Linguae Latinae Historia
-
Upload
alfonso-blanco -
Category
Education
-
view
1.186 -
download
7
description
Transcript of Linguae Latinae Historia
Linguas itálicas e veciñas cara o 250 a.C. Como podes apreciar
neste mapa, no s. III a.C., cando Roma xa era unha potencia militar con dominio sobre a península itálica, aínda se
falaban nesta unha gran variedade de
linguas, tanto indoeuropeas como alleas a esta familia.
De entre as primeiras, ¿cales che
parecen as máis extendidas? ¿E entre
as non indoeuropeas?
Reconstrucción hipotética dun poboado da cultura das terramaras
Segundo os arqueólogos, esa diversidade pódese explicar por
diversas migracións continuadas de pobos indoeuropeos desde Europa Central cara Italia durante as súas Idades do Bronce e do Ferro. O seu
rasgo común son os enterramentos de cinzas en urnas, tanto na cultura das terramaras (s. XV a.C.) como na de Villanova (s. XIII a.C.). Ademais, a primeira delas configura os seus
poboados dun xeito tentadoramente similar ós posteriores campamentos
romanos
Zona orixinaria da Cultura dos Campos de Urnas, probable antecesora das
terramarasUrna cineraria
Ubicación dos pobos que deron orixe a Roma
Como viches no primeiro mapa, as falas latinas ocupaban un territorio reducido, comparadas co grupo de linguas osco-umbras. Mais o proceso expansivo que
Roma leva a cabo desde o s. VI a.C. vaina levar, en apenas 250 anos, a
dominar toda a península italiana e as illas adxacentes. A lingua latina recibe así influencias das falas veciñas, entre
elas o sabino, do grupo osco-umbro, e o etrusco, lingua de procedencia
insegura, xa que as inscricións que o conservan non están ben descifradas
aínda. Sabinos e etruscos foron protagonistas na amalgama de pobos
que deu como resultado Roma
Os pobos itálicos asumiron pouco a pouco a lingua de Roma, aínda que esta non os
obrigou coa violencia: o funcionamento da administración romana reduciu as falas locais ó ámbito familiar, como sustrato,
ata desapareceren. Só as podemos coñecer gracias a un certo número de inscricións, como a da esquerda, que
recolle un ritual relixioso en umbro. Na toponimia dalgunhas rexións italianas
actuais queda a memoria destes pobos: Toscana, Umbría e Liguria, p. ex.
Fragmento das Táboas Iguvinas
A etiqueta de “latín” (e non “romano”) dános unha denominación de orixe: era a lingua de todo o Lacio, no que Roma era en principio unha vila máis.
Coa súa expansión territorial, o latín desenvolveu unha serie de variantes de uso que debemos diferenciar ben para saber qué latín imos estudiar. A Lingüística adoita establecer esas variedades arredor de catro eixos que, aplicados ó latín,
resultan como segue:
Variantes diacrónicas
Variantes diastráticas
Como xa sabes, ningunha lingua permanece igual a si mesma durante o
tempo da súa existencia. Sen ter en conta o latín científico, este idioma
serviu como sistema de comunicación para colectivos moi amplos, como
mínimo desde o s. VII a. C. ata o VI-VII d.C. Xa que logo, falamos de máis de
1.000 anos. É evidente que houbo cambios, que nos permiten distinguir
fases, igual que na historia do galego e o castelán
As desigualdades sociais sempre provocan diferencias de formación entre os individuos, que eran máis
acusadas a Antigüidade, ó non existir un sistema de educación universal. Así,
a lingua dos estratos máis baixos da sociedade diverxía en maior ou menor medida da das clases altas, fenómeno
que aínda podes comprobar na actualidade
Variantes diafásicas
Variantes diatópicas
Mesmo dentro dunha mesma clase social, os individuos non
se expresan igual nun ambiente
familiar ou de festa que nun contexto máis formal. Esas
diferencias de “tono” forman parte da nosa
educación social, e todo o
mundo se adapta a elas, moitas veces
de xeito inconsciente
Calquera lingua que vai ampliando o seu territorio cara o doutros
idiomas experimenta un conxunto
de influencias, máis visibles sobre a súa fonética e o seu léxico. Este feito,
entre outros provoca que nas diversas
comarcas vaian
aparecendo formas
distintas de falar a mesma lingua. Se o proceso se agudiza,
aparecen falas novas, sen
intercomprensión coa orixinal.
No caso do latín, son as
LINGUAS ROMANCES,
que veremos a seguir
Mio sîdî ïbrâhîmyâ tú uemme dolge
fente mibde nohte
in non si non kerisirey-me tib
gari-me a oblegar-te
Galego e portugués son hoxe dous idiomas pertencentes a dous estados distintos, aínda que a procedencia do latín é
única para os dous
1ª noticia: s. XII
Nº falantes: 2,7 millóns (galego) e 230 millóns
(portugués)
O castelán ou español é a segunda lingua máis falada no
mundo debido sobre todo á colonización de América, polo
que presenta abondosas variantes
1ª noticia: s. IX
Nº falantes: 450-500 millóns
Desde a Idade Media falábanse na metade
norte da península unha serie de romances
chamados asturleoneses. O de
máis presencia hoxe é o bable, que data do s. X
e que conta con 450.000 falantes en Asturias.
Tamén perviven o leonés, o cántabro e, en
Portugal, o mirandés. Doutro subgrupo son o
aragonés (10.000 falantes) e o mozárabe
(extinguido)
O francés estándar procede da variedade de París, que se impuxo, por prestixio e lexislación, ás outras falas romances da antiga Galia. Co imperio colonial francés expandiuse a varios continentes. Entre
as variantes diversas do estándar destaca o valón, por ser lingua oficial en
Bélxica. Recoñécese tamén certa personalidade diferenciada ó francés de Suiza (no acento) ó francés de Canadá e algunhas falas rexionais de Picardía e
Normandía, no norte de Francia
1ª noticia: s. IX
Nº de falantes: 100-190 millóns
Chámaselle tamén arpitano. Fálase nalgunhas rexións alpinas de Francia, Suiza e Italia. O seu territorio é moi
escaso debido á presión de dúas potentes linguas romances (francés e italiano) e unha xermánica (o alemán)
1ª noticia: s. XIII
Nº de falantes: 77.000 aproximadamente
OCCITANO: As falas occitanas ou linguas de oc (“si” neses idiomas)
ocupan unha ampla rexión do sur de Francia. A máis coñecida é o
provenzal, sobre todo polo amplo cultivo literario que tivo na Idade Media. En España temos o aranés, lingua cooficial xunto ó catalán e ó castelán no Val de Arán (Lérida): conta con a penas 3.000 falantes.
1ª noticia: s. XNº de falantes: 2 millóns,
aproximadamente
As linguas deste subconxunto ocupan estes territorios:
-pequenas áreas do sur de Suiza: os dialectos romanches, en perigo de
desaparición, aínda que unha variedade estándar está recoñecida como lingua oficial. Contan só con
38.000 falantes
- Norte de Italia: ladino e friulano, dos que este último goza de
protección oficial na rexión italiana do Friuli. Entre os dous suman máis ou menos 700.000 falantes, dos que
máis de 600.000 pertencen ó friulano.
CATALÁN: A pesar de que por xeografía se pode incluir no grupo
iberorromance, parece que con criterios filolóxicos debemos adscribila
ó subconxunto occitano. Fálase actualmente nas comunidades
españolas de Cataluña, Valencia (onde se denomina valenciano) e Baleares,
así como no Rosellón francés e na comarca de Alguer, en Sardeña.
1ª noticia: s. XNº de falantes: 7,7 millóns
Existen máis de 200 variantes desta lingua,
como o napolitano, o ligur, o calabrés… O estándar
foise establecendo desde o s. XIII, gracias ó prestixio do poeta Dante, a partir da fala
toscana
1ª noticia: s. IX
Nº de falantes: entre 70 e 125 millóns, contando con
Suiza e a emigración O sardo é a lingua romance menos evolucionada desde o latín, aínda que manifesta influencias de superestrato
do catalán e do castelán
1ª noticia: s. XI
Nº de falantes: algo máis dun millón
É a evolución do latín na deradeira provincia
incorporada ó Imperio: a Dacia. Non ten contacto xeográfico directo con ningunha outra lingua
romance: está rodeada por linguas eslavas, que
influíron no seu léxico
1ª noticia: s. XII
Nº de falantes: 22 millóns en Rumanía e 6 máis entre Moldavia, a Voivodina e a
emigración
Parece que o dálmata, un romance da
costa da antiga Xugoslavia
extinto no s. XIX, ten algunha relación directa
co rumano
Tuota nuester, che te sante intel
sil,sait santificuot el
naun to.Vigna el raigno
to.
Conforme o poder de Roma foi medrando en extensión e prestixio, o latín foi tamén avanzando como vehículo cultural. O seu cultivo literario, baseado en modelos
gregos, foi moi amplo: así converteuse nun idioma traballado por grandes creadores, que o levaron a unha altura artística da que depende directamente o resto da literatura occidental, pois os autores latinos foron un espello no que se
miraron os literatos europeos, desde a Idade Media ata a actualidade
Ese prestixio fixo que, a pesar da caída de Roma, os reinos
europeos que a sucederon na parte occidental adoptasen a
herdanza romana e o latín como lingua de cultura. Por iso
este idioma estivo sempre presente na educación de
moitas xeracións de europeos, que estudiaron moi polo miúdo
a Cicerón, Virxilio, Horacio, Ovidio…
Mais cómpre ter presente que o latín da escola, mesmo hoxe
en día, baséase no coñecemento dun rexistro de lingua moi concreto: o idioma
literario das clases sociais altas (unha minoría de
individuos), destinado a unha intensa elaboración artística. Desta lingua non proceden as linguas romances; estas son o resultado da evolución do latín
popular, a cotío chamado vulgar, que era o falado pola
inmensa maioría da poboación do Imperio na súa zona
occidental.
Así, o latín literario adóitase dividir nas seguintes fases
históricas:
LATÍN ARCAICO: VIII-II a.C.
LATÍN CLÁSICO: II a. C.-II d.C.
LATÍN POSCLÁSICO: II-III d.C.
LATÍN TARDÍO: III-VI d.C.
LATÍN MEDIEVAL: VI-XV d.C.
LATÍN HUMANÍSTICO: XV-XVIII d.C.
Sen esquecer os mecanismos polos que o latín popular deu nas linguas romances, centrarémonos
na ÉPOCA CLÁSICA do idioma, debido á súa inmensa trascendencia cultural. De acordo cos catro eixos
vistos, esta variedade definiríase así:VARIEDADE
DIACRÓNICA:
VARIEDADE DIASTRÁTICA:
VARIEDADE DIAFÁSICA:
VARIEDADE DIATÓPICA:
s. II a.C.-II d.C.
Clase social alta
Rexistro literario
Cidade de Roma