Liz aventir n dda Qiqi

31
Aṭlas N AT WEMSED Liẓ avuntir n dda Qiqi

Transcript of Liz aventir n dda Qiqi

Page 1: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED

Liẓ avuntir n dda Qiqi

Page 2: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

2

Ibuddan

I WINNA n wesmel imyura.net i yi-d-yeldin isebtar n wesmel di tegnit i yi-ugin akk wiyaḍ (imaziren ukarṭun);

I Ǧamal Ben*uf i yi-d-yefkan tullin deg tira;

I Tanaṣlit akk d dda S*idu At M*emmer i yi-d-yernan ifadden akken ad aruɣ;

I Madam Nuɣmun Yir nettat i yi-d-yettaken “lanspirasyu”;

I TSALUPRIYIN d lSALUPRIYEN.

“ Mi ɣispi, keskiz mwa” uɣ ssineɣ aɣa takbaylit (ur ssineɣ ara taqbaylit)!

Miɣsi a tus (Tanemmirt-nkent/nwen.

[email protected]

Page 3: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

3

AGZUL N YIXFAWEN:

Aḥric amenzu ( I ) Azwel n yixef-a: Meɣres, d useɣres, d win ɣur-s. Agzul: Aṭlas yeffeɣ-d seg wexxam yezreb, iḥar ad yemlil tameddakelt-ines Ḥayat ( „tarwiḥt n terwiḥt-iw“, akka i s-isemma netta) d wukud yes*a tti*ad ass-a. Dda Qiqi di tannumi yezga yessaḥab tabeḥlust-is, itezzi itenneḍ am izirdiw ger yemɣaren-nni yettɣimin di „ plaṣ d arm“ ; ass-a , atan yecṭatṭṭew, ṭennben cclaɣem-is, a s-tiniḍ yesraḥ-d rriḥa n čečču. Di tegnit ideg yiwen yezreb, wayeḍ yestufa. Aṭlas a d-yaf Dda Qiqi, a t-id-ye*reḍ ɣer tmeɣra ara teg tiddukla Numidya ilmend n l*id n tmeṭṭut; Dda Qiqi a sent-id-id yebdu seṭṭac, sbe*ṭac... Taggara Aṭlas texde*-it tmeddakelt-is, ur d-tusi ara, tameɣra n Numidya tfut-it. Akken qqaren: “ Ur yečči seksu, ur inezzeh iḍebbalen“. A d-yeččar taqerruyt-is s tebyarin, ad iqirr ɣer wesgen-ines am waruy. Ma d Dda Qiqi a ziɣen iruḥ yeḥḍer tameɣra n Numidya. Amek i t-id-qublen dinna? d acu i yeẓra? amek i yuɣal s axxam-is, ɣer tmeṭṭut-is Nna Ququ?... D ayen ara nẓer deg yixef i d-iteddun ... Aḥris wis-sin ( I I ) Azwel n yixef-a: Ay ack uqeḍmir, lemmer di ye*mir. Agzul : Aṭlas yeṣker ilmend n wayen i s-tga Ḥayat. Yemma-s di ccaw terfa nezzeh fell-as; segmi i tt-yessaged s unejli, mačči kan iɣaḍ-itt, tefhem i t-yuɣen, tqeṣṣer yid-s, tekkes-as cwiṭ ɣef wul-is. Azekka-nni mi d-yeffeɣ seg wexxam yeẓra ayen ur yenwi ad iẓer: Ḥayat d wexḍib-is! Yemlal-d yiwen seg imeddukal-is di Numidya ( Yuyu), aneggaru-agi yezzem-it nezzeh imi yezgel tameɣra n tlawin i tga tiddukla-agi-nsen. Ssyen, yemlal-d daɣen ameddakel-is Dd Qiqi ( wagi tessnem-t tura) ara s-d-yeḥkun s zzux ɣef tmaɣra i d-nebder yakan. Maca, xuḍi yessen-it: yemmal-d timucuha akken i tent-yebɣa netta, mačči akken ḍrant. Ayen i s-d-yeḥka i Aṭlas iban-as-d i uneggaru-agi d axayel kan. Dda Qiqi ffɣent-as tirga mxelfa: ukren-as “ apurṭabl, yernu ula d tameṭṭut-is Nna Ququ, tezzi-yas s we*rur, tesserfa-t… Aḥric wis-kraḍ (III)

Page 4: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

4

Azwel n yexef-a: Ass d yir ddunit, iḍ d yir targit. Agzul : Yeffeɣ-d seg wexxam ɣer yimi n tewwurt, yufa-d temmečč tetbirt-is i wumi yennum yettak tuččit. Deg weṭruli 37 i irekkeb yal ṣṣbeḥ, yemmekta-d tadyant n bu tčamart d uṣekran i yeẓra iḍelli-nni. Deg webrid-is ɣer unebdad, iwala tettwet teqcict zdat-s, yernu ur yezmir ara a d-yenṭeq. Yuɣal-d s axxam yeččeḥ; deg unezgum-nni ideg yeṭṭes, yurga tusa-d ɣur-s Ɛelǧiya i s-d-yuzen Ubabat “ Valuntinu”. Yemmekta-d ussan n temẓi d talwit, ssyen, yettekki deg usemne* ( asellek) n tulawin iɣef d-tres tawaɣit meqqren! Segmi yerna ( yeɣleb) Dda Qiqi; Yett*udd a s-d-tegri talwit, ad yidir tayri-s d Ɛelǧiya, maca, yuki-d si targit! A ziɣ “ lemnam-agi yeskiddib! Teb*ed tefsut-ik ay aḥbib!...

Page 5: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

5

Aḥric amenzu ( I )

Azwel n yixef-a: Meɣres, d useɣres, d win ɣur-s.

Page 6: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

6

Akken wwḍeɣ ɣur-s, beddeɣ deffir-s, ur yi-d-yeẓri ara, ufiɣ-t yessawal-d asefru-ya:

„ Berka-k uẓu n tneqlin

A win ur nessin

Mi qqurent ad yekkaw yimi-k

Mačči am Si Muḥend i iḥemmlen tullas

Lexrif n kull ass

Iḍes-is ger tebbucin „

Akken i yekfa asefru-ya n Si Muḥend U Mḥend, akka i d-yenna netta. Kkreɣ neǧ*eɣ-t ɣer iberḍi, nniɣ-as:

Ɛni meẓẓiyeḍ imi d-tessawaleḍ akka tiheddurin am tigi?!

- Yerra-yi-d s uduqqes: Ah!... Ya ddin lmerk! Yerna-d deg wawal-is: D acu d-nniɣ *ni?! - Rriɣ iman-iw ɣucceɣ (rfiɣ) : Ma drus, tenniḍ-d kan „tibbucin“ ! - Usiɣ-d ad qeṣṣreɣ cwiṭ d yemɣaren-agi n twaɣit, ufiɣ-ten-id ssawalen ala ɣef cemma d tneqlin. Ǧǧan akk della*-ihin a Rebbi barek! ( dagi iwehha s uḍad-is ɣer kra n teḥdayin *eddant zdat-neɣ)...

Gezmeɣ-as awal, axaṭer ma ǧǧiɣ-t, a d-yader ayen yellan seddaw ubagus:

Nekk zerbeɣ cwiṭ , ad kkreɣ kan ad *eddiɣ.

Seg mi i yi-d-yektal s tmuɣli si tfednin alammi d tacebbubt uqerruy-iw, yenna-yi-d s wecmummeḥ:

Ɛni tella kra n tin i k-ijeggḥen almi d-tcebbḥeḍ akka iman-ik am yesli?!

Aḥeqq Sidi Mḥemmed ar yessewhem-iyi wemcum-agi! Amek i ye*qel s*iɣ „ arundivu „ d teqcict? Ad as-tiniḍ yekkat xeṭṭ rrmel!...

Yerna deg wawal-is, yenna:

Aḥeqq Jeddi-k Amsed d lxalat akk yessefsed, ma ilaq a s-tefkeḍ azal i tmeṭṭut. Eǧǧ-itt a k-terǧu nettat, mačči d keččini i ilaqen a tt-traǧuḍ. Ma ur tt-tessarexseḍ, ar d ak-tessirxes nettat.

S tidet kan, imeslayen-agi n Dda Qiqi zgan-iyi-d ɣef wul-iw gedged. Akken i *erḍeɣ a d-neṭqeɣ, yegzem-iyi awal:

Tixerzennaḍ-agi n tlawin, d nekk i sent-yessnen; *ni drus i bbreg*eɣ deg-sent: acḥal n tṭelyanin i smermɣeɣ, yiwet deg-sen d Marcila m le*yun tizerqaqin, lewhi useggas d nekk yid-s neggan deg yiwet „ lafiray“ ( agudi n ṭṭumubilat); acḥal daɣen n trumiyin i sseglallzeɣ di Lpari...

Page 7: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

7

Kkreɣ a s-iniɣ: Ɣef waya i d-tegraḍ akka seddaw ṭṭula n wuzzal di Lḥasi, di teswi*t ideg tizziwin-inek ttṣerrifent di ddibiz! Imi kečč teḍra-yak am winna akken i s-yennan: “ Xeddmeɣ ɣef u*ebbuḍ-iw, d ukebbuḍ-iw, d ubebbuḍ-iw“! Iwakken a s-beddleɣ awal, nniɣ-as: I ḥqa, a d-t*eddiḍ tameddit-a ɣer Numidya ?! - Ah, d acu yellan akka *ni?! - Tella temlilit ilmend n l*id n tmeṭṭut. - Ass-a d 8 meɣres? Kkreɣ a s-iniɣ: ass-a 9 di meɣres. Ass-a i stufan lɣaci, imi d lexmis. Ikemmel deg wawal-is: Ay abbuh, Ay abbuh! Kra yellan s l*id-is, ula d tameṭṭut rnan-as tin-is! Nniɣ-ak a winnat: tameṭṭut ur teḥwaǧ ara l*id; tameṭṭut ssečč-itt, ssew-itt, tesserwuḍ-as ayen tebɣa... (ahat tfehmem acu yebɣa a d-yini wawal-agi, aneggaru!) Akken i yi-iwala ssḥerṣeɣ ad ruḥeɣ, yenna-yi-d: Sel kan i teqṣiṭ-agi truḥeḍ. Attan teqṣiṭ i wumi ara sleɣ: „ Tella yiwet tlemẓit ccbaḥa, lufa; akken kan i d-tessemṭi tbexsist-is. Tilemẓit-nni ɣur-s ameddakel, tikkelt ɣer tayeḍ ttemyukkasen lxiq, ttemlilin, ttqeṣṣiren, *eddlen „lamur“.Yiwwas yuli-yas ta*rict-is. Teḍra-d teqṣiṭ-nni iɣef d-tewwi yiwet si tcennayin-nneɣ n zik: „ Yeqqes-iyi wezrem Yeǧǧa-yi ssem-is Am wass-a ar d yendem Ar d yendem wul-is“ „Unifi“, tuqqsa tettwaqqes, ssem yeǧǧa-yas-t, ma d nndama ur yendim ara; axaṭer d aberkan uqerruy mačči d azrem! Aqcic-nni yennjla, wissen anda i yeffer taqerruyt-is! Tilemẓit n twaɣit tuf-d temtunt-is, teḍḥa-d s tadist.Terǧa-t a d-iban ulac, „pa mwayan“. Almi qrib a d-terbu i d-iḥun Rebbi fell-as; tufa-d yiwen ubelgug, d abudali kan ɣef yiman-is, d nniya meskin... ur yessin ad ibecc deg wassan n waḍu! Me*ni, yessen anda ara „t-yessens“ deg wuḍan n waḍu!.. Kra n wussan kan terba tmeṭṭut-is, (dayen tuɣal d tameṭṭut, yekfa fell-as yisem n tlemẓit, akken qqaren: „ Tafruxt d tafruxt, ma turew d tayaẓiṭ“ ) netta , akken yeffeɣ ɣer tejme*t, kkren-d kra ikeccamen n lekluf, jebden-as tameẓẓuɣt, ssxeṣren-as nniya-s; yuɣal-d s axxam yeččeḥ. Akken i t-twala tmeṭṭut-is yeẓẓembel, te*qel yella kra i yellan. Dɣa, tlu*a-t: D acu i k-yuɣen akka, ay argaz ?! - Argaz-is: Nnan-iyi medden “ Ɣas akken i tjewjeḍ, tura terba-d tmeṭṭut-ik?! Ihi, mačči inek wegrud-nni! -Tameṭṭut: I kečč tumneḍ-ten?! Akken i t-twala yessusem kan, teslef-as i wudem-is, tenna-yas:

Page 8: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

8

Wid-nni bɣan kan ad bḍun gar-aneɣ. Ma ur tumineḍ ara, hhah, nekk a k-d-mleɣ, keččini ḥseb ɣef yiman-ik: “ Meɣres, d useɣres, d win ɣur-s “ . Acḥal akka, a lɣiḍa? - Argaz: 3 wagguren, a Ɛzuzu. - Tameṭṭut: “ Yebrir, d ubendir, d uqeṣṣab-ik n deffir“ . Acḥal *aden a lɣiḍa? - Argaz: 6 wagguren, a Ɛzuzu. - Tameṭṭut: “ Mayyu, d win-inek, d win-inu“ . I tura, acḥal i uɣalen a lɣiḍa? - Argaz: 9 wagguren, a Ɛzuzu. ... Ur t-ǧǧiɣ ara ula a d-ifak tamacahut-ines. Axaṭer, ḥṣiɣ yestufa-d i lehdur. Yerna teḍra-yas am“ yiẓẓan-nni ugertil, akken i sen-txedmeḍ d a*ewwiq! Ǧǧiɣ-t din ṛuḥeɣ s wezrab d uḥiri; ɣas ini-d s tuffɣa n le*qel. Aḥlil, me*dur wul-iw meskin! Tedduɣ cennuɣ taɣect-nni n At Meslayen, a t-yerḥem Rebbi: „ Farida ( nekk, rriɣ-tt Ḥayat) lluḥ ( n) lbabur Yettcuqqun lebḥur Lembat-ines di Skikda Trebba tibbucin n ttjur Mebḥal abakur Le*qel-iw deg-sent i yella Ar d teḥluḍ ncalleh... „ Akken i yella lḥal, ufiɣ-d iman-iw zdat „ umarci Micli“, ɣur winna yeznuzun tijeǧǧigin. Uɣeɣ-d yiwet tjeǧǧigt d tazeggaɣt (am idammen n wul-iw), d azamul n tayri, a s-tt-hduɣ i Ḥayat, „tarwiḥt n terwiḥt-iw“. Ḥayat-agi d tameddakelt-iw, drus-aya segmi tt-ssneɣ, me*ni nnumeɣ-tt, ad as-tiniḍ akken i d-nlul nekk yid-s.Tikkwal tten*etbareɣ deg yiman-iw amek i tt-id-ṣeggdeɣ! Ɣurwet ad t*uddem s sshala kan i tt-id-wwiɣ? aḥeqq jeddi Amsed ar s xirla n lmertat...Ɣas yella gar-aneɣ yiwen wugur. Ugur-agi d win n tmeslayt, imi nettat mačči kan ur tessin ara taqbaylit ( fiḥel ad terfum ah! Tamaziɣt i bɣiɣ a d-iniɣ.), tugi a tt-tissin. Ma d nekkini, tayri-w d taqbaylit, iḥulfan-iw ala taqbaylit i ten-id-yessakayen, i ten-id-yeskikkiḍen. Ula d awal : „ḥemmleɣ-k „ , ala s teqbaylit i t-fehhmen, ala s teqbaylit i ssneɣ a d-iniɣ: „ ḥemmleɣ-kem!... Maca, asirem-inu meqqer, a d-yas wass ideg ara tissin Ḥayat taqbaylit, a tt-telmed akken i tt-lemdeɣ deg tiddukla Numidya. Ad uɣaleɣ ad ttzuxxuɣ yes-s. S waya ad semdeɣ snat tɣawsiwin: leḥmala n tin yebɣa wul-iw akk d leḥmala n tmeslayt n lejdud-iw. Beddeɣ zdat „ umarci Micli“ , ɣer tama n tulawin-nni yettraǧun ma yella kra n wab*aḍ ara tent-yawin ad xedment (ttseyyiqent msakit); beddeɣ tajeǧǧigt deg ufus-iw, ttraǧuɣ Ḥayat. Kkreɣ a d-cnuɣ taɣect-nni n At Mengellat „ Rǧiɣ i turǧa teryel“ , maca, ufiɣ-d iman-iw cennuɣ taɣect-nni n Ḥmiduc, a t-yerḥem Rebbi: Ass n lḥedd lewhi n leṭnac ( nekk rriɣ-t d lexmis) Teffeɣ-d m tmenṭac Agwad Rebbi d lbumba Wwteɣ ɣef le*qel-iw iḍac

Page 9: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

9

... Aḥlil! Ay at le*raḍ temlek-iyi, tesderwec-iyi. Seg wakken tt-jjmeɣ, ḍḥiɣ-d ttxayaleɣ-tt-id tusa-d: Telsa-d aserwal n „ Ǧǧin“, acḥal bhay ɣef tqummict-is! Tabagust ters ɣef tammast-is, iweṣṣef deg-s uqerruy n wezger n „Bifalu“, d aramul-nni yesse*caren tifunasin; armi i usmeɣ deg wezger-nni, qqareɣ: lemmer ɣas d nekk i yeṭṭfen amkan-is.Taqemjet d tamellalt terna-yasent-id ccbaḥa i tebbucin-is i iṭennben am tbakurin-nni yessemṭin bla lweqt. Tisebbaḍin sut igerzan *layen, rqiqen, tteddu tettleɣway yes-sen, akken i tettleɣway i yettferfir yid-s wul-iw. Tamzurt-is d taberkant teɣli-d ɣef tuyat-is, terna-yas-d lebha i temgerṭ-is. Tiḥennikin-is amzun d rreman-nni n Geldaman. Ticenfirin-is amzun d ḥebb lemluk-nni n Lareb*a n At Iraten, acḥal ẓid-it i usuden! Kra deg-s ur ixuṣṣ, tzemreḍ ad tgalleḍ ar d as-tiniḍ d kra unaẓur i tt-id-iṣewwren s lqis... Wi yecqan ɣas ṭṭbi*a-s ḍeyyiqet amzun d tamcict, cwiṭ kan ad tcennef; ɣas iles-is qerriḥ d sasafinda, tikkwal ugar: d tisiqqest-nni n tɣirdemt, ulac ɣur-s aḥezzeb, ma teqqes-ik-id s wawal a k-teǧǧ tetteḥrirriteḍ!.. Ttxayaleɣ-tt-id tewweḍ-d ɣur-i, greɣ-as irebbi, ssudneɣ-tt mexluli si tḥennikin; ammer weḥd-neɣ i nella, yili jeɣmeɣ-tt si tqemmuct... Ur uḥtameɣ almi i yi-d-yesdekwel wawal ideg raḥent tismin. Tagi d yiwet si tseyyaqin-nni i s-yennan i tayeḍ: „ Ana xeyytek“ ! Tid yes*an ẓẓher ttraǧun-tent s ijeǧǧigen, mačči am nekkenti ur nufi ula d win ara ɣ-yawin a s-nerfed zzbel-is! Akken kkreɣ a s-rreɣ ṣṣerf-is i tinna, mmektaɣ-d alelluc-nni ( apurṭabl), “ ffurmiɣ“ s lḥir uṭṭun-agi: 075 ** ** ** . Akken teldi talelluct-is sliɣ i weske*ke* n teḍsa; tewwet-iyi lebrisma, amek teǧǧa-yi ttraǧuɣ, nettat tettaḍsa, ur txuṭṭ ara maḍi deg-i! Lu*eɣ-tt s ucennef: Amek?! - D acu amek?! - Anda telliḍ akka?! - Aql-i, deg wexxam. I yi-d-terra Ḥayat s wezmummeg. - I tti*ad-nni i nga?! - Semmeḥ-iyi.Ttuɣ ur ak-d-nniɣ ara belli, ass-gi a yi-d-yas unexḍab ideg ttraǧuɣ seg wacḥal-aya. - Amek, amek!!? - Akken tesliḍ. - I nekk, amek i m-d-baneɣ?! - Kečč d “ la ru d sukur“ , imi tebɣiḍ ad tesleḍ i tqerḥanin! - Ur nemsefham ara akka! - Ɛni t*eqdeḍ fell-i akken a yi-d-tḥasbeḍ?! Sel mliḥ a mmi-s n medden: Seg wass-a, ur tt*awad ara a yi-d-tessiwleḍ! Ur yi-d-ttla*i ara ula d ala*i... axaṭer axḍib-iw d aqemqum, welleh ar k-yenfu seg Wehran!...

Temdel ttilifun-ines. Qqimeɣ ur yi-tewwi ara lqa*a, ddunit berriket deg yeẓri-w. Wi ara sḍelmeɣ?! Ur zmireɣ ara a s-fkeɣ lḥeqq i Dda Qiqi i ikerhen

Page 10: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

10

tulawin, axaṭer mačči kifkif-itent akk; ur zmireɣ ara daɣen a s-iniɣ d netta i d yir ṣṣbuḥ, axaṭer d Ḥayat i yebɣan akka mačči d ṣṣbuḥ. Mmektaɣ-d iman-iw asmi lliɣ d “ amreksi“, zziɣ ɣer tmexluqt-nni n sgellin, fkiɣ-as tajeǧǧigt-nni i s-d-wwiɣ i Ḥayat, nniɣ-as: Ass umenzu n mayyu aql-i a d-aseɣ, a kem-awiɣ ad tebbuḥruḍ deg Sidi Mḥemmed. Taggara n tneggura ur mlaleɣ Ḥayat, ur ḥḍireɣ tameɣra i tga Numidya. Ur ččiɣ seksu, ur nezzheɣ iḍebbalen. Ruḥeɣ sčenčneɣ-tt-id s tebyarin, uliɣ s axxam cennuɣ tinna n At Meslayen: „ Nekk yid-m a Farida ar nefreq ( Ḥayat, i s-nniɣ nekkini) Ɣerreb neɣ cerreq Wi yettun wayeḍ a d-yemmekti Asmi i yi-tḥubbeḍ s le*ceq Fiḥel ma nenṭeq Nqeṭṭu lḥaja s timmi Teǧǧiḍ affwad-iw yeḥreq Ɣer daxel ifelleq Wekkleɣ-am baba Rebbi Ar teḥluḍ ncalleh...“

Page 11: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

11

Aḥris wis-sin ( I I )

Azwel n yixef-a: Ay ack uqeḍmir, lemmer di ye*mir.

Page 12: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

12

Ur ẓriɣ ansi d-kkiɣ?! Ẓriɣ kan anda tedduɣ. Ufiɣ-d iman-iw di Lḥassi, « lwilaya tis-48 » akken i s-qqaren kra; ɣur wiyaḍ tes*a xirla n yismawen, yal wa amek i s-isemma… Ufiɣ-d iman-iw tedduɣ ttdelwaḥeɣ, ttmaleɣ akin d wakka, amzun d aṣekran! Xuḍi d aṣekran, mačči amzun d aṣekran! Lhemm yellan daxel n tqer*et, temdel fell-as tadimt, kkreɣ am dde*wessu, kkseɣ-as tadimt-nni, ssurgeɣ-t-id ɣer tqerruyt-iw! Awwah! “ Mačči d ccrab i iṣekkren, d lhedra n medden i iwe*ren” i s-yenna Akli Yeḥyaten. D yir imeslayen-nni i d-yekkan seg yimi-nni i nwiɣ akken ad summeɣ yal mi ara ffadeɣ aman n wasif n “ Lkawter” ( d asif yellan di lǧennet), taggara yuɣal d arseḍ! D yir imeslayen-nni i d-yekkan seg yimi n Ḥayat, tinna akken i nwiɣ d taḥurit n lǧennet, taggara tuɣal-iyi d talafsa!... Ṭṭfeɣ abrid s lewhi, qudeɣ iman-iw, ɣas ṣekreɣ, le*qel-iw s le*qel-is! Mazal deg-i taqbaylit! Mazal deg-i tirrugza! Ccrab d nekk i t-yeswan, mačči d netta i yi-yeswan! Ur ilaq ara ad cciccihen ( si ccah) deg-i medden! Ur ilaq ara a d-ǧǧeɣ awal ara yidiren deffir-i! Wa a s-yeqqar: ” Mmi-s n taǧǧalt yufa iman-is, ulac wi ara s-igen aḥkim!” Ala, ma ɣelḍeɣ, d nekk i iɣelḍen, mačči d yemma! A wer tawḍem a d-tecbum ula d yiwen wanẓad di tqerryt n yemma, ay ifuḥanen! Wa a s-yeqqar: Atnad imaziɣen, *ad “imuzzuren” ( imaṣṣuten i sen-neqqar nekkni)-nni i yebɣan ad *ellen ddula iman-nsen! Ala, ma ɣelḍeɣ d nekk i iɣelḍen, mačči d Imaziɣen “ Izwawen”! “Tadsimant” ( leḥkem n yiman s yiman) –nneɣ a tt-naweḍ, leḥkem-nneɣ a t-nesbedd, yiwwas ad necbu igduden nniḍen, ad njuǧǧeg am : Ikaṭalunen ( uklalen azul d tnemmirt, imi ad sslemden tamaziɣt aseggas-a, deg wakal n Kaṭalunya tadsimant, mačči di Lyaman i ɣ-d-snulfan d atmaten!). Tamaziɣt ad taweḍ taneflit am yessetma-s tutlayin nniḍen, timmuzɣa ad tger iẓuran di Tmazɣa akal n lejdud n lejdud-nneɣ. Ma d kunwi a ken-yeǧǧ Rebbi d aklan, seddaw uzaglu n ddel d l*ar! Kra nniḍen a s-inin: Atnad wat Numidya, widak-nni i yekkaten ḥqaḥqac ɣef tmaziɣt, nutni rwan ccrab d lxalat ɣef we*rur n tmaziɣt! Ala, ma ɣelḍeɣ d nekk i iɣelḍen, mačči d Numidya! At Numidya fkan iman-nsen d asfel, qublen ixṣimen n tmaziɣt akk d tlelli s ifassen-nsen d ilmawen, qublen at leḥkem ameṣbaṭli akk d wat ičumar irebraben; ɣef wayla-nneɣ xuḍi i ttnaɣen, yal ass ttarren-aɣ-d azal useggas seg yiseɣ d leḥerma i ɣ-yettwakksen!

Tedduɣ zdiɣ lqedd-iw, i lemmer a yi-faqen medden ṣekreɣ. “Ma d at tmira d nniqab”, akken i sen-isemma Lwennas; wiyi heyyaɣ-asen-d ṣṣerf, d awal-nni i yenna Abu newwas i umeddakel-is, ara sen-iniɣ: “ Eǧǧ leǧwame* i imeẓẓulla, yya yes-neɣ ɣer ttberna a d-nsew, yak Rebbi-k ur d-yenni ara: Abbuh ( tawaɣit/ “lwil”) i wid itessen. Maca, yenna-d: “Abbuh i wid yettẓallan!” …

“Aṣekran yessen tawwurt n wexxam-is”, i nnan wat zik. Sṭebṭbeɣ s le*qel kan di tewwurt. Ttxemmimeɣ amek ara qableɣ yemma!?... Ufiɣ-tt-id!! Aql-i d amuḍin! Yemma tessen asṭebṭeb-inu, teldi-d bla ma tenna anwa. Kecmeɣ s axxam ttemduddu*eɣ, yemma meskint tewhem: D acu k-yuɣen akk?!

Page 13: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

13

--Aql-i d amuḍin, helkeɣ. --Sslama-inek a mmi, d acu k-iqerḥen?! --Wissen d acu-t lehlak-agi?! Feq*eɣ-d, bɣiɣ a d-rreɣ ! Tefrawes yemma meskint, rniɣ-as-d tid-iw, amzun txuṣṣ di lexlaye*!

--A k-d-sewweɣ cwiṭ n cciḥ, neɣ cwiṭ n tselɣa, mi ara tt-tesweḍ a d-yefju wul-ik! Wer*ad d-tfukk awal, gglef*eɣ-d s iriran, qqleɣ amzun d asif n Lḥerrac, sfuḥeɣ ddunit. Rriḥa n ccrab tesṭe*ṭi*. A tawaɣit-ik ay ul! Ssetḥeɣ, teḍra-yi am win i wumi yefsi wagus, yeqqim *eryan di tejme*t!

Yemma tfaq, terfed acerɣit: Xxah ɣef uqerruy-iw! Teswiḍ ccrab?!

Ḥṣiɣ, iḍ-a a yi-tessired am uje*bub ( anda nniḍen qqaren aẓrem). I wakken a yi-tefk talwit, ilaq a tt-ssigdeɣ, ssneɣ yemma, ader-as-d kan anejli, a tt-teṭṭef tergagayt, aḥlil! Ala nekk i tes*a, yiwen “uẓemẓum” akka i teqqar meskint!

--A yi-thenniḍ, neɣ ad nnejliɣ, ad rreɣ ɣef uqerruy-iw! Teḍḥa-d meskint tesmiskin: Yyah a mmi ad ternuḍ anejli! Daya i ssuggmeɣ seg-k ar ccib n le*mer-iw!!

Tezzuɣer-iyi ɣer wusu, tewwi-yi-d afenǧal n lqahwa taberkant, teqqim-d zdat-i rrif n wusu, teslufuy i tqerruyt-iw s leḥnana am wegrud amecṭuḥ, testeqsay deg-i:

--D acu i k-yeblan a mmi ad tesweḍ ccrab?! --D zz*af a yemma. --Anwa i k-d-ize*fen?! Kkseɣ leḥjab-nni usetḥi, ssdermeɣ aɣrab-nni yellan gar-i d yemma, iḍ-a ad sdegdgeɣ ayen akken i nerra d l*ib. I tikkelt tamenzut ara s-ḥkuɣ iɣeblan-iw i tinna akken i yi-d-yurwen; i tikkelt tamenzut ara kkseɣ aẓeṭṭa yedlen ul-iw, iḍ-a a s-d-ssekneɣ i yemma iḥulfan akk d tayri i iberken ɣef wul-iw. Yuɣ lḥal aql-i ṣekreɣ, d ccrab i d-yettmeslayen, mačči d nekkini, “am winna akken yeṭṭef inijel, mi d-yufa sebba yewḥel, yerra-tt i iɣimi” i yenna Lwennas.

--D yiwet teqcict i yekksen fell-i sser! --Amek, amek! Anta tagi?! Ma yebɣa Rebbi ahat d yiwet si tmaziɣin-nni-nwen?! ( teqsed-d tiqcicin-nni-nneɣ n Numidya) --Ala, tagi texḍa i Numidya, tekreh ula d tamaziɣt. --D acu i k-yewwin ihi ɣur-s?! --Ttḥibbiɣ-tt ( ḥemmleɣ-tt), ze*ma d tameddakelt-iw! --Ɛni tessečč-ik?! Tgerrez-ak tarkasin, almi temxelleḍ akka fell-as ?! --Lemmer ɣas i yi-tessečč, yili ad fehmeɣ belli tebɣa-yi. --A nnger-is, a tuqqiṭ-is! Wama *ni teḍreḍ-as-d ( tṣaḥeḍ-as-d)?! D acu-tt akka?! Ɛni d “Ccemceḍya Bent Drifa deg bu seb*a lebḥur akin” ! --Tebɣa amerkanti, mačči aẓawali am nekk!

Page 14: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

14

--Yal yiwen kan ilaq ad ye*nu tamtilt-is a mmi. Ɛni uqant akk fell-ak teqcicin almi i s-tessuliḍ akka ccan-is?! I teqcicin-nni-nwen, d acu i tent-ixuṣṣen?! Ẓriɣ-tent, d ticebḥanin, d timelḥanin, ččurent d sser, yernu d tiqbayliyin i k-yecban. --Tayri ulac deg-s taqbaylit neɣ tayeḍ. Ul d netta i d amnir, anda i s-yehwa i yettwellih bab-is. Ma d tagi n teqbaylit, teḥṣiḍ ur ttakeɣ ara deg-s afus. Tegra-d di “ teqcicin-nni-nneɣ” akken i sent-teqqareḍ kemmini, ur cukkeɣ ara ttasent-d akken ad jewǧent ɣef ddemma n tmaziɣt! Yernu ttqadareɣ-tent, ttsetḥiɣ deg-sent, ḥesbeɣ-tent am yessetma kan, ur zmireɣ ara a d-refdeɣ allan-iw zdat-sent… --Mačči d l*ib a mmi win yettnadin leḥlal, l*ib d win ara yezzuɣren wayeḍ ɣer yir iberdan. Akka ay d yir lweqt ideg d-negra! Teḍḥa-d tmeṭṭut treggem argaz! Ula d Ɛelǧiya-nni-nneɣ ay nwiɣ d lmalayek, ass-a tbeddel ṣṣifa… Ur tt-ǧǧiɣ ara ar d-tfak ula d awal, akken i s-sliɣ i yisem n Ɛelǧiya frawseɣ, axaṭer ar ɣur-i isem-agi mačči d menwala, tt*uzzuɣ-tt mačči d kra, ɣas tjeyyeḥ-iyi Ḥayat, Ɛelǧiya teṭṭef amkan meqqren deg wul-iw. Dɣa steqsaɣ-tt s lḥir meqqren: D acu tt-yuɣen!? D acu i m-d-tenna?!

--Tenna-yi-d: “Mmi-m-nni yexṣer, yebda iteffeɣ ɣer yir iberdan!” Akken i s-d-jebdeɣ ɣef jjwaǧ, tenna-yi-d: “ Nekk ur ttaɣeɣ ara ahwawi yettferfiren, ma yexḍa umeẓẓallu ur jewwǧeɣ ara… Akken i sliɣ i imeslayen-agi, zedreɣ deg uxemmem, ttmeslayeɣ kan deg wul-iw: A ziɣ mačči kan d Ḥayat i ibeddlen; attan terna-d Ɛelǧiya, tinna akken i wumi giɣ azal d ccan! Ula d Ɛelǧiya tewhem fell-i, tebra lemmer mačči d tagella d lemleḥ i nečča akken, yili a d-mleɣ ula d llun n “tkiluṭ”-nni i tettlusu asmi meẓẓiyet! Ayen i yi-yeswehmen ugar: d tagi umaẓẓallu! Ɛelǧiya tafeḥcuct, tahwawit ad taɣ bu učamar! Ad taɣ yiwen seg “iqelwacen”, akken i sen-isemma Dda Qiqi. Atan wamek i yi-t-id-yenna yiwwas:” Lqum-agi cban aqelwac! Wissen Ma tegreḍ tamawt i uqelwac amek iga?!

--D acu d-yewwin aqelwac ɣer lqum-agi?! --Aqelwac sufella yeǧǧa tačamart, yettɣummu yes-s udem-is; swedda yessuli taseṭṭa-s, yeǧǧa tajeḥniṭ-is *eryan! Ula d wiyi akken: sufella ttaǧǧan timira, swedda ttqeffiḍen tiserwula-nsen! Akken i kkreɣ ad ḍṣeɣ, tesduqqes-iyi-d yemma s westeqsi-agi: I yelli-s umeddakel-nni-inek? --Anta yelli-s umeddakel-agi-inu?! --Tinna akken i d-nemlal ass-nni , tella nettat d bab-as akk d yemma-s. Imir-nni tlu*aḍ baba-s, tenniḍ-iyi-d: Wagi d ameddakel-iw. Segmi xemmemɣ cwiṭ, ufiɣ te*na-d yelli-s n Dda Qiqi, dɣa nniɣ-as: ferruǧa, yelli-s n Dda Qiqi?!...

--D acu tt-yuɣen?! Tezyen amzun d ta*elǧet. Ɣas rqiqet cwiṭ, me*na akka i tent-tbeqqum tura, xuḍi d “ lamuda”! Ṭsiɣ-d almi d-ttrunt wallen-iw! Ula d yemma tessen “lamuda”! Deg le*mer i qeṣṣreɣ nekk d yemma ɣef lecɣal-agi, a ziɣ ula d nettat tekkes-d cwiṭ ɣef wul-is, fkiɣ-as tagnit, am wakken i tt-fkiɣ i yiman-iw. Maca, welleh ar telha tagi n

Page 15: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

15

nnesba d Dda Qiqi ! Ḥṣiɣ akken ara s-iniɣ: Bɣiɣ ad aɣeɣ yell-ik! A yi-d-yini: “Alamma uɣeɣ qbel yemma-k!” Argaz ttergigint teclaɣemtin-is ɣef tlawin, yezga yeqqar: “ Win yufan lɣar ur t-yeɣliq ara, a t-yatem Rebbi!”

Weqbel a s-rreɣ leǧwab ɣef temsalt n Ferruǧa, nniɣ-as: Kker ɣef yiman-im ad tegneḍ a yemma! Lḥal iruḥ, kemm ttekkreḍ zik.

Akken tekker yemma, yekker daɣen wallaɣ-iw s axemmem, Yeṭṭef talemmast, ger Ḥayat d Ɛelǧiya! Qqaren wat zik: “ Yerfed taɣaṭ ireḍ-d, yenna-yas: rnu-d yelli-s!” Wer*ad d-ffiɣeɣ si theddurin n Ḥayat, rnant-d tid n Ɛelǧiya! Abbuh a lmumnin! Yewḥel uwaẓwaẓ-iw!...

Ɛelǧiya d yelli-s n *emmi, akken i d-nekker nekk yid-s, ssneɣ-tt am lǧib-iw: ḥninet, terẓen teḥdeq, tessen d acu i d “taqbaylit”, mačči d aske*rer am Ḥayat! Werǧin i d-xemmemɣ kra n wass, a yi-teḍru akka; ad ǧǧeɣ Ɛelǧiya, ad neṭdeɣ di tayeḍ! Di tazwara, wwiɣ-tt-id d asqecme* kan, almi d-ufiɣ iman-iw ttwakebleɣ deg iciwi n Ḥayat. Ahat smenyafeɣ Ḥayat imi teffɣeɣ yid-s, mačči am Ɛelǧiya, ulac din asluttef neɣ ayen nniḍen; tella tayri, llan iḥulfan, ayen nniḍen deffir jjwaǧ! Xemmemɣ, xemmemɣ, ufiɣ bu snat yiwet a s-truḥ, skud ur d-ffiɣeɣ ara seg uzerdab n Ḥayat, fiḥel ad kecmeɣ win n Ɛelǧiya.

Azekka-nni taṣebḥit, ffɣeɣ-d seg wexxam war lewhi, ur ẓriɣ sani ara ruḥeɣ. Tedduɣ ttxemmimeɣ, i lemmer ad yaweḍ lexbar ɣer Dda Qiqi amcum, ad yerwu fell-i a*ekki, a yi-d-yini yir tiheddurin-nni-ines: Rwu rray-ik a “lbiṭ”! Lemmer i s-tfeccreḍ taremmant-is, lemmer i s-teldiḍ tiḥruzin-is, yili ur k-tḍerru akka! Yili d nettat ara d-yettnadin fell-ak! … Ah ya ddin qessam! Teḍra-yi am umakur, *ad ugar, am win yenɣan tamgerṭ, axaṭer d wagi i yettuɣalen s amkan, akken ad ibaṣṣi! Ufiɣ-d iman-iw zdat “ umarci Micli”, anda akken i nettemlil nekk d Ḥayat, asmi akken seggmen wussan. Wer*ad i d-rriɣ nnefs, attah tejba-d, teḥlallec-d. Tewwet tjenwit di t*ebbuṭ-iw, rgagint tgecrar-iw. A ziɣen usiɣ-d ad zzuɣ tasa-w! Di ccaw, kkreɣ a tt-mmagreɣ; almi tt-ẓriɣ temzuɣar-d d yiwen umexluq akken… Ulac ahat, iban d wagi i d-tenna d axḍib-is. Wissen ma teẓra-yi-d?! Rriɣ iman-iw ze*ma ḥerceɣ, nniɣ ad la*iɣ axḍib-is, ahat s waya ara d-jebdeɣ lwelha-s, ula*udd a d-yiḥnin wul-is fell-i; ma ulac akk, xerṣum ad tuɣal d tazeggaɣt, ad tessetḥi!

Kkreɣ lu*aɣ amexluq-nni, nniɣ-as s ta*rabt: Cḥal tkun sse*a derwek?!

Yerra-yi-d s trumit: “Ili: 11h, 20”. A tawaɣit-ik ay ul! A lxir-iw ɣef taɣect-nni rqiqen, amzun d agrud! A rrbeḥ-iw ɣef ṣṣifa-nni s waydeg i yi-d-yerra, d ayen i d ” tamadamt”! Ruḥeɣ am wakken ur umineɣ ara ayen ẓrant wallen-iw d wayen slan imeẓẓuɣen-iw. Ɛawdeɣ, nniɣ-as s ta*rabt: Semmeḥ-iyi, ur d ak-d-sliɣ ara! Din kan texẓer-iyi-d Ḥayat, lxeẓra-nni ulac deg-s kra n leḥnana, d lxeẓra n wexṣim ɣer we*daw-is, tejbed amexluq-nni, tenna-yas : “Xṭina men had leklucar!” Uɣaleɣ d “aklucar”!... Ṣṣaḥa di Rebbi, me*na uklaleɣ ugar… Ṭefreɣ-ten s tmuɣli imi teddun, ttwaliɣ deg-sen

Page 16: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

16

amek ttleɣwayen, tebra ar d amexluq-nnit i yugaren Ḥayat deg uze*bel! Wehmeɣ d acu i s-i*eǧben deg-s, s wacu i d iyi-yif?! Almi wwḍen ɣer le*ǧeb n ṭṭumubil ( takeṛṛust)-nni, wissen d acu-tt “lmerka”-nni?! Almi d imir-nni d wamek fehmeɣ belli Ḥayat d ṭṭumubil ideg te*ceq, mačči deg winna! Maca, deg wass ad tessers imeṣṣḍen-ines deg ṭṭumubil, i yiḍ anda ara ten-tessers?! Di ddqiqa-nni mmektaɣ-d asefru-nni n Si Muḥend U mḥend, i yi-d-yemla Dda Qiqi:

99 d aḥlalas Wis-100 d rrṣaṣ Zznad atah ɣef timmi Taqcict-agi sserḥet-as ( nekk, nniɣ-as: Bru-yas) Ma ulac ass-agi ad tt-nerwi ( Dda Qiqi, yeqqar-as: Aqewwad a tt-isami) ... Teqle* ṭṭumubil, teǧǧa-d ala aḍu deffir-s. Nutni ruḥen, tismin ǧǧan-tent-iyi-d i nekk. Yezza wul-iw! Tmeḥḥeq teffwaṭ-iw! Wwteɣ a d-snulfuɣ ṣṣber, ttṣebbireɣ iman-iw s tedyanin , qqareɣ deg yiman-iw: ahat yif-iyi umexluq-nni i textar?! Fiḥel ad awiɣ ddnub-is, yal yiwen yeẓra d acu i t-iwulmen. Ahat d tismin kan i yi-t-yerran d abel*arriw, d lqa* n yergazen! Dɣa, ters-d di lbal-iw tedyant n tismin, i yi-d-yemla Dda Qiqi, attan ihi:

« Yiwen wergaz iḥemmel nezzeh tameṭṭut-is, yiwwas yewwi-tt a tt-yesserzef ɣer imawlan-is i izedɣen deg taddart nniḍen. Deg webrid-nsen, ẓran yiwen uḍebbal iruḥ-d si meb*id yettreqriq am yetri: d acu i d ccbaḥa-nni, d acu i d llebsa-nni… Akken i tres fell-as tmuɣli n tmeṭṭut-nni, yekcem ul-is; tettu argaz-nni-ines i tt-iḥemmlen, tečča amexluq-nni s wallen. Seg wakken i t-id-tmuma, ahat deg wul-is tcennu taɣect-nni n Fahem:

Aqcic uḍrif

Zzin yettrefrif

A wi yellan yid-k

Cehrayen n lexrif

Argaz-is ifaq, rḥant-t tismini. Maca, d acu ara yexdem ? Ma yessusem yeqber, ma yenṭeq d acu ara d-yini ?! A s-yini ur t-ṭṭallay ara, ur yezmir ara, axaṭer ur yezmir ara a s- yergel allen-is, yernu ur yebɣi ara ad yekkes ɣef yiman-is sser. Dɣa , yufa-d tifrat, d tiḥerci kan i d ddwa-s, yekker ilu*a ta*zizt-is, yenna-yas: A tettwaliḍ deg umexluq-ihin?

-- D acu i t-yuɣen umexluq-ihin?! I s-d-tenna tmeṭṭut-is.

--Yecbeḥ, yerbeḥ. Me*na yal wa anda i tt-yuɣ…

-- Amarezg n tin i t-yuɣen!

Page 17: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

17

-- Tamuɣli n sufella tettɣurru. Muqel zdaxel d acu i yellan deg-s!

-- ?!!

Ikemmel awal-is, yenna: A yettuɣal ɣef wudem!!

-- Ay argaz ssefhem iman-ik, nekk ur fhimeɣ ara tiyi?!

-- A deg-s ṣṣen*a!

-- Ay argaz xzu cciṭan! Ur d-ggar ara ɣef wergaz ayen ur nelli deg-s.

-- Yeshel lḥal, ma ur yi-tumineḍ ara, tura a t-steqsiɣ zdat-m, ad tesleḍ s imeẓẓuɣen-im.

Akken i d-yewweḍ ar ɣur-sen, yenna-yasen-d “azul” , rran fell-as, dɣa yesteqsa-t wergaz-nni: Ḥqa mazal-ik kan akken di ṣṣen*a-nni-inek taqdimt?

Aḍebbal-nni di nniya-ines kan meskin, yett*udd yesteqsa-t-id « ma mazal-it d aḍebbal ». yerra-yas s ih :

-- Mazal-iyi deg-s, bab n ṣṣen*a ur tt-itettu, aḍebbal ur itettu ahuzzu n tuyat. »

A ziɣen tu*er tayri, tettarew-d tismin. Akken i d-dduqqseɣ, ufiɣ-d iman-iw ṣemmreɣ, qqureɣ deg wemkan-iw, bateɣ deg wayen yeḍran yid-i! Dɣa, i wakken ad ssettuɣ iman-iw deg tismin-nni i yerḥan taffwaṭ (d asimẓi n weffwad)-iw, mmektaɣ-d tullist-nni « Lemmer a d-yuɣal zzman » ( Wissen dɣa amek tga lal-is –-tin i tt-yuran-- ?! Wissen ma tejweǧ neɣ mazal ?! Lemmer mačči d tayuga-agi -- Ḥayat d Ɛelǧiya— ideg ḥeṣleɣ, yili ad awiɣ yemma a yi-tt-id-texḍeb : Wissen ma a yi-teqbel, neɣ a yi-d-tini : Be**ed akin fell-i a bu le*rur, a bu teqcicin !). Wexxreɣ-d seg wemkan-nni amcum ideg tt-ttemliliɣ, ideg tt-ẓriɣ ass-a, tedda-d d wayeḍ ; ggareɣ isurifen ttmeslayeɣ d yiman-iw, qqareɣ : Lemmer a d-yuɣal zzman, yili aql-i ttemdelwaḥeɣ nekk d Ḥayat. Lemmer a d-yuɣal zzman, yili wer*ad akk ur tt-ssineɣ. Lemmer a d-yuɣal zzman, yili aql-i nekk d Ɛelǧiya ( “Ǧǧuẓi Mari Naṭ”, ar ɣur-s i tt-cebbheɣ nekkini); ad yili wer*ad i d- igir iman-is Murad bu tčamart i yesluɣen tamda gar-i d Ɛelǧiya…

Ufiɣ-d iman-iw zdat tewwurt usideg ( axxam) n Tiddukla Numidya. Akken i d-refdeɣ aqerruy-iw ufiɣ-d ameddakel-nneɣ: Yuyu, akka i s-nessawal nekkni, iteddu-d yettezmummug, akken i d-yewweḍ ɣur-i, yerra iman-is yerfa ḥqaḥqac, yesteqsa-yi-d s ucennef: Amek a yir argaz?! Teǧǧiḍ armud n tiddukla, truḥeḍ ad teblagiḍ ɣef yiman-ik!?

Deg wul-iw qqareɣ “ccwi kan imi d wagi i d-mlaleɣ d amenzu” axaṭer ssneɣ-t ḥnin, yernu nennum nettqeṣir nekk yid-s; wama, lemmer d wayeḍ akka am Ssi Fenyan-nni, yili terwi fell-i, a yi-yessired am uje*bub ( aẓrem)”. Ula d nekk rriɣ iman-iw rfiɣ: Wi k-yennan ruḥeɣ ad blagiɣ?! Ruḥ ad trebbebḍ ɣef yiman-ik, d ccɣel i yi-yeṭṭfen.

-- Ẓriɣ! D ccɣel-nni n “ lmadamat” i k-yeṭṭfen, a bu teqcicin!!

Page 18: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

18

-- Aya Qader iman-ik! Ɛni d « lmadamat » kan i yi-ixuṣṣen!…

-- A yezzenz-ik-d umeddakel-ik.

-- Anwa ameddakel-agi-inu, i yi-d-yezzenzen?!

-- Amɣar-nni bu cclaɣem.

-- Yusa-d Dda Qiqi?!

-- yusa-d, yemmeslay-d ɣef izerfan n tlawin, yečča “ lgaṭu”, iruḥ.

-- Dda Qiqi yemmeslay-d ɣef izerfan tlawin?!! Eǧǧ-aɣ akin seg-s. Amek i t*edda tmeɣra n “ssittat” ( tulawin s tmaṣrit, bɣiɣ a t-id-sseḍseɣ)?

Yebda-d Yuyu azewweq, yeḍra waya, nexdem aya, nenna aya…

Ɣef wakken i t-fehmeɣ, yebɣa a d-yini : Lxalat yebhan, lgaṭu aẓidan, ijeǧǧigen fsan, imdanen akk zhan, s tuɣac yelhan, ala kečč i ixuṣṣen ay afuḥan…

Akken i imuqel ssa*a yellan deg ufus-is, yenna-yi-d: Nekk d axeddam, ma tebɣiḍ ad teẓreḍ ugar n lexbar, *eddi-d tameddit ɣer Numidya. Yessenser iruḥ.

Netta yeddez iberdan-is, nekk kemmleɣ tikli-w ɣer “ plaṣ d arm”. Rewleɣ-d si lḥebs, ufiɣ-d iman-iw zdat tewwurt-is! Seg Yuyu, ɣer Dda Qiqi! Dda Qiqi ufiɣ-t yeqqim ɣer winna akken yeznuzun cemma, akken i yi-d-yeẓra, yemmuger-iyi-d, yebda-yi-d asgedrurrez s lehdur-is: Anda teddiḍ a “buden*i” ( muqel kan i theddurin-ines!), iḍelli ur d-baneḍ ara?!

-- Dayen, ttwaṭṭfɣ. S*iɣ ccɣel, Mačči d ayen ara ǧǧeɣ!

-- D lxir kan?!

-- D yemma i d yi-iceyy*en. Dagi skaddbeɣ-as akken kan ad yettu tamsalt-nni n tlawin. Ɛad ma yesla s tedyant i yi-texdem Ḥayat ad i*ekki fell-i alma yerwa. Atan yebda la yi-id-iḥekku, ma d nekk ttxayaleɣ-d ayen nniḍen, axaṭer ssneɣ-t, kra yella, kra irennu-t-id kan sɣur-s:

« Yewweḍ ɣer Numidya, yufa akken i yebda wermud, yeqqim deg ukersi wis-3 yellan ɣef yimi n tewwurt. Ɣer Dda Qiqi Kullec d leḥsabat, yezga-d deg wemkan-nni axaṭer yeffer cwiṭ; yerra-d akk medden zdat-s, netta iẓerr-iten akk, nutni ur t-ẓerren ara. S waya yiwen ur t-yeḥṣi ma yefka-d idrimen, ma yuɣ ajernan, ma yečča xirla n lgaṭu… Winna akken i yeldin armud, yenna-d ahil n wegraw n wass-a. DdA Qiqi yefhem a d-yettunefk wawal i ime*raḍen di taggara unejmu*. Atan yecqarrew, yundi timeẓẓuɣin-ines, i*uss am wuccen, yerra lwelha-s anda ara tmal teqrint, ma nenna-d: “Imaziɣen d imagdayen, ttqadaren izerfan n tlawin”. Netta daɣen a d-yini:” Imaziren d nutni i d imenza di ddunit merra i yesbedden tameṭṭut d tagellidt. Iban a d-yebder Dihya”. Ma wiyaḍ nnan:” Imaziɣen ur qudren ara tulawin, axaṭer ẓran d yir axemmem i s*ant”. Netta daɣen a d-yini: Imaziren s*an lḥeqq imi ḥeqren tulawin, axaṭer ḥṣan tulawin d yir sekka ( Ma ur yessetḥa ara yezmer a d-yini: Axaṭer le*qel n tulawin

Page 19: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

19

ger imeṣṣḍen-nsent i yella!)”. Dda Qiqi yemmekta-d areffi*-nni n cemma, a s-tiniḍ d tiggent i t-id- yeqqsen di ṭṭfer-is. Yeḥrurred yeḥrurred, yuɣal yeffeɣ. Di berra-nni ɣer yimi n tewwurt, yufa qqimen din kra n yelmeẓyen, yessetḥa ad icumm zdat-sen. Yerra ɣer tama-nni n “ frun d mer”, icumm, yeqqim din i ubeḥri, yettu iman-is. Ahat lewhi n ssa*a d wezgen d wamek i d-yemmekta anejmu*-nni. Mi d-yuɣal-d, yufa-d d nnuba ime*raḍen, yettunefk-asen wawal a d-inin ayen ttxemmimen. Akken i t-id-yeẓra weqcic-nni i iseddayen armud, iwehha ɣer ɣur-s, yenna: Tura d nnuba n wemɣar-ihin n lbaraka. Atan wawal ɣer ɣur-k a baba amɣar! Dda Qiqi yesneḥneḥ tikkelt neɣ snat, yebren cclaɣem-is, yebda awal-is s lewhama: -- Llah wemṣelli fell-ak a nnbi. ( Wa yerra-yas-d s le*yaḍ, wa s le*qel kan, wayeḍ ulac akk, axaṭer ḥṣan mačči di lǧame* i llan) A tiyessetmatin, ay atmaten! Aql-aɣ akk d arraw n yemma Ḥewwa. Yal win i iḥesben iman-is d belḥaret (izem), ilaq ad yeḥṣu d tasedda i t-id-yurwen. Dagi ihedder yeṭṭallay ɣer yiwet tnebgit, ṣebḥan ay d-yexleq uxellaq, amzur awraɣ, tiṭeṭṭucin tizerqaqin, terna lqedd d lufa! Akken i mlalent wallen-nsen, terqaqqes teqcict-nni ( temdel allen-is, teldi-tent-id, ur t*emmed ara, mačči d aɣmaz i s-d-teɣmez), Dda Qiqi ṣemmrent wallen-is, dayen “ yeddibuṣuli”, yesbe*, qquren iɣeṣmaren-is, yeggugem! Akken i t-teẓra Nna Cabḥa (tinna akken yetturaren amezgun), terfed tiɣratin ( teslallew), tenna i lɣaci: Wwtet-as afus i wemɣar n lbaraka! Bdan lɣaci: Ṣerfeq, ṣerfeɣ, ṣerfeq… Dda Qiqi “teldi-yas”, tuɣal-as d agraj, yezmer ukamyun “Hinu” ad yekcem war ugur! Yuɣal s awal, yewwet-d s leqseḥ di lqanun n twacult amezwaru, ma d ajdid-agi yewwet fell-as nneḥ, yugad! Imi i yekfa awal yuɣal s amkan-is yeqqim. Attan tewweḍ-d nnuba n lgaṭu d lgazuz. Mačči d tikkelt neɣ d snat i yečča, tin ara d-i*eddin ini tini-yas: Ax lgazuz a baba amɣar. Ax lgaṭu a baba amɣar. Yečča yesnager, almi yeqqeẓṭel, tuf-d t*ebbuṭ-is. Tikkelt taneggarut d Nna Cabḥa i s-d-yewwin ( ass-nni ur d-telsi ara lqecc i tettlusu di tannumi, tewwet-itt-id s “lebniqa”, lqecc-nni i ttlusunt tetlemsaniyin!) lmektub-is. Dda Qiqi ilu*a yiwen ilemẓi, yella ɣer tama-s i yeqqim: I tagi tejweǧ neɣ wer*ad? Nna Cabḥa ḥercent tmeẓẓuɣin-ines, tesla-yas-d, iḥun-d Rebbi d tanecraḥt, tḥemmel ( tettḥibbi) ad tqeṣṣer, terra-yas: Wer*ad jwiǧeɣ . Ɛni tebɣiḍ a yi-txeḍbeḍ i mmi-ik, neɣ i yiman-ik a baba amɣar?! Dda Qiqi ( winna akken i yeqqaren: Xedmeɣ aya d wa di tlawin) yessetḥa, teḍra yid-s am win i d-yerḍen di tejme*t. Yessenser yeffeɣ. Yuli di tsawent-nni n “ Munṭubun” , yuɣ lḥal teqqezbel t*ebbuṭ-is, teččur d nnefs si lgazuz-nni i yeswa; ur yuḥtam yebra-d i wewriḍ amzun d lmedfe*, ma ur tcerreg ara tserwalt-is, ahat tebzeg si sdeffir, dɣa yezzi amgerḍ-is ɣer tama ukessar anda tella Numidya, yenna: D acu i d-ttruḍun akka fell-aɣ, wiyi?!! Zuni mačči d netta i d-yerḍen! Akken i yewweḍ ɣer “uparking”-nni n la ru d Xmisti, yettwali deg lxir-nni n

Page 20: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

20

tlawin, d amalah n teqcicin i d-yeffeɣen ass-nni! Yernu cebḥent akk, akken i t-yenna netta deg wawal-is: Taggara-agi yettuqqet zzin deg Wihran, mačči am zik d tiberzegzawin akk!” Lḥaṣun Dda Qiqi ffɣent-d wallen-is, yemɣel meskin, tin ara d-i*eddin ini yesseḍfer-as tamuɣli ɣer deffir. Ta tewwet-itt-id s userwal “ilaṣtik”, ta tcudd-d iman-is di “ jip ( jupe) poṛtfay”, ta tḥezzem-d taqummict-is “di jip kiluṭ”; llant ula d tid i d-yettcebbiḥen iman-nsent s lḥijab-nni n Surya… Kra seg-sent bubbent-d sdeffir-sent, ahat ayen i wumi ur tezmir ara ad tbibb rrumurka n weṭraktur! Dɣa d ṣṣenf-agi i iḥemmel, yettḥibbi daɣen titeftufin-nni ( ččiččiyat-nni) , tiyi yettḥibbi-tent kan i uqeṣṣer! Iḍa* umexluq n Rebbi, yemxel, yesderwec-it zzin! Akken almi i iḥuss yers-d fell-as ufus, yewhem, terkeb-it lxel*a, yenwa d argaz n kra n yiwet seg tidak-nni i “yettedragi”!? Imi d-yezzi yufa-d d yiwen ilemẓi, weqbel ara t-ila*i yezwar-it-id s awal: Ɛeǧbent-ak tlawin!? Yettuqqet zzin a lḥaǧ! Dda Qiqi di ccaw yugad, yebɣa a s-yini: “A tent-yemsex Rebbi! Ɣef ddra-nsent i nectaq akka tiqqit n waman ( ad yettu akk ayen i d-yenna di Numidya). D wa ay d lqum n bni *eryan!” Yuɣal ibeddel awal-is: Yal lǧil s lweqt-is a mmi. Ma ur zhint ara tura, melmi ara zhunt?! Kemmlen abrid-nsen, teddun ttqeṣṣiren almi i wwḍen ɣer wexjiḍ “ apasaj”-nni ideg llant ssinimat: “Aṭlas akk d Afrik” (winna akken i yessufuɣen si ” ru d Xmisti” ɣer “ru d Labasti”, ibeqqa-t s lxir weqcic-nni, iruḥ. Akken i yedreg weqcic-nni, yeḥlelli-d wayeḍ, yenna-yas-d i Dda Qiqi:”Winna akken i yellan yid-k d amakur, yessenser-ak-d aporṭabl si lǧib-ik ur d-tukiḍ d yiman-ik”. A ziɣ wagi yella deffir-sen, yeẓra-d kullec, ma mačči akken i kkaten taḍebbaltd netta d umakur-nni!? Aya yusa-d di ṣṣwab, wama ad yett*udd di Numidya i s-iruḥ upurṭabl-ines; a d-iger fell-aɣ ayen ur nelli! ( dagi ilaq a d-ssfehmeɣ aya: Arrac-nni i sin llan ttmeslayen-as-d s ta*rabt) Dda Qiqi yengef, werraɣ wudem-is, tɣaḍ-it tlelluct-nni-ines, yernu d “Nukya”. Di ccaw yebɣa a d-yerr llum ɣef at Numidya, zuni d nutni i d yir lǧerra; yuɣal ibeddel axemmem, mačči d at Numidya i t-iɣaḍen, ur yebɣi ara ad yesluɣ i yiman-is tamda, amzun yufa lbenna deg tugniwin ( ttṣawir)-nni n tlawin i ineṭṭden deg wallaɣ-is… Yerkeb aṭruli, yezreb ad yaweḍ s axxam, terkem-d teccuyt-is seg wayen i iwala ass-a.Yeḥren, yettnadi ansa ara d-yessew aɣyul-is?! Ala ta*wint n Nna Ququ i s-d-yegran. Yuɣ lḥal yeḥṣa belli yell-is ( Ferruǧa, tinna akken i s-i*eǧben i yemma) ulac-itt deg wexxam, attan ɣur jida-s. Yesṭebṭeb, akken i s-d-teldi tawwurt Nna Ququ, yufa-tt d tazeggaɣt am tḥemret ( meẓẓiyet xirla fell-as, tes*a 40 iseggasen kan di le*mer-is, yerna tusa-d si lḥemmam, teḥḥerqes), yemmeɣ fell-as am yifis, yedmummeɣ fell-as, tinna tdemmer-it-id, tenna-yas: Buh ɣef uqerruy-ik! D acu i k-yuɣen akka ay argaz?! Nekk usiɣ-d si lḥemmam akken ad qḍuɣ lewqat-iw n tẓallit, yernu ma yebɣa Rebbi seg uzekka ad uẓumeɣ 6 wissan-nni i yi-yettalas; kečč aql-ik-id testufaḍ-d i tiyi, tuɣal-ik-id temẓi! Dda Qiqi yejjet ( sellaw) am yifer-nni n yifit ( tanneqlet) di taggara n lexrif, yekreh iman-is, yendem di tlalit-is. Yekcem ɣer texxamt n yiḍes, yessaɣ

Page 21: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

21

tilibzyu, yernu ala “ la ẓiru” ( entv)-nni-nsen i yellan deg-s, yufa ttmeslyen-d ɣef “ ssaqiya lḥemra”, din kan s*eddan-d tuddna n lmeɣreb; Dda Qiqi yerma-d am wezger: Xxah, xxah! Si terga zeggaɣen ɣer tẓallit! Slil imi-k d remḍan! »

Page 22: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

22

Aḥric wis-kraḍ (III)

Azwel n yexef-a: Ass d yir ddunit, iḍ d yir targit.

Page 23: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

23

D lewhayem !.. D ayen i nḥemmel i nettagad!.. Neɣ amek ara d-nessefhem aya : Aktul ( awtul) nettrebbi-t deg yexxamen-nneɣ, nessibnin taksumt-is i tuččit, nettbuddu-t d tiremt i wid nḥemmel, maca, nettagad ṣṣbuḥ-ines, neqqar ṣṣbuḥ-ines “ d yir lfal”! Win yekkren kan a s-yini: Alaṭif! Amzun ṣebbḥeɣ-d ɣef wektul! Ma d ayen nettagad, ayen nettkukru, neɣ ayen nekreh, nḥemmel ad nṣebbeḥ fell-as, amzun tettnadi fell-as tiṭ, neɣ tettgani-t ansi ara d-yekk! Neɣ amek ara d-nessefhem ṣṣbuḥ n wuccen i neqqar d l*ali-t?! Uccen nettagad-it, nezga nekka-tt fell-as, anda ara t-nẓer nesḍac-it: “Ah, a Ben ye*qub”, a k-yexde* Rebbi! Dɣa isem-agi i s-nessenṭeḍ i wuccen yekka-yas-d si tedyant-nni i s-gan watmaten-is i Sidna Yusef, asmi akken i t-ḍeggren ɣer lbir, imi qqlen ɣer baba-tsen, nnan-as d uccen i yeččan gma-tneɣ... Maca, tikkwal ttakeɣ-as lḥeqq i wemɣar-nneɣ azemni, amussnaw-nneɣ Dda Qaqi; imi tikkelt ɣer tayeḍ yettaɣlay-d di ṣṣwab, ttafeɣ tiheddurin-ines d ddwa, am tedyant-agi n wuccen, tikkelt yewwi-yi-itt-id d lemtel: Ayen ara yeḍrun nesbabbay-it i wuccen, anwi i yečcan tixsi n flan? d uccen! Anwi i yeččan tayaẓiṭ n flanta? D uccen! Anwi yeččan tiẓurin ( aḍil) di tferka n winnat ? d uccen!.. Nezga neqqar kan d uccen i igan aya d waya, werǧin i d-nenni ahat d tuccent i igan aya neɣ aya?! Ɣas ma Dda Qiqi yesseqdac aya di lfayda-ines, iwakken ad yefk lḥeqq i wergaz mgal tameṭṭut. Maca, ur ilaq ara ad nettarra lmil ɣer yiwet tama kan, ad nteqqen aṭṭucen ( allen)-nneɣ ilmend n le*wayed-nneɣ, neɣ iwakken kan ad ne*ǧeb i medden, neɣ iwakken kan ur nteffeɣ ara i llem – ssef-- i terra tmetti d ṣṣwab... Ihi, ula d tuccent tezmer ad teg ayen i iteg wuccen, neɣ *ad ugar!... Nnan-as wid-nni n terba*t “ Idurar” di ccna-nsen: “ A wen-d-iniɣ D awal i d-yewwin awal Tidet temṭel Nekkni a tt-id-nessekfal” Wama d acu ara yi-yawin akk ɣer tigi, lemmer ur lliɣ ara d ixef n lmeḥna, d aqerruy n de*wessu?!. Ass-nni, akken i d-ffɣeɣ seg wexxam, tedduɣ ar uxeddim, ad yexdem wergaz, zuni d ane*mar i lliɣ!.. Akken i yi-yefka yimi n tewwurt ɣer berra, ẓriɣ tawaɣit iɣef ur nwiɣ, d acu-t uxeṣṣar-agi?! D tameɣbunt-nni ur nes*i lwali i yettwaxrebqen, i yettwaxnunnsen di lqa*a, yernu temmečč di tsusmi, ur yesli ḥedd i ṣṣut-is, akka ay d lqanun uagama: win izemren i wayeḍ yečč-it!.. Tɣaḍ-iyi mačči d kra! Lliɣ, yal ṣṣbeḥ ttafeɣ-tt-id ɣef yimi n tewwurt tettecrurud, yes-s I zehhunt wallen-iw, d nettat i yi-itekksen tamara, tuɣal-iyi d tannumi, ḥemmleɣ-tt, ḥemmlent-tt wallen-iw, imi d nettat i sent-id-yettawin ccbaḥa akk d wecrah... Yal ṣṣbeḥ mi ara d-ffɣeɣ seg wexxam, gelluɣ-as-d s we*win-ines: ama d ifettiten ( iteftufen) n weɣrum, ama d wid n “lgufriṭ”, tikkwal-nniḍen ttawiɣ-as-d ula d lfakya, am i*eqqayen n lxux, neɣ tiẓurin... Ass-nni ayen i s-d-wwiɣ yeqqim d takemmust di lǧib-iw. Tettwačč meskint tetbirt-nni m tqamumt d tqejjirin tizeggaɣin, tinna akken yettecruruden di talwit! Ass-a, ters d tirect di lqa*a!

Page 24: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

24

Yečča-tt wemcic, yečča-tt “ bucca” bu le*rur! D acu i d as-texdem tetbirt meskint?! Lemmer s tidet d laẓ i t-yewwin, yili ur uqan ara fell-as iɣerdayen, yetturaren zdat cclaɣem-is?! Ur uqan ara fell-as yegrelluyen ( ikafaren) akk d ibe**ac-nniḍen s wayes tlebbu ( tleɣɣu) temdint, awi-d win ara yeččen, a wer d at-iqenne*, d l*ula n meyya iseggasen!.. Ufiɣ-t-id akken yettxerbiq deg-s, yessencaw itett deg-s, yernu imi iyi-d-yeẓra izehher-d ɣer ɣur-i, zuni d bab n tissas, mačči kan daya; imecceḥ ( ileḥḥes) di teclaɣemtin-ines, am wakken yebɣa a yi-d-ye*reḍ ad ččeɣ yid-s tiremt-nni, zuni atan d asexwi! S waya i tekfa tedyant n tetbirt m tqamumt tazeggaɣt akk d “ bucca” bu le*rur! Maca, yir le*wayed qqiment neṭḍent deg uqerruy-iw, neɣ amek ara d-fessreɣ yir ṣṣbuḥ akk d yir lfal s wayes ttamneɣ?! Kemmleɣ abrid-iw s uxemmem akk d unezgum, almi rekbeɣ “aɣyul-nni-nneɣ” ( akka i s-nessawal i weṭruli uṭṭun :37) . D wagi i ɣ-yettawin ɣer temdint, i ɣ-d-yettarran ɣer Lḥasi, lḥuma-nneɣ i wumi nessawal “ 48 lwilayat”. Aṭruli-yagi yett*ebbi ayen i wumi ur yezmir, yexleḍ deg-s uxaluḍ mačči d ayen ara d-nmel s wawal, acku d ayen ur iqebbel le*qel n wemdan, dayen yugaren lewhayem akin! Acerriḍ-agi – ligne-- n 37 anagar aḥric uslig – privé-- i t-yeṭṭfen, ttbergi*en akken bɣan, ulac araqeb, akken i tt-yufa wuccen iɣeẓẓ-itt! Leḥkem amesbaṭli yeffeɣ seg-s, yugad si rrebrab! -- tezmert-ines yessebgan-itt-id kan di tmurt n leqbayel; ugadeɣ ad nili nettu “ Tafsut taberkant”, xuḍi nekkni s leqbayel ntettu, nezga di tinna: “ Yenna-yas: A baba wwten-aɣ! Yerra-yas-d: A mmi *eqlen-aɣ!-- Aḥric-agi n ddula almi d aseggas-a n 2006 i d-yekcem s kra n teṭruliyin i wumi semman “ E.T.O ɣer ucerriḍ ( ligne)-agi n 37. Lḥaṣun di 37-agi, ur tezmir ad te*qel Faḍma argaz-is! Aḥeqq “ Jeddi Amsed d tlawin akk yessefsed”, a lemmer d-usiɣ d Naǧib Meḥfuḍ ar d-aruɣ 10 wungalen ɣef tedyanin i ttwaliɣ yal ass deg uxeṣṣar-agi n 37; imi d-usiɣ d aqbayli, ttaruɣ-asen-d i “leqbelleč”, akken a d-akin seg yir targit ideg zedren, akken ad ẓren i d aɣ-yuɣen, a tawɣit-ik ay ul! Nger iman-nneɣ deg “igiṭuten” ! Igiṭuten yecban wid-nni n “ Ṣṣwiṭu” di Afrik n wenẓul yellan seddaw wenhil --leḥkem -- n miḥyaf di Briṭurya zik-nni! I yi-iɣaḍen d tarwa-nneɣ, amek ara idiren imal-nsen! Imerkaben n 37-agi uɣen tannumi s waya, yiwen ur t-id-itett wul-is, seg wakken yexleḍ uxaluḍ, kullec ɣur-sen d aḥerfi: Ddḥis, wa yenṭeḍ deg wa, d argaz neɣ d tameṭṭut -- xuḍi 95/100 si tlawin-nni uqment ineḥǧaben-- kif kif! Imukar, iḥeqqaren, icumuren, ixeddamen, lehẓuẓ, iṣekranen, iẓṭayliyen d wat “ladrug” rnu-d ɣur-sen “ at tmira d ssuna”... Wigi yakk myesnamen! Yiwen ur inebbec deg wayeḍ, ad as-tiniḍ yella gar-asen umettawi – lewfeq--! Neɣ amek ara d-ssfehmeɣ ayen i wumi ḥeḍreɣ iḍelli le*ca: Yuɣ lḥal yeɣli-d ṭṭlam, ahat d winna i d aṭruli aneggaru iɣef d-leḥqeɣ. Anebdad amezwaru ansi d-iqelle* 37 isem-is “ La plaṣ Bendawed”; yal mi ara iliɣ dinna, ttmektayeɣ-d anzi --lemtel— nni “ A*rab d a*rab, ɣas ma yella d “ lkulunal Bendawed”, dɣa aql-aɣ deg-s: deg wemkan-nni, zik yella deg-s yiwen lǧame* n wudayen, tura rran-t d lǧame* n yenselmen, aya ahat ur yessewham ara am wakken yessewham lakul

Page 25: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

25

yeddmen isem n wegrawliw “ Ɛebban Remḍan”, taggara rran-t s yisem n “ El Farabi”!!! Rekbeɣ, qqimeɣ di tama tayeffus, deg ukersi yellan ar zdat yeqqim yiwen bu tčamart, zdat-s yeqqim yiwen uṣekran aẓṭayli -- iban yeṣṣexleḍ gar ccrab, lkif d “ ladrug” -- . Akken i yeqle* weṭruli i yeqle* yid-s --wemcum-nni— s yir lehdur, ala deg ubagus d akessar, ttwaliɣ deg winna akken –- bu tčamart-nni-- ma a t-id-yali wawal, d lewhayem, ur d-yenni la zzant, la rɣant! Yerna yezha imi i isell i yir lehdur –nni mgal tulawin: Tulawin i iteffɣen d lfaǧrat! d nutenti i ɣ-yekksen imukan uxeddim! Tulawin ilaq ad qqiment deg wexxam! Mačči d drus i yenna ɣef tlawin... Lḥṣun qqimeɣ wehmeɣ! Ttxemmimeɣ kan d acu i yessemgarrden gar sin yemdanen-agi: bu tčamart yedlen taqerruyt-is – sufella-- s tcacit tamellalt, iɣummen tudmet-is s tce*rufin am yiɣid; akk d winna akken yedlen taqerruyt-is --si sdaxel – s ccrab akk d lkif, ɣas iseṭṭel tamart-is maca, amzun isedda yid-s – di ttesḍila-nni-- leḥya akk d leḥdaqa. Nekk ḥulfaɣ-asen amzun d yiwen wemdan kan, mačči di sin yid-sen i llan, imi iles uṣekran-nni amzun d ul n bu tčamart-nni i t-id-yessenṭaqen! Akken i d-rseɣ seg weɣyul-nni n 37, ṭṭfeɣ abrid-iw srid ɣer “Lḥemri”, dinna i yella unebdad ansi ara rekbeɣ ɣer uxeddim. Xeddmeɣ deg yiwen udewwar, berra i temdint, xeddmeɣ ɣer yiwet tgezzant, ssawalen-as “ Lḥeǧǧa Bexta”, tagezzant-agi tettwassen nezzeh, ttasen-d ɣur-s seg yal tama n tmurt, ula d iɣriben-nni-nneɣ yellan di berra, ttasen-d ɣur-s si yal tamurt; s tidet kan tagezzant-agi ur diri-tt ara, d l*ali-tt nezzeh, nekk ufiɣ iman-iw ɣur-s, d nettat i yi-d-ifernen isem-agi n “ Aṭlas”. Xeddmeɣ ɣer ɣur-s d amsuqqel – aṭreǧman-- : deg unebdu ttṭerǧimeɣ-d ugar si trumit ɣer ta*rabt – acku imiren i d-ttuqqutent tfermajin-nni-nneɣ i d-yettasen si Fransa d Bilǧik--, ma di tsemhuyin nniḍen ttṭerǧimeɣ-d si teqbaylit ɣer ta*rabt – twalam akken i tesseččay aɣrum teqbaylit, *ad wer*ad tuɣal d tutlayt tunṣibt!-- Kra n wass a wen-d-awiɣ awal ɣef uxeddim-iw, ɣef Lḥaǧǧa Bexta, a wen-d-awiɣ awal ula ɣef teqbayliyin i d-yettasen ɣur-neɣ, akka am twacult n Dda Qiqi-nni i yettarran iman-is d “ agaggaz”... Akken wwḍeɣ zdat “lqeṣba” -- lḥebs a ɣ-yemne* Rebbi yejber-aɣ seg-s — yellan di Lḥemri, walaɣ yiwet teqcict acḥal tecbeḥ, acḥal tezzyen! D taferṭeṭṭut – taḥacḥact— tiḥennikin d tizeggaɣin s “ lmakiyyaj”, taserwalt d tjakiṭ ḥezqent --ẓemḍent-- fell-as, nettat meẓẓiyet maḍi, ahat ad tes*u kra n 15, neɣ 16 iseggasen di le*mer-is; tezwar zdat-i teṭṭafar am taɣaṭ sdeffir yiwen ilemẓi ḥaca lxelq n Rebbi – “yif-it weɣyul di lkuri” akken i t-yenna At Meslayen-- , nettat tettḥellil, tettḥawat deg-s, tettru! netta yečče*či* fell-as, ireggem deg-s s yir lehdur! Akken almi d-yeḥbes ɣur-s, teṭṭef-it-id si lkemm-is tettru, netta itellef-as-d s wezrar n rregmat, yerna yessreɣ-as-d lḥenk-is s yiwen uṣerfiq ( abeqqa) i s-d-yefka s kra yellan di tezmert ufus-is! D acu-t uxeṣṣar-agi i d-yernan daɣen!.. War ma ẓriɣ d acu yellan gar-asen, maca, lqumm am wagi yekkaten tiqcicin di tlemmast n wezniq, yernu nettat meskint-- wissen ma tuklal awal-agi n

Page 26: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

26

meskint?-- wama d acu ara tt-yessiwḍen akka ɣer ddel yecban wagi?!..Tellfeɣ di ddin meqlubi! Yaxxi yir ṣṣbuḥ, axxi! Yaxxi yir lfal, axxi! Smenyafeɣ lemmer ɣas i d-ṣebbḥeɣ ɣef wektul, wala ṣṣbuḥ n wemcic yeččan titbirt! Uɣal amzun d iḥizi – d ilef-- , ur ẓerreɣ ara abrid ansi ara kkeɣ! Berneɣ-d ssyen, ggulleɣ ur tt-kkiɣ ɣer uxeddim! Ṭṭfeɣ-d lewhi ɣer Lḥasi, qbala ɣer wusu, ttif iḍes tanekra, ahat ttif lmut ɣef yir tudert yecban ta! Yal ass d anuɣni, yal ass d anezgum!.. Akken sserseɣ aqerruy-iw ɣef tsumta xemteɣ, bdant-d yir tirag uzal! Yexneq-iyi buberrak, rnant-iyi-d tawliwin, kkatent deg-i alammi zehhreɣ!... Ur uḥtameɣ almi ẓriɣ Ɛelǧiya, yelli-s n *emmi teffeɣ-d seg yiwen uɣembabbu n tagut, tettazzal-d tlehhet, yuli deg-s nnefs, tettnadi fell-i, tessawal-iyi-d s yisem-iw! Akken i nemlal, tenna-yi-d s lḥir meqqren: Ɣiwel, ɣiwel, zreb! -- D acu i kem-yuɣen?! D acu i yeḍran, akka?! -- Zreb, ulac lweqt i lehdur! Ters-d fell-aɣ twaɣit! Talsa ( humanité) attan deg umihi ( danger) ! -- D rrebrab i d-yeɣlin ɣef Lḥasi, neɣ d taggara n ddunit i d-yewwḍen ?! -- D ayen icuban aya ! -- I nekk, d acu zemreɣ ad xedmeɣ, neɣ d acu yellan deg ufus-iw imi d-tusiḍ ɣur-i?! -- D Sidi “ Valuntinu” i yi-d-iceyy*en ɣur-k. -- Amek, amek!... Tesqecmi*eḍ, neɣ d aḍu n tisselbi i d-yerzan fell-am?!.. -- D tagi i wumi qqaren akken “ nekk ttmeslayeɣ-as-d f nnger, netta yeqqar : d acu i d-yeǧǧa?!”... Akken kkreɣ a tt-id-ḥezqeq ( ẓemḍeɣ) ɣer ɣur-i, acku tehwa-yi-d d ayen kan di ddqiqa-nni; selbeɣ fell-as, tuɣ-iyi-d fell-as legrina, meɣleɣ fell-as ilmend n ccbaḥa-nni-ines! D ayen i d “Ǧǧuẓi Mari Naṭ”... Tejleq-iyi ( d tuṭṭfa n lḥir) deg ufus, tenna-yi-d s lɣecc ( s wurfan): -- Nniɣ-ak “ ɣiwel!.. Zreb!..” Ma ulac ma**ac ad t*iwdeḍ a yi-teẓreḍ! -- Ɣas ssefhem-iyi-d d acu yeḍran!? -- Yal ddqiqa ara ternuḍ da, ad ttwanɣent deg-s acḥal n tlawin. I tura tfehmeḍ, neɣ ala?! -- Tebra ma fehmeɣ iqqiḥ! -- Yya-d yid-i s tazzla, a k-id-ssfehmeɣ deg webrid, ma tugiḍ ad txedmeḍ lwaǧeb-ik, ɣas ḥṣu a wer timlilit nekk yid-k, a lukan di lmut! Tesliḍ neɣ ala!? Akken sliɣ i teɣtest ( décision) –agi i teṭṭef Ɛelǧiya, acku ssneɣ-tt d lal n wawal mačči d asqecme* ; kkreɣ ddiɣ yide-s, yernu jmi* liman fi jmi* liman, a lemmer i yi-d-tenna « yya-n a k-awiɣ ɣer « lbaṭwar », a k-zluɣ dinna » ar d dduɣ yid-s ! --Ad teẓrem « i yettaɣen irgazen, ur ttrun » -- Neddukel nekk d Ɛelǧiya, nemzuɣar nekk yid-s afus deg ufus, amzun uɣalan-d wussan-nni n temẓi, ussan-nni n nniya tazedgant – ur nessin taḥraymit-- , ussan-nni n leḥnana d leqna*a – amur n yiwen tetten deg-s akk medden-- , ussan-nni n tegrurda ( temẓi) m tirga tucbiḥt – yecban ccbaḥa n tjeǧǧigin d waman isemmaḍen n le*wanṣer-nneɣ -- , ussan-nni ideg nettlawi izilan unebdu d

Page 27: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

27

ideflawen n tegrest ( ccetwa), ussan-nni n talwit i yessebla*en yal cedda ! ussan-nni ubelluḍ, tugrast d iberčečca, uraw n ifessasen (tazart) d tiqqit n zzit ugaren laẓ, lḥif d wulac ! ussan-nni n warkasen ( icifaḍ) d kra ujermuq ( abeḥnuq) i nettarra ɣef tuyat-nneɣ, rnan fell-aɣ, cebbḥen-aɣ-d, ṣetren-aɣ ! ussan-nni n twizi s wayedeg nettagar tignatin n ẓẓmek: anaɣur, timess, ajrad ! ussan-nni icewwiqen swayes ntekkes lweḥc, lxiq d tugdi ! ussan-nni n leqder d lḥerma ideg yal wa s wazal-is – ideg akk tiyemmatin d tiyemmatin-nneɣ, akk tiyessetmatin d tiyessetmatin-nneɣ, akken i nettḥuddu (nettḥarab ɣef) tiwaculin-nneɣ i nettḥuddu tiwaculin n yakk taddart, ussan-nni n tzemnit d ccfaya ideg tamussni, ttrebǧa, leḥdaqa akk d ddrafa neṭṭeḍ-itent-id seg yedmaren n tyemmatin-nneɣ yugaran tiḥuriyin-nni n lǧennet ! ideg le*wayed-nneɣ i ɣ-yettwellihen ɣer tmalla ( rreḥma) yugaren yal ddin di ddunit ! Ussan-nni ideg nettwaknef, ideg nettwaqqed s usafu n tayri-nni tuffirt yes*an sser d lme*na... « Asmi nella meẓẓiyit Akken kan i neddukul, ah ! Tura mi meqqrit dayen Si meb*id i nettmuqul, ah ! ... Acḥal tecbeḥ tezlit-agi n Ṣufyan ! D tagi i d-mmektaɣ imi d-ufiɣ iman-iw nekk d Ɛelǧiya, afus-is deg ufus-inu, am wasmi akken i nella d igerdan. Acḥal-aya ur d-yeḍri waya ! Seg wasmi d-nfekrurec ( i d-nimɣur, am wacemma) akka, ur d-nufi iman-nneɣ akka di sin yid-neɣ kan ! Ssugmeɣ a ɣ-yeqqel d amrar webrid-nni, akken ad tiɣzif deg-s tikli-nneɣ, lemmer ufiɣ ur nettaweḍ ara maḍi ɣer wanda i nteddu ! Ul-iw yezha, yettferfir si lferḥ, ɣas ur ẓriɣ ara d acu i ɣ-yettraǧun !... Allaɣ-iw yeksa deg waktayen, amzun qqleɣ ɣer temẓi-w, amzun ttidireɣ deg wussan-nni n « tegrurda » ( seg wegrud) !... A ziɣ kra yellan yes*a taggara, ula d tiraga taẓidant s taggara-s ! Tesduqqes-iyi-d Ɛelǧiya, am win i wumi yenta usennan, neɣ isegni deg tiṭ n tgecrirt, a s-tiniḍ tɣull-iyi akken ad idireɣ xerṣum tallit tawezlant deg wessan-nni n temẓi ideg nettemzuɣar nekk yid-s; ussan-nni ideg nettmerriḥ anda nebɣa, war tugdi, amzun Ɛelǧiya-agi d waydeg nemzuɣar nekk yid-s tura, tɣull-aɣ akken ad nidir nekk d Ɛelǧiya-nni ukud nettemzuɣar di temẓi, tɣull-iyi ula deg uxayel d waktayen!... -- Teẓriḍ anda nteddu? -- Ah!... Amek?! -- Teẓriḍ d acu i ɣ-yeggunin?! -- Dacu?! -- Teḥṣiḍ teḍra-d twaɣit?! -- D acu n twaɣit?! -- D tawaɣit ur tettamneḍ! Ala deg isura n “ Huliwud” i tt-nettwali...

Page 28: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

28

Gezmeɣ-as awal s lḥir: D acu n twaɣit, d acu uxeṣṣar-agi iɣef d-tettmeslayeḍ akka!? Skud telliḍ yid-i anda tebɣiḍ ad nruḥ, skud ddiɣ-d yid-m ayen tebɣiḍ a t-xedmeɣ f ddra-m. -- Acimi f ddra-w? i kečč, *ni ur d ak-te*ni ara temsalt?! -- Skud ḥemmleɣ-kem a Ɛelǧiya, skud tt*uzzu-kem, ayen i kem-ye*nan ye*na-yi ula d nekk. -- Qqaren: “Tella twaɣit ideg yella leṣlaḥ”. Aql-aɣ deg-s! Lemmer mačči d tawaɣit-agi i wuɣur nteddu, yili ad ferḥeɣ xirla, imi d tikkelt tamenzut i s-d-sliɣ seg yimi-k i wawal-agi : “ ḥemmleɣ-kem a Ɛelǧiya”! Maca, tḥemmleḍ-iyi imi d yelli-s n *emmi-k, neɣ imi d tameṭṭut i d-yefren wul-ik ger tulawin nniḍen? Asteqsi-ya s wazal-is, ḥwaǧeɣ tiririt fell-as sɣur-k! -- Ur cukkeɣ ara teḥwaǧeḍ tiririt a Ɛelǧiya, xuḍi tessneḍ-iyi! D acu kan, ma *erqeɣ-am, attan tririt: Ḥemmleɣ-kem imi d tin i d-yefren wul-iw, a Ɛelǧiya. -- Tura, ad neǧǧ tayri-agi-nneɣ deg yidis, ɣas ma d nettat i d amammaḍ ( “amammaḍ”= amutur, d awal i d-yesnulfa Dda Ɛebdella At Ḥaman) ara ɣ-yessiwḍen ɣer “tayri n talsa”, imi d nettat i d taqacuct akk di tayriwin s umata. Sel-iyi-d, a k-d-ḥkuɣ tadyant yeḍran: “ Ẓriɣ yiwen wemɣar di targit, yenna-yi-d: D nekk i d“ ababat Valuntinu”. Yerna-d deg wawal-is yenna: Attan ad teḍru twaɣit meqqren! Imi tawaɣit-agi terza aɣbalu ( tala/ agelmim/ l*inṣer) n talsa... Gezmeɣ-as awal-is s westeqsi-agi: D acu n twaɣit-agi meqqren?! D acu i d aɣbalu-agi n talsa?! Terna deg wawal-is tenna-yi-d: Ḥṣiɣ yezreb lweqt! S tewzel kan attah: D Dda Qiqi-nni i yezdeɣ cciṭan neɣ u*efrit a t-yexzu Rebbi yen*el-it. A*efrit-agi d arebrab, yekreh tulawin deg idammen; dɣa yebɣa a tent-yesfeḍ ɣef wudem n lqa*a, s waya ara yessenger talsa akk d wales di ddunit... Gezmeɣ-as awal i tikkelt nniḍen: Amek i yextar tulawin kan, yeǧǧa irgazen?! -- Zwareɣ-ak-d awal deg weɣbalu n talsa, imi d tulawin i d aɣbalu n talsa, ma yessenger tulawin dayen tekfa talsa; ma gran-d kan yergazen, amek ara tidir talsa?! Yernu a*efrit-agi yeččur d taḥraymit, acku ma ye*na akk medden d tirni, ur sen-izemmer ara mi ara zdin akk tizemmar-nsen mgal-is! Dɣa, yezwar di tulawin, acku yeḥṣa ad fken afus yergazen, d tinna akken “ bḍu-ten, terẓeḍ-ten”, alamma kan ufan-d iman-nsen di teqṣiṭ-nni n “ ttwaččeɣ asmi yettwačč wezger aberkan”! ... -- I U*frit-agi ur yezmir ara i yiman-is alamma yekka-d s Dda Qiqi?! -- “Tenna-yas tqabact i tzemmurt: tḍurreḍ-iy! Terra-yas-d tzemmurt: Seg-m i d-yekka ufu-iw. I wakken ad yizmir ad yessenger talsa, ilaq a s-d-yekk s wales... -- Acimi yextar Dda Qiqi, mačči d wayeḍ?! -- Yufa-t-id ihegga i wannect-a, di ccaw d yir axemmem i yas*a, yuɣ lḥal yedɣel wul-is ɣef tlawin! Maca, mačči d netta i d aɣbel-nneɣ tura, ilaq ad nẓer amek ara d-nsellek talsa...

Page 29: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

29

-- i nekk, d acu zemreɣ ad xedmeɣ imi yi-d-tezzuɣreḍ akka?! Wagi, d Marikan akk d tmura n “Yurup” kan ara s-izemren. -- D “ Ababat Valuntinu” i k-id-ifernen ilmend n tikta-k akk d nniya-inek zeddigen i ubaɣur ( i lfayda) n talsa. Yernu Dda Qiqi- agi tessneḍ-t, d ameddakel-ik, ahat mi ara k-iẓer a d-yuɣal ɣer le*qel-is, a d-yerr cwiṭ aḍar; neɣ xerṣum ad yessetḥi, ad yessenqes cwiṭ si tekriṭ ( violence)-nni-ines, simmal ara s-d-naf tifrat i taluft-agi... -- Maca, ar tura wer*ad fhimeɣ d acu i wumi zemreɣ nekkini ?! -- S*u kan nniya, lebɣi akk d tissas, ayen nniḍen a d-yas weḥd-s... -- Amek ara d-yas weḥd-s?! -- A d-tili kra n lqedra ara k-d-yefken tazmert yugaren tazmert n Dda Qiqi akk d win i t-izedɣen. Aql-aɣ newweḍ ɣer unebdad aneggaru n Lḥasi, anda yella ṣṣbiṭar igerdan yuḍnen tasegrut ( concer), nufa din Dda Qiqi i yuɣalen d lweḥc s talɣa ( ṣṣifa) n ssaylal ( ačeɣyay/ berret); yezga-d sufella n tiɣilt, yettsuɣu s kra isuɣen i d-yesrusuyen lweḥc! Akken i yi-d-yeẓra, yenna-yi-d: “Aḥeqq jeddi-k Amsed d lxalat akk yessefsed”, ar d ak-d-rreɣ ttar-ik ass-a! Ass-a, s kra n wayen *zizen a d-yirxis! A mmi-s n Wemsed! Yya-d kan yid-i, ad terwuḍ rray-ik; kra n tin iwehmen fell-ak acḥal-aya, ass-a ad teqqel seddaw uḍar-ik, d Ḥayat, neɣ d Ɛelǧiya, neɣ ula d yelli Ferruǧa attan inek, eg deg-sent ayen i k-yehwan, aql-i da, fiḥel aḥezzeb, kkes rreḥma seg wul-ik! ( Ɛelǧiya meskin tugad, teffer deffir we*rur-iw) Wwteɣ a s-nedheɣ s uḥellel akk d uḥiwet: Ttxilk a Dda Qiqi uɣal-d ɣer le*qel-ik! Aya iɣef d-tenwiḍ mačči di lfayda-k! A Dda Qiqi yelha uḥezzeb, yelha uḥebber i taggara! Din kan yessufeɣ-d seg yiman-is yiwen uje*bub yettnejbad annect-ilit, akken i yeẓra yiwet tmeṭṭut tekka-d ssyen, iwelleh ɣer ɣur-s agejdur-nni -- zuni d tuzuft (sexe) –ines --, yenna-yi-d: Muqel kan amek ara teḍru yid-s, a mmi-s n Wemsed! Nekk, wehmeɣ d almi d ulamek deg wayen i ttwalint wallen-iw: Ttwaliɣ deg uyennat-nni-ines amek i yettel am wezrem ɣef tmeṭṭut-nni meskint, yekbel-itt, ulac anwiwel; gran-as-d ala isuɣen d umeǧǧed, d acu ara d-xedmen isuɣan n tmeṭṭut zdat n lweḥc!... Akken i yebberge* deg-s ayen yebɣa, yexdem deg-s ayen ur d-nettwabdar! Segmi yekfa ccɣel-is, yebra-d fell-as kra n waman d imellalen am waman-nni ideg yexleḍ ṣṣabun; skud aman-nni ffɣen-d si tuzuft-ines, yessefk a sen-nsemmi s yisem-nsen -- maca, akken ur reffun fell-i leqqbayel “ inifiyen, uḥdiqen”, a d-nefk isem-nsen s tefransist, ma d isem-nsen n tmaziɣt “ LUNG UFISYAL”, a t-nerr kan gar tuccar!!-- , le sperme ( “ẓẓel” ). Akken i d-nneɣlen waman-nni yecban “ l’acide” ɣef tmexluqt-nni, tebda meskint tfetti, ṣṣura-s txeṣṣer, tetteftutus cwiṭ cwiṭ almi tuɣal d tamduct n yiɣed di lqa*a! Dda Qiqi lweḥc amcum yezha, yettaḍsa “hahahaha!... Akk irgazen yellan din ttceqqiren, kkaten-as afus! Si tmuɣli-nni yessagaden, ḥulfaɣ i ṣṣura-w

Page 30: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

30

teccarrew, yečča-yi lɣiḍ! Zziɣ-d ɣer Ɛelǧiya yellan teffer deffir-i, ufiɣ-tt-id teɣli di lqa*a, yeṣre*-itt wayen i t-wala; huzzeɣ-tt, ssakiɣ-tt-id, ugadeɣ a s-yeḍru wayen yeḍran d tmexluqt-nni meskint! Imiren kan, ur uḥtameɣ almmi d-ufiɣ iman-iw qqleɣ d aferṭeṭṭu ( taḥcḥact) ameqqran, urqim n tferrawin! Bubbeɣ Ɛelǧiya ɣef we*rur ( azagur)-iw, ɣewwseɣ deg igenwan, Dda Qiqi amcum yeḍfer-iyi-d zdeffir, yettserriḥ-d fell-i iḥeǧǧuǧa ( ijajiḥen)-n tmess seg yimi-s, ula d ayennat-nni-ines yeṭṭafar-d zdeffir, tehway-as-d Ɛelǧiya. Nekk, reggleɣ ɣef uyennat-nni-ines, ssexwayeɣ akken ur yi-d-ttḥazan ara iḥeǧǧuǧa-nni n tmess. Zziɣ-d akk i Wehran, anda ufiɣ tameṭṭut rreɣ-tt-id ɣef we*rur-iw, akken wwḍeɣ zdat “ umarci micli” , ttwaliɣ di Ḥayat iḍegger-itt-id wexḍib-nni-ines si ṭumubil, unzeɣ ɣer ɣur-s, akken i s-tefka Ɛelǧiya afus, tessuli-tt-id, Dda Qiqi yebra-d i uḥeǧǧaǧu n tmess seg yimi-s, iḥuza ṭumubil-nni tamaɣlayt, akken treqq, yeffeɣ-d seg-s wexḍib-nni n Ḥayat, ɣas ṭumubil-ines terɣa, ɣas leḥwayeǧ-ines akk cerrgen, ma d netta yettceqqir, yettsuɣu: Taḥya Dda Qiqi, taḥya Dda Qiqi!... ( mmektaɣ-d tinna akken: “ D acu yuɣen qbayli m*a fransa”?!) Lḥasun ur ǧǧiɣ amkan di tmurt, andi ara afeɣ tameṭṭut ini bibbeɣ-tt ɣef we*rur-iw, almi wwḍeɣ ɣer idurar n Ǧerǧer, shiɣ, zhiɣ di ccbaḥa-nni idurar, ttuɣ iman-iw almi i ḥulfaɣ kan tekker tmess deg yifer-iw, ziɣ iḥuza-yi-d Dda Qiqi! Nezfeɣ, yeḥbes yifer-iw seg wafug, maleɣ ɣer yiwet tama, yiwet tmeṭṭut tecceḍ, akken truḥ ad teɣli ṭṭfeɣ-tt-id s tmeẓẓuɣin-nni-inu yecban “ anntaine”, s xirla n tissas s wayes ṭṭfeɣ iman-iw wama aql-i ɣliɣ, akken i unzeɣ cwiṭ, ttwaliɣ di Dda Qiqi yekcem deg wedrar-nni n tleṭṭaṭ, yeɣli-d fell-as wedrar-nni, akken yewweḍ ɣer lqa*a, sliɣ-as yer*ed almi tezlez lqa*a! Kemmleɣ di tifgin-inu s tmara, Ɛelǧiya d Ḥayat tthuzzunt deg yifer-nni-inu yerɣan, tt*awanent-iyi akken ur ɣelliɣ ara; almi newweḍ ɣer yemma Guraya di Bgayet, rseɣ din yes-sent. Ḥayat tekkes-d “takiluṭ”-is, ula d Ɛelǧiya tekkes-d “tisutyanin”-ines, ttlent-iyi yes-sent leǧruḥ-nni n tmerɣiwt yellan deg yifer-iw, neste*fa cwiṭ deg ugama-nni yecban lǧennet n “ Ɛaden”, ma d nekk, ksiɣ di tedyant n wungal-nni “ Salas d Nuǧa” n Brahim Tazaɣart... A ziɣ Dda Qiqi-nni yemne* ur yemmut ara, amzun seb*a terwiḥin i yes*a! Yekker-d yeḍfer-aɣ-d, akken i nesla i ṣṣut-is, bubbeɣ-d akk tulawin-nni, *ellaɣ yes-sent deg igenwen, ɣewwseɣ. Ur ǧǧiɣ adeg ( amkan) di tmazɣa: seg Ǧerǧer ɣer Aheggar, seg Aṭlas ɣer Ǧerba, seg Ẓẓnaga ɣer Ṭayṭuq d Iwulmaden, Si Ɣdames ɣer Isiwan, Si Tkanaryin ɣer tmura n ddunit merra... Anda ara awḍeɣ ini refdeɣ tulawin yellan dinna, ulac ɣur-i miḥyaf neɣ udmawen, talsa tezwar kra yellan. Kkiɣ-d ula d imukan anda llan 7 Lewhayem neɣ le*ǧayeb ( 7 merveilles ) di ddunit, u yal aṣuk ( édifice) si 7 le*ǧeb-nni yeɣli-d ɣef Dda Qiqi, akken ur yemmut ara! Alammi d-nuɣal ɣer “ tmurt n leqbayel tadsimant ” ( autonome), d wamek yefcel Dda Qiqi, tekfa-yas tezmert, yekfa-yas wafud, yeɣli di lqa*a yeḍreḥ. Nwala-t akken di liḥala-nni, yettɣaḍ, igezzem ulawen, iḥnanent-d fell-as lxalat-nni, nem*awan fell-as, nejme*-it-id, neqqen-it-id ɣer wammas-iw, s tmara meqqren s wamek i t-id-ssawḍeɣ ɣer Lḥasi -- a ziɣ kra yeḍran akk ṣewwrent-t “lisatilit” n nnaẓa ( N.A.S.A) -- . D amalah n yemdanen i ɣ-d-yemmugren s

Page 31: Liz aventir n dda Qiqi

Aṭlas N AT WEMSED ….………… Liẓ avuntir n dda Qiqi

31

tumert ( lferḥ) meqqren, ula d ineɣmasen ( imesjernanen) usan-d si yal tamurt n ddunit akken ad ḥeḍren i tmeɣra n trennawt n talsa mgal miḥyaf d lbaṭel! Dda Qiqi-nni yers d tirect di lqa*a, akken i iruḥ a d-yekker mmaren-d fell-as waman-nni i d-yeffɣen si tuzuft-ines, yeknef, yerɣa yeqqel d iɣed! Ineɣmasen-nni akk uzzlen-d ɣur-i, akken a sen-mmeslayeɣ, seg wakken i xḍiɣ i zzuɣ d lfuxx, wehhaɣ ɣer Ɛelǧiya, nniɣ-asen: Attan lall n tigawt d wawal ( a yi-ssurfen wa t terba*t umezgun “ Tigawt d wawal” imi ssqedceɣ isem-nsen) ! Akken i yi-d-tesla Ɛelǧiya, tefreḥ xirla s waya, akk tulawin-nni yellan din slalwent ( refdent taɣratin), bdant la s-d-ttakent lqecc atrar yellan d “ lamuda”, nettat tugi, tesmenyaf taqendurt n leqbayel, afzim n lfeṭṭa, rrdif d uxelxal, acḥal tecbeḥ yes-sen Ɛelǧiya-nneɣ -- ay ack-itt a ddin qessam! Tebra ar tif Maduna!.. Mmektaɣ-d ameɣras( ccahid) Lwennas Maṭub mi s-yenna akken: “ Di tesdawit a d-nemlil Tafsut a tt-id-nemmekti A s-d-tewwet Lǧuhra amendil Mi d-tedda tmaziɣt-nni .... Ma tferḥem Yid-wen ferḥeɣ Ma temmuɣebnem Ḥezneɣ Yiwen u*ekkaz i ɣ-yewwten...” Akken i yella lḥal, Ɛelǧiya-nneɣ tebda tettutlay ( tettmeslay) s tmaziɣt, win ur nefhim yeg amsuqqel ( aṭreǧman), terra tajmilt i Sidi Valuntinu ( mačči d tatut i yi-tettu, d nekk i s-yennan “ ur yi-ttarra ara tajmilt”, acku d awwar ( lwaǧeb) kan i xedmeɣ), terra tajmilt i kra n tin d win yugin lbaṭel akk d miḥyaf di ddunit. Bdant ttawḍent-d tebratin, “litilaks”, “ttiligramat”, “lfaks”... sɣur akk iselwayen n ddunit, sɣur akk imussuyen yettnaɣen ɣef izerfan n wemdan, tugdut akk d tlelli di ddunit, kra n yiwet d yiwen seg wigi yeɣtes ( si taɣtast= “ décision” ) akken ad iqader tamaziɣt, u a s-yefk amkan deg uselmed akk d talɣut... Si lferḥ-nni i yennernan deg-i, mmɣeɣ ɣef Ɛelǧiya ḥezqeɣ ( ẓemḍeɣ)-tt-id ɣur-i, ssudneɣ-tt si tqemmuct. Din kan ukiɣ-d!.. A ziɣ: “ Lemnam-agi yeskiddib Ur tettamen ay aḥbib Urgaɣ lliɣ di tmurt-iw Mi d-ukiɣ ḍḥiɣ-d d aɣrib” I s-yenna Lewnis.