Linux Sistem Yonetimi

7/31/2019 Linux Sistem Yonetimi

1/36

TEMEL

LINUX SSTEM YNETM

KURS NOTLARI

Linux Kullanclar Derneihttp://www.linux.org.tr

Burak DAYIOLU

Berk DEMR

Akademik Biliim 2001 Konferans

30,31 Ocak 2001, Samsun


2/36

TEMEL LINUX SSTEMYNETMKURS NOTLARI

30-31 OCAK2001, AKADEMKBLM KONFERANSI, SAMSUN 2

NSZ

Bu notlar, Akademik Biliim 2001 Konferans ncesinde gerekletirilecek iki gnlk Temel Linux Sistem

Ynetimi kursu iin Linux Kullanclar Dernei (LKD) tarafndan hazrlanmtr.

Kurs ierii Burak DAYIOLU tarafndan belirlenmi, notlar Berk DEMR ve Burak DAYIOLUtarafndan yazlmtr. Kurs ieriinin hazrlanmas esnasnda farkl blmler iin destek salayan LKDyelerinin isimleri aadaki listede sunulmutur; katklarndan dolay kendilerine teekkr ediyoruz:

UNIX ve Linux nedir ? Murathan Bostanc

UNIX Kabuu ve zellikleri Bar Metin

Aygt Dosylar Sancar Saran

Ba Dosyalaru lker Manap

Diskler ve Dosya Sistemleri Devrim Seral

Kullanc Kotalar Selami Aksoy

leri Tarihe Grev Atama Selami Aksoy

Kurs notlar, gsterilen youn abaya ramen ancak kurstan birka saat nce tamamlanabilmitir; bu nedenleeksiklerinin ve yanllarnn olmas kanlmazdr. neri ve eletirileri yazarlara aadaki e-posta

adreslerinden ulatrabilirsiniz.

Sayglarmzla,

Burak DAYIOLU

Berk DEMR

29 Ocak 2001, Samsun


3/36



NDEKLER

NSZ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2

NDEKLER-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3

1. UNIX ve Linux nedir? ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 4

2. Kullanc ve Gruplar ile almak-------------------------------------------------------------------------------------- 4

3. UNIX Kabuu ve zellikleri -------------------------------------------------------------------------------------------- 6

4. Dosya ve Dizin Eriim Denetimleri ------------------------------------------------------------------------------------ 9

5. Dizin Sradzeni ve Yaps ---------------------------------------------------------------------------------------------- 10

6. Aygt Dosyalar ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 11

7. Ba Dosyalar(Link Files) ---------------------------------------------------------------------------------------------- 11

8. Sreler ve Sre Ynetimi --------------------------------------------------------------------------------------------- 13

9. Diskler ve Dosya Sistemleri--------------------------------------------------------------------------------------------- 14

10. Init Sreci ve alma Dzeyleri------------------------------------------------------------------------------------ 19

11. Sistem Al ve Kapan Sreleri ---------------------------------------------------------------------------------2 1

12. Yazlm Ynetimi ve RPM -------------------------------------------------------------------------------------------22

13. Kullanc Kotalar ------------------------------------------------------------------------------------------------------23

14. Sistem Bilgileri ve Baarm -----------------------------------------------------------------------------------------24

15. Sistem Kayt Sunucusu ve Kaytlarn ncelenmesi --------------------------------------------------------------25

16. leri Tarihe Grev Atama---------------------------------------------------------------------------------------------26

17. A Ayarlar --------------------------------------------------------------------------------------------------------------28

18. Temel A Hizmetleri ve inetd ---------------------------------------------------------------------------------------30

19. Linux ekirdei --------------------------------------------------------------------------------------------------------30


4/36



1. UNIX ve Linux nedir?

UNIX, 1970'li yllarn banda AT&T Bell Laboratuvarlar'nda gelitirilmesine balanm ve bugnk

durumu ile ok kullancl (multi user) ve ok grevli (multi-tasking) hale ulam bir iletim sistemidir. Cprogramlama dilinin ayn yllarda Dennis Ritchie tarafndan bulunmasndan sonra, 1973 ylnda sistemintm bu dil ile yeniden yazlm ve bu UNIX'in geliimi asndan bir dnm noktas oluturmutur. Bu yenisistem, akademik evrelerde byk ilgi ile karlanm ve byk bilgisayar sistemlerinin ounluunu elindebulunduran Amerikan akademik camiasnn da destei ile hzl bir gelime trendine girmitir.

1977 ylnda AT&T'nin daha nce cretsiz olarak uygun grd kurululara salad UNIX ticari bir rnhaline gelmitir. Bu gelimeler akademik camiada alkantlara neden olmu, University of California,Berkeley'deki iki renci yazlma ciddi eklentiler yazarak bu eklentilerini Berkeley Software Distribution(BSD) ad ile datmaya balamlardr. Sonraki alt yl ierisinde BSD ok hzl bir geliim gstermi,AT&T UNIX'indeki mevcut bir ok kstlamann kaldrlmasnda nemli rol oynamtr. BSD 4.2 datm ilebirlikte AT&T UNIX'te mevcut olmayan a balant destei sisteme katlmtr. Tm bu gerekeler ile

akademik evrelerde BSD da

t

m

olduka popler bir hale gelmitir.UNIX, uzun gemii nedeni ile olduka kararl ve oturmu bir iletim sistemidir. Bu nedenle zellikle grev-kritik uygulamalarda neredeyse alternatifsizdir. Bir ok kurum ve kurulu bu nitelikleri nedeni ile biliimuygulamalarn UNIX ve trevi iletim sistemlerinde srdrmektedir.

Linux, Finli bir renci olan Linus Torvalds tarafndan deney seti olarak gelitirimine balanm bir UNIXtrevidir. Torvalds, tek disketlik al-uyumlu bir sistem ile Intel i386 uyumlu kiisel bilgisayarnbalatmay deniyordu. Bu almasn baarl bir biimde sonulandrnca, akademik evrelerde popler birUNIX trevi olan MINIX sisteminden daha iyi bir sistem yazp yazamayaca konusunda kendisini snamayakarar verdi. Oluturduu ilk taslaklar1991 ylnda Internet zerindeki muhtelif haber gruplarna gndererek,sistemin gelitirimi iin destek istedi. Beklediinin ok zerinde destek gren projeye LINUX ad verildi veInternet zerinde her geen gn artan sayda gelitiricinin destei ile bugn artk her gazete ve dergide

hakknda yazlar grmeye baladmz sistem durumuna ulat.LINUX projesinin bugnk baarsnn en byk nedenlerinden birisi zgr Yazlm Vakf (Free SoftwareFoundation - FSF) tarafndan hamilii yaplan GNU projesidir. GNU projesi kapsamnda yksek kalitede birok gelitirme ve uygulama yazlm ak kaynak kodu ile birlikte zgrce datlmaktadr. Bu balamda,LINUX iletim sisteminin yalnzca ekirdeini oluturmaktadr. Sistemin tm dier bileenleri GNU vb.kaynaklardan salanan zgr yazlm rnlerinden olumaktadr.

1990'l yllarn ortalarndan itibaren LINUX'un yaygnlnn hzla artmas ticari yazlm reticilerini decezbetmi ve saysz ticari yazlm rn LINUX zerinde de altrlabilir duruma gelmitir.

LINUX, btn dier UNIX trevlerinden beklenebilecek gerek ok grevlilik, sanal bellek kullanm,TCP/IP ve a destei, bellek ynetimi gibi zellikleri yksek kalite ile salamaktadr. Kaynak kodunun ak

olmas

ve yaz

l

m

n zgrce da

t

lmas

nedeni ile hatalar k

sa srede giderilebilmekte, hatta baz

durumlarda potansiyel hatalar henz ortaya kmadan giderilebilmektedir.

2. Kullanc ve Gruplar ile almak

UNIX iletim sisteminde "Kullanc", sistemden hizmet alan her gerel kiinin sistem zerindeki temsilikarldr. Temel olarak bir UNIX sisteminden faydalanan her kii iin, bir UNIX kullancstanmlanmaldr. Tanmlanan her kullancya birer adet olmak zere

! Kullanc Ad (Login Name): Kullancnn sistem ile ilikilerinde kendisini tantaca ksa ad

! Parola (Password): Kullancnn kimliini sisteme ispatlamak iin kullanabilecei ve yalnzcailgili kullanc tarafndan bilinmesi gereken harf-rakam-sembol karm

! Kullanc Kimlii (User ID): Kimlik kart sra numaras gibi dnlebilecek bir say


5/36



! Ana Grup Kimlii (Group ID): Kullancnn mensubu olduu gruplardan ncelikli olan

! Ev Dizini (Home Directory): Kullancnn sisteme giri yaptnda almaya balayaca,kendisine zel dizin

! Kabuk (Shell): Kullancnn sisteme girii sonrasnda altrlacak ilk program; kullancnnsistem ile tm mteakip ilikileri bu yazlm tarafndan ynetilir.

atanr; kullanc tanmlar sistemin sorumlu yneticisi ya da yneticileri tarafndan yaplr. Sistem yneticisisistemin salkl bir biimde iletilmesinden ve bakmnn yaplmasndan sorumlu kiidir. UNIX balamndasistem yneticisi geleneksel olarakroot kullanc ad atanm ve kullanc kimlii ve grup kimlii sfr (0)olarak seilmi kullancdr. root kullancs, sistem zerindeki en yetkili kullancdr ve dier kullanclariin geerli olan yetki denetimleri root iin sistem tarafndan geersiz klnmtr.

Sisteme kullanc eklemek zere useradd programndan faydalanlr. Bu programn kullanm sistemdensisteme deiiklik gstermektedir; kullandnz sistemin klavuz sayfalarndan detayl bilgi edinebilirsiniz(man useradd). rnek sistemimiz zerinde program aadaki gibi altrlabilir:

# adduser -d /home/bdd bdd

Kullanc ekleme ilemi srasnda, /etc/skel dizini altnda yer alan dosyalarn tm kullancnn ev dizininekopyalanr. Atnz her kullanc hesab ile birlikte, kullanclarnzn ev dizininde bir takm dzenlemeleryapmak isterseniz /etc/skel dizini altnda bu genel dzenlemeyi yaparak ilemi otomatik halegetirebilirsiniz.

Kullanc silmek zere userdel program kullanlmaktadr. Programn iki rnek kullanm aadaverilmitir:

# userdel burak (burak kullancs sistemden silinir, ev dizini korunur)

# userdel -r burak (burak kullancs sistemden ev dizini ile birlikte silinir)

Silme ileminden NCE, kullancya ait ve kullancnn ev dizini dnda kalan dier dosyalarn silinmesiiin "bul ve sil" ilemini yerine getirecek aadaki komut satr iletilebilir:

# find -user burak -exec rm {} \;

UNIX dosya ve dizin eriim denetimlerini grup baznda gerekletirir. Ayn dizine ya da dosyaya erimesigereken kullanc says birden fazla ise bu kullanclarn bir "grup oluturduu" ne srlr ve bukullanclar iin uygun bir UNIX grup tanmnn yaplmas beklenir. Dosya ve dizinlerin grup baznda eriimdenetiminin salanmas sisteme esneklik getirir.

Bir niversitenin mhendislik fakltesine bal farkl blmlerinin birlikte kulland bir UNIX sisteminidnelim. Bilgisayar Mhendislii Blm'nn akademik personeli blm ile ilgili dosyalara erimekisterken ayn dosyalara baka kimselerin (blm akademik personeli olmayan) erimesini istememektedir.Benzer biimde Elektronik Mhendislii Blm personeli ise yalnzca kendi blm personelinin kullanmiin tahsis edilecek bir dizin talep etmektedir. Bu durumda doal gruplama Elektronik Mhendislii veBilgisayar Mhendislii biiminde olacaktr.

Grup mekanizmas, daha girift problemlere de zm oluturmaktadr: Bilgisayar ve ElektronikMhendislii Blmlerinin ortak bir projesi olduunu ve bu projenin her blmden yalnzca ikierakademisyen tarafndan yrtldn dnelim. Bu durumda ortak projede grevli alanlarn iki grubunbirden yesi olmas gerekmektedir. Projede grevli Elektronik Mhendislii personeli hem "ElektronikMhendislii" hem de "Ortak Proje", grevli Bilgisayar Mhendislii personeli ise hem "BilgisayarMhendislii" hem de "Ortak Proje" gruplarna ye edilecektir.

UNIX'te yeni bir grup tanmlamak zere groupadd programndan faydalanlr. Bu programn kullanmsistemden sisteme deiiklik gstermektedir; kullandnz sistemin klavuz sayfalarndan detayl bilgiedinebilirsiniz (man groupadd). rnek sistemimiz zerinde program aadaki gibi altrlabilir:

# groupadd elektrik


6/36



Kullanc tanm yaplrken bir kullancy birden fazla gruba dahil etmek mmkndr. useradd program ileilgili rnekler arasnda bu trden bir rnei bulabilirsiniz. Bir kullancnn hangi gruplara dahil olduunusorgulamak zere groups programndan faydalanlr. groups program aadaki gibi altrlr:

$ groups burak

users, staff

Sistem zerinde alan bir kullanc, herhangi bir anda yalnz ve yalnz bir grubun yesi olarak davranabilir.Sisteme giri annda, kullancnn ana grubu olarak belirlenen grup yesi olarak almaya baladvarsaylr. Kullanc, diledii an newgrp program yardm ile aktif grubunu deitirebilir. rnein burakkullancs, ana grubu olan users grubundan staff grubuna gei yapmak iin aadaki komut satrniletmelidir:

$ newgrp staff

Kullanclar, halihazrda bal bulunduu grubu sorgulamak zere id komutunu kullanr; bu komutkullancnn kimlii ile ilgili bilgileri grntler:

$ id

uid=500(burak) gid=550 groups=500,550

UNIX sistemlerinde kullanc tanmlarna ilikin bilgiler /etc/passwd dosyasnda grup tanmlarna ilikinbilgiler ise /etc/group dosyasnda yer alr. Yeni nesil UNIX trevi iletim sistemleri, gvenlii arttrmakamac ile /etc/passwd dosyas ile birlikte alternatif dzeneklerden de faydalanmaktadr. Linux datmlarnnbyk bir ksm /etc/passwd dosyasnn gvenlik ile ilgili hassas kesimlerini /etc/shadow dosyasnda saklar.

/etc/passwd dosyasndan bir satr aadaki gibidir:

burak:J2HS4ks$wer9s:500:500:Burak DAYIOLU:/home/burak:/bin/bash

Bu satrdaki kolonlar sras ile kullanc adn, ifrelenmi biimde kullanc parolasn, kullanc kimliini,grup kimliini, ev dizinini ve kabuk yolunu tanmlar. stisnasz olarak her kullanc iin sistem zerinde bubiimde bir satr ile gerekli tanm yaplmaldr; useradd program ok kabaca bu satrlarn doru biimdeeklenmesinden sorumludur.

/etc/group dosyasndan bir satr aadaki gibidir:

staff::500:berk,murathan,burak

Bu satrdaki kolonlar sras ile grup ad, grup eriim parolas, grup kimlii ve son kolonda ise virgl ileayrlm biimde bu gruba dahil kullanc adlar biimindedir.

root kullancs diledii kullancya yeni bir parolay kullancnn bilgisine dahi gerek olmakszn atayabilir:

# passwd burak

Sradan kullanclar, passwd programn parametresiz altrmaldrlar.

3. UNIX Kabuu ve zellikleriKabuk, iletim sistemlerinde kullanc ile iletim sistemi ekirdei arasndaki iletiimi salamak zerehazrlanm bir arabirimdir. rnein, MS-DOS temelli iletim sistemlerinde command.com sisteminkabuudur; sisteme hemen her trl komut command.com programnn salad arabirim ile verilir.

UNIX sistemlerinde herhangi bir kullancnn sisteme girii ile birlikte kullanc iin atanm kabukprogramnn iletimi balatlr ve kullanc sistemde alt srece bu kabuk program vastas ile sistem ilehaberleir. Kabuk istediiniz programlar altran, istemlerini uygun biimde ynlendiren bir arabirimolarak ifade edilebilir.

UNIX altnda kullanabileceiniz ok sayda ve farkl kabuk olmasna ramen Bourne Again Shell (bash),Linux sistemlerde son derece poplerdir. Sistemdeki her kullancnn kulland kabuk farkl olabilir, herkes

kendi zevkine ve ihtiyalar

na uygun olan kabuu kullanabilmektedir ve UNIX'in bu zellii nemli biresneklik salamaktadr.


7/36



Bir ok Linux datm n tanml kabuk olarak bash'i kullanmaktadr. Bu kabuk dnda Bourne Shell (sh),C Shell (csh) ve Korn Shell (ksh) gibi farkl kabuklar saymak mmkndr.

Bir kullancnn kabuu genel amal yazlm bir kabuk program olabilecei gibi, UNIX zerinde alabilirherhangi bir program da olabilir. rnein kolaylkla /usr/bin/pine yoluna sahip PINE e-posta istemcisinibir kullanc iin kabuk olarak tanmlayabilirsiniz. Bu durumda kullanc sisteme girdiinde yalnz ve yalnz

PINE programn kullanabilecek, bu programn sunduu arabirim ile sistem ile haberleebilecektir.Kullanclar diledikleri anda herhangi bir program altrrcasna bir genel amal kabuk programnbalatabilir ve almalarn bu kabuk altnda srdrebilirler. rnein bash kabuunu kullanan birkullancnn, daha rahat edeceini dnd iin ksa sreliine csh kabuuna gemesi iin aadakikomutu yazmas yeterli olacaktr:

$ /bin/csh

Geici sre ile csh kabuuna geen kullanc ii bittiinde

% exit

komutunu vererek eski kabuuna dnebilir. bash kabuunun yaygnln gz nnde bulundurarak, bukabuk ile ilgili bir takm becerileri ve zellikleri inceleyeceiz.

Kullancnn sisteme girii ile birlikte bash kabuunun al-betikleri (intialization script) iletilir. Bubetikler sras ile /etc/profile, ~/.bash_profile, ~/.bash_login, ~/.profile dosyalar olacaktr.Sisteme farkl bir kabuk ile giri yapar ve bash'i daha sonra altrrsanz, okunacak al betii tektir ve~/.bashrc dosyasdr.

Dosya yollarnn paras olarak grnen ~ simgesi kullanc ev dizinlerini simgelemektedir. Bu anlamdaburak kullancsnn ev dizinine gemek iin

$ cd ~burak

yeterli olabilmektedir. Al betii tabir edilen dosyalar ierisinde bash'in anlayabilecei biimde yaplmtanmlar ve komutlar yer almaktadr. rnek bir~/.bashrc dosyas ierii aadaki gibidir:

PATH=$PATH:/home/burak/bin

echo "Selam Burak!"

alias odtuweb lynx http://www.metu.edu.tr

lk satrda PATH evre deikeni ile belirlenen yol arama listesine /home/burak/bin dizini eklenmektedir.Busayede bu satrn iletilmesinden sonra /home/burak/bin dizininde yer alan programlar tam yol verilmedenaltrlabilecektir. kinci satrda ise echo komutu ile ksa bir karlama mesaj grntlenmektedir. ncsatrda ise lynx program ile ODT web sitesinin grntlenmesi iin bir ksa yol verilmektedir; bu satrniletilmesinden sonra odtuweb yazlmas balantnn gerekletirilmesi iin yeterli olacaktr.

bash kullanm olduka kolay bir arabirime sahiptir; altktan sonra ok hzl bir biimde alabilmenizeimkan salamaktadr. bash'in bu trden zelliklerinin birisi tamamlama zelliidir. Bir program adnn ilk

birka harfini girebilir ve TAB tuuna iki defa ard arda basarak bu harfler ile balayan al

t

r

labilirprogramlarn bir listesini grntleyebilirsiniz. Eer bu harflerle balayan program yalnzca bir tek ise,dorudan program ad tamamlanacaktr. Sta ile balayan programlarn bir listesi aadaki gibi alnabilir:

$ sta

startkde startx stat statserial

TAB tuunun kullanm dosya isimlerinde de aynekildedir. Bir komutu girdikten sonra parametre olarakdosya ad gireceiniz yerde dilediiniz dosyann ilk birka harfini yazabilir ve gerisini bash'intamamlamasn salayabilirsiniz.

$ ls

butunleme.txt baris.txt ali.txt

$vi but

$vi butunleme.txt


8/36



Komutun ktsn bir dosyaya yazdrmak iin > ve >> karakterleri kullanlabilir. rnein aadaki rneialtrdnz dizinde surecler isimli bir dosya oluturacak ve bu dosyann ierisine "ps auxw" komutununktsn yazacaktr; ekranda hibir kt grmeyeceksiniz nk btn kty dosyaya ynlendirmiolacaksnz:

$ ps auxw > surecler

imdi surecler isimli bir dosyaya sahibiz; bu dosyann sonuna ekleme yapmak zere >> karakterindenfaydalanrz. Aadaki rnek, surecler dosyasnn sonuna bir satr eklemektedir:

$ echo "--- BTT ---" >> surecler

UNIX felsefesinin nemli bir ksm, kk ve ilevleri iyi tanmlanm programlarn ard ardna altrlmasyolu ile karmak ilemlerin gerekletirilebilmesidir. Bu sayede, ok farkl ihtiyalara cevap vermek iinyazlm devasa programlara ihtiya duyulmamaktadr. UNIX aralarnn byk bir ksm olduka azbeceriye sahiptir ve bu nedenle renilmeleri kolaydr. Sistem ile deneyiminiz ilerledike farkl programlarhakknda da bilgi edinir, bu programlar da daha nce rendikleriniz ile farkl kombinasyonlardaaltrabilirsiniz.

Bu balamda, bir programn rettii kty bir dierine girdi olarak verebiliyor olmak temel ve nemli bir

kavramd

r. Bu amac

gerekletirmek iin | karakterinden faydalan

l

r. al

an grevler listesindenierisinde "squid" geenleri bulmak iin aadaki gibi bir komut altrlabilir: Bu rneimizde psprogramnn kts grep programna girdi olarak verilmektedir.

$ ps aux|grep squid

root 619 0.0 0.0 3308 0 ? SW 2000 0:00 [squid]

squid 622 0.0 18.7 51272 48388 ? S 2000 3:03 (squid) -D

squid 630 0.0 0.1 1480 496 ? S 2000 0:00 (dnsserver)

squid 631 0.0 0.1 1480 420 ? S 2000 0:00 (dnsserver)

Daha sonra kullanmak zere kabuk ierisinde baz deikenler (evre deikeni) tanmlayabilirsiniz.Deiken tanmlama iin bir rnek aada verilmitir:

BEN="Bar Metin"

Bylesi bir tanmdan sonra BEN adnda bir evre deikeni tanmlanm olur. Deikenin kullanm esnasndanne $ iareti getirilmelidir:

echo $BEN

Bar Metin

Sisteme giri yapldnda bir dizi evre deikeni otomatik olarak kabuk tarafndan tanmlanr. printenvkomutu ile tanmlanm evre deikenlerinin tam bir listesi alnabilir.

$printenv

HOSTNAME=ozgur.beykent.edu.tr

LOGNAME=baris

TERM=vt100

PATH=/usr/local/bin:/bin:/usr/bin:/usr/X11R6/bin:/usr/sbin:/home/baris/bin

HOME=/home/baris

SHELL=/bin/bash

USER=baris

Tanmlanan evre deikenlerinin, kabuktan altrlacak tm dier programlar tarafndan da eriilebilirolmas iin bu deikenlerin ihra edilmesi gerekmektedir:

export BEN

Sisteme giri esnasnda tanmlanan evre deikenlerinden birisi HOME'dur. Bu deiken kullanc ev dizinininyolunu tutar. Dier bir nemli deiken SHELL'dir; SHELL kullanc kabuunun yolunu tutar.


9/36



4. Dosya ve Dizin Eriim Denetimleri

UNIX dosya sistemi ikincil saklama ortamlarnda yer alan dosyalara eriimi kontrol eder. Hangikullanclarn hangi dosyalara ve dizinlere nasl ulaabileceinin kontrol UNIX dosya sistemi tarafndanyaplr. Bu nedenle dosya sistemi, UNIX zerinde gvenlii salamak iin denetlenmesi gereken en nemli

noktalardan birisidir.Birls ktsnda, ktnn ilk stunu dosya ve dizin eriim haklarn gsterir. rnek birls kts aadaverilmitir:

$ ls -l

-rw-r--r-- 1 bdd staff 20911 Jan 22 01:21 bsd.c

Eriim haklarnn ilk karakteri, dosya ya da dizinin tipini belirler. Bu tip aadakilerden birisi olabilir:

-: Sradan dosya

d: Dizin

c: Karakter Aygt (character device)

b: bek Aygt (block device)

l: Sembolik Ba (symbolic link)

s: Soket (socket)

p: FIFO

Eriim haklarnn sonraki dokuz karakteri, erli gruplar halinde sistem zerinde kimin neyi yapabileceinibelirler. tr hak vardr; okuma (read), yazma (write) ve altrma (execute). Buna paralel olarak farklsnf vardr; dosyann sahibi (owner), dosyann sahibi ile ayn kullanc grubundakiler (group) ve bu ikisinindnda kalan tm kullanclar (other).

rnein, dosya eriim haklar rwxr-xr-- olan bir dosya, sahibi tarafndan okunabilir, yazlabilir ve

altrlabilir.(rwx) Dosyann sahibi ile ayn kullanc grubundakiler dosyay okuyabilir ve altrabilir(r-x). Geride kalan dier kullanclar bu dosyay sadece okuyabilecektir(r--).

Dosya ve dizinlere ilikin eriim haklarn deitirmek iin chmod komutu kullanlr. Dosyann eriimhaklarn yalnzca dosyann sahibi ya da root deitirebilir; dier kullanclar eriim denetim mekanizmasnherhangi bir biimde geersiz klamaz. chmod programnn kullanmna dair bir rnek aada verilmitir:

$ ls -l bsd.c


$ chmod go-r bsd.c

-rw------- 1 bdd staff 20911 Jan 22 01:21 bsd.c

chmod programna verilen ilk parametre, hangi snfa hangi yetkinin verileceini belirler. rnekte, grup (g)ve dierlerinden (o) okuma (r) yetkisi geri alnmaktadr (-). Sonu, rnekte grld gibi yalnzca sahibitarafndan okunabilen ve deitirilebilen, baka herhangi bir biimde herhangi birisi tarafndan eriilemeyenbir dosya olacaktr. chmod program ile bir dizin altnda yer alan tm dosya ve dizinlerin eriim haklarnn birseferde deitirilmesi mmkndr; bu durumda -R parametresi kullanlmaldr.

Bir dosyann sahipliini deitirmek zere chown programndan faydalanlr. Kullanc diledii taktirdeaadaki gibi bir komutla bu ilemi gerekletirebilir:

# ls -l bsd.c


# chown burak bsd.c

-rw-r--r-- 1 burak staff 20911 Jan 22 01:21 bsd.c


10/36



Bir dosyann bal bulunduu grubu deitirmek zere chgrp programndan faydalanlr. Kullanc dilediitaktirde aadaki gibi bir komutla bu ilemi gerekletirebilir:

# ls -l bsd.c


# chgrp users bsd.c

-rw-r--r-- 1 bdd users 20911 Jan 22 01:21 bsd.c

Anlan standart eriim denetim ayarlarnn dnda geniletilmi bir eriim denetim snf daha mevcuttur. Busnfta SUID, SGID ve Sticky ikilleri mevcuttur.

Dosya sistemi zerinde yer alan bir program altrldnda iletim sistemi tarafndan bir srece (process)dntrlr. letime alnan sre, program altran kullancnn yetkileri ile donatlr. rnein rootkullancs tarafndan altrlan bir program sahibinin yetkileri nedeni ile alt sre boyunca sistemzerinde her trl yetkiyi elinde bulundurur. Sradan bir kullanc tarafndan ayn program altrldnda,bu kullancnn sistem zerindeki yetkileri programa aktarlr.

Ancak bu yetkilendirme dzenei belli durumlarda sistemi zora sokmaktadr. rnein parola deiiklii iintm kullanclar tarafndan passwd programnn altrlabilmesi gerekmektedir. passwd program,/etc/passwd dosyas zerinde deiiklik yapmak zorunda olduu iin /etc/passwd'nin sahibi olan rootkullancsnn yetkilerine ihtiya duyar. zel durumu nedeni ile bu programn almaya balad anda rootkullancsnn yetkileri ile almas (program balatan her kim olursa olsun) lazmdr. Bu gibi durumlar iinset user-id (SUID) isimli eriim hakkndan faydalanlr. Bu hakkn verildii /bin/passwd programnn lskts aada verilmitir:

$ ls -l /bin/passwd

-r-s--x--x 1 root root 13536 Jul 12 2000 /usr/bin/passwd

Bir programa SUID hakk vermek zere chmod program ile u+s hak belirleyicisi kullanlabilir:

# chmod u+s /bin/bash

-rwsr-xr-x 1 root root 512540 Aug 22 19:46 /bin/bash

Yukardaki komutun root tarafndan altrlmas halinde, komutun iletilmesinden sonra sisteme giriyapan her kullancroot yetkileri ile donatlm olacaktr. Bu rnek, bir retim sisteminde denenmemeyigerektirecek kadar tehlikelidir.

SUID ile benzer biimde, baz programlarn almalar sresince belli bir kullanc grubunun yesi olarakalmas gerekli olabilir. rnein yazc hizmetleri ile ilgili yazlmlar bu trden haklara ihtiya duyarlar.Bir programa SGID hakk vermek zere chmod program ile g+s hak belirleyicisi kullanlabilir:

# chmod g+s /bin/bash

-rwxr-sr-x 1 root root 512540 Aug 22 19:46 /bin/bash

Tm kullanclarn yaz-boz tahtas olarak kullanabilecei dizin /tmp'dir. Kullanclar tarafndan iletilen tm

programlar geici dosyalar

n

bu dizinde yarat

r ve ileri bittiinde siler. Ancak bu dizine tm kullan

c

lar

nokuma ve yazma hakk ile erimesi durumunda kullanclarn bu dizini hepten silebilmesi mmkn olacaktr.Kullanclarn yalnzca kendilerine ait dizinleri ve dosyalar silebilmesini salamak zere /tmp dizini Stickyeriim hakk ile donatlmtr:

$ ls -ld /tmp

drwxrwxrwt 11 root root 4096 Jan 29 11:48 /tmp

Bir dizine sticky eriim hakk vermek zere chmodu+t hak belirleyicisi kullanlabilir.

5. Dizin Sradzeni ve Yaps

UNIX dosya sistemi tek kkl bir aa yaps biimindedir; MS-Windows trevi iletim sistemleri bununaksine ok kkl aa yapsnda dosya sistemlerine sahiptir (c:, d:, e: ayr birer kktr). UNIX'te tek bir kkvardr ve / sembol ile gsterilir. Tm dosyalar ve dizinler kk dizin referans alnarak iaretlenir. Tm aa


11/36



tek bir dosya sistemi zerinde olabilecei gibi, aacn baz dallar farkl dosya sistemleri zerinde dedepolanyor olabilir.

Dizin hiyerarisi ierisinde yer alan dizinlerden bir ksm hemen her UNIX trevi iin zel anlamlar ifadeetmektedir. Tipik bir Linux sistemine ilikin nemli dizinler ve bu dizinde depolanan dosya trleri aadakigibidir:

/tmp: Geici dosyalar dizini

/lib, /usr/lib: Kitaplk dosyalar dizini

/include, /usr/include: C Balk (header) dosyalar

/sbin,/usr/sbin: Sistem programlar dizini

/bin, /usr/bin: Uygulama programlar

/etc: Sistem ayar dosyalar

/var: Kuyruk dizinleri (e-posta, yazc vb.) ve kayt (log) dosyalar

/usr/local: Yerel uygulamalar ve bileenleri

/boot: ekirdek ve al dizini

/proc: ekirdek izleme ve ayar dizini

/dev: Aygt dosyalar dizini

6. Aygt Dosyalar

UNIX, programlama arabirimini olabildiince kolaylatrmak zere tm aygt eriimlerini bir dosyabenzetim yntemi ile gerekletirmektedir. Bu benzetim sayesinde, programc aygt ile ilikilendirilmidosyay aar ve bu zerinde diledii gibi okuma ve yazma ilemlerini gerekletirir. lemler esnasndaprogramc eritii aygtn denetim detaylarn bilmek zorunluluundan kurtulmu olur.

Aygt dosyalar /dev dizini altnda yer alr. Bu dizin altnda yer alan dosyalar bilinen anlam ile birer dosyadeildir; yalnzca eriimlerin aygta ynlendirilmesini salamak zere bulunan birer yer tutacadr.Aadaki rnekte bir grup aygta ilikin ls kts grlmektedir:

$ ls -l /dev/hda*

brw-rw---- 1 root disk 3, 0 Sep 27 13:31 hda

brw-rw---- 1 root disk 3, 1 Sep 27 13:31 hda1

brw-rw---- 1 root disk 3, 2 Sep 27 13:31 hda2

Aygt dosyalar bek aygt dosyalar ve karakter aygt dosyalar olarak iki gruba ayrlr. bek aygt dosyalar,bek tr aygtlara eriim iin kullanlr. Bu aygtlar giri/k ilemleri iin tampon bellek kullananaygtlardr. Bu biimde alan aygtlar giri/k yaplan verileri bir bek tamamen doluncaya kadar tampon

bellekte tutar ve daha sonra bu bei bir seferde aktararak ilemi gerekletirirler. Bu trden aygtlara disk veteyp tr aygtlar rnek gsterilebilir.

Karakter aygt dosyalar, karakter (harf/sembol) baznda iletiim kurulan aygtlar iin kullanlrlar. Seribalant noktasndan bal yazclar bu trden bir rnek olarak grntlenebilir.

7. Ba Dosyalar(Link Files)

Sistem tarafndan depolanan ve ilenen her dosya bir dosya ad ile ilikilendirilir. Yeni bir dosyatanmlandnda bu dosya iin bir de isim atanr. Kullanclar, bir dosyaya farkl konumlardan daha rahateriebilmek iin ksayollar tanmlamak ihtiyac duyabilirler. UNIX balamnda ksayol belirtmek iinkullanlan dosyalar ba dosyalar olarak anlrlar.


12/36



ki tr ba dosyas mevcuttur; hard-link ve soft-link. Hard-link tr ba dosyalar sistem zerinde yalnzcasistem yneticisi tarafndan yaratlabilirler. Var olan bir dosyaya bir hard-link ile ikincil bir isim atandandan itibaren dosyaya iki farkl isim ile erimek mmkn olacaktr. Bu aamadan sonra isimlerden birisi ilegelecek bir dosya silme talebinde sadece dosyaya eriim iin kullanlan iki isimden birisi silinmi olur,dosyann saklanmas srdrlr ancak artk yalnzca bir isim ile erimek mmkn olacaktr. Bu durumdadosya yalnzca ve yalnzca kendisi ile ilikilendirilen tm isimleri iin birer dosya silme ilemigerekletikten sonra silinmi ve hibir biimde ulalamaz olacaktr.

UNIX sistemleri zerinde ba dosyalarln program yardm ile tanmlanr:

# ln /raporlar/ocak-satis.txt /cok-satanlar/2001-ocak.txt

Yukardaki rnekte, /raporlar/ocak-satis.txt yolu ile eriilen dosyaya erimek iin ikincil bir yol olarak/cok-satanlar/2001-ocak.txt tanm yaplmaktadr. Bu noktadan sonra dosya isimlerinden birisi silinsede dieri de silinene kadar dosya var oluunu srdrecektir.

Aadaki rnekte php.ps ad ile verilen dosyaya bir hard-link oluturulmaktadr:

# ls -l

total 239

-rw-r--r-- 1 root root 242783 Dec 13 10:50 php.ps

# ln php.ps php-dokuman.ps# ls -l

total 478

-rw-r--r-- 2 root root 242783 Dec 13 10:50 php-dokuman.ps

-rw-r--r-- 2 root root 242783 Dec 13 10:50 php.ps

Grld gibi, hard-link tr ban (php-dokuman.ps) oluturulmasndan sonra ls ktsnn ikincikolonunda yer alan referans says ikiye kmtr. Dosyann farkl adlar iin silme talebi geldike referanssays azalr ve sfr olduunda dosya sistemden silinir.

Sistem zerindeki tm kullanclar tarafndan tanmlanabilen ve daha kolayca anlalp idare edilebilen badosyas tr soft-link'lerdir. Soft-link tr bir ba, mevcut bir dosyaya farkl yollardan da ulalabilmesini

salar. Ancak hard-link'lerden farkl

olarak, kendisine ikincil isimler tan

mlanan dosya iin ilk ismine gelenbir silme talebi dosyann tm ile silinmesine yol aacak, ikincil isimler ile dosyaya verilen referanslaranlamsz olacaktr. soft-link tr bir baln programna -s parametresi verilerek gerekletirilir. Aadakirnek soft-link'lerin kullanmn gstermektedir:

$ ln -s /raporlar/ocak-satis.txt /cok-satanlar/2001-ocak.txt

$ rm /raporlar/ocak-satis.txt

$ cat /cok-satanlar/2001-ocak.txt

No Such File or Directory

rnekte, ilk satrda /raporlar/ocak-satis.txt yolu ile eriilen dosyaya erimek iin ikincil bir yol olarak/cok-satanlar/2001-ocak.txt tanm yaplmaktadr. Ancak ikinci satrdaki dosyann ilk ad iin gelensilme talebinden sonra /cok-satanlar/2001-ocak.txt biiminde verilen ikincil dosya ad ile dosyayaerimek mmkn olamayacaktr; nk artk dosya tmyle silinmitir.

$ ln -s /home/httpd/html html

$ ls -l html

lrwxrwxrwx 1 webmaste users 16 Dec 13 08:56 html -> /home/httpd/html/

Yukardaki iki komutun sistem zerindeki web sitesinin sorumlusu tarafndan verildiini dnelim. Websorumlusu ilk komutu kendi ev dizininde verdiinde web sayfalarn dzenlemek iin sisteme her giriindegitmesi gereken /home/httpd/html dizinine kestirme bir yol tanmlam olacaktr. Sisteme giriini yaptktansonra cd html diyerek/home/httpd/html dizinine daha az tu vuruu ile ulaabilecektir. kinci satrda yeralan ls komutunun ktsnda, dosya eriim haklarnn grntlendii ilk kolonun ilk harfi olan "l" harfi,

dosyann bir ba (link) dosyas olduunu gstermektedir. Dosya ad kolonundaki ok iareti de dosyannhangi dosyaya ynelmi bir ba olduunu aka gstermektedir.


13/36



8. Sreler ve Sre Ynetimi

Sistem zerinde depolanan bir program dosyas, iletime getiinde iletimin balad andan sonland anadein geen srede sistem iin iletilmesi gereken bir "sre" olarak anlr. UNIX ok kullancl ve okgrevli bir iletim sistemidir. Birden fazla kullancya ait birden fazla sre birbirine paralel olarak iletiliyor

olabilir. Herhangi bir anda, genellikle sistemin sahip olduu ana i

lem birimi (CPU) say

s

n

n ok zerindesrecin paralel olarak iliyor olmas beklenir; ancak bir ana ilem birimi herhangi bir anda yalnz ve yalnzbir sreci iletiyor olabilir. rnein paralel ilemesi gereken yirmi sre varsa ve bu srelere ev sahipliiyapan UNIX sisteminin drt ileyicisi var ise herhangi bir anda en ok drt sre aktif olabilecek, diersreler beklemek zorunda kalacaktr.

Modern iletim sistemlerinin byk bir ounluu bu problemi, zaman bltrme ad verilen bir teknik ileamaktadrlar. Bu teknik erevesinde her sre uygun bir dzen erevesinde sra ile uygun ana ilembirimlerinden birisine iletilmek zere verilmekte, saniyeden ksa bir srede bu srecin iletimi beklemeyealnarak ana ilem birimine yeni bir srecin iletimi grevi atanmaktadr. Her bir srecin ksa srelerdealtrlmas ve bunun bir dng biiminde gerekletirilmesi sayesinde, kullanclar iin bir yanlsamagerekletirilmi olur; kullanclar ok sayda srecin paralel iletildiini zannederler.

Sistemde iletilen her srece bir sre numaras atanr. Sre ile ilikili her trl ilemde bu sre numarasreferans olarak kullanlr. Sistem zerinde alan srelerin listelenmesi iin ps (sre durumu - processstatus) programndan faydalanlr. Linux iin rnek kullanm ve kts aadaki gibidir:

$ ps aux

USER PID %CPU %MEM VSZ RSS TTY STAT START TIME COMMAND

root 1 0.0 0.6 1292 524 ? S 10:56 0:05 init [3]

root 2 0.0 0.0 0 0 ? SW 10:56 0:00 [kflushd]

root 3 0.0 0.0 0 0 ? SW 10:56 0:00 [kupdate]

root 4 0.0 0.0 0 0 ? SW 10:56 0:00 [kpiod]

root 5 0.0 0.0 0 0 ? SW 10:56 0:00 [kswapd]

root 6 0.0 0.0 0 0 ? SW< 10:56 0:00 [mdrecoveryd]

root 287 0.0 0.6 1352 576 ? S 10:56 0:00 syslogd -m 0

root 297 0.0 0.8 1648 728 ? S 10:56 0:00 klogd

root 390 0.0 0.3 1316 344 ? S 10:56 0:03 gpm -t ps/2

root 447 0.0 1.2 2208 1064 tty1 S 10:56 0:00 login root

root 1202 0.0 1.4 2308 1272 pts/1 S 13:41 0:00 login -- bdd

bdd 1203 0.0 1.5 2312 1368 pts/1 S 13:41 0:00 -bash

Grntlenen listede ilk kolonda sreci balatan kullanc kimlii, ikinci kolonda sre numaras ve sondanbir nceki kolonda da srecin imdiye dein kulland toplam ana ilem birimi zaman yer almaktadr. Bu

kolonda grntlenen sre, srecin iletimine balanmas

ndan ps sorgusunun iletildii ana kadar geengerek zaman gstermez; grntlenen sistemin bu srecin iletimi iin harcad net zamandr.

STAT bal ile verilen kolonda, srelerin halihazrdaki durumlar grntlenir. Kolonda, sredurumlarna ilikin tek harflik ksaltmalarn bir kombinasyonu mevcuttur ve ksaltmalar ve aklamalaraadaki listedeki gibidir:

R: Sre iletilebilir durumda

T: Sre durdurulmu durumda

P: Sre diskten bir sayfa yklemesi bekliyor

D: Sre diskten bilgi yklenmesini bekliyor

S: Sre 20 saniyeden az bir sredir uyuyorI: Sre bota (20 saniyeden fazla bir sredir uyuyor)


14/36



Z: Sre sonland ancak sre lm gerekleemedi (Zombi)

W: Sre, diske aktarld (swapped-out)

>: Sre kendisine uygulanan bellek limitini at

N: Sre dk ncelikle iletiliyor


15/36



Bir dosya sistemi, en az bir disk blm zerine yerleen ve dosya ve dizinlerin belirli bir sistematikierisinde depolanmas iin gerekli kataloglama ve eriim denetimi temel altyap hizmetlerini salayanyapdr. Zaman ierisinde ihtiyalar gelitike ve/veya deitike ok farkl dosya sistemleri gelitirilmi vekullanlmtr, ancak temel olan hemen her tr dosya sisteminin amacnn bir biimde depolanan dosyalarnkataloglama ve eriim denetimi srelerini gerekletirmek olduudur. htiyalar dorultusunda her iletimsistemi ile uyumlu alabilen ok farkl dosya sistemlerinin olabilmesi mmkn olmaktadr; Linux iletimsistemi onun zerinde farkl dosya sistemi ile uyumlu bir biimde alabilmektedir.

Ext2 ad verilen dosya sistemi, Linux datmlar tarafndan en youn biimde kullanlan dosya sistemidir.Geleneksel UNIX dosya sisteminin tm zelliklerini ve bir takm gelimi zellikleri iindebarndrmaktadr. Bu gelimi zellikler arasnda yksek performans iin bir takm dzenlemeleri ve verikaybn nlemek iin alnm tedbirleri saymak mmkndr.

Bir Ext2 dosya sistemi 4TB'lk (TeraBayt) bir bykle kadar genileyebilmekte ve 255 harfe kadar uzundosya isimlerine destek sunmaktadr.

Linux tarafndan desteklenen bir dosya sistemi ailesi Microsoft MS-DOS ve Windows ailesi iletimsistemleri tarafndan kullanlan dosya sistemleridir. FAT ve VFAT dosya sistemleri MS-DOS ve Windows95/98 iin gelitirilmi birer dosya sistemidir. FAT sisteminde dosya isimleri 8+3 kuralna uygun biimde

verilebilmektedir; uzun dosya isimleri desteklenmez. VFAT sisteminde ise uzun dosya isimleri iin desteksisteme eklenmi durumdadr. Windows NT tarafndan kullanlan NTFS dosya sistemi de Linux tarafndandesteklenen dosya sistemleri arasndadr.

ISO9660 dosya sistemi CD-ROM'larda kullanlmak zere gelitirilmi bir sistemdir ve ISO9660 dosyasistemi de Linux tarafndan desteklenmektedir.

Modern dosya sistemlerinin hemen tm "transaction" temellidir. Journaling File System ad verilen bu trsistemler elektrik kesintisi vb. durumlarda veri kaybn en aza indirmek zere tasarlanmtr ve gelimiveritaban ynetim sistemleri tarafndan kullanlan biimde ilem kaytlar temelli almaktadrlar. Butrden dosya sistemlerinin kararll, dierleri ile mukayese edilemeyecek kadar yksektir. Linux iingelitirilen Reiser FS, IBM'in JFS'i, SGI'n XFS'i ve Ext3 bu kategoride Linux iin altrlabilir durumdakidosya sistemleridir.

Linux datmlarnn byk blm diskler zerinde disk blmlendirilmesinin gerekletirimi ve dosyasistemlerinin tanmlanmas iin fdisk programnn kullanlmasna imkan verir. Bu program kullanarak diskblmlerinin ve disk blmleri zerine yerleen dosya sistemlerinin idaresi salanr. Program parametresizbalattnzda

# fdisk

Usage: fdisk [-l] [-b SSZ] [-u] device

E.g.: fdisk /dev/hda (for the first IDE disk)

or: fdisk /dev/sdc (for the third SCSI disk)

or: fdisk /dev/eda (for the first PS/2 ESDI drive)

or: fdisk /dev/rd/c0d0 or: fdisk /dev/ida/c0d0 (for RAID devices)

biiminde kullanmna ilikin bilgiler grntlenecektir. Disk blmlerinin ve dosya sistemlerinin her trlynetim yetkisi yalnzca sistem yneticisine aittir; bu nedenle fdisk program sistem yneticileri dndaherhangi bir kullanc tarafndan altrlamaz.

Fdisk ile IBM PC uyumlu sistemimizde "Primary IDE Master" durumundaki sabit diskin zerinde ilemleryapmak zere uygun komut satr

# fdisk /dev/hda

biiminde olmaldr. Program balattktan sonra fdisk komut satr grntlenir:

Command (m for help):

Komut satrnda iken yaplabileceklerin ilki mevcut disk blmlerinin ve dosya sistemlerinin bir listesininalnmasdr. Bu amala p (print) komutu kullanlr:

Command (m for help): p


16/36



Disk /dev/hda: 255 heads, 63 sectors, 1582 cylinders

Units = cylinders of 16065 * 512 bytes

Device Boot Start End Blocks Id System

/dev/hda1 * 1 590 4891761 83 Linux

/dev/hda2 591 609 145585 82 Linux swap

/dev/hda3 610 1582 7815622+ f Win95 Ext'd (LBA)

/dev/hda5 610 1096 3911796 b Win95 FAT32

/dev/hda6 1097 1340 1959898+ b Win95 FAT32



Yukardaki ktda disk zerindeki blmler ve bu blmler zerine yerletirilmi dosya sistemlerigrntlenmektedir. lk kolonda disk blmnn aygt dosyas olarak ad, ikinci kolonda bu blmde yeralan dosya sisteminin aln gerekletirilecei- dosya sistemi olup olmad, beinci ve Blocks olarakadlandrlan kolonda bu disk blmnn bek cinsinden boyu ve son kolonda da bu blm zerine yerleendosya sisteminin tr grntlenmektedir.

Yeni bir disk blm tanmlamak zere fdisk komut satrnda n (new) komutunun kullanlmas gerekir:

Command (m for help): n

Command action

e extended

p primary partition (1-4)

Bu ekranda yaratlacak olan disk blmnn tipi sorulmaktadr.. Yaratlacak olan blm says 4 veya dahaaz ise hepsi birincil (primary) bir disk blm olabilir.Ancak drtten fazla blm yaratlacaksa o zamanextended blm tipini kullanmak gerekir. Extended tipinde yaratlan disk blmlerinin numaralar 5'denbalayarak artmaktadr.

Birincil bir blm yaratmak zere verilecek yant "p" olmaldr.. Bu giriin ardndan blm numaras sorulur:Partition number (1-4):

Bu alana bo blm numaralarnn birisinin atanmas yeterli olacaktr. Blm numarasnn girilmesindensonra diskin byklne gre deimek ile birlikte aadaki gibi bir ekran grntlenecektir:

First cylinder (1-1340, default 1):

Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK (1-1340, default 1340):

lk satrda yeni blmn balayaca silindir numaras, ikinci satrda ise blm boyu ya da blmn sonsilindiri sorulmaktadr. Blme belirli bir byklk atamak ikinci satra zere aadaki rneklerde grlenbiimde girilerin yaplmas mmkndr:

5MB'lk bir blm iin +5000K500MB'lk bir blm iin +500M

5GB'lk bir blm iin +5000M

Deer girildikten sonra disk blmmz tanmlanm olacaktr. fdisk program ile tanmlanan her diskblmnn varsaylan dosya sistemi ext2 olacaktr (Linux yeni tanmlanan her blmn ext2 trndeolacan VARSAYAR; bu davran deitirmek mmkndr). Disk blm zerinde tanmlanan dosyasisteminin trn deitirmek zere t (type) komutu kullanlr. Youn biimde kullanlan dosya sistemlerineilikin tr numaralar aadaki gibidir:

82: Linux swap

83: Linux (ext2)

Mevcut bir disk blmn silmek iin d (delete) komutu kullanlr:


17/36



Command (m for help): d

Partition number (1-4):

fdisk silme istemi sonrasnda silinecek blm numarasn sorar ve belirtilen blmn silinmesini salar.

UNIX dizin hiyerarisinin temelini oluturan kk dizininin zerinde bulunduu dosya sistemine kk dosyasistemi ad verilir. Bu dosya sisteminin zerinde bulunduu disk blmnn aln yaplaca disk blmolarak iaretlenmesi gerekmektedir. Bu ileme fdisk balamnda aktivasyon denir. Bir disk blmn aktifhale getirmek zere fdisk komut satrnda a komutu kullanlr:

Command (m for help): a

Partition number (1-4):

Hangi blmn aktif hale getirilecei seildikten sonra blm aktif olarak iaretlenir. Aktif blm aadakigibi bir kt zerinde Boot kolonunda * ile iaretlenmi olacaktr:

Command (m for help): p



Device Boot Start End Blocks Id System

/dev/hda1 * 1 590 4891761 83 Linux

/dev/hda2 591 609 145585 82 Linux swap

/dev/hda3 610 1582 7815622+ f Win95 Ext'd (LBA)

/dev/hda5 610 1096 3911796 b Win95 FAT32

/dev/hda6 1097 1340 1959898+ b Win95 FAT32



Grntlenen rnek disk zerinde /dev/hda1 blm aktif olarak iaretlenmitir.

fdisk ile bir disk zerinde yaplan deiikliklerin sonunda, deiikliklerin kalc duruma getirilmesi iin w(write) komutu kullanlr. Herhangi bir anda fdisk'ten q (quit) komutu ile klabilir. k komutuverildiinde henz kalc duruma getirilmemi tm deiiklikler iptal edilmi varsaylr.

Bir disk zerinde yeni bir disk blm ve ilgili dosya sistemi tanmlandktan sonra bu dosya sisteminin,iletim sisteminin kullanmna hazr duruma getirilmesi gerekmektedir. Bu ilem ska "formatlama" olarakanlr. Yeni bir dosya sistemini kullanma hazr duruma getirmek iin kullanlan program mkfs programdr.rnein /dev/hda5 disk blmnn tanmlanmasndan ve ext2 tr bir dosya sisteminin bu blm zerindealacak biimde dzenlemesinin fdisk ile yaplmasndan sonra mkfs program aadaki gibialtrlmaldr:

# mkfs /dev/hda5

Bu komut iletildiinde sistem birka dakika sre ile dosya sisteminin tan

mlanmas

iin al

acak ve builemin sonrasnda dosya sistemi kullanlabilir duruma gelecektir.

Sistem ana belleinin yeterli olmad durumlarda kullanlmak zere, bellei olduundan dahabykmesine kullanmak zere takas (swapping) ileminden faydalanlr. Ana bellein az kullanlanblmleri geici olarak diske saklanr ve dier srelerin kullanm iin yer almas salanr. Diske saklananbellek blgesinin gerekli olmas durumunda baka bir blm diskteki ile takas edilir. Linux iletim sistemialtran sistemlerde bu trden bir kullanm iin takas dosya sistemi (swap file system) vardr. Takas dosyasistemi trnde bir dosya sistemi tanmlanmasndan sonra dosya sisteminin kullanlabilir hale gelmesi iinmkswap programndan faydalanlr; mkfs takas dosya sistemleri iin uygun deildir. rnein /dev/hda3 diskblm zerinde bir takas dosya sistemi tanmlandnda

# mkswap /dev/hda3

komutu iletilerek dosya sisteminin kullanma hazr hale getirilmesi salanabilir.


18/36



mkfs program yeni bir dosya sistemi tanmlandnda yalnzca bir kez altrlmaldr. zerinde bilgilerinbulunduu bir dosya sistemi iin bu programn altrlmas dosya sistemlerinde depolanan verilerintmyle silinmesi anlamna geleceinden dikkatli davranlmaldr.

Kk dosya sistemi yada / Linux iletim sistemi iin ok nemli bir yere sahiptir. Sistemin kk dosyasisteminin al esnasnda balanamamas durumunda sistemin al mmkn olmaz. Kk dosya sisteminin

dolmas durumunda sistemin davran kestirilemez.Sistemde tanml dosya sistemlerinin ve bu dosya sistemlerine ilikin seimlerin bulunduu yaplandrmadosyas/etc/fstab yolundadr. Doal olarak dier dosya sistemlerinin al esnasnda balanabilmesi iinbu dosyann kk dosya sistemi zerinde yer almas gerekmektedir. Dosyann rnek ierii aadaki gibidir:

/dev/hda1 / ext2 defaults 1 1

/dev/hda2 /home ext2 defaults 1 2

/dev/hda3 swap swap defaults 0 0

/dev/cdrom /mnt/cdrom iso9660 noauto,owner,ro 0 0

/dev/fd0 /mnt/floppy auto noauto,owner 0 0

Bu tablonun ilk kolonu ayg

t dosyas

n

belirler.kinci kolon, bu dosya sisteminin dizin hiyerar

isinin hangidalna balanacana iaret eder. nc kolonda bu blmde yer alan dosya sisteminin tipi belirlenir.

Drdnc kolonda belirtilen dosya sisteminin "balanmas" srasnda geerli klnacak seenekler virgl ileayrlm biimde sunulur. Son iki kolon ise dosya sistemi snanmas esnasnda etkinletirilecek seenekleribelirler.

Bir dosya sistemi ancak balama ilemi sonrasnda eriilebilir. Bal dosya sistemlerinden birisininsistemden "ayrlmasndan" sonra bu dosya sistemine yeniden balanmasna dein ulamak mmknolmayacaktr. UNIX'te balama ilemi mount program yardm ile gerekletirilir. mount programnnkullanmna ilikin rnekler ve aklamalar aada verilmitir:

# mount /dev/hda5 /digerdisk

Bu komut ile /dev/hda5 yolundaki disk blm iinde yer alan dosya sistemi /digerdisk yolundan

eriilebilecek duruma getirilmitir. Bu dosya sisteminin ieriini incelemek iin /digerdisk dizininegemek yeterli olacaktr.

# mount /dev/cdrom /mnt/cdrom

Bu komut ile sisteme bal CD-ROM okuyucusuna takl CD'nin ieriine /mnt/cdrom dizinindenulalabilecektir.

# mount -t vfat /dev/hda2 /mnt/dos

/dev/hda2 yolundaki disk blm ierisinde yer alan VFAT tr dosya sistemi (-t vfat ilebelirtilmektedir) /mnt/dos yolu ile eriilebilir klnmaktadr.

# mount -o ro /dev/hda5 /digerdisk

/dev/hda5 yolundaki disk blm ierisinde yer alan dosya sistemi salt okunur (-o ro ile belirtilmektedir)/digerdisk yolu ile eriilebilir klnmaktadr.

Bal bir dosya sistemini ayrmak zere umount program kullanlr. Programa parametre olarak ayrlacakdosya sisteminin balama noktasn ya da ayrlacak dosya sisteminin zerinde bulunduu disk blmntemsil eden aygt dosyasnn yolunun verilmesi yeterli olacaktr: rnein

# mount -t vfat /dev/hda2 /mnt/dos

komutu ile balanan bir dosya sistemini ayrmak iin aadaki komutlarn herhangi birisinin altrlmasyeterli olacaktr:

# umount /dev/hda2

# umount /mnt/dos

Sistemden ayrlmas istenen bir dosya sistemi zerinde alan herhangi bir srecin var olmas durumunda,dosya sistemi sistemden ayrlamaz.


19/36



Dosya sistemlerinin btnln snamak zere UNIX sistemlerinde fsck (file system check) programbulunmaktadr. Bu program sistemin hatal biimde kapanmas, elektrik kesintisi vb. durumlardaoluabilecek dosya sistemi tutarszlklarn tespit etmek ve mmkn olduu durumlarda da onarmak iinkullanlr. rnek kullanm aadaki gibidir:

# fsck /dev/hda3

fsck ile dosya sistemleri zerinde denetim yaparken dikkat edilmesi gereken nokta, denetim yaplacak dosyasisteminin ya sisteme balanmam olmas ya da salt-okunur biimde balanm olmas gereidir. Hata ileokunur-yazlr biimde balanm bir dosya sistemi zerinde fsck ile denetim yaplmas durumunda dosyasistemi btnl bozulabilir.

Dosya sistemlerinin doluluuna ilikin bilgilerdf (disk free) program yardm ile edinilebilir. Parametreolarak bir dosya sistemi verilebilir; parametre verilmemesi durumunda bal tm dosya sistemlerine ilikinbo alan bilgileri bir rapor biiminde sunulur:

# df

Filesystem 1k-blocks Used Available Use% Mounted on

/dev/hda1 1011928 734300 226224 76% /

/dev/hda2 806368 548 764856 0% /home

Drdnc (Available olarak iaretlenmi) kolonda dosya sistemlerinin bo alanlar Kilobayt (KB) cinsindenverilmitir.

Linux iletim sistemini daha etkin bir ekilde kullanabilmek iin mevcut disklerin uygun biimde diskblmlerine ve dosya sistemlerine blnerek datlmas gerekmektedir. Bu konuda, sistemin kuruluuncesinde strateji belirlenmeli ve bu stratejiye gre dalm gerekletirilmelidir.

Ev kullanclar iin mevcut ana bellek ile ayn byklkte bir takas dosya sisteminin tanmlanmas veayrlabilecek tm dier alann tek bir dosya sistemi biiminde kk dosya sistemi olarak atanmas uygunolacaktr. Sistem tek bir kullanc tarafndan kullanlaca iin farkl dosya sistemlerine blme konusundazel bir aba sarfedilmesine gerek yoktur.

Herhangi bir biimde sunucu olarak kullanlacak bir sistemin (dosya sunucusu, e-posta sunucusu, uygulamasunucusu, web sunucusu vb.) ncelikle geici dosyalar iin kullanlan dosya sisteminin /tmp ayrlmasgereklidir. Bu dizinin kk dosya sistemi zerinde bulunmas durumunda kk dosya sisteminin tmyledolmas mmkn olacaktr ve byle bir durumda sistemin ilevselliini korumas beklenemez.

Sunucu olarak kullanlacak sistemlerde /var ve /usr dizinleri kanlmaz olarak ayr dosya sistemlerineyerletirilmelidir. Verilecek hizmetin zelliine gre farkl dizinlerin de ayr birer dosya sistemineyerletirilebilmesi ngrlebilir. rnein Apache ile web hizmetleri veren byk lekli bir sunucuda/usr/local/apache dizini iin de ayr bir dosya sistemi tanmlanmas dnlebilir.

10. Init Sreci ve alma Dzeyleri

Init program UNIX sistemleri iin zel bir nem tar. Bu program, sistemin al srecinde bir (1)numaral sre olarak iletime alnr ve sistemin kapanna dein almasn srdrr. Bu sre, alesnasnda balatlacak al betiklerini ve sonrasnda iletimi denetlenecek sreleri ynetir.

Bir sistemin alma dzeyi, kullanclara sunulan hizmetlerin ve kaynaklarn belirli bir kmesini tanmlar.Bir alma dzeyinde X hizmeti alyor iken, bir dierinde ayn hizmet almyor olabilir. Herhangi biranda bir sistem ancak ve ancak bir alma dzeyinde bulunabilir. Linux sistemlerinde yedi farkl almadzeyi tanmlanmtr:


20/36



0 Sistem durdurulmu Sistemin g anahtarnn kapatlmasna uygun hali

1 Sistem ynetimidurumu

Kullanc girilerine ak sistem bakm durumu; bu durumda ahizmetleri almamaktadr

2 ok kullancl durum NFS hari tm a hizmetlerinin iler durumda olduu okkullancl durum

3 NFS destekli okkullancl durum

NFS dahil tm a hizmetlerinin iler durumda olduu okkullancl durum

4 KULLANILMIYOR KULLANILMIYOR

5 X Window destekli okkullancl durum

Sistem X Window pencereleme hizmeti sunmaktadr

6 Yeniden balatma Sistem nce alma dzeyi 0'a indirilir ve daha sonra yenidenbalatlmas salanr

Sistemin herhangi bir anda hangi alma dzeyinde olduunu renmek zere runlevel -program ilesorgulanabilir, program sonu olarak nce bir nceki alma dzeyini daha sonra ise gncel almadzeyini grntleyecektir:

# runlevel

N 3

Sistemin alma dzeyi yalnzca sfr (0) dzeyinde iken sorgulanamaz, bu dzeydeki bir sistem yalnzcag anahtar ile kapatlabilir.

Sistemin alma dzeyi init program vastas ile deitirilebilir:

# init 1

Sistem alnda ya da init program ile alma dzeyinin deimesi esnasnda, /etc/inittab dosyasnnierii bu yazlm tarafndan incelenerek ilenir. Bu dosya ierisinde init iin kritik neme sahip bilgiyer alr:

a. Sistemin alta varsaylacak alma dzeyi

b. altrlacak, takip edilecek ve durduunda yeniden balatlacak programlar

c. Sistem yeni bir alma dzeyine getiinde altrlacak programlar

Bu dosyada yer alan her satr: iareti ile ayrlm drt temel bileenden oluur.

kimlik:alma dzeyi listesi:altrma biimi:sre

Kimlik kolonunda iletilecek sre iin seilmi ve /etc/inittab dosyasnda biricik olmas salanm birtanmlayc bulunur. Birden fazla satrn kimlik kolonu ayn olmamaldr. kinci kolonda, belirtilen srecinhangi alma dzeylerinde iletileceinin bir listesi yer alr. Son kolonda srecin balatlmasndakullanlacak komut satr belirtilmektedir. nc kolon olan altrma biimi aadakilerden birisiolabilir:1

respawn: alr durumda deil ise sreci balat, durursa yeniden balat

wait: Sreci balat ve sonlanana dein bekle

once: Sreci bir seferliine balat; sonlanmasn bekleme, sonlandrsa da yeniden balatma

sysinit: Bu sreci sistem konsollarn aktif hale getirmeden nce iletmi ol ve sonlanmasn bekle

1 Liste eksiksiz deildir, sadece ska kullanlan trleri gstermek iin verilmitir.


21/36



powerfail: G kaynann kt durumda olduuna ilikin sinyal aldnda ilet, sonucunu bekleme

powerwait: G kaynann kt durumda olduuna ilikin sinyal aldnda ilet, sonucunu bekle

initdefault: Bu satrda belirtilen alma dzeyinin varsaylan al alma dzeyi olmasn sala

rnekinittab satrlar aada verilmitir:

acilis:3:initdefault:

si:S:sysinit:/etc/rc.d/rc.S

rc:23456:wait:/etc/rc.d/rc.M

c1:1235:respawn:/sbin/agetty 38400 tty1 linux

11. Sistem Al ve Kapan Sreleri

"Sistem al sreci", ileyicinin (CPU) elektrik ile beslenmeye balamas ile balar ve bir iletim sistemininyklenerek kullanc grevlerini kabul edebilir hale ulamasna kadar devam eden srece verilen isimdir.IBM PC uyumlu sistemlerde bu sre kapsamnda ileyicinin beslemesinin salanmas ile birlikte BIOS

olarak bilinen al ROM' unda yer alan programn iletilmesi salanr. BIOS programnn iletilmesi ve buprogram tarafndan sistem snamalarnn tamamlanmasndan sonra, ala uygun cihazlar taranr ve BIOSayarlar erevesinde ncelik verilen ilk cihazdan balayarak bir al kayd yklemeye allr. Alnyaplaca cihaz, IDE ya da SCSI sabit disk, CDROM nitesi ya da disket olabilir.

Linux datmlarnn byk bir ksmnda al kaydnLILO ad verilen Linux ykleyicisi oluturur. BIOS,LILO'yu yklendikten ve balattktan sonra LILO kullancsnn karsna (arzu ediliyor ise) al mnsngetirir ve kullancdan tercihlerini alr. Bu tercihler dorultusunda LILO, Linux ekirdeini ykler veekirdein balatlmasn salar.

almaya balayan ekirdek, kullanaca kk dosya sistemini bilir; kk dosya sisteminin hangisi olacaekirdein ierisinde belirtilmektedir. ekirdek, kk dosya sistemini salt okunur biimde balar ve initprogramn ykleyerek altrr. Init program almaya baladnda, sistem zerinde balatlan ilk UNIX

srecidir ve bir (1) numaral sre olarak kayt altna alnr. init sreci, nceki blmde anlatlan biimde/etc/inittab ayar dosyasnda belirlenen "sistem al" ilevlerini yerine getirir. ok kabaca, takas dosyasistemlerinin balatlmas ve kk dosya sisteminin fsck program aracl ile tutarllnn snanmasinitiin sistem al ilevselliini oluturur. Tutarllk snamas esnasnda bulunan hatalar otomatik olarak ya dabunun baarlamad durumlarda operatr destei ile gerekletirilir. Hata snamasnngerekletirilmesinden sonra kk dosya sistemi bu kez "yazlr-okunur" olarak yeniden balanr. Ve/etc/inittab dosyasnda belirlenen "varsaylan al dzeyi"'ne uygun al betiklerinin altrlmasnageilir.

/etc/rc.d/init.d dizininde sistem alnda balatlabilecek hizmetler iin birer betik bulunur. Bubetikleri altrarak hizmetlerin balatlmas ya da durdurulmas mmkn olacaktr. Bu dizinin bir listesiaadakine benzer:

$ ls /etc/rc.d/init.d

alsasound dhsd kdcrotate netfs pvmd snmpd

sobeled functions keytable network random sshd

anacron gpm killall nfs rawdevices syslog

apmd halt kudzu nfslock rhnsd xfs

arpwatch httpd linuxconf pcmcia sendmail xinetd

atd identd nylogd portmap single ypbind

crond ipchains lpd postgresql smb

Bu betikler ile ilgili hizmetleri balatmak iin parametre olarakstart, durdurmak iin ise stop verilmelidir:

# /etc/rc.d/init.d/httpd stop

# /etc/rc.d/init.d/httpd start


22/36



rneinYykardaki iki satr ile web sunucu sisteminin durdurulmas ve balatlmas mmkn olacaktr.

te bu dizinde yer alan betikler, dolayl olarakinit sreci tarafndan iletilir. alma dzeyine gre altaaltrlacak betiklerin bir listesi /etc/rc.d/rc3.d ve /etc/rc.d/rc2.d gibi adlandrlm dizinlerde yeralr. Bu dizinlerde adS ile balayan betikler bu alma dzeyine geite, K ile balayan betikler ise bu aldzeyinden bir baka al dzeyine geerken iletilirler. alma dzeyine geite ve alma dzeyinden

kta iletilen betikler say sras ile iletilirler. rnein /etc/rc.d/rc3.d dizininde yer alan S40networkS10kudzu betiklerinden nce S10Kuzdu betii iletilecektir.

12. Yazlm Ynetimi ve RPM

Modern iletim sistemlerinin tm, yeni yazlmlarn sistem zerine birer "paket" olarak yklenebilmesineimkan veren dzenekler iermektedirler. Bir paket, yazlm ile ilgili tm dosyalar ierdii gibi yazlmailikin dosyalarn hangi dizinlere ne biimde yerletirileceini ve mevcut sistem ayarlarnda ne gibideiiklikler yaplmas gerektiine ilikin bilgileri de ierir.

Kiisel bilgisayarlar zerinde MS-Windows iletim sistemini altranlarn kolayca anmsayabilecei gibibu iletim sisteminin Denetim Masas altnda "Program Ekle/Kaldr" seenei yer almaktadr. Yazlmlarnsisteme kurulmas ve/veya sistemden kaldrlmas bu program aracl ile gerekletirilir. Paket yneticisisayesinde "X kurulmadan Y'nin kurulmasna izin verme" biiminde kurallarn tanmlanabilmesi mmknolmaktadr.

Yeni nesil UNIX'lerin hemen hepsi bir paket yneticisi iermektedir. Paket yneticisi temel olarak yeniyazlmlarn kolayca yklenmesini, kurulu paketlerin btnlnn snanmasn ve artk gereksinimduyulmayan paketlerin sistemden silinmesini kolaylatracak bir yazlmdr. Bir sisteme paket halindekurulacak yazlmlarn byk bir blm /usr dizinine kurulmak isteyecektir. Bu nedenle paketyneticisinin sistem yneticisi dnda bir kullanc tarafndan kullanlmas ve yazlm kurulmas genelliklemmkn olmaz.

Red Hat Linux ve bu datmdan tretilen datmlarda (Mandrake, Immunix vb.) Red Hat Package Manager

(RPM) isimli paket yneticisini kullan

r. Bu yaz

l

m kullan

larak paketlenmi tm yaz

l

mlar.rpm

uzant

s

nasahiptir. RPM sayesinde web zerinde, ftp zerinde ya da bir disk zerinde yer alan paketlerin kurulmasmmkn olmaktadr; paketlerin sistem ile uyumluluu ya da uyumsuzluu RPM tarafndandenetlenebilmektedir.

Komut satrndan rpm programnn farkl parametreler ile altrlmas yolu ile farkl amalargerekletirilebilir. KDE ve Gnome grafik arayzleri ile birlikte RPM'in daha kolay kullanlabilmesine izinveren grsel arabirime sahip uygulamalar da datlmaktadr.

Sistem zerinde kurulu tm paketlerin listelenmesini salamak zere aadaki komutun verilmesi yeterliolacaktr:

# rpm -qa

Ad

belirli bir paketin sistemde kurulu olup olmad

n

renmek zererpm

'igrep

ile birlikte aa

daki gibikullanmak mmkndr:

# rpm -qa|grep apache

Disk zerindeki bir paketi sisteme kurmak iin aadaki gibi bir komut uygun olacaktr:

# rpm -i apache-1.3.14-i386.rpm

Ftp ya da web zerinden bir paketi kurmak zere paket adnn yerine paket URL'si yazmanz yeterliolacaktr:

# rpm -i ftp://ftp.linux.org.tr/deneme/apache-1.3.14-i386.rpm

# rpm -i http://www.linux.org.tr/deneme/apache-1.3.14-i386.rpm

Kurulu bir paketi sistemden kald

rmak zere aa

daki gibi bir komut yeterli olacakt

r:# rpm -e apache


23/36



Kurulu bir paket ile ilgili bilgi almak zere aadaki gibi bir komut satr kullanlmaldr:

# rpm -qi apache

Henz kurulmam bir paket ile ilgili bilgilere erimek zere aadaki gibi bir komut satr uygun olacaktr:

# rpm -qpi apache-1.3.14-i386.rpm

13. Kullanc Kotalar

ok sayda kullancya hizmet veren bir sistemde kullanclarn dosya sistemleri zerinde depolayabileceibilgi miktarnn snrlanmas gereklidir; aksi durumda dikkatsiz ya da art niyetli bir kullanc dosya sisteminisonuna dein doldurabilir. Depolama alan snrlamas UNIX sistemlerinde oka "kota" olarak anlr.

Kullanc ya da grup baznda kota tanmlar dosya sistemi baznda verilebilir. Bu balamda, /home ve/calisma iki ayr dosya sistemi ise, ikisi iin de ayr kota tanmlamas gerekli olabilir. Aksi halde /homedosya sistemi iin tanmlanan kotalar/calisma dosya sistemi iin geerli olamayacaktr.

Kullanc ve gruplar iin kotalar tanmlamadan nce ilk yaplmas gereken kota desteinin sistemeverilmesidir. Sistem ile birlikte gelen standart ekirdek ok yksek ihtimalle kota desteini ieriyor olacaktr.

ermemesi durumunda kota destekli yeni bir ekirdein hazrlanmas gerekli olacaktr.

Dosya sistemi baznda kotalar aktif hale getirmek zere /etc/fstab dosyas ierisinde kk deiikliklerinyaplmas gerekecektir. Kullanc kotalarn aktif hale getirmek iin usrquota, grup kotalarn aktif halegetirmek iin ise grpquota szckleri dosya sistemlerine ilikin parametre kolonuna eklenmelidir:

# cat /etc/fstab

/dev/sda1 / ext2 defaults,usrquota 1 1

/dev/sda3 /home ext2 defaults,usrquota 1 2

/dev/sda4 swap swap defaults 0 0

none /proc proc defaults 0 0

rnekte, / ve /home dosya sistemleri iin kullanc kotalar aktif hale getirilmitir. Dosya zerinde bu

deiiklikler yap

ld

ktan sonra dosya sistemleri ya ayr

l

p yeniden balanmal

ya da sistemin yenidenbalatlmas salanmaldr.

Bu ilemin ardndan kotalar aktif hale getirmek iin gerekli son adm olan quotacheck program iletilmelive kota kaytlarn tutacak dosyalarn yaratlmas salanmaldr. Komut iin uygun parametreler ile birlikteilgili satr aadaki gibi olmaldr:

# quotacheck -auvg

Bu komutun iletiminden sonra kotann aktif hale getirildii dosya sistemlerinin kk dizinlerinde (rnekte /ve /home) quota.user ve/veya quota.group isimli dosyalar oluacaktr.

Kotalarn aktif hale getirilmesinden sonra quotaon program ile kota dzeneinin geerli klnmas,quotaoff ile ise geersiz klnmas salanabilir. Komut satrlar aadaki gibi olmaldr:

# quotaon -auvg

# quotaoff -auvg

Kota dzeneini alta otomatik balatmak zere quotaon programnn uygun parametreler ile albetiklerinden birisinin ierisine yazlmas nerilmektedir. RedHat Linux datmnda quotaon programalta n tanml olarak balatlmaktadr.

Bir kullancnn belli srelerde kota snrn esnetmesi gerekebilir. rnein 20MB'lk bir kota atadnzkullancnn gnlne kotasn 25MB'a esnetebiliyor olmas her defasnda kota arttrm talebi ile sistemyneticisine gitmesini engelleyebilir. Bu esneklii salamak zere kavramdan faydalanlr: Esnek (soft)kota, kat (hard) kota ve esnetme sresi (grace period). Kullanclara atanan esnek kotalar, esnetme sresikadar bir sre boyunca kat kota ile belirlenen snra dein alabilir.

rnein 5MB esnek kotas, 10MB kat kotas olan ve esnetme sresi 7 gn olan bir kullanc, 5MB'lkkotasn doldurduktan sonra 7 gn amamak kayd ile 10MB'a kadar veri depolayabilir. Ancak kullanc 7


24/36



gnlk esnetme srecinin sonunda esnek kota snrnn altna inmedii taktirde dosya sistemine herhangi birbiimde yazma hakkna sahip olmayacaktr.

Varsaylan esnetme sresi ayarlarn gzlemlemek ve deitirmek zere edquota program aadaki gibialtrlmaldr:

# edquota -t

Time units may be: days, hours, minutes, or seconds

Grace period before enforcing soft limits for users:

/dev/sda3: block grace period: 7 days, file grace period: 0 days

/dev/sda2: block grace period: 7 days, file grace period: 0 days

Verilen rnekte /dev/sda3 ve /dev/sda2 dosya sistemleri yedi gnlk esnetme sreleri ile kullanlacakbiimde ayarlanmtr.

Kullanc baznda esnetme sresi ayarlarn deitirmek iin edquota aadaki gibi balatlmaldr:

# edquota -t selami

Kullanc baznda kota atamak ve atanan deeri gncellemek iin edquota aadaki gibi iletilmelidir:

# edquota selami

Quotas for user selami:

/dev/sda3: blocks in use: 153588, limits (soft = 10000, hard = 12000)

inodes in use: 3359, limits (soft = 0, hard = 0)

/dev/sda2: blocks in use: 8568, limits (soft = 10000, hard = 12000)

inodes in use: 7, limits (soft = 0, hard = 0)

Verilen rnekte selami kullancs iin her iki dosya sistemi zerinde de 10MB'lk esnek ve 12MB'lk katolmak zere kotalar tanmlanmtr.

Kotalar dzenlemek iin zellikle bir dzenleyici yazlm tanmlamadysanz vi program balatlacaktr.

Bu program ile rahat alamyor olmanz durumunda aadaki gibi iki satrn iletilmesini salayacakpicoprogramnn kullanlmasn salayabilirsiniz:

# EDITOR=/usr/bin/pico

# export EDITOR

Sistemdeki kotalar ile ilgili istatistiksel bilgilere erimek zere repquota program kullanlr. Tm dosyasistemleri ile ilgili kota raporu edinmek iin aadaki komut satr uygun olacaktr:

# repquota -a

Block limits File limits

User used soft hard grace used soft hard grace

root -- 175419 0 0 14679 0 0

bin -- 18000 0 0 735 0 0

uucp -- 729 0 0 23 0 0

man -- 57 0 0 10 0 0

selami -- 13046 15360 19200 806 1500 2250

burak -- 2838 5120 6400 377 1000 1500

14. Sistem Bilgileri ve Baarm

Sistem yneticisinin sistem kaynaklar ve genel durumu hakknda bilgi alabilmesi iin bir ok kaynakmevcuttur.

/proc dosya sistemi eer ekirdekten destek verilmise sistem her aldnda oluturulur. Sanal bir dosyasistemi olan /proc, sistem yneticisinin baz ekirdek parametrelerini alma srasnda deitirebilmesine

ve sistemin genel durumu ile ilgili olarak bilgi alabilmesine yardmc olur.

/proc dizini altnda yer alan baz dosyalar ve ierikleri aadaki listede verilmitir:


25/36



/proc/cpuinfo: ilemci hakknda detayl bilgi

/proc/meminfo: sistemin hafza kullanmu hakknda detayl bilgi

/proc/modules: o anda kullanmda olan ekirdek modlleri

/proc/mounts: o anda sisteme bal blok aygtlar ve dosya sistemleri

/proc/pci: sistemin PCI kaynaklar hakknda detayl bilgi

Sistem yneticisi veya normal bir kullanc sistemin hafza kullanm ile ilgili detayli bilgilere ulamak iinfree programn kullanabilir.

Sistemde alan srelerin sistem kaynaklarnn kullanm hakknda detayl bilgi almak iin top programkullanlabilir. top program varsaylan ayarlarna gre srelerin dizilimi en fazla ilemci gc kullanan enyukarda olmak zere yukardan aaya doru yapar.

uptime komutu ile sistemin aldndan bu yana geen zaman grlebilecei gibi, yk ortalamas (loadaverage) ad altnda sistemdeki ilemci gcnn kullanm oran 1, 5, 15 dakikalk istatistikler ileverilmektedir. Yk ortalamasnn 1.00 olmas ilemci gcnn tam kapasite ile kullanldn belirtir, dahayksek olmas ise sistemin ar yklenmeye baladn gsterir. Yk ortalamas bilgisine top program

vastas ile de eriilebilir.

Sistem kaynaklarnn grntlenmesi ile ilgili bir dier program vmstat'tr. Sanal hafza kullanm,giri/k ilemleri ve ilemci aktivitesi ile ilgili bilgiler verir. vmstat'nonemli bir kts son kolonundayer alan ilemcinin bo geirdii zaman yzdesidir (idle time). vmstat program belirli aralklarlaaltrlrsa ok daha salkl bilgi alnabilir. zellikle CPU Idle Time iin vmstat programnn ardardaalmas gerekmektedir. Bu ardarda alma periyodunu salamak iin vmstat komutuna verilecek saysalbir parametre, vmstat'n ka saniye aralkla altrlacan belirtir:

$ vmstat 1

Yukardaki komut satr ile vmstat'n 1 saniye aralkla sistem zerinde lm yapmas salanm olur.

15. Sistem Kayt Sunucusu ve Kaytlarn ncelenmesiUNIX sistemlerinde alan sunucular durum raporu, uyar mesaj ve hata mesaj ktlarn, sistem kaytsunucusuna gnderirler. Sistem kayt sunucusu, kendisine gelen sistem gnlne ekleme bavurularnalarak ilgili sistem gnl dosyasna eklerler.

Sistem yneticisi, hatal alan bir sunucuyu tespit etmek iin ya da hatal alt bilinen bir sunucununtam olarak nerede ve nasl bir hata yaptn grmek iin sistem gnl dosyalarndan faydalanr.

alan sunucularn diledikleri bilgileri sistem gnlne yazabilmeleri iin sistem kayt sunucusu (syslogd)alr durumda olmaldr. Sistem kayt sunucusunun almyor durumda olmas halinde aadaki komut ilealmasnn salanmas mmkndr:

# /etc/rc.d/init.d/syslog start

Sistem kayt sunucusu belirli hizmetlerin belirli ncelik gruplarna gre ayrtrlmas yolu ile sistemgnln tutar. rnein kayt sunucusu, posta sunucu yazlmna ilikin hata mesajlarn filtreleyerekbunlar ayrca ileyebilir.

Sistem gnlne eklenen her kayt hizmet tr ve hizmet ncelii bilgileri ile iaretlenir. Hizmet trlerininbir listesi aada verilmitir:

auth: Kullanc tanmlamas (authentication)

authrpiv: Kullanc yetkileri ykseltmesi

cron: Cron ve at sunucusu ile ilintili

daemon: Hizmet sunucu yazlmlar ile ilintilikern: ekirdek ile ilintili


26/36



lpr: Yazc hizmetleri ile ilintili

mail: Posta sistemi ile ilintili

news: Haber bekleri hizmetleri (NNTP) ile ilgili

local0 local7: Yerel kullanm iin ayrlm hizmet tr belirteleri

Olas hizmet ncelii belirtelerinin bir listesi artan ncelik sras ile aada verilmitir:

debug: Hata ayklama bilgisi

info: Muhtelif bilgi

notice: Not edilmeye deer bilgi

warning: Uyar niteliindeki bilgi

error: Hatalar

crit: Kritik hatalar

alert: Alarmlar

emerg: Acil durumlar

syslogdnin ayar dosyas/etc/syslogd.conftur. Bu dosyadaki her satr aadaki biimdedir:

hizmettr.ncelik kaytdosyas

Aada ayar dosyasndan rnek satrlar ve aklamalar yer almaktadr:

*.emerg *

Her hizmet tr iin acil durum nceliine sahip gnlk kaytlarnn sisteme giri yapm tm kullanclarnekranlarnda grntlenmesi salanr.

authpriv.* /var/log/secure

Yetki ykseltimine ilikin her ncelikteki gnlk kaydnn /var/log/secure dosyasna ynlendirilmesi

salanr.kern.!=info /dev/console

ekirdek tr hizmetlerden gelen ve ncelik bilgisi info olmayan tm mesajlarn /dev/console aygtnaynlendirilmesi salanr.

Daemon.notice /var/log/messages

Hizmet sunucu yazlmlar ile ilintili not edilmeye deer bilgiler ve daha ncelikli tm bilgiler/var/log/messages dosyasna ynlendirilir.

/etc/syslog.conf dosyas zerinde yaplan her deiiklikten sonra yazlma HUP sinyalinin gnderilmesigerekmektedir. Bu ilemi kolayca gerekletirmek zere aadaki gibi bir komut satrnn iletilmesi uygunolacaktr:

# /etc/rc.d/init.d/syslog restart

16. leri Tarihe Grev Atama

leri tarihe grev atamas, kullancnn bilgisayar banda olamad zamanlarda ya da periyodik olarak bellizamanlarda programlarn altrlabilmesi iin kullanlr. Geceleri nternet balantsnn bo olduu saatlerdegerekletirilecek bir dosya transfer ilemi iin ileri tarihe grev atamas istenebilir. Benzer biimde her gecesistem zerinde rutin kontrolleri gerekletirecek bir betik de sistem yneticisi tarafndan ileri bir tarihtenitibaren periyodik olarak iletilmek zere atanabilir.

leri tarihte yalnzca bir seferliine iletilecek komutlar iin at program kullanlr. rnein bir dakika sonrabir komut iletmek iin

$ at now + 1 minute "cp /etc/hosts >/tmp"


27/36



biiminde bir giri yaplmas yeterli olacaktr. rnek komut, /etc/hosts dosyasnn bir kopyasnn /tmpdizini altnda oluturulmasn salamaktadr.

$ at 10am Jan 1 "/usr/local/bin/kartgonder [email protected]"

Yukardaki gibi bir komut ile nmzdeki ilk yln ilk gnnde saat 10:00'da /usr/local/bin/kartgonderprogramnn belirtilen parametreler ile iletilmesi salanabilir. rnekte, programn kendisine verilen adrese

standart bir doum gn kutlama mesaj gnderdii varsaylmtr.

atq program altrlmak zere kuyrukta bekleyen ilerin bir listesini grntler; ilk kolonda greve atanansra numaras grlmektedir:

$ atq

4 2001-01-27 20:17 a

leri tarihte iletilmek zere atanm bir grevden vazgemek ve bu grevi iptal etmek iin atrm programkullanlr:

$ atrm 4

at ile ileri tarihe atanan grevlerin altrlabilmesi iin atd (at sunucusu) alr durumda olmaldr.

almaz durumda ise aadaki gibi bir komut ile balatlabilir:/etc/rc.d/init.d/atd start

Dzenli iletilecek grevler iin cron mekanizmasndan faydalanlr. Cron grevleri, periyodik olarakiletilecek grevlerdir ve crond (cron sunucusu) tarafndan iletilirler. Cron sunucusu almaz durumda iseaadaki gibi bir komut ile balatlabilir:

/etc/rc.d/init.d/crond start

Dzenli olarak iletilecek grevlerin bir listesini almak zere crontab program -l parametresi ileiletilmelidir. Komutun kullanmna ilikin rnek kt aadaki gibidir:

# crontab -l

0 0 * * * /usr/local/bin/disktemizle

0,12 * * * 1 /usr/local/bin/denetle

Cron ile atanan grevlerin belirlenmesinde ve sorgulanmasnda kullanlan format alt kolondan oluan birliste biimindedir. Listenin son kolonu, nceki be kolon aracl ile belirlenen tarih/saatte altrlacakkomut satrn gstermektedir. Zaman belirteci olarak kullanlan ilk be kolonun aklamas aadaverilmitir:

Dakika: 0-59 arasnda dakika belirleyici

Saat: 0-23 arasnda saat belirleyici

Ayn gn:1-31 arasnda gn belirleyici

Ay:1-12 arasnda ay belirleyici

Haftann gn: 0-6 arasnda haftann gn belirleyici (0=Pazar, 1=Pazartesi ...)

Zaman belirleyici olarak kullanlan alanlar boluk sembol ile ayrlmaldr. Yldz (*) iareti "olas tmdeerler" anlamnda kullanlmaktadr. Birden fazla deer virgl (,) iareti ile ayrlabilir. Bir deer araleksi (-) iareti ile belirtilebilir. Yukarda verilen iki rnek satr aklamalar ile birlikte aadagrlmektedir:

0 0 * * * /usr/local/bin/disktemizle

Bu satrda, disktemizle programnn her gece yars (00:00) altrlmas salanmaktadr.

0,12 * * * 1 /usr/local/bin/denetle

Bu satrda denetle programnn her hafta haftann ilk gn (Pazartesi) gece yars (00:00) ve gn ortasnda

(12:00) altrlmas salanmaktadr.


28/36



Dzenli iletilecek grevler listesinde gncelleme yapmak zere crontab program -e parametresi ilealtrlmaldr:

# crontab -e

Dzenli iletilecek grevleri dzenlemek iin zellikle bir dzenleyici yazlm tanmlamadysanz viprogram balatlacaktr. Bu program ile rahat alamyor olmanz durumunda aadaki gibi iki satrn

iletilmesini salayacakpico programnn kullanlmasn salayabilirsiniz:# EDITOR=/usr/bin/pico

# export EDITOR

17. A Ayarlar

Modern bir iletim sisteminin salamak ile ykml olduu hizmetlerin ilki a balantsnn salanmasdr.UNIX, tarihsel geliimi erevesinde ilk TCP/IP gerekletiriminin hazrland iletim sistemidir ve buzellii nedeni ile nternetin geliiminde nemli rol oynamtr.

Linux altnda a ayarlarnn yaplandrlmas iin bir ok farkl seenek mevcuttur. A ayarlarnn

yaplandrlmasnda kullanlan dosyalar dzenleyen, kullanm son derece kolay programlar tercihedilebilecei gibi, ayarlar ilgili yaplandrma dosyalarnn elle deitirilmesi yolu ile gerekletirmek demmkndr.

A ayarlarn hzla ve kolayca gerekletirmek zere netconfig program kullanlabilir. netconfigprogram her Linux datmnda bulunmayabilir, ancak popler datmlardan Red Hat ve trevlerinin tmbu program barndrmaktadr.

netconfig program /etc/sysconfig/network dosyasn ve /etc/sysconfig/network-scripts dizinialtnda yer alan dosyalar kullancdan alnan parametreler aracl ile yeniden dzenleyen bir aracprogramdr.

Program balatldnda birincil a badatrcsna verilmek istenen IP adresini, bu IP adresi iin ilgili a

maskesini ve a geidini soracaktr. Verilen yantlar dorultusunda /etc/sysconfig/network ve/etc/sysconfig/network-script/ifcfg-eth0 dosyalar yeniden dzenlenecektir. IP adresinin bir DHCPhavuzundan alnyor olmas durumunda yaplandrma dosyalar buna uygun biimde dzenlenecektir.

A ayarlar ile birlikte DNS sunucu bilgileri de netconfig tarafndan /etc/resolv.conf dosyas ierisineeklenecektir.

An alr durumda olmas iin gereksinim duyulan a ayarlarifconfig program ile yaplr. ifconfig,a badatrcnzn kullanaca balant kapslleme modelinden, donanm adresine (MAC), kullandprotokol adresinden protokol yayn (broadcast) adresi, a maskesi ve yayn durumuna dein bir okdeikeni dzenlemenize imkan veren bir programdr.

Sistemin a ayarlar yaplandrlm ise, sistem aldnda ilgili a badatrcsnn ayarlar otomatik olarak

yap

l

r ve aksi zellikle istenmedike a badat

r

c

s

aktif hale getirilir. al

an sistem zerinde aktif olanve olmayan bir badatrcnn ayarlarn yapmak zere ifconfig program kullanlr. eth0 isimli ethernet abadatrcsna bir IP adresi atamak zere aadaki gibi bir komut satr iletilmelidir:

# ifconfig eth0 192.168.1.1 up

Yukardaki komut iletildiinde eth0 ad ile kullanlan badatrcya 192.168.1.1 IP adresi verilecek veeer aktif deil ise up parametresi ile badatrcnn aktif hale getirilmesi salanacaktr. ifconfig program,verilmeyen baz seenekler iin kendi varsaylan deerlerini atayacaktr. Yukardaki rnekte IP adresinin192.168.1.1 olarak seilmi olmas nedeni ile a maskesi 255.255.255.0 olarak kabul edilmitir. Eersistem alt alara blnm bir a zerinde yer alyor ise 255.255.255.0 yerine farkl bir a maskesikullanm gerekli olabilir; bu durumda IP adresi ile birlikte a maskesinin de bildirilmesi gerekecektir. Budurumda aadaki komut satr uygun olacaktr:

# ifconfig eth0 192.168.1.1 netmask 255.255.255.128 up


29/36



ifconfig program yalnzca a badatrcs ayarlarn gerekletirmek iin deil, mevcut yaplandrmayincelemek iin de kullanlabilir.

ifconfig eth0

biimindeki bir komut satr ile eth0 isimli badatrcnn ayarlarnn grntlenmesi salanacaktr.

ifconfig -a

komutu ise sistemde aktif tm badatrclarn ayarlarn grntlemek amacyla kullanlabilir.

ifconfig program bir ok ileve sahip olduu iin ok sayda parametreye sahiptir. Program hakknda dahadetayl bilgi edinmek zere programn klavuz sayfasn incelemek uygun olacaktr. Klavuz sayfalaryalnzca ifconfig iin deil, sistem zerinde var olan hemen her ayar dosyas ve program iin de temelbavuru kayna nitelii tamaktadr.

Yerel adaki veya nternetteki sistemlere isimleri ile ulalmaya alldnda sistem bu isimleri IPadreslerine dntrecektir. Sistem isimlerini IP adreslerine dntrmek iin sistemin bavuracakaynaklar/etc/hosts dosyas, NIS ve an DNS sunucusudur.

/etc/hosts dosyas, sistem isimlerini IP adresleri ile eletirme iini duraan bir biimde gerekletirmek

iin kullan

labilir. rnek bir dosya aa

da verilmitir:127.0.0.1 localhost

192.168.1.1 laetitia laetitia.homenet

192.168.1.2 trust trust.homenet

192.168.1.3 pengo pengo.bddx.net

212.50.50.30 ankara ankara.linux.org.tr

/etc/hosts dosyasnn yazm kurallarna gre birinci kolon IP adresi ve ayn satrda yer alan boluk ileayrlm isimler ise bu IP adresi ile elenen sistem isimleridir. Buna gre rnein telnet trust gibi birkomut verildiinde sistem /etc/hosts dosyas kaytlarndan bu sistemin IP adresinin 192.168.1.2 olduunurenecek ve balanty bu IP adresine gerekletirecektir. Bu anlamda telnet trust ve telnettrust.homenet komutlar arasnda sonu asndan herhangi bir fark yoktur.

/etc/hosts

dosyas

n

n kullan

m

ile yaln

zca duraan IP adresi ve sistem ad

elemesi gerekletirilebilir.rnein IP adresinin 212.50.50.30 olarak bilindii ankara.linux.org.tr isimli sistemin sistemyneticisinin ani bir kararla sistemin IP adresini deitirdiini dnelim. Byle bir deiiklik sonrasndaelimizdeki IP adresi bilgisi yanl olacak ve balanmak mmkn olamayacaktr. Bu nedenle kk yerelalar iin /etc/hosts dosyas ile isim ve IP adresi elemeleri uygun olurken byk alar ve nternet iin DNSkullanm zorunluluk arzetmektedir.

Sistemin isimleri IP adreslerine ve IP adreslerini isimlere eleme konusundaki almas isim zme olarakadlandrlr. sim zme sreci srasnda kullanlacak DNS sunuculara ilikin IP adresleri /etc/resolv.confdosyasnda yer alr. Bu dosyadan DNS sunuculara ilikin satrlar aadaki biimdedir:

nameserver 192.168.1.5

rnek satrda sistemin DNS sorgularnn 192.168.1.5 adresli DNS sunucusuna ynlendirilmesi

salanmaktadr. Bu dosyaya birden fazla nameserver satr ile birden ok DNS sunucu tanmnn girilmesimmkndr; sistem her zaman en stteki satra yksek ncelik atayacak ve ancak bu sunucuya eriilememesidurumunda bir alttaki satrda belirlenen sunucuya balanlmaya allacaktr. Ayn alanda (domain) bulunansistemler birbirlerine sadece isimlerini (alan ad hari) vererek ulaabilirler. Bunu salamak zere kullanlansisteme, hangi alan ad ierisinde yer aldnn bildirilmesi gerekmektedir. Aadaki satr bu konuda birrnek tekil eder:

domain linux.org.tr

Yukardaki satr /etc/hosts dosyasna eklendikten sonra adresinin son ksm .linux.org.tr olansistemlere yalnzca sistem adnn ilk ksmnn verilmesi yolu ile eriilmesi mmkn olacaktr.


30/36



18. Temel A Hizmetleri ve inetd

Sunucu kaynaklarnn ok kt olduu gnlerde gelitirilen bir teknoloji olan inetd sunucusu, en az kaynakkullanm ile olabildiince ok a hizmetinin salanmasna imkan verecek bir dzenek tekil eder. Skanternet Sper Sunucusu olarak da anlan inetd, birden ok a hizmeti iin kukla vazifesi grr. inetd,

al

maya balad

nda birden fazla a hizmetini kendi ba

na veriyormuas

na a balant

noktalar

n

dinlemeye balar. Dinledii balant noktalarndan herhangi birine bir hizmet talebi geldiinde bu istei alrve ilgili hizmet salayc program altrarak istein karlanmasn salar. Hizmetin karlanmasndansonra hizmeti salayan program sonlanr ve inetd almasn srdrr. Bu alma biimi sayesinde,herhangi bir anda tm hizmet salayc yazlmlarn almasnn nne geilmi olur; hizmet salaycyazlmlar yalnzca gerektiinde altrlacaktr ve bu ok ciddi miktarda bellek tasarrufu salayacaktr.

inetd nin sunduu modelin alternatifi, tm hizmet salayc yazlmlarn ayr birer sunucu olarakaltrlmasdr. Bu modelde, arada inetd ya da benzeri bir arac olmayacandan hizmet daha yksekperformans ile sunulabilecek, ancak bellek tketimi ciddi biimde artacaktr. Hangi hizmetlerin inetdaracl ile, hangilerinin dorudan ayrk sunucu yazlmlar ile salanaca konusundaki kararn belirleyicisiyazlmn kullanm skl olmaldr. Youn biimde kullanlan hizmetler iin ayrk sunucu yazlmlar tercihedilmelidir.

inetd sunucusu sistemde almaz durumda olmas halinde aadaki komut ile balatlabilir:

# /etc/rc.d/init.d/inet start

Sunucu, altrlmas ile birlikte /etc/inetd.conf yolundaki ayar dosyasn okur ve iinde tanmlananhizmetleri sunmaya balar. /etc/inetd.conf dosyasnn her bir satr sras ile aadaki alanlardan oluur:

hizmet_ad soket_tr protokol seimler kullanc sunucu_yazlm parametreler

Aada, bu dosyadan satr rnek olarak verilmitir:

ftp stream tcp nowait root /usr/sbin/in.ftpd in.ftpd

telnet stream tcp nowait root /usr/sbin/in.telnetd in.telnetd

Bu dosyadaki ilk kolon hizmet adn belirler. Hizmet ad, /etc/services dosyasnda bir hizmet balantnoktas ile eletirilmi olmaldr. Drdnc kolonda sunucu yazlmnn hangi kullancnn yetkileri ilealtrlacana ilikin bilgiler yer almaktadr. Beinci kolonda altrlacak programn tam yolu, sonkolonda ise programn parametreler listesi yer alr.

/etc/services dosyasnda, hizmet isimlerinin a balant noktas tanmlar ile elemesi yer alr. Bu dosyaieriinden rnekler aada yer almaktadr:

ftp 21/tcp

telnet 23/tcp

talk 517/udp

/etc/inetd.conf dosyasnda verilen her satr, yeni bir hizmeti tanmlamaktadr. Aa alan her farklbalant noktas yeni gvenlik risklerini de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, kullanlmayan tm a

hizmetlerinin kapatlmas nerilir; /etc/inetd.conf dosyas bu trden hizmetlerin kapatlmas iinbalang noktas tekil eder.

inetdnin ayar dosyasnn deiikliinden haberdar olmasn salamak zere HUP sinyalinin her deiikliksonrasnra inetd srecine gnderilmesi gerekmektedir. Bu amala nce ps program vastas ile inetdsrecinin sre numarasnn tespit edilmeli ve sonrasnda kill program ile bu srece HUP sinyalignderilmelidir. Bu ilemi basitletirmek zere aadaki komut satr iletilebilir:

# /etc/rc.d/init.d/inet restart

19. Linux ekirdei

letim sisteminin ekirdei kullan

c

yaz

l

mlar

ile donan

m aras

nda bir arac

olarak al

r. UNIXekirdeinin temel grevleri arasnda sistem kaynaklarn kullanclar ve kullanc sreleri arasnda etkinbiimde paylatrmak yer alr.


31/36



Linux ekirdei, monolitik bir yapya sahiptir; tm ekirdek tek ve byk bir program biimindedir. Bylebir yapda ekirdei oluturan tm bileenler birbirleri iin tanmlanan alanlara eriebilmekte ve ilemyapabilmektedir;

Linux Sistem Yonetimi

Documents

Transcript of Linux Sistem Yonetimi