¹,² 2.0,80

rx = ————— = ———= 0,89

1+ r¹,² 1+0,80 Güvenirliği 1'e yaklaĢtığı için

yüksektir.

Bu yöntemle elde edilen güvenirlik katsayısının yüksek oluĢu her iki formun da güvenilir

olduğuna; yeteri kadar yüksek olmayıĢı da her iki formun güvenirliğinin düĢük olduğuna iĢaret

eder.

Testi yarılarken Ģöyle yapabiliriz = 50 sorudan oluĢan bir matematik testinin soruları 1, 3,

5 gibi tek numaralı sorular Ģeklinde iki ayrı gruba ayrılırsa ve bu iki grup sorudan elde edilen

puanlar arasında korelasyon hesaplanırsa elde edilen katsayı tüm testi ikiye bölerek elde

ettiğimiz yarım testlere ait korelasyon katsayısını yani yarım testlerin güvenirliğini verecektir.

2.r¹,²

rx = ————

1+ r¹,²

21

4) ĠÇ TUTARLILIK YÖNTEMĠ: Ġç tutarlılık katsayısı testin bir defa uygulanması ile

güvenirliğin kestirilmesini sağlayan katsayıdır. Bir testteki maddelere verilen cevaplar toplam

test puanı ile uyumlu ise bu durumda testin iç tutarlılığa sahip olduğu söylenebilir. Yani bir testi

oluĢturan maddelerin birbiriyle uyumu iç tutarlılığı ifade eder. Ġç tutarlılık anlamında güvenirliğin

hesaplanabilmesi için birden fazla formül bulunmaktadır. Bu formüller testi oluĢturan maddelerin

niteliğine göre değiĢir. Buna göre KR–20, KR–21 ve ALPHA GÜVENĠRLĠK katsayısı adı verilen

formüller kullanılır.

KUDER-RĠCHARDSON 20 ve 21 FORMÜLLERĠ (KR–20, KR–21)

1 ile 0 Ģeklinde puanlanan maddelerden oluĢan testlerin güvenirliği hesaplanırken KR–20 denilen

bir formül kullanılır. Bu formül testteki tüm maddelerin aynı psikolojik özelliği ölçtüğü

varsayımdan yola çıkar.

KR–20 güvenirlik katsayısı bir defada uygulanan bir ölçme aracının iç tutarlılığını veren bir

katsayıdır. Kuder Richardson formülleri testteki her bir maddenin aynı değiĢkeni ölçtüğü yani

testtin ölçtüğü Ģeyin HOMOJEN olduğu sayıltısına dayanır. KR–20 formülü sadece doğru

cevaplandırılan maddelere 1 puan vererek yanlıĢ cevaplandırılan ve boĢ bırakılan maddelere ise hiç

puan verilmeksizin puanlanan testlere uygulanabilir. Eğer testteki maddeler farklı ağırlıklar ile

puanlanmıĢ ise bu formül kullanılmaz. Test içerisindeki her bir maddenin güçlük derecesi yani her

bir maddeye doğru cevap veren öğrencilerin toplam öğrencilere oranı hesaplanan bir testin

güvenirliğini tahmin etmek için KR–20 formülünü kullanırız.

NOT: 10–15 civarında maddeden oluĢan çoktan seçmeli bir testte 0,50 kadar düĢük bir KR–20

güvenirlik katsayısı yeterlidir. Ancak 50 maddenin üzerindeki testler için KR–20 değeri en az

0,80 olmalıdır.

KR–20 ile belirlenen güvenirlik katsayısı yüksek ise testle ilgili aĢağıdaki yorumlar

yapılabilir.

►Puanlar tesadüfü hatalardan arınıktır yani duyarlıdır. Hatası azdır.

►Ölçülen değiĢkenler tek boyutludur.

►Testi oluĢturan maddeler homojendir. Yani testteki her bir madde aynı değiĢkeni ölçmüĢtür ve

maddeler birbiriyle uyumludur.

► Grup heterojendir. Yani uygulanan test gruptaki öğrencileri birbirinden iyi ayırmıĢtır.

►Testin yapı geçerliliği yüksektir.

NOT: KR–20 Formülü 1 ile 0 Ģeklinde puanlanan maddeler için kullanılmaktadır ve bu maddeler

farklı zorluk düzeyine sahiptirler. Bazı durumlarda testi oluĢturan maddelerin zorluk dereceleri

birbirine çok yakın olabilir. O zaman KR–21 denilen ve KR–20 formülünün özel bir durumu olan

baĢka bir formül kullanılır.

KR-21 ile hesaplanan güvenirlik katsayısı , KR-20 ile hesaplanan güvenirlik katsayısından

her zaman küçüktür.( KR21<KR20)

KR-21 ĠLE hesaplanan güvenrilik katsayısı KR-20 ile hesaplanan güvenirlik katsayısından

küçük olduğu için ; KR-21 güvenirliğin alt sınırıdır.

Örnek: KR–20 formülünün kullanıldığı çoktan seçmeli bir teste maddelerin güçlük düzeyleri 0,70;

0,60; 0,50 vb. olabilirken KR–21 Formülünün uygulandığı bir testte madde güçlükleri 0,71; 0,72;

0,73; 0,74 Ģeklinde birbirine daha yakındır.

22

ALPHA () GÜVENĠRLĠK KATSAYISI:

Alpha güvenirlik katsayısı tek bir uygulama gerektiren güvenirlik bulma tekniklerden

biridir. Ağırlıklı puanlama ve dereceleme yöntemiyle puanlama yapıldığı durumlarda

kullanılabilecek bir güvenirlik bulma tekniğidir. Testi oluĢturan maddelerin dereceleme ölçeğine

göre puanlanması (1 den 5‘e kadar veya 0 dan 4‘e kadar puan verilmesi gibi ) genellikle psikomotor

becerileri ölçmek amacıyla hazırlanan ölçme araçlarının puanlanmasında veya tutum ölçeklerinin

puanlanmasında kullanılmakta birlikte KISA CEVAPLI TESTLERĠN güvenirliğinin kestirilmesinde

kullanılır.

Alpha güvenirlik katsayısı KR–20 güvenirlik katsayısının genelleĢtirilmiĢ bir Ģeklidir. Alpha

güvenirlik katsayısı da tıpkı KR–20 güvenirlik katsayısı gibi bir iç tutarlılık katsayısıdır. 0 ile 1

arasında değer almaktadır.

NOT: Testte ölçülecek olan özellik heterojen bir yapıda ise KR–20 ya da Alpha güvenirlik

katsayılarının yerine Testi Yarılama Yöntemi kullanılmalıdır. Heterojen bir yapıda olan test için

testi yarılama yönteminin kullanımı daha uygundur ve yüksek güvenirlik katsayısı verir.

NOT: KR–20 ve KR–21 iç tutarlılık katsayıları 0 ile 1 Ģeklinde puanlanan testlerde kullanılırken

ALPHA güvenirlik katsayısı ise dereceleme ölçeğine göre puanlanması durumunda kullanılır. Örn: 1

den 5‘e kadar veya 0 dan 4‘e kadar puanlama.

Hem KR–20–21 hem de ALPHA güvenirlik katsayısı test maddelerinin homojen olduğu

durumlarda kullanılır, her ölçüde iç tutarlılık katsayısını ifade eder. Eğer test maddeleri arasında

heterojenlik söz konusu ise TESTĠ YARILAMA yöntemi daha güvenilir sonuçlar verir.

ÖLÇMENĠN STANDART HATASI: Bir testten elde edilen puanlardaki

hata miktarını belirten göstergelerden biri de ölçmenin standart hatasıdır. Ölçmenin standart

hatası Ģu formül ile hesaplanabilir:

Se = Sx. rx1

Se: Ölçmenin standart hatası

Sx: Test puanlarının standart kayması (sapması)

rx: Testin güvenirliği

Formülden de anlaĢılacağı üzere ölçmenin güvenirliği ile standart hatası arasında ters

yönlü bir iliĢki vardır. Yani standart hata azaldıkça ölçümlerin güvenirliği artar.

Örneğin; güvenirlik 1 ise ölçmenin standart hatası 0,00 olur. Ki bu ölçmenin standart

hatasının alabileceği en küçük değerdir. Güvenirlik 0,00 ise ölçmenin standart hatası standart

sapmaya eĢit olur bu ölçmenin standart hatasının maksimum değeri olur.

2004 KPSS: AĢağıda standart sapma ve güvenirlik katsayıları verilmiĢtir. Hangisinin

ölçmede standart hatası en düĢüktür?

SS GÜVENĠRLĠK

A) 2 0,50

B) 4 0,50

C) 5 0,30

D) 2 0,90 →

E) 5 0,60

Güvenirlik katsayısının

yüksek olması bu Ģıktaki

standart hatanın düĢük

olmasını göstermektedir.

23

BĠR TESTĠN GÜVENĠRLĠĞĠNĠ ETKĠLEYEN BAġLICA FAKTÖRLER

A) TESTĠN UZUN OLMASI: Bir testteki soru sayısı arttıkça testin güvenirliği de artar. Bunu

Ģöyle açıklayabiliriz: Seçmeli testlerden elde edilen puanlara, doğru cevabın Ģansla

bulunabilmesinden doğan Ģans hatası karıĢır. Test puanlarına Ģans hatası karıĢtığı oranda testin

güvenirliği düĢer. Soru ve seçenek sayısı arttıkça doğru cevabın bulunma olasılığı azalır.

Dolayısıyla testin güvenirliği artar. (soru sayısını artırmak güvenirliği artırmanın en öncelikli

yoludur.)

2003 KPSS: Bir lise öğretmeni kullandığı 4 seçenekli sorularını seçenek sayısını artırarak 5

seçeneğe çıkmıĢtır. Öğretmen bu değiĢikliği aĢağıdakilerden hangisini gerçekleĢtirmek amacıyla

yapmıĢ olabilir?

A) ġans baĢarısını azaltmak, → *

B) Testin kapsamını zenginleĢtirmek,

C) Puanlamayı kolaylaĢtırmak,

D) Çeldiricilerin aynı derecede çalıĢmasını sağlamak,

E) Soruları güçleĢtirmek,

NOT: Bir testi uzatmakla yani bir teste önceki maddelere benzer yeni maddeler eklemekle

güvenirlikteki beklenen artıĢı yordamak için SPEARMAN-BROLUN formülü adıyla bir formül

kullanılır.

n.rs

rn = —————

(n-1). rs+1

rn: Kısa testin n katı uzatılan testin güvenirlik katsayısı

rs: Uzatılacak olan kısa testin güvenirlik katsayısı

n : Kısa test kaç kat uzatılmak isteniyorsa o katsayısı

ÖRNEK: Güvenirliği 0,50 den 0,90‘a çıkarmak istediğimiz bir testi ilk uzunluğunun kaç katı

uzatmak gerekir?

n.0,50

0,90 = —————— = 9 TTest 9 kat uzatılmalıdır.

(n-1).0,50+1

Spearman-BROWN FORMÜLÜ = * Teste sonradan konulan maddelerin önceki maddeler gibi aynı

davranıĢları ölçtüğü ve yeni maddelerin ortalama güçlüklerinin önceki maddelerin ortalama

güçlüklerine denk olduğu.

* Test uzamakla birlikte cevaplayıcıların ona cevap verme biçiminin değiĢmediği sayıltılarına

dayanır.

n= 9

24

B) TEST YÖNERGESĠNĠN VE TEST MADDELERĠNĠN ĠFADESĠ: Sınav yönergesi ve sorular

ne kadar açık ve anlaĢılır olursa güvenirlik o kadar yükselir. Testin baĢında cevaplayıcılar için bir

yönerge bulunmalıdır. Cevaplama iĢleminin nasıl yapılacağı, testin nasıl puanlanacağı, testte kaç

soru bulunduğu vb. yönergede açıkça belirtilmiĢ olmalıdır.

Testte yer alan soruların açık ve anlaĢılır olup olmaması da testten elde edilen puanların

güvenirliğine etki eder. AnlaĢılması güç ve ne sorduğu açıkça anlaĢılmayan sorulara verilen

cevaplar güvenilir olmaz. Çünkü bu tür sorular ya cevaplayıcıların soruya verdiği anlama göre ya da

büsbütün geliĢi güzel cevaplandırılırlar. Böylesi sorulara değiĢik zamanlarda verilen cevaplar farklı

olacağından içinde bu tür soruların yer aldığı bir testin güvenirliği düĢük olur. Bu nedenle bir

testteki maddelerin anlatımı yalın ve anlaĢılır olmalıdır.

C) TEST ĠÇERĠĞĠNĠN BENZEġĠKLĠĞĠ (HOMOJENLĠĞĠ): Ölçtükleri davranıĢ ve konu

bakımından homojen maddelerden oluĢan bir testten elde edilen puanlar heterojen bir testten

elde edilen puanlardan daha güvenilir olur. Sözgelimi 100 maddelik bir SOSYOLOJĠ TESTĠ 100

maddelik bir SOSYAL BĠLĠMLER testinden daha güvenilirdir.

D) PUANLAMADAKĠ NESNELLĠK: Bir testin güvenirliğini onun puanlamasının nesnel olup

olmayıĢı büyük ölçüde etkiler. Bir testin değiĢik kiĢilerce ya da aynı kiĢi tarafından değiĢik

zamanlarda puanlanmasından elde edilen puanlar arasındaki tutarlılığa o testin puanlama

güvenirliği denir. Bir testten elde edilen puan puanlayıcıya veya puanlandığı zamana göre

değiĢmiyorsa o testin puanlama güvenirliği yüksektir. Puanlama güvenirliği yüksek olan bir testin

güvenirliği de yüksek olur.

E) SINAVIN YAPILDIĞI ORTAM: Ortamda ısı, ıĢık, havalandırma, nem, güneĢ alma, gürültü gibi

değiĢkenlerin düzenli olması güvenirliği etkiler. Standart koĢullar altında yapılmayan bir ölçme

bireylere daha baĢlangıçta eĢit fırsatlar tanımadığından güvenirliği düĢürür.

F) ZAMAN (SÜRE): Sınava verilen sürenin gereğinden az olması veya gereğinden fazla olması

güvenirliği etkiler.

G) TESTĠN GÜÇLÜK DÜZEYĠ: Test maddelerinin çok kolay ya da çok zor oluĢu testin

güvenirliğini etkiler. Sorular orta güçlükte olmalıdır.

H) KOPYA ÇEKME: Kopya çekme davranıĢı öğrencinin gerçek bilgisini göstermediğinden dolayı

güvenirliği etkiler.

I) ÖLÇMENĠN YAPILDIĞI KĠġĠLER: Bireylerin ölçüme alındığı zamanda içinde bulundukları

özel koĢullar ve geçirdikleri olumsuz yaĢantılar güvenirliği etkiler. Örn: Öğrencinin sınav günü

hasta olması, hızlı okuma becerisinin düĢük olması vb…

2006 KPSS: Hazırladığı testin güvenirliğini artırmak isteyen bir öğretmen öncelikle

aĢağıdakilerden hangisini sağlamaya çalıĢmalıdır?

A) Testteki soruların ve seçeneklerin dil bilgisi kurallarına uygun olmasını

B) Soruların açık, net ve anlaĢılır olmasını

C) Seçenekler ile soru kökünün ifade bakımından birbirleriyle tutarlı olmasını

D) Test kapsamında ölçülmek istenilen her özelliğe ait soru bulunmasını

E) Seçeneklerin birbirine eĢit ya da yakın uzunlukta olmasını

25

ÖLÇME ARACININ GÜVENĠRLĠĞĠNĠ ARTIRACAK GENEL ĠLKELER

1) Soru sayısı arttıkça sınavın güvenirliği artar. Çünkü soru sayısı arttıkça ölçme hatası

azalır.

2) Sorular öğrencilerin düzeylerine uygun hazırlanmalıdır. Sınav soruları öğrenci seviyesinin

üzerinde ya da altında hazırlanmıĢsa güvenirlik azalır.

3) Cevaplayıcıların soruları cevaplama yönünde istekli oluĢu güvenirliği arttırır.

4) Sınav süresinin soru sayısı ve güçlüğü ile iliĢkili olması güvenirliği etkiler.

5) Sorular bilenle bilmeyeni ayırıcı nitelikte olmalıdır.

6) Ölçme iĢlemi titizlikle yapılmalı, kopya çekilmesi önlenmelidir.

7) Sınavda sorulan sorular açık, anlaĢılabilir ve kesin cevaplanabilir nitelikte olmalıdır. Bu

durum öğrencilerin geliĢi güzel cevaplarını engellediği için güvenirliği arttırır.

8) Sınavın objektif yollarla puanlanması ve cevap anahtarının önceden hazırlanması

güvenirliği arttırır.

9) Öğrencilerin sınavlarla ilgili fikirleri ve önyargıları olumsuz ise bu durum güvenirliği

düĢürür.

10) Duyarlığı yüksek bir araç sürekli yüksek güvenirlik verir.

2008 KPSS: Bir öğretmen aynı kapsamda ve düzeyde iki ayrı sınav hazırlamıĢ ve aynı gruba

uygulamıĢtır. Bu sınavların özellikleri Ģöyledir:

Birinci sınavda 25 soru vardır ve her soru 4 puan değerindedir.

Ġkinci sınavda 10 soru vardır ve her soru 10 puan değerindedir.

―Birinci sınavdan elde edilen puanların güvenirliği daha yüksektir.‖ diyen bir kiĢi bu iddiasını

aĢağıdaki açıklamalardan hangisiyle destekleyebilir?

A) Bir sınavda yanıtların nasıl puanlanacağı kullanılan soru tipine göre değiĢir.

B) Puanlamanın nesnelliği ölçmeden kaynaklanabilecek hatayı azaltır.

C) Soruların ayırt edicilik dereceleri test puanlarının güvenirliğini etkiler.

D) Soruların güçlük dereceleri test puanlarının güvenirliğini etkiler.

E) Testteki soru sayısı arttıkça ölçme sonuçlarına karıĢan hata miktarı azalır.

2) GEÇERLĠK:

Ölçme araçlarında bulunması gereken üç nitelik içinde en önemlisi GEÇERLĠK tir.

GEÇERLĠK; bir ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı özelliği, baĢka herhangi bir özellikle

karıĢtırmadan doğru olarak ölçebilme derecesidir. BaĢka bir deyiĢle bir ölçme aracının

geliĢtirilmiĢ bulunduğu konuda maksada hizmet etmesidir.

ÖRNEK: Uzunluk ölçmek için geliĢtirilmiĢ olan metre kiĢilerin boylarını ölçme amacına hizmet

eder. Bu demektir ki bir ölçme aracı olan metre, uzunluk ölçmede geçerlidir fakat ağırlık ölçmede

geçerli değildir.

26

Bir aracın geçerli olması için, onun sadece ölçmek için düzenlendiği özelliği ölçmesi yani

onu baĢka özelliklerle karıĢtırmadan ölçmesi de gerekir. Mesela; yazı güzelliği, ifade biçimi, sayfa

düzeni, yanlılık vb. etkenlerin de ölçmeye karıĢmaması gerekir. Bu etkenlerin ölçmeye karıĢması

geçerliği düĢürür.

ÖRNEK: Bir öğretmen yaptığı bir Biyoloji sınavında yüksek bir okuma yeteneği ve kelime bilgisi

gerektirecek sorular sormuĢ ve puanlama yaparken de yazı güzelliği, sayfa düzeni vb. özelliklere

de fazla puan vermiĢtir. Böyle bir test ölçmeyi amaçladığı özelliği baĢka özellikleri de karıĢtırarak

ölçtüğü için geçerliliği düĢüktür.

NOT: Bir baĢarı testinin niteliği; ölçülecek olanın ne olduğuna ve onun nasıl ölçüleceğinin açıkça

belirlenmiĢ olmasına bağlıdır. Ne ölçülecek sorusunun cevabı testin uygunluk ve ilgililik özelliği ile

ilgilidir. Nasıl ölçülecek sorusunun cevabı büyük ölçüde testin güvenirliği ile ilgilidir.

Ölçtüğü Ģeyle ilgili olan ve ölçtüğü Ģeyi tutarlı olarak ölçen bir test GEÇERLĠDĠR. Bu yargı

geçerliğin iki önemli öğesi olduğunu belirtir:

► UYGUNLUK VE ĠLGĠLĠLĠK: Bir test için uygunluk onun ölçmek için düzenlediği özellik ya da

özelliklerle ilgili olmasıdır. Bir testin kapsadığı maddeler dersin geliĢtirmek istediği davranıĢları

yansıtıyor ve onları yeterince örnekliyorsa o zamanda ĠLGĠLĠ dir.

► GÜVENĠRLĠK: Bir testin geçerli olması için tutarlı bir biçimde ölçümde yapması gerekir. Bu

nedenle güvenirlik geçerliğin önemli bir parçasıdır. Bir test geçerli olmak için güvenilir olmak

zorundadır ancak güvenirlik geçerlik için bir önkoĢul olmasına karĢın yeterli değildir. Güvenilir olan

bir test her zaman geçerli olmayabilir.

ÖRN: Bir kısmı olmayan bir cetvelle bir kitabın boyunu 4 defa ölçerek aynı sonuca ulaĢabiliriz.

(Güvenilirdir) Fakat bu ölçme amacına hizmet etmekten uzaktır yani doğru ölçüm yapmamaktadır.

Dolayısıyla GEÇERLĠ değildir. Yani test tutarlı ölçme yapabilir ama ölçmek istediği özelliği

ölçmeyebilir.

Bir testin geçerliği bir derece sorunudur. Ya hep ya hiç sorunu değildir. Bir test hepten

geçerli veya hepten geçersiz olmak yerine daha çok veya daha az geçerli olabilir. (yüksek orta

veya düĢük)

Bir testin geçerliği o testten elde edilen puanlarla belli bir ölçütler takımı arasındaki iliĢki

bakımından belirlenir. Burada ölçütler takımı olarak neyin alınması gerektiği testin kullanılıĢ

maksadına bağlıdır. Test puanları ile ölçütler takımı arasındaki iliĢki katsayısına GEÇERLĠK KATSAYISI adı verilir. Geçerlik katsayısı -1.00 ile +1.00 arasında değiĢir. Bir test için geçerlilik

en fazla GÜVENĠRLĠĞĠN KAREKÖKÜNE EġĠT OLABĠLĠR.

ÖRN: Güvenirliği 0,81 olan bir testin geçerliği en fazla kaç olur?

81,0 0,90 → GEÇERLĠK

EĞĠTĠMDE KULLANILAN TESTLER ĠÇĠN SÖZKONUSU OLAN BAġLICA GEÇERLĠK

TÜRLERĠ ġUNLARDIR:

1) KAPSAM GEÇERLĠĞĠ: Bir ölçme aracındaki en önemli geçerlik türüdür. Kapsam geçerliği bir

bütün olarak testin ve testteki her bir maddenin maksada ne derce hizmet ettiğidir. Bir testin

kapsam geçerliği:

a) O testteki toplam maddelerin ölçülecek davranıĢları ve konu içeriğini örnekleme

derecesine ve

b) Testteki her bir maddenin ölçmek istediği davranıĢı ne derece iyi ölçtüğüne bağlıdır.

27

Bir testin kapsam geçerliğine sahip olması için bu iki isteğin birlikte karĢılanması gerekir.

Ölçme konusu; evreni yeterli ve dengeli olarak örnekleyen ve kapsadığı maddelerin her biri

ölçmek istediği davranıĢı gerçekten ölçen bir test kapsam geçerliğine sahiptir.

Bir testin kapsam geçerliği Ģu iki ana yaklaĢımdan birisiyle belirlenebilir:

► Mantıksal ya da Rasyonel YaklaĢım: Mantıksal olarak kapsam geçerliğini belirlemede

testteki her bir maddenin ve bir bütün olarak testteki maddelerin dağılımının testin ölçmeye

yöneldiği davranıĢlarla, konuları kapsayıp kapsamadığına bakılır. Bunun içinde;

→ Testteki maddelerin dağılımının belirtke tablosundaki dağılıma uygun olup olmadığına;

→ Her bir maddenin diğer maddelerce ölçülenlerden farklı bir davranıĢı ölçmeye yönelip

yönelmediğini ve ölçmeye yöneldiği davranıĢı ölçmedeki elveriĢliliğine bakılır.

Bu konuda baĢvurulabilecek bir yolda Ģudur: Belirtke tablosuna bağlı kalarak hazırlanan bir test

aynı dersi okutan baĢka öğretmenlere, testin ilgili olduğu konuyu iyi bilen kiĢilere (konu alanı

uzmanlarına) ve ölçme değerlendirme uzmanlarına incelettirilebilir.

►Ġstatistiksel YaklaĢım: Bir testin geçerliğini belirlemede ĠSTATĠKSEL YAKLAġIM da kullanılabilir. Bu yaklaĢımda bir konuya iliĢkin bir ölçme aracı yeni hazırlanmıĢ ise daha önceden

hazırlanmıĢ ve uygulanmıĢ yani geçerliği tespit edilmiĢ baĢka bir araçla karĢılaĢtırılır. Bu iĢlemler

yapılırken Ģu yollar izlenir:

→ Her iki ölçüm aracı aynı öğrencilere uygulanarak öğrencilerin aldıkları puanlar birbirleriyle

karĢılaĢtırılır.

→ Daha sonra korelasyon katsayısı bulunur ve elde edilen korelasyon katsayısı ne kadar büyükse

(yani +1.00‘a yakın ise) uygulanacak aracın geçerliği de o oranda yüksek olacaktır.

Görüldüğü üzere KAPSAM GEÇERLĠĞĠ, bir testin ölçmek istediği davranıĢları ne kadar kapsadığı

ile ilgilidir.

2009 KPSS SORUSU: Bir araĢtırmacı çoklu zekâ alanlarını ölçmek amacıyla geliĢtirdiği çok boyutlu testi,

dil bilimi, matematik, resim, heykel, müzik, beden eğitimi, iletiĢim, psikoloji bölümlerindeki öğrencilere

uygulamıĢtır. Uygulama sonucunda farklı bölümlerdeki öğrencilerin kendi alanıyla ilgili sorulardan yüksek,

diğer alanlardaki sorulardan ise daha düĢük puan aldıklarını saptamıĢtır.

Buna göre, ölçme aracı için aĢağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Amaca hizmet etme derecesi düĢüktür.

B) Hata düzeyi düĢüktür.

C) Geçerliği yüksektir.

D) KullanıĢlılığı yüksektir.

E) Güvenirliği düĢüktür.

2001 KMS: Bir matematik öğretmeni derste problem çözmeye yönelik aktivitelere ağırlık verdiği

halde yaptığı sınav daha çok dört iĢlem yapabilme becerisini ölçen sorulardan oluĢmuĢtur.

Öğretmen bu yaklaĢımıyla aĢağıdakilerden hangisini olumsuz yönde etkilemiĢtir?

A) Puanıyla güvenirliği

B) Test-tekrar test güvenirliği

C) Testin kullanıĢlılığı

D) Testin kapsam geçerliği *

E) Soruların ayırt ediciliği

28

2003 KPSS: Bir baĢarı testinde kapsam geçerliği yüksek ise aĢağıdaki sonuçlardan hangisi

doğrudur?

A) Tutarlı ve kararlı sonuçlar veren bir testten yararlandığı;

B) Testteki soruların pek çoğunu öğrencilerin doğru olarak yanıtlayabildikleri,

C) Testteki soruların konu alanını iyi bir Ģekilde örneklediği,

D) Testteki soruların güçlük düzeylerinin gerçekleĢmesi beklenen öğrenme

düzeylerine uygun olduğu,

E) Öğrencilerin testteki soruları yanıtlamaya çalıĢtıkları,

2) ÖLÇÜT GEÇERLĠĞĠ: Ġkiye ayrılır:

a) Yordama geçerliği: YORDAMA; Ġstatistiksel teknikler kullanılarak ve bilinenlerden

yararlanarak bilinmeyen durumlar hakkında GELECEĞE YÖNELĠK tahminlerde bulunma iĢlemidir.

Yordama bir tahmindir. Ancak her tahmin bir yordama değildir. Bir tahminin yordama olabilmesi

için onun geleceğe dönük olması ve belli bilgiler temelinde bazı teknikler kullanılarak yapılmıĢ

olması gerekir.

Eğitimde kullanılan ölçme araçlarından bazıları özellikle bireylerin bir okulda ya da

bir iĢte göstermeleri gereken baĢarıları YORDAMAK için düzenlenmiĢlerdir. Genellikle bireylerin

bir programa ya da bir iĢe alınıp alınmaması onların bir testten elde ettikleri puanlara veya daha

önceki bir programda almıĢ oldukları notlara göre karara bağlanır.

ÖRNEK: Eğitim enstitülerine veya üniversitelere alınacak öğrencileri seçmek için yapılan sınavlar.

Yapılacak sınavın bir üst eğitime geçebilecek öğrencileri seçebilme düzeyinin incelenmesi de bir

yordama geçerliğidir.

ÖRNEK: Öğrencinin matematik testindeki puanını göz önüne alarak fizik dersindeki baĢarı

durumu hakkında fikir yürütmek.

ÖRNEK: Okula daha baĢlamamıĢ bir öğrencinin zekâ testinden aldığı puana bakarak okuldaki

baĢarı durumunun ne olacağını tahmin etmeye yönelik yapılan çalıĢma da YORDAMA çalıĢmasıdır.

KiĢilerin gelecekteki baĢarılarını yordamak için kullanılan testlerin bu maksada hizmet etmesi yani

yordama geçerliğine sahip olması istenir. Bir testin yordama geçerliği o testten elde edilen

puanlar ile testin yordamak için düzenlendiği değiĢkenin doğrudan ölçüsü olan ve daha sonra elde

edilen ölçüt arasındaki KORELÂSYONDUR.

Bu biçimde hesaplanan korelasyon katsayısı YORDAMA GEÇERLĠĞĠ katsayısı olarak adlandırılır.

Korelâsyon katsayısının büyüklüğü YORDAMA geçerliğinin yüksekliğine iĢaret eder.

NOT: Genellikle bir zekâ ya da baĢarı testinin yordama geçerliğini belirlemede ölçüt olarak ders

notları alınır. SözgeliĢi üniversiteler arası seçme sınavında almıĢ oldukları puanlara göre,

üniversitelere girmiĢ olan öğrencilerin üniversitelerde almıĢ oldukları notlar arasındaki korelasyon

katsayısı üniversiteler arası seçme sınavının YORDAMA GEÇERLĠĞĠ katsayısıdır. Genel bir kural

olarak test puanının elde edilmesi ile ölçüt ölçüsünün (üniversitelerde almıĢ olduğu puanlar) elde

edilmesi arasında geçen zaman arttıkça korelasyon düĢer.

29

2007 KPSS: Pazarlama elemanları seçiminde kullanılmak üzere bir test geliĢtirilmiĢ ve iĢe

alımlarda bu test uygulanmıĢtır. Daha sonra, iĢe alınan elemanların ilk aydaki baĢarılı satıĢ sayıları

ile iĢe giriĢte aldıkları test puanları arasındaki uyum incelenmiĢtir.

Yukarıda belirtilen inceleme, uygulanan testin hangi özelliği hakkında bilgi verir?

A) Yordama geçerliği

B) Yapı geçerliği

C) Kapsam geçerliği

D) Ġç tutarlığı

E) Puanlayıcılar arası güvenirliği

b) Uygunluk Geçerliği: Yordayıcı puanın sonradan elde edildiği geçerlik türüdür. Yani bu geçerlik

türünde sürece bakıp öğrencinin sınav sonucu tahmin edilmektedir.

ÖRN: Öğrencinin ilköğretimdeki baĢarısına bakılarak OKS puanının tahmin edilmesi…

NOT: Yordama geçerliğinde öğrencinin sınav sonucuna bakıp süreçteki baĢarısı tahmin edilmekte

iken; uygunluk geçerliğinde süreçteki baĢarısına bakılarak sınav sonucu tahmin edilmektedir.

2003, 2004 KPSS: AĢağıdakilerden hangisinde bir yordama geçerliği vardır?

CEVAP: Yapılan bir sınavın bir üst eğitime geçebilecek öğrencileri seçebilme düzeyinin

incelenmesi…

3) YAPI GEÇERLĠĞĠ: Birbiriyle iliĢkili olduğu düĢünülen belli öğelerin ya da öğeler arasındaki

iliĢkilerin oluĢturduğu bütüne yapı denir. Bir testin içinde yer alan her bir maddenin, testin

bütünüyle iliĢkili olmasıdır. Testin bir maddesi bile testin bütününden ayrı olmamalıdır.

Yapı geçerliği; bütüne aykırı soru sorulduğu zaman bozulur. Türkçe testinin soruları

içerisinde bir Tarih sorusu sorulursa bütün bozulmuĢ ve yapı geçerliği düĢmüĢ olur.

Zekâ, yetenek, kritik düĢünme gibi özellikler bir yapıdır. Mesela; zekânın kendine özgü alt öğeleri

vardır ve bu öğeler birbirleri arasında iliĢkilidir. Bu tür yapıların ölçülmesinde ölçülecek olan yapı

tanımlanır, bunlardan ölçülebilir davranıĢlar çıkarılır ve bunları ölçecek test maddeleri geliĢtirilir.

Bir testin yapı geçerliğinin çalıĢılması testin maddelerinin ilgili olduğu alanı kapsamasına ve

maddeler arasındaki iliĢkilerin analizine dayanır.

Yapı geçerliği, bir testin veya ölçme iĢleminin teorik bir yapıyı ölçüp ölçmediğinin

belirlenmesidir. (Teorik yapı: KiĢilik, yaratıcılık, ilgi, zekâ, tutum vb) Yapı geçerliğinin temel

mantığı; ölçülmesi planlanan teorik yapıya yüksek derecede sahip olan bir grupla düĢük derecede

sahip olan baĢka bir gruba testi uygulayıp testin bu grupları ne derece uygun olarak ayırıp

ayırmadığına bakmaktır.

Yapı geçerliğini kanıtlamada kullanılan en geçerli yollar;

* faktör analizi yapmak ( Sorular arasında ki iliĢkileri inceleyerek birbirleriyle çok iliĢkili olan

soru grupları oluĢturmak demektir.)

*uzman görüĢünü almak

*Testin bilgili ve bilgisiz öğrenciler arasındaki ayrımı yapılabilmesi/ayırt edebilmesi

* her sorunun yapının bir tek bölümünü ölçtüğünün gösterilmesi

*Testi cevaplayanlarla nasıl cevapladıkları hakkında görüĢülmesi

*Testin uzun dönemde kararlı olduğunun gösterilmesi.

30

ÖRNEK: 25 maddeden oluĢan bir testin bir grup öğrenciye uygulandığını düĢünelim. Testin birinci

maddesinin testin bütünüyle iliĢkili olup olmadığını anlamak için bu maddeye öğrencilerin verdikleri

cevaplardan elde edilen puanlar ile bu madde dıĢında 24 maddeden öğrencilerin elde ettiği puanlar

arasındaki korelasyona bakılır. Birinci maddeden elde edilen puanlar ile diğer 24 maddeden elde

edilen puanlar arasındaki korelasyon yüksek ise bu madde YAPI GEÇERLĠĞĠNE sahiptir. Bu iĢlem

testte yer alan her bir madde için ayrı ayrı gerçekleĢtirilerek her bir maddenin YAPI GEÇERLĠĞĠ

tespit edilir.

4) GÖRÜNÜġ GEÇERLĠĞĠ: Bir testin gerçekten ne ölçtüğü ile değil onun ne ölçüyor göründüğü

ile ilgilidir. Bir testin görünüĢ geçerliği o testin ölçmek istediği Ģeyi ölçüyor görünmesidir.

GörünüĢ geçerliği olan bir test kapağında ne yazılıysa onu ölçüyor görünür. ÖRNEK: Kapağında

Ġngilizce testi yazılı olan bir testin içinde Ġngilizce ile ilgili sorular varsa bu testin görünüĢ

geçerliği vardır.

NOT: Testin görünüĢ geçerliği bazı durumlarda yükseltilmeli bazı durumlarda gizlenmelidir. Eğer

bir test piyasaya kabul ettirilmek isteniyorsa görünüĢ geçerliği yükseltilmelidir. Buna karĢılık

KĠġĠLĠK TESTLERĠNĠN ve kiĢilik testlerindeki maddelerin görünüĢ geçerlikleri gizlenmelidir.

Yoksa kiĢiler maddelere doğru cevap vermekten kaçınabilirler.

5) MEVCUT HAL GEÇERLĠĞĠ (hali hazır geçerliği): Öğrencinin bugünkü durumunu belirlemek

amacıyla kullanılan ölçme aracının sahip olması gereken bir özelliktir. Daha çok öğrencinin Ģimdiki

davranıĢı ile ilgilidir. Eğer öğrenciler sınava girmeden önce iyi hazırlanmıĢlar ise sınavda baĢarılı

olacaklardır.

NOT: PSĠKOLOJĠK TESTLER ĠÇĠN ÖNCELĠKLE YAPI GEÇERLĠĞĠNE, BAġARI TESTLERĠ

ĠÇĠN KAPSAM GEÇERLĠĞĠNE, TANIMA VE YERLEġTĠRME TESTLERĠ ĠÇĠN ĠSE ÖNCELĠKLE

YORDAMA GEÇERLĠĞĠNE BAKILMALIDIR.

GEÇERLĠĞĠ ETKĠLEYEN FAKTÖRLER

►Güvenirlik: Bir testin güvenilir olması geçerli olmasını etkileyen faktörlerden biridir. Güvenirlik

geçerlik için gerekli ama yeterli bir Ģart değildir.

►Ölçme Sisteminden Kaynaklanan Hatalar(Sistematik-Yanlılık): Ölçme iĢlemine katılan sabit

hatalar ile sistematik hatalar geçerliği düĢürür.

►Ölçme Yönteminin Bireyin Alacağı Puanı Etkilemesi: Bir derste yazılı yoklama, çoktan seçmeli

test ya da doğru-yanlıĢ testi gibi yöntemlerden birinin kullanılması öğrencinin alacağı puandaki

hata miktarını değiĢtirebilir.

►Ġstenmeyen DeğiĢkenlerin Ölçümlere KarıĢması: Sınavın ölçmeyi hedeflediği özelliklerden

baĢka özellikleri ölçmesi geçerliği düĢürür. Örn: Coğrafya dersinin sınav kâğıdında yazının

güzelliğinden veya çizilen grafiğin düzgünlüğünden etkilenerek fazla puan verilmesi geçerliği

düĢürür.

►Sınavda ölçülecek davranıĢları uygun maddeler ile ölçmemek geçerliği düĢürür.

NOT: Bir ölçme aracının geçerliğini artırmak için alınması gereken önlemler Ģunlardır:

>Dersin kapsamını, hedef davranıĢları kapsayacak Ģekilde sorular hazırlanmalıdır.(kapsam

geçerliği)

>Ölçme aracında yer alan bütün sorular ölçülmek istenilen özellik ile ilgili olmalıdır.

>Ölçme aracında çok zor ya da çok kolay soruların olması geçerliği düĢürür. Sorular orta güçlükte

olmalıdır.

>Güvenirliği artırıcı önlemleri uygulamak geçerliği de artırır.

31

>Ġyi bir sınav planı hazırlanmalıdır.

>Sınavdan önce öğrencilere sorular ile ilgili ipuçları verilmemelidir.

>Her sınavda öğrencilere farklı sorular sorulmalıdır.

>Aynı cevap Ģıkları ardı ardına konulmamalı (örn: a-a-a-a-a) Bu durum geçerliği düĢürür. Bu

nedenle cevap seçenekleri soru sayısına orantılı dağıtılmalıdır.

GEÇERLĠK VE GÜVENĠRLĠK ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ

►Bir ölçme aracı için en önemli özellik geçerliktir. Yani ölçme aracının amaca hizmet etme

derecesidir

►Güvenirlik geçerlik için bir ön koĢuldur ancak tek baĢına yeterli değildir.

►Güvenilir olan bir test her zaman geçerli olmayabilir ancak geçerli olan bir test mutlaka

güvenilirdir.

►Genel anlamda bir ölçme aracının güvenirliğini sağlayan bütün çalıĢmalar geçerliği de etkiler.

►Bazı durumlarda güvenirliği arttırmaya yönelik bir çalıĢma geçerliği düĢürebilir. ÖRN: Bir

testte aynı özelliği taĢıyan sorular çoğaltılarak (homojenlik) güvenirlik artırılabilir. Ancak bu

Ģekilde yapılan bir düzenleme de sorular hedef alanlarını ve konuları yeterince örnekleyemeyeceği

için testin kapsam geçerliği dolayısı ile geçerliği düĢmüĢ olur.

►Bir ölçme aracı için geçerlik katsayısı maksimum güvenirlik katsayısının kareköküne eĢittir.

81,0 0,90 → GEÇERLĠK

►Geçerlik güvenirliği de kapsayan daha geniĢ kapsamlı bir kavramdır.

►ġans baĢarısı ve kopya hem geçerliği hem de güvenirliği etkiler.

►Bir öğretmenin her yıl aynı sınav sorularını sorması öncelikle geçerliği düĢürür. Soruların

öğrencilerin bildiği bir kaynaktan aynen alınıp kullanılması, sınavdan önce soruların verilmesi, sınav

süresi kısa olduğu için bazı soruların yanıtlanamaması, sınav süresinin gereğinden uzun olması

nedeni ile kopya çekilmesine fırsat verilmesi gibi durumlar geçerliği düĢüren nedenlerdir.

►Güvenirlik sadece tesadüfî hatalardan etkilenir. Geçerlik sabit ve sistematik hatadan doğrudan,

tesadüfî hatadan ise dolaylı olarak etkilenir.

GÜVENĠRLĠK GEÇERLĠK

Tesadüfü hatalardan etkilenir. Doğrudan , sabit ve sistematik hatadan dolaylı

olarak tesadüfü hatadan etkilenir

Genellikle ölçme aracı ile ilgilidir. Ölçme iĢleminin amacı ile ilgilidir.

Hatalardan arınıklık derecesidir. Amaca hizmet etme derecesidir.

Anahtar kelimeler: Duyarlılık, tutarlılık,

kararlılık, ,objektiflik

Anahtar kelimeler: Amaç, amaca uygunluk,

hedef davranıĢ

Güvenilir her test geçerli değildir. Geçerli test güvenilirdir.

Geçerlik için ön koĢuldur Güvenirliği içine alır

Katsayısı 0 ile +1 arasındadır Katsayısı -1 ile +1 arasındadır.

32

2007 / KPSS

Bir dersteki baĢarıyı ölçmek için geliĢtirilmiĢ beĢ testle ilgili olarak tablodaki bilgiler elde

edilmiĢtir.

TestGüvenirlik

Katsayısı

Yordama

Geçerliği

Kapsam

Geçerliği

Ortalama

Güçlük

1 0,72 0,45 Orta 0,70

2 0,65 0,29 Yüksek 0,35

3 0,83 0,64 Yüksek 0,58

4 0,92 0,18 Düşük 0,40

5 0,61 -0.55 Düşük 0,50

1. Sınıfındaki öğrenciler arasında bu dersteki baĢarısı yüksek olanları seçmek isteyen bir

öğretmenin hangi testi kullanması en uygun olur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

2. ―Bir testin güvenirliğinin yüksek olması, geçerli bir test elde etmek için yeterli değildir.‖

yargısını desteklemek için hangi test örnek gösterilebilir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

3. Diğerlerinden daha kolay olduğu halde kabul edilebilir düzeyde güvenilir ve geçerli olan

test hangisidir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

3) KULLANIġLILIK:

Bir testin kullanıĢlılığı güvenirliği ve geçerliğinden sonra düĢünülmesi gereken bir

özelliktir. KullanıĢlılık; bir testin kullanılmasındaki kolaylıktır. KullanıĢlılık özelliğine sahip bir

testin uygulanması emek, para ve zaman gibi faktörler açısından ekonomik sayılabilecek sınırlar

içindedir.

Kullanılması zor olan; ileri derecede uzmanlık gerektiren emek, para, zaman gibi açılardan ağır

sayılabilecek gerekçeleri olan bir test kullanıĢlı değildir.

Bir testin kullanıĢlı olabilmesi için;

►Hazırlanmasının kolay,

►Uygulanmasının kolay,

►Puanlanmasının kolay,

►Çoğaltılmasının kolay,

►Cevaplama yönünden kullanıĢlı,

►Yönergesinin çok iyi,

►Baskı kalitesinin iyi,

►Ucuza mal edilmiĢ yani ekonomik olması gerekmektedir.

33

TESTLER VE TESTLERĠN SINIFLANDIRILMASI

Test: bireylerin belli özelliklerini ölçmek için düzenlenen ve onu alan herkes için aynı olan

sorulardan oluĢan bir ölçme aracıdır.

Testleri ölçmek istediği özelliğe göre ikiye ayırabiliriz:

1) Tipik DavranıĢ Testlerinde: Bu tür testlerde amaç, kiĢinin belli bir durumda nasıl davrandığını

ortaya çıkarmaktır. Tutum ölçekleri, ilgi ölçekleri ve kiĢilik ölçekleri bu gruba girer.

2) Maksimum Yeterlik Testleri: Bir kiĢinin bir iĢi belli bir durumda ne kadar iyi yada doğru

yapılabildiği belirlenmeye çalıĢılır. Bu da kendi içerisinde ikiye ayrılır:

a) Yetenek Testi: Yetenek testlerinin; doğuĢtan getirildiğine, çevre etkileriyle çok az

değiĢtiğine ve özellikle belli bir alandaki baĢarının belirleyicisi olduğuna inanılan bir zihin gücünü

ölçtüğü kabul edilir. Öyleyse yetenek testleri genellikle ileride kiĢinin kendisine fırsat

verildiğinde, belli bir Ģeyi ne kadar öğrenebileceğini yordamada yani ÖĞRENME GÜCÜNÜ ölçmede

kullanılır. Yetenek testleri de kendi içinde ikiye ayrılır:

* Genel Yetenek Testi: Bireyin kalıtsal gizil güçleriyle çevresel etkenlerin

etkileĢimi sonucunda oluĢan ve kiĢinin yapmaya çalıĢtığı her iĢin

baĢarılmasında aynı derecede kendini duyuran genel zihin gücünü ölçmek

için hazırlanmıĢ testlerdir. ÖRN: LES SINAVI

* Özel Yetenek Testi: Sınırlı ve dar bir alanda sahip olunan zihin gücünü

ölçmek için düzenlenmiĢ testlerdir. Müzik yeteneği testi gibi.

b) BaĢarı Testi: KiĢinin bir eğitim süreci içinde ya da daha geniĢ anlamda çevre koĢulları

altında ne kadar öğrendiğini ölçen testlerdir. Bu testler bireylerin ileride ne kadar

öğrenebileceğini değil geçmiĢte ne kadar öğrendiğini ortaya çıkarmak için kullanılır. Örn:

öğretmenlerin sınıflarda uyguladığı testler baĢarı testidir.

Testler: Bir uygulayıcının bir defada uygulayabildiği kiĢi sayısı bakımından;

1) Bireysel Testler: Bir uygulayıcı tarafından bir defada yalnız bir kiĢiye uygulanabilen

testlerdir. KiĢinin okuma, konuĢma durumunu belirlemek için bireysel test kullanmak zorunludur.

Bireysel testlerde ürünle birlikte süreçte gözlenir. Stanford-Binet Zekâ testi, okuma testleri

örnek olarak verilebilir.

2) Grup Testleri: Bir uygulayıcı tarafından bir defada birçok kiĢiye uygulanabilir. Bu tür testler

daha çok okunduğunu anlama gücüne dayanır. Uygulanması ve planlanması oldukça kolay ve ucuzdur.

Bunlarda ürün gözlenebilir ancak süreç (davranıĢın ortaya çıkması) gözlenemez. Sınıfta

öğretmenlerce kullanılan bütün yazılı sınavlar bu gruba girer. ÖSS sınavında kullanılan testler.

Testler: uygulama zamanının uzunluğu bakımından da ikiye ayrılır:

1) Hız testleri: Hız testlerinde bir iĢin bitirilme süresi, testten alınan puanı belirleyen en önemli

etkendir. Hız testleri, zaman yetse bütün cevaplayıcıların doğru cevaplayabileceği kolaylıktaki

maddelerden oluĢur. Böyle testlerde puan eriĢebilen soru sayısına bağlıdır. Genel yada özel

yetenek testi.

2) Güç testleri: TanımlanmıĢ bilgi ve beceriler bakımından kiĢilerin baĢarı düzeyini ölçmeye

yöneliktir. Bu testler gittikçe güçleĢen bir seri sorudan oluĢur. Güç testinde cevaplayıcının her

soruyu cevaplamasına yetecek kadar zaman verilir. Ya da zaman sınırlaması hiç yoktur. Güç

testinde cevaplayıcının hızına değil kaç soruyu doğru cevapladığına bakılır. (BaĢarı testleri)

34

PuanlanıĢlarında puanlayıcının öznel kanı ve görüĢlerinin etkisi olup olmaması

bakımından testler OBJEKTĠF ve SUBJEKTĠF olarak ikiye ayrılır:

1) Objektif testler: Bir test, testin ölçtüğü alanda ve uzmanlaĢmıĢ olsun ya da olmasın herkesin

puanlayabileceği ve her kim puanlarsa puanlasın bir kiĢinin alacağı puan değiĢmeyecek Ģekilde

geliĢtirilmiĢse o test tamamen objektiftir. Doğru-yanlıĢ testleri, çoktan seçmeli testler büsbütün

objektiftir. Kısa cevap ya da tamamlama maddelerinin puanlanması kısmen objektiftir.

2) Subjektif Testler: KiĢinin alacağı puanın testi puanlayanın öznel kanı ve yargısından

etkilendiği testlere subjektif testler denir. Sözlü yoklamalar ve yazılı yoklamalarda belli bir

cevaba verilen puan: puanlayıcıdan puanlayıcıya değiĢir.

Soruların soruluĢ biçimine ya da cevaplayıcıdan istenen davranıĢın türüne göre testler

ikiye ayrılır:

1) Dile Dayalı Testler: Sorular yazılı ya da sözlü olarak sorulur ve cevaplarda yine sözlü yada

yazılı olarak alınır.

2) Dile Dayalı Olmayan Testler: Soruların ya da yönergelerin sunuluĢunda yazılı ya da sözlü tek

bir sözcük kullanılmaz. Bütün yönergeler demontrasyon ve pandomim ile sunulur. Okuma yazma

bilmeyenler, baĢka bir dil konuĢanlar ve sağırlar için bu tür testler kullanılmak zorundadır.

Performans testleri de denilen testlerin büyük bir kısmı, dile dayalı olmayan testler grubuna

girer. Bu testlerde kiĢilerden belli bir yol izleyerek belli bir ürün ortaya çıkarmaları istenir.

Burada kiĢinin bir iĢi yapıĢ Ģekli ve o iĢin kalitesi gözlenmek istenir.

Ölçülecek hedefin davranıĢsal olarak gözleniĢine göre testler 4 gruba ayrılır:

1) ÖzdeĢ Öğeler Testi: Test durumunda gözlenen davranıĢ asıl ölçülmesi düĢünülen davranıĢın

kendisidir. Bu tür testlerde ölçülen davranıĢlar doğrudan ölçülürler. Performans testleri.

2) Ġlgili DavranıĢ Testi: Burada kiĢiler gerçek iĢ koĢullarına benzetilmiĢ koĢullar içine sokulur ve

yapay durumda gözlenen davranıĢlardan onların gerçek yaĢam durumundaki baĢarıları yordanmaya

çalıĢılır. Tıpta kadavra üzerinde çalıĢma, pilotların eğitimi örnek olarak verilebilir.

3) SözelleĢtirilmiĢ DavranıĢ Testi: Bazı eğitim hedeflerinin ölçülmesi öğrencilerin okuldan

mezun olduktan sonra gerçek yaĢam durumlarında gözlenmesini ve izlenmesini gerektirir. Mesela;

seçimde oy kullanma, vergi verme, askerlik görevini yapma gibi davranıĢlar sosyal bilgiler dersinde

vardır. Ve bu davranıĢlar okul çağında hemen ölçülemediklerinden dolayı sözel olarak ölçülürler.

Öğrencilere bir vatandaĢ olarak sorumluluklarının ne olduğu ve bunları nasıl yerine getirecekleri

sorulabilir.

4) Bilgi Testi: Bilgi testinin kullanılmasıyla sahip olunan bilgi ölçülür.

Testler öğretmen yapımı testler ve standart testler diye de ikiye ayrılır:

1) Öğretmen Yapımı Testler: Sınıf öğretmenlerinin kendisinin, sınıftaki öğretimin etkinliğini

ölçmek ya da artırmak için geliĢtirdiği testlerdir.

2) Standart Testler: Çok daha kapsamlı bir kullanılıĢ için genellikle uzmanlarca geliĢtirilirler.

Ünite testleri gibi.

Testleri sınıftaki kullanılıĢ maksatlarına ya da iĢlevlerine göre de sınıflamak

mümkündür:

1) Öğretim Testleri: Bu testleri kullanmadaki amaç öğretimi geliĢtirmedir. Öğrencilerin zayıf ve

güçlü yanlarını görmelerini sağlamak, öğrenilecek önemli noktaları vurgulamak ve pekiĢtirmek için

düzenlenirler.

35

2) Ehliyet Testleri: Bir öğrencinin öğrendiği esas konu içeriği yani daha üst düzeydeki ve daha

ileri öğrenmeler için temel olan bilgi ve beceriler oranını belirlemek için kullanılır.

Örn: Öğrenciler daha karmaĢık çarpma ve bölme iĢlemlerine geçmeden önce çarpım tablosunu

ezberlemiĢ olmalıdırlar.

3) Ölçme Testleri: Bir öğretim birimi sonunda ya da öğretim sürüp giderken her bir öğrencinin

baĢarısının kesin ölçüsünü elde etmeyi amaçlar. Değer biçmeye yönelik değerlendirmelerin

dayanacağı ölçümler bu testlerle elde edilir.

SINAV PLANLARI (TEST PLANI)

Bir sınav planı gerçekleĢtireceğimiz sınava ve bu sınavda kullanacağımız araca iliĢkin,

öğretmenin vereceği bazı kararların kâğıda aktarılmasıyla hazırlanır. Bir sınav yapılacağı zaman

belli bir plana göre hareket etmek gerekir. Planlama yapılmadan hazırlanan ölçme aracı güvenirlik,

geçerlik, kullanıĢlık yönünden düĢük seviyede olur. Bir sınav planında bulunması ve açıklığa

kavuĢturulması gereken hususlar Ģu Ģekildedir:

1) Testin Kullanılacağı Amaç Belirlenmelidir: Bu karar sınava iliĢkin verilecek kararlardan daha

önce gelmelidir. Çünkü sınavın amacına göre diğer hususlar değiĢecektir. ÖRN: Sınavın güçlük

derecesine karar verirken öncelikle sınavın amacına bakılır. Bir sınavın amacı Ģunlar olabilir:

Seçme, yerleĢtirme, öğrenme düzeyini belirleme, geçme, kalma kararını verme vb.

2001 KMS: Sınavların bir plana göre hazırlanması gerekir. Sınav planı adı verilen bu

hazırlıkta ilk olarak aĢağıdakilerden hangisi belirlenir?

A) Sınavda kullanılacak soru sayısı

B) Sınavda kapsanacak konular

C) Sınavın kimlere uygulanacağı

D) Sınavın amacı *

E) Cevapları puanlama yöntemi

2) Ölçülecek DavranıĢlar ve Bu DavranıĢların Hangi Ġçerikler Ġçinde Ölçüleceği

Belirlenmelidir: Burada öncelikle testte ölçülecek hedef davranıĢ kapsamı belirlenir. Bundan

sonra açıkta yoklanacak hedef davranıĢ kalmaması ve soruların konulara dengeli bir Ģekilde

dağıtılması için…

3)Belirtke Tablosu Hazırlanmalıdır: Belirtke tablosunun hazırlanması, testin planlanmasındaki

en önemli etkendir. Belirtke tablosu bir yanında ölçülecek davranıĢların öteki yanında sınava

girecek konuların yer aldığı iki boyutlu bir tablodur. Bu tablo yardımıyla sorulabilecek sorular

evrenini temsil edici dengeli ve geçerli bir soru örneklemi seçilir. Belirtke tablosunda ünitenin

konuları ile hedefleri bir birine paralel olarak yer alır. Hedeflerin hangi kategoride (biliĢsel,

duyuĢsal, psikomotor) ve hangi düzeyde (bilgi, kavrama…) oldukları belirlenir. Bu Ģekilde

hedeflerin ünite bazında toplam sayıları belirlenmiĢ olur.

36

ÖRNEK:

KONULAR

HEDEFLER

Y.

BĠLĠġSEL ALAN

BĠLGĠ KAVRAMA UYGULAMA ANALĠZ

SENTEZ

DEĞ.

-YaĢadığımız

çevre ünitesinde

geçen kavramların

anlam bilgisi

*

4)Kullanılacak Soru Tipi KararlaĢtırılmalıdır: Bu madde sınavda kullanılacak olan ölçme

araçlarıyla ilgilidir. (kısa cevaplı, çoktan seçmeli…) Seçilecek olan soru tipi ölçülecek olan hedef

davranıĢa ve konuların içeriğine göre değiĢir.

2003 KPSS: Test planında yapılması gereken bazı iĢlemler aĢağıda sıralanmıĢtır.

1 . ────

2 . Yoklanacak davranıĢların belirlenmesi

3 . Belirtke tablosunun hazırlanması

4 . ────

5 . Test maddelerinin (soruların) yazılması

6 . Maddelerin (soruların) test düzenine konması.

Bu sıralamada 1 ve 4 numaralı satırlara hangi iĢlemler getirilmelidir?

A) 1. Sınavın amacının belirlenmesi

4. Kullanılacak madde (soru) türünün belirlenmesi

5) Testte Bulunacak Soru Sayısı Belirlenmelidir: Testle bulunacak soru sayısının

belirlenmesinde birçok etken göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlar sınav süresi, kullanılacak soru

tipi, soruların güçlük derecesi, öğrencilerin seviyesi, sınav sonuçlarına dayalı olarak verilecek

kararın önemi.

Bu faktörler birlikte dikkate alınarak soru sayısı kararlaĢtırılır.

6) Testin Güçlüğü ve Testte Bulunacak Soruların Güçlük Dağılımı KararlaĢtırılmalıdır: Testin

ortalama güçlük düzeyi ve testteki maddelerin güçlük dağılımı testin kullanılıĢ amacına uygun

olmalıdır. Bunun için bir testin ortalama güçlüğü 0,50 civarında olmalıdır. Çünkü çok güç ve kolay

testler ayırt edici değildir. Bir testte çok kolay, kolay, güç ve çok güç maddeler yer almalı fakat

orta güçlükteki maddeler diğer güçlük düzeyindeki maddelerden daha çok olmalıdır.

NOT: Bir soruya doğru cevap verenleri soruyu cevaplayanların sayısına bölersek o sorunun zorluk

(güçlük) derecesini bulmuĢ oluruz.

NOT: Sınavdaki soruların güçlük dağılımı ile ilgili genel olarak kabul edilen yaklaĢım Ģu Ģekildedir:

Soruların % 10‘u çok kolay; % 20‘si kolay; % 40‘ı vasat (orta); % 20‘si zor ve %10‘u çok zor

sorulardan oluĢmalıdır. Böyle bir baĢarı testi iyi bir ölçme aracıdır.

37

7) Sınavın Süresini Belirleme: Bir sınavın amacı, soru sayısı, zorluk düzeyi, soru tipi öncelikle ve

sınava giren öğrencilerden en zayıf olan öğrencinin durumu dikkate alınarak bir düzenleme yapılır.

8) Soru (madde) Yazımı: Bir test planlanırken madde yazma aĢamasında, sınav sorularının kimin

tarafından yazılacağı ve yazılmıĢ olan sorulardan hangilerinin sınava dahil edileceği belirlenir.

9) Soruların Gözden Geçirilmesi Ve Seçilmesi: HazırlanmıĢ olan maddeler; dil, anlatım,

davranıĢa uygunluk, imla hataları vb. açılardan gözden geçirilir.

10) Puanlama Anahtarının Hazırlanması: Puanlama cetvelinin hazırlanmasındaki amaç, testte yer

alan her bir maddenin değerini belirlemektir. Puanlama anahtarı puanlayıcıdan puanlayıcıya

değiĢiklik göstermez. Bu durum testin puanlama güvenirliğinin yüksek olduğunun kanıtıdır.

11) Soruların Çoğaltmaya Hazırlanması: Gözden geçirilen ve gerekli düzeltmeler yapılarak teste

alınmasına karar verilen soruların testte ya da sınav kâğıdında hangi sırada yer alacağı ve nasıl

yazılacağı belirlenir.

12) Uygulama

13) Puanlama ve Puanlamaya ĠliĢkin BaĢka ĠĢlemler Belirlenmelidir:

* Cevapların puanlanmasının elle mi yoksa makine ile mi yapılacağı kararlaĢtırılmalıdır.

* Soru kâğıdından veya kitapçığından ayrı bir cevap kâğıdı kullanılıp kullanılmayacağı karara

bağlanmalıdır.

* Testte yer alan maddelerin her birine verilecek puan belirlenmelidir.

* Elde edilen puanları Ģans baĢarısından arıtmak için DÜZELTME FORMÜLÜ kullanılıp

kullanılmayacağı bir karara bağlanmalıdır. Bunun belirlenmesi özellikle seçmeli testler için bir

zorunluluktur. Seçmeli testler grubunda yer alan doğru-yanlıĢ maddeleri ile çoktan seçmeli

maddelerde doğru cevabın Ģansla bulunma olasılığı vardır. Böyle maddelerde maddenin yokladığı

bilgiye sahip olmayan bir cevaplayıcı tahmine baĢvurarak salt Ģansla doğru cevabı bulabilir. Doğru

cevabın Ģansla bulunma olasılığı seçenek sayısı azaldıkça artar.

ÖRN: Bir doğru yanlıĢ testinde doğru cevabın Ģansla bulunma olasılığı 1/2‘dir. BeĢ seçenekli

çoktan seçmeli bir soruda ise bu olasılık 1/5‘tir. Test puanına Ģans baĢarısından ileri gelen bir

hata karıĢmıĢsa bu test puanının GEÇERLĠĞĠNĠ düĢürür. Bir cevaplayıcının seçmeli testlerden

elde ettiği toplam puanını Ģans baĢarısından arıtmak için düzeltme formülü adıyla bilinen formül

kullanılır.

Düzeltme formülünün uygulanıp uygulanmayacağına iliĢkin karar test uygulanmadan önce verilmiĢ

olmalıdır. Bu karar test yönergesinde de belirtilmelidir.

YanlıĢ

DüzeltilmiĢ Puan = Doğru Sayısı - ———————

Seçenek Sayısı – 1

ÖRNEK: Her biri 5 Ģıklı 100 çoktan seçmeli maddeyi kapsayan bir test uyguladığımızı düĢünelim.

Bir öğrenci bu testte 60 maddeyi doğru cevaplandırmıĢ, 32 maddeyi yanlıĢ cevaplandırmıĢ ve 8

maddeyi de cevapsız bırakmıĢ olsun. Bu öğrencinin düzeltilmiĢ puanı kaçtır?

32

Bu öğrencinin düzeltilmiĢ puanı = 60 ─ ——— = 52

5–1

Düzeltme formülünün uygulanması öncelikle testin güvenirliğini etkiler.

38

Kısaca özetlersek bir sınav planı aĢağıdaki 13 basamaktan oluĢmaktadır:

1) Sınavın amacını belirleme,

2) Ölçülecek davranıĢların belirlenmesi,

3) Belirtke tablosunun hazırlanması,

4) Soru tipini belirleme,

5) Soru sayısını belirleme,

6) Soruların güçlük derecesine karar verme,

7) Sınav süresini belirleme,

8) Soru (madde) yazımı,

9) Soruların gözden geçirilmesi ve seçilmesi,

10) Puanlama anahtarının hazırlanması,

11) Soruların çoğaltmaya hazırlanması,

12) Uygulama,

13) Puanlama iĢlemleri,

EĞĠTĠMDE KULLANILAN ÖLÇME ARAÇLARI BĠLĠġSEL ALANDAKĠ DAVRANIġLARIN ÖLÇÜLMESĠNDE KULLANILAN ARAÇLAR

1) YAZILI YOKLAMALAR (Uzun Yazmalı Sınavlar –Essey Tipi, Klasik Tip – Kompozisyon Tipi)

Eğitimde en sık kullanılan eğitim aracıdır. Bunun nedeni bu sınav türünün hazırlanmasının

kolay olması, uzun zaman almaması ve öğretmenlerce iyi biliniyor olmasıdır. Bu tür sınavlar

soruların bir kâğıtta yazılı olarak verilmesi ve cevapların yazılı olarak istenmesi Ģeklinde uygulanır.

Yazılı yoklamaların en önemli avantajı bilgi düzeyinin üstündeki üst düzey zihinsel iĢlemler

(uygulama, analiz, sentez, değerlendirme, organize etme, orijinal görüĢ ve ürünler ortaya

koyabilme ) gerektiren türdeki hedefleri ölçebilmesidir.

Yazılı Yoklamaların Özellikleri:

* Öğrenci yazılı sınavlarda cevabı kendisi düĢünüp bulmak zorundadır.

* Yazılı yoklamada öğrenciye cevaplama özgürlüğü tanındığı için cevaplar yorumlanarak ĢiĢirilebilir.

* Yazılı yoklamada diğer sınav türlerine göre daha az soru sorulur, çünkü cevaplar yazılı olarak

verilmektedir.

* Hazırlanması kolay, puanlanması yorucu ve uzun zaman alan sübjektif bir özelliğe sahiptir.

* ġans baĢarısı yoktur.

* Sorulara verilen cevaplar çoğunlukla tamamen doğru ya da yanlıĢ olarak değerlendirilemez.

* Üst düzey zihinsel hedef alanlarına (analiz-sentez-değerlendirme) yönelik özellikler

ölçülebilir.

39

* Bu sınav türüyle kompozisyon becerileri ya da bilgiyi sentez etme yeteneklerinin ölçülmesi

durumunda yazılı sınavların yeri önemlidir.

Yazılı Sınavların Kullanılacağı Durumlar:

* Sınav sorularını hazırlamak için az zaman olduğunda,

* Dil ve imla bilgileri ölçülmek istendiğinde,

* Öğrencilerin analiz-sentez-değerlendirme becerileri ölçülmek istendiğinde,

* Öğrencilerin kendini ifade etme becerisi ölçülmek istendiğinde,

* Öğrenci sayısının az olduğu durumlarda,

* Öğretmen; çoktan seçmeli test ve diğer sınav türlerini geliĢtirmede yeterli değilse kullanılabilir.

Yazılı Sınavlarda Dikkat Edilecek Noktalar:

* Mutlaka bir test planı hazırlanmalıdır,

* Kapalı uçlu sorular tercih edilmelidir,

* Çok genel sorular sorulmamalıdır,

* Sorular çok, cevaplar kısa olmalıdır,

* Puanlama anahtarı hazırlanarak her sorunun kaç puan olduğu belirtilmelidir,

* Öğrencilerin cevap anahtarında olmayan orijinal cevaplarına puan verilmelidir,

* Açık kitap sınavından kaçınılmalıdır,

* Yazılı kâğıdı okunurken öğrencinin isminin olduğu bölüm kapatılmalı yani objektif olunmalıdır,

* En uygun okuma Ģekli olarak bütün kâğıtlardaki aynı sorular okunmalıdır,

* Dersin amaçları içinde olmadığı sürece imla, yazı güzelliği gibi durumlara puan verilmemeli,

* Öğrenci bir sorunun cevabını bir baĢka sorunun cevabı içinde veriyorsa puan kırılmalıdır,

* Sorular önceden çoğaltılarak öğrenciye dağıtılmalı, sınav ortamında sorular yazdırılmamalıdır,

* Sınavda kullanılacak soru sayısının üç katı kadar soru hazırlanıp, bunlar arasından sorulacak

sorular seçilmelidir,

Yazılı Yoklamanın Sınırlı Yönleri:

* Soruların okunması ve puanlanması için uzun zamana ihtiyaç vardır,

* Puanlamada objektif olmak zordur,

* Cevabın sınırlarını belirlemek zordur öğrencilerin ĢiĢirme cevap olasılığı yüksektir.

* Soru sayısı çok olduğunda çok zaman alır az olduğunda da güvenirlik ve geçerlik düĢer.

Yazılı Yoklamada Puanlama Yöntemleri:

1)Genel Ġzlenimle Puanlama: Öğrencinin sınav kâğıdı baĢtan sona okunur ve genel izlenimle puan

verilir. Kompozisyon sınavları için uygundur.

2)Sıralama Yolu ile Puanlama: Sınav kâğıtları genel izlenimle okunur; iyi kâğıtlar üste kötü

kâğıtlar alta alta konulur ve iyiden kötüye puan verilir.

40

3)Sınıflama Yolu ile Puanlama: Sınav kâğıtları genel izlenimle okunur kâğıtlar iyi, kötü, orta

Ģeklinde gruplara ayrılır. Daha sonra puanlama yapılır.,

4)Anahtarla Puanlama: Soruları hazırlayan kiĢinin sorularda mutlaka bulunması gereken yanıtları

içerecek Ģekilde cevap anahtarı hazırlayıp sınav kâğıtlarını bu anahtara göre değerlendirmesidir.

En sağlıklı puanlama cevap anahtarına göre yapılan puanlamadır.

NOT: Yazılı yoklamalar öğrencilerin konuyu derinlemesine kavrayıp kavramadıklarını öğrenmek

için uygundur. Bu Ģekilde öğrencilerin yanlıĢ bilgileri kolayca tespit edilir. Sınav kâğıdı birden

fazla puanlayıcı tarafından puanlandığında benzer sonuçları vermeli yani puanlama güvenirliği

sağlanmalıdır.

2002 KPSS: Bir öğretmen yalnızca “yazmalı bir yazılı sınav” hazırlamak istemektedir.

AĢağıdakilerden hangisi bu sınavdan elde edilecek puanların güvenirliğini ve geçerliğini

artırmaz?

A) Çabuk cevaplanabilen türden çok sayıda soru sorulması ve sınavın bir süre

sonra tekrar uygulanması

B) Objektif tipte olmayan sorular için ayrıntılı cevap anahtarının hazırlanması,

C) Bir öğrencinin bütün cevaplarının okunması ve sonunda öğrenci hakkındaki

izlenimlerde dikkate alınarak tümüne birden puan verilmesi

D) Sınav kâğıtlarının birden fazla puanlayıcı tarafından puanlanarak puanlarının

ortalamasının alınması,

E) Cevapların aynı puanlayıcı tarafından sıraları değiĢtirilerek ikinci kez

puanlanması ve puanlar arasında fark varsa bir daha puanlama yapılması.

2007 KPSS: Yazılı yoklamalardaki sorularda, öğrencilerin cevaplarını düĢünerek bulmaları ve

buldukları bilgileri organize ederek yazmaları gerekir. Bu tür sorularla üst düzeydeki zihinsel

beceriler ölçülebilir. AĢağıdaki sorulardan hangisi, yazılı yoklamaların bu avantajlarını ortaya

koyan uygun bir örnek değildir?

A) Enflasyonu düĢürmek için ne tür önlemler alına-bilir? Örnek vererek irdeleyiniz.

B)Avrupa Birliği‘ne katılma konusundaki görüĢleriniz nelerdir? Bu Ģekilde düĢünmenizin

nedenlerini açıklayınız.

C) Ġzlediğiniz en iyi sinema filmi hangisidir? Bu filmi neden beğendiğinizi gerekçeleriyle

açıklayınız.

D) BaĢarı ile yetenek arasındaki iliĢkiyi bir örnekle açıklayınız. Sizce insan yaĢamında hangisi

daha ön plandadır?

E) Ölçme nasıl tanımlanır? Eğitimde yapılan ölçmeler kaç gruba ayrılır?

2) KISA CEVAPLI (BOġLUK DOLDURMALI) TESTLER

Cevabı bir kelime, bir cümle, bir tarih ve birkaç madde olan sorulara kısa cevaplı testler

denir. Bu tür testlerde düz ifadeli bir cümle hazırlanır. Sonra bu düz cümlenin içinden bir kelime

çıkarılır ve boĢluğu öğrencinin tamamlaması istenir. Yazılı yoklamalardan farkı cevabın en fazla bir

cümle olması, seçmeli testlerden farkı ise cevabın öğrenciye verilmeyip kendisinin yazmasıdır.

41

ÖZELLĠKLERĠ:

* Öğrencilerin KĠLĠT KAVRAMLARI, TANIMLARI, ĠFADELERĠ bilip bilmediklerini ölçme imkânı

verir.

* Yazılı yoklamaların alternatifi olan bir sınav türüdür.

* Özellikle ALT DÜZEY HEDEFLERĠN ölçülmesinde kullanılır.

* Bu tür testlerle bilme düzeyindeki kısmen de kavrama düzeyindeki davranıĢlar ölçülür.

* Kısa cevaplı bir test maddesi direk soru cümlesi olarak ya da eksik cümleli olarak sorulabilir.

* Daha çok ilköğretimin ilk sınıflarında kullanılır.

* Puanlanması kolaydır.

KISA CEVAP GEREKTĠREN TESTLER EN ĠYĠ HANGĠ NĠTELĠKLERĠ YOKLAR?

Bu tip sorular HATIRLAMA GÜCÜNÜ ölçen ve ġANS BAġARISINA da hemen hiç yer

vermeyen soru tipidir. Eğer yoklayacağınız konular arasında önemli terimler, tarihler, sayılar,

ibareler yoğun olarak yer alıyorsa ve bunların öğrenci tarafından bilinip bilinmediğini ölçmek önem

taĢıyorsa bu teknik kullanılır.

KISA CEVAPLI TESTLERĠN YARARLARI:

1) Cevaplar kısa olduğundan çok soru sorularak fazla bilgi yoklanabilir. Bu da sınavın kapsam

geçerliğini yükseltir.

2) Puanlama yazılı sınavlara göre daha objektiftir. Geçerlik ve güvenirlik yazılı yoklamalardan daha

yüksektir.

3) Cevaplamada Ģans faktörü yok denecek kadar azdır.

4) Ġmla, yazı güzelliği gibi yanlılık oluĢturacak etkenlerin puanlamaya katılması engellenir.

5) Birçok kritik davranıĢın ölçülmesinde kullanılabilir.

KISA CEVAPLI TESTLERĠN SINIRLILIKLARI:

1) Kısa cevap gerektiren maddeler ile yapılan bir yoklama ile öğrencilerin kendi düĢüncelerini

organize ederek tanıtmaları imkânı yoktur.

2) Bu tür testler ile hatırlama yeteneği ölçüldüğünden prensiplerin yeni durumlara uygulanması

sebep-sonuç iliĢkileri ve tanıma yeteneği gibi özellikler ölçülmez. Yani bu tür sınavlarda üst düzey

bilgileri ölçmek güçtür.

3) Bazı konularda bu tür test maddesi hazırlamak imkânsızdır.

4) Öğrencileri ezber yapmaya yöneltebilir.

5) Cevaplar kısa olup ayrıntı gerektirmediğinden öğrenciler yüksek not alabilirler.

KISA CEVAPLI TESTLERDE DĠKKAT EDĠLECEK NOKTALAR:

* BoĢluk doldurmalı türdeki sorularda boĢluklar mümkün olduğu kadar cümle sonuna bırakılmalıdır.

* BoĢluklar doğru cevabın sığacağı kadar olmalıdır.

* Her soruda mümkünse tek boĢluk olmalıdır.

* Sorudaki boĢluk bir yada iki kelimeyle cevaplanacak türde olmalıdır.

* Eğer boĢluğun birden çok kelime ile doğru cevaplanma ihtimali varsa bunların tümü doğru kabul

edilmelidir.

42

* Fazla uzun ifadeler kullanılmamalıdır.

* Sorular birbirine cevap verir nitelikte hazırlanmamalıdır.

* Sorular ayrıntıya değil konulardaki TEMEL NOKTALARA dayalı olmalıdır.

* Kitap ifadeleri aynen kullanılmamalıdır böyle bir hata öğrencileri ezber yapmaya yöneltir.

* Yorum sorusu sorulmamalıdır.

* Bir soruda birden fazla bilgi yoklanmamalıdır.

2003 KPSS: Okul öğrenmelerinin ölçülmesinde öğretmenler tamamlama veya boĢluk doldurma tipi

sorular hazırlarken genellikle kitaptaki bir ifadeyi aynen almakta bu ifadenin içinden bir sözcüğü

ya da sözcük grubunu çıkarmakta ve öğrenciden çıkarılan bu sözcüğü yada sözcük grubunu bulması

istenmektedir.

Bu tür soruları kullanmanın en temel dezavantajı aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Puanlamanın çok zaman alması,

B) Kesin bir yanıt bulmanın çok zor olması,

C) Kopya çekmeyi kolaylaĢtırması,

D) Öğrencileri ezbere yöneltmesi, *

E) Öğrenme farkını gösterme gücünün az olması,

2008 KPSS:

Bir sınav türünün özellikleri Ģunlardır;

Kısa sürede çok soru sorulmasına olanak tanır.

Puanlanması kolay ve nispeten nesneldir.

ġans baĢarısı yoktur.

Bu özellikleri taĢıyan sınav türü aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Doğru- yanlıĢ B) BoĢluk doldurma

C) Çoktan seçmeli D) Açık uçlu

E) Sözlü

3) DOĞRU-YANLIġ TÜRÜ SINAVLAR

Öğrencinin belli konulardaki yanlıĢ veya doğruları ayırt edebilme gücünü ölçmek amacıyla

bir kısmı doğru bir kısmı yanlıĢ önermelerden oluĢan testlerdir. Öğrenciden hangi cümlenin doğru

ya da yanlıĢ olduğunu bulması istenir.

ÖZELLĠKLERĠ:

* Doğru yanlıĢ testlerindeki maddeleri cevaplama iĢi hem kolaydır hem de çok az zaman alır. Bu

özelliklerden dolayı bir sınav süresi içinde diğer bütün tekniklere kıyasla daha fazla soru sorma

imkanı ortaya çıkar. Bu durum, bu tür testleri kapsam geçerliği en yüksek teknik haline getirir.

* Puanlanması kolay, çabuk ve objektiftir.

* Doğru yanlıĢ türü maddelerin geliĢtirilmesi kolaydır ve çok zaman almaz.

* Yalnızca iki seçenek olduğu için Ģansla puan elde etme ihtimali yüksektir. (% 50)

43

* Bir doğru yanlıĢ testi öğrencilerin yanlıĢ öğrendikleri yerleri ortaya çıkarmaya elveriĢli değildir.

* Kullanılacak ifade mutlak anlamda doğru yada yanlıĢ olmak zorundadır.

* Bu sınav türü eğitimin alt ve üst basamaklarında kullanılabilir.

* Cevaplanması çok zaman gerektirmediğinden çok geniĢ bir bilgi alanı yoklanabilir.

* Doğru YanlıĢ sınavları bilgi basamağını en iyi ölçer.

DOĞRU-YANLIġ TESTĠNĠN KULLANILACAĞI DURUMLAR

Prensiplerin ve genellemelerin iyi anlaĢılıp anlaĢılmadığının yoklanacağı durumlarda ve belli

bir nokta ile ilgili yalnız iki ihtimal veya seçme olduğu durumlarda doğru-yanlıĢ maddeleri

kullanılabilir.

DOĞRU-YANLIġ MADDELERĠNĠN HAZIRLANMASINDA DĠKKAT EDĠLECEK NOKTALAR

→ Basit yapıda ve sadece belleğe dayalı soru hazırlamak yerine, açıklama, karĢılaĢtırma,

yorumlama, genelleme ve uygulama gücünü ölçebilecek doğru-yanlıĢ maddeleri geliĢtirmelidir.

→ Cümlelerin yarısı doğru yarısı yanlıĢ olarak hazırlanmalıdır.

→ Ders kitabından kalıp halinde ifade cümleler alınarak madde ve cümle yazılmamalıdır. Bu durum

öğrenciyi ezbere teĢvik eder.

→ Direkt ifadeler kullanılmalı çok geniĢ anlamlı kelimelerden kaçınılmalıdır.

→ Önermelerin uzunlukları birbirine yakın olmalıdır.

→ Olumsuz ifadelerden kaçınılmalıdır.

→ Sorular kolay anlaĢılır bir Ģekilde ifade edilmelidir.

→ Sorular birden fazla ana fikir taĢımamalıdır.

→ Doğru ve yanlıĢ cümleler belli bir sistemle dizilmemelidir.

→ Düzeltme formülünün kullanılıp kullanılmayacağı açıkça belirtilmelidir.

→ Ölçme oranında yalnızca D-Y türü soru kullanılacaksa cümle sayısı 50‘den az olmamalıdır.

DOĞRU-YANLIġ SINAVLARININ YARARLI YÖNLERĠ:

* Hazırlanması ve puanlanması kolaydır, objektiftir.

* Kapsam geçerliği yüksek olan bir test türüdür.

* Öğrencilerin istenen cevabı vermesi kolaydır.

DOĞRU-YANLIġ TÜRÜ SINAVLARIN SINIRLI YÖNLERĠ:

→ Üst düzey bilgiler yoklanamaz.

→ Bilgi ve kavrama basamağındaki bilgileri ölçer.

44

4) ÇOKTAN SEÇMELĠ SINAVLAR

Bir soru kökü ve muhtemel cevaplardan oluĢan sınav tipidir. Bu sınav tipinde öğrenci

verilen açıklama ve soru köküne göre en uygun veya doğru cevabı seçer. Çoktan seçmeli testler

madde kökü, seçenekler (cevap Ģıkları), anahtarlanmıĢ cevap (doğru cevap) ve çeldiriciler olmak

üzere madde formunu oluĢturan 4 öğeden oluĢmaktadır.

AĢağıda bir çoktan seçmeli test maddesinin yapısı vardır:

ÖRNEK: ―Hele sinemaya gitte göreyim seni‖ cümlesindeki ―göreyim seni‖} MADDE KÖKÜ sözü bu

cümleye nasıl bir anlam katmaktadır?

A) Korkutma

B) Yönlendirme

C) Yüreklendirme

D) Özendirme

E) Paylama

HANGĠ DURUMLARDA ÇOKTAN SEÇMELĠ TESTLER ÜSTÜNDÜR?

1) Bilgi, kavrama, uygulama ve analiz düzeyindeki davranıĢlarla, değerlendirme düzeyindeki

davranıĢların bazılarının ölçülmesi gerektiği zaman bu tür testlerden yararlanılır. Değerlendirme

ve özellikle sentez düzeyindeki davranıĢları ölçmede yetersizdir.

2) Bu sınav geniĢ bir öğrenme alanı kapsayacaksa, çok sayıda soru kullanılması gerekiyorsa içeriği

iyi örnekleyebilme özelliğini taĢıdığı için bu tür testler tercih edilmelidir.

3) Yapılan sınavın sonuçlarına dayalı olarak öğrenci hakkında çok önemli kararlar verilecekse ve bu

yüzden sınavın yüksek bir puanlama güvenirliğine sahip olması isteniyorsa çoktan seçmeli test

tercih edilmelidir. (Örn: ÖSS)

ÇOKTAN SEÇMELĠ SINAVLARIN ÖZELLĠKLERĠ:

* Seçmeli testlerde cevap verilenler arasından seçilir.

* Çoktan seçmeli testler eğitimde en çok kullanılan testlerdir. Bunun sebebi objektif puanlama

yapabilmesi, çok sayıda sorunun tek oturumda kalabalık gruplara uygulanması, Ģans baĢarısına

daha az yer vermesi ve benzeri olabilir.

* Çoktan seçmeli testler hatırlama esasına dayalı testlerdir.

* Katılımın çok olduğu, ülke genelinde seçme amaçlı olarak yapılan sınavlarda çoktan seçmeli

testler kullanılır. KPSS, ÖSS gibi. Dereceleme yapılacaksa da bu sınav türü kullanılır.

* Bu tür sınavlarda en basit bilgi düzeyindeki bir tanımlamadan en karmaĢık uygulamaya kadar

HER TÜRLÜ YETENEĞĠ ölçmek mümkündür.

* Her kademe ve düzeyde kolayca uygulanabilir.

* Uygulama ve puanlama kolay, değerlendirme objektiftir.

* Çok sayıda soru sorulması mümkündür. Böylece güvenirlik ve kapsam geçerliği yükselir.

* Üzerinde iĢaretleme yapılmadığı zaman tekrar tekrar kullanılabilir.

DOĞRU CEVAP

ÇELDĠRĠCĠLER

ġıkların bütünü de

SEÇENEKLERĠ

oluĢturur.

45

* Cevaplaması kısa süre alır.

* ġans baĢarısı vardır, seçenek sayısı artırıldıkça Ģans baĢarısı azalır.

ÇOKTAN SEÇMELĠ TESTLERDE DĠKKAT EDĠLECEK NOKTALAR:

→ Bu tür sorularda kök cümle mümkün olduğu kadar soru cümlesi olmalıdır.

→ Kök belirsizlik taĢımamalı, açık ve öz olmalıdır.

→ Madde kökünde mümkün olduğunca olumsuz ifadelere yer verilmemelidir. Eğer olumsuz kök

yazılmak zorunda kalınırsa olumsuz ifadenin altı çizilmeli ya da koyu yazılmalıdır.

→ Muhtemel cevapların hepsi kısmen doğru ise en doğru cevabın seçilmesi gerektiği sorunun kök

kısmında belirtilmelidir.

→ Muhtemel cevapların hepsi birbirine yakın uzunlukta olmalıdır.

→ Muhtemel cevapların tümü dilbilgisi yönünden kök cümleye uymalıdır.

→ Doğru cevap ipucu verir nitelikte olmamalıdır.

→ Muhtemel cevaplar belirli bir düzende yazılmalıdır.

A) ------------------- KÖK

a) A)---------------- KÖK

b) a) b) c)

c) Cevap Ģıkları d) e)

d)

e)

→ Doğru cevap herhangi bir düzende yerleĢtirilmemelidir. (a.a.a.a.a. gibi)

→ Her sorudaki seçenek sayısı aynı olmalıdır.

→ Sayısal seçenek kullanılacaksa sıralı konmalıdır.

→ Yukarıdakilerden HEPSĠ ya da yukarıdakilerden HĠÇBĠRĠ seçeneği çok fazla kullanılmamalıdır.

→ Seçenekler birbirinin anlamını içermemeli, seçeneklerin biri diğeriyle eĢ anlamlı olmamalıdır.

→ Gereksiz kelime tekrarlarından kaçınılmalıdır.

→ Az bilinen kelimelere yer verilmemelidir.

→ Sorular güçlük derecesine göre hazırlanmalıdır.

→ Tesadüfü cevapları önlemek için DÜZELTME FORMÜLÜ uygulanmalıdır.

→ Testin mutlaka bir yönergesi olmalıdır.

Muhtemel cevaplar bunlardan biri Ģeklinde hazırlanmalıdır.

46

→ Testin tekrar tekrar kullanılabilmesi için mutlaka bir cevap kâğıdı hazırlanmalıdır.

→ Öğrencilerin sıklıkla düĢtükleri hataların çeldirici olarak kullanılması öğretmene yanlıĢ

öğrenmeleri belirlemede yardımcı olur. Bu yüzden sıklıkla düĢülen hatalara çeldiricilerde yer

verilmelidir.

→ Soru kâğıtları a-b-c gibi gruplara ayrılarak öğrencilerin kopya çekmesi engellenmelidir.

ÇOKTAN SEÇMELĠ MADDE ÇEġĠTLERĠ

1) MADDE KÖKÜ SORU KĠPĠNDE OLANLAR: Adından da anlaĢıldığı gibi bu tür sorularda

madde kökü bir soru cümlesidir. Ġkiye ayrılır:

a) Olumlu soru kipindeki maddeler: AĢağıdakilerden hangisidir? Hangisi söylenebilir? Hangisi

doğrudur? Gibi olumlu soru kipleriyle cümle tamamlanır.

b) Olumsuz soru kipindeki maddeler: AĢağıdakilerden hangisi değildir? Hangisi söylenemez?

Hangisi yer almamalıdır? Gibi olumsuz soru kipleri ile cümle tamamlanır.

2) MADDE KÖKÜ EKSĠK CÜMLE OLANLAR: Belli bir maddenin bir kısmı madde kökünü, ikinci

kısımda seçenekleri oluĢturmaktadır.

ÖRNEK:

Genel anlamda geçerlik, bir testin;

A) Hatalardan arınıklık derecesidir.

B) Okuduğunu anlayabilme derecesidir.

C) KullanılıĢ amacına hizmet etmesidir.

D) Kullanımının kolay olması demektir.

E) Tutarlı ve kararlı sonuçlar vermesidir.

3) TEK BĠR DOĞRU CEVAP ĠSTEYENLER: Seçeneklerden yalnızca bir tanesi kesin doğru

cevaptır. Çeldiriciler kesinlikle yanlıĢtır.

ÖRNEK:

AĢağıdakilerden hangisi ölçme araçlarında bulunması gereken en önemli niteliktir?

A) Güvenirlik B) Geçerlik C) KullanıĢlılık D) Kararlılık E) Duyarlılık

4) EN DOĞRU CEVABI ĠSTEYENLER: Seçeneklerin hepsi kısmen doğru ama biri diğerlerine

oranla daha doğrudur.

ÖRNEK:

AĢağıdakilerden hangisi güvenirlikle ilgili verilenlerden en doğrusudur?

A) Hatalardan arınıklık derecesidir.

B) Ölçme araçlarının duyarlı ölçümler yapmasıdır.

C) Ölçme aracının tutarlılığıdır.

D) Ölçme araçlarının kararlılığıdır.

E) Ölçme aracının hassas ölçümler yapmasıdır.

47

5) ORTAK KÖKLÜ MADDELER: Bir paragraf, bir tablo, bir grafik verilir ve verilen bu materyal

üzerinden maddeler hazırlanır. KiĢinin öğrendiklerini hatırlama ve tanıma gücünün ötesinde, üst

düzeydeki zihinsel yetenekleri ve becerileri ölçmeye daha elveriĢlidir.

ÖRNEK:

Yukarıdaki tabloda 5 derse ait aritmetik ortalama ve soru sayıları verilmiĢtir. 1., 2.

ve 3. sorular bu tabloya göre cevaplanacaktır.

2008 KPSS: Bir ölçme uzmanı Fen ve Teknoloji dersi için hazırlanan baĢarı testini incelemiĢ ve

ortak köke dayalı soruların 5 – 6 civarında olduğunu saptamıĢtır. Bu durumu eleĢtiren uzman, bir

köke dayalı olarak sorulabilecek soru sayısının üçü geçmemesini önermiĢtir.

Ölçme uzmanının bu eleĢtirisinin en önemli gerekçesi aĢağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Öğrencilere aynı kökle ilgili çok sayıda soru sormak motivasyonu düĢürür.

B) Sorular tek bir test yaprağına sığmayacağı için test düzeni bozulabilir.

C) Benzer davranıĢı ölçen soru sayısının artması güvenirliği düĢürür.

D) Soruların birbirinden bağımsız cevaplanabilme kuralı bozulabilir.

E) Okuduğunu anlama değiĢkeninin etkisi artarak geçerliği düĢürür.

6) ORTAK SEÇENEKLĠ MADDELER: Birkaç maddenin seçenekleri aynı olduğu zaman seçenekleri

her madde sonunda tekrarlamak yerine maddelerin ortak seçenekleri baĢa yazılır. Madde

köklerinin altına bir daha tekrarlanmaz. Teste ekonomiklik sağlar.

ÖRNEK:

A) Güvenirlik B) Geçerlik C) KullanıĢlılık

1) Hangisi ölçme araçlarında bulunması gereken en önemli niteliktir? ( )

2) Hangisi ölçme araçlarının kullanımının kolay olması demektir? ( )

3) Hangisi ölçme araçlarının hatalardan arınıklık derecesidir? ( )

ÇOKTAN SEÇMELĠ SINAVLARIN YARARLI YÖNLERĠ:

* Değerlendirilmesi en objektif sınav türüdür.

* Cevaplama ve puanlama süresi kısadır.

* Her türlü bilgi ölçülebilir.

Dersler X K

Fizik 60 110

Kimya 68 130

Biyoloji 36 80

Tarih 52 120

Matematik 52 100

48

* Çok sorudan oluĢtuğu için kapsamı geniĢ, geçerliği ve güvenirliği en yüksek sınav türüdür.

* Bu sınav türünde elde edilen verilerle birçok istatistikî iĢlem yapılabilir.

* Tüm öğretim kademelerinde kullanılabilir.

* YanlıĢ öğrenmelerin belirlenmesinde iyi bir tekniktir.

ÇOKTAN SEÇMELĠ SINAVLARIN SINIRLI YÖNLERĠ:

→ Hazırlanması zordur ve uzun zaman alır.

→ Soruların güçlük derecesini ayarlamak uzmanlık gerektirir.

→ Soruların farklı gruplar halinde hazırlanmaması durumunda kopya çekilmesi ihtimali vardır.

→ Azda olsa Ģans faktörü vardır.

2006 KPSS: Çoktan seçmeli bir test maddesini cevaplayan bir kiĢinin çeldiricileri eleyerek

doğru cevaba ulaĢmasında, aĢağıdakilerden hangisi belirleyici olmalıdır?

A) Ġfadelerin, kök ifadesiyle tutarlılığı

B) Seçeneklerin soyutluk-somutluk derecesi

C) Yoklanan davranıĢın öğrenilmiĢ olması

D) Seçeneklerin birbirini içerip içermemesi

E) Ġfadelerin kısalık ve uzunluğu

2006 KPSS: Test maddesinde, ders kitabından aynen alınan ifadelerin kullanılması eğitimsel

doğurguları açısından nasıl bir etki yaratır?

A) Maddeyle yoklanan davranıĢ hatırlama düzeyinde kalır.

B) Kitabı okumamıĢ öğrenci maddeyi kesinlikle cevaplayamaz.

C) Maddenin anahtarlanması kolaylaĢır.

D) Maddenin okunup anlaĢılması zorlaĢır.

E) Maddede gereksiz ipuçları bulunmaz.

2007 KPSS: Çoktan seçmeli bir testteki sorularda, çeldiricilerin doğru cevaba anlamca

yaklaĢtırılması bu testin hangi özelliğini doğrudan etkiler?

A) Güvenirliğini B) Geçerliğini C) Güçlüğünü

D) KullanıĢlılığını E) Objektifliğini

2007 KPSS: Sosyal bilgiler sınavında sorulan bir soru Ģöyledir:

Türkiye‟nin pek çok sınır komĢusu vardır. En uzun sınırı paylaĢtığımız sınır komĢumuz aĢağıdakilerden hangisidir? A) Bulgaristan‘la sınırımız en uzundur. B) Irak‘la sınırımız en uzundur. C) Ġran‘la sınırımız en uzundur. D) Suriye‘yle sınırımız en uzundur. E) Yunanistan‘la sınırımız en uzundur. Yukarıdaki sorunun kusurları arasında aĢağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Kökte yazım hatasının olması

B) Kökte gereksiz sözcük kullanılması

C) Kök ile seçenekler arasında ifade uyumsuzluğu olması

D) Seçeneklerde aynı sözcüklerin tekrarlanması

E) Seçeneklerin uygun olmayan bir sırada verilmesi

49

2009 KPSS SORU: Bu yıl yükseköğretim programına alınan 120 öğrenci, çoktan seçmeli bir yabancı dil

testine alınacaktır. Bu testten en yüksek puanı alan 40 öğrenci öğrenimlerine birinci sınıftan baĢlayacak;

diğer 80 öğrenci ise hazırlık sınıflarında bir yıl yabancı dil eğitimi alacaklardır.

Bu süreçte, ölçme değerlendirme ilkelerine aykırı olan durum aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Puanlamada objektifliğin sağlanamaması

B) Ölçme aracı olarak çoktan seçmeli testin kullanılması

C) Testin puanlanmasında Ģans baĢarısından arıtma yöntemi uygulanmaması

D) Birinci sınıfa seçilen öğrenci sayısının az olması

E) Ölçüt dayanaklı ölçme yapılması gerekirken norm dayanaklı ölçme yapılması

5) EġLEġTĠRMELĠ TESTLER

Bu tür sınavlarda iki bölümde verilen bilgiler, kelimeler, numaralar, semboller eĢleĢtirilir.

Öğrencilerin bilgiler, nesneler, olaylar hakkında iliĢki kurma güçleri ölçülür.

ÖZELLĠKLERĠ:

1) Bu tür testlerde maddeler iki sütun halinde sıralanır. Sol taraftaki sütuna ifadeler sağ

taraftaki sütuna cevaplar denir. Öğrencilerden ifadelerin cevaplarını bulmaları istenir.

2) Öğrencilerin değiĢik özelliklerini ölçme imkânı verir.

3) Puanlanması objektiftir,

4) Doğru cevabı vermede Ģans faktörü diğer test türlerine göre azalmıĢtır.

ELEġTĠRMELĠ TESTLER HAZIRLANIRKEN DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKENLER

→ EĢleĢtirmeli testlerin düzenleniĢ biçimi Ģöyle olmalıdır:

ÖRNEK:

Öncüllerde roman adları, seçeneklerde ise yazarların adları verilmiĢtir. Romanların kimler

tarafından yazıldığını belirledikten sonra, o yazarın önündeki harfi ilgili romanın solundaki

parantez içine yazınız.

ÖNCÜLLER SEÇENEKLER

( ) Sofi‘nin Dünyası A) Balzac

( ) Yaban B) Dostyevski

( ) Bir AĢk Hikâyesi C) Halide Edip Adıvar

( ) SavaĢ ve BarıĢ D) J. Gaarder

( ) Suç ve Ceza E) Tolstoy

F) Yakup Kadri

G) YaĢar Kemal

H) Zola

→ Bu tür sorularda kavram tanımlarla; olaylar kiĢilerle; sebepler sonuçlarla eĢleĢtirilir.

→ Uzun cümleler ifadelerin altında, kısa cümleler cevapların altında toplanmalıdır.

→ Ġfadelerin altında toplanacak cümle sayısı 6‘dan az 15‘den fazla olmamalıdır.

→ Cevaplar sütundaki madde sayısı ifadeler sütunundaki madde sayısından iki ya da üç madde

fazla olmalıdır.

50

→ Her eleĢtirmeli soru grubu mümkün olduğu kadar aynı konuda olmalıdır.

→ Ġfadelerin yanına boĢ parantez; cevapların yanına harf konmalıdır.

→ Testin baĢına açıklama konmalıdır.

→ Bir eĢleĢtirme takımını oluĢturan maddelerin hepsi aynı sayfada bulunmalıdır.

→ Ġfadelerin ve cevapların açık, anlaĢılır ve kesin bilgiyi yoklayıcı özellikte olması gerekir.

EġLEġTĠRME SINAVLARININ YARARLI YÖNLERĠ:

1) Ölçme ve puanlama iĢlemi kolaydır, objektiftir. Bu yüzden geçerliği ve güvenirliği yüksektir.

2) Puanlama fazla zaman almaz.

3) Seçenek sayısı (cevaplar) fazla olduğundan Ģans faktörü azdır.

4) Öğrencilerin BĠLGĠ, KAVRAMA, UYGULAMA VE ANALĠZ DÜZEYĠNDEKĠ davranıĢlarını ölçer.

EġLEġTĠRMELĠ SINAVLARIN SINIRLI YÖNLERĠ:

1) Deneyimsiz kiĢiler için soruların hazırlanması zordur ve zaman alır,

2) Bu testi her konuya uyarlamak mümkün değildir.

3) Soruların güçlük düzeyini belirlemek zordur.

6) SÖZLÜ SINAVLAR

Soruların genellikle sözlü sorulduğu ve cevaplarında sözlü verildiği sınav çeĢidine sözlü

yoklama denir. Eğitimde kullanılan ilk sınav türüdür.

Sözlü Yoklamanın Kullanılacağı Durumlar: Anadili ve yabancı dil konuĢma gücü gibi özellikler

ancak sözlü yoklama yolu ile ölçülebilir. Yani kelimeleri doğru telaffuz ederek, cümle içinde kurala

uygun Ģekilde yerine koyarak gereken hızda ve akıcılıkta, mantıksal, etkili konuĢma gücü ancak

sözlü yoklamalar ile ölçülebilir.

SÖZLÜ YOKLAMALARIN ÖZELLĠKLERĠ:

1) Sözlü sınavların diğer sınav türlerine üstünlüğü sözlü performansın vurgulandığı davranıĢların

baĢka bir teknikle ölçülememesidir. Bu yüzden Ġngilizce ve Türkçe gibi sözlü ifade becerisini

ölçmeyi ve geliĢtirmeyi amaçlayan derslerde kullanılabilir.

2) GeliĢtirilmesi çok uzun zaman isteyen bir yoklamadır. Bunun nedeni her bir öğrenciye ayrı

zaman ayrılması zorunluluğudur.

3) Her öğrenciye farklı sorular sorulması gerekmektedir.

4) Her sorunun güçlük düzeyi farklı olabilir.

5) Sorular üzerinde yeterince düĢünme imkânı verilmeyebilir.

6) Sözlü yoklama öğrencinin vereceği cevabı tasarlama, düzenleme ve değiĢtirme imkanını da

sınırlar.

7) Öğrencilerin kiĢilik özellikleri verilecek puanı etkiler.

8) Sözlü ifade yeteneği, etkili konuĢabilme gibi özellikler öğretmeni etkiler.

9) Puanlara çok miktarda hata karıĢtığı için GÜVENĠRLĠK ve GEÇERLĠĞĠN en düĢük olduğu sınav

türüdür.

10) Puanlama objektifliği en düĢük tekniktir.

51

SÖZLÜ SINAVLARIN UYGULANMASINDA DĠKKAT EDĠLECEK NOKTALAR:

→ Sözlü sınavlar mevzuat gereği öğretmenler tarafından kullanılmak zorundadır. Bunun için bu

sınavların kendi niteliklerinin elverdiği ölçüde geçerli ve güvenilir olması sağlanmalıdır.

→ Önce sınav planı hazırlanmalıdır.

→ Sorular sınavdan önce hazırlanmalı. Sınav esnasında akla gelen sorular öğrencilere

yöneltilmemelidir.

→ Her öğrenciye aynı soru sorulmamalıdır.

→ Sözlü sınava katılacak öğrenci sayısı birden fazla ise aynı düzeyde sorular hazırlanmalıdır.

→ Sınav yapacak öğretmenin sınava girecek öğrenci ile aynı ortamda olması gerekir.

→ Sınavda sorulacak soruların cevapları önceden listelenmeli, muhtemel tüm cevaplar çıkartılarak

kaç puan verileceği önceden tespit edilmelidir.

→ Öğrencilere kitaptaki ifadeleri ezbere söyleyeceği türden sorular sorulmamalıdır.

→ Daha çok ANALĠZ-SENTEZ-DEĞERLENDĠRME basamağında sorular sorulmalıdır.

SÖZLÜ YOKLAMALARIN YARARLI YÖNLERĠ:

→ Öğrencilerin kısa sürede cevap vermelerini gerektirdiğinden hazır cevaplılığı ve yaratıcılığı ön

plana çıkarır.

→ Öğretmen deneyimli ise soru hazırlamada ve puanlamada fazla zaman harcamaz.

→ Küçük yaĢtaki çocukların yazı yazma becerileri tam olarak geliĢmediğinden sözlü sınavlar

yapmak daha uygundur.

→ Öğrencilerin bilgi ve kavram yanlıĢlığının anında belirlenme imkânının olduğu tek sınavdır.

NOT: Ölçme araçlarının geçerlik ve güvenirlik açısından en yüksekten en düĢüğe doğru

sıralanması Ģu Ģekildedir:

→ ÇOKTAN SEÇMELĠ TESTLER → EġLEġTĠRMELĠ TESTLER→ BOġLUK DOLDURMA (Kısa

cevaplı) testleri→ DOĞRU-YANLIġ TESTLERĠ → YAZILI SINAVLAR → SÖZLÜ SINAVLAR

7) ÖDEV VE PROJELER

Bir konu hakkında derinlemesine inceleme yapılması amacıyla verilen soru veya sorulara

ödev ya da proje adı verilir. Ödev ve projeler bireysel olabileceği gibi birden çok öğrencinin

birlikte yapabileceği çalıĢmalar Ģeklinde de olabilir.

Bir ölçme yöntemi olmayan ödev ve projeler geleneksel olarak ilk ve orta öğretimde

kullanılmaktadır. Bu nedenle bu tür çalıĢmaların puanlanmasında da bazı niteliklere dikkat edilmesi

gerekir.

Ödev ve projelerle öğrencilerin birçok çalıĢma yapması, üst düzeyde beceriler göstermesi

beklenir. Bu becerilerin geliĢtirilmesi ve ölçülüp değerlendirilmesi ders saatlerinde mümkün

olmamaktadır. Çünkü öğrenci bu tür çalıĢmaları daha çok sınıf dıĢında yapar ve okul dıĢındaki

birçok kaynaktan yararlanır. Öğrencilerin birçok becerisinin geliĢtirilmesi açısından ödev ve

projeler hem yararlı hem de gereklidir.

Ödev ve projelerin öğrencilerin kendileri tarafından yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesi

zordur. Bu nedenle ödev ve projelerin geçerliliği düĢüktür. Ödev ve projelerin puanlanmasında

öğretmenin takdir hakkı diğer ölçme araçlarına göre daha fazladır. Bu durum ödevlerin

52

puanlanmasında güvenirliğin düĢmesine neden olur. Bu nedenle ödev ve projeler bir ölçme aracı

olarak kullanılmaktan çok bir öğrenme aracı olarak kullanılmalıdır.

Ödev ve projelerin verilmesinde dikkat edilecek noktalar:

1) Her öğrenciye veya her gruba farklı ödevler verilmelidir.

2) Sorular veya konular öğrencilerin kendi baĢlarına yapabilecekleri tarzda olmalıdır.

3) Ödev ve projelerin içeriği çok iyi saptanmalı ve sınırları çok iyi çizilmelidir.

4) Ödev ve projelerin nasıl puanlanacağına iliĢkin bir puanlama anahtarı hazırlanmalı ve bu anahtar

öğrencilere de verilmelidir.

PORTFOLYO (öğrenci geliĢim dosyaları – öğrenci etkinlik dosyaları) DEĞERLENDĠRMESĠ

GELENEKSEL DEĞERLENDĠRME PORTFOLYO DEĞERLENDĠRME

Öğrencinin yeteneği tek bir zamanda ölçülür Öğrencinin yeteneği süreç içinde ölçülür

Öğrenci ölçütlerden habersizdir Öğrenci ölçütlerden haberdardır ve

değerlendirmeye öğrencide katılır

Öğrencilerin grup içinde bir grup tayin eder Öğrencini bireysel değerlendirmesi söz

konusudur

Öğrencinin dil yeteneğinin ranjını yakalamaz Dil öğrenme performansını çoğu yönüyle

yakalar

Öğrenciye çok fazla sorumluluk vermez Öğrenciye sorumluluk verir ve sorumluluk

almaya öğreti

Amaç çoğu zaman sadece değerlendirmedir Amaç öğrenmeyi ve değerlendirmeyi

birleĢtirmektir.

Öğrencinin öğrenme sürecindeki performansının ve baĢarısının kaydedildiği, öğrencinin yıl

içerisinde yaptığı tüm ödev ve çalıĢmalarının örneklerinin (ürünlerin) bulunduğu ve böylece

geliĢiminin izlendiği değerlendirme biçimidir. Portfolyonun en önemli iĢlevi; öğrencinin öğretme-

öğrenme sürecindeki geliĢimini takip etmek ve öğrencinin çalıĢma örneklerini görmektir.

Öğrencinin öğrenme düzeyini ve geliĢimini içeren her Ģey öğrenci geliĢim dosyasında yer

alabilir. Öğrenci geliĢim dosyasında öğrencinin öğrenme düzeyi ve geliĢimi ile ilgili mümkün olduğu

kadar farklı türden belgelerin olması arzulanır. Öğrenci geliĢim dosyasında aĢağıdaki etkinliklerin

yer alması uygun görülmektedir:

1) Öğretmen, öğrenci, öğretmen ve öğrenci veya aileler tarafından seçilen bazı çalıĢmalar

Ģunlardır:

►Öğrencinin yazma becerisindeki geliĢimini yansıtan yazılı ödevler (yazdığı hikâyeler, kitap

raporları, araĢtırma raporları, günlük tutma vb…)

►KarmaĢık matematik hesaplamalarını içeren problem çözme becerilerini yansıtan çalıĢma

örnekleri,

53

►Öğrencinin ürettiği sanatsal iĢler,

►Öğrenci tarafından yapılan bazı iĢlerin fotoğrafları,

►Öğrenci tarafından okunan kitapların listesi,

2) Öğrencinin yaptığı çeĢitli çalıĢma örneklerine yönelik olarak yapılan eleĢtirilerin yer aldığı

yazılar,

3) Öğrencinin ilerleyiĢine yönelik olarak öğrenci ve öğretmen iĢbirliği ile hazırlanan geliĢim

raporları,

4) Öğretmenin gözlemlerine dayalı olarak tuttuğu notlar,

5) Aile öğretmen görüĢmeleri sonucunda tutulan notlar,

Eğitim – Öğretim Sürecinde Portfolyoların Kullanılma Amacı ve Temel Ġlkeleri ise Ģunlardır:

►Öğrencilerin geliĢim sürecini izlemek,

►Öğrencileri ilgi alanları ve yetenekleri açısından tanımak ve öğrencilerin etkinlikte bulunmalarını

sağlamak,

►Öğrencide öğrenme sorumluluğunu ve öz disiplinini geliĢtirmek,

►Öğrencinin öğretim programı dıĢındaki faaliyetlerini de kapsayan çok yönlü geliĢimi hakkında

bilgi vermek,

►Öğrencilerin ilgi alanlarını ve yeteneklerini belirleme, geliĢtirme

►Öğrencinin öğrenme sürecindeki performansını izleme,

►Gelecek eğitim kurumlarındaki öğretmenlerine öğrenciyi tanıtmak,

►Öğrencinin yaratıcı özelliklerini ve üst düzey zihinsel becerilerini geliĢtirir,

►Klasik ölçme araçları dıĢında ölçme sürecine yenilik getirmek,

►Değerlendirme sürecine öğrenci, öğretmen, aile ve arkadaĢ grubu da katılır.

►Öğrencilerin biliĢsel, psikomotor ve duyuĢsal davranıĢlarının birlikte geliĢmesini sağlar.

Öğretimi öğrenci merkezli duruma getirir.

►Öğrencide sorumluluk duygusu geliĢtirir.

Portfolyo değerlendirme sürecinde öğrenciden beklenilen etkinlikler ise Ģöyle sıralanabilir:

►Ġlgi ve yeteneklerine uygun görev ve sorumluluklar alma,

►Ġlgi ve yeteneklerine uygun ürün ve performans örnekleri ortaya koyma,

►Üst düzey zihinsel becerileri geliĢtirebilme,

►GeliĢime, iĢbirliğine ve iletiĢime açık olma,

►Süreç içerisinde geliĢimlerini yansıtacak günlükler oluĢturma,

►Öğretim düzeyine ve ders uygulamalarına iliĢkin beklentilerine iliĢkin beklentilerini ortaya

koyan değerlendirme raporları hazırlama,

►Bireysel değerlendirme (öz değerlendirme) raporları hazırlama,

54

ÖZ DEĞERLENDĠRME: Belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine öz

değerlendirme denilmektedir.

ÖĞRENCĠ ÖZ–DEĞERLENDĠRME FORMU

Etkinlik Adı : Tarih

Sınıf : …./…./…….

Cinsiyet :

Dolduracağınız bu formun amacı; sınıfta uygulanan etkinliğe iliĢkin duygu ve

düĢüncelerinizi anlamaktır. Bu formun derslerdeki baĢarınız ya da sınıf geçme durumunuz ile

herhangi bir ilgisi yoktur. Forma isminizi yazmak zorunda değilsiniz. Sizden, duygu ve

düĢüncelerinizi samimi olarak bu forma yansıtmanız beklenmektedir. AĢağıdaki listede

okuduğunuz her bir ifadeye katılıyorsanız “Evet” seçeneğinin altına, kısmen katılıyorsanız

“Kısmen” seçeneğinin altına, katılmıyorsanız “Hayır” seçeneğinin altına (X) iĢareti koyunuz.

TeĢekkürler

Evet Kısmen Hayır

1 Etkinliğin amacını anladım.

2 Etkinlik yaĢanırken arkadaĢlarımın söz hakkına saygılı

davrandım.

3 Etkinlik yaĢanırken arkadaĢlarımın duygu ve

düĢüncelerine saygılı davrandım.

4 Etkinlik sürecine, duygu ve düĢüncelerimi belirterek

katkıda bulundum.

5 Etkinlik sürecine, günlük hayatımdan örnekler vererek

katkıda bulundum.

6 Etkinlik sonunda yapılan tartıĢmalara katkıda

bulundum.

7 Etkinlikte iĢlediklerimizin hayatımızdaki yerini

anladım.

8 Etkinlikte öğrendiklerimi günlük hayatımda kullanmayı

düĢünüyorum.

9 Benzer etkinlikler yaĢamak isterim.

2008 KPSS:

Öğrencilerin belli bir konuda kendileriyle ilgili bilgi, beceri, tutum ve davranıĢlarını

yorumlamalarına ………………; araç-gereç kullanma, deney yapma, ya da proje hazırlama vb.

becerilerinin puanlama kriteri kullanılarak değerlendirilmesi sürecine…………………. denir.

Bu parçadaki boĢluklara, aĢağıdakilerin hangisindeki sözcükler sırasıyla getirilmelidir?

A) öz değerlendirme – rubrik(puanlama yönergesi)

B) performans değerlendirme – grid

C) öz değerlendirme - performans değerlendirme

D) portfolyo( öğrenci ürün dosyası) – dallanmıĢ ağaç

E) performans değerlendirme – akran değerlendirme

55

►Öğrencilerin arkadaĢlarının geliĢimi ve onlarla ilgili duygu ve düĢüncelerini yansıttığı akran

değerlendirme formlarını doldurma,

Portfolyo da genel olarak Ģu incelemeler yapılır:

Öğrenci ne öğrendi? Öğrenme sürecinde izlediği yollar nasıl idi? Yeteneklerini kullanabildi mi?

Nasıl düĢündü? Hangi soruları sordu? Bilgiyi ne Ģekilde yapılandırdı? ĠĢbirlikçi çalıĢabildi mi?

ĠletiĢim becerilerini kullanabildi mi? KarĢılaĢtığı güçlüklere karĢı ne yaptı?

NOT: Portfolyo değerlendirmede öğrenci ne biliyor sorusuna cevap aranır. Diğer ölçme

araçlarının sorduğu hangi öğrenci daha çok biliyor sorusu portfolyoda kullanılmaz. Yani

portfolyoda öğrenciler arasında rekabet söz konusu değildir.

Portfolyonun Sınırlılıkları:

☻Kalabalık grup ve sınıflarda uygulanması güçtür.

☻Öğrenciler yardımlaĢma bahanesi ile birbirlerinin çalıĢmalarını kopya edebilirler.

☻Puanlandırılması ve değerlendirilmesi güçtür.

☻Öğretmenlere ek yük getirir.

☻Öğrencilerin her performansına uygun çalıĢma örneği bulmak çok güçtür.

☻Portfolyolara konulacak her bir çalıĢma için ölçüt geliĢtirilmesi ve bu ölçütlere göre

değerlendirme yapılması zaman alıcıdır.

2009 KPSS SORUSU. Fen ve teknoloji öğretmeni, öğrencilerin sınıf içi baĢarılarını yazılı ve

sözlü yoklamalarla değerlendirmekte, öğrencilerin, hazırladıkları ürün dosyalarıyla

değerlendirilmesine ise daha az yer vermektedir.

Bu öğretmen aĢağıdakilerden hangisine daha çok önem vermektedir?

A) Öğrencinin kendi öğrenmeleriyle ilgili güçlü ve zayıf yönlerini analiz etmesini sağlamaya

B) Öğrencilerin bireysel geliĢim aĢamalarını izlemeye

C) Öğrencileri baĢarılarına göre sıralamaya

D) Öğrencide sorumluluk bilincini geliĢtirmeye

E) Öğrencilere günlük hayata dair beceriler kazandırmaya

2009 KPSS SORUSU Mehmet Öğretmen hazırladığı bir Türkçe sorusunda bir sözcüğün cümlede

hangi anlamda kullanıldığını sormuĢtur.

Mehmet Öğretmen, bu sorusuyla aĢağıdaki süreçlerden hangisini ölçmek istemektedir?

A) Metin içerisinde açıkça verilmiĢ bilgiden doğrudan çıkarım yapma

B) Metinde kullanılan cümle yapısını irdeleme

C) Bilgi ve fikirleri yorumlama ve birleĢtirme

D) Metnin kapsamını ve dilini gözden geçirme ve değerlendirme

E) ĠliĢki kurma ve karar verip çözümleyebilme

56

AKRAN DEĞERLENDĠRME FORMU

Değerlendiren öğrencinin;

Grup no su: 1. ArkadaĢının Adı Soyadı:

Adı Soyadı: 2. ArkadaĢının Adı Soyadı:

Sınıfı :ArkadaĢlarını ve kendini değerlendirirken derecelendirme ölçeğindeki ifadeleri kullanınız.

Çok iyi: 4 Ġyi: 3 Orta: 2 Zayıf: 1

ÖRNEK: Öğrencinin kendi çalıĢmalarının değerlendirilmesine katılmasını, her bir öğrencinin kendi

ilerleyiĢini izlemesini ve öğretmenlerin bireysel olarak öğrencilerinin geliĢimlerini takip etme

olanağı sağlar. Yukarıda açıklaması verilen değerlendirme türü aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Portfolyo *

B) Gözlem

C) Beceri Testi

D) Norma dayalı değerlendirme

E) Hedefe dayalı değerlendirme

1. Grubumuzdaki Öğrenciler

Ben

1. A

rkad

aĢım

2. A

rkad

aĢım

Ben

1. A

rkad

aĢım

2. A

rkad

aĢım

Ben

1. A

rkad

aĢım

2. A

rkad

aĢım

Ben

1. A

rkad

aĢım

2. A

rkad

aĢım

Etkinliğe katılımda gönüllüdür.

Görevini zamanında yerine getirir.

Farklı kaynaklardan bilgi toplayıp

sunar.

Grup arkadaĢlarının görüĢlerine

saygılıdır.

ArkadaĢlarını uyarırken olumlu bir dil

kullanır.

Malzemeleri kullanırken israf etmez.

Temiz tertipli ve düzenli çalıĢır

(Kullandığı aletleri yerine koyar

kirlettiklerini temizler vb.)

57

2006 KPSS: Öğrencinin belirli bir süreçteki geliĢimini incelemek amacıyla geliĢtirilen bireysel

geliĢim dosyalarının değerlendirilmesine ―Portfolyo Değerlendirme‖ adı verilir.

Buna göre, portfolyo değerlendirme sürecinde öğrencilerden aĢağıdakilerin hangisini

yapmaları beklenmez?

A) Süreç içerisindeki geliĢimlerini yansıtacak günlükler oluĢturmaları

B) Dersle ilgili beklentilerini ortaya koydukları bir değerlendirme raporu hazırlamaları

C) Kendi kendilerini değerlendirdikleri öz değerlendirme formunu doldurmaları

D) ArkadaĢlarıyla ilgili duygu ve düĢüncelerini yansıttıkları akran değerlendirme formunu

doldurmaları

E) Derste iĢlenen konularla ilgili sorular yazmaları

2007 KPSS: Öğrencilerinin öğretim süreci boyunca geliĢimlerini görmek ve değerlendirmeye

katılımlarını sağlamak isteyen bir öğretmen için en uygun ölçme ve değerlendirme yaklaĢımı

aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Performans değerlendirme

B) Akran değerlendirme

C) Mutlak değerlendirme

D) Tümel (portfolyo) değerlendirme

E) Bağıl değerlendirme

2008 KPSS: Dönem boyunca az sayıda sınav yapıp, öğrencilerin öz değerlendirme ve akran

değerlendirme formlarını, performanslarını ve hazırladıkları ürün dosyalarını değerlendirmeye

daha çok zaman ayıran bir öğretmen bu uygulamasıyla aĢağıdakilerden hangisine en az hizmet

eder?

A) Değerlendirmenin öğrenmeye katkısını artırmaya

B) Özdenetim becerilerini geliĢtirmeye

C) Değerlendirme becerilerini kazandırmaya

D) Bireysel geliĢim düzeylerini belirlemeye

E) Öğrencilerin baĢarılarını karĢılaĢtır

2009 KPSS SORUSU: • Portfolyolardan elde edilen puanlarla aynı konulara iliĢkin hazırlanmıĢ objektif

testlerden elde edilen puanlar arasındaki iliĢkinin incelenmesi

• Portfolyolardan elde edilen puanlarla bu portfolyonun kapsamına iliĢkin daha sonradan ortaya çıkacak

performans ölçüleri arasındaki iliĢkinin incelenmesi

• Farklı öğretmenlerin aynı portfolyolara verdiği puanlar arasındaki iliĢkinin incelenmesi

Portfolyo değerlendirmesine iliĢkin yukarıda verilen yöntemler aĢağıdaki amaçlardan daha çok hangisini

gerçekleĢtirmek için kullanılmaktadır?

A) Portfolyo değerlendirmesinde kullanılacak puanlama yönergelerini hazırlamak

B) Portfolyolardan elde edilen verilerin güvenirliğini ve geçerliğini sağlamak

C) Öğrencilerin iĢlenen konulara iliĢkin öğrenme düzeylerini saptamak

D) Öğrencilerin sergileyebileceği en iyi çalıĢmaları belirlemek

E) Öğrencilerin önceki eğitim hayatında gösterdikleri performansı ortaya çıkarmak

58

PERFORMANS DEĞERLENDĠRME

Performans değerlendirme, öğrencilerin; zeka, öğrenme türleri gibi bireysel özellikleri

dikkate alınarak, bunları eyleme dönüĢtürmelerini sağlayacak (gerçek yaĢama aktaracak) durum ve

ödevler olarak tanımlanabilir. Bu değerlendirmeler süreç içerisine yayılmıĢtır, gözlenebilen bir

performans veya somut bir ürünle sonuçlanmaktadır.

Bu değerlendirme biçimi; analiz yapma, yorumlama, araç-gereç kullanma, deney yapma, proje

hazırlama gibi öğrencinin süreç içinde beceri geliĢimini izlemeye olanak tanıyan bir değerlendirme

yaklaĢımıdır.

Performans değerlendirmede öğrenci çalıĢmaları değerlendirilirken, DERECELĠ

PUANLAMA ANAHTARI, DERECELENDĠRME ÖLÇEKLERĠ, KONTROL LĠSTESĠ, ÖZ-AKRAN

DEĞERLENDĠRME FORMLARI KULLANILMAKTADIR.

Performans değerlendirme, gözlenebilen bir performans (müzik parçası çalma), ya da

somut bir ürünle (harita çizme) sonuçlanmalıdır. Performans değerlendirmenin geleneksel kağıt

kalem testlerinden üstün yanı, öğrencileri gerçek yaĢamla yüz yüze getirecek etkinlikler aracılığı

ile değerlendirmeye imkan sağlamasıdır.

Performansa dayalı durum belirlemenin yararları ve sınırlılıkları:

☻Öğrencilerin geliĢimini yani ne yaptığını değil, nasıl yaptığını gözlemek için ideal bir yaklaĢımdır.

☻Öğrenci merkeze alınır. Ġlgi, öz güven ve güdülenme düzeyi artar.

☻Etkili geribildirim olmazsa baĢarısız bir değerlendirmedir.

☻Uygulaması zaman alır.

☻Öğrencilerin bilgiyi kullanmasını ve gerçek yaĢam durumlarına yakın ürünler ortaya koymasını

sağlar.

2008 KPSS: AĢağıdakilerden hangisi performans değerlendirmesini gerektiren bir durumdur?

A) Bir elementin yerini periyodik tabloda gösterme

B) Mevsim normallerini gösteren bir tablodan yararlanarak belli bir tarihteki hava sıcaklığını

tahmin etme

C) Verilenler arasından bir romanın ana fikrini yansıtan tümceyi seçme

D) Verilen molekül formüllerinin açılımlarını yazma

E) IĢığın çukur ve tümsek aynada yansımasını gösterecek düzenek geliĢtirme

2008 KPSS: AĢağıdakilerden hangisi performans görevlerine dayalı ölçmelerin geleneksel

kâğıt - kalem testlerine göre üstün özelliklerinden biridir?

A) Öğrencilerin gerçek hayata yakın iĢlemler gerçekleĢtirmesi

B) Puanlamanın daha objektif olması

C) Uygulamanın daha az zaman alması

D) Velilerin öğrenci çalıĢmalarına yardım etmesi

E) Öğrencilerin hazır bulunuĢluk düzeyine uygun olması

59

2008 KPSS: Öğrencilerin belli bir konuda kendileriyle ilgili bilgi, beceri, tutum ve davranıĢlarını

yorumlamalarına ………………; araç-gereç kullanma, deney yapma, ya da proje hazırlama vb.

becerilerinin puanlama kriteri kullanılarak değerlendirilmesi sürecine…………………. denir.

Bu parçadaki boĢluklara, aĢağıdakilerin hangisindeki sözcükler sırasıyla getirilmelidir?

A) öz değerlendirme – rubrik(puanlama yönergesi)

B) performans değerlendirme – grid

C) öz değerlendirme - performans değerlendirme

D) portfolyo( öğrenci ürün dosyası) – dallanmıĢ ağaç

E) performans değerlendirme – akran değerlendirme

2009 KPSS SORUSU: Sınıf içi testlerin kullanım amacı, temelde eğitim öğretim etkinliklerinin

niteliğini artırmaktır. Test sonuçları öğretmene, sınıf içerisinde yapmıĢ olduğu etkinliklerin ne

ölçüde baĢarılı olduğuna dair geri bildirimde ulunmakta, aynı Ģekilde öğrencilere de sınıf içi

etkinlikler sonucunda neyi ne kadar öğrendikleri konusunda bilgi vermektedir.

Test sonuçlarına göre böyle bir geri bildirim alan öğretmenden beklenen aĢağıdakilerden

hangisi olamaz?

A) Eksik öğrenmeler varsa bunları tamamlaması

B) Kullandığı öğretim yöntem, teknik ve materyallerinin etkililiğini gözden geçirmesi

C) Öğretim etkinlikleri boyunca öğrencilerin geliĢimlerini izlemesi

D) Öğrenciler arasındaki öğrenme güçlüklerini belirlemesi

E) Öğrencileri yetenek düzeylerine göre gruplaması

2009 KPSS SORUSU: Fen ve teknoloji dersine ait bir kazanım Ģöyledir: ―Farklı yoğunluğa sahip

sıvıların cisimlere uyguladığı kaldırma kuvvetini karĢılaĢtırır ve sonuçları yorumlar.‖

Bu kazanımın ne ölçüde edinildiğini belirlemek isteyen bir öğretmen aĢağıdaki uygulamalardan

hangisini gerçekleĢtirmelidir?

A) Çoktan seçmeli test

B) YapılandırılmıĢ grid

C) Kavram haritası

D) Performans değerlendirme

E) Sözlü sınav

DUYUġSAL ALANDAKĠ DAVRANIġLARIN ÖLÇÜLMESĠ

1) Ġlgi Ölçekleri (Envanterleri)

Ġlgiler öğrencilerin ders baĢarılarını etkileyen en önemli duyuĢsal özelliklerden biridir.

Öğrencilerin ya da bireylerin ilgilerinin saptanmasında aĢağıdaki dört yöntem kullanılır:

a. Bireylerin hangi eylem ve etkinliklerden hoĢlanıp, hangilerinden hoĢlanmadığı konusunda

konuĢmalarından elde edilen, yani ifade edilen ilgi yöntemi,

b. Bireylerin hangi tür etkinlikleri tercih edip, hangilerini tercih etmediklerini gözleyerek elde

edilen, yani görünen ilgi yöntemi,

c. Ġlgi envanterlerinden elde edilen, yani ölçülen ilgi yöntemi,

d. Testlerden elde edilen, yani testle ölçülen ilgi yöntemi

60

2) Tutum Ölçekleri

Tutumlar da öğrenci baĢarısını etkileyen duyuĢsal özelliklerden biridir. Bir öğrenci bir derse, bir

öğretmene karĢı olumlu bir tutuma sahipse o derse daha çok çalıĢır, onu diğer derslerden ayrı

tutar ve o derste daha baĢarılı olur.

Öğrencilerin belli konulara karĢı tutumları, ilgili konuda belirttiği düĢüncelerinden, onları

gözleyerek, kompozisyon yazdırarak belirlenebilir.

3) Gözlem Tekniği

Planlı ve sistemli bir veri toplama tekniği olan gözlem; bir olay, bir durum, bir kiĢi vb. hakkında

bilgi toplamada izlenen yol olarak tanımlanabilir. Gözlem doğrudan duyu organlarıyla yapılabileceği

gibi çeĢitli araçlar yardımıyla da yapılabilir. Araç kullanılarak yapılan gözlemler, gözlemlerin daha

duyarlı yapılmasını, daha geçerli ve güvenilir sonuçlar elde edilmesini ve sonuçların birbirleriyle

karĢılaĢtırılmasında bir standart oluĢmasını sağlar.

Gözlemi kullanırken aĢağıdaki aĢamalara dikkat edilmesi gerekir.

a. Kimin gözleneceğinin belirlenmesi,

b. Gözlemin hangi koĢullar altında yapılacağı,

c. Gözlemi kimin yapacağı,

d. Hangi özelliklerin gözleneceğinin belirlenmesi gerekir.

DEVĠNĠġSEL(PSĠKOMOTOR) ALANDAKĠ DAVRANIġLARIN ÖLÇÜLMESĠ

1) Ġġ PERFORMANS TESTLERĠ

Özellikle psiko-motor düzeydeki hedeflerin (becerilerin) ölçülmesinde kullanılan bir test

türüdür. ĠĢ-performans testleri Ģu olanakları gerçekleĢtirme gücüne sahiptir:

→ Beceri eksikliklerini belirleme ve düzeltme,

→ Güçlü ve zayıf yönlerini analiz etme,

→ Ölçme iĢlemi çalıĢma ya da öğretim sırasında öğrencilerin ürün ya da performans ortaya

koyabilme güçleri doğrudan bu testlerle ölçülebilir.

PERFORMANS TESTLERĠNĠN ÖZELLĠKLERĠ (Güçlü Yönleri)

1) ĠĢ testleri ile anılan performans testleri öğrencilerin bazı becerileri yapma kabiliyeti hakkında

uygulanan diğer araçlardan daha objektif, güvenilir ve geçerli ölçüler sağlar.

2) Dikkatli bir Ģekilde hazırlanmıĢ iĢ testlerinden elde edilen sonuçlar öğrenimin ne derece etkili

olduğu ve hangi hususlar üzerinde daha fazla durulması gerektiği hakkında öğretmeni aydınlatır.

Yine aynı Ģekilde bir iĢ testi üzerinde çalıĢmak ve sonuçlarını tahlil etmek öğrenciye kendi

kuvvetli ve zayıf yanlarını tahlil etme imkânı verir.

3) ĠĢ testleri öğretim sonuçlarını doğrudan doğruya çalıĢma veya uygulama esnasında ölçerler.

61

PERFORMANS TESTLERĠNĠN SINIRLI YÖNLERĠ

1) Testin uygulanması fazla zaman gerektirir.

2) Testin uygulanması sırasında gerek test almayı bekleyen gerekse testi tamamlayan öğrenciler

ile ilgili olarak bazı disiplin sorunları ile karĢılaĢılabilir.

3) Testin hazırlanması güçtür.

NOT: ĠĢ-performans testleri üç bölümden oluĢur:

→ ĠĢin (becerinin) yapılmasında izlenen yol

→ ĠĢin (becerinin) yapılma hızı

→ ĠĢin (becerinin) kalitesi

2) ÇETELEME ARACI

Gözlenecek davranıĢların varlığını ‗x‘ , ‗evet‘ ,‘gözlendi‘ gibi iĢaret veya kelimelerle

gösterilmesine olanak sağlayan, fakat gözlenen davranıĢın derecesini belirtmeyen araç tipidir.

Çeteleme araçları bir beceriyi oluĢturan birimlerin öğrenci tarafından yapılma derecesi hakkında

bilgi vermez.

Ölçme aracı olarak çeteleme aracının hazırlanmasında aĢağıdaki aĢamalar izlenir.

1. ĠĢ analizi ve ürünü oluĢturan öğelerin ayrıntılı dökümü yapılır. Bir ürünün elde edilmesinde

öğrencinin hangi davranıĢları göstereceği (iĢlem basamakları) belirlenir.

2. Bu davranıĢlardan kritik olanlar seçilir ve bunlardan ölçülecek olanlar saptanır.

3. Bu davranıĢların gözlenmesini ve puanlamasını sağlayacak ya da kolaylaĢtıracak ölçme aracı

hazırlanır.

4. DavranıĢ gözlendiğinde ‗gözlendi‘ gözlenmediğinde ‗gözlenmedi‘ olarak kayıt edilir. Gözlenen

davranıĢa 1 gözlenmeyen davranıĢa da 0 puan verilir. Gözlenen davranıĢların sayısı öğrencinin

puanını oluĢturur.

5. ĠĢ yapılırken birey gözlenerek süreç puanlanmalı süreçten sonrada ürün incelenmelidir.

3) DERECELENDĠRME ÖLÇEKLERĠ

Gözlenen beceri veya davranıĢın karĢılanma derecesinin belirlenmesini sağlayan araçlardır.

Derecelendirme ölçeklerinin hazırlanmasında aĢağıda verilen basamakların izlenmesi uygun

olur.

1. Ürün bölünebildiği ölçüde alt bölümlere ayrılmalı, ürünü oluĢturan öğeler ayrıntılı olarak

belirlenmelidir.

2. Seçilen aĢamalar, puanlamayı kolaylaĢtırmak için derecelendirme ölçeği haline getirilir.

3. Her alt bölüm, kendi içinde ayrı ayrı puanlanır.

4. Puanlamada ürün özellikleri istenilen nitelikte taĢıyorsa 1;hiç taĢımıyorsa 0 puan verilir.

Belli oranlarda ise 3, 2 ve 1 puan verilir. Bu sayılar pekiyi,iyi,orta ve zayıf olarak sıfat

haline dönüĢtürülebilir.

5. Öğrencilerin aldıkları puanlar toplanarak öğrencilere puan verilir.

62

DERECELEME ÖLÇEĞĠ

Tam

amen

katı

lıyo

rum

(5)

Kat

ılıy

orum

(4)

Kar

arsı

zım

(3)

Kat

ılm

ıyor

um(2

)

Hiç

Kat

ılm

ıyor

um(1

)

Matematik çok sevdiğim dersler arasındadır Matematik çalıĢmak beni dinlendirir. Matematik derslerinde konu azaltılsa mutlu olurum Matematik çalıĢırken canım sıkılır. Matematikle uğraĢmak beni dinlendirir. BoĢ zamanlarımda matematikle uğraĢmaktan zevk alırım Matematik dersinden korkarım Matematik problemi çözmek beni yorar.

DeviniĢsel alanda da öğretmenlerin hedef ve davranıĢları temel alarak belirtilen ölçme

araçlarını geliĢtirmeleri mümkündür. AĢağıdaki örnek gözlem formu „Hentbolle ilgili temel

becerileri edinebilme‟ hedefine dayalı olarak Demirhan‘dan tarafından geliĢtirilmiĢtir.

Puanlama anahtarı

Gözlenen hedef davranıĢlar böyle bir puanlama anahtarına göre puanlanır ve öğrencilere bu

puanların ortalaması alınarak bir not verilir.

Hareket gözlenmedi 0

Zayıf 1

Orta 2

Ġyi 3

RUBRĠK PUANLAMA (Puanlama Yönergesi-Puanlama Anahtarı)

Rubrik bir öğrenci veya grubun yaptırılan bir etkinlikte kazandırılmak istenen

bilgi, beceri veya tutumda belirlenen kritere bağlı kalarak ne düzeyde kazanım elde ettiğini

belirlemek amacı ile hazırlanan not verme (derecelendirme) anahtarlarıdır. Rubrik, bir ölçme veya

etkinliğin tamamının ya da bölümlerinin nasıl puanlanacağının ana hatları ile gösterilmesidir. BaĢka

bir tanımla rubrik, kabul edilebilir ya da edilemez performans sınırlarının öğretmen ve öğrenciler

için açıkça belirtildiği kriter grubu ölçeğidir. Sınavlar için hazırlanan cevap anahtarının daha

geliĢmiĢi ve daha çok etkinlikleri değerlendirmede kullanılanlarıdır.

Öğrenci merkezli öğretim uygulamalarında kullanılan rubrik öğrenme standartlarını

yüksek tutmak için öğretmenin değerlendirmede kullanacağı ölçütleri geliĢtirerek öğrenciye

verdiği yönergelerdir. Bu yönergeler öğretim çalıĢmaları baĢlamadan önce öğrencilere verilerek

beklentiler netleĢtirilir ve öğrencinin çalıĢma süreci boyunca kendisini yönlendirmesi sağlanır.

63

Rubrik değerlendirmenin iĢlevleri Ģunlardır:

►Öğretmenin ne beklediği öğrenci tarafından bilindiğinden öğrenci kendisini programlayabilir.

►Her öğrencinin elinde rubrik önceden bulunduğundan öğrenci performansını geliĢtirir.

►Öğrenci eksik yönlerini görebilir, kendini baĢkaları ile karĢılaĢtırabilir.

►Öğrencilerin birbirlerini ve kendilerini değerlendirmelerini sağlar.

►Öğrenciye performansı ile ilgili dönüt verilir.

►Velilere öğrencinin geliĢimine ve değerlendirilmesine katkıda bulunma olanağı verir.

►Rubrikler öğretme-öğrenme yaklaĢımını etkili hale getirir.

Rubrik puanlamada;

►Öğrencinin kazanması gereken özellikler (hedef-davranıĢlar) belirlenerek uzmanlarında görüĢü

alınarak standart bir form üzerinden öğrencinin değerlendirilmesi yapılır.

►Öğrencilerin biliĢsel, duyuĢsal ve psikomotor geliĢim düzeyleri belirlenir.

►Her alan ve konu için standart bir form geliĢtirilerek değerlendirme yapılır.

►Öğrencilerin ortaya koyacakları etkinliklerin bölüm bölüm ya da tamamının nasıl puanlanacağını

ve öğrenci etkinliklerinin kabul edilip edilmeyeceğini gösteren kriterler ile öğrencinin her etkinlik

basamağının iyiden-kötüye doğru derecelendirilmesi ve her derece için uygun olan performans

kriterleri belirlenir.

Rubrik Puanlamanın Değerlendirme Sürecindeki Etkileri:

►Değerlendirmeye öğrenci ve öğretmen birlikte katılır.

►Öğretmenin değerlendirmede kullanacağı kriterler belirlidir.

►Öğrenci değerlendirme kriterlerini bilir ve etkinliklerini buna göre düzenler.

►Öğrenci nasıl değerlendirildiğini görür.

►Değerlendirmeyi sürece ve sonuca yayar.

►Rubrik aynı zamanda yazılı yoklamaların puanlanmasında ve performans testlerinin

değerlendirme kriterlerinin belirlenmesinde de kullanılır.

Analitik ve holistik olmak üzere iki tür rubrik bulunmaktadır.

a-Holistik rubrik; Genel olrak yazma veya diğer yaratıcı, sanatsal çalıĢmalar için kullanılır.

Holistik rubrikler de ürün veya süreci bölümlere ayırmak her beceriyi ve kriteri bağımsız olarak

değerlendirmek yerine ürün ve sürecin bütünü değerlendirilir. Holistik rubrikler de öğrencinin

gösterdiği performansın bütününe tek bir puan verilmektedir. SONUCA ODAKLIDIR.

b- Analitik Rubrik: Analitik rubrikte ürün veya süreç bölümlere ayrılaraka her bölüm puanlanır ve

en sonunda puanlar toplanır. Bu rubrik türü çalıĢmanın yada ürünün faklı boyutlarına farklı puanlar

vermek mamacıyla yapılır. Analitik rubrikler, öğrenci performansının çeĢitli boyutlarındaki baĢarı

düzeyleri hakkında bilgi veren bir puanlama aracıdır. Bu tür puanlama ile öğrenciye yaptığı

çalıĢmadaki performansı hakkında ayrıntılı geri bildirim verir. SÜRECE ODAKLIDIR.

64

Canlılar

ile

Yuvalarını

EĢleĢtirme

Puan Tanımlayıcı Ġfadeler

4 Resimleri verilen tüm canlılarla yuvalarını doğru olarak eĢleĢtirmiĢ,

eĢleĢtirdiklerini istenilen yere yapıĢtırmıĢtır.

3 Resimleri verilen canlıların yarıdan fazlasının yuvalarını doğru olarak eĢleĢtirmiĢ,

eĢleĢtirdiklerini istenilen yere yapıĢtırmıĢtır.

2 Resimleri verilen tüm canlıların yarıdan azının yuvalarını doğru olarak eĢleĢtirmiĢ,

eĢleĢtirdiklerini istenilen yere yapıĢtırmıĢtır.

1 Resimleri verilen canlılardan birisinin yuvasını doğru olarak eĢleĢtirmiĢ.

Diğerlerini yanlıĢ eĢleĢtirmiĢtir.

Yuva

Ġhtiyacını

Açıklama

Puan Tanımlayıcı Ġfadeler

4 Canlıların yuvalarının olmasının gerekçelerini doğru olarak açıklamıĢ ve yuvaları

olmaması durumunda olabilecekleri örneklerle doğru olarak belirtmiĢtir.

3 Canlıların yuvasının olmasının gerekçelerini açıklamıĢ ve yuvaları olmaması

durumunda olabilecekleri belirtmiĢ fakat her ikisinde de çeliĢkili açıklamalar

yapmıĢtır.

2 Canlıların yuvasının olmasının gerekçelerini ya da yuvaları olmaması durumunda

olabileceklerden birisini açıklamıĢtır.

1 Canlıların yuvasının olmasının gerekçelerini ve yuvaları olmaması durumunda

olabileceklerle ilgisiz açıklamalar yapmıĢtır.

KONTROL LĠSTESĠ

Kontrol listeleri bir konuya ya da becerinin gerektirdiği performansı oluĢturan

etkinliklerin öğrenci tarafından ne kadarının gösterildiğinin belirlenmesi için uygulanır.

Kontrol listeleri performansın en önemli ve gözlenebilir yanlarını içerir. Böylece bir

aracın geliĢtirilmesi, ölçme konusu olan iĢin ya da performansın bütün kritik yanlarının tanınmasını

gerektirir. Bu gereğin karĢılanması ise iĢin yapılması sırasında göz önünde bulundurulacak

hususların ve çalıĢma sonunda ortaya çıkan üründe bulunması istenen özelliklerin belirlenmiĢ

olmasına bağlıdır. Bunun içinde daha temelde söz konusu iĢin analiz edilmesi gerekir. Kontrol

listesi bir ölçme aracı olarak kullanıldığı gibi bir öğretim aracı olarakta kullanılabilir. KiĢinin, belli

bir Ģeyi öğrenmesi evresinde neleri, hangi sıra ile ve nasıl yapacağını hatırlatmak maksadı ile

kullanılabilir.

Kontrol listeleri daha çok süreci ölçer ve belli kurallara uyulup uyulmadığını, belli iĢlem

yollarının izlenip izlenmediğini, bir davranıĢın gösterilip gösterilmediğini belirlemede kullanılır.

ĠĢin yapılıĢında gösterilmesi gereken davranıĢlar ve bitmiĢ üründe bulunması istenilen özellikler

var ya da yok iliĢkisinde ele alınır. Kontrol listeleri performansı oluĢturan davranıĢların her

birine ne düzeyde sahip olduğu hakkında bilgi veremez.

Kontrol listelerinin temel özellikleri:

☻Bir iĢin yapılması sırasında nelerin, hangi sırada ve nasıl yapılacağını gösterir.

☻Performansın en önemli ve gözlenebilir yanlarını gösterir.

☻Performansı oluĢturan davranıĢlardan ne kadarına sahip olunduğunu belirler.

☻DavranıĢın varlığını veya yokluğunu gösterme olanağı verir.

65

Araç kullanmaya iliĢkin bir kontrol listesi.

KONTROL LĠSTESĠ

GÖZLENECEK DAVRANIġLAR

Evet Hayır

MarĢa basmadan önce vitesi boĢa alıyor mu?

MarĢa basarak motoru çalıĢtırıyor mu?

Arabayı birinci vitese alıyor mu?

KalkıĢ iĢaretini veriyor mu?

KalkıĢ yaparken el frenini bırakıyor mu?

Kontrol listesinde gözlenen davranıĢların varlığı veya yokluğu ‗yapar‘ ‗eder‘ Ģeklindeki

kelimelerle, ya da ‗evet‘ ‗hayır‘ Ģeklinde ifade edilir.

2007 KPSS: Bir ölçme aracının özelliklerinden bazıları Ģunlardır:

Bir iĢin yapılması sırasında nelerin, hangi sırada ve nasıl yapılacağını göstermesi nedeniyle

öğretim amaçlı da kullanılabilir.

Gözlenecek davranıĢların varlığını veya yokluğu-nu gösterme olanağı tanır.

Performansı oluĢturan davranıĢlardan ne kadarına sahip olunduğunu belirlemeyi

kolaylaĢtırır.

Performansın en önemli ve gözlenebilir yanlarını kapsar.

Performansı oluĢturan davranıĢların her birine ne düzeyde sahip olunduğu hakkında bilgi

veremez.

Bu ölçme aracı aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Dereceleme ölçeği B) Kontrol listesi C) Tutum ölçeği

D) Anket E) Puanlama yönergesi (rubrik)

ALTERNATĠF DEĞERLENDĠRME ARAÇLARI

1-TANILAYICI DALLANMIġ AĞAÇ (TDA): Geleneksel doğru yanlıĢ testlerinin

geliĢtirilmiĢ biçimidir. Geleneksel D/Y testlerinde her bir D/Y önermesi birbirinden bağımsızdır

ve tek baĢına ele alınıp değerlendirilir. Oysa TDA tekniğinde her bir D/Y kararı bir sonraki d/y

kararını etkileyen belirleyen sonuçlar içerir. TDA ile öğrencilerin biliĢsel yapılarındaki yanlıĢ

öğrenmeler ortaya çıkartılarak öğretme öğrenme süreci tekrar düzenlenebilir.

A ifadesi

D Y

B Ġfadesi C Ġfadesi

D Y D Y

D Ġfadesi E Ġfadesi F Ġfadesi G Ġfadesi

D Y D Y D Y D Y 1 2 3 4 5 6 7 8

66

ġekilde görüldüğü gibi her öğrenciye A ifadesi sunulur. Bu ifadeye iliĢkin öğrencinin kararı yanlıĢ

olduğu yönünde ise (Y) c ifadesi ile; doğru(D) olduğu yönünde ise A ifadesi ile ilintili B Ġfadesi ile

karĢılaĢır.

TDA‟NIN Avantajları: a_Öğrencilerin yanlıĢ öğrenmelerini , zihinlerindeki yanlıĢ bağlantıları

ortaya çıkarmada oldukça etkilidir.

b- Öğrenciler yanlıĢ bir karar verdiğinde ve bunu farkına vardığında geri dönebilir. Böylece

soruyu tekrar cevaplayabilir.

,c- Kağıt kalem ile yapılabildiği gibi bilgisayar ortamında da eğlenceli bir Ģekilde ullanılabilir.

d- Öğretmen öğrenciler cevapları verirken hangi kararlardan vazgeçtiklerini , hangi sorulara

ne dediklerini tepsi edebilir.

TDA „NIN Sınırlılıkları:

-Hazırlanması tecrübe ister ve zaman alıcıdır.

-Kalsik doğru- yanlıĢ testleri gibi öğrencilerin tahminle cevap verme olasılığı vardır. Fakat

sorular birbiyleriyle iliĢkili olduğundan Ģans baĢarısı klasik doğru yanlıĢ testlerine göre

düĢüktür.

-Bu teknik ile üst düzey becerilerin ölçülmesi zordur.

2-YAPILANDIRILMIġ GRĠD: Öğrenci yeni aldığı bilgiyi anlamlandırmalı, var olan bilgilerle

iliĢkilendirmeli ve bu Ģekilde öğrenmeye yöneltilmelidir. YapılandırılmıĢ grid öğrencilerin bilgileri

ne Ģekilde iliĢkilendirdiğini yani öğrencilerin anlamlı öğrenmelerini ölçmeyi amaçlayan bir tekniktir.

Öğrencilerin kavram yanılgılarını, biliĢsel yapılarındaki eksikli ve aksaklıklarını ortay çıkarması

açısından yapılandırılmıĢ grid son zamanlarda öne çıkan bir yöntemdir.

Özellikleri: YapılandırılmıĢ Grid tekniğinde öğrencinin seviyesine ve yaĢına uygun olarak 9,12 veya

16 kurucuktan oluĢan bir tablo hazırlanır.

1

D/Y

2

TDA

3

RUBRĠK

4

YAZILI

5

PORTFOLYO

6

SÖZLÜ

7

ÇOKTAN SEÇMELĠ TEST

8

KELĠME ĠLĠġKĠLENDRĠME

TESTĠ

9

EġLEġTĠRME

YapılandırılmıĢ Grid Tekniğinin Avantajları:

Bu teknikle öğrencilerin hem görsel hem de sözel düĢünebilmesi sağlanır. YapılandırılmıĢ

gridler de kurucukların içine kelimeler resimler , tanımlar, formüller vb. konulabilir. Bu teknikte

Ģans baĢarısı veya tahminle cevaplama olasılığı hemen hemen yoktur.Öğrencilerin yanlıĢ

kutucukları seçmesi ; öğrencilerin yanlıĢ veya eksik öğrenmelerinin varlığını ortaya çıkararak

67

öğrencilerde var olan biliĢsel aksaklıkları gösterir.YapılandırılmıĢ grid tekniğinin uygulanması çok

az bir zamanda da mümkündür.

YapılandırılmıĢ Grid Tekniğinin Sınırlılıkları:

YapılandırılmıĢ Grid tekniği baĢlangıçta öğretmenlere hazırlanması açısından zor ve zahmetli

gelebilir. Ġyi bir yapılandırılmıĢ grid hazırlıklı ve alanında yeterli olan öğretmenler tarafından

hazırlanabilir. Bu nedenle öğretmenlerin bu tekniği iyi hazırlanmıĢ ve sıkı bir çalıĢma ile kullanması

gerekir. 3-VEE DĠYAGRAMI: Gowin ve Novak tarafından 1977 yılında anlamlı öğrenme teorisine dayalı

olarak geliĢtirilen vee diyagramı, kavramların oluĢumunda , kavramlar arası iliĢki kurmaya yardımcı

olur.

Vee diyagramı ile öğrenci problemi tanımlayabilir , bu problemin çözümünde ve

araĢtırmalarda gerekli olan kavramları bilir ve verileri toplayıp bu verileri kullanabilir. Vee

diyagramı gerekli bilgiyi elde etmeye , bilginin yapısını ve bilgiler arası iliĢkileri öğrenmeye

yardımcı olur.

Vee diyagramı fen alanındaki laboratuar çalıĢmalarında amacı netleĢtirmek ve öğrencilere

yol göstermek için kullanılır. Problemlerin çözümünde kullanıldığı için fen alanı dıĢındaki diğer tüm

alanlarda da kullanılabilir. Laboratuarda kullanıldığında, öğrencilerin deneylerindeki teorik bilgileri

ile uygulamadaki iliĢkileri kurmada oldukça etkilidir. Böylece uygulama ile öğrencinin psikomotor

davranıĢlarının geliĢmesinin yanında , öğrencinin aklında bilginin yapılandırılması da sağlanır.

Vee diyagramları, öğrenciye laboratuar çalıĢması öncesi hazırlık yapması, teorik bilgi ile

uygulama arasında iliĢki kurmasını sağladığı için ölçme ve değerlendirme için kullanımı oldukça

iyidir. Vee diyagramları da uygulamada öğrencinin ne gördüğünü ve bunun nasıl yorumlandığını

göstererek değerlendirme amaçlı kullanılır.

Hazırlanması:

1- Kalın çizgilerle ve büyük bir V Ģekli çizilir.

2- Çizilen Ģekli bir tarafına ―Kavramsal Kısım‖ diğer kısmına ―yöntemsel

Kısım‖ yazılır.

3- V Ģeklinin ortasındaki boĢ bölüme odak sorusu yazılır.

4- ġeklin uç kısmına araç gereçler yazılır.

5- Kavramsal kısma genelde teoriler , ilkeler, kavramlar yazılır.

6- Yöntemsel kısma ise deneysel iddialar , bilgi iddiaları , deney sonucu

elde edilen ölçümler, kayıtlar , veri dönüĢümleri yazılır.

- Teori Odak sorusu -Bilgi iddiaları

-Ġlkeler -Deneysel Süreç

-Kavramlar

Araç Gereçler

68

Vee Diyagramının Bölümleri

Odak Sorusu: Kavramsal kısım ile yöntemsel kısım arasındaki iliĢkiyi sorgular. Odak sorusu kuram

ile uygulama arasındaki iliĢkiyi gösteren geçiĢtir. Odak sorusu bir yada iki tane olabilir. Odak

sorusu araĢtırmadaki olayları belirleyen , önemli ve yol gösterici kavramları içerir.

Araç ve Gereçler : Deneyde kullanılacak olan , sadece deneye ait olan araç ve gereçlerin liste

halinde yazıldığı bölümdür.

Kavramlar: deney ile ilgili gereken kavramların deneyden önce yazıldığı, öğrenciye uygulamada

yardımcı olan bölümdür.

Deneysel iddialar ve Bilgi iddiaları: Odak soruların cevabı olan bilgi iddiaları, araĢtırmaya yön

veren bölümdür. Bilgi iddiaları, kavramsal ve yöntemsel kısım ile tutarlı olmalıdır. Deneyle ilgili

olan yani uygulamaya yönelik olanlar ise deneysel iddialar oluĢturur.

Veri dönüĢümleri: Kullanılacak olan kayıtların, uygulamanın daha baĢarılı ve geçerli sonuçlar

vermesi için deneyden önce kendi aralarında dönüĢtürülmesidir. Böylece öğrenciler odak sorusunu

daha rahat ve kolay bir Ģekilde anlar ve bu soruya cevap verebilir.

Ölçümler ve Sonuçlar: Uygulama sınavında gözlenen sonuçların kaydedildiği bölümdür.

Vee diyagramının avantajları:

- Bilginin nasıl kullanılıp nasıl yapılandırılacağını gösterir. Ve anlamlı

öğrenmeyi sağlar.

- Deney öncesi hazırlık yapmayı sağlar ve zamandan kazandırır.

- Ölçme ve değerlendirme amacıyla kullanılır.

- Öğrencilerin bilgiler arası iliĢki kurmasını sağlayarak üst düzey

becerilerinin geliĢmesine katkıda bulunur.

- Bilginin özümsenmesini ve bilgiyi anlamlandırmayı öğrenciye öğretir

Vee diyagramının Sınırlılıkları: YanlıĢ kullanımı, yanlıĢ yorumlara ve öğretimin sıkıcı hale

gelmesine sebep olur ve öğretimin ilk kademlerinde kullanımı zordur.

4-POSTERLER: Bir projeyi, bir konuyu, bir sistemi resimler ile zenginleĢtirilmiĢ Ģekilde daha

önceden o konu, proje yada sistem ile ilgisi olmayan bireylere ana hatlarıyla tanıtıcı nitelikte olan

grafiklere poster denir.

Posterler, bir araĢtırmanın sunulduğu araçlar olduğundan okuyucuların dikkatini çekecek

Ģekilde ve anlatılmak istenen konuyu net ve açık anlatabilecek Ģekilde hazırlanmalıdır.

Posterler hazırlanırken aĢağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

1. Hazırlanacak posterlerin geniĢliği 60-70 cm , yüksekliği 90-100 cm olmalıdır.

2. Poster; giriĢ, amaçlar, bulgular ve sonuçlar Ģeklinde kısımlara ayrılmalıdır ve

kısımlara arası iliĢkiler vurgulanmalıdır.

3. Hazırlana posterin yazı büyüklüğü en az 1 metreden okunabilecek Ģekilde olmalıdır.

4. Posterdeki yazılar, resimler, Ģekiller, grafikler hem posteri bir bütün olarak ifade

etmeli hem de aralarındaki renk uyumu doğru ve dikkat çekici olmalıdır.

5. Poster, okuyucuya en iyi Ģekilde sunulmalıdır.

69

Posterler ölçme ve değerlendirme aracı olarak kullanılırsa bazı kriterlere göre

değerlendirildiğinde öğrencilerin araĢtırma yapma becerilerinin ve üst düzey davranıĢlarının

geliĢmesine yardımcı olur. Öğrencinin performansının değerlendirildiği posterin son hali yan

hazırlana son ürün öğrenci baĢarı düzeyini belirlemede çok etkilidir. Öğretmenler , hazırlanan

posteri dikkatlice inceleyerek her öğrenciye anında dönüt vermeli ve dikkatlice posterin en iyi

Ģekilde hazırlanmasını sağlamalıdır.

5-KELĠME ĠLĠġKĠLENDĠRME TESTĠ (KĠT): Öğrencinin biliĢsel yapısını ve bu yapıdaki

kavramlar arasındaki bağları, yani bilgi ağını gözler önüne serebilen , uzun dönemli hafızadaki

kavramlar arasındaki iliĢkilerin yeterli olup olmadığını tespit edebilmemize yarayan tekniklerden

birisi kelime iliĢkilendirme testidir.

Öğrenci bu teknikte belli bir süre içerisinde (çoğunlukla 30 Saniye) herhangi bir konu ile ilgili

verilen bir anahtar kavramın çağrıĢtırdığı kelimelere cevap olarak verir.öğrencinin uzun dönemli

hafızasından herhangi bir anahtar kavrama verdiği sıralı cevabın biliĢsel yapıdaki kavramlar

arasında bağlantıları ortaya koyduğu ve anlamsal yakınlığı gösterdiği farz edilir. Anlamsal yakınlık

ve anlamsal mesafe etkisine göre , anlamsal bellekte iki kavram birbirine mesafe açısından ne

kadar yakın ise o kadar sıkı iliĢkidedir ve hatırlama esnasında da zihinsel araĢtırma daha çabuk

olacağından her iki kavramla ilgili cevap daha hızlı olacaktır.

Avantajları: Hem ölçme ve değerlendirme hem de tanı amaçlı kullanılabilen KĠT‘in en büyük

avantajı hazırlanmasının kolay olması ve 5 dakikalık bir zaman diliminde uygulanabilir. Ayrıca

bireysel uygulanabileceği gibi büyük gruplara da kolaylıkla uygulanabilir. Tüm derslerde

kullanılabilme esnekliği de vardır.

Öğrencinin biliĢsel yapısındaki kavramlar arasında var olan iliĢkileri ortaya koymayı,

öğrencinin ne bildiği ve ne öğrendiği arasındaki farkı görmemizi sağlar.

Sınırlılıkları: Üst düzey düĢünme becerilerinin ölçülmesinde zayıf kalabilir.

70

ÖLÇME SONUÇLARI ÜZERĠNDE

ĠSTATĠSTĠKSEL ĠġLEMLER Ölçme sonuçlarına bakarak, grup hakkında ya da eğitim sistemi hakkında bazı kararlar

verebilmek için ölçme sonuçları üzerinde istatistiksel iĢlemlerin yapılması gerekmektedir. Ancak

istatistiksel iĢlemlerin yapılabilmesi için öncelikle ön uygulamaların yapılması gerekir. Yani

bilgilerin istatistiksel yolla çözümleme aĢaması iki ana uygulamadan oluĢur.

A) ÖN UYGULAMALAR: Ölçme sonuçları ilk elde edildiklerinde ham

puan halinde düzensizdirler. Bu puanların düzenlenmesinde en basit yol öncelikle puanların

BÜYÜKLÜK SIRASINA konulmasıdır. Sıralama büyükten küçüğe veya küçükten büyüğe doğru

yapılabilir. Test puanları üzerinde yapılması gereken ön uygulamalar genel olarak üç temel nokta

üzerinde toplanmaktadır.

1. Puanların büyükten küçüğe doğru sıralanması,

2. Puanların frekanslarının belirlenmesi,

3. Puan grafiklerinin çizimi,

ÖRNEK: Bir sınavdan 12 öğrencinin aldığı notlar Ģöyle olsun :

82, 77, 95, 62, 68, 38, 62, 45, 100, 62, 100, 68

Bu Ģekliyle bu notlar hakkında yorum yapmak oldukça zordur. O nedenle bunları sıralamak gerekir.

SıralanmıĢ puanlar ise Ģöyledir:

38, 45, 62, 62, 62, 68, 68, 77, 82, 95, 100, 100

Bu haliyle bu sınavdan alınan en yüksek notun 100 en düĢük notun da 38 olduğu söylenebilir.

FREKANS DAĞILIMI: Frekans dağılımı test puanlarının nasıl bir dağılım gösterdiğini ve HER PUANIN KAÇ KEZ TEKRARLANDIĞINI GÖSTERĠR. Frekans dağılımının en basit biçiminde

puanlar büyükten küçüğe doğru sıralanır ve her puanı alan öğrenci sayısı ( frekans: f) onun

karĢısına yazılır.

ÖRNEK: Yukarıda verilen puanların frekans tablosunu oluĢturacak olursak:

PUAN FREKANS

. 38 1

. 45 1

. 62 3

. 68 2

. 77 1

. 82 1

. 95 1

. 100 2

71

ÖRNEK:

0

2

4

6

8

10

12

2 4 6 8 10 12 14 16

PUAN

TOPLAM FREKANS KAÇTIR?

PUAN FREKANS

2 2

4 2

6 3

8 4

10 7

12 10

14 8

16 + 2

= =

B) ĠSTATĠSTĠKSEL ĠġLEMLER: Ön uygulamalar ile formatlanmıĢ

öğrenci puanları üzerinde bazı istatistiksel iĢlemlerin yapılması gerekir. Bunun için öğretmenlerin

kullanabileceği genel olarak iki istatistik yöntemi bulunmaktadır. Bu yöntemler:

1) MERKEZĠ EĞĠLĠM ÖLÇÜLERĠ (Vasat Ölçüleri, Merkeze Yığılma ölçüleri)

2) MERKEZĠ DAĞILIM ÖLÇÜLERĠ (Merkezi DeğiĢim Ölçüleri)

FR

EK

AN

S

TOPLAM FREKANS

Bu grafiğe göre kiĢi sayısı kaçtır?

Frekans: Her puandan kaç tane

alındığını gösteren sayı. Öyleyse toplam

frekans kiĢi sayısına eĢittir

38

72

1) MERKEZĠ EĞĠLĠM ÖLÇÜLERĠ (Vasat Ölçüleri, Merkeze Yığılma Ölçüleri)

Merkeze yığılma ölçüleri puanların nerelerde toplandığını açık ve kesin olarak ortaya

çıkarmada kullanılır. Puan dağılımında verilerin hangi puan etrafında toplandığı hakkında bilgi

veren ve grubunu özetleyen değerlerdir. Merkeze YIĞILMA ÖLÇÜLERĠ MOD (Tepedeğer),

MEDYAN (Ortanca), ARĠTMETĠK ORTALAMALARDIR.

A) ARĠTMETĠK ORTALAMA: Bir testin aritmetik ortalaması, teste giren öğrencilerin

almıĢ oldukları puanların toplamının testi alan öğrenci sayısına bölünmesiyle bulunur.

Vasat ölçüleri arasında en istikrarlı alanı ARĠTMETĠK ortalamadır. ORTANCA ve

MOD üzerinde dağılımdaki herhangi bir puanın etkisi az iken, ARĠTMETĠK

ORTALAMADA her bir puan sonuç üzerinde etkilidir. X Ġle gösterilir. ġöyle

hesaplanır:

Teste giren öğrencilerin Puan Toplamı

x = —————————————————

Teste giren öğrenci sayısı

ÖRNEK: Bir sınıfta 10 öğrenci olsun. Öğrencilerin fizik dersinden aldıkları puan sırasıyla 55, 70,

75, 40, 50, 45, 80, 90, 35, 60 ise bu sınıfın aritmetik ortalaması kaçtır?

55+70+75+40+50+45+80+90+35+60

ARĠTMETĠK ORTALAMA= ———————————————— = 60

10

ÖNEMLĠ ***Bir dağılımda aritmetik ortalamanın büyük olması durumunda ORTALAMA

ÖĞRENME DÜZEYĠ ya da GRUBUN (Mutlak) BAġARI DÜZEYĠ YÜKSEKTĠR açıklaması yapılır.

Yani aritmetik ortalama arttıkça öğrenme artar.

ÖRNEK:

0

2

4

6

8

10

12

2 4 6 8 10 12 14 16

PUAN

Puan dağılımının aritmetik ortalaması kaçtır?

Aritmetik Ortalama=

281074322

216814101271048362422

=

38

39610,42

FR

EK

AN

S

73

ÖRNEK:

Matematik dersinden 20 öğrencinin aldıkları puanlar aĢağıdaki gibidir.

X (puan) f

100 1

90 2

80 3

70 2

60 4

50 3

40 2

30 2

20 1

Tablodaki bilgilere dayanarak bu puan dağılımının aritmetik ortalaması kaçtır?

ÖRNEK:

Fizik dersinden 20 öğrencinin aldıkları puanların dağılımı aĢağıdaki gibidir.

Puan Aralığı (x) Frekans (f)

45 - 49 2

40 - 44 3

35 - 39 5

30 - 34 4

25 - 29 2

20 - 24 4

Yukarıdaki puan dağılımının aritmetik ortalaması kaçtır?

2008 KPSS: Mehmet öğretmen, öğrencilerine uyguladığı bir test sonucunda elde ettiği

puanlardan bazı istatistikleri hesaplamıĢtır. Daha sonra, öğrencilerden birinin puanını yanlıĢ

yazdığını fark etmiĢ ve gerekli düzeltmeyi yaparak istatistikleri tekrar hesaplamıĢtır.

Buna göre, Mehmet öğretmen‟in düzeltmesi sonucunda aĢağıdaki istatistiklerden hangisi kesin

olarak değiĢmiĢtir?

A) Ortalama B) Ortanca C) Mod D) Ranj E) Yığmalı frekans

DĠKKAT 1 :

Bu tür tablolar verildiği sorularda; Grubun baĢarı düzeyinin, Grubun mutlak baĢarı düzeyinin , Öğrencilerin ortalama baĢarı düzeyinin, öğrencilerin öğrenme düzeyinin en düĢük yada yüksek olduğu ders hangisidir. ġeklinde ifadeler bulunursa aritmetik

ortalamaya bakılır ve aritmetik ortalamaya göre yorum yapılır. DĠKKAT 2- Sınıftan bir öğrencinin puanının değiĢmesi aritmetik ortalamayı değiĢtir.

Ders AO MOD MEDYAN SS

1 50 70 60 5

2 60 40 50 7

3 75 65 70 4

4 55 80 70 3

5 90 95 92 2

74

AĞIRLIKLI ORTALAMA: Bazı durumlarda puanların ortalamaya katkılarının farklı olması

gerekebilir. Farklı ağırlıklar verilerek hesaplanan ortalamaya ―ağırlıklı ortalama‖ denir. Örneğin:

lisede baĢarı notu hesaplama da ağırlıklı ortalama kullanılır. Her bir dersin notu, haftalık ders

saati ile çarpılarak bu çarpımların sonuçları toplanır ve ders saati toplamına bölünür.

Puan×Kredi

Ağırlıklı Ortalama =

Toplam kredi

ÖRNEK: Bir ilköğretim öğrencisinin aldığı notlar ve derslerin kredileri aĢağıdaki gibidir.

Bu öğrencinin ağırlıklı

ortalaması kaçtır?

Ağırlıklı Ortalama=15

3252435434 =

15

60 = 4

B) ORTANCA (MEDYAN): Büyüklük sırasına göre düzenlenmiĢ puanlar dizisinin tam

ortasına düĢen puana ortanca (medyan) denir. Ölçümlerin yarısı bu değerin üstünde diğer yarısı da

altında yer alır. Ölçüm sonuçlarının sayısının tek olması, çift olması ortancanın hesaplanma

yöntemini değiĢtirir.

* Bir dizi ölçümde ölçüm sayısı (N) tek ise,

ÖRNEK: 10, 3, 12, 8, 18, 20, 9 sayılarının ORTANCA değerini bulunuz?

Öncelikle bu veri grubu sıraya konur. 3, 8, 9, 10, 12, 12, 18, 20

Veya Ģöyle de bulabiliriz n = 7 ise formül 2

1nise =

2

17 = 4 sayı bize ortancayı verir.

* Bir dizi ölçüm sayısı (N) çift ise, ölçüm değerleri sağdan ve soldan eĢit oranda

ayrıldıktan sonra ortada kalan 2 değer toplanarak ikiye bölünür ve ORTANCA bulunur.

ÖRNEK: 40, 80, 45, 55, 65, 75 sayılarının ortanca değerini bulunuz?

Öncelikle bu veri grubu sıraya konur. 40, 45, 75, 80

N= 2

6555 = 60 ORTANCA 60'TIR.

DERS KREDĠ NOT

Matematik 4 3

Türkçe 4 5

Fen Bilgisi 3 4

Beden Eğ. 2 5

Yabancı Dil 2 3

10

ORTANCA

55, 65,

75

Ortancanın Bazı Özellikleri:

* Ortanca bir dağılımı ortadan ikiye böldüğüne göre, dağılımda % 50. noktayı gösterir.

* Ortanca ölçüm sayısına eklenecek herhangi bir değerden hemen etkilenir ve değiĢir.

* Ortanca, ölçüm sonuçları dizisindeki değerleri iki eĢit gruba böler.

C) MOD (Tepe Değer): Ölçme sonucu elde edilen ölçümlerden en çok tekrarlanan değere

MOD (tepe değer) denir. Yani frekansı en yüksek olan değerdir. Tepe değer verilerin en çok hangi

puan etrafında toplandığı hakkında bilgi verir. Bir dağılımda birden çok MOD olabilir.

ÖRNEK: 10 kiĢilik bir sınıfın Türkçe dersinin sınavından aldığı notlar Ģöyle olsun…

35, 60, 55, 100, 55, 90, 70, 55, 85, 80

Yukarıdaki puanları sıralarsak = 35, 55, 55, 55, 60, 70, 80, 85, 90, 100. Görüldüğü üzere bu

dağılımın MODU 55‘tir. Yani frekansı en yüksek olan puan 55‘tir.

Bir puan dağılımında ardıĢık iki değer en büyük ve eĢit frekansa sahipse, mod bu iki değerin

ortalamasına eĢittir.

ÖRNEK: 1, 2, 3, 4, 4, 4, 4, 6, 6, 6, 6, 7, 8, 8, 9 Ģeklinde olan bir puan dağılımının modu, en çok

tekrar eden ardıĢık iki değer olan 4 ve 6‘nın ortalamasına eĢittir.

Mod = 4 6

52

‘tir.

Bir puan dağılımında ardıĢık olmayan iki değer en büyük ve eĢit frekansa sahipse, bu dağılımın iki

farklı modu olur.

ÖRNEK: 1, 2, 3, 5, 5, 5, 7, 8, 9, 9, 9 Ģeklinde olan bir puan dağılımının modu frekanslara en yüksek

ve eĢit olan ve ardıĢık olmayan 5 ve 9‘dur. Yani dağılım çift modludur.

NOT: Bir frekans dağılımında bütün değerlerin frekansı aynı ise bu frekans dağılımının MODU

yoktur.

ÖRNEK: 11, 11, 44, 44, 6, 6, 8, 8

NOT: MOD: merkezi yığılma ölçüsü olarak kaba bir istatistik olup ancak en büyük frekansın hangi

puanda olduğunu gösterir. Böyle olmakla birlikte tepe değer: ortanca ve aritmetik ortalama gibi

istatistiklerle karĢılaĢtırılarak frekans dağılımlarının yorumlanmasında kullanılır.

76

2003 KPSS: AĢağıda aynı değiĢkenle ilgili bir ölçümler dizisine iliĢkin dört tanım

verilmiĢtir.

I. En yüksek frekansa sahip olan değer,

II. Büyüklük sırasına konmuĢ ölçümler dizisinin tam ortasındaki değer,

III. Ölçümlerin toplamının ölçüm sayısına bölünmesiyle elde edilen değer,

IV. En büyük ölçüm ile en küçük ölçüm arasındaki fark.

AĢağıdakilerden hangisinde bu tanımlara karĢılık gelen kavramlar doğru olarak verilmiĢtir?

I II III IV

A) MEDYAN MOD STANDART S. RANJ

B) MEDYAN RANJ ARĠTMETĠK O. MEDYAN

C) RANJ STANDART S. ARĠTMETĠK O. MEDYAN

D) MOD MEDYAN ARĠTMETĠK O. RANJ

E) MOD MEDYAN STANDART S. ARĠTMETĠK O.

NOT: Vasat ölçülerine iliĢkin istatistiksel iĢlemlerde, sonucundan en iĢlevsel yararlanılanı

ARĠTMETĠK ORTALAMADIR. Sonra ORTANCA sonra da MOD‘tur.

ORTALAMA, ORTANCA VE MOD‟UN KARġILAġTIRILMASI

Ortalama, ortanca ve mod arasında benzerlikler olduğu gibi birçok farklılıkta söz

konusudur.

a) Ortalama; ortanca ve mod‘a göre daha çok bilgiye dayanır. Çünkü ortalama

hesaplanırken gözlenen ölçümlerin tümü iĢleme katılır. Ölçümlerin tümünün iĢleme katılması

ortalamayı diğer vasat ölçülerinden daha istikrarlı ve daha güvenilir yapar.

b) Ortalama, vasat ölçüsü olmanın dıĢında baĢka matematiksel iĢlemler içinde uygundur.

c) Ortalamanın değeri ölçümlerin değerine bağlıdır. Ayrıca ortanca bir puan dağılımındaki

uç değerlerden etkilenmez. Örneğin 2,5,7 olan bir dağılımda ortanca 5 tir. Eğer Bu dağılım

2,5,100 olsaydı ortanca yine 5 olurdu.

2007 / KPSS

5A sınıfındaki öğrencilerin 25 soruluk matematik testinden aldıkları puanlar gruplanarak

aĢağıdaki frekans grafiğinde gösterilmiĢtir.

8

7

6

5

4

3

2

1

01-5 6-10 11-15 16-20 21-25

Puan

Frekans

77

1. 5A sınıfının mevcudu kaçtır?

A) 5 B) 7 C) 8 D) 20 E) 25

2. 5A sınıfının matematik testi puanlarının aritmetik ortalaması kaçtır?

A) 5,7 B) 7,4 C) 14,5 D) 18,6 E) 20

3. 5A sınıfının matematik testi puanların tepe değeri (mod) kaçtır?

A) 5 B) 7 C) 8 D) 18 E) 25

2009 KPSS SORUSU: Bir coğrafya öğretmeni 100 soruluk bir baĢarı testi uygulamıĢ ve test

puanlarının ortalamasını 75, ortancasını 80, tepe değerini (mod) 90, standart sapmasını 8 ve

ranjını 90 bulmuĢtur. Öğrencilerin dersten geçebilmeleri için en az 65 puan almaları

gerekmektedir.

Test puanlarına iliĢkin istatistiklere ve değerlendirme ölçütüne dayanarak bu dağılım için

aĢağıdakiyorumlardan hangisi yapılamaz?

A) Ölçümlerin yüzde elliden fazlası ortalamadan büyüktür.

B) Merkezî eğilim ölçüsü olarak ortancadan yararlanılmalıdır.

C) Sınıfın büyük çoğunluğu geçer not alır.

D) Tepe değeri, gözlenen en büyük değerdir.

E) Ortalamayı çarpıtan uç değer(ler) bulunmaktadır

2) MERKEZĠ DAĞILIM (DEĞĠġĠM) ÖLÇÜLERĠ

Merkezi dağılım ölüleri verilerin yığılma gösterilen noktadan ne kadar uzakta olduklarını,

nasıl bir dağılım gösterdiklerini belirten istatistikleridir. Bir grubu belirli bir özelliği yönünden

yeterince tanıyabilmek ve gruplar arasında çok yönlü karĢılaĢtırmalar yapabilmek için merkezi

eğilim ölçüleri yeterli değildir. Bu durumda merkezi dağılım ölçülerine gereksinim duyulur. BaĢlıca

dağılım ölçüleri Ģunlardır:

A) Ranj (Puan GeniĢliği)

B) Standart Sapma (Kayma)

C) Çeyrek sapma

A) RANJ (Puan GeniĢliği): Bir dağılımda en yüksek puan ile en düĢük puan arasındaki farktır.

Ranj; bir veri grubunun hangi aralıkta değiĢkenlik gösterdiğini belirten istatistiktir. Ranj, puan

dağılımları hakkında kaba bilgi verir.

ÖRNEK: Puanları 90, 85, 75, 70, 55, 40 olan bir dizi düĢünelim. Bu dizinin ranjı:

90 ─ 40 =

Ranj değeri dikkate alınarak yapılabilecek yorumlar yüzeysel olmakla birlikte sadece ranj

değeri varsa Ģu yorumlar yapılabilir:

1) Ranj değeri büyük olan grupların test sonuçları ranj değeri küçük olan grupların test

sonuçlarından daha güvenilirdir.

50 dir

78

2) Ranj değeri büyük olan grubun heterojen olduğu, bilenle bilmeyenin birbirinden ayrıldığı,

bireylerin ölçülen özellik bakımından farklılık gösterdiği söylenebilir.

3) Ranj değeri küçük olan bir grubun homojen olduğu, bilenle bilmeyenin birbirinden ayrılmadığı,

bireylerin ölçülen özellik bakımından benzer olduğu söylenebilir.

B) STANDART SAPMA (KAYMA) (SS): Standart sapma bireyin ya da grubun notlarının

aritmetik ortalamaya olan farkını (uzaklığını ya da yakınlığını) gösteren sayısal değerdir. Bir dizi

ölçümün gösterdiği değiĢimin en güvenilir ölçüsü standart sapmadır. Standart sapma istatistikte

en çok kullanılan ölçüdür.

GruplandırılmıĢ verilerde standart sapma Ģöyle hesaplanır:

→ Dağılımın aritmetik ortalaması bulunur = ( X )

→ Her ölçümün aritmetik ortalamadan farkı alınır = (Xi- X )

→ Farkların kareleri alınır ve toplanır = ( X ²)

→ Bulduğumuz toplamı elaman sayısına yani ( N ─ 1 ) e böleriz

→ Çıkan sonucun karekökünü alırız.

Bu açıklamayı formülle Ģu Ģekilde gösteririz = S = 1

²)(

N

xxi

Standart kaymanın alması gereken değer her bir istatistiksel hesaplamada değiĢkenlik

göstermektedir. Kesin olarak standart kayma Ģu sayıda olmalıdır Ģeklinde bir Ģey söylenemez.

Standart sapma normal dağılım üzerinde aritmetik ortalamaya . )(X göre olan -3 ve +3 arasında

yer alan dağılıma göre Ģu Ģekilde gösterilir:

Bir dağılımda aritmetik ortalama ( )X 60, standart sapma 3 ise dağılım doğrusu Ģu Ģekilde

gösterilir:

Standart Sapmaya Dayanarak ġu Yorumu Yapabiliriz:

Standart sapma KÜÇÜKSE;

Grup baĢarısı yüksektir.

-3 -2 -1 0 +1 +2 +3

51 54 57 60 63 66 69

-3 -2 -1 X +1 +2 +3

79

Grup homojen bir yapıya sahiptir.

Öğrencilerin öğrenme düzeyleri birbirine yakındır.

Öğrenciler arasında farklılaĢma azdır.

Testin ayırt ediciliği düĢer.

Testin güvenirliği düĢer.

Standart sapma küçükse ranjda küçüktür.

Standart sapma BÜYÜKSE;

Grup baĢarısı düĢüktür.

Grup heterojen bir yapıya sahiptir.

Öğrencilerin öğrenme düzeyleri birbirinden uzaktır.

Öğrenciler arasında farklılaĢma fazladır.

Testin ayırt ediciliği yükselir.

Testin güvenirliği artar.

Standart sapma büyürse ranjda büyür.

Dikkat :Bu tür tabloların verildiği sorularda, Öğrenciler arasında farklılaĢmanın en fazla/en az,

Öğrencilerin öğrenme düzeylerinin benzer farklı,

Grubun homojen / heterojen olduğu ders hangisidir Ģeklinde sorulursa standart sapmaya bakılır.

ÖRNEK:

TESTLER ARĠTMETĠK ORT. MOD ORTANCA S. SAPMA

A) I 65 75 70 7

B) II 35 55 40 6

C) III 40 40 40 8

D) IV 40 25 30 9

E) V 60 40 45 16

Yukarıdaki tabloya göre öğrenciler arasında farklılaĢma en çok hangi testtedir?

Çözüm: Standart sapması büyük olan dağılımda bireyler arası farklılaĢmada büyüktür. Standart

sapma büyüdükçe benzerlik azalır. Dolayısıyla farklılaĢmanın en çok olduğu test standart sapmanın

en yüksek olduğu 5. testtir. Doğru cevap E Ģıkkıdır.

Ders AO MOD MEDYAN SS

1 50 70 60 12

2 60 40 50 3

3 75 65 70 5

4 55 80 70 10

5 90 95 92 7

80

ÖRNEK:

Hangi derste ortalama öğrenme düzeyi en yüksektir? Hangi derste ortalama öğrenme

düzeyi en düĢüktür?

ÇÖZÜM:

a) Ortalama öğrenme düzeyinin yüksek olmasını gösteren en önemli gösterge ARĠTMETĠK

ORTALAMANIN yüksek olmasıdır. Ancak aritmetik ortalamalar EġĠTSE o zaman standart

sapması en küçük olan derste ortalama öğrenme düzeyi en yüksektir. Buna göre aritmetik

ortalamanın en yüksek olduğu fizik dersinde ORTALAMA ÖĞRENME düzeyi en yüksektir.

b) Aritmetik ortalaması en düĢük olan derste ortalama öğrenme düzeyi en düĢüktür. Ancak

yukarıdaki gibi aritmetik ortalamalar birbirine eĢitse bu durumda standart sapması büyük olan

dersin ortalama öğrenme düzeyi en düĢüktür. Dolayısıyla COĞRAFYA dersinde ortalama öğrenme

düzeyi en düĢüktür.

2008 KPSS: Bir grup öğrenciye uygulanan dönem sonu sınavlarına iliĢkin istatistikler tablodaki

gibidir.

DERSLER Soru

sayısı

Aritmetik

ortalama

Medyan Mod Standart

sapma

Kimya 20 8 6 4 4

Tarih 40 30 35 39 7

Türkçe 30 15 18 23 6

Fizik 50 30 30 30 11

Felsefe 40 14 10 7 9

Öğrencilerin en baĢarılı olduğu ders hangisidir?

A) Kimya B) Tarih C) Türkçe D) Fizik E) Felsefe

DERSLER X S.S

TÜRKÇE 70 3

MATEMATĠK 71 4

COĞRAFYA 70 4

FĠZĠK 80 5

KĠMYA 75 4

81

2009 KPSS SORUSU:

58. – 60. SORULARI AġAĞIDAKĠ BĠLGĠLERE GÖRE CEVAPLAYINIZ. 10 soruluk bir sınava ait öğrenci yanıtları aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir. Her soruda doğru yanıta ―1‖, yanlıĢ

yanıta ―0‖ puan verilmiĢtir. Yanıtlanmayan soru bulunmamaktadır.

SORULAR

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ÖĞRENCĠLER

A 1 1 1 0 0 1 1 0 1 0

B 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1

C 0 1 0 0 1 1 1 1 1 1

D 1 1 1 0 1 0 1 1 1 0

E 0 0 1 0 0 0 1 1 1 0

F 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1

G 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0

H 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1

I 1 1 1 0 0 0 1 0 0 1

J 0 0 0 0 0 1 1 1 0 0

2009 KPSS SORUSU:

Öğrencilerin bu sınavdan aldıkları puanların ranjı kaçtır?

A)3 B)5 C)6 D)9 E)10

2009 KPSS SORUSU:

Hangi sorular ölçülen özellikler açısından öğrencilerin bireysel farklılıklarını ortaya çıkarmada hiç

etkili olmamıĢtır?

A) Yalnız 4. soru B) Yalnız 7. soru C) Yalnız 8. soru

D) 4. ve 7. sorular E) 4., 7. ve 8. sorular

2009 KPSS SORUSU:

Bu sınavdaki test puanlarının frekans dağılımı yaklaĢık olarak aĢağıdakilerden hangisinde verilmiĢtir?

A) Frekans B) Frekans C ) Frekans

Puan Puan Puan

D) Frekans E) Frekans

Puan Puan

82

C) ÇEYREK SAPMA

Çeyrek sapma birinci ve üçüncü çeyreğin farkının yarısıdır ve q ile gösterilir.Bri yayılma

ölçüsü olan çeyrek sapma, merkezi eğilim ölçüsü olarak ortancanın kullanıldığı durumlarda

kullanılır.

3 1 75 25Q -Q Y -YQ= veya Q=

2 2

Q1

Y25

%25 %25

Q3

Y75Q2

Örnek:

Birinci çeyreği 20, üçüncü çeyreği 40 olan bir dağılımın çeyrek sapması kaçtır?

Çözüm:

3 1Q -Q 40-20Q= Q= 10

2 2 ‘dur.

Not:UygulanmıĢ olan bir sınavda puanlar aĢırı uçlara yayılmıĢsa yayılma ölçüsü olarak çeyrek sapma

kullanılır.

MADDE ĠSTATĠSTĠKLERĠ (MADDE ANALĠZĠ) Madde analiziyle Ģu üç soru cevaplandırılmaya çalıĢılır:

1) Maddenin güçlük derecesi nedir?

2) Madde iyi öğrenci ile zayıf öğrenciyi birbirinden ayırt edebiliyor mu?

3) Maddelerin çeldiricileri iyi çalıĢıyor mu?

MADDE GÜÇLÜK ĠNDEKSĠ (DERECESĠ)

Bir testte herhangi her maddeye verilen doğru cevaplar sayısının o maddeyi

cevaplayanların tamamına oranı sorunun güçlük derecesini gösterir. Bunu Ģöyle gösteririz:

J maddesine doğru cevap veren öğrenci sayısı

Maddenin Güçlük Ġndeksi (PJ) = ————————————————————

Testi alan cevaplayıcıların tamamı

83

ÖRNEK: Bir testin 15. maddesine 40 öğrenci doğru 10 öğrencide yanlıĢ cevap vermiĢ ise bu

maddenin güçlük indeksi 80,050

40 olur.

→ Madde güçlük indeksi maddeyi doğru cevaplayanların sayısına göre 0 ile 1 arasında değer alır.

→ Madde güçlük indeksi maddenin kolaylığının bir ölçüsüdür.

→ Maddeyi doğru cevaplayanların sayısı arttıkça madde kolaylaĢacağından PJ değeri 1‘e

yaklaĢacak ve madde zorlaĢtıkça da PJ değeri 0‘a yaklaĢacaktır.

MADDE GÜÇLÜK ĠNDEKSĠ özellikle büyük gruplarda (100-200 cevaplayıcının olduğu durumlarda)

öğretmenler tarafından karmaĢık istatistiksel hesaplamalar gerektirmeyen ―basit madde analizi‖

yöntemiyle de bulunabilir. Madde analizi yönteminde izlenecek yol Ģöyledir:

1) Öğrenci cevapları puanlandırılır.

2) Test puanlarına göre öğrenci cevap kâğıtları en yüksek puandan en düĢük puana doğru

sıralanır.

3) SıralanmıĢ kâğıtlardan en yüksek ve en düĢük puan alan % 27‘lik grupta yer alan kağıtlar

seçilerek üst ve alt gruplar oluĢturulur. Geride kalan diğer kâğıtlar (% 46) analiz dıĢında tutulur.

4) Testte bulunan bütün sorular için aĢağıdaki tablo hazırlanır:

SORU

NO

SEÇENEKLER TOPLAM

A B C D

ÜST GRUP N (Aü) n (Bü) n (Cü) n (Dü) n (ü)

ALT GRUP N (Aa) n (Ba) n (Ca) n (Da) n (a)

TOPLAM N (A) n (B) n (C) n (D) N

5) Öğrencilerin verdikleri cevaplara göre madde özellikleri hesaplanır. Madde

özelliklerinden güçlük indeksi aĢağıdaki formül ile hesaplanır.

n(dü)+n(da)

FORMÜL = P.j ———————

N

PJ = J maddesinin güçlük indeksi

n (dü) = Maddeyi üst grupta doğru cevaplayanların sayısı

n (da) = Maddeyi alt grupta doğru cevaplayanların sayısı

N = Üst ve Alt gruptaki toplam öğrenci sayısı

Bulunan değer 0 ile 1 arasında bir değer olur. Çıkan sonuca göre madde güçlük indeksi ile

ilgili Ģu yorumlar yapılabilir:

0,00 ile 0,40 arasında bulunan maddeler ZOR

0,41 ile 0,60 arasında bulunan maddeler ORTA GÜÇLÜKTE MADDELER

0,61 ve 1,00 arasında bulunan maddeler KOLAY MADDELER

84

Görüldüğü üzere indeksin 1‘e yakın çıkması kolay bir soru olduğunu; 0‘a yakın çıkması zor

bir soru olduğunu gösterir. Soruların ORTA güçlükte olması ise güvenirliği artırıcı rol oynar.

ÖRNEK: AĢağıdaki tabloda numaralanmıĢ 5 sorunun doğru cevaplanma yüzdeleri verilmiĢtir. (PJ)

Bu değerlere bakarak yapılan yorumlardan hangisi doğrudur?

SORU PJ A) En zor soru 5. sorudur

1 0,34 B) 4. soru öğrencilere en kolay gelen sorudur.

2 0,44 C) 3. Soru orta güçlükte bir sorudur.

3 0,82 D) 4. Soru çok zor bir sorudur ve öğrencilere zor gelmiĢtir.

4 0,23 E) Öğrencilere en kolay gelen soru 3. sorudur

5 0,85

ÖRNEK:

1. SORU A *B C D TOPLAM

ÜST

GRUP

20 59 11 10

100

ALT

GRUP

11 12 39 38 100

Verilen sorunun güçlük indeksi kaçtır?

A) 0,36 B) 0,45 C) O,59 D) 0,68 E) 0,71

nü + na 59+12 71

P = ————— = ———— = ———— = 0,3555 ~ 0,36... ZOR BĠR

N 100+100 200 SORUDUR.

ÖRNEK: 200 kiĢilik bir gruba uygulanan 10 maddelik bir genel yetenek testinde üst

grupta ve alt grupta 100‘er kiĢi bulunmaktadır. Test 5 seçeneklidir. Ve 1. madde için alt ve üst

gruplardaki seçenek dağılımları aĢağıda verilmiĢtir.

1. SORU A B C D E

ÜST

GRUP

% 3 % 20 % 11 % 54 % 12

ALT % 13 % 20 % 21 % 34 % 12

DOĞRU SEÇENEK D dir. Yukarıdaki durumda madde güçlük indeksi ne olacaktır?

85

n(dü)+ n(da) 54+34 88

(PJ) MADDE GÜÇLÜK ĠNDEKSĠ = ——————— = ———— = ——— = 0,44

N 200 200

0,41 ve 0,60 arasında bulunan maddeler ORTA GÜÇLÜKTEKĠ MADDELER olduğu için bu

maddenin ORTA GÜÇLÜKTE BĠR MADDE OLDUĞU yorumu yapılır.

MADDE AYIRICILIK GÜCÜ ĠNDEKSĠ (Ayırt Etme Gücü) (rj)

Bir sorunun ayırıcılık gücü bilen ile bilmeyeni veya baĢarılı öğrencilerle baĢarısız

öğrencileri ayırt etme kudretini ifade eder. Bir baĢka deyiĢle maddelerin ancak iyi öğrenciler

tarafından cevaplandırılabileceği, konuya hakim olmayanların bilemeyecekleri nitelikte olması

özelliğidir.

Maddelerin ayırıcı gücünü hesaplamada kullanılan formül Ģöyledir :

Üst Grupta Soruyu Doğru Alt Grupta Soruyu Doğru

Cevaplayan Öğrenci Sayısı ─ Cevaplayan Öğrenci Sayısı

Maddenin Ayırıcı Gücü =

Alt ya da Üst Gruptan herhangi birisinin eleman sayısı

Madde yeteri kadar ayırıcı ise test puanı yüksek olanların maddeyi doğru cevaplamaları,

test puanı düĢük olanların ise yanlıĢ cevaplamaları beklenir. Öyleyse güvenilir bir test ayırıcılığı

yüksek maddelerden oluĢan bir testtir.

Maddenin ayırıcılık gücü değeri -1 ve +1 arasında değer alır. BaĢarı testlerinde maddelerin ayırıcı

gücü aĢağıdaki kriterlere göre değerlendirilir.

Maddenin Ayırıcı Gücü Maddenin Değerlendirilmesi

0,19 ve daha küçük değerler Amaca hizmet etmeyen çok zayıf

negatif değerler madde, testten çıkarılmalı

0,20 ve 0,29 arasında Düzeltilmeli ve geliĢtirilmeli.

0,30 ve 0,39 arasında bulunanlar Oldukça iyi çalıĢan ama yine de geliĢtirilebilir.

0,40 ve 1.00 arasında bulunanlar Çok iyi çalıĢan

Maddelerin ayırt etme gücü ile ilgili olarak Ģu yorumlar yapılabilir:

a) BaĢlıca amacı iyi öğrenciler ile zayıf öğrencileri birbirinden ayırt etmek olan bir baĢarı

testindeki her bir maddenin mümkün olduğunca yüksek ayırt etme gücüne sahip olması gerekir.

Yani 1‘e yakın olması gerekir.

b) Ayırt etme gücünün yüksek olması için, bir maddeyi üst grupta doğru cevaplayanların sayısı alt

grupta aynı maddeye doğru cevap verenlerin sayısından fazla olmalıdır. Bu anlamda bütün

öğrencilerin doğru yada yanlıĢ cevaplandırdığı bir maddenin ―ayırt etme‖ gücü yoktur.

86

c) Ayırıcılık gücünün büyüklüğü testin kullanılıĢ amacına, o testi alan grubun ölçülen değiĢken

bakımından homojen yada heterojen oluĢuna göre değiĢir.

ÖRNEK:

MADDE

NO

A

*

B C D CEVAPSIZ TOPLAM

N

ÜST GRUP 15 5 3 2 0 25

ALT GRUP 5 10 5 5 0 25

Yukarıdaki sorunun ayırıcılık gücü ile ilgili ne söylenebilir?

rj= 25

10

25

515

= 0,40 → SORU BĠLEN ÖĞRENCĠLER ile BĠLMEYEN ÖĞRENCĠYĠ

AYIRMADA YETERLĠDĠR... (ÇOK ĠYĠ ÇALIġAN)

2003 KPSS: AĢağıdaki tabloda numaralanmıĢ beĢ sorunun doğru cevaplanma yüzdeleri (pj)

değeri ile ayırt edicilik değerleri (rj) verilmiĢtir.

SORU Pj rj

1 0,35 0,60

2 0,40 -0,35

3 0,80 0,10

4 0,25 0,15

5 0,85 0,50

SORU 1: Eğer düzeltilemiyorsa yukarıdaki sorulardan hangisi, testten mutlaka çıkarılmalıdır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Çözüm: Bir maddenin ayırt ediciliği bilenle bilmeyeni birbirinden ayırt etmesidir. Yani zayıf

öğrenci ile iyi öğrenciyi ayırabilmesidir. Ayırt etme indeksi -1 ile +1 arasında değiĢir. Bir maddenin

ayırt etme indeksi 0,19 ve daha küçük ise, çok zayıf ve düzeltilemiyor ise testten çıkarılmalıdır.

Buna göre negatif bir ayırt ediciliğe sahip olan 2 . MADDE testten çıkarılmalıdır.

Soru 2: BaĢvuran kiĢinin çok, seçilecek kiĢinin az olduğu bir sınavda kullanılacak soruların çoğu

güçlük ve ayırt edicilik bakımından yukarıdaki sorulardan hangisine benzer olmalıdır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

87

Çözüm: Böyle bir durumda ayırt ediciliği yüksek, güç sorular tercih edilmelidir. 1. Soru GÜÇ ve

AYIRT EDĠCĠ bir soru olduğu için o soru tercih edilmelidir.

Soru 3: Yukarıdaki sorulardan hangisi kolay ve ayırt edici bir sorudur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Çözüm: Kolay sorular güçlük indeksinin 0,50‘den büyük olduğu sorulardır. 3 ve 5. soruların güçlük

indeksleri 0,80 ve 0,85‘tir ve dolayısıyla kolay sorulardır. Ayırt edici sorular ise 1‘e yakın olan

sorulardır. Bu durumda testte hem kolay hem de ayırt edici olan 5. SORUDUR.

GÜÇLÜK ĠNDEKSĠ

0 0,40_0,60 +1

2008 KPSS: Bir testteki maddelere iliĢkin aĢağıdaki değerler elde edilmiĢtir.

Maddeler I II III IV V

Madde güçlüğü 0,1 0,15 0,5 0,6 0,9

Madde ayırıcılık

gücü

0,08 -0,15 0,5 0,28 0,43

Tabloda verilen bilgilere göre hangi maddenin güvenirliğe katkısı en yüksektir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Yapılandırılacak bir testte bu maddeleri kullanma zorunluluğu olsaydı, en köklü değiĢikliğin

hangi maddede yapılması gerekirdi?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2009 KPSS SORUSU 53 – 55. SORULARI AġAĞIDAKĠ BĠLGĠLERE GÖRE CEVAPLAYINIZ.

AĢağıdaki tabloda 10 soruya ait madde güçlüğü (p) ve ayırtedicilik (r) değerleri verilmiĢtir.

Soru p r

1 0,35 0,25

2 0,05 0,65

3 0,15 0,15

4 0,90 0,05

5 0,70 0,35

6 0,40 0,40

7 0,15 0,10

8 0,75 0,60

9 0,15 0,40

10 0,95 0,25

ZORLAġIR ORTA GÜÇLÜK KOLAYLAġIR

88

2009 KPSS SORUSU: Uygulama sonucunda yukarıdaki değerleri elde eden bir öğretmen,

ayırtediciliği düĢük olan maddeleri düzeltilemediği için testten çıkarmak istemektedir.

Bu maddelerin çıkarılması aĢağıdakilerden hangisine neden olur?

A) Testin ölçüt geçerliğinin düĢmesine

B) Kalan maddelerin güçlük indeksinin düĢmesine

C) Çeldiricilerin iyi çalıĢmamasına

D) Testin iç tutarlığının düĢmesine

E) Testin kapsam geçerliğinin düĢmesine

2009 KPSS SORUSU: Tablodaki maddelerden hangisi hem kolay hem de ayırtedici bir

sorudur?

A) 3 B) 4 C)8 D) 9 E) 10

2009 KPSS SORUSU: Tablodaki maddelerden hangisi, testle ölçülen özellikler açısından

oldukça üst düzey yeterliğe

sahip olan öğrencileri seçmek için kullanılabilir?

A) 1 B) 2 C) 5 D) 7 E) 10

MADDE VARYANSI (Sj2)

Madde varyansı bir maddeyi doğru cevaplayanların oranıyla yani madde güçlük indeksi ile

(pj), o maddeyi cevaplayamayanların oranının (qi) çarpımına eĢittir.

Maddeyi doğru cevaplayamayanların oranı 1‘den madde güçlük indeksinin çıkarılması ile elde edilir.

qj=1-pj‘dir.

qj: Maddeyi doğru cevaplayamayan-

ların oranı

pj: Maddeyi doğru cevaplayanların

oranı

Örnek:

Bir maddenin güçlük indeksi 0,40 ise bu maddenin varyansı kaçtır?

Çözüm:

qj = 1 – pj Sj2 = pj . qj

qj = 1 – 0,40 Sj2 = 0,40 . 0,60

qj = 0,60 Sj2 = 0,24‘tür.

Öğrencilerin çoğunun maddeyi doğru ya da yanlıĢ cevaplaması durumunda madde varyansı 0

(sıfır)‘a yaklaĢır. Yani madde varyansı küçük ise öğrencilerinin verdikleri cevaplar arasındaki

değiĢimde azdır.

Eğer tüm öğrenciler maddeyi doğru cevaplamıĢsa veya hiçbiri doğru cevaplayamamıĢsa madde

varyansı ―0‖ olur.

Madde varyansının en büyük değeri 0,25‘tir.

89

MADDENĠN STANDART SAPMASI(Sj)

Bir maddenin Standart sapması o maddenin varyan sının kareköküne eĢittir.Madde

varyansı madde standart sapmasının karesi olduğundan madde standart sapması için yapılan

yorumlar madde varyansı içinde geçerlidir.

MADDE GÜVENĠRLĠK ĠNDEKSĠ (rj)

Madde güvenirlik indeksi, madde ayırt edicilik gücü indeksi ile maddenin standart

sapmasının çarpımı sonucu elde edilir. rj ile gösterilen madde güvenirlik indeksi aĢağıdaki formül

ile hesaplanır.

rj=rjx . Sj

Sj: Maddenin standart sapması

rjx: Maddenin ayırt edicilik gücü indeksi

rj: Maddenin güvenirlik indeksi

Örnek:

Standart sapması 8, madde ayırt ediciliği 0,50 olan bir maddenin güvenirliliği kaçtır?

Çözüm:

rj = rjx . Sj rj = 8 . 0,50 rj = 4‘tür.

Bir maddenin standart sapması ya da ayırt edicilik gücü arttıkça güvenirlik indeksi de artar.

TEST ĠSTATĠSTĠKLERĠ (TEST ANALĠZĠ)

TESTĠN ORTALAMA GÜÇLÜĞÜ

Bir testin aritmetik ortalaması kullanılarak hesaplanan güçlük derecesi de test hakkında

bazı yargılara ulaĢmamızda ipucu oluĢturur. Testin ortalama güçlük derecesi aĢağıdaki formülle

hesaplanır:

Puanların Aritmetik Ortalaması

Testin Ortalama Güçlüğü (P) = ———————————————

Testten Alınabilecek En Yüksek Puan

Hesaplanan değer hakkında Ģu yorumlar yapılabilir:

(P) = Testin Ortalama Güçlüğü 0,50‟den küçükse:

→ Test öğrencilere güç gelmiĢtir, sorular zor hazırlanmıĢ olabilir,

→ Sınıfta yapılan öğretim yetersiz olabilir,

→ Ġstenilen seviyeye çıkarılamamıĢ, zayıf öğrenciler çoğunlukta olabilir.

(P) = Testin Ortalama Güçlüğü 0,50‟den büyük ise:

→ Öğrencilerin çoğunluğu öğretilen konuları öğrenmiĢlerdir. Öğretim yeterlidir.

→ Test güçlük düzeyi bakımından kolay sorulardan oluĢmuĢtur.

90

NOT: TESTTEN alınabilecek en yüksek puan: her bir sorunun ağırlıklı puanının 1 olduğu bir sınav

için o sınavdaki soru sayısı kadardır. Yani 10 soruluk bir testten maksimum 10, 80 soruluk bir

testten maksimum 80 alınabilir.

2004 KPSS:

DERSLER SORU SAYILARI X (Aritmetik Ortalama)

BĠYOLOJĠ 10 5,2

MATEMATĠK 45 38,1

TARĠH 14 11,7

FĠZĠK 19 13,4

KĠMYA 12 6,9

Tabloda soru sayıları ve aritmetik ortalamaları verilmiĢ dersler bulunmaktadır. Yukarıda

verilen derslerin hangisinde baĢarı oranı en yüksektir?

ÇÖZÜM: Böyle bir soruyu cevaplayabilmek için testin ortalama güçlük derecesine bakarsak hangi

derste öğrencilerin daha baĢarılı olduğuna karar verebiliriz.

Testin ortalama güçlüğünü bulmak için her derse ait aritmetik ortalamayı, alınabilecek en

yüksek puana yani soru sayısına böleriz.

Yukarıdaki örnekteki her bir dersin ortalama güçlüğü Ģu Ģekilde hesaplanır:

5,2 38,1 11,7

BĠYOLOJĠ: ——= 0,52 Matematik: ——— = 0,85 TARĠH: ——— = 0,83

10 45 14

13,4 6,9

FĠZĠK: ———= 0,70 KĠMYA :——— = 0,58

19 12

Bu sonuçlara göre ortalama güçlüğü en yüksek olan ders yani en kolay ders

MATEMATĠKTĠR. Bu yüzdende öğrencilerin en baĢarılı olduğu ders MATEMATĠKTĠR.

91

ÖRNEK:

SINIFLAR DEĞERLENDĠRME ARALIĞI SINIF ORTALAMASI

1 0 ─ 100 72

2 0 ─ 20 13,5

3 1 ─ 5 4,20

4 0 ─ 50 16

5 0 ─ 40 16

ÇÖZÜM: Tabloda 5 sınıfa ait yapılan ölçme sonuçlarının değerlendirme aralığı ve sınıf

ortalamaları verilmiĢtir. Yukarıda verilen sınıflardan hangisi öğrenmeler bakımından diğerlerine

göre daha baĢarısızdır?

Sınıfın baĢarısız olması demek testin ortalama güçlük düzeyi bakımından öğrencilere güç

gelmiĢ olması demektir. Öyleyse her sınıf için testlerin ortalama güçlük düzeylerini bulup ona göre

sınıfların baĢarı durumları hakkında yorum yapabiliriz.

1 . SINIF ĠÇĠN ORTALAMA GÜÇLÜK = 72,0100

72

2. SINIF ĠÇĠN ORTALAMA GÜÇLÜK= 67,020

5,13

3. SINIF ĠÇĠN ORTALAMA GÜÇLÜK= 84,05

20.4

4. SINIF ĠÇĠN ORTALAMA GÜÇLÜK= 32,050

16

5. SINIF ĠÇĠN ORTALAMA GÜÇLÜK= 40,040

16

2008 KPSS: Bir grup öğrenciye uygulanan dönem sonu sınavlarına iliĢkin istatistikler tablodaki

gibidir.

DERSLER Soru

sayısı

Aritmetik

ortalama

Medyan Mod Standart

sapma

Kimya 20 8 6 4 4

Tarih 40 30 35 39 7

Türkçe 30 15 18 23 6

Fizik 50 30 30 30 11

Felsefe 40 14 10 7 9

Öğrencilerin en baĢarılı olduğu ders hangisidir?

A) Kimya B) Tarih C) Türkçe D) Fizik E) Felsefe

Bu sınıflarda

(P)→Güçlük düzeyi

0,50'den büyük olduğu

için öğrencilerin çoğu

konuyu öğrenmiĢlerdir

ve baĢarı yüksektir

yorumu yapılır.

Bu sınıflarda ise (P) → Güçlük

düzeyi 0,50 den küçük olduğu için

öğrenciler konuyu öğrenmemiĢ ve

öğrencilerin baĢarı düzeyleri de

düĢüktür. Ancak en baĢarısız olan

SINIF 4. SINIFTIR =0,32

92

NOT: Bir test bütün olarak analiz edilirken öğrencilerin boĢ bıraktıkları ve cevaplamadan

kaçındıkları madde sayılarına ve bu maddelerin içeriklerine de bakmak gerekir. Testteki soruların

öğrenciler tarafından boĢ bırakılarak cevaplandırılmaması testin güvenirlik ve geçerliğini büyük

ölçüde düĢürür. Üstelik testteki maddelerin programın hedefleri ile ilgili olacağı düĢünülürse boĢ

bırakılan sorular ile ölçülmesi amaçlanan hedef davranıĢlarda ölçülmemiĢ olur.

Testte yer alan herhangi bir madde öğrencilerin üçte biri veya dörtte biri tarafından boĢ

bırakılmıĢ ise aĢağıdaki ihtimallerden biri ya da bir kaçı söz konusu olabilir:

→ Testin açıklaması (yönergesi) öğrencinin cevaplama iĢlemini nasıl yapacağını anlaĢılır bir

Ģekilde ifade etmekten uzaktır.

→ Madde kökü, ne sorulduğunu, sorudan ne istendiğini anlatacak yeterlilikte değildir.

→ Seçenekler arasında kesin ve tek bir doğru cevap yoktur.

TESTĠN AYIRTEDĠCĠLĠĞĠ

A) Ranja Göre Ayırtedicilik:

Uygulanan testin maksadı baĢarı düzeyleri bakımından öğrencileri birbirinden AYIRTETMEK ise

baĢka bir deyiĢle programın hedeflerini gerçekleĢtirmiĢ öğrenci ile gerçekleĢtirmemiĢ öğrenciyi

teĢhis etmekse TESTĠN PUANLARINDAN HESAPLANAN DĠZĠ GENĠġLĠĞĠ BÜYÜK

OLMALIDIR.

Dizi GeniĢliği: En yüksek puan ile en düĢük puan arasındaki farktır yani RANJ…

KURAL: Ayırt edici, dolayısıyla geçerliği ve güvenirliği yüksek bir testte hesaplanan dizi geniĢliği

o testten elde edilmesi, mümkün en yüksek puanın yarısına yakın olmalıdır.

ÖRNEK:

Dersler Ranj K

Fizik 50 110

Kimya 72 130

Biyoloji 38 80

Tarih 75 120

Matematik 58 100

Yukarıdaki tabloda 5 derse ait ranj değerleri ve soru sayıları verilmiĢtir. Sınıfın

hangi dersteki ayırt ediciliği en yüksektir?

A) Fizik B) Kimya C) Biyoloji

D) Tarih E) Matematik

ÖRNEK: 80 maddeden oluĢan birçoktan seçmeli testte en yüksek puan 65 en düĢük puan 45

olarak gözlenmiĢtir. Bu test hakkında öğrendiğimiz kurala göre ne söylenebilir?

Beklenen dizi geniĢliği (RANJ) = 402

80 civarında olmalıdır.

Test puanlarının dizi geniĢliği = 65 ─ 45 = 20

93

YORUM: Hesaplanan dizi geniĢliği beklenenden oldukça düĢük olduğu için TESTĠN

AYIRTEDĠCĠLĠK GÜCÜ ZAYIFTIR yani iyi öğrenmiĢ öğrenci ile iyi öğrenmemiĢ öğrenciyi ayırt

etme gücü ZAYIFTIR.

B) Aritmetik Ortalamaya Göre Ayırtedicilik:

Testten elde edilen puanların aritmetik ortalamasından yararlanılarak da özellikle testin ayırt

edicilik gücü hakkında bilgi sahibi olunabilir. BaĢlıca, kullanılıĢ amacı: farklı baĢarı düzeylerine

göre öğrencileri ayırt etmek ve öğrenme derecelerine göre öğrencileri sıralamak olan bir testin

ORTALAMA PUANI; O TESTEN ELDE EDĠLECEK EN YÜKSEK PUANIN YARISINA yakın

olmalıdır.

ÖRNEK:

Dersler X K

Fizik 60 110

Kimya 68 130

Biyoloji 36 80

Tarih 52 120

Matematik 52 100

Yukarıdaki tabloda 5 derse ait aritmetik ortalama ve soru sayıları verilmiĢtir. Sınıfın

hangi dersteki ayırt ediciliği en yüksektir?

A) Fizik B) Kimya C) Biyoloji

D) Tarih E) Matematik

TESTĠN GÜVENĠRLĠĞĠ

Dağılımın standart kayması ile dizi geniĢliği birlikte de düĢünülebilir. Dizi geniĢliğinin (R) standart

kaymaya (S) oranı bu konuda bir fikir verebilir.

KURAL: Geçerliği ve güvenirliği yüksek bir testin puanlarından hesaplanan dizi geniĢliği (R)

değeri, Standart Sapma (S) değerine bölündüğünde 4 ile 6 arasında bir değer elde edilmelidir.

( R / S: 4–6)

Örnek: 80 maddeden oluĢan bir çoktan seçmeli testte en yüksek puan 65 en düĢük puan 45 ve

testin standart sapması 2,5 olarak hesaplanmıĢtır. Bu öğrendiğimiz kurala göre bu test hakkında

ne söylenebilir?

(R) Test puanlarının dizi geniĢliği = 65 – 45 = 20

(S) Standart sapma = 2,5

R / S = 20 / 2,5 = 8

YORUM: Dizi geniĢliğinin standart sapmaya oranı 4 ile 6 arasında bir sayı olmadığı için bu testin

güvenirliği ve geçerliği düĢüktür.

94

DAĞILIMIN YORUMLANMASI

Frekans dağılımlarına bağlı olarak bir grup hakkında iki türlü yorum yapılabilir: Bunlar

ÇARPIKLIK (KayıĢıklık) veya Bağıl DeğiĢkenlik yorumlarıdır.

ÇARPIKLIK KayıĢıklık): Bir frekans dağılımının Ģekline bakarak onu oluĢturan puanların dağılımı

hakkında bazı yorumlar yapılabilir. Bu yorumlar aritmetik ortalama, ortanca ve modun birbirlerine

olan büyüklük, küçüklük ve eĢitlik durumlarına göre üç farklı biçimde yapılır.

(ORTALAMA-ORTANCA)

ÇARPIKLIK ÖLÇÜSÜ = 3. ————————————

S. SAPMA

Bu formülün uygulanması sonunda elde edilen değerlere göre testin güçlüğüne iliĢkin

olarak Ģunlar söylenebilir:

ÇARPIKLIK ÖLÇÜSÜ GRUP ĠÇĠN TESTĠN GÜÇLÜK DÜZEYĠ

NEGATĠF ĠSE → KOLAY

POZĠTĠF ĠSE → ZOR

0,10 dan KÜÇÜKSE → HAFĠF ZOR

0,10-0,25 arası ĠSE → ORTA GÜÇLÜKTE

0,25 den BÜYÜK ĠSE → ÇOK ZOR

NOT: Verilen formül uygulandığında elde edilen sonuç sıfır veya sıfır civarında çıkarsa normal

dağılım eğrisine uyuyor demektir.

ÖRNEK: Aritmetik ortalaması 68, ortancası 65 ve standart sapması 13 olan bir testin çarpıklık

değeri kaçtır? Bu test nasıl bir testtir?

(68–65) 3,3

ÇÖZÜM: ÇARPIKLIK = 3. ————— = —— = 0,69

13 13

Bu test zor sorulardan oluĢan, oldukça zor bir testtir. Yorumu yapılabilir.

a) Normal Dağılım ( Simetrik Dağılım): Aritmetik ortalama, ortanca ( medyan) ve

modun (tepe değer) birbirine eĢit olduğu dağılımdır. KayıĢıklığın 0 (sıfır) çıkması

durumudur. BaĢarı açısından normal bir sınıf dağılımını gösterir.

95

b) Sağa Çarpık Dağılım (Pozitif KayıĢlı): Mod < Ortanca < x (Aritmetik Ortalama)

Ģeklinde olduğu yani aritmetik ortalamanın ortancadan, ortancanın moddan büyük olduğu dağılım

sağa çarpık yani pozitif kayıĢlı bir dağılımdır. Grafikle gösterecek olursak:

puan

Grafikte puanların çoğu dağılımın sol tarafında yığılmıĢtır. Böyle bir dağılımda Ģu yorumlar yapılır:

►Pozitif kayıĢlıdır.

►Öğretim yetersizdir.

►Öğrencilerin öğrenme düzeyi düĢüktür.

►Öğrenciler hedef davranıĢları kazanamamıĢlardır.

►BaĢarı düĢüktür.

►Sorular ve Test zordur.

c) Sola Çarpık Dağılım (Negatif KayıĢlı): X < ORTANCA < MOD Ģeklinde olduğu yani

aritmetik ortalamanın ortancadan küçük, ortancanın da moddan küçük olduğu dağılım SOLA

ÇARPIK yani NEGATĠF KAYIġLI bir dağılımdır. Puanların yarıdan fazlasının aritmetik

ortalamanın üstünde toplandığı söylenir. Grafikle gösterecek olursak;

BÖYLE BĠR GRAFĠK SĠMETRĠK BĠR DAĞILIM

OLDUĞUNU GÖSTERĠR

Not: Simetriklik aritmetik ortalama, ortanca ve mod'un

eĢit olması durumudur. Ancak cevaplar arasında üçünün

birbirine eĢit olmayıp ikisinin eĢit olduğu bir dağılım var ise

bu dağılımda SĠMETRĠK kabul edilebilir.

MOD MEDYAN X

X MOD

MEDYAN

96

puan

Grafikte puanların çoğu sağ tarafta yığılmıĢtır. Böyle bir dağılımda Ģu yorumlar yapılır:

►Negatif kayıĢlıdır.

►Öğretim yeterlidir.

►Öğrencilerin öğrenme düzeyi yüksektir.

►BaĢarı yüksektir.

►Sorular ve test kolaydır.

►Program ve öğretimin hedefleri gerçekleĢmiĢtir.

d) Ġki ya da Çok Modlu Dağılım: BaĢarı düzeyleri çok farklılık gösteren bir sınıfın

dağılımı bu Ģekildedir. Öğretim dönemi baĢında öğrencilerin önbilgi düzeyleri çok farklılık

gösteriyorsa öğretim sonunda bu tür bir dağılım elde edilebilir.

x MEDYAN MOD

frekans

MOD X MOD

ORTANCA

97

BAĞIL DEĞĠġKENLĠK KATSAYISI (V)

Hem aritmetik ortalamayı hem de standart sapmayı içeren ve daha çok bilgi, veren değiĢkenlik

katsayısı ―bağıl değiĢkenlik‖ katsayısıdır. Bağıl değiĢkenlik katsayısı standart sapmanın aritmetik

ortalamaya bölünüp, yüzle çarpılması sonucunda elde edilen bir yüzdedir. Bağıl değiĢkenlik

katsayısı aĢağıdaki formül ile hesaplanır.

V = xS

X.100

V : Bağıl değiĢkenlik katsayısı

Sx : Standart sapma

X : Aritmetik ortalama

Normal dağılım gösteren bir veri grubunda bağıl değiĢkenlik katsayısı 20 ile 25 arasında

değiĢir.

Bağıl değiĢkenlik katsayısının 20‘en daha küçük olması standart sapmanın aritmetik

ortalamaya göre küçük olması demektir. Standart sapmanın küçük olması ise, puanların birbirine

yakın olduğu, yani puan dağılımının sivri olduğunu gösterir.

Bağıl değiĢkenlik katsayısının 25‘ten daha büyük olması standart sapmanın aritmetik

ortalamaya göre büyük olduğu anlamına gelir. Standart sapmanın büyük olması ise, puanların

birbirinden uzak olduğu, yani puan dağılımının basık olduğunu gösterir.

Bağıl

DeğiĢkenlik

Katsayısı

Puan

Dağılımı Dağılım Özelliği

26 ve yukarısı Heterojen Basık

20-25 Normal Normal Dağılım

19 ve aĢağısı Homojen Sivri

98

STANDART PUANLAR

Standart puan; gözlenen puanların ortalamadan olan farklarının standart sapma cinsinden

belirtilmesidir. Ġki farklı dersten alınan puanların veya farklı kategorilerden elde edilen

ölçümlerin birbirleriyle karĢılaĢtırılması hatalı olur. KarĢılaĢtırmanın yapılabilmesi için Z ve T

puanlarının hesaplanması gerekir. Bu puanlar; araĢtırmalarda sıkça karĢılaĢılan Ģu tür soruları

cevaplandırma imkânı sağlar:

→ Üzerinde birden çok gözlem yapılan bir öğrenci (birden çok test alan bir öğrenci) aldığı

puana göre hangi testte daha baĢarılıdır?

→ Birden çok gözlemden aldıkları puanlara göre, birçok kiĢiden hangisi daha baĢarılıdır?

→ Birden çok gözlemden aldıkları puanlara göre birçok kiĢinin baĢarı sırası nedir?

A) Z PUANI = Z puanlarının ortalaması sıfır ( X =0) Standart sapması (S = 1,00) kabul edilir.

Herhangi bir kiĢinin testten almıĢ olduğu puanı Z puanına dönüĢtürerek verilen bir puanın

ortalamanın ne kadar altında veya üstünde kaldığını belirleyebiliriz. Z puanını hesaplayabilmek için

Ģu formülden yararlanırız:

FORMÜL = Z = S

XX

Z: Z Puanı

X: Herhangi bir kiĢinin puanı

X : Puanlar dağılımının ortalaması

S: Dağılımın standart sapması

99

ÖRNEK:

DERSĠN ADI ÖĞR. ALMIġ OLDUĞU PUAN X STANDART SAPMA

GELĠġĠM 75 60 12

ÖĞRENME 80 65 10

ÖLÇME 65 65 5

YÖNTEM 90 80 4

PROG. GEL. 60 50 6

REHBERLĠK 85 60 8

Öğrencinin en baĢarılı ve en baĢarısız olduğu dersler hangileridir?

Çözüm: Böyle bir yorum yapabilmek için Z puanının hesaplanması gerekir:

Z = S

XX

* GELĠġĠM ĠÇĠN = 25,112

6075

* ÖĞRENME ĠÇĠN = 5,110

6580

* ÖLÇME ĠÇĠN = 05

6565

EN DÜġÜK Z PUANI

* YÖNTEM ĠÇĠN = 5,24

8090

* PROG. GEL. ĠÇĠN = 6,16

5060

* REHBERLĠK ĠÇĠN = 13,38

6085

EN BÜYÜK Z PUANI

ÖRNEK: AĢağıdaki tabloda bir öğrencinin dört farklı baĢarı testinden aldığı puanlar ile testlerin

ortalaması ve standart sapması verilmiĢtir.

1. TEST 2. TEST 3. TEST 4. TEST

Öğrencinin puanı = 60 63 67 90

Testin Ortalaması = 50 60 55 50

Testin Standart Sapması = 10 1 12 40

Bu öğrencinin baĢarı düzeyinin en yüksek olduğu test hangisidir?

BULUNAN Z

DEĞERLERĠNDEN EN

BÜYÜK DEĞER

ÖĞRENCĠNĠN EN BAġARILI

OLDUĞU DERSĠ

GÖSTERĠRKEN EN KÜÇÜK

DEĞER ÖĞRENCĠNĠN EN

BAġARISIZ OLDUĞU DERSĠ

GÖSTERĠR.

100

2007 / KPSS

AĢağıdaki tabloda beĢ dersin sınavlarının puan dağılımlarına iliĢkin aritmetik ortalama ile

standart sapmalar ve Ali‟nin bu sınavlardan elde ettiği puanlar verilmiĢtir.

DersAritmetik

Ortalama

Standart

Sapma

Ali'nin

Puanı

Matemati 50 5 65

Türkçe 50 8 65

Fizik 50 10 65

Kimya 50 15 65

Biyoloji 50 20 65

Ali‟nin sınıfına göre, en baĢarılı ve en baĢarısız olduğu dersler hangileridir?

En baĢarılı En baĢarısız

A) Matematik Türkçe

B) Matematik Biyoloji

C) Fizik Kimya

D) Fizik Biyoloji

E) Kimya Biyoloji

B) T PUANI = T standart puanlarının aritmetik ortalaması ( X ) 50, standart sapması 10 kabul

edilir. T standart puanlarının formülü Ģöyledir.

T= 50+ 10.)(

S

XX

Eğer önceden Z puanları hesaplanmıĢ ise Z puanlarını T puanına dönüĢtürmek daha kolaydır. Bu

durumda Ģu formül kullanılır =

T = 50 + 10. Z

NOT: Z puanlarının NEGATĠF (-) çıkması, sıfır (0) değerini alması gibi olumsuzluklardan dolayı Z

puanı T puanına dönüĢtürülür. Sonuç olarak aynı olmasına karĢın T puanları pozitif değerler

aldığından anlaĢılması ve yorumlanması daha kolaydır.

NOT: Bir öğrencinin birden fazla ders içerisindeki veya birden fazla öğrenci içerisindeki baĢarı

derecesi sorulduğu zaman mutlaka Z ve T puanı hesaplamalarından birisi yapılmalıdır.

ÖRNEK:

A) Matematik dersinin Z ve T puanları kaçtır?

ZMAT = 00.110

5060

T= 50+10.Z= TMAT= 50+10.1 = 60

MAT. FĠZĠK KĠMYA

ÖĞR. PUANI 60 70 80

X 50 60 40

S 10 20 10

101

B) Fizik dersinin Z ve T puanları kaçtır?

ZFĠZĠK = 20

10

20

6070

=0,50 T= 50+10.Z= TFĠZĠK= 50+10.0,50= 55

C) Kimya dersinin Z ve T puanları kaçtır?

ZKĠMYA = 410

40

10

6080

T= 50+10.Z = TFĠZĠK= 50+10.4= 90

D) EN BAġARILI OLUNAN DERS HANGĠSĠDĠR?

Z ve T puanının en yüksek olduğu ders olan KĠMYA dersi en baĢarılı olunan derstir.

2008 KPSS: Aynı öğrencilere uygulanan ve bağıl değerlendirme yapılan iki sınavla ilgili aritmetik

ortalama ve standart sapma değerleri aĢağıda verilmiĢtir.

SINAV Aritmetik

ortalama

Standart

sapma

Ali‘nin

puanı

AyĢe‘nin

puanı

I 55 15 70 ?

II 60 5 ? 68

Buna göre, aĢağıdaki yorumlardan hangisi kesinlikle doğrudur?

A) Ali birinci sınavdaki soruların hepsini doğru yanıtlamıĢtır.

B) Ali ikinci sınavdan da 70 alırsa ilk sınava göre daha baĢarısız olmuĢ olur.

C) Birinci ve ikinci sınav sonuçları arasındaki korelasyon yüksektir.

D) AyĢe‘nin ikinci sınavdaki baĢarısı Ali‘nin ilk sınavındaki baĢarısından daha iyidir.

E) Ġkinci sınavda puanların ranjı ilk sınava göre daha büyüktür.

NORMAL DAĞILIM EĞRĠSĠ

Normal dağılım eğrisi, ölçme değerlendirme sürecinde kullanılan istatistiksel iĢlemlerin

daha net anlaĢılması için kullanılan ve ölçümlerin normal dağıldığı varsayımı doğrultusunda değiĢik

analizleryapılmasınısağlar.

%68

%95

%99

102

→ -1 ile +1 standart sapma bölgesinde yer alan notlar, sınava giren öğrencilerin % 68‘inin notlarını

gösterir.

→ -2 ile +2 standart sapma bölgesinde yer alan notlar, sınava giren öğrencilerin % 95‘inin notlarını

gösterir.

→ -3 ile +3 standart sapma bölgesinde yer alan notlar, sınava giren öğrencilerin % 99‘unun

notlarını gösterir.

SORU: Standart sapması 4 olan bir çoktan seçmeli testten 60 puan alan bir öğrencinin % 99

olasılıkla gerçek puanı hangi aralıkta yer alır?

SORU: Standart sapması 3 olan çoktan seçmeli bir testten 70 puan alan bir öğrencinin % 95

olasılıkla gerçek puanı hangi aralıkta yer alır?

SORU: Standart sapması 10 olan bir çoktan seçmeli testin güvenirlik katsayısı 0,75 tir. Bu

testten 60 puan alan bir öğrencinin gerçek puanı % 68 olasılıkla hangi güven aralığında yer alır?

NOT: Böyle bir durumda yani hem standart sapma hem de güvenirlik katsayısı veriliyor

ise bizim standart hatayı bulduktan sonra öğrencinin gerçek puanının hangi aralıklarda yer aldığını

belirlememiz gerekir.

Ölçmenin Standart Hatası Se ile gösterilir. Ve Ģu Ģekilde formüle edilir

Se = SS. rx1

Se = 10. 75,01

Se = 10.0,5

Se = 5 Öğrencinin gerçek puanı 55–65 güven aralığındadır.

-3 -2 -1 0 1 2 3

64 67 70 73 76

-3 -2 -1 0 1 2 3

48 52 56 60 64 68 72

Öğrencinin gerçek puanı 48–72

aralığında yer alır.

Öğrencinin gerçek puanı 64–76

aralığında yer alır.

-3 -2 -1 0 1 2 3

55 60 65

103

ÖRNEK SORULAR

2001 KPSS: Bir sınıftaki öğrencilerin beĢ farklı testteki yanıtları 100 üzerinden puanlanmıĢ ve

bu puanlardan aĢağıdaki tabloda gösterilen istatistikler hesaplanmıĢtır.

ARĠTMETĠK ORTALAMA MOD ORTANCA STANDART S

1. TEST: 60 70 65 8

2. TEST: 30 40 35 6

3. TEST: 40 40 40 10

4. TEST: 40 20 25 10

5. TEST: 50 30 40 15

SORU 1 ) Bu bilgilere göre hangi testten elde edilen puanların dağılımı ―tek modlu ve

simetriktir‖?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Çözüm: Simetrik dağılımlar normal dağılımlardır. Normal dağılımlarda aritmetik ortalama, mod

(tepe değer) ve medyan (ortanca) aynı değerdir. 3. testin MOD, MEDYAN ve ARĠTMETĠK

ORTALAMASI birbirine eĢit olduğu için SĠMETRĠK olan dağılım 3. TESTTĠR…

SORU 2) Sınıfın ortalama öğrenme düzeyi EN YÜKSEK EN DÜġÜK

Hangi test ile yoklanan öğrenmeler A) 1. TEST 4. TEST

Ġçin ortalamadan en çok sapmayı B) 1. TEST 2. TEST

Gösterir ve hangi test ile yoklanan C) 2. TEST 5. TEST

Öğrenmeler için ortalamadan en az D) 3. TEST 4. TEST

Sapmayı gösterir? E) 5. TEST 2. TEST

Çözüm: Soruda sorulan ortalamadan sapma miktarını belirlemek için standart sapma değerine

bakılır. Ortalamadan sapmanın en yüksek olduğu test yani standart sapması en yüksek olan test 5.

TESTTĠR. Standart sapması en düĢük yani ortalamadan sapmanın en az olduğu test 2 . TESTTĠR.

CEVAP E ġıkkıdır.

SORU 3) Hangi testte: yoklanan öğrenmeler açısından, sınıftaki öğrenciler arasındaki farklılaĢma

en büyüktür?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

Çözüm: Öğrenciler arasındaki farklılaĢma hakkında bize standart sapma bilgi verir. Standart

sapma değeri küçükse grup homojendir yani öğrenciler arası farklılaĢma azdır. Standart sapma

değeri büyüdükçe gruptaki öğrenciler arası farklılaĢma artar. Yani grup HETEROJENDĠR…

E) 5

104

2002 KPSS: Her biri 0 veya 1 Ģeklinde puanlanan 100 soruluk genel baĢarı sınavında eĢit sayıda

öğrencisi olan 5 sınıfın puan dağılımlarının genel Ģekilleri ile aritmetik ortalama ve standart sapma

değeri aĢağıdaki grafiklerde gösterilmiĢtir:

I II III IV V

Buna göre testte grup olarak en baĢarılı olan sınıf hangisidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm: Grubun testten baĢarılı olduğu grafikler sola çarpık grafiklerdir. Hatırlanacağı üzere sola

çarpık grafiklerde sorular kolay, grup baĢarılı idi. Buna göre II ve V grafikler sola çarpık

grafiklerdir. II. De ortalama 65, SS = 10‘dur. V. te ortalama 70, standart sapma 5‘tir. Buna göre

V.dağılımının ortalaması daha yüksek ve standart sapması da daha küçük olduğu için en baĢarılı

grup V. dağılımının olduğu gruptur.

2004 KPSS:

Bu grafiğe göre mod kaçtır?

A) 14 B) 25 C) 48 D) 28 E) 54

Çözüm: Bir puan dağılımında en çok tekrar eden (frekansı en çok olan) puan ya da ölçüme tepe

değer (mod) denir. Doğru cevap E seçeneği.

X MEDYAN MOD SS ÖĞR. NOTU

MATEMATĠK 70 60 65 10 60

FĠZĠK 65 70 75 4 72

TÜRKÇE 68 75 70 5 55

TARĠH 80 80 80 7 73

COĞRAFYA 60 65 70 3 69

7

50

S

x

x =65 x = 50 x =60 x =70

S= 10 S=10 S=5 S= 5

105

SORU) Hangi derste dağılım normaldir? (KayıĢıklık O ya da simetriktir)

Çözüm: ARĠTMETĠK ORTALAMA = ORTANCA = MOD Ģeklinde olan dağılıma NORMAL

DAĞILIM denir. CEVAP TARĠH‘tir

SORU) Hangi derste grup homojendir ya da farklılaĢma en düĢük veya öğrencilerin öğrenme

düzeyleri birbirine en yakındır?

Çözüm: HOMOJEN GRUP

FARKLILAġMA AZ

ÖĞRENME DÜZEYLERĠNĠN

BĠRBĠRĠNE YAKINLIĞI

SORU) Hangi derste grup heterojendir ya da farklılaĢma en yüksek veya öğrencilerin öğrenme

düzeyleri birbirine uzaktır?

Çözüm: HETEROJEN GRUP

FARKLILAġMA FAZLA

ÖĞRENME DÜZEYLERĠNĠN

BĠRBĠRĠNE UZAK OLMASI

SORU) Ortalama öğrenme düzeyi en yüksek ve en düĢük olan dersler hangileridir?

Çözüm: Ortalama öğrenme düzeyi için aritmetik ortalamaya bakılır. Aritmetik ortalamanın en

yüksek olduğu TARĠH dersinde ortalama öğrenme düzeyi en YÜKSEK; aritmetik ortalamanın en

düĢük olduğu COĞRAFYA dersinde ortalama öğrenme düzeyi en düĢüktür…

SORU ) Öğrencinin en baĢarılı ve en baĢarısız olduğu ders hangisidir?

Çözüm: Bu tür sorular iki yolla çözülür:

→ Öğrencinin Z puanı hesaplanır.

→ Öğrencinin notunun hangi standart sapma bölgesinde olduğuna bakılır.

1. YOL = ZMAT = 110

7060

ZFĠZ = 75,14

6572

ZTÜRKÇE= 6,25

6855

ZTARĠH= 17

8073

ZCOĞ= 33

6069

Standart Sapmanın küçük olduğunu gösterir.

Öyleyse COĞRAFYA dersinde farklılaĢma en

düĢüktür, grup homojendir ve öğrenme düzeyleri

birbirine yakındır.

Standart Sapmanın Büyük olduğunu

gösterir. Öyleyse MATEMATĠK

dersinde farklılaĢma yüksektir, grup

heterojendir ve öğrenme düzeyleri

birbirinden uzaktır.

Z PUANININ en yüksek olduğu

COĞRAFYA dersi öğrencinin en

baĢarılı olduğu derstir. Z PUANININ

en düĢük olduğu TÜRKÇE dersi de

öğrencinin en baĢarısız olduğu derstir.

106

BĠLĠMSEL ARAġTIRMANIN TEMEL KAVRAMLARI

EVREN: AraĢtırmanın yapılacağı, araĢtırma süresinde elde edilen verilerin analizi ve sonuçlarının

geçerli olacağı grubu ifade eder.

ÖRNEKLEM: Evrende seçilen, üzerinde çalıĢılacak grubu ifade eder.

DEĞĠġKEN: Gözlemden gözleme değiĢik değerler alabilen objelere değiĢken denir.

NĠCEL DEĞĠġKEN: Gözlenen değiĢkenlerden elde edilen veriler sayı ve miktar olarak

belirleniyor ve açıklanıyor ise bu tür değiĢkene NĠCEL DEĞĠġKEN adı verilir. Örn: YaĢ, Ağırlık,

Boy, Sıcaklık, Zaman

NĠTEL DEĞĠġKEN: Gözlenen değiĢken kalite, özellik ve tür olarak kategorilere ayrılıyorsa

bunlara nitel değiĢken adı verilir. Örn: BaĢarılı-baĢarısız, bayan-erkek gibi.

SÜREKLĠ DEĞĠġKEN: Ġki ölçüm arasında sayıda değer alabilen ve bu değerleri sayısal olarak

ifade edebilen değiĢkenlerdir. Örn: Boy, kilo vb…

SÜREKSĠZ DEĞĠġKEN: Cinsiyet, medeni durum, sürücü belgesine sahip olup olmama gibi iki

değer alabilen ve kesirli değerler kabul etmeyen değiĢkenlere denir.

BAĞIMSIZ DEĞĠġKEN: Bir araĢtırmada etkisi incelenen yani SEBEP durumunda olan

değiĢkendir.

BAĞIMLI DEĞĠġKEN: Bir araĢtırmada olayın SONUCU durumunda olan yani bağımsız değiĢkene

bağlı olarak değiĢiklik gösteren değiĢkendir.

ÖRN: Sigara içenler kansere yakalanırlar.

ÖRN: Beslenme düzeyinin okul baĢarısına etkisi…

BAĞIMSIZ

DEĞĠġKEN

BAĞIMLI

DEĞĠġKEN

BAĞIMSIZ

DEĞĠġKEN

BAĞIMLI

DEĞĠġKEN

107

2006 KPSS: Bir öğretmen fen bilgisi öğretiminde performans değerlendirme yaklaĢımını

kullanmanın öğrencilerin bilimsel yöntem süreç becerilerine etkisini incelemektedir.

Bu araĢtırmadaki bağımlı değiĢken aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Bilimsel yöntem süreç becerileri

B) Fen bilgisi dersi

C) Öğretmen

D) Öğrenciler

E) Performans değerlendirme

2008 KPSS: Matematik dersinde bilgisayar programlarından yararlanmanın öğrencilerin

matematik baĢarısına etkisini ölçmeyi planlayan bir öğretmen, bir sınıfında geleneksel öğretim

yöntemini kullanırken diğer bir sınıfında ise iĢlenen her konudan sonra bilgisayar programıyla

alıĢtırmalar yaptırmaktadır.

Bu araĢtırmadaki bağımsız değiĢken aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Öğretmen özellikleri B) Matematik notları C) Öğretim yöntemleri

D) Sınıf mevcutları E) Öğrenci nitelikleri

KORELÂSYON: DeğiĢkenler arasındaki iliĢkiyi sayısal olarak gösteren istatistiksel bir tekniktir.

Korelâsyon katsayısı -1.00 ile +1.00 arasında değer alır. DeğiĢkenler birlikte azalıp birlikte

çoğalıyorsa iliĢki (+) yönde; biri artarken diğeri azalıyorsa veya biri azalırken diğeri artıyorsa

iliĢki (-) yönde çıkar. Korelasyon katsayısının +1‘e veya -1‘e yaklaĢması iliĢkinin mükemmelliğini

SIFIRA yaklaĢması ise zayıflığını ya da yokluğunu gösterir.

Pozitif (Doğrusal) ĠliĢki:

Örn: Beslenme → Ağırlık

Zekâ → Derslerdeki BaĢarı

Negatif (Ters Yönde) ĠliĢki:

Örn: Derslere çalıĢtıkça baĢarısızlık oranının azalması.

Nötr Kolerasyon:

Örn: Yemek Yeme → Hayvan Sevgisi

Futbol Oynama → Kitap Okuma

108

2006 KPSS: Bir grup öğrencinin tarih, coğrafya, felsefe ve yabancı dil testlerinden aldıkları

puanlar arasındaki korelâsyonlar aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.

DERSLER Tarih Coğrafya Felsefe Yabancı

dil

Tarih 1,00 0,60 0,85 -0,35

Coğrafya 0,60 1,00 0,40 -0,25

Felsefe 0,85 0,40 1,00 0,30

Yabancı

dil

-0,35 -0,25 0,30 1,00

Bu tablodaki bilgilere dayanarak aĢağıdaki sonuçlardan hangisine varılabilir?

A) Yabancı dil testi en düĢük ortalamaya sahiptir.

B) Öğrenciler tarih ve coğrafya derslerinde çok baĢarısızdırlar.

C) Felsefe ve yabancı dil testleri çok farklı özellikleri ölçmektedir.

D) En yüksek iliĢki felsefe ile tarih puanları arasındadır.

E) En düĢük iliĢki tarih ile yabancı dil puanları arasındadır

2008 KPSS: Bir araĢtırmada X ve Y değiĢkenleri arasında sıfıra yakın bir iliĢki bulunmuĢtur.

Bu değiĢkenler aĢağıdakilerin hangisinde verilenler olabilir?

X Y

A) Doğum yeri Doğum yılı

B) Boy Kütle

C) YaĢ Eğitim düzeyi

D) Kaygı düzeyi BaĢarı

E) Spor yapma Sağlık

109

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME SORULARI

X ORTANCA STANDART

SAPMA

1 30 50 20

2 40 40 8

3 50 60 10

4 70 50 4

5 90 70 5

Uygulanan 5 sınava ait ortalama, ortanca ve standart sapmalar tablodadır.

SORU 1. Öğrencilerin öğrenme açısından birbirine en yakın olduğu grup hangisidir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

ÇÖZÜM Öğrencilerin öğrenme açısından birbirine yakın ya da uzak oluĢu STANDART

SAPMA ile belirlenir. Öyleyse standart sapmanın EN DÜġÜK olduğu 4. sınav da

öğrenciler öğrenme açısından birbirine en yakındır. (Cevap D)

SORU 2. Hangi testin grafiği sağa çarpık bir grafiktir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

ÇÖZÜM. Sağa çarpık dağılımlar çarpıklık değeri pozitif olan dağılımlardır.

Çarpıklık = dartsapmaS

caorx

tan

)tan.(3 formülünden dağılımların çarpıklık

değeri hesaplandığında 4. testin çarpıklığı 15 bulunur ve en yüksek

bu olduğu için sağa çarpıktır

yorumu yapılır.

SORU 3. Bir testin güvenirliği 0,75 ve test puanlarının standart kayması 5 ise yapılan

ölçmenin standart hatası kaçtır?

A) 2,5 B) 3,5 C) 5 D) 6,2 E) 8

ÇÖZÜM. Standart Hata = Standart Sapma .

Se = 5x. rx1

Se = 5. 75,01

Se = 5. 25,0

Se = 5.05

Se = 2,5 (CEVAP A)

110

SORU 4. Güvenirliği 0,75 standart sapması 10 olan bir testten 45 puan alan bir öğrencinin

% 99 olasılıkla puanının güven aralığı kaçtır?

A) 40-50 B) 30-60 C) 35-55 D) 45-60 E) 35-60

ÇÖZÜM. Se = Sx . rx1 formülünden önce ölçmenin standart hatası hesaplanır.

Se 10. 75,01

Se = 10. 25,0

Se = 10.0,5

Se = 5

Öğrencinin % 99 olasılıkla puanının güven aralığını normal dağılım eğrisinde Ģöyle

gösteririz.

Öyleyse öğrencinin % 99 olasılıkla puanının güven aralığı 30-60‘tır.

CEVAP B

SORU 5. Yapılan bir sınavda Aritmetik Ortalama = 60, Ortanca = 55, Standart sapma =5

bulunmuĢtur. Bu dağılım için aĢağıdakilerden hangisi söylenemez.

A) Grubun öğrenmeleri yetersizdir.

B) Zor bir testtir.

C) Sağa çarpık bir dağılımdır.

D) Normal bir dağılımdır.

E) Sola yığılı bir dağılımdır.

ÇÖZÜM . Aritmetik Ortalama ( X ) = 60

Ortanca = 55 Yani X > Ortanca

Standart Sapma = 5

Aritmetik ortalamanın ortancadan büyük olduğu dağılımlar SAĞA ÇARPIK dağılımlardır. Böyle

dağılımlarda puanların çoğu sola yığılmıĢtır. Bu dağılımın olduğu sınıflarda test öğrencilere ZOR

gelmiĢtir ve BAġARI DÜZEYĠ düĢüktür. Dolayısıyla grup öğrenmeleri de yetersiz gelmiĢtir

yorumları yapılır.(CEVAP D)

-3 -2 -1 0 1 2 3

30 35 40 45 50 55 60

111

SORU 6. Bu bilgilere göre AyĢe‘nin sırasıyla en baĢarılı ve en baĢarısız olduğu dersler

hangileridir?

A) Matematik ─ Türkçe

B) Matematik ─ Kimya

C) Coğrafya ─ Matematik

D) Coğrafya ─ Fizik

E) Coğrafya ─ Türkçe

ÇÖZÜM: AyĢe‘nin en baĢarılı ve en baĢarısız olduğu dersleri bulabilmek için onun her bir

ders için Z puanını hesaplarız. Z puanının en büyük olduğu ders en baĢarılı olduğu derstir. En

küçük olduğu derste en baĢarısız olduğu derstir.

Öğrencinin puanı-Aritmetik Ortalama

Z puanı = —————————————————

Standart Sapma

Z = SS

xx

Z Türkçe = 6

6550 = -2,5

Z Mat = 5

3646 = 2

Z Fiz = 8

4045 = 0,625

Z Kim = 9

3550 = 1,66

Z Coğ = 12

8090 = 0,83

X

Tepe

Değer (Mod)

Ortanca

(Medyan)

Standart

Sapma

AyĢe‘nin

notu

TÜRKÇE 65 70 70 6 50

MATEMATĠK 36 55 40 5 46

FĠZĠK 40 40 40 8 45

KĠMYA 35 20 30 9 50

COĞRAFYA 80 40 45 12 90

Öyleyse en baĢarılı olduğu der Z

puanının 2 olduğu MATEMATĠK

dersidir.

En baĢarısız olduğu derste Z puanın

-2,5 olduğu TÜRKÇE dersidir.

112

SORU 7. En yüksek ve en düĢük ortalama öğrenme düzeyleri sırasıyla hangi derslerdir.

A) Coğrafya ─ Kimya

B) Matematik ─ Coğrafya

C) Türkçe ─ Kimya

D) Fizik ─ Kimya

E) Kimya ─ Matematik

ÇÖZÜM: En yüksek ve en düĢük ortalama öğrenme düzeyleri hakkında bize ARĠTMETĠK

ORTALAMA bilgi verir. Aritmetik ortalamanın en yüksek olduğu derste ortalama

öğrenme düzeyi en yüksektir. Soruda da aritmetik ortalamanın en yüksek olduğu

ders COĞRAFYA dır.

Aritmetik ortalamanın en düĢük olduğu derste ise ortalama öğrenme düzeyi en

düĢüktür. Soruda aritmetik ortalamanın en düĢük olduğu ders KĠMYA dır.

SORU 8. Öğrenciler arasında heterojen özelliğin (farklılaĢmanın) en fazla olduğu ders

hangisidir.

A) Matematik

B) Kimya

C) Coğrafya

D) Fizik

E) Türkçe

ÇÖZÜM - Heterojen / Homojen yapı

- Öğrenciler arası FarklılaĢma

- Öğrencilerin öğrenme düzeylerinin yakın ya da uzak oluĢu

Bir dağılımda STANDART SAPMA BÜYÜKSE

─ Öğrenciler arası farklılaĢma FAZLA

─ Öğrencilerin öğrenme düzeyleri birbirinden UZAK ve

─ Heterojen yapı vardır yorumları yapılır.

Öyleyse standart sapmanın en büyük olduğu COĞRAFYA dersinde farklılaĢma en

fazladır deriz.

SORU 9. Madde ayırt edicilik indeksi 0,84 olan bir maddenin güçlük indeksi 0,24‘dür bu

durumda aĢağıdaki açıklamaların hangisi doğrudur.

A) Madde kolay bir madde ancak testte kullanılabilir bir madde değildir.

B) Madde kolay ve testte kullanılabilir bir maddedir.

C) Madde testte kullanılabilir ve zor bir maddedir.

D) Madde testte kullanılabilir ve normal güçlükte bir maddedir.

E) Madde testte kullanılamaz ve çok kolay bir maddedir.

Bu konuda bize bilgi

verecek değer

STANDART SAPMA

dır.

113

0

2

4

6

8

10

12

2 4 6 8 10 12 14 16

SORU 10.

Puan dağılımının ranjı kaçtır?

A) 18 B) 14 C) 10 D) 6 E) 2

ÇÖZÜM. Ranj (Dizi GeniĢliği) Bir dağılımda en yüksek puan ile en düĢük puan arasındaki

farktır.

Bu dağılımda RANJ = 16 – 2 = 14‘tür

SORU 11. Puan dağılımının modu kaçtır?

A) 12 B) 8 C) 10 D) 16 E) 14

ÇÖZÜM . Mod (tepe değer): Bir puan dağılımında en çok tekrarlanan puandır, ya da frekansı

en çok olan değerdir.

Bu dağılımın modu 12‘dir. Çünkü frekansı en çok olan puandır.

SORU 12. Puan dağılımı için aĢağıdakilerden hangisi söylenebilir.

A) Normal dağılıma sahiptir.

B) Sola çarpıktır.

C) Sağa çarpıktır.

D) Basık bir dağılıma sahiptir.

E) Sivri bir dağılıma sahiptir.

ÇÖZÜM. Görüldüğü üzere puanların çoğu sağ tarafa yığıldığı için sola çarpık bir dağılımdır.

DÜNYADA EN KÖTÜ ĠFLAS; BĠR KĠġĠNĠN ARZU VE ĠSTEKLERĠNĠ

KAYBETMESĠDĠR.

BĠR ĠNSAN; ARZU VE ĠSTEKLERĠ HARĠÇ NEYĠNĠ KAYBEDERSE

KAYBETSĠN, MUTLAKA BAġARIYA ULAġACAKTIR.

ARZU VE ĠSTEKLERĠNĠZĠ KAYBETMEMENĠZ DĠLEĞĠYLE…

Puan