LIBËR PËR MËSUESIN Gjeografia 7 · 2017. 7. 28. · programi i Gjeografi së 7 I. Libër për...
Transcript of LIBËR PËR MËSUESIN Gjeografia 7 · 2017. 7. 28. · programi i Gjeografi së 7 I. Libër për...
LIBËR PËR MËSUESIN
Gjeografia 7
Dr. Majlinda Ziu
Përmbajtja
I. Çfarë na orienton dhe kërkon programi i Gjeografi së 7 5
I.1 Qëllimet e programit 5
I.2 Lidhja e kompetencave kyçe me kompetencat e fushës/lëndës 6
I.3 Kompetencat e lëndës dhe tematikat e saj 10
I.4 Koha mësimore për tematikë 11
I.5 Rolet që ndërmarrin nxënësi/ja dhe mësuesi/ja gjatë procesit të të nxënit: 11
I.6 Çfarë situatash duhet të përdoren në funksion të të nxënit? 12
I.7 Në sa mënyra vlerëson mësuesi/ja? 12
II. Modele të planifi kimit vjetor, 3-mujor dhe ditor të mësuesit... 13
II.1 Modeli i planifi kimit vjetor 13
II.2 Modeli i planifi kimit mujor (me disa situata model) 17
Nëntematika I-Toka në hapësirë 57
III. Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve, rajoneve dhe mjediseve 198
Libër për mësuesin
4
Mësues të dashur!
Ky libër mësuesi, ju vjen në ndihmë në punën tuaj të përditshme, me anë të planifi kimeve dhe udhëzimeve që ofron. Udhëzimet e tij bazohen në programin e IZHA-s, miratuar nga MAS-i. Libri i mësuesit, ashtu si edhe vetë teksti mësimor, është hartuar në frymën e të nxënit me kompetenca. Ju do t’i orientoni nxënësit tuaj drejt krijimit të kompetencave, drejt punës kërkimore, gjetjes dhe zgjidhjes së situatave problemore.
Përveç udhëzimeve që të ofron dhe të detyron programi mësimor, në këtë libër sugjerohen planifi kimet vjetore, 3-mujore dhe ditore. Ju mund t’u përmbaheni atyre planifi kimeve, por jeni të lirë të bëni planifi kimet tuaja, në përputhje me kërkesat dhe nivelin e nxënësve tuaj.
Mirëpresim çdo këshillë dhe mendim nga ju.
Ju urojmë punë të mbarë!
Gjeografi a 7
5
(Kjo çështje është trajtuar duke u bazuar në programin e hartuar nga IZHA në vitin 2014.)
I.1 Qëllimet e programit Programi i gjeografi së për shkallën e 3-të synon që nxënësi/ja:• Të zhvillojë kuriozitetin për vendet, njerëzit, kulturat dhe mjediset në botë.• Të zhvillojë dijet për dukuritë dhe proceset fi ziko-gjeografi ke mbi bazën e një për-
gatitjeje të përshkallëzuar dhe ballafaqimit të vazhdueshëm të të menduarit kritik e krijues.
• Të zhvillojë kuptimin, interesin dhe respektin për vendin ku jeton, për vendet e tjera, njerëzit dhe mënyrën si ata ndërveprojnë me njëri-tjetrin dhe me mjedisin ku jetojnë.
• Të zhvillojë shkathtësitë për të qenë përdorues kritik dhe krijues i metodave të kërkimit gjeografi k.
• Të zhvillohet si qytetar i informuar, i përgjegjshëm dhe aktiv, i cili mund të kon-tribuojë për zhvillimin e një bote të qëndrueshme.
• Të përdorë teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit, si mjet për sigurimin dhe komunikimin e informacionit.
Çfarë na orienton dhe kërkonprogrami i Gjeografi së 7
I.
Libër për mësuesin
6
Korniza konceptuale e programit (sipas programit të hartuar nga IZHA në vitin 2014).
I.2 Lidhja e kompetencave kyçe me kompetencat e fushës/lëndësMësuesi duhet të mbajë parasysh lidhjen e kompetencave kyçe me kompetencat e fushës.
Për të realizuar në praktikë këtë lidhje, mësuesi duhet të përzgjedhë situatat, veprimtaritë, metodat dhe mjetet e përshtatshme që i shërbejnë procesit të të nxënit. Kompetenca përcak-tohet si një ndërthurje e njohurive me shkathtësinë dhe me qëndrimet që një nxënës duhet të fi tojë gjatë procesit të nxënies.
• Kompetenca qytetareSi pjesë e fushës Shoqëria dhe mjedisi, përmes kërkimit gjeografi k programi i gjeografi së
krijon kushte për ndërtimin dhe për demonstrimin nga nxënësi/ja të kompetencës qytetare. Në shkallën e tretë, nxënësi/ja hulumton për çështje aktuale gjeografi ke; vlerëson gjetjet e tij/saj në lidhje me qëndrueshmërinë mjedisore në nivel lokal e global, me diversitetin dhe me respektimin e trashëgimisë natyrore dhe kulturore në zonën ku jeton etj. Përmes eksplorim-it të çështjeve të tilla, nxënësi/ja nxitet të mendojë në mënyrë kritike, të marrë vendime dhe të veprojë për adresimin e çështjeve qytetare në një botë të ndërvarur dhe të ndryshueshme. Nxënësi/ja propozon alternativat e tij/saj për sfi da apo për çështje të ndryshme gjeografi ke, duke marrë në konsideratë faktorët mjedisorë, ekonomikë, shoqërorë.
• Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehuritProgrami krijon mundësi për zhvillimin e shkathtësive komunikuese. Nxënësi/ja përdor
Njohuri
Aftësi Qëndrime
Fusha: Shoqëria dhe mjedisi
Gjeografi
Kultura
Proceset natyrore
dhe shoqërore
Individët, grupet,
shoqëria
Kompetenca qytetare
Kompetenca e të nxënit
Kompetenca personale
Kompetenca digjitale
Kompetenca
mbi sipërmarrjen dhe
mbi
mjedisin
Kompetenca e komunikimit
dhe e të shprehurit
Ndërvarësia njerëz, vende,
mjedise
Kronologjia, ndryshimi,
vazhdimësia
Prodhimi, shpërndarja,
konsumi
Pushteti, autoriteti, qeverisja
Kompetenca e të
menduarit
Gjeografi a 7
7
materiale të printuara, vizuale dhe digjitale, për të eksploruar dukuritë, proceset gjeografi ke, vendet dhe rajonet. Ai/ajo mëson si t’i vlerësojë këto burime dhe të kuptojë se si gjuha mund të përdoret për të manipuluar të nxënit. Përmes diskutimeve, lojës në role, debateve apo prezantimeve, nxënësi/ja zhvillon shkathtësi të të shprehurit; në mënyrë progresive zhvillon dhe përdor fjalorin gjeografi k për komunikimin e informacionit dhe të ideve në audienca të ndryshme.
• Kompetenca e të menduaritNxënësi/ja zhvillon të menduarin kritik dhe krijues gjatë vlerësimit të të dhënave dhe për-
dorimit të tyre; teston shpjegimet dhe analizon argumentet. Ai/ajo zhvillon shkathtësitë për marrjen e vendimeve dhe strategji që e ndihmojnë të mendojë në mënyrë analitike dhe log-jike. Programi mundëson që nxënësi/ja të kuptojë vlerën dhe procesin e drejtimit të pyetjeve, të jetë krijues/e dhe të zhvillojë imagjinatën në vëzhgimet që bën në terren. Ai/ajo nxitet të mendojë në mënyrë kritike dhe krijuese për mënyrat e përdorimit sa më racional të burimeve natyrore. Programi i gjeografi së mundëson zbatimin e shkathtësive matematike për ndërtimin e grafi këve e të tabelave, si dhe për llogaritjen dhe interpretimin e të dhënave. Në punën me hartën, nxënësit/et punojnë me koncepte numerike, si: shkalla, largësia, koordinatat.
• Kompetenca e të nxënitPër të mbështetur kërkimin gjeografi k, nxënësi/ja përdor metoda efektive të punës; shfry-
tëzon informacionin nga burime të ndryshme; gjykon vlefshmërinë dhe rëndësinë e tij. Në procesin e kërkimit, ai/ajo përdor teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit për për-gatitjen e prezantimeve të tij/saj dhe për komunikimin e gjetjeve. Nxënësi/ja mendon në mënyrë kritike kur konsideron pasojat e veprimtarisë njerëzore në një mjedis të caktuar; kur vlerëson zgjidhjet e problemeve globale; kur pozicionohet dhe mbron qëndrimin e tij/saj.
Ndërgjegjësimi për dukuritë e ndryshme gjeografi ke e ndihmon nxënësin/en të njohë kulturën e tij/saj dhe kulturat e tjera. Ai/ajo mëson ku është dhe si lidhet pozita e tij me të tjerët. Nxënësi/ja mëson të bashkëpunojë dhe të përballet me detyra komplekse që kërkojnë bashkëpunim. Në procesin e realizimit të detyrave, ai/ajo demonstron respekt e mirëkuptim, si dhe pranon mendimet ndryshe. Përdor gjuhën e gjeografi së për të komunikuar mendimet dhe idetë e tij/saj dhe për të organizuar përgjigjet.
• Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisinNxënësit/et zgjidhin çështje të ndryshme që lidhen me mjedisin gjeografi k; analizojnë
elemente të situatës, kompleksitetin e saj; vlerësojnë rëndësinë dhe efektivitetin e zgjidh-jeve të propozuara nga njëri-tjetri. Ndërgjegjësimi për dukuritë e ndryshme gjeografi ke e ndihmon nxënësin/en të njohë kulturën e tij/saj dhe kulturat e tjera. Nxënësit/et mësojnë të bashkëpunojnë ndërsa përballen me detyra të ndërlikuara, të cilat kërkojnë bashkëpunim.
• Kompetenca personaleProgrami i gjeografi së stimulon të nxënit duke u bazuar në kërkim dhe duke zhvilluar af-
tësinë e nxënësve/eve për të menaxhuar veten. Nxënësit/et kuptojnë rolin e tyre në procesin e të nxënit dhe në kryerjen e hetimeve, aftësohen të jenë të pavarur në zbatimin e njohurive dhe
Libër për mësuesin
8
të shkathtësive, si dhe në marrjen e vendimeve. Përmes punës në bashkëpunim në klasë dhe në terren, nxënësit/et zhvillojnë aftësitë ndërpersonale dhe mësojnë të vlerësojnë perspektivat e ndryshme të anëtarëve/eve të tjerë/a të grupit.
• Kompetenca digjitaleNxënësi/ja zhvillon kompetencën digjitale përmes përdorimit të TIK-ut në mënyrë efek-
tive dhe të përshtatshme kur heton, krijon, komunikon idetë dhe informacionin për dukuritë gjeografi ke, për vendin e tij/saj, marrëdhënien e njeriut me mjedisin.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave kyçe që realizohen nëpërmjet lëndës së Gjeografi së
SHKALLA 3Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit
(Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet për një temë të caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të komunikimit.
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth një teme, duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin e termave (fjalëve, koncepteve) të reja, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
• Veçon informacionin kryesor nga një libër, gazetë, revistë, internet, radio, TV etj., e ko-menton dhe e shfrytëzon atë si referencë gjatë hartimit të një punimi ose detyrë me shkrim.
Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Parashtron argumente pro ose kundër për një temë/problem të caktuar gjatë një debati ose publikimi në medie.
• Zgjidh një problem dhe arsyeton përzgjedhjen e procedurave përkatëse.
• Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e një problemi (shkencor, shoqëror) duke paraqitur rezultat të njëjtë.
• Interpreton mënyra të zhvillimit të një procesi natyror apo shoqëror, duke e ilustruar atë me shembuj konkretë.
• Krahason ngjashmëritë dhe dallimet e fazave më të rëndësishme nëpër të cilat është zhvil-luar një proces/dukuri shoqërore, natyrore.
• Përdor krahasimin dhe kontrastin për të gjetur dallimet dhe ngjashmëritë kryesore midis dy a më shumë dukurive natyrore dhe shoqërore.
Gjeografi a 7
9
Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (libra, revista, udhëzues, fjalorë, enciklopedi ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e temës/detyrës së dhënë dhe i klasifi kon ato burime sipas rëndësisë që kanë për temën.
• Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve numerike, grafi ke, sim-boleve, formulave në shkenca shoqërore, duke i sqaruar nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit.
• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga një burim (tekst shkollor, libër, inter-net, medie) për të nxënë një temë, veprim, aktivitet ose detyrë që i kërkohet.
• Ndërlidh temën e re ose një çështje të dhënë me njohuritë dhe përvojat paraprake, duke i paraqitur në forma të ndryshme të të shprehurit (kolona, tabela, grafi ke)sipas një radhitjeje logjike.
• Parashtron pyetje (pse, çfarë, si, kur?) dhe organizon mendimet e veta në formë të shkru-ar për temën/ problemin e dhënë dhe vlerëson përparimin e vet deri në zgjidhjen e duhur.
• Menaxhon emocionet, ndjenjat, kohën, shfrytëzimin e materialeve dhe të mjeteve gjatë kry-erjes së një detyre/aktiviteti (në klasë/shkollë apo në terren).
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin(Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë produktive.)
• Zhvillon një projekt individual ose në grup për kryerjen e një aktiviteti mjedisor apo sho-qëror me rëndësi për shkollën ose për komunitetin.
• Diskuton në grup për rëndësinë që ka mbrojtja e mjedisit, pasojat që sjell dëmtimi i tij për jetën e njeriut dhe propozon masat që duhen ndërmarrë për evitimin e tyre.
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre so-cial, etnik etj.) për realizimin e një aktiviteti të përbashkët (projekti/aktiviteti në bazë klase/shkolle apo jashtë saj).
Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Vlerëson shkaqet e një situate të mundshme konfl ikti midis moshatarëve ose anëtarëve të grupit dhe propozon alternativa për parandalimin dhe zgjidhjen, duke ndarë përvojat dhe mendimet në grup.
Libër për mësuesin
10
I.3 Kompetencat e lëndës dhe tematikat e sajProgrami i gjeografi së (i shkallës së tretë) zhvillon kompetencat e mëposhtme lëndore, të
cilat lidhen me kërkimin gjeografi k:• Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke• Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit• Marrja e vendimeve mbi bazën e informacionit të mbledhur
Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Tregon vetëbesim të lartë në marrjen e vendimeve për veprimet që ndërmerr, pa dëmtuar in-teresat e të tjerëve, të cilat kontribuojnë në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit shoqëror/komunitetit.
• Merr pjesë në aktivitetet që promovojnë tolerancë dhe diversitet kulturor, etnik, fetar, gjinor etj., në shkollë apo në komunitet, ku përfshihen moshatarë të të gjitha përkatësive të për-mendura, që jetojnë në bashkësinë e gjerë.
Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Përdor mediat digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar dhe bashkëpunuar, duke përfshirë komunikimet në distancë për zhvillimin e njohurive.
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht (p.sh., hedh disa infor-macione të marra nga interneti duke i përmbledhur në një tabelë ose grafi k).
Rezultatet e të nxënit për kompetencat e lëndësSHKALLA 3
Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja:
• Formulon dhe drejton pyetje për çështjen gjeografi ke për të cilën zhvillohet kërkimi gjeografi k.
• Spekulon me përgjigjet, duke shpjeguar idetë e tij ose duke formuluar hipoteza.
• Përcakton marrëdhëniet shkak-pasojë të dukurive gjeografi ke, që ndodhin në sistemet natyrore të Tokës dhe në mjedisin lokal.
Gjeografi a 7
11
I.4 Koha mësimore për tematikëProgrami i gjeografi së për klasën e 7-të zhvillohet në 70 orë mësimore. Programi speci-
fi kon orët e sugjeruara për secilën tematikë dhe nëntematikë, për secilën shkallë dhe klasë. Orët e sugjeruara përfshijnë njohuritë e reja, punët praktike, detyrat apo projektet, vëzhgimet në natyrë, testimet e ndryshme. Mësuesit/et duhet të respektojnë sasinë e orëve vjetore të lëndës, dhe janë të lirë të ndryshojnë me 10% (shtesë ose pakësim) orët e rekomanduara për secilën tematikë dhe nëntematikë.
I.5 Rolet që ndërmarrin nxënësi/ja dhe mësuesi/ja gjatë procesit të të nxënit:Nxënësi/ja – aktiv/e dhe i/e interesuar. Në lëndën e Gjeografi së, nxënësi/ja studion
dukuritë dhe proceset gjeografi ke, ndërton kuptimin për vendin e tij/saj. Ai/ajo inkurajohet të kërkojë përgjigje për pyetjet që ngre, duke hulumtuar në burime të ndryshme dhe duke për-dorur teknika specifi ke të gjeografi së. Nxënësi/ja angazhohet të vendosë lidhje ndërmjet asaj
Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja:
• Identifi kon dhe shqyrton burimet e informacionit që përdor për kërkim.
• Vlerëson burimet për vlefshmërinë dhe besueshmërinë e tyre.
• Ndërton njohuri për mjedisin lokal dhe proceset e dukuritë gjeografi ke në gjeosistem, duke përdorur mjetet dhe shkathtësitë gjeografi ke, si hartat, vëzhgimet në terren, fotografi etj.
• Komunikon (me shkrim, me gojë, grafi kisht, vizualisht) shpërndarjen hapësinore të duku-rive gjeografi ke, përmes përdorimit të hartave të shkallëve të ndryshme, duke përdorur fjal-orin e përshtatshëm gjeografi k.
Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja:
• Sintetizon të dhënat dhe zhvillon një përfundim, p.sh., një parashikim apo një gjetje kyçe.
• Nxënësi/ja identifi kon rrugë të ndryshme të veprimit dhe parashikon pasojat për to.
• Përdor pyetje për të refl ektuar në çdo stad të kërkimit “Çfarë funksionoi?”, “Si mund të përmirësohet?”.
Libër për mësuesin
12
që di dhe asaj që zbulon dhe mbi këtë bazë ndërton dijen e tij/saj; bashkëvepron me shokët/shoqet dhe mësuesin/en, ndan me ta/to vëzhgimet dhe përvojat e tij/saj. Ai/ajo punon individ-ualisht ose në grup, dhe mbështetet nga mësuesi/ja.
Mësuesi/ja – udhëheqës/e dhe lehtësues/e. Mësuesi/ja i/e gjeografi së ndihmon nxënësit/et të zbulojnë kënaqësitë e të nxënit. Roli i mësuesit/es konsiston në udhëheqjen e nxënësve/eve; ai/ajo moderon kërkimin dhe eksplorimin e dukurive gjeografi ke. Mësuesit/et veprojnë si moderatorë midis dijes dhe nxënësit/es, duke e ndihmuar nxënësin/en të përfshihet në pro-cesin e ndërtimit të dijes. Ata/ato krijojnë kontekste të nxëni, të cilat i aftësojnë nxënësit/et të përftojnë mjetet e gjeografi t. Zbatimi i programit kërkon që mësuesi/ja të përdorë strateg-ji mësimdhënieje duke respektuar stilet e të nxënit të nxënësve/eve. Ai i angazhon nxënësit/et në ndërtimin e mendimit, duke nxitur diskutimet dhe ballafaqimin e këndvështrimeve të ndryshme.
I.6 Çfarë situatash duhet të përdoren në funksion të të nxënit? • Situatat e të nxënit në gjeografi duhet të jenë të larmishme dhe komplekse. Nxënësi/
ja duhet të perceptojë lidhjen ndërmjet përvojave të tij/saj të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme.
• Situatat duhet të jenë të hapura, çka do të thotë që nxënësi/ja aftësohet të kërkojë zgjidhje të ndryshme për një çështje apo problem, dhe jo një zgjidhje të vetme apo një përgjigje të vetme. Situata të tilla përfshijnë detyra të ndryshme, favorizojnë për-dorimin e mediave të ndryshme dhe rezultojnë me punime të llojeve të ndryshme.
• Situatat e të nxënit duhet të jenë komplekse, që do të thotë të përdoren burime të ndryshme të të nxënit dhe nxënësit/et të punojnë së bashku. Kërkimi, analiza dhe përzgjedhja e të dhënave duhet të jenë gjithmonë pjesë e situatave të të nxënit. Ato duhet të mbështeten në kërkimin gjeografi k, i cili përfshin analizën krahasuese të dukurive gjeografi ke në shkallë të ndryshme. Këto lloj situatash kërkojnë zhvillimin e shprehive të të pyeturit, analizës, mendimit kritik dhe krijues.
I.7 Në sa mënyra vlerëson mësuesi/ja? Mësuesit/et duhet të përdorin situata të jetës reale, si pikënisje për vlerësimin e nxënësve/
eve. Vlerësimi mat shkallën në të cilën janë arritur (nga nxënësit/et) njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e dëshiruara.
Përdorimi i portofolit, si një koleksion sistematik i punës së nxënësve/eve, siguron një tablo të plotë të zhvillimit e të progresit të nxënësve/eve në përvetësimin e njohurive, të të kuptuarit e koncepteve, zbatimin e shkathtësive dhe zhvillimin e qëndrimeve. Ai u afron nxënësve/eve gjithashtu mundësi për vetëvlerësim dhe refl ektim përmes rishikimit të portofolave të tyre.
Gjeografi a 7
13
II.1 Modeli i planifi kimit vjetor
TematikaProceset natyrore dhe sho-
qërore
Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve,
rajoneve dhe mjediseve
Klasa 7 orë 8 orë
Klasa 7
Tematika NëntematikatOrë të sug-
jeruara
Proceset natyrore dhe shoqëroreToka në hapësirë 8
Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë 54
Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve, rajoneve dhe mjediseve
Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin 8
Modele të planifi kimit vjetor,3-mujor dhe ditor të mësuesit...
II.
Libër për mësuesin
14
▪ PLANI MËSIMOR VJETOR KLASA VII ▪ FUSHA: SHOQËRIA DHE MJEDISI
LËNDA: GJEOGRAFI 7
TEMATIKA
SHPËRNDARJA E PËRMBAJTJES SË LËNDËS
SHTATOR – DHJETOR (24 ORË)
JANAR – MARS(26 ORË)
PRILL – QERSHOR
(20 ORË)
Toka në hapë-sirë
(8 orë)
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë (54)
Nëntematika I- Toka në hapësirë
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë (vazhdim)
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë (vazhdim)
1. Toka në sistemin diel-lor
1. Projekt (ora e parë); Tema: Çështjet mjedisore të ujërave në/pranë vend-banimit tim
1. Historia e Tokës
2. Forma e Tokës dhe rëndësia e saj
2. Cikli i ujit2. Pangea dhe kufi jtë e pl-lakave tektonike
3. Përmasat e Tokës. Rëndësia e tyre
3. Veçoritë e ujit të deteve dhe të oqeaneve
3. Pllakat tektonike dhe dinamika e tyre
4. Rrotullimi i Tokës rreth boshtit dhe pasojat gjeo-grafi ke
4. Lëvizjet e ujërave oqeanike. Valët detare
4. Tërmetet
5. Rrotullimi i Tokës rreth Diellit
5. Baticat dhe zbaticat 5. Vullkanet
6. Punë praktike 1.1 Tema: Vendi i Tokës në sistemin diellor. Rrotulli-mi ditor, qarkullimi vjetor dhe pasojat që rrjedhin për planetin tonë
6. Rrymat oqeanike 6. Format e relievit
7. Përsëritje 1 (Toka në hapësirë)
7. Punë praktike 2.4; Tema: Skicimi në hartë i rrugës që ndjekin disa nga rrymat oqeanike dhe evi-dentimi i rolit që ato kanë mbi klimën e rajoneve që përshkojnë.
7. Bota bimore
Gjeografi a 7
15
Toka në hapë-sirë
(8 orë)
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë (54)
8. Testim 1 (Toka në hapësirë)
8. Lumenjtë dhe pjesët përbërëse të tij
8. Faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabara-bartë të botës bimore
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
9. Punë praktike 2.5 Tema: Elementet për-bërëse të lumit dhe llojet e lumenjve
9. Bota shtazore
9. Atmosfera. Përbërja e saj
10. Punë praktike 2.6 Tema: Përcaktimi i drejti-meve kryesore të shtrir-jes së disa lumenjve në hartën e botës
10. Struktura e atmosferës11. Veprimtaria e lumen-jve
10. Punë praktike 2.9 Tema: Bota e gjallë sipas brezave të nxehtësisë
11. Rrezatimi diellor dhe rëndësia e tij
12. Liqenet dhe llojet e tyre
12. Faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabara-bartë të nxehtësisë
13. Punë praktike 2.7 Tema: Liqenet në Shqipëri
13. Moti 14. Burimet dhe përdori-mi i tyre
14. Punë praktike 2.1 Tema: Ndërtimi i instru-menteve të thjeshta nga nxënësit, për të mbledhur të dhëna në lidhje me mo-tin (ora e parë)
15. Punë praktike 2.8 Tema: Burimet në vend-banimin tim dhe përdori-mi i tyre
11. Përsëritje 5 (Litos-fera 2)
15. Punë praktike 2.1 Tema: Ndërtimi i instru-menteve të thjeshta nga nxënësit, për të mbledhur të dhëna në lidhje me mo-tin (ora e dytë)
16. Bora dhe akujt12. Testim 4 (Litosfera 2)
Libër për mësuesin
16
Toka në hapë-sirë
(8 orë)
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë naty-rore në Tokë
(54)
16. Punë praktike 2.2 Tema: Parashikimi i motit përmes leximit të hartave sinoptike dhe të përdorimit të instru-menteve të thjeshta
17. Përsëritje 3 (Hidrosfera)
TEMATIKA: Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve, ra-joneve dhe mjediseve
Nëntematika: Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin (8 orë)
17. Klima
18. Projekt (ora e dytë) Tema: Çështjet mjedisore të ujërave në/pranë vend-banimit tim
13. Projekt ora e tretë Tema: Çështjet mjedisore të ujërave në/pranë vendbanimit tim
18. Klima (vazhdim)19. Ndërtimi i brendshëm i Tokës
14. Potencialet e zonave bregdetare
19. Njeriu dhe ndryshimet klimatike
20. Llojet e shkëmbinjve dhe shkëmbinjtë sedimentarë
15. Ndotjet në zonat bregde-tare
20. Zonat klimatike 21. Shkëmbinjtë magmatikë16. Shkaqet e tjera të ndotjes së zonave bregdetare
21. Punë praktike 2.3 Tema: Përcaktimi i disa veçorive që kanë klimat sipas brezave të nxehtësisë. Ndërtimi dhe in-terpretimi i grafi këve klima-tikë për vende të ndryshme në to. (ora e parë)
22. Shkëmbinjtë meta-morfi kë
17. Ndotja në qendrat urbane23. Rëndësia e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, mineralet) për shoqërinë
22. Punë praktike 2.3 Tema: Përcaktimi i disa veçorive që kanë klimat sipas brezave të nxehtësisë. Ndërtimi dhe in-terpretimi i grafi këve klima-tikë për vende të ndryshme në to. (ora e dytë)
24. Dherat 18. Ndotja në qendrat urbane (vazhdim)
23. Përsëritje 2 (Atmosfera) 25. Përsëritje 4 (Litosfera 1) 19. Ndotja në qendrat rurale
24. Testim 2 (Atmosfera)26. Testim 3 (Hidrosfera dhe Litosfera 1)
20. Projekt ora e katërt Tema: Çështjet mjedisore të ujërave në/pranë vend-banimit tim
Gjeografi a 7
17
II.2
M
odel
i i p
lanifi k
imit
muj
or (m
e di
sa si
tuat
a m
odel
)
▪PL
AN
I 3-M
UJO
R (S
HTA
TOR
-DH
JETO
R -2
4 or
ë); K
LA
SA V
II ▪
FUSH
A: S
HO
QË
RIA
DH
E M
JED
ISI
LË
ND
A: G
JEO
GR
AFI
7
Rez
ulta
tet e
të n
xëni
t sip
as k
ompe
tenc
ave
kyçe
1. K
ompe
tenc
a e
kom
unik
imit
dhe
të sh
preh
urit
(Nxë
nësi
/ja k
omun
ikon
në
mën
yrë
efek
tive.
)• S
hpre
h m
endi
min
e v
et m
e go
jë o
se m
e sh
krim
, si d
he n
ë fo
rma
të tj
era
të k
omun
ikim
it pë
r: fo
rmën
dhe
për
mas
at e
Tok
ës, l
idhj
en n
dërm
jet r
rot-
ullim
it të
Tok
ës rr
eth
vete
s dhe
gja
tësi
së së
ditë
s; p
asoj
at e
ndr
yshi
mit
të p
ozic
ioni
t të
Tokë
s kun
drej
t Die
llit n
ë di
tët e
eku
inok
seve
dhe
sols
ticev
e,
rënd
ësin
ë e
rrez
atim
it di
ello
r, m
arrë
dhën
ien
ndër
mje
t të
dhën
ave
të te
mpe
ratu
rës d
itore
, sht
ypje
s atm
osfe
rike
dhe
lagë
shtir
ës re
lativ
e (p
ër të
kup
tuar
m
otin
) etj.
• Dëg
jon
me
vëm
endj
e pr
ezan
timin
dhe
kom
ente
t e b
ëra
nga
të tj
erët
rret
h ty
re, d
uke
bërë
pye
tje, k
omen
te, s
qarim
e dh
e pr
opoz
ime.
• Shp
jego
n qa
rtë d
he sa
ktë,
me
gojë
ose
me
shkr
im (d
uke
përd
orur
gju
hën
dhe
fjalo
rin e
për
shta
tshë
m) k
uptim
in m
bi: f
orm
ën d
he p
ërm
asat
e T
okës
, po
zici
onin
e T
okës
në
sist
emin
die
llor,
form
imin
e d
itë n
atës
dhe
të st
inëv
e, st
rukt
urën
ver
tikal
e të
atm
osfe
rës,
brez
at e
nxe
htës
isë,
shka
qet d
he p
aso-
jat e
shpë
rnda
rjes s
ë pa
bara
bartë
të n
xeht
ësis
ë, m
otin
si n
drys
him
afa
tshk
urtë
r i te
mpe
ratu
rës d
itore
, sht
ypje
s atm
osfe
rike
dhe
lagë
shtir
ës re
lativ
e, fa
k-to
rët q
ë nd
ikoj
në n
ë fo
rmim
in e
klim
ës.
• Veç
on in
form
acio
nin
krye
sor n
ga n
jë li
bër,
gaze
të, r
evis
të, i
nter
net,
radi
o, T
V, e
tj., e
kom
ento
n dh
e e
shfr
ytëz
on a
të si
refe
renc
ë gj
atë
harti
mit
të n
jë
puni
mi o
se d
etyr
ë m
e sh
krim
.
Libër për mësuesin
18
2. K
ompe
tenc
a e
të m
endu
arit
(Nxë
nësi
/ja m
endo
n në
mën
yrë
kriju
ese.
)• P
aras
htro
n ar
gum
ente
pro
ose
kun
dër p
ër n
jë te
më/
prob
lem
të c
aktu
ar g
jatë
një
deb
ati (
p.sh
mbi
: ven
din
që z
ë To
ka n
ë si
stem
in d
iello
r, në
gjit
hësi
dh
e në
gal
aktik
ën“R
ruga
e Q
umës
htit”
; rol
in e
ele
men
teve
që
përb
ëjnë
atm
osfe
rën
e To
kës:
ndi
kim
et q
ë ka
rrym
a e
Gol
fstri
mit
në te
mpe
ratu
rat e
ajri
t në
ven
det p
ranë
të c
ilave
kal
on; e
tj).
• Zgj
idh
një
prob
lem
dhe
ars
yeto
n pë
rzgj
edhj
en e
pro
cedu
rave
për
katë
se (p
.sh v
ëzhg
on k
usht
et e
mot
in p
ërgj
atë
një
jave
dhe
për
shkr
uan
elem
ente
t e
tij; N
dërto
n ar
gum
ente
mbi
pas
ojat
që
sjel
lin n
drys
him
et k
limat
ike
në je
tën
tonë
dhe
në
plan
et. V
eçon
pre
j tyr
e, d
isa
nga
paso
jat q
ë ja
në të
pra
nish
me
në v
endi
n ku
jeto
n. e
tj).
• Int
erpr
eton
duk
e e
ilust
ruar
me
shem
buj k
onkr
etë
rolin
e g
jeog
rafi s
ë pë
r jet
ën e
për
dits
hme
dhe
rolin
e k
ërki
mit
gjeo
grafi
k n
ë nj
ohje
n m
bi b
otën
.
• Kra
haso
n ng
jash
mër
itë d
he d
allim
et m
idis
zon
ave
klim
atik
e et
j.
3. K
ompe
tenc
a e
të n
xëni
t (N
xënë
si/ja
mës
on p
ër të
nxë
në.)
• Për
zgje
dh të
dhë
na n
ga b
urim
e të
ndr
yshm
e (li
bra,
revi
sta,
foto
, har
ta të
ndr
yshm
e, fj
alor
ë, e
ncik
lope
di o
se in
tern
et),
të c
ilat i
shfr
ytëz
on p
ër re
al-
izim
in e
det
yrav
e të
dhë
na
• Shf
rytë
zon
të d
hëna
t për
të d
emon
stru
ar të
kup
tuar
it e
konc
epte
ve, d
uke:
për
doru
r dhe
ndë
rtuar
inst
rum
ente
t për
mat
jen
e te
mpe
ratu
rës s
ë aj
rit, t
ë sh
typj
es a
tmos
ferik
e, la
gësh
tirës
dhe
për
cakt
imin
e d
rejti
mit
të e
rës,
për t
ë m
bled
hur t
ë dh
ëna
në li
dhje
me
mot
in; a
naliz
uar h
arta
sino
ptik
e pë
r të
bërë
pa
rash
ikim
e të
mot
it; p
ërsh
krua
r klim
ën si
rezu
ltat i
mod
elev
e af
atgj
atë
të te
mpe
ratu
rës e
resh
jeve
; ndë
rtuar
dhe
inte
rpre
tuar
grafi k
ë kl
imat
ikë
për
zona
të n
drys
hme.
• Zba
ton
në m
ënyr
ë të
pav
arur
udh
ëzim
et e
dhë
na n
ga te
ksti
shko
llor,
inte
rnet
, med
ia e
tj., p
ër të
nxë
në, n
ë de
tyrë
n që
i kë
rkoh
et.
• Ndë
rlidh
tem
ën e
re o
se n
jë ç
ësht
je të
dhë
në m
e nj
ohur
itë d
he p
ërvo
jat p
arap
rake
, duk
e i p
araq
itur n
ë fo
rma
të n
drys
hme
të të
shpr
ehur
it (k
olon
a, ta
b-el
a, g
rafi k
e) si
pas n
jë ra
dhitj
eje
logj
ike.
• Par
asht
ron
pyet
je (p
se, ç
farë
, si,
kur?
) dhe
org
aniz
on m
endi
met
e v
eta
në fo
rmë
të sh
krua
r për
tem
ën/p
robl
emin
e d
hënë
dhe
vle
rëso
n pë
rpar
imin
e
vet d
eri n
ë zg
jidhj
en e
duh
ur (s
i p.sh
., hu
lum
ton,
ana
lizon
dhe
jep
disa
shem
buj q
ë tre
gojn
ë se
si k
a nd
ikua
r sho
qëria
mbi
klim
ën n
ë ve
ndin
tonë
ose
në
ven
dban
imin
e ti
j/saj
).
• Men
axho
n em
ocio
net,
ndje
njat
, koh
ën, s
hfry
tëzi
min
e m
ater
iale
ve d
he të
mje
teve
gja
të k
ryer
jes s
ë de
tyra
ve n
ë kl
asë/
shko
llë a
po n
ë te
rren
.
Gjeografi a 7
19
4. K
ompe
tenc
a pë
r je
tën,
sipë
rmar
rjen
dhe
mje
disi
n (N
xënë
si/ja
kon
trib
uon
në m
ënyr
ë pr
oduk
tive.
)• Z
hvill
on n
jë p
roje
kt in
divi
dual
ose
në
grup
për
kry
erje
n e
një
aktiv
iteti
mje
diso
r apo
shoq
ëror
me
rënd
ësi p
ër sh
kollë
n os
e pë
r kom
unite
tin.
• Dis
kuto
n në
gru
p pë
r rën
dësi
në q
ë ka
mbr
ojtja
e m
jedi
sit,
paso
jat q
ë sj
ell d
ëmtim
i i ti
j për
jetë
n e
njer
iut d
he p
ropo
zon
mas
at q
ë du
hen
ndër
mar
rë p
ër
eviti
min
e ty
re.
• Bas
hkëv
epro
n në
mën
yrë
aktiv
e m
e m
osha
tarë
t dhe
të tj
erët
për
real
izim
in e
një
akt
ivite
ti të
për
bash
kët (
p.sh
ndë
rton
vetë
inst
rum
ente
për
mat
jen
e te
mpe
ratu
rës s
ë aj
rit, t
ë sh
typj
es a
tmos
ferik
e, la
gësh
tirës
së a
jrit,
resh
jeve
si d
he p
ër p
ërca
ktim
in e
dre
jtim
it e
të sh
pejtë
sisë
së e
rës,
dhe
para
shik
on
mot
in).
5. K
ompe
tenc
a pe
rson
ale
(Nxë
nësi
/ja b
ën je
të të
shën
dets
hme.
)• N
dan
përv
oja
dhe
men
dim
e në
gru
p.
6. K
ompe
tenc
a qy
teta
re (N
xënë
si/ja
për
kush
tohe
t nda
j të
mir
ës së
për
bash
kët.)
• Tre
gon
vetë
besi
m të
lartë
në
mar
rjen
e ve
ndim
eve
për v
eprim
et q
ë nd
ërm
err p
a dë
mtu
ar in
tere
sat e
të tj
erëv
e, të
cila
t kon
tribu
ojnë
në
rritj
en e
cilë
sisë
së
akt
ivite
tit të
gru
pit s
hoqë
ror/k
omun
itetit
.
• Mer
r pje
së n
ë ak
tivite
tet q
ë pr
omov
ojnë
tole
ranc
ë dh
e di
vers
itet k
ultu
ror,
etni
k,fe
tar,g
jinor
etj,
në
shko
llë a
po n
ë ko
mun
itet,
ku p
ërfs
hihe
n m
osha
tarë
të
të g
jitha
për
katë
sive
të p
ërm
endu
ra, q
ë je
tojn
ë në
bas
hkës
inë
e gj
erë.
7. K
ompe
tenc
a di
gjita
le (N
xënë
si/ja
për
dor
tekn
olog
jinë
për
të n
xitu
r in
ovac
ioni
n.)
• Për
dor m
edia
t dig
jital
e dh
e m
jedi
set i
nfor
mat
ive
për t
ë ko
mun
ikua
r dhe
bas
hkëp
unua
r, du
ke p
ërfs
hirë
kom
unik
imet
në
dist
ancë
për
zhv
illim
in e
nj
ohur
ive.
• Ana
lizon
, vle
rëso
n, m
enax
hon
info
rmac
ioni
n e
mar
rë e
lekt
roni
kish
t.
Libër për mësuesin
20
Rez
ulta
tet e
të n
xëni
t sip
as k
ompe
tenc
ave
të fu
shës
/lënd
ës
1. V
ëzhg
imi d
he h
etim
i i d
ukur
ive
gjeo
grafi
ke
Nxë
nësi
:
• For
mul
on d
he d
rejto
n py
etje
për
: rën
dësi
në q
ë ka
form
a e
Tokë
s, rë
ndës
inë
që k
a sh
tresa
e tr
opos
ferë
s dhe
ajo
e st
rato
sfer
ës p
ër je
tën
në to
kë;
shka
llën
e nd
ikim
it të
fakt
orëv
e m
bi e
lem
ente
t e m
otit
dhe
të k
limës
; dis
a ng
a pa
soja
t e n
drys
him
eve
klim
atik
e që
janë
të p
rani
shm
e në
ven
din
ku
jeto
n; e
tj.
• Spe
kulo
n m
e pë
rgjig
jet,
duke
shpj
egua
r ide
të e
tij o
se d
uke
form
ulua
r hip
otez
a (p
.sh.,
mbi
poz
icio
nin
e To
kës n
ë gj
ithës
i, në
gal
aktik
ën to
në a
po n
ë si
stem
in d
iello
r).
2. M
bled
hja,
vle
rësi
mi d
he k
omun
ikim
i i in
form
acio
nit
Nxë
nësi
:
• Ide
ntifi
kon
dhe
shqy
rton
burim
et e
info
rmac
ioni
t që
përd
or p
ër k
ërki
m (p
.sh h
arta
, grafi k
ë, v
ideo
, fot
o të
ndr
yshm
e, m
ater
iale
të p
rintu
ara,
etj)
.
• Vle
rëso
n bu
rimet
për
vle
fshm
ërin
ë dh
e be
sues
hmër
inë
e ty
re.
• Ndë
rton
njoh
uri p
ër m
jedi
sin
loka
l duk
e pë
rdor
ur h
arta
t, vë
zhgi
met
në
terr
en, f
otog
rafi ,
inte
rvis
tat,
etj n
ë çë
shtje
që
kanë
të b
ëjnë
me
ndër
vepr
imin
m
idis
shoq
ëris
ë dh
e m
jedi
sit,
me
mot
in, m
e kl
imën
etj.
3. M
arrj
a e
vend
imev
eN
xënë
si:
• Sin
tetiz
on të
dhë
nat d
he z
hvill
on n
jë p
ërfu
ndim
, p.sh
., nj
ë pa
rash
ikim
apo
një
gje
tje k
yçe.
• Nxë
nësi
/ja id
entifi
kon
rrug
ë të
ndr
yshm
e të
vep
rimit
dhe
para
shik
on p
asoj
at p
ër to
.
• Për
dor p
yetje
për
të refl e
ktua
r në
çdo
stad
të k
ërki
mit
“Çfa
rë fu
nksi
onoi
?”, “
Si m
und
të p
ërm
irëso
het”
.
Gjeografi a 7
21
SHTA
TOR
-DH
JETO
R (2
4 or
ë)
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
Tem
atik
a:
Proc
eset
na
tyro
re d
he
shoq
ëror
e
Nën
tem
ati-
ka I
-Tok
a në
ha
pësi
rë
(8 o
rë)
Nën
tem
atik
a II
: Pro
cese
t dh
e du
kurit
ë na
tyro
re n
ë To
kë (5
4 or
ë)
1.
Nxë
nësi
/ja:
Përs
hkru
an:
• for
mën
e T
okës
;
• për
mas
at d
he
rënd
ësin
ë e
tyre
;
• poz
icio
nin
e To
kës n
ë si
stem
in
diel
lor.
Iden
tifi k
on:
• Pro
vat q
ë tre
gojn
ë se
Tok
a rr
otul
lo-
het r
reth
bos
htit
të sa
j.
Ndë
rton
dhe
për
-do
r m
odel
e që
:
• tre
gojn
ë lid
hjen
nd
ërm
jet r
rot-
ullim
it të
Tok
ës
rret
h ve
tes d
he
gjat
ësis
ë së
ditë
s;
Situ
ata
1.1:
Hap
ësira
që
na rr
etho
n, ë
shtë
e
pafu
ndm
e. N
jeriu
kër
kon
vazh
dim
isht
ta n
johë
sa
më
shum
ë at
ë. P
or, ç
farë
ven
di z
ë To
ka jo
në n
ë kë
të h
apës
irë?
Situ
ata
1.2:
Baz
uar n
ë fi g
urat
2 d
he 3
të te
kstit
:
• për
shkr
uaj s
e ku
ndo
dhet
Tok
a në
rapo
rt m
e D
ielli
n dh
e m
e pl
anet
ët e
tjer
ë të
sist
emit
diel
lor;
• kra
haso
për
mas
at e
Tok
ës m
e at
o të
Die
llit d
he të
pl
anet
ëve
të tj
erë
të si
stem
it di
ello
r;
• për
cakt
o se
çfa
rë v
endi
zë
sist
emi y
në d
iello
r në
gala
ktik
ën “
Rru
ga e
Qum
ësht
it”.
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vid-
uale
;
Bas
hkëb
ised
im;
Hul
umtim
dhe
zb
ulim
;
Bra
inst
orm
ing;
Dis
kutim
e;
Deb
at;
Vle
rësi
m
me
gojë
Vle
rësi
m
i pun
ës n
ë gr
up
Vle
rësi
m i
punë
s pra
k-tik
e
Vle
rësi
m i
dety
rës s
ë sh
tëpi
së
Vle
rësi
m i
esev
e
Vle
rësi
m
me
shkr
im
Vle
rësi
m
i loj
ës m
e ro
le.
Teks
ti i
gjeo
graf
-isë
Har
tat
fi zik
o-gj
e-og
rafi k
e dh
e pol
i-tik
e të
botë
s.
Har
tat
fi zik
o-gj
e-og
rafi k
e dh
e pol
i-tik
e të
Evro
pës
dhe t
ë Sh
qipë
risë
Mat
eria
le
nga i
nter
-ne
ti, li
bra,
en
cikl
o-
1. T
oka
në
sist
emit
diel
lor
Libër për mësuesin
22
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
2.
• për
shkr
uajn
ë po
-zi
cion
in e
Tok
ës
kund
rejt
Die
llit
në d
itët e
eku
i-no
ksev
e dh
e so
lstic
eve.
Situ
ata
2.1:
Nje
riu ë
shtë
për
pjek
ur të
zbu
lo-
jë p
amje
n e
vërte
të të
Tok
ës sh
umë
kohë
më
përp
ara
se të
dër
gohe
shin
kam
erat
në
hapë
sirë
(k
ujto
çfa
rë k
e m
ësua
r në
klas
ën e
gja
shtë
). N
ë sh
ekul
lin II
I pr.K
., m
e an
ë të
llog
aritj
eve
që
bëri,
dije
tari
grek
, Aris
tote
li dh
a i p
ari i
denë
e
rrum
bulla
kësi
së së
Tok
ës. K
ohë
më
vonë
, fo
rmën
real
e të
kët
ij pl
anet
i e so
llën
imaz
het e
dë
rgua
ra n
ga sa
telit
ët a
rtifi c
ialë
.
• Ju
mun
d të
ken
i lex
uar k
urio
zite
te të
ndr
ys-
hme
mbi
Tok
ën d
he k
eni p
arë
foto
grafi
të
pam
jes s
ë sa
j. Si
e p
araf
ytyr
oni f
orm
ën e
To
kës?
Situ
ata
2.2:
Rik
ujto
njo
hurit
ë e
mar
ra n
ga te
k-st
i i G
jeog
rafi s
ë 6,
mbi
klim
ën e
ven
dit t
onë.
D
isku
to: a
) në
cilin
bre
z kl
imat
ik n
dodh
et v
endi
yn
ë dh
e m
e çf
arë
kënd
i bie
rrez
atim
i die
llor n
ë kë
të b
rez;
b) ç
farë
tipa
resh
ka
klim
a e
vend
it to
në.
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vidu
ale;
Bas
hkëb
ised
im;
Përd
orim
i TIK
;
Hul
umtim
dhe
zb
ulim
;
Bra
inst
orm
ing;
Dis
kutim
e;
Deb
at;
Lojë
me
role
;
pedi
.
Teks
te n
ga
fush
a të
tjera
; fot
o,
harta
, vid
-eo
.
Mat
eria
le
të p
ërga
t-itu
ra m
e Po
wer
po
int d
he
në p
ro-
gram
e të
tjera
, të k
r-iju
ara n
ga
mës
uesi/
ja d
he n
x-ën
ësit/
et.
2. F
orm
a e
Tokë
s dhe
rë
ndës
ia e
sa
j
Gjeografi a 7
23
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
3. 4.
Situ
ata
3: R
isje
llim
në
vëm
endj
e ve
ndin
që
zë
Toka
në
sist
emin
die
llor.
Kra
haso
jmë
përm
a-sa
t e sa
j me
ato
të p
lane
tëve
të tj
erë
të si
stem
it di
ello
r.
Situ
ata
4.1:
Për
gjat
ë 24
orë
ve, v
ëmë
re se
dita
dh
e na
ta ia
lënë
ven
din
njër
a-tje
trës n
ë m
ënyr
ë të
për
sërit
ur. D
ielli
shfa
qet n
ë ag
im, n
ë va
zhdi
m
e sh
ohim
që
lëvi
z në
për q
iell
deri
sa p
erën
don,
dh
e m
ë pa
s vje
n na
ta. M
ëngj
esin
tjet
ër, d
ielli
ris
hfaq
et d
he ç
do g
jë p
ërsë
ritet
nga
e p
ara.
Për
rr
jedh
ojë,
duk
e iu
për
shta
tur k
ëtij
ndry
shim
i të
përh
ersh
ëm, e
gjit
hë b
ota
e gj
allë
në
plan
etin
to
në k
rijon
një
regj
im d
itor t
ë ca
ktua
r. Po
r, a
e di
ni si
form
ohet
ditë
-nat
a?
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vidu
ale;
Bas
hkëb
ised
im;
Përd
orim
i TIK
;
Hul
umtim
dhe
zb
ulim
;
Bra
inst
orm
ing;
Dis
kutim
e;
Deb
at;
Lojë
me
role
;
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vidu
ale;
Bas
hkëb
ised
ime
e pr
ezan
time
në fo
r-m
a të
ndr
yshm
e;
Përd
orim
i i T
IK-u
t;
Hul
umtim
dhe
zb
ulim
;
Bra
inst
orm
ing;
3. P
ërm
a-sa
t e T
okës
. R
ëndë
sia
e ty
re
4. R
rotu
-lli
mi i
To
kës r
reth
bo
shtit
dhe
pa
soja
t gje
-og
rafi k
e
Libër për mësuesin
24
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
4.
Situ
ata
4.2:
Ndë
rto n
jë m
aket
(me
një
top
lla-
stik
u, p
last
elin
ë et
j.), k
u të
par
aqes
ësh
form
ën
e To
kës.
Kal
o m
es p
ërm
es ti
j një
bos
ht, s
i për
të
zëv
endë
suar
bos
htin
imag
jinar
të T
okës
. Ve
ndos
e pë
rbal
lë n
jë b
urim
i drit
e (n
jë ll
ambë
e
ndez
ur o
se e
lekt
rik d
ore)
. Shë
no n
jë p
ikë
ose
një
shen
jë tj
etër
mbi
top
dhe
pasi
ta rr
otul
losh
at
ë ng
a pe
rënd
imi n
ë lin
dje,
në
kah
të k
undë
rt m
e lë
vizj
en e
akr
epav
e të
orë
s, pë
rshk
ruaj
se si
nd
rysh
on n
driç
imi m
bi p
ikën
apo
shen
jën
gjat
ë rr
otul
limit.
Situ
ata
4.3:
Qën
dro
ulur
si n
ë fi g
urë,
në
një
rrot
ulla
me
që n
uk lë
viz.
Hid
h nj
ë to
p dr
ejt s
ho-
kut/s
hoqe
s së
ulur
për
ballë
teje
. Për
sërit
e ve
p-rim
in (p
ra, h
idhe
topi
n
• dre
jt sh
okut
/sho
qes)
kur
rrot
ulla
mja
të lë
vizë
në
dre
jtim
in e
lëvi
zjes
së T
okës
rret
h ve
tes.
Përs
hkru
aj se
çfa
rë v
ure
re d
he n
ë ç’
përf
un-
dim
arr
ite p
as
• vëz
hgim
it të
nd. B
ëj n
jë v
izat
im q
ë tre
gon
drej
timin
• e lë
vizj
es së
rrot
ulla
mes
dhe
të to
pit (
në të
dy
ja ra
stet
: kur
rrot
ulla
mja
nuk
lëvi
z, d
he k
ur
ajo
ësht
ë në
lëvi
zje)
.
Dis
kutim
e;
Deb
at;
Lojë
me
role
;
4. R
rotu
-lli
mi i
To
kës r
reth
bo
shtit
dhe
pa
soja
t gje
-og
rafi k
e
Gjeografi a 7
25
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
5. 6. 7.
Situ
ata
5.1:
Gja
të v
itit,
stin
ët i
lënë
ven
din
njër
a-tje
trës.
Duk
e qe
në se
i nj
ohim
kara
kter
istik
at e
seci
lës s
tinë,
pla
nifi k
ojm
ë ed
he
punë
t, pu
shim
et a
po m
ënyr
ën e
të v
eshu
rit, p
ër
t’u p
ërsh
tatu
r me
to. P
or, a
e d
ini s
i for
moh
en
stin
ët?
Situ
ata
5.2:
Me
anë
të n
jë to
pi (q
ë pë
rfaq
ëson
To
kën)
dhe
të n
jë e
lekt
riku
dore
(që
përf
aqës
on
Die
llin)
, vep
ro si
në fi g
urën
për
bri.
Treg
o se
si n
driç
ohet
Tok
a në
stin
ë të
ndr
ys-
hme.
Ana
lizo
se ç
farë
ndo
dh n
ë se
cilë
n pr
ej
hem
isfe
rave
të T
okës
më:
22
Qer
shor
, 22
Dh-
jeto
r 21
Mar
s dhe
23
Shta
tor.
5. R
rotu
lli-
mi i
Tok
ës
rret
h D
i-el
lit
6. P
unë
prak
tike 1
.1
Tem
a: V
en-
di i
Tokë
s në
Sist
emin
D
iello
r. R
ro-
tulli
mi d
itor,
qark
ullim
i vj
etor
dhe
pa
soja
t që
rrje
dhin
pë
r pla
netin
to
në
7. P
ërsë
ritje
1
(Tok
a në
ha
pësir
ë)
Libër për mësuesin
26
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
8. 9. 10.
11.
Nxë
nësi:
• Mod
elon
stru
k-tu
rën
verti
kale
të
atm
osfe
rës d
uke
përd
orur
info
rma-
cion
nga
bur
ime
të n
drys
hme t
ë të
nxën
it.
• Dal
lon
brez
at e
nx
ehtë
sisë d
he
rënd
ësin
ë e rr
e-za
timit
diel
lor,
si
Situ
ata
6.1:
Ris
jelli
m n
ë vë
men
dje
njoh
uritë
e
mar
ra m
bi sh
kaku
n ps
e at
mos
fera
qën
dron
gj
ithm
onë
e lid
hur m
e To
kën.
Çfa
rë k
upto
ni
me
konc
eptin
atm
osfe
rë? A
ësh
të a
jo e
do-
mos
dosh
me
për j
etën
në
Tokë
?
Situ
ata
6.2:
Tre
go p
ërm
es d
isa
shem
bujv
e, rë
ndës
inë
që k
a ok
sigj
eni p
ër b
otën
e
gjal
lë n
ë pl
anet
in to
në.
Situ
ata
7: D
eri n
ë çfa
rë la
rtësie
shko
n at
mos
fera
?
Si m
endo
ni, a
ësht
ë ajo
një
soj e
den
dur d
he m
e të
njëj
tat t
empe
ratu
ra si
pra
në
sipër
faqe
s së T
okës
, ash
tu ed
he n
ë lar
tësi?
Situ
ata
8.1:
Çfa
rë ro
li lu
an en
ergj
ia d
iello
re p
ër
jetë
n në
pla
netin
tonë
?
Situ
ata
8.2:
Për
shkr
uaj fi
gur
ën 6
për
të tr
egua
r nd
ikim
in e
form
ës së
Tok
ës n
ë sas
inë e
rrez
atim
it di
ello
r që m
arrin
zona
të
ndry
shm
e të s
aj, n
ë gje
rësi
të n
drys
hme g
jeo-
grafi
ke.
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vidu
ale;
Bas
hkëb
ised
ime
e pr
ezan
time
në fo
r-m
a të
ndr
yshm
e;
Përd
orim
i TIK
;
Bra
inst
orm
ing;
Dis
kutim
e;
Deb
at; K
onku
rs;
Lojë
me
role
;
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vidu
ale;
Bas
hkëb
ised
ime
e pr
ezan
time
në fo
r-m
a të
ndr
yshm
e;
Përd
orim
i TIK
;
Bra
inst
orm
ing;
Dis
kutim
e;
Deb
at; K
onku
rs;
Lojë
me
role
;
8-Te
stim
1
(Tok
a në
ha
pësi
rë)
9. A
tmo-
sfer
a.
Përb
ë rja
e
saj
10. S
truk
tu-
ra e
atm
os-
ferë
s
11. R
reza
-tim
i die
llor
dhe r
ëndë
-sia
e tij
Tem
atik
a:
Proc
eset
nat
y-ro
re d
he sh
o-që
rore
Nën
tem
atik
a II
: Har
tat g
je-
ografi k
e (1
2 or
ë)
Gjeografi a 7
27
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
12.
13.
rreza
timi b
azë p
ër
plan
etin
tonë
.
Përs
hkru
an:
• shk
aqet
dhe
pas
o-ja
t e sh
përn
darje
s së
pab
arab
artë
të
nxeh
tësis
ë;
• ndi
kim
in e
saj n
ë qa
rkul
limin
e rry
-m
ave o
qean
ike d
he
erër
ave.
• Sje
ll sh
em-
buj s
i mod
elet
gl
obal
e ndi
kojn
ë m
ikro
klim
ën (p
.sh.,
rrym
a e G
olfs
trim
it pa
soja
t në
klim
ën e
Evro
pës
verip
erën
dim
ore)
;
• Shp
jego
n m
ar-
rëdh
ënie
n nd
ërm
-je
t të d
hëna
ve
të te
mpe
ratu
rës
Situ
ata 9
: Risj
ellim
në v
ëmen
dje n
johu
ritë e
mar
ra
mbi
form
ën e
Tokë
s dhe
qar
kulli
min
e sa
j rre
th
Die
llit.
Pse s
asia
e rre
zatim
it di
ello
r që v
jen
në
sipër
faqe
n e T
okës
var
et n
ga fo
rma e
saj s
ferik
e dh
e nga
koh
a e ek
spoz
imit
kund
rejt
Die
llit?
Situ
ata 1
0.1:
Pot
huaj
se çd
o di
të in
tere
sohe
mi t
ë di
më s
e si ë
shtë
dhe
si d
o të
jetë
mot
i ditë
n tje
tër
në v
endi
n ku
jeto
jmë.
Rrug
ët n
ga m
und
ta m
arrim
in
form
acio
nin
janë
të n
drys
hme:
tele
vizi
oni,
ra-
dioj
a, in
tern
eti,
tele
fona
t tan
ë cel
ular
ë. Ba
zuar
në
të d
hëna
t e m
ëpos
htm
e, pë
rshk
ruaj
më n
drys
him
et
e mot
it gj
atë 2
4 or
ëve t
ë dat
ës 3
jana
r. Ci
lat e
le-
men
te të
mot
it ka
në n
drys
huar
më t
epër
? A k
anë
lidhj
e ato
mid
is ty
re?
Situ
ata 1
0.2:
Për
shkr
uaj s
e si p
araq
itet m
oti
në v
eri,
në li
ndje
, në j
ug d
he n
ë per
ëndi
m të
Sh
qipë
risë.
Situ
ata 1
0.3:
Vëz
hgo
kush
tet e
mot
it pë
rgja
të
12. F
ak-
torë
t dhe
pa
soja
t e
shpë
rnda
r-je
s së
paba
ra-
bart
ë të
nx-
ehtë
sisë
13. M
oti
Libër për mësuesin
28
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
14.
15.
dito
re, s
htyp
jes
atm
osfe
rike d
he
lagë
shtir
ës re
la-
tive p
ër të
kup
tuar
m
otin
si n
drys
him
af
atsh
kurtë
r i k
ëtyr
e tre
gues
ve.
• Për
dor:
• ins
trum
ente
t për
m
atje
n e t
empe
r-at
urës
së aj
rit,
shty
pjes
atm
os-
ferik
e, la
gësh
tirës
dh
e për
cakt
imin
e d
rejti
mit
të er
ës,
për t
ë mbl
edhu
r të
dhën
a në l
idhj
e me
mot
in;
• har
ta si
nopt
ike p
ër
të b
ërë p
aras
hiki
me
të m
otit.
• Për
shkr
uan
klim
ën
si re
zulta
t i m
od-
elev
e afa
tgja
të
javë
s në t
ë cilë
n je
dhe
për
shkr
uaj e
lem
ente
t e t
ij (v
endo
s edh
e she
njat
kon
venc
iona
le p
ër-
katë
se),
si në
mod
elin
e pa
raqi
tur n
ë tab
elë.
14. P
unë p
rak-
tike 2
.1 T
ema:
N
dërt
imi i
in
stru
men
teve
të
thje
shta
nga
nx
ënës
it, p
ër
të m
bled
hur t
ë dh
ëna
në li
dh-
je m
e mot
in
(ora
e pa
rë)
15. P
unë p
rak-
tike 2
.1 T
ema:
N
dërt
imi i
in
strum
ente
ve
të th
jesh
ta n
ga
nxën
ësit,
për
të
mbl
edhu
r të
dhën
a në
lidh
je
me m
otin
(ora
e dy
të)
Gjeografi a 7
29
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
16.
17.
të te
mpe
ratu
rës,
resh
jeve
.
• Ide
ntifi
kon:
• fak
torë
t që n
diko
-jn
ë në f
orm
imin
e
klim
ës;
• zon
at k
ryes
ore k
li-m
atik
e në h
artë
.
• Ndë
rton
dhe i
nter
-pr
eton
grafi k
ë kli-
mat
ikë p
ër zo
na të
nd
rysh
me.
• Arg
umen
ton
rënd
ësin
ë e p
roce
-se
ve d
he m
odel
eve
të k
limës
për
jetë
n dh
e pro
cese
t në
Tokë
(p.sh
., th
atë-
sira,
turiz
mi )
dhe
ro
lin e
vepr
imta
risë
njer
ëzor
e (p.
sh.
shtim
i i g
azev
e se
rë).
Situ
ata
11.1
: Klim
a e v
endi
t ton
ë ka t
ipar
e të
ndry
shm
e nga
ajo
e shu
më v
ende
ve të
tjer
a,
që n
dodh
en p
ranë
apo
larg
nes
h (ri
sjelli
m
në v
ëmen
dje s
e çfa
rë v
eçor
ish k
a klim
a e
Shqi
përis
ë dhe
e ve
ndba
nim
it to
në).
Si m
en-
doni
, cilë
t mun
d të
jenë
fakt
orët
që n
diko
jnë
në k
limën
e nj
ë ven
di?
Situ
ata
11.2
: Për
shkr
uaj s
e si
ndik
on re
lievi
në k
limën
e ve
ndit
ku t’
i jet
on.
16. P
unë p
rak-
tike 2
.2 T
ema:
Pa
rash
ikim
i i
mot
it pë
rmes
le
xim
it të
har
-ta
ve si
nopt
ike
dhe n
ëpër
mje
t pë
rdor
imit
të
inst
rum
ente
ve
të th
jesh
ta
17. K
lima
Libër për mësuesin
30
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
18.
19.
Situ
ata
12.1
: Në m
ësim
in e
mëp
arsh
ëm,
trajtu
am d
isa p
rej f
akto
rëve
që n
diko
jnë m
bi
klim
ën e
një v
endi
. Për
veç t
yre,
mës
uam
që
mbi
klim
ë ndi
kojn
ë edh
e rry
mat
oqe
anik
e/de
tare
, afë
rsia
me s
ipër
faqe
t ujo
re, b
imës
ia,
vepr
imta
ria n
jerë
zore
. Si m
endo
ni, c
ili p
rej
këty
re fa
ktor
ëve n
diko
n m
ë tep
ër n
ë klim
ën
e ven
dit t
onë?
Po
në k
limën
e ve
ndba
nim
it tu
aj?
Situ
ata
12.2
: Baz
uar n
ë har
tën
e mëp
osht
me
të zo
nave
klim
atik
e: a)
evid
ento
lloj
et e
kli-
mav
e në b
rigje
t e k
ontin
ente
ve d
he n
ë
bren
dësi
të ty
re; n
ë Eku
ator
, në g
jerë
sitë m
e-sa
tare
, në g
jerë
sitë p
olar
e, si
dhe n
ë zon
at m
a-lo
re. V
rojto
gjit
hash
tu k
limat
në G
adish
ullin
Sk
andi
nav.
b) p
ërca
kto
se ci
lët f
akto
rë n
diko
jnë n
ë llo
-jsh
mër
inë e
klim
ave n
ë bot
ë.
Situ
ata
13.1
: Risj
ellim
në v
ëmen
dje ç
farë
ke
mi m
ësua
r mbi
rënd
ësin
ë e at
mos
ferë
s. N
ë To
kë d
o të
kish
te d
ifere
nca t
ë mëd
ha m
idis
tem
pera
tura
ve të
ditë
s dhe
të n
atës
, nës
e nuk
do
të is
hte a
tmos
fera
. Ajo
e m
ban
nxeh
tësin
ë
18. K
lima
(vaz
hdim
)
19. N
jeriu
dhe
nd
rysh
imet
kli-
mat
ike
Gjeografi a 7
31
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
20.
19.
kons
tant
e, du
ke e
qark
ullu
ar at
ë nga
një
ri ve
nd
te tj
etri.
Disa
shtre
sa të
saj v
epro
jnë s
i një
fi ltë
r pë
r rre
zet d
iello
re. C
ilat j
anë k
ëto
shtre
sa? S
i dh
e sa n
diko
n rre
zatim
i die
llor m
bi k
limë?
Po
klim
a si n
diko
n m
bi je
tën
tonë
?
Situ
ata
13.2
: Disk
uto
rreth
pas
ojav
e që s
jel-
lin n
drys
him
et k
limat
ike n
ë jet
ën to
në d
he n
ë pl
anet
. Veç
o pr
ej ty
re, d
isa n
ga
paso
jat q
ë jan
ë të p
rani
shm
e në v
endb
anim
in
tënd
.
Situ
ata 1
4.1:
Siç
e di
më,
rreza
timi d
iello
r sh
përn
dahe
t në m
ënyr
ë të p
abar
abar
të m
bi
sipër
faqe
n e T
okës
. Kjo
bën
që n
ë pla
netin
to
në të
form
ohen
bre
zat (
zona
t) e n
xeht
ësisë
. Ci
lët j
anë a
ta? S
ipas
jush
, çfa
rë k
lime k
anë?
Situ
ata 1
4.2:
Baz
uar n
ë fi g
urat
22
dhe 2
3,
përs
hkru
ani m
jedi
sin q
ë krij
ohet
në k
usht
et e
kl
imës
mes
atar
e mes
dhet
are d
he k
limës
pol
are.
20. Z
onat
klim
atik
e
19. N
jeriu
dhe
nd
rysh
imet
kli-
mat
ike
gpë
rshk
ruan
i mje
disin
që k
rijoh
et n
ë kus
htet
ekl
imës
mes
atar
e mes
dhet
are d
he k
limës
pol
are.
Libër për mësuesin
32
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
21.
22.
21. P
unë p
rakt
ike
2.3
Tem
a: P
ërca
k-tim
i i d
isa v
eçor
ive
që k
anë k
limat
sip
as b
reza
ve të
nx-
ehtë
sisë.
Ndë
rtim
i dh
e int
erpr
etim
i i
grafi
këv
e klim
atik
ë pë
r ven
de të
ndr
ys-
hme n
ë to.
(ora
e
parë
)
22. P
unë p
rakt
ike
2.3
Tem
a: P
ërca
k-tim
i i d
isa v
eçor
ive
që k
anë k
limat
sip
as b
reza
ve të
nx-
ehtë
sisë.
Ndë
rtim
i dh
e int
erpr
etim
i i
grafi
këv
e klim
atik
ë pë
r ven
de të
ndr
y-sh
me n
ë to.
(ora
e
dytë
)
Gjeografi a 7
33
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
23.
24.
23. P
ërsë
ritje
2(A
tmos
fera
)
24. T
estim
2
(Atm
osfe
ra)
Libër për mësuesin
34
▪PL
AN
I 3-M
UJO
R (J
AN
AR
-MA
RS
-26
orë)
; KL
ASA
VII
▪FU
SHA
: SH
OQ
ËR
IA D
HE
MJE
DIS
IL
ËN
DA
: GJE
OG
RA
FI 7
Rez
ulta
tet e
të n
xëni
t sip
as k
ompe
tenc
ave
kyçe
1. K
ompe
tenc
a e
kom
unik
imit
dhe
e të
shpr
ehur
it (N
xënë
si/ja
kom
unik
on n
ë m
ënyr
ë ef
ektiv
e.)
• Shp
reh
men
dim
in e
vet
për
: lid
hjen
e h
idro
sfer
ës m
e lit
osfe
rën,
atm
osfe
rën,
bio
sfer
ën; v
eçor
itë d
he lë
vizj
et e
ujit
të d
etev
e dh
e oq
eane
ve; n
dërti
min
e
bren
dshë
m të
Tok
ës d
uke
përs
hkru
ar v
eçor
itë k
ryes
ore
për s
ecilë
n sh
tresë
; kla
sifi k
imin
e sh
këm
binj
ve se
dim
enta
rë, m
etam
orfi k
ë dh
e vu
llkan
ikë;
pë
r fak
torë
t kry
esor
ë që
ndi
kojn
ë në
form
imin
e d
hera
ve e
tj.
• Dëg
jon
me
vëm
endj
e pr
ezan
timin
dhe
kom
ente
t e b
ëra
nga
të tj
erët
për
to, d
uke
bërë
pye
tje, k
omen
te, s
qarim
e dh
e pr
opoz
ime.
• Shp
jego
n qa
rtë d
he sa
ktë,
me
gojë
ose
me
shkr
im (d
uke
përd
orur
gju
hën
dhe
fjalo
rin e
për
shta
tshë
m) k
uptim
in e
term
ave:
hid
rosf
erë,
lito
sfer
ë, a
t-m
osfe
rë, b
iosf
erë;
val
ë de
tare
, rry
ma
oqea
nike
, bat
icë/
zbat
icë,
ele
men
te p
ërbë
rëse
të lu
mit,
liqe
n, b
urim
e, b
orë
dhe
akuj
, shk
ëmbi
nj se
dim
enta
rë,
met
amorfi k
ë e
vullk
anik
ë, d
hera
.
2. K
ompe
tenc
a e
të m
endu
arit
(Nxë
nësi
/ja m
endo
n në
mën
yrë
kriju
ese.
)• P
aras
htro
n ar
gum
ente
pro
ose
kun
dër p
ër n
jë te
më/
prob
lem
të c
aktu
ar g
jatë
një
deb
ati (
p.sh
mbi
: rën
dësi
në e
pro
cese
ve d
he m
odel
eve
të k
limës
për
je
tën
dhe
proc
eset
në
Tokë
(p.sh
., th
atës
ira, t
uriz
mi )
dhe
rolin
e v
eprim
taris
ë nj
erëz
ore
(p.sh
. sht
imi i
gaz
eve
serë
); m
bi ro
lin e
det
eve,
liqe
neve
, lu-
men
jve
dhe
burim
eve;
veç
oritë
kry
esor
e të
seci
lës s
htre
së të
Tok
ës.)
• Zgj
idh
një
prob
lem
dhe
ars
yeto
n pë
rzgj
edhj
en e
pro
cedu
rave
për
katë
se (p
.sh v
ëzhg
on n
ë zo
nën
qyte
tin/fs
hatin
e ti
j pra
ninë
e b
urim
eve
dhe
disk
uton
pë
r llo
jin d
he p
ërdo
rimin
e ty
re.
• Ndë
rton
argu
men
te, p
.sh. m
bi p
asoj
at q
ë sj
ellin
ndr
yshi
met
klim
atik
e në
jetë
n to
në d
he n
ë pl
anet
. Veç
on p
rej t
yre,
dis
a ng
a pa
soja
t që
janë
të p
ran-
ishm
e në
ven
din
ku je
ton.
• Int
erpr
eton
duk
e e
ilust
ruar
me
shem
buj k
onkr
etë
(si p
.sh.,
skic
on n
ë ha
rtë d
rejti
min
e lë
vizj
es d
he rr
ugën
që
ndje
kin
disa
nga
rrym
at o
qean
ike
dhe
përs
hkru
an ro
lin e
tyre
në
klim
ën e
rajo
neve
që
përs
hkoj
në).
• Kra
haso
n ng
jash
mër
itë d
he d
allim
et: m
idis
shtre
save
që
përb
ëjnë
Tok
ën n
ë br
endë
si; m
idis
lloj
eve
të sh
këm
binj
ve e
tj.
Gjeografi a 7
35
• Int
erpr
eton
për
mba
jtjen
e h
arta
ve të
ndr
yshm
e: të
lum
enjv
e, të
liqe
neve
, të
shpë
rnda
rjes s
ë bo
tës b
imor
e, e
tj. d
uke
e ilu
stru
ar m
e sh
embu
j kon
kret
ë..
3. K
ompe
tenc
a e
të n
xëni
t (N
xënë
si/ja
mës
on p
ër të
nxë
në.)
• Për
zgje
dh të
dhë
na n
ga b
urim
e të
ndr
yshm
e (li
bra,
har
ta të
ndr
yshm
e, e
ncik
lope
di o
se in
tern
et),
të c
ilat i
shfr
ytëz
on p
ër re
aliz
imin
e d
etyr
ave
të
dhën
a.
• Shf
rytë
zon
të d
hëna
t për
të d
emon
stru
ar të
kup
tuar
it e
konc
epte
ve: N
dërto
n dh
e in
terp
reto
n gr
afi k
ë kl
imat
ikë,
të n
ivel
it të
ujë
rave
në
lum
enj,
etj,
ndër
ton
mak
ete
të n
drys
hme
të v
ullk
anev
e, të
rmet
eve,
kufi
jve
të p
llaka
ve te
kton
ike
etj.
• Arg
umen
ton
rënd
ësin
ë e
fakt
orëv
e të
bre
ndsh
ëm n
ë fo
rmim
in e
tërm
etev
e, v
ullk
anev
e, sh
këm
binj
ve të
ndr
yshë
m, l
iqen
eve,
etj.
• Int
erpr
eton
lidh
jen
e hi
dros
ferë
s me
litos
ferë
n, a
tmos
ferë
n, b
iosf
erën
;
• Ide
ntifi
kon
veço
ritë
e uj
it të
det
eve
dhe
oqea
neve
(tem
pera
tura
, krip
ësia
, den
dësi
a) d
he b
ën d
allim
in n
dërm
jet l
ëviz
jeve
të n
drys
hme
të u
jëra
ve të
oq
eane
ve d
he d
etev
e (v
alëv
e de
tare
, rry
mav
e oq
eani
ke; b
atic
ë/ z
batic
ave)
dhe
fakt
orëv
e që
ndi
kojn
ë:
• Për
shkr
uan
form
imin
e b
orës
dhe
aku
jve
dhe
vepr
imin
e ty
re n
ë m
jedi
s.
• Mod
elon
ndë
rtim
in e
bre
ndsh
ëm të
Tok
ës d
uke
përs
hkru
ar v
eçor
itë k
ryes
ore
për s
ecilë
n sh
tresë
.
• Kla
sifi k
on sh
këm
binj
të se
dim
enta
rë, m
etam
orfi k
ë dh
e vu
llkan
ikë.
• Ide
ntifi
kon
fakt
orët
kry
esor
ë që
ndi
kojn
ë në
form
imin
e d
hera
ve e
tj.
• Zba
ton
në m
ënyr
ë të
pav
arur
udh
ëzim
et e
dhë
na n
ga n
jë b
urim
(tek
st sh
kollo
r, lib
ër, i
nter
net,
med
ia) p
ër të
nxë
në o
se p
ër të
real
izua
r një
det
yrë
që i
kërk
ohet
.
• Ndë
rlidh
tem
ën e
re o
se n
jë ç
ësht
je të
dhë
në m
e nj
ohur
itë d
he p
ërvo
jat p
arap
rake
, duk
e i p
araq
itur n
ë fo
rma
të n
drys
hme
të të
shpr
ehur
it, si
pas n
jë
radh
itjej
e lo
gjik
e.
• Par
asht
ron
pyet
je (p
se, ç
farë
, si,
kur?
) dhe
org
aniz
on m
endi
met
e v
eta
në fo
rmë
të sh
krua
r për
tem
atik
ën q
ë tra
jtohe
t/pro
blem
in e
dhë
në d
he v
lerë
-so
n pë
rpar
imin
e v
et d
eri n
ë zg
jidhj
en e
duh
ur.
• Men
axho
n em
ocio
net,
ndje
njat
, koh
ën, s
hfry
tëzi
min
e m
ater
iale
ve d
he m
jete
ve g
jatë
kry
erje
s së
një
dety
re/a
ktiv
iteti
(në
klas
ë/sh
kollë
apo
në
terr
en).
Libër për mësuesin
36
4. K
ompe
tenc
a pë
r je
tën,
sipë
rmar
rjen
dhe
mje
disi
n (N
xënë
si/ja
kon
trib
uon
në m
ënyr
ë pr
oduk
tive.
)• B
ashk
ëvep
ron
në m
ënyr
ë ak
tive
me
mos
hata
rët d
he të
tjer
ët p
ër re
aliz
imin
e n
jë a
ktiv
iteti
të p
ërba
shkë
t si p
.sh. h
eton
për
një
çës
htje
mje
diso
re q
ë lid
het m
e uj
ërat
(p.sh
., er
ozio
ni lu
mor
, tha
rja e
liqe
nit a
rtifi c
ial e
tj.) n
ë zo
nën
e tij
duk
e id
entifi
kua
r pro
blem
in, p
ërca
ktua
r fak
torë
t e m
unds
hëm
që
e sh
kakt
ojnë
, ofr
uar z
gjid
hje
dhe
vler
ësua
r përfi t
imet
dhe
rrez
iqet
e z
gjid
hjev
e të
mun
dshm
e;
• Ide
ntifi
kon,
baz
uar n
ë vë
zhgi
met
dhe
në
mod
ele
të n
drys
hme,
ele
men
tet p
ërbë
rëse
të lu
mit
dhe
lloje
t e lu
men
jve
dhe
përc
akto
n dr
ejtim
et k
ryes
ore
të sh
trirje
s së
disa
lum
enjv
e në
har
tën
e bo
tës d
he n
ë at
ë të
Shq
ipër
isë;
• Kra
haso
n liq
enet
me
orig
jinë
të n
drys
hme,
duk
e sj
ellë
shem
buj d
he p
ërca
ktua
r ven
dndo
dhje
n e
tyre
në
hartë
;
• Vëz
hgon
në
zonë
n (q
ytet
in/fs
hatin
) e ti
j pra
ninë
e b
urim
eve
dhe
disk
uton
për
lloj
in d
he p
ërdo
rimin
e ty
re.
5. K
ompe
tenc
a pe
rson
ale
(Nxë
nësi
/ja b
ën je
të të
shën
dets
hme.
)• N
dan
përv
ojat
dhe
men
dim
et n
ë gr
up.
6. K
ompe
tenc
a qy
teta
re (N
xënë
si/ja
për
kush
tohe
t nda
j të
mir
ës së
për
bash
kët.)
• Tre
gon
vetë
besi
m të
lartë
në
mar
rjen
e ve
ndim
eve
për v
eprim
et q
ë nd
ërm
err p
a dë
mtu
ar in
tere
sat e
të tj
erëv
e, të
cila
t kon
tribu
ojnë
në
rritj
en e
cilë
-si
së së
akt
ivite
tit të
gru
pit s
hoqë
ror/k
omun
itetit
.
7. K
ompe
tenc
a di
gjita
le (N
xënë
si/ja
për
dor
tekn
olog
jinë
për
të n
xitu
r in
ovac
ioni
n.)
• Për
dor m
jete
t dig
jital
e dh
e m
jedi
set i
nfor
mat
ive
për t
ë ko
mun
ikua
r dhe
bas
hkëp
unua
r, du
ke p
ërfs
hirë
kom
unik
imet
në
dist
ancë
për
zhv
illim
in e
nj
ohur
ive.
• Ana
lizon
, vle
rëso
n, m
enax
hon
info
rmac
ioni
n e
mar
rë e
lekt
roni
kish
t (p.
sh. o
rgan
izim
in e
info
rmac
ione
ve të
sigu
ruar
a ng
a in
tern
eti d
uke
i për
mbl
ed-
hur n
ë ta
bela
ose
grafi k
ë).
Rez
ulta
tet e
të n
xëni
t sip
as k
ompe
tenc
ave
të fu
shës
/lënd
ës1.
Vëz
hgim
i dhe
het
imi i
duk
uriv
e gj
eogr
afi k
eN
xënë
si/ja
:
• Për
cakt
on d
rejti
met
kry
esor
e të
shtri
rjes s
ë di
sa lu
men
jve
në h
artë
n e
botë
s dhe
në
hartë
n e
Shqi
përis
ë.
• Kra
haso
n liq
enet
me
orig
jinë
të n
drys
hme,
duk
e sj
ellë
shem
buj d
he p
ërca
ktua
r ven
dndo
dhje
n e
tyre
në
hartë
.
Gjeografi a 7
37
• Vëz
hgon
në
zonë
n (q
ytet
in/fs
hatin
) e ti
j pra
ninë
e b
urim
eve
dhe
disk
uton
për
lloj
in d
he p
ërdo
rimin
e ty
re.
• Het
on p
ër n
jë ç
ësht
je m
jedi
sore
që
lidhe
t me
ujër
at (p
.sh.,
eroz
ioni
lum
or, t
harja
e li
qeni
t artifi c
ial e
tj.) n
ë zo
nën
e tij
duk
e of
ruar
zgj
idhj
e dh
e vl
erës
uar p
ërfi t
imet
dhe
rrez
iqet
e z
gjid
hjev
e të
mun
dshm
e.
• Spe
kulo
n m
e pë
rgjig
jet,
duke
shpj
egua
r ide
të e
tij o
se d
uke
form
ulua
r hip
otez
a.
• Për
cakt
on m
arrë
dhën
iet s
hkak
-pas
ojë
në fo
rmim
in e
tërm
etev
e, të
vul
lkan
eve,
të v
alëv
e, të
bat
icë/
zbat
icav
e et
j.
2. M
bled
hja,
vle
rësi
mi d
he k
omun
ikim
i i in
form
acio
nit
Nxë
nësi
:
• Ide
ntifi
kon
dhe
shqy
rton
burim
et e
info
rmac
ioni
t që
përd
or p
ër k
ërki
m (p
.sh. i
dent
ifi ko
n ve
çorit
ë e
ujit
të d
etev
e dh
e oq
eane
ve (t
empe
ratu
ra, k
ripë-
sia,
den
dësi
a) d
he b
ën d
allim
in n
dërm
jet l
ëviz
jeve
të n
drys
hme
të u
jëra
ve të
oqe
anev
e dh
e de
teve
duk
e kr
ahas
uar f
akto
rët q
ë nd
ikoj
në; i
dent
ifi ko
n ba
zuar
në
vëzh
gim
et d
he n
ë m
odel
e të
ndr
yshë
m, e
lem
ente
t për
bërë
se të
lum
it dh
e llo
jet e
lum
enjv
e du
ke d
isku
tuar
mbi
to; e
tj
• Vle
rëso
n bu
rimet
për
vle
fshm
ërin
ë dh
e be
sues
hmër
inë
e ty
re.
• Kom
unik
on (m
e sh
krim
, me
gojë
, grafi k
isht
, viz
ualis
ht) p
ërm
es p
ërdo
rimit
të h
arta
ve të
shka
llëve
të n
drys
hme,
foto
ve e
tj., d
uke
përd
orur
fjal
orin
e
përs
htat
shëm
gje
ografi k
.
3. M
arrj
a e
vend
imev
eN
xënë
si:
• Sin
tetiz
on të
dhë
nat d
he z
hvill
on n
jë p
ërfu
ndim
, p.sh
., nj
ë pa
rash
ikim
apo
një
gje
tje k
yç, p
.sh. n
ivel
in e
ndo
tjes n
ë uj
ërat
e v
endb
anim
it të
tij.
• Nxë
nësi
/ja id
entifi
kon
rrug
ë të
ndr
yshm
e të
vep
rimit
dhe
para
shik
on p
asoj
at p
ër to
.
Përd
or p
yetje
për
të refl e
ktua
r në
çdo
stad
të k
ërki
mit
“Çfa
rë fu
nksi
onoi
?”, “
Si m
und
të p
ërm
irëso
het”
.
Libër për mësuesin
38
JAN
AR
-MA
RS
(26
orë)
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
26.
27.
28.
29.
30.
Nxë
nësi
:
• Int
erpr
eton
lidh
jen
e hi
dros
ferë
s me
litos
ferë
n, a
tmos
-fe
rën,
bio
sfer
ën;
• Ide
ntifi
kon
veço
ritë
e uj
it të
det
eve
dhe
oqea
neve
(tem
-pe
ratu
ra, k
ripës
ia,
dend
ësia
);
• Bën
dal
limin
nd
ërm
jet l
ëviz
-je
ve të
ndr
ys-
hme
të u
jëra
ve të
oq
eane
ve d
he d
e-te
ve d
he fa
ktor
ëve
që n
diko
jnë:
• val
ët d
etar
e
• rry
mat
oqe
anik
e
Situ
ata
15: N
ë mës
imin
e pa
rë të
Gje
ogra
f-isë
mës
uam
se n
ë pla
netin
tonë
, uji
ësht
ë i
pran
ishëm
në t
ë gjit
ha fo
rmat
e tij
, për
shka
k të
atm
osfe
rës d
he d
istan
cës T
okë D
iell.
Si
men
doni
, a m
und
të sh
tero
jë u
ji nd
on-
jëhe
rë?J
epni
disa
shem
buj.
Situ
ata
16: P
lotë
sojm
ë në h
artë
n sk
icë t
ë m
ëpos
htm
e oqe
anet
e bo
tës d
he p
ërsh
kru-
ajm
ë se m
idis
cila
ve k
ontin
ente
ndo
dhen
. Si
ç e sh
ohim
, ato
duk
en si
një
tërë
si uj
ore q
ë rre
thon
kon
tinen
tet.
Si m
endo
ni, a
kan
ë të
gjith
a oqe
anet
të n
jëjtë
n kr
ipës
i, de
ndës
i dhe
te
mpe
ratu
rë të
ujit
?
Situ
ata
17: G
jatë
pus
him
eve n
ë bre
gdet
, ke
mi v
ënë r
e se d
eti h
erë ë
shtë
i qe
të e
herë
m
e dal
lgëz
ime t
ë vog
la o
se të
mëd
ha. N
ë fi g
urën
e m
ëpos
htm
e, de
ti pa
raqi
tet i
dal
l-gë
zuar
. Si m
endo
ni, n
ga se
form
ohen
kët
o da
llgëz
ime?
-Vle
rësi
m
me
gojë
;
-Vle
rësi
m
i pun
ës n
ë gr
up;
-Vle
rësi
m i
punë
s pra
k-tik
e;
-Vle
rësi
m
i det
yrës
së
shtë
pisë
;
-Vle
rësi
m i
ese-
ve;
-Vle
rësi
m
me
shkr
im;
-Vle
rësi
m
i loj
ës m
e ro
le.
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vidu
ale;
Bas
hkëb
ised
ime
e pr
ezan
time
në fo
r-m
a të
ndr
yshm
e;
Përd
orim
i TIK
;
Proj
ekte
kur
riku-
lare
;
Hul
umtim
dhe
zbu
-lim
;
Bra
inst
orm
ing;
Dis
kutim
e;
Deb
at; K
onku
rs;
Lojë
me
role
;
Teks
ti i
gjeo
grafi
së
Har
tat
fi zik
o-gj
e-og
rafi k
e dh
e pol
i-tik
e të
botë
s.
Har
tat
fi zik
o-gj
e-og
rafi k
e dh
e pol
i-tik
e të E
v-ro
pës.
Mat
eria
le
nga i
nter
-ne
ti, li
bra,
en
cikl
o-pe
di
1. P
roje
kt (o
ra e
pa
rë) T
ema:
Çës
ht-
jet m
jedi
sore
të
ujër
ave n
ë/pr
anë
vend
bani
mit
tim
2. C
ikli
i ujit
3. V
eçor
itë e
ujit
të d
etev
e dhe
oq
eane
ve
4. L
ëviz
jet e
uj
ërav
e oqe
anik
ë.
Valë
t det
are
5. B
atic
atdh
e zba
ticat
6. R
rym
at o
qean
ike
Tem
atik
a:
Proc
eset
nat
y-ro
re d
he sh
o-që
rore
Nën
tem
atik
a II
: Pro
cese
t dh
e du
kurit
ë na
tyro
re n
ë To
kë (5
4)
rreth
on k
ontin
ente
t. Si
men
doni
, a k
gjith
a oqe
anet
të n
jëjtë
n kr
ipës
i, de
nte
mpe
ratu
rë të
ujit
?
Situ
ata
17:G
jatë
pus
him
eve n
ë bre
kem
i vën
ë re s
e det
i her
ë ësh
të i
qetë
me d
allg
ëzim
e të v
ogla
ose
të m
ëdh
Gjeografi a 7
39
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
31.
32.
• bat
icat
dhe
zb
atic
at
• Ski
con
në h
artë
dr
ejtim
in e
lëvi
z-je
s dhe
rrug
ën q
ë nd
jeki
n di
sa n
ga
rrym
at o
qean
i-ke
dhe
për
shkr
u-an
rolin
e ty
re n
ë kl
imën
e ra
jone
ve
që p
ërsh
kojn
ë.
Situ
ata
18.1
: Nës
e jem
i të v
ëmen
dshë
m,
në d
itët e
pus
him
eve m
und
të v
ëmë r
e që
gjat
ë 24
orëv
e, ni
veli
i ujit
në b
regu
n e d
etit
ndry
shon
. Kjo
mun
d të
dal
lohe
t qar
të, s
ido-
mos
kur
ndo
dhem
i pra
në n
donj
ë mol
i apo
tra
mpo
line.
Në m
ëngj
es h
erët
dhe
pas
dite
, ko
lona
t e m
olit
e të t
ram
polin
ës d
allo
hen
leht
ësish
t, nd
ërsa
në m
esdi
të u
ji m
bulo
n nj
ë pje
së të
mad
he të
tyre
. Kët
ë ndr
yshi
m
mun
d ta
vëm
ë re e
dhe n
ëse k
emi z
gjed
hur
të q
ëndr
ojm
ë nën
një
çadë
r pra
në b
regu
t. N
ë m
esdi
të, u
ji m
und
të n
a vijë
der
i te ç
adra
. A
e din
i se p
se n
dodh
ky
ndry
shim
i ni
velit
të
ujit
në b
regd
et?
Situ
ata
18.2
:Le t
ë sho
him
pam
jet (
a) d
he
(b) t
ë fi g
urës
30,
që p
araq
esin
të n
jëjtë
n pj
esë t
ë bre
gdet
it. N
ë pam
jen
(a),
që ës
htë
foto
graf
uar n
ë mën
gjes
(në o
rën
6), d
eti k
a
përp
arua
r dre
jt to
kës.
Ndë
rsa n
ë pam
jen
(b),
të fo
togr
afua
r në m
esdi
të, d
eti ë
shtë
tërh
equr
nga
bre
gu.
Situ
ata
19: R
isjel
lim n
ë vëm
endj
e inf
orm
a-ci
onet
mbi
rrug
ën q
ë për
shko
n
Teks
te n
ga
fush
a të
tjera
; fot
o,
harta
, vid
-eo M
ater
iale
të
për
gat-
itura
me
pow
er
poin
t dhe
në
pro
-gr
ame t
ë tje
ra, t
ë kr-
ijuar
a nga
m
ësue
sit/
et d
he n
x-ën
ësit.
7. P
unë p
rakt
ike
2.4
Tem
a: S
kici
mi
në h
artë
i rr
ugës
që
ndj
ekin
disa
nga
rr
ymat
oqe
anik
e dh
e evi
dent
imi i
ro-
lit q
ë ato
kan
ë mbi
kl
imën
e ra
jone
ve
që p
ërsh
kojn
ë.
8. L
umen
jtë d
he
pjes
ët p
ërbë
rëse
të
tij
Libër për mësuesin
40
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
rrym
a e G
olfs
trim
it dh
e për
ndi
kim
et e
sa
j në k
limën
e ve
ndev
e pra
në të
cila
ve
kalo
n. P
ërve
ç kës
aj rr
yme k
a edh
e shu
më
të tj
era q
ë ndi
kojn
ë ndj
eshë
m n
ë klim
ën
e ven
deve
të n
drys
hme.
Një
pje
së e
tyre
sje
ll rri
tje të
tem
pera
tura
ve, n
dërs
a disa
të
tjer
a i u
lin at
o. P
or, p
se fo
rmoh
en d
he
lëvi
zin
rrym
at o
qean
ike?
Situ
ata
20:
Dik
ush
mun
d të
ban
ojë p
ranë
një
lum
i, nj
ë tje
tër e
ka p
arë g
jatë
udh
ëtim
eve,
në
emisi
one t
elev
iziv
e apo
fi lm
a; d
ikus
h m
und
të k
etë p
ushu
ar p
ranë
tij;
një t
jetë
r m
und
të k
etë p
arë s
e nga
bur
on ap
o ku
de
rdhe
t një
lum
ë.
Gjit
hash
tu, n
ë har
ta k
emi p
arë s
htrir
jen
e lum
enjv
e të n
drys
hëm
. Baz
uar n
ë kët
o nj
ohur
i dhe
me n
dihm
ën e
hartë
s fi z
ike,
pë
rshk
ruaj
më s
ë bas
hku
se çf
arë ë
shtë
lu
mi d
he n
ga se
për
bëhe
t ai.
Gjeografi a 7
41
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
33.
34.
• Ide
ntifi
kon,
ba-
zuar
në
vëzh
gim
et
dhe
në m
odel
e të
nd
rysh
ëm, e
lem
en-
tet p
ërbë
rëse
të
lum
it dh
e llo
jet e
lu
men
jve.
• Për
cakt
on d
re-
jtim
et k
ryes
ore
të sh
trirje
s së
disa
lum
enjv
e në
ha
rtën
e bo
tës d
he
Shqi
përis
ë.
• Kra
haso
n liq
en-
et m
e or
igjin
ë të
nd
rysh
me,
duk
e sj
ellë
shem
buj d
he
përc
aktu
ar v
endn
-do
dhje
n e
tyre
në
hartë
.
Situ
ata
21.1
: Dik
ush
mun
d të
ban
ojë p
ranë
nj
ë lum
i, nj
ë tje
tër e
ka p
arë g
jatë
udhë
timev
e, në
emisi
one t
elev
iziv
e apo
fi l-
ma;
dik
ush
mun
d të
ket
ë pus
huar
pran
ë tij;
një
tjet
ër m
und
të k
etë p
arë s
e nga
bu
ron
apo
ku d
erdh
et n
jë lu
më.
Gjit
hash
tu, n
ë har
ta k
emi p
arë s
htrir
jen
e lu
men
jve t
ë ndr
yshë
m. B
azua
r në
këto
njo
huri
dhe m
e ndi
hmën
e ha
rtës
fi zik
e, pë
rshk
ruaj
më s
ë bas
hku
se çf
arë
ësht
ë lum
i dhe
nga
se p
ërbë
het a
i.
Situ
ata
21.2
: Baz
uar n
ë fi g
urën
34
(a d
he
b), p
ërsh
krua
j veç
oritë
e se
cilit
prej
lum
enjv
e.
Situ
ata
22.1
: Për
gjat
ë rru
gës q
ë për
shko
n,
lum
i krij
on re
lievi
n e t
ij. P
ërsh
krua
jmë s
ë ba
shku
veç
oritë
e kë
tij re
lievi
. A e
dini
si
krijo
hen
form
at k
arak
teris
tike t
ë rel
ievi
t lu
mor
?
Situ
ata
22.2
: Baz
uar n
ë fi g
urën
3
36, p
ërca
kto
elem
ente
t për
bërë
se të
lum
it dh
e për
shkr
uaj
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vidu
ale;
Bas
hkëb
ised
ime
e pr
ezan
time
në fo
r-m
a të
ndr
yshm
e;
Përd
orim
i TIK
;
Proj
ekt k
urrik
ular
;
Hul
umtim
dhe
zbu
-lim
;
Bra
inst
orm
ing;
Dis
kutim
e;
Deb
at; K
onku
rs;
9. P
unë p
rakt
ike
2.5
Tem
a: E
lem
en-
tet p
ërbë
rëse
të
lum
it dh
e llo
jet e
lu
men
jve
10. P
unë p
rakt
ike
2.6
Tem
a: P
ërca
k-tim
i i d
rejti
mev
e kr
yeso
re të
shtr
ir-je
s së d
isa lu
men
jve
në h
artë
n e b
otës
Libër për mësuesin
42
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
35.
36.
37.
• Vëz
hgon
në
zonë
n (q
ytet
in/fs
hatin
) e
tij p
rani
në e
bur
i-m
eve
dhe
disk
uton
pë
r llo
jin d
he p
ër-
dorim
in e
tyre
.
• Për
shkr
uan
form
imin
e b
orës
dh
e ak
ujve
dhe
• for
mat
e lu
gina
ve
• që
form
ohen
në
• pje
së të
ndr
yshm
e
• të
tij.
Situ
ata
23: V
endi
ynë
ka
dalje
të g
jerë
në
det
, si d
he li
qene
mja
ft të
thel
la, m
e si
përf
aqe
të m
ëdha
. Kës
htu,
kus
hdo
prej
ne
sh m
und
të p
usho
jë n
ë br
egde
t apo
pr
anë
një
liqen
i. A
shtu
si d
etet
, edh
e liq
enet
e z
butin
klim
ën d
he n
a of
rojn
ë pe
shk
shum
ë të
mirë
. Kur
jem
i pra
në n
jë
liqen
i, na
tyrs
hëm
mun
d të
na
lindë
pye
t-ja
: si ë
shtë
form
uar a
i?
11. V
epri
mta
ria
e lu
men
jve
12. L
iqen
et d
he ll
o-je
t e ty
re
13. P
unë p
rakt
ike
2.7
Tem
a: L
iqen
et
në S
hqip
ëri
Gjeografi a 7
43
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
38.
39.
40.
vepr
imin
e ty
re n
ë m
jedi
s.
• Het
on p
ër n
jë
çësh
tje m
jedi
sore
që
lidh
et m
e uj
ërat
(p
.sh.,
eroz
ioni
lu-
mor
, tha
rja e
liqe
n-it
artifi
cia
l etj.
) në
zonë
n e
tij:
• ide
ntifi
kon
prob
lem
in;
• për
cakt
on fa
ktor
ët
e m
unds
hëm
që
e sh
kakt
ojnë
;
• ofr
on z
gjid
hje;
• vle
rëso
n pë
rfi -
timet
dhe
rrez
iqet
e
zgjid
hjev
e të
m
unds
hme.
• Mod
elon
ndë
r-tim
in e
bre
ndsh
ëm
të T
okës
duk
e pë
r-sh
krua
r veç
oritë
Situ
ata
24: P
ërsh
krua
jmë fi g
urën
e p
a-ra
qitu
r. B
azua
r në
iden
ë që
për
cjel
l ajo
dh
e në
info
rmac
ione
t që
kem
i, ev
iden
to-
jmë
së b
ashk
u di
sa p
rej b
urim
eve
ujor
e që
ndo
dhen
në
Shqi
përi
ose
pran
ë ve
nd-
bani
mit
tonë
. A e
din
i se
ç’llo
j bur
imes
h ja
në?
Si ja
në fo
rmua
r?
Situ
ata
25: G
jatë
stin
ës së
dim
rit, n
jë
pjes
ë e
popu
llsis
ë që
jeto
n në
zon
at
mal
ore
të v
endi
t ton
ë, p
ërba
llet m
e vë
shtir
ësi t
ë m
ëdha
qar
kulli
mi,
për
shka
k të
resh
jeve
të m
ëdha
të d
ëbor
ës
dhe
ngric
ave.
Në
lartë
si m
ë të
mëd
ha,
disa
maj
a m
ales
h zb
ardh
in n
ga b
ora
e ak
ujt e
dhe
gjat
ë ve
rës,
pra
në m
ënyr
ë të
pë
rher
shm
e.
A e
din
i pse
ndo
dh k
ësht
u? S
i for
moh
en
akuj
t dhe
bor
a e
përh
ersh
me?
14. B
urim
et d
he
përd
orim
i i ty
re
15. P
unë p
rakt
ike
2.8
Tem
a: B
urim
et
në v
endb
anim
in
tim d
he p
ërdo
rim
i i t
yre
16. B
ora
dhe a
kujt
Libër për mësuesin
44
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
41.
42.
43.
44.
krye
sore
për
se
cilë
n sh
tresë
.
• Kla
sifi k
on
shkë
mbi
njtë
sedi
-m
enta
rë, m
eta-
morfi k
ë dh
e vu
llkan
ikë.
• Ide
ntifi
kon
fak-
torë
t kry
esor
ë që
ndi
kojn
ë në
form
imin
e
dher
ave.
Situ
ata
26: D
imë
që T
oka,
si p
jesë
e
grup
it të
pla
netë
ve të
bre
ndsh
ëm, ë
shtë
një
trup
shkë
mbo
r që
përb
ëhet
pre
j ele
-m
ente
ve të
rënd
a (a
lum
in, s
ilic,
nik
el,
heku
r, kr
om e
tj). N
ë si
përf
aqe,
ne
e sh
ohim
atë
si n
jë tr
up të
ngu
rtë. B
azua
r në
info
rmac
ione
t dhe
për
fyty
rimet
tuaj
a,
si m
endo
ni, ë
shtë
ajo
një
soj e
ngu
rtë
deri
në q
endr
ën e
saj?
Situ
ata
27: M
ësua
m q
ë çd
o sh
tresë
e
Tokë
s ësh
të e
për
bërë
nga
shkë
mbi
nj të
ndry
shëm
. Në
sipë
rfaq
en e
saj a
rrijm
ë të
sh
ohim
vet
ëm d
isa
prej
tyre
(kry
esis
ht
në z
onat
ku
vepr
on e
rozi
oni,
mun
gon
bim
ësia
apo
ka
çarje
të re
lievi
t), p
asi
pjes
a m
ë e
mad
he e
shkë
mbi
njve
ësh
të e
17. P
ërsë
ritje
3(H
idro
sfer
a)
18. P
roje
kt (o
ra e
dy
të) T
ema:
Çës
htj-
et m
jedi
sore
të
ujër
ave n
ë/pr
anë
vend
bani
mit
tim
19. N
dërt
imi i
br
ends
hëm
i To
kës
20. L
loje
t e
shkë
mbi
njve
dhe
sh
këm
binj
të se
di-
men
tarë
Gjeografi a 7
45
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
45.
46.
mbu
luar
nga
dhe
rat,
bim
ësia
, ujë
rat a
po
ndër
timet
. Fig
urat
e m
ëpos
htm
e pa
ra-
qesi
n dy
mje
dise
shkë
mbo
re.
Përs
hkru
ajm
ë pë
rmba
jtjen
e se
cilit
pre
j ty
re d
he sj
ellim
shem
buj t
ë ng
jash
ëm
nga
mje
dise
shkë
mbo
re q
ë nj
ohim
apo
sh
ohim
rret
h ne
sh. S
i jan
ë nd
ërtu
ar a
to?
Situ
ata
28: R
isje
llim
në
vëm
endj
e se
çf
arë
ndod
h në
man
telin
e T
okës
, ku
men
dohe
t që
ka v
atrë
n pj
esa
më
e m
ad-
he e
vul
lkan
eve.
Baz
uar n
ë nj
ohur
itë
që k
eni m
bi v
ullk
anet
, si m
endo
ni, n
ga
shpë
rthim
i dhe
ftoh
ja e
tyre
, a n
dodh
in
ndry
shim
e në
sipë
rfaq
en e
Tok
ës?
Situ
ata
29: M
erm
eri ë
shtë
një
mat
eri-
al q
ë pë
rdor
et sh
pesh
për
ndë
rtim
in a
po
zbuk
urim
in e
obj
ekte
ve të
ndr
yshm
e,
p.sh
.: st
atuj
a, sh
kallë
ban
esas
h, p
arm
akë
drita
resh
, fas
ada
ndër
tesa
sh e
tj. N
ë të
gj
itha
këto
rast
e ës
htë
përd
orur
mer
mer
i i p
ërpu
nuar
(plla
ka o
se c
opa
të m
ëdha
m
erm
eri).
Si m
endo
ni, n
ë ç’
form
a dh
e m
adhë
si g
jend
et a
i në
naty
rë?
21. S
hkëm
binj
të
mag
mat
ikë
22. S
hkëm
binj
të
met
amorfi k
ë
Libër për mësuesin
46
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
47.
48.
49.
50.
Situ
ata
30.1
: Dim
ë që
nën
toka
sh
qipt
are
ësht
ë e
pasu
r me
min
eral
e.
List
ojm
ë di
sa p
rej t
yre
dhe
përs
hkru
a-jm
ë ku
ndo
dhen
e p
ërse
për
dore
n.
Situ
ata
30.2
: Baz
uar n
ë m
odel
in e
par
a-qi
tur m
ë si
për (fi g
. 59)
, jep
shem
buj t
ë tje
rë sh
këm
binj
sh të
zon
ës k
u ba
non
dhe
përs
hkru
aj p
ërdo
rimet
e ty
re.
Situ
ata
31: N
ë fi g
urë
ësht
ë pa
raqi
tur
prer
ja të
rthor
e e
një
lloj t
oke.
Për
shkr
ua-
jmë
se ç
farë
veç
oris
h (tr
ashë
sia,
ngj
yra,
de
ndës
ia, p
ërm
asat
e c
opav
e që
e p
ërbë
-jn
ë) d
allo
jmë
nga
sipë
rfaq
ja e
saj d
eri n
ë th
ellë
si.
23. R
ëndë
sia e
m
ater
iale
ve q
ë pë
rbëj
në T
okën
(p
.sh.,
shkë
mbi
njtë
, m
iner
alet
) për
sho-
qëri
në
24. D
hera
t
25. P
ërsë
ritje
4(L
itosf
era
1)
26. T
estim
3 (H
i-dr
osfe
ra d
heLi
tosf
era
1)
Gjeografi a 7
47
▪PL
AN
I 3-M
UJO
R (P
RIL
L –
QE
RSH
OR
20
orë)
; KL
ASA
VII
▪FU
SHA
: SH
OQ
ËR
IA D
HE
MJE
DIS
IL
ËN
DA
: GJE
OG
RA
FI 7
Rez
ulta
tet e
të n
xëni
t sip
as k
ompe
tenc
ave
kyçe
1. K
ompe
tenc
a e
kom
unik
imit
dhe
të sh
preh
urit
(Nxë
nësi
/ja k
omun
ikon
në
mën
yrë
efek
tive)
• Shp
reh
men
dim
in e
vet
, me
gojë
ose
me
shkr
im, s
i dhe
në
form
a të
tjer
a të
kom
unik
imit
mbi
: pro
cese
t his
torik
e që
kan
ë ko
ntrib
uar n
ë fo
rmat
e
Tokë
s; lë
vizj
et e
kon
tinen
teve
për
gjat
ë ko
hëra
ve, f
akto
rët q
ë nd
ikoj
në n
ë sh
përn
darje
n e
paba
raba
rtë të
bot
ës b
imor
e e
shta
zore
sipa
s bre
zave
të n
x-eh
tësi
së; m
bi p
oten
cial
et tu
ristik
e, e
kono
mik
e, m
jedi
sore
të h
apës
irave
bre
gdet
are,
për
mes
shem
bujv
e ng
a ve
ndi d
he b
ota.
; ndë
rvar
ësin
ë gl
obal
e të
nd
ikim
eve
mje
diso
re (p
.sh.,
trans
ferim
i i n
dotje
s).
• Dëg
jon
me
vëm
endj
e pr
ezan
timin
dhe
kom
ente
t e b
ëra
nga
të tj
erët
rret
h ty
re, d
uke
bërë
pye
tje, k
omen
te, s
qarim
e dh
e pr
opoz
ime.
• Shp
jego
n qa
rtë d
he sa
ktë,
me
gojë
ose
me
shkr
im (d
uke
përd
orur
gju
hën
dhe
fjalo
rin e
për
shta
tshë
m) k
uptim
in e
term
ave:
plla
ka te
kton
ike,
fush
a,
kodr
a, m
ale,
ndë
rvar
ësi g
loba
le e
ndi
kim
eve
mje
diso
re, e
tj.
• Veç
on in
form
acio
nin
krye
sor n
ga n
jë li
bër,
gaze
të, r
evis
të, i
nter
net,
radi
o, T
V, h
arta
, fot
o, e
tj., k
omen
ton
dhe
e sh
fryt
ëzon
atë
si re
fere
ncë
gjat
ë ha
r-tim
it të
një
pun
imi o
se d
etyr
e m
e sh
krim
.
2. K
ompe
tenc
a e
të m
endu
arit
(Nxë
nësi
/ja m
endo
n në
mën
yrë
kriju
ese)
• Për
zgje
dh d
he d
emon
stro
n st
rate
gji t
ë nd
rysh
me
për z
gjid
hjen
e n
jë p
robl
emi (
p.sh
. ndo
tjen
në u
jëra
).
• Int
erpr
eton
të d
hëna
të n
drys
hme
mbi
pas
urin
ë uj
ore,
klim
ën, b
otën
e g
jallë
, pop
ullim
in, a
ktiv
itete
t pro
dhue
se d
he ll
ojin
e v
endb
anim
it,
trash
ëgim
inë
naty
rore
e k
ultu
rore
të ti
j, si
dhe
mbi
ndi
kim
in e
vep
rimta
risë
së n
jeriu
t mbi
mje
disi
n lo
kal.
• Kra
haso
n nd
rysh
imet
e si
përf
aqes
së T
okës
që
ndod
hin
si p
asoj
ë e
lëvi
zjev
e të
nga
dalta
(p.sh
. for
mim
i i m
alev
e) d
he p
roce
seve
të sh
pejta
(tër
met
et,
vullk
anet
).
3. K
ompe
tenc
a e
të n
xëni
t (N
xënë
si/ja
mës
on p
ër të
nxë
në.)
• Për
zgje
dh të
dhë
na n
ga b
urim
e të
ndr
yshm
e (li
bra,
revi
sta,
har
ta, f
oto,
të d
hëna
të m
arra
nga
pub
likim
e të
qev
eris
jes v
endo
re, e
ncik
lope
di, i
nter
net,
Libër për mësuesin
48
ose
vëzh
gim
e në
terr
en),
të c
ilat i
shfr
ytëz
on p
ër re
aliz
imin
e p
roje
ktit
kurr
ikul
ar d
he i
klas
ifi ko
n at
o bu
rime
sipa
s rën
dësi
së q
ë ka
në p
ër te
mën
.
• Shf
rytë
zon
të d
hëna
t për
të d
emon
stru
ar të
kup
tuar
it (n
ëpër
mje
t for
mav
e të
ndr
yshm
e të
të sh
preh
urit)
mbi
: for
mat
kry
esor
e të
relie
vit t
ë ko
nti-
nent
eve;
ndr
yshi
met
e si
përf
aqes
së T
okës
që
ndod
hin
si p
asoj
ë e
lëvi
zjev
e të
nga
dalta
(p.sh
. for
mim
i i m
alev
e) d
he p
roce
seve
të sh
pejta
(tër
met
et,
vullk
anet
); fa
ktor
ët q
ë nd
ikoj
në n
ë sh
përn
darje
n e
paba
raba
rtë të
bot
ës b
imor
e e
shta
zore
sipa
s bre
zave
të n
xeht
ësis
ë; p
robl
emat
ikat
e k
rijua
ra si
pa-
sojë
e n
dërh
yrje
ve të
vep
rimta
risë
së n
jerë
zve;
etj.
• Zba
ton
në m
ënyr
ë të
pav
arur
udh
ëzim
et e
dhë
na n
ga b
urim
et e
për
doru
ra p
ër d
etyr
ën q
ë i k
ërko
het.
• Ndë
rlidh
tem
ën e
re o
se n
jë ç
ësht
je të
dhë
në m
e nj
ohur
itë d
he p
ërvo
jat p
arap
rake
, duk
e i p
araq
itur n
ë fo
rma
të n
drys
hme
të të
shpr
ehur
it si
pas n
jë
radh
itjej
e lo
gjik
e.
• Par
asht
ron
pyet
je (p
se, ç
farë
, si,
kur?
) dhe
org
aniz
on m
endi
met
e v
eta
në fo
rmë
të sh
krua
r për
tem
atik
ë që
traj
tohe
t/pro
blem
in e
dhë
në d
he v
lerë
son
përp
arim
in e
vet
der
i në
zgjid
hjen
e d
uhur
.
• Men
axho
n em
ocio
net,
ndje
njat
, koh
ën, s
hfry
tëzi
min
e m
ater
iale
ve d
he m
jete
ve g
jatë
kry
erje
s së
një
dety
re/a
ktiv
iteti
(në
klas
ë/sh
kollë
apo
në
terr
en).
4. K
ompe
tenc
a pë
r je
tën,
sipë
rmar
rjen
dhe
mje
disi
n (N
xënë
si/ja
kon
trib
uon
në m
ënyr
ë pr
oduk
tive.
)•
Bas
hkëv
epro
n në
mën
yrë
aktiv
e m
e m
osha
tarë
t dhe
të tj
erët
për
real
izim
in e
një
akt
ivite
ti të
për
bash
kët s
i p.sh
. het
on p
ër n
jë ç
ësht
je m
jedi
s-or
e që
lidh
et m
e uj
ërat
(p.sh
., er
ozio
ni lu
mor
, tha
rja e
liqe
nit a
rtifi c
ial e
tj.) n
ë zo
nën
e tij
duk
e id
entifi
kua
r pro
blem
in, p
ërca
ktua
r fak
torë
t e m
unds
hëm
që
e sh
kakt
ojnë
, ofr
uar z
gjid
hje
dhe
vler
ësua
r përfi t
imet
dhe
rrez
iqet
e z
gjid
hjev
e të
mun
dshm
e;
• D
uke
zhvi
lluar
pro
jekt
in k
urrik
ular
, rea
lizon
edh
e sh
ërbi
me
në n
dihm
ë të
për
mirë
sim
it të
mje
disi
t të
kom
unite
tit të
tij;
• D
isku
ton
mbi
pot
enci
alet
turis
tike,
eko
nom
ike,
mje
diso
re të
hap
ësira
ve b
regd
etar
e, p
ërm
es sh
embu
jve
nga
vend
i dhe
bot
a.
• H
eton
dis
a nd
ër p
robl
emat
ikat
e k
rijua
ra si
pas
ojë
e nd
ërhy
rjeve
të v
eprim
taris
ë së
nje
rëzv
e (p
.sh.,
ndër
timet
e sh
umta
dhe
pa
krite
r, m
unge
-sa
e k
anal
izim
eve
dhe
trajti
mit
të u
jëra
ve të
zez
a et
j)-në
një
zon
ë br
egde
tare
, në
një
qend
ër u
rban
e, n
ë nj
ë zo
në ru
rale
• V
lerë
son
ndër
varë
sinë
glo
bale
të n
diki
mev
e m
jedi
sore
(p.sh
., tra
nsfe
rimi i
ndo
tjes)
.
• D
isku
ton
në g
rup
për r
ëndë
sinë
që
ka m
broj
tja e
mje
disi
t, pa
soja
t që
sjel
l dëm
timi i
tij p
ër je
tën
e ba
norë
ve d
he p
ropo
zon
mas
at q
ë du
hen
ndër
mar
rë p
ër e
vitim
in e
tyre
.
Gjeografi a 7
49
5. K
ompe
tenc
a pe
rson
ale
(Nxë
nësi
/ja b
ën je
të të
shën
dets
hme.
)• N
dan
përv
ojat
dhe
men
dim
et n
ë gr
up.
6. K
ompe
tenc
a qy
teta
re (N
xënë
si/ja
për
kush
tohe
t nda
j të
mir
ës së
për
bash
kët.)
• Tre
gon
vetë
besi
m të
lartë
në
mar
rjen
e ve
ndim
eve
për v
eprim
et q
ë nd
ërm
err p
a dë
mtu
ar in
tere
sat e
të tj
erëv
e, të
cila
t kon
tribu
ojnë
në
rritj
en e
cilë
-si
së së
akt
ivite
tit të
gru
pit s
hoqë
ror/k
omun
itetit
.
• Mer
r pje
së n
ë ak
tivite
tet q
ë pr
omov
ojnë
tole
ranc
ë dh
e di
vers
itet k
ultu
ror,
etni
k, fe
tar,
gjin
or e
tj, n
ë sh
kollë
apo
në
kom
unite
t, ku
për
fshi
hen
mos
-ha
tarë
të të
gjit
ha p
ërka
tësi
ve të
për
men
dura
, që
jeto
jnë
në b
ashk
ësin
ë e
gjer
ë.
7. K
ompe
tenc
a di
gjita
le (N
xënë
si/ja
për
dor
tekn
olog
jinë
për
të n
xitu
r in
ovac
ioni
n.)
• Për
dor m
jete
t dig
jital
e dh
e m
jedi
set i
nfor
mat
ive
për t
ë ko
mun
ikua
r dhe
bas
hkëp
unua
r, du
ke p
ërfs
hirë
kom
unik
imet
në
dist
ancë
për
zhv
illim
in e
nj
ohur
ive.
• Ana
lizon
, vle
rëso
n, m
enax
hon
info
rmac
ioni
n e
mar
rë e
lekt
roni
kish
t.
Rez
ulta
tet e
të n
xëni
t sip
as k
ompe
tenc
ave
të fu
shës
/lënd
ës
1. V
ëzhg
imi d
he h
etim
i i d
ukur
ive
gjeo
grafi
ke
Nxë
nësi
/ja:
• For
mul
on d
he d
rejto
n py
etje
mbi
: for
mat
kry
esor
e të
relie
vit t
ë ko
ntin
ente
ve; p
roce
set h
isto
rike
që k
anë
kont
ribua
r në
form
at e
tokë
s (lë
vizj
et e
ko
ntin
ente
ve p
ërgj
atë
kohë
rave
; plla
kat t
ekto
nike
);
• Spe
kulo
n m
e pë
rgjig
jet,
duke
shpj
egua
r ide
të e
tij;
• Het
on d
isa
ndër
pro
blem
atik
at e
krij
uara
si p
asoj
ë e
ndër
hyrje
ve të
vep
rimta
risë
së n
jerë
zve
(p.sh
., nd
ërtim
et e
shum
ta d
he p
a kr
iter,
mun
gesa
e
kana
lizim
eve
dhe
trajti
mit
të u
jëra
ve të
zez
a et
j)-në
një
zon
ë br
egde
tare
, në
një
qend
ër u
rban
e, n
ë nj
ë zo
në ru
rale
;
• Për
cakt
on m
arrë
dhën
iet s
hkak
-pas
ojë
të d
ukur
ive
gjeo
grafi
ke,
që
ndod
hin
në m
jedi
sin
loka
l;
• Ide
ntifi
kon
në h
artë
ven
det m
e la
rtësi
abs
olut
e të
ndr
yshm
e;
Libër për mësuesin
50
• Dife
renc
on fo
rmat
kry
esor
e të
relie
vit t
ë ko
ntin
ente
ve d
he b
ën d
allim
in e
tyre
në
hartë
;
• Dem
onst
ron
në h
artë
lidh
jen
e br
ezav
e vu
llkan
ikë
me
zona
t e të
rmet
eve.
2. M
bled
hja,
vle
rësi
mi d
he k
omun
ikim
i i in
form
acio
nit
Nxë
nësi
/ja:
• Ide
ntifi
kon
dhe
shqy
rton
burim
et e
info
rmac
ioni
t që
përd
or p
ër k
ërki
m.
• Vle
rëso
n bu
rimet
për
vle
fshm
ërin
ë dh
e be
sues
hmër
inë
e ty
re.
• Ndë
rton
njoh
uri p
ër m
jedi
sin
loka
l dhe
pro
cese
t e d
ukur
itë g
jeog
rafi k
e në
gje
osis
tem
, duk
e pë
rdor
ur m
jete
t dhe
shka
thtë
sitë
gje
ografi k
e, si
har
tat,
vëzh
gim
et n
ë te
rren
, fot
ografi ,
etj.
• Kom
unik
on (m
e sh
krim
, me
gojë
, grafi k
isht
, viz
ualis
ht) s
hpër
ndar
jen
hapë
sino
re të
duk
uriv
e gj
eogr
afi k
e, p
ërm
es p
ërdo
rimit
të h
arta
ve të
shka
llëve
të
ndr
yshm
e, d
uke
përd
orur
fjal
orin
e p
ërsh
tats
hëm
gje
ografi k
;
• Kra
haso
n nd
rysh
imet
e si
përf
aqes
së T
okës
që
ndod
hin
si p
asoj
ë e
lëvi
zjev
e të
nga
dalta
(p.sh
. for
mim
i i m
alev
e) d
he p
roce
seve
të sh
pejta
(tër
met
et,
vullk
anet
);
• Vle
rëso
n nd
ërva
rësi
në g
loba
le të
ndi
kim
eve
mje
diso
re (p
.sh.,
trans
ferim
i i n
dotje
s).
3. M
arrj
a e
vend
imev
eN
xënë
si/ja
:
• Sin
tetiz
on të
dhë
nat d
he z
hvill
on n
jë p
ërfu
ndim
, p.sh
., nj
ë pa
rash
ikim
apo
një
gje
tje k
yç.
• Nxë
nësi
/jaid
entifi
kon
rrug
ë të
ndr
yshm
e të
vep
rimit
dhe
para
shik
on p
asoj
at p
ër to
.
• Për
dor p
yetje
për
të refl e
ktua
r në
çdo
stad
të k
ërki
mit
“Çfa
rë fu
nksi
onoi
?”, “
Si m
und
të p
ërm
irëso
het”
.
Gjeografi a 7
51
PRIL
L-Q
ERSH
OR
(20
orë)
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
Nxë
nësi
/ja:
• Arg
umen
ton
rënd
ësin
ë e
mat
e-ria
leve
që
përb
ë-jn
ë To
kën
(p.sh
., sh
këm
binj
të,
min
eral
et) p
ër
shoq
ërin
ë.
• Nxj
err p
ërfu
n-di
me
për p
roce
set
hist
orik
e që
kan
ë ko
ntrib
uar n
ë fo
r-m
at e
tokë
s:
• Lëv
izje
t e k
onti-
nent
eve
përg
jatë
ko
hëra
ve
• Plla
kat t
ekto
nike
• Dife
renc
on fo
rmat
kr
yeso
re të
relie
vit
të k
ontin
ente
ve
dhe
bën
dalli
min
e
Situ
ata
32.1
: Rik
ujto
jmë ç
farë
kem
i mës
u-ar
mbi
ven
din
që zë
Tok
a në s
istem
in d
iel-
lor d
he d
iskut
ojm
ë mbi
pye
tjet:
Kur
ësht
ë fo
rmua
r Tok
a? P
se n
drys
hon
ajo
nga p
lan-
etët
e tje
rë të
siste
mit
diel
lor?
Situ
ata
32.2
: Baz
uar n
ë ske
mën
e pa
raqi
-tu
r: a)
për
shkr
uaj n
drys
him
et q
ë vër
en n
ga
një p
eriu
dhë t
e tje
tra g
jatë
erës
ken
ozoi
ke;
b) ev
iden
to d
y pr
ej n
gjar
jeve
më t
ë rën
dë-
sishm
e të e
rës p
aleo
zoik
e dhe
asaj
mes
o-zo
ike.
Situ
ata
33: R
isjel
lim n
ë vëm
endj
e ndë
r-tim
in st
rukt
uror
të T
okës
dhe
për
shkr
uajm
ë çf
arë j
anë l
itosf
era d
he as
teno
sfer
a.
Situ
ata
34: S
jelli
m ed
he n
jë h
erë n
ë vë
men
dje n
dërti
min
e ko
res s
ë Tok
ës;
kupt
imin
mbi
plla
kat t
ekto
nike
dhe
kufi
jtë
mid
is ty
re. P
ërsh
krua
jmë ç
farë
janë
: kor
ja
kont
inen
tale
dhe
ajo
oqea
nike
, plla
kat
tekt
onik
e dhe
kufi
jtë m
idis
tyre
. Mës
uam
që
plla
kat t
ekto
nike
lëvi
zin,
por
, a e
dini
pse
?
-Vle
rësi
m
me
gojë
;
-Vle
rësi
m
i pun
ës n
ë gr
up;
-Vle
rësi
m i
punë
s pra
k-tik
e;
-Vle
rësi
m
i det
yrës
së
shtë
pisë
;
-Vle
rësi
m i
ese-
ve;
-Vle
rësi
m
me
shkr
im;
-Vle
rësi
m
i loj
ës m
e ro
le.
Punë
në
grup
;
Punë
në
dysh
e;
Punë
indi
vidu
ale;
Bas
hkëb
ised
ime
e pr
ezan
time
në fo
r-m
a të
ndr
yshm
e;
Përd
orim
i i T
IK-u
t;
Proj
ekte
kur
riku-
lare
;
Hul
umtim
dhe
zbu
-lim
;
Bra
inst
orm
ing;
Dis
kutim
e;
Deb
at; K
onku
rs;
Lojë
me
role
;
Teks
ti i
gjeo
grafi
së
Har
tat
fi zik
o-gj
e-og
rafi k
e dh
e pol
i-tik
e të
botë
s.
Har
tat
fi zik
o-gj
e-og
rafi k
e dh
e pol
i-tik
e të E
v-ro
pës.
1. H
istor
ia e
Tokë
s
2. P
ange
a dh
e ku-
fi jtë
e pl
laka
ve te
k-to
nike
3. P
llaka
t tek
ton-
ike d
he d
inam
ika
e tyr
e
4. T
ërm
etet
5. V
ullk
anet
6. F
orm
at e
relie
vit
7. B
ota
bim
ore
8. F
akto
rët q
ë nd
ikoj
në n
ë sh
përn
darj
en e
pa
bara
bart
ë të
botë
s bim
ore
9. B
ota
shta
zore
Tem
atik
a:
Proc
eset
nat
y-ro
re d
he sh
o-që
rore
Nën
tem
atik
a II
: Pro
cese
t dh
e du
kurit
ë na
tyro
re n
ë To
kë (v
azh-
dim
)
Libër për mësuesin
52
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
60.
61.
62.
tyre
në
hartë
.
• Ide
ntifi
kon
në
hartë
ven
det m
e la
rtësi
abs
olut
e të
nd
rysh
me.
• Kra
haso
n nd
ry-
shim
et e
sipë
-rf
aqes
së T
okës
që
ndo
dhin
si
paso
jë e
lëvi
zjev
e të
nga
dalta
(p.sh
. fo
rmim
i i m
alev
e)
dhe
proc
esev
e të
sh
pejta
(tër
met
et,
vullk
anet
).
• Dem
onst
ron
në
hartë
lidh
jen
e br
ezav
e vu
llka-
nikë
me
zona
t e
tërm
etev
e.
Çfar
ë ndo
dh n
ë kufi
jtë e
plla
kave
tekt
o-ni
ke?
Situ
ata
35.1
: Le t
ë sho
him
në t
abel
ën m
bi
paso
jat e
tërm
etit
të rë
në n
ë Por
to P
rinc t
ë H
aitit
, në v
itin
2010
. Nga
info
rmac
ione
t që
mun
d të
ken
i për
tërm
etet
që k
anë r
ënë n
ë ve
ndin
tonë
, sill
ni sh
embu
j rre
th p
asoj
ave
të ty
re.
Situ
ata
35.2
: Baz
uar n
ë har
tën
e fi g
urës
70
, tre
go se
në c
ilët k
ufi j
plla
kash
ësht
ë pë
rqen
drua
r pje
sa m
ë e m
adhe
e të
rmet
eve
në b
otë.
Situ
ata
36.1
: Rik
ujto
jmë n
johu
ritë q
ë kem
i m
arrë
mbi
shkë
mbi
njtë
mag
mat
ikë d
he p
ërsh
krua
jmë s
e si f
orm
o-he
n at
a. Po
mag
ma d
he ll
ava,ç
farë
janë
? Ps
e ndr
ysho
jnë m
idis
tyre
?
Situ
ata
36.2
: Baz
uar n
ë har
tën
e fi g
urës
73
, tre
go se
në c
ilët k
ufi j
plla
kash
ësht
ë pë
rqen
drua
r pje
sa m
ë e m
adhe
e vu
llkan
eve
në b
otë.
Mat
eria
le
nga i
nter
-ne
ti, li
bra,
en
cikl
o-pe
di
Teks
te
nga f
usha
të
tjer
a;
foto
, har
ta,
vide
o
Mat
eria
le
të p
ërga
t-itu
ra m
e Po
wer
po
int d
he
në p
ro-
gram
e të
tjera
, të k
r-iju
ara n
ga
mës
uesit
/et
dhe
nx-
ënës
it.
10. P
unë p
rakt
ike
2.9
Tem
a: B
ota
e gj
allë
sipa
s bre
zave
të
nxe
htës
isë
11. P
ërsë
ritje
4(L
itosf
era
2)
11. P
ërsë
ritje
4(L
itosf
era
2)
Gjeografi a 7
53
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
• Ide
ntifi
kon
fak-
torë
t që
ndik
ojnë
në
shpë
rnda
r-je
n e
paba
raba
rtë
të b
otës
bim
ore
e sh
tazo
re si
-pa
s bre
zave
të
nxeh
tësi
së.
Situ
ata
37: N
ga te
ksti
i Gje
ografi s
ë 6, r
iku-
jtojm
ë se ç
farë
janë
mje
dise
t nat
yror
e. K
ra-
haso
jmë m
jedi
set n
atyr
ore t
ë par
aqitu
ra n
ë fi g
urat
e m
ëpos
htm
e (a,
b, c)
dhe
për
shkr
u-aj
më s
e cila
t ele
men
te n
atyr
ore m
bizo
tëro
-jn
ë te s
ecili
pre
j tyr
e.
Situ
ata 3
8: R
isjel
lim n
ë vëm
endj
e njo
hurit
ë e m
arra
mbi
bre
zat e
nxe
htës
isë, d
uke p
ër-
shkr
uar v
eçor
itë e
klim
ës n
ë kët
a bre
za d
he
si nd
ikon
ajo
në zh
villi
min
dhe
shpë
rnda
r-je
n e b
otës
bim
ore.
Situ
ata
39.1
: Baz
uar n
ë njo
hurit
ë që k
emi,
ne m
und
të ev
iden
tojm
ë
disa
nga
fakt
orët
që n
diko
jnë n
ë shp
ërnd
ar-
jen
e bot
ës b
imor
e dhe
në
shum
ëllo
jshm
ërin
ë e sa
j. Ci
lët j
anë a
ta?
Situ
ata
39.2
: Për
shkr
uaj s
e çfa
rë n
diki
-m
i ka m
bi b
imës
inë k
omun
iteti
në v
end-
bani
min
tënd
.
Situ
ata
40.1
: Sho
him
har
tën
e mëp
osht
me
dhe p
ërsh
krua
jmë s
e si j
anë s
hpër
ndar
ë
disa
pre
j llo
jeve
të b
otës
shta
zore
në p
lane
t. Ba
zuar
në n
johu
ritë e
mar
ra o
se
Libër për mësuesin
54
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
62.
63.
64.
Nxë
nësi
:
• Dis
kuto
n m
bi p
o-te
ncia
let t
uris
tike,
ek
onom
ike,
mje
-di
sore
të h
apës
ir-av
e br
egde
tare
, pë
rmes
shem
bu-
jve
nga
vend
i dhe
bo
ta.
• Het
on d
isa
ndër
pr
oble
mat
ikat
e
në k
urio
zite
tet q
ë mun
d të
ken
i lex
uar m
bi
botë
n e k
afsh
ëve,
përm
endn
i edh
e she
m-
buj t
ë tje
rë (m
bi v
endn
dodh
jen
dhe j
etën
e
tyre
). Si
men
doni
, pse
bot
a sht
azor
e ësh
të
e lar
mish
me d
he e
shpë
rnda
rë n
ë bot
ë në
mën
yrë t
ë pab
arab
artë
?
Situ
ata
40.2
: Baz
uar n
ë fi g
. 87
dhe 8
8, p
ër-
shkr
uaj n
drys
him
et q
ë vër
en m
idis
lloje
ve
të b
otës
shta
zore
të zo
nës s
ë nxe
htë d
he
atyr
e të z
onës
së ft
ohtë
.
Situ
ata
41.1
:Shi
hni m
e kuj
des f
otot
e
mëp
osht
me d
he k
raha
soni
ndr
yshi
met
m
idis
tyre
. Në c
ilin
prej
bre
gdet
eve t
ë pa-
raqi
tura
dal
loni
elem
ente
të n
gjas
hme m
e br
egde
tet e
ven
dit t
onë,
të ci
lat i
ken
i par
ë
12. T
estim
4(L
itosf
era
2)
13. P
roje
kt o
ra e
tr
etë T
ema:
Çës
ht-
jet m
jedi
sore
të
ujër
ave n
ë/pr
anë
vend
bani
mit
tim
14. P
oten
cial
et e
zo
nave
bre
gdet
are
Gjeografi a 7
55
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
65.
66.
kriju
ara
si p
aso-
jë e
ndë
rhyr
jeve
të
vep
rimta
risë
së
njer
ëzve
(p.sh
., nd
ërtim
et e
shu-
mta
dhe
pa
krite
r, m
unge
sa e
kan
a-liz
imev
e dh
e tra
-jti
mit
të u
jëra
ve të
ze
za e
tj):
• në
një
zonë
br
egde
tare
;
• në
një
qend
ër
urba
ne;
• në
një
zonë
rura
le
• Vle
rëso
n nd
ërva
rësi
në
glob
ale
të n
diki
-m
eve
mje
diso
re
(p.sh
., tra
nsfe
rimi i
nd
otje
s).
apo
keni
pus
huar
në t
o? S
i men
doni
, çfa
rë
rënd
ësie
kan
ë zon
at b
regd
etar
e për
jetë
n dh
e eko
nom
inë t
onë?
Situ
ata
41.2
: Për
shkr
uaj v
eprim
tarit
ë ek
onom
ike n
ë fi g
urat
2, 3
dhe
4, d
he ev
i-de
nto
se sa
të p
rani
shm
e jan
ë ato
në z
onat
br
egde
tare
të v
endi
t ton
ë.
Situ
ata
42: M
ësua
m se
zona
t bre
gdet
are
përb
ëjnë
hap
ësira
me p
oten
cial
e të m
ëdha
tu
ristik
e dhe
ekon
omik
e për
ven
det k
u gj
ende
n. P
ër v
etë k
usht
et q
ë ofro
jnë,
në
këto
zona
ësht
ë për
qend
ruar
një
num
ër i
lartë
pop
ullsi
e. Po
r, a d
ëmto
het d
he n
dote
t m
jedi
si br
egde
tar p
rej v
eprim
tariv
e eko
no-
mik
e dhe
mbi
popu
llim
it? Ç
farë
ndo
tjesh
m
und
të sh
kakt
ohen
?
Situ
ata
44: S
i e p
araf
ytyr
oni q
ytet
in k
u do
të
don
it të
jeto
nit:
me p
arqe
dhe
hap
ësira
të
gjer
a, go
dina
të v
jetra
antik
e apo
hist
orik
e të
ruaj
tura
me k
ujde
s, bl
loqe
ndë
rtesa
sh të
ul
ëta,
të n
dërtu
ara m
e pla
nim
etri,
apo
me
ndër
tesa
të la
rta d
he sh
umë p
ranë
një
ra-
tjetrë
s? S
i mun
d të
jetë
gje
ndja
e trafi k
ut të
au
tom
jete
ve d
he sh
kalla
e nd
otje
s në t
ë?
15. N
dotje
t në
zona
t bre
gdet
are
17. N
dotja
në
qend
rat u
rban
e
Libër për mësuesin
56
Nr.
Te
mat
ika/
Nën
tem
atik
aR
ezul
tate
t e të
nxë
-ni
t sip
as te
mat
ikav
eTe
mat
mës
imor
eSi
tuat
a e t
ë nxë
nit
Met
odo l
ogjia
e
mës
imdh
ënie
sTe
knik
at e
vl
erës
imit
Buri
met
67.
68.
69.
70.
Situ
ata
44: S
i e p
araf
ytyr
oni q
ytet
in k
u do
të
don
it të
jeto
nit:
me p
arqe
dhe
hap
ësira
të
gjer
a, go
dina
të v
jetra
antik
e apo
hist
orik
e të
ruaj
tura
me k
ujde
s, bl
loqe
ndë
rtesa
sh të
ul
ëta,
të n
dërtu
ara m
e pla
nim
etri,
apo
me
ndër
tesa
të la
rta d
he sh
umë p
ranë
një
ra-
tjetrë
s? S
i mun
d të
jetë
gje
ndja
e trafi k
ut të
au
tom
jete
ve d
he sh
kalla
e nd
otje
s në t
ë?
Situ
ata
45: P
ranë
lum
enjv
e ja
në p
ërqe
n-dr
uar q
ytet
e të
rënd
ësis
hme
të b
otës
. Ed
he q
ytet
ërim
et e
par
a ka
në li
ndur
pë
rgja
të rr
jedh
ave
të ty
re. P
or, p
aral
el-
isht
me
zhvi
llim
in d
he rr
itjen
e q
ytet
eve,
sh
oqër
ia n
jerë
zore
ka
shka
ktua
r ndo
tje
të sh
umë
lum
enjv
e. S
i men
doni
, nga
se
ndot
en lu
men
jtë d
he to
kat e
qyt
etev
e?
Situ
ata
46: P
robl
emat
ika
e nd
otje
s nuk
nd
eshe
t vet
ëm n
ë qy
tete
, ajo
ësh
të e
pr
anis
hme
edhe
në
fsha
tra. N
ga n
jo-
hurit
ë që
ken
i, si
men
doni
, nga
se sh
kak-
tohe
t ndo
tja n
ë zo
nat r
ural
e?
17. N
dotja
në
qend
rat u
rban
e
18. N
dotja
në
qend
rat u
rban
e (v
azhd
im)
19. N
dotja
në
qend
rat r
ural
e
20. P
roje
kt (o
ra
e kat
ërt)
Tem
a:
Çës
htje
t mje
diso
re
të u
jëra
ve n
ë/pr
anë
vend
bani
mit
tim
Gjeografi a 7
57
PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE (modele skematike)
Shënim: Edhe pse në planifi kimet e mëposhtme ditore të orëve mësimore janë paraqi-tur për çdo orë, rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe, nuk është detyrim që brenda një ore mësimore ato të realizohen të gjitha (të shtata kompetencat), por vetëm disa prej tyre. Paraqitja e plotë e tyre në çdo orë mësimore është bërë:
• për shkak të respektimit të formatit të një ore mësimore;• me qëllim paraqitjen në të, të çdo detaji që do të ndihmonte në orientimin e punës së
mësuesit;• për të paraqitur në mënyrë të plotë të gjitha pritshmëritë që mund të ketë secila prej
orëve mësimore.
Nëntematika I-Toka në hapësirë Në përfundim të kësaj nëntematike, nxënësi/ja:përshkruan:• formën e Tokës;• përmasat dhe rëndësinë e tyre;• pozicionin e Tokës në sistemin diellor.
identifi kon provat që tregojnë se Toka rrotullohet rreth boshtit të saj.ndërton dhe përdor modele, të cilat:• tregojnë lidhjen ndërmjet rrotullimit të Tokës rreth vetes dhe gjatësisë së ditës;• përshkruajnë pozicionin e Tokës kundrejt Diellit në ditët e ekuinokseve dhe solsticeve.
Libër për mësuesin
58
Tema mësimore: I.1 Toka në sistemin diellor
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III
KLASA: VII
Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.1 Toka në
sistemit diellor
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efek-tive.)
• Shpreh mendimin e vet me gojë ose me shkrim (si dhe në forma të tjera të komunikimit), mbi vendin e Tokës në hapësirë.
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth tyre,duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton duke e ilustruar me shembuj konkretë vendin e Tokës në sistemin diellor.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Menaxhon emocionet, ndjenjat, kohën dhe shfrytëzimin e materialeve gjatë kryerjes së detyrës.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi-ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre social, etnik etj.) për realizimin e diskutimit mbi vendin e Tokës në hapësirë.
• Vizaton një skemë të sistemit diellor, ose ndërton me plastelinë një maket që tregon vendosjen e trupave në sistemin diellor.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së përgjigjeve të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht mbi: a) vendin që zë sis-temi diellor në gjithësi dhe në galaktikën“Rruga e Qumështit” b) vendin që zë Toka në sistemin diellor.
Gjeografi a 7
59
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
• Nxënësi/ja formulon dhe drejton pyetje mbi raportin e Tokës me Diellin dhe me planetët e tjerë të sistemit diellor; heton mbi origjinën e gjithësisë dhe veçanërisht të sistemit diellor.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
• Nxënësi/ja krahason përmasat e Tokës me ato të Diellit dhe të planetëve të tjerë të sistemit diellor;
3. Marrja e vendimeve
• Nxënësi/ja përcakton se çfarë vendi zë sistemi ynë diellor në galaktikën “Rruga e Qumështit” dhe në sistemin diellor.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore:
• përshkruan se ku ndodhet Toka në raport me Diellin dhe me planetët e tjerë të sistemit diellor; • krahason përmasat e Tokës me ato të Diellit dhe të planetëve të tjerë të sistemit diellor; • përcakton se çfarë vendi zë sistemi ynë diellor në galaktikën “Rruga e Qumështit”.
Fjalët kyçe: univers; galaktikë; sistem diellor; Toka në sistemin diellor
Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, encik-lopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, shken-cat e natyrës, TIK
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve
Për të realizuar këtë, mësuesi/ja bazohet në kuriozitetin e vazhdueshëm që i karak-terizon nxënësit, në të përditshmen e tyre dhe në dëshirën e vazhdueshme të tyre për të mësuar rreth botës që i rrethon. Përdor pyetje të cilat ata mund t’i kenë bërë në jetën e përditshme... P.sh mësimi fi llon me pyetjen: Çfarë vendi zë Toka jonë në hapësirën që na rrethon?”
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.1.
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.1 në tekst: Diskuto-jmë: “Hapësira që na rrethon, është e pafundme. Njeriu kërkon vazhdimisht ta njohë sa më shumë atë. Por, çfarë vendi zë Toka jonë në këtë hapësirë?”
Libër për mësuesin
60
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Nxënësit diskutojnë, tregojnë, përshkruajnë....
Mësuesi/ja vazhdon: E gjithë hapësira e pafundme rreth nesh quhet univers ose gjithësi. Ajo është
krijuar si rezultat i një shpërthimi të madh (Big Beng), gjatë të cilit, lënda dhe energjia u shpërndanë në drejtime të ndryshme… Mësuesja u drejtohet përsëri nxënësve me pyetjen që nxit Brain-storming-un: Po Toka dhe sistemi diellor si u formuan?
Mësuesi/ja pret përgjigjet prej nxënësve ....
Mësuesi/ja vazhdon: Rreth 4.6 miliardë vjet më parë, rreth Diellit u formua sistemi ynë diellor. Sistemi diellor
përbëhet nga Dielli (që ndodhet në qendër) dhe nga planetët, satelitët, asteroidet, kometat dhe meteorët, të cilët rrotullohen rreth tij. Toka ku ne jetojmë, është një nga tetë planetët e sistemit diellor. Ajo ndodhet rreth 150 milionë km larg nga Dielli dhe ka vetëm një satelit natyror, Hënën, e cila qarkullon rreth Tokës dhe së bashku me Tokën, edhe rreth Diellit…
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja orienton nxënësit të vëzhgojnë tekstin dhe drejton py-etjet Bazuar në fi gurat 2 dhe 3: a) përshkruaj se ku ndodhet Toka në raport me Diellin dhe me planetët e tjerë të sistemit diellor; b) krahaso përmasat e Tokës me ato të Diellit dhe të planetëve të tjerë të sistemit diellor; c) përcakto se çfarë vendi zë sistemi ynë diellor në galaktikën “Rruga e Qumështit”.
Pasi lexojnë tekstin dhe analizojnë fi gurat 2 dhe 3 të tekstit, nx-ënësit përshkruajnë dhe diskutojnë.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Në vazhdim, nxënësit punojnë dhe diskutojnë ushtrimet e dhëna në tekst, në rubrikën “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nxënësitVlerësimi i nxënësit/es fokusohet në vlerësimin e punës individu-ale dhe të punës në grup.
Gjeografi a 7
61
Tema mësimore: I.2 Forma e Tokës dhe rëndësia e saj
FUSHA: SHOQËRIA DHE MJEDISILËNDA:
GJEOGRAFISHKALLA:
IIIKLASA: VII
Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.2 Forma e
Tokës dhe rëndësia e saj
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet për tematikën që trajtohet.
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth formës reale të Tokës.
• Përshkruan formën e Tokës duke analizuar fi gurën 5 të tekstit.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Krahason ngjashmëritë dhe dallimet midis paraqitjeve skematike të formën e Tokës (paraqitur në fi gurën 5 të tekstit).
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (libra, revista, harta, foto, enciklopedi ose internet), të cilat i shfrytëzon për analizën e tij.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët gjatë diskutimit dhe hulumtimit.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit shoqëror/komunitetit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht (përmes internetit apo ma-terialeve të shkruara) mbi përfytyrimet që ka pasur njerëzimi mbi formën e Tokës, përpara se të bëheshin zbulimet e mëdha gjeografi ke, studimet mbi formën e saj, si dhe fotografi met nga hapësira.
Libër për mësuesin
62
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan se si ka ndryshuar njohja mbi formën e Tokës në etapa të ndryshme të zhvil-limit të shoqërisë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rolin e formës së Tokës.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja analizon, vlerëson, formën sferike të Tokës.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkru-an formën e Tokës.
Fjalët kyçe: formë sferike, formë elipsoidi, forma reale e Tokës, brezat klimatikë.
Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, enci-klopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, shken-ca natyrore, TIK
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
a. që si të gjithë planetët e tjerë, edhe Toka është sferike.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.2 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.2 në tekst: Diskuto-jmë: Njeriu është përpjekur të zbulojë pamjen e vërtetë të Tokës shumë kohë më përpara se të dërgoheshin kamerat në hapësirë (kujto çfarë ke mësuar në klasën e gjashtë). Në shekullin III pr.K., me anë të llogaritjeve që bëri, dijetari grek, Aris-toteli dha i pari idenë e rrumbullakësisë së Tokës. Kohë më vonë, formën reale të këtij planeti e sollën imazhet e dërguara nga satelitët artifi cialë.
Gjeografi a 7
63
b. Ndërtimi i njohurive të reja
• Ju mund të keni lexuar kuriozitete të ndryshme mbi Tokën dhe keni parë fotografi të pamjes së saj. Si e parafytyroni formën e Tokës?
Nxënësit diskutojnë, tregojnë, përshkruajnë....
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 5 të tekstit dhe vazh-don: Për qëllime studimi, forma e Tokës është konsideruar gjith-monë sferike, si një top me sipërfaqe të lëmuar (shih fi gurën 5, a). Por forma e saj reale është paksa më e ndërlikuar. Rrezja polare është më e shkurtër se ajo ekuatoriale, pra Toka është më e fryrë në Ekuator dhe pak e shtypur në pole (shih fi gurën 5, b). Përveç kësaj, sipërfaqja e Tokës ka reliev me ulje e ngritje të shumta, si male, kodra, fusha, lugina, rrafshnalta etj. (shih fi gurën 5, c). Pra, forma reale e Tokës i ngjan një elipsoidi që në sipërfaqe ka ulje dhe ngritje të shumta.
Orientohen nxënësit të vëzhgojnë me kujdes fi gurën 5 dhe bazuar në të përshkruajnë ndryshimet që dallojnë midis formave a, b dhe c, duke i dhënë përgjigje pyetjes: Cila prej tyre i përafrohet formës reale të Tokës?
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 6 të tekstit dhe vazh-don: Forma sferike e Tokës ndikon shumë në sasinë e rrezatim-it diellor, që mbërrin në sipërfaqe të ndryshme të saj. Për shkak të një forme të tillë, rrezatimi diellor, i cili hyn në atmosferën e Tokës në formën e rrezeve paralele, bie me kënde të ndryshme në sipërfaqen e saj, duke krijuar kështu brezat klimatikë…
Nxënësit diskutojnë mbi situatën: “Rikujto njohuritë e marra nga teksti i Gjeografi së 6, mbi klimën e vendit tonë. Diskuto: a) në cilin brez klimatik ndodhet vendi ynë dhe me çfarë këndi bie rrezatimi diellor në këtë brez; b) çfarë tiparesh ka klima e vendit tonë”. Vlerësojnë pasojën e formës sferike të Tokës.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë ushtrimet e rubrikës “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nxënësitVlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
64
Tema mësimore: I.3 Përmasat e Tokës. Rëndësia e tyre
FUSHA: SHOQËRIA DHE MJEDISILËNDA:
GJEOGRAFISHKALLA:
IIIKLASA: VII
Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.3 Përmasat
e Tokës. Rëndësia e tyre
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth përmasave të planetit tonë.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, disa të dhëna për Tokën: (rrezja ekuatoriale, rrezja polare, rrezja mesatare, sipërfaqja e Tokës, vëllimi i Tokës, dendësia mesatare)
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton lidhjen midis masës së Tokës dhe pranisë së atmosferës që e rrethon.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re ose një çështje të dhënë me njohuritë e marra në temën 1.1, me njohuritë e marra apo të hulumtuara nga burime të ndryshme, duke i paraqitur në forma të ndryshme të të shprehurit sipas një radhitjeje logjike.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Diskuton në grup mbi rolin e përmasave të Tokës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimeve në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar dhe bashkëpunuar, duke përf-shirë komunikimet në distancë për zhvillimin e njohurive.
Gjeografi a 7
65
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkruan disa përmasa mbi Tokën.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rolin e përmasave të saj.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja evidenton të dhënat mbi planetin tonë dhe vlerëson rëndësinë që ka masa e tij.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkru-an përmasat e Tokës dhe rëndësinë e tyre.
Fjalët kyçe: rreze ekuatoriale, rreze polare, rreze mesatare, sipërfaqja e Tokës, vëllimi i Tokës, masa e Tokës, dendësia mesatar e Tokës.
Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, encik-lopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, shken-cat e natyrës, TIK
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
a. që planeti ynë ka atmosferë.
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.3 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.3 në tekst: Diskuto-jmë: Risjellim në vëmendje vendin që zë Toka në sistemin diellor. Krahasojmë përmasat e saj me ato të planetëve të tjerë të sistemit diellor.
Nxënësit vëzhgojnë, diskutojnë, përshkruajnë....
Libër për mësuesin
66
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Zhvillimi i vazhdueshëm i teknologjisë përmes imazheve të dërguara nga satelitët artifi cialë, ka sjellë in-formacione të plota mbi përmasat e planetit tonë. Mësuesja pyet nxënësit: Ç’dini ju për mënyrat se si informohemi mbi planetin tone?
Nxënësit/et diskutojnë dhe përshkruajnë....
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin tekstin dhe vazhdon: Shihni më poshtë disa të dhëna për Tokën:
Përshkruani fi gurën 8.
Nxënësit/et përshkruajnë....
Mësuesi/ja përsëri vazhdon: Megjithëse bën pjesë në grupin e planetëve të vegjël, përmasat e planetit tone kanë rëndësi të madhe sepse përcaktojnë masën e tij (5.98 x 1024 kg). Masa e Tokës ndikon në madhësinë e forcës gravitacionale që krijohet. Për shkak të kësaj force që ushtron, planeti ynë arrin të mbajë të lidhur pas vetes atmosferën, një shtresë shumë e rëndësishme për jetën. Më pas i fton nxënësit të plotësojnë tabelën e ushtrimit 1.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë ushtrimin 1, 2 tek rubrika “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nxënësitVlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Rrezja ekuatoriale (a) = 6378 km
Rrezja polare (b) = 6357 km
Rrezja mesatare = 6371 km
Sipërfaqja e Tokës: 510 milionë km2
Vëllimi i Tokës: 1083 miliardë km3
Dendësia mesatare: 5,5 gr/cm3
Gjeografi a 7
67
Tema mësimore: I.4 Rrotullimi i Tokës rreth boshtit të vet dhe pasojat gjeografi ke
FUSHA: SHOQËRIA DHE MJE-DISI
LËNDA: GJEO-GRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.4 Rrotullimi i
Tokës rreth boshtit të vet dhe paso-jat gjeografi ke
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth rrotullimit të Tokës rreth boshtit të vet dhe pasojat gjeografi ke që sjell, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, mënyrën e rrotullimit të Tokës rreth vetes.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Evidenton rrotullimin ditor të Tokës dhe pasojat që rrjedhin pre tij.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit mbi konceptet (rrotullimi ditor i Tokës, formimi i ditë-natës, shtypja në pole shmangia e trupave që lëvizin horizontalisht), duke i sqaruar nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e diskutimeve në klasë.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar dhe bashkëpunuar, duke përf-shirë komunikimet në distancë për zhvillimin e njohurive.
Libër për mësuesin
68
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja vëzhgon dhe përshkruan rrotullimin e Tokës rreth vetes.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rolin e zhvillimit të teknologjisë, hartografi së dhe të përdorimit të mjeteve e formave digjitale në studimet mbi rrotullimin e Tokës rreth vetes.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja përshkruan rrotullimin e Tokës rreth vetes dhe diferencon pasojat gjeografi ke që rrjedhin prej rrotullimit të Tokës rreth vetes.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi: Iden-tifi kon provat që tregojnë se Toka rrotullohet rreth boshtit të saj. Përshkruan rrotullimin e Tokës rreth vetes; Diferen-con pasojat e rrotullimit të Tokës rreth vetes
Fjalët kyçe: rrotullimi ditor i Tokës, formimi i ditë-natës, shtypja në pole
shmangia e trupave që lëvizin hori-zontalisht
Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve
Nxënësit/et dinë:
a. që të gjithë planetët e sistemit diellor, rrotullohen rreth vetes.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.4 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.4 në tekst.
Diskutojmë: “Përgjatë 24 orëve, vëmë re se dita dhe nata ia lënë vendin njëra-tjetrës në mënyrë të përsëritur. Dielli shfaqet në agim, në vazhdim e shohim që lëviz nëpër qiell deri sa perëndon, dhe më pas vjen nata. Mëngjesin tjetër, dielli rishfaqet dhe çdo gjë përsëritet nga e para. Për rrjedhojë, duke iu përshtatur këtij ndryshimi të përhershëm, e gjithë bota e gjallë në planetin tonë krijon një regjim ditor të caktuar. Por, a e dini si formohet ditë-nata?”
Gjeografi a 7
69
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit japin përgjigjet e tyre.
Mësuesja orienton nxënësit të shohin fi gurën 9 dhe vazhdon të trajtojë informa-cionin e tekstit: Toka rrotullohet rreth boshtit të saj për 24 orë (ose saktësisht 23 orë e 56 minuta), nga perëndimi në lindje, në drejtim të kundërt me lëviz-jen e akrepave të orës. Gjatë rrotullimit rreth vetes, Toka i ekspozon Diellit çdo pjesë të sipërfaqes së saj. Gjithmonë na duket sikur Dielli lëviz në raport me ne, ndërkohë që jemi ne që lëvizim bashkë me Tokën, rreth boshtit të saj...
Mësuesja nxit një brainstorming me pyetjen: Përshkruaj si ndryshon vendn-dodhja e Diellit (ose rruga që
përshkon Dielli nga momenti i lindjes deri në perëndim) gjatë 24 orëve, në vendbanimin tënd.
Nxënësit përshkruajnë fi gurën.
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: shihni fi gurën 10 të tekstit. A e dini ju se cilat janë pasojat që rrjedhin prej rrotullimit të Tokës rreth vetes?
Pas përgjigjeve të tyre ajo vazhdon: Provat që tregojnë se Toka rrotullohet rreth vetes, janë vetë pasojat që rrjedhin prej këtij rrotullimi….
Më pas mësuesja nxit një tjetër brainstorming me anë të situatës: Bazuar në fi gurën 10, përshkruaj drejtimet e shmangies së erërave/masave ajrore/rrymave oqeanike, gjatë lëvizjes së tyre nga një gjerësi gjeografi ke në tjetrën, në secilën hemisferë.
Nxënësit/et përshkruajnë
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1 dhe 2. Vlerësohen pasojat që rrjedhin nga rrotullimi i Tokës rreth vetes.
Lihen ushtrimet 3 dhe 4 për detyrë shtëpie dhe në orën pasardhëse nxënësit/et demonstrojnë zgjidhjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
70
Tema mësimore: I.5 Rrotullimi i Tokës rreth Diellit
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.5 Rrotullimi i
Tokës rreth Diellit
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtat-shëm: Rrotullimin e Tokës rreth Diellit dhe pasojat gjeografi ke që rrjedhin prej tij.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton duke e ilustruar këtë rrotullim me shembuj konkretë (si p.sh. formim i stinëve apo ndryshimi i vendit të lindjes dhe perëndimit të Diellit).
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (harta, foto, revista ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e diskutimeve të shembujve të përdorur në klasë për të ilustruar rrotullimin e Tokës rreth Diellit.
• Parashtron pyetje (pse, çfarë, si,?), organizon mendimet e veta dhe vlerëson përparimin e vet deri në zgjidhjen e duhur.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e diskutimeve në klasë.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit/diskutimeve të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar dhe bashkëpunuar, duke përf-shirë komunikimet në distancë për zhvillimin e njohurive.
Gjeografi a 7
71
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja shpjegon qartë mënyrën e rrotullimit të Tokës rreth Diellit dhe evidenton pasojat gjeo-grafi ke që rrjedhin prej tij.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson dhe komunikon me të tjerët rolin e këtij rrotullimi.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja analizon dhe vlerëson pasojat gjeografi ke që rrjedhin prej rrotullimit të Tokës rreth Diel-lit, në secilin prej pozicioneve të Tokës kundrejt Diellit.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi: për-shkruan rrotullimin e Tokës rreth Diellit; diferencon paso-jat e rrotullimit të Tokës rreth Diellit
Fjalët kyçe: rrotullimi i Tokës rreth Diellit, formimi i stinëve, solstice, ekuinokse.
Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve
Nxënësit/et dinë:
a. që Toka si gjithë planetët e tjerë, rrotullohet edhe rreth Diellit..
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.5 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.5 në tekst- Disku-tojmë: “Gjatë vitit, stinët i lënë vendin njëra-tjetrës. Duke qenë se i njohim kar-akteristikat e secilës stinë, planifi kojmë edhe punët, pushimet apo mënyrën
e të veshurit, për t’u përshtatur me to. Por, a e dini si formohen stinët?”
Nxënësit japin përgjigjet e tyre.
Libër për mësuesin
72
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesja orienton nxënësit të shohin fi gurën 11 dhe i fton ata ta përshkruajnë atë.
Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e tekstit: Në 22 dhjetor, Toka i ek-spozon Diellit më tepër Hemisferën Jugore, ndaj kjo date për këtë hemisferë shënon ditën e solsticit veror, ndërsa për Hemisferën Veriore, ditën e solsticit dimëror. Për shkak të këtij pozicioni kundrejt Diellit, Hemisfera Jugore merr më tepër energji diellore dhe në të fi llon vera astronomike. Dielli lind në juglindje dhe perëndon në jugperëndim…
Ndërkohë ajo fton nxënësit ta përshkruajnë këtë me fjalët e tyre duke iu referuar fi gurës 12, për datën 22 dhjetor.
Mësuesi/ja vazhdon: Më 22 qershor, Toka i ekspozon Diellit më tepër Hemisferën Veriore. Për Hemisferën Veriore, kjo datë shënon ditën e solsticit veror, ndërsa për Hemisferën Jugore shënon ditën e solsticit dimëror. Hemisfera Veriore merr më tepër energji diellore dhe në të fi llon vera astronomike. Dielli lind në verilindje dhe perëndon në veriperëndim. Rrezet diellore bien pingul në tropikun e Veriut…
Ndërkohë ajo fton nxënësit ta përshkruajnë këtë me fjalët e tyre duke iu referuar fi gurës 12, për datën 22 qershor.
Mësuesi/ja vazhdon: Më 21 mars dhe 23 shtator (data ekuinoksi), rrezet diellore bien pingul në Ekuator, kështu
që kufi ri ndarës midis ditës e natës kalon nëpër të dyja polet…
Ndërkohë ajo fton nxënësit ta përshkruajnë këtë me fjalët e tyre duke iu referuar fi gurës 12, për datën 21 mars dhe 23 shtator.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit demonstrojnë ushtrimin 3: Me anë të një topi (që përfaqëson Tokën) dhe të një elektriku dore (që përfaqëson Diellin), vepro si në fi gurën përbri. Trego se si ndriçohet Toka në stinë të ndryshme. Analizo se çfarë ndodh në secilën prej hemi-sferave të Tokës më: 22 Qershor, 22 Dhjetor 21 Mars dhe 23 Shtator.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
73
Punë praktike 1.1
▪ Nëntematika: Toka në hapësirë ▪ Tema: Toka në sistemin diellor
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• ndërton dhe përdor modele që tregojnë: a) vendin e Tokës në sistemin diellor; b) pa-
sojat e rrotullimit të Tokës rreth vetes; c) pozicionin e Tokës kundrejt Diellit në ditët e ekuinokseve dhe të solsticeve;
• kërkon me objektivitet të dhëna dhe informacion për të qenë më i/e saktë në shp-jegimet e tij/saj mbi formën dhe përmasat e Tokës;
• paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e veta;• ndan me të tjerët përvojat dhe njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale;• demonstron bashkëpunim gjatë punës në grup për përgatitjen e modeleve.
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike: 45 minuta për prezantimin e punës; klasa.
Materialet burimore: Të dhëna të siguruara përmes tekstit mësimor, materialeve të reko-manduara nga mësuesi/ja, internetit dhe enciklopedive të ndryshme.
Mjetet e punës: Skeda me informacione të shkruara (të siguruara nëpërmjet tekstit mësi-mor, materialeve të rekomanduara nga mësuesi/ja, internetit dhe enciklopedive), fotografi , plastelinë/ topa llastiku/tullumbace/topa letre, karton/kuti kartoni/dërrasë/kuti druri, tela/spango, lapsa me ngjyra, gjilpëra me kokë.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe (ndërtim maketi, prezantim, diskutim).
Puna përgatitore:Përcaktohet dhe diskutohet që në mësimin e parë të kësaj nëntematike, ideja e punës prak-
tike (nis puna që me ushtrimin nr. 3). Për këtë: 1. ndahen detyrat e grupeve, në mënyrë që nxënësit të punojnë hap pas hapi në fund të çdo teme mësimore; 2. përgatiten objektet dhe etiketat që do të plotësojnë maketin.
Libër për mësuesin
74
Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike• Me objektet e përgatitura në shtëpi (planetë, Dielli, Hëna, asteroide etj.) ndërtohet
në klasë maketi që paraqet sistemin diellor. Orbitat dhe boshtet e rrotullimit mund të jenë prej teli.
• Gjatë ndërtimit të maketit jepen të dhënat e duhura mbi: a) përmasat, formën e Tokës dhe rëndësinë që kanë ato për planetin tonë; b) mënyrën e rrotullimit të Tokës rreth vetes dhe pasojat që rrjedhin prej tij; c) mënyrën e rrotullimit të Tokës rreth Diellit dhe pasojat që vijnë prej tij (në ditët e ekuinokseve dhe solsticeve) etj. Është mirë që disa prej këtyre të dhënave të jenë të shkruara edhe në etiketa me ngjyra (të përgat-itura më parë), që gjatë prezantimit të mund të vendosen dhe ngjiten në platformën e maketit ose mbi trupat e sistemit diellor. Gjatë këtij prezantimi, informacioni sho-qërues mund të bëhet edhe me anë të PowerPoint-it (të përgatitur që më parë).
• Diskutohet midis grupeve (vlerësohen punët e njëri-tjetrit).• Bëhet vlerësimi i nxënësve.
Përsëritje 1
▪ Nëntematika: Toka në hapësirë ▪ Tema: Toka në sistemin diellor
1. E vërtetë apo e gabuar?
• Toka bën pjesë në grupin e planetëve të jashtëm, që kanë përmasa të mëdha. V G• Shtypja e Tokës në pole shkaktohet prej rrotullimit të Tokës rreth Diellit. V G• 23 shtatori shënon ditën e ekuinoksit vjeshtor për Hemisferën Veriore. V G• Toka është një nga tetë planetët e sistemit diellor. V G• Toka rrotullohet një herë në vit rreth Diellit. V G• Dielli është qendra e gjithësisë. V G• Toka ka disa satelitë natyrorë. V G
2. a. Në tabelën e fi gurës 1, plotëso emërtimin e secilit planet sipas numrave përkatës.
b. Përshkruaj vendin që zë Toka në sistemin diellor, në gjithësi, si dhe në galaktikën “Rruga e Qumështit”.
Gjeografi a 7
75
3. Diskuto mbi pyetjet:• Cila është forma e Tokës?• Çfarë pasojash rrjedhin nga forma që ka planeti ynë?• Cilat janë përmasat e planetit tonë?• Përse kanë rëndësi përmasat e Tokës?• Si bëhet rrotullimi i Tokës rreth vetes dhe çfarë pasojash rrjedhin ?• Si bëhet rrotullimi i Tokës rreth Diellit?• Cilat janë pasojat e rrotullimit të Tokës rreth Diellit?
4. Përcakto se në cilën pe-riudhë të vitit ndodhet Toka në fi gurën 2 (a, b dhe c).
Analizo se çfarë ndodh në secilën prej hemisferave të Tokës, për shkak të ndryshim-it të pozicionit të saj kundrejt Diellit.
Testim 1 - Toka në hapësirë (shih planin vjetor dhe atë të tremujorit të parë për orën se kur bëhet testimi)
Shënim 1: Ndërtimi i testit duhet të masë shkallën në të cilën janë arritur nga nxënësit: njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e tyre. Sugjerohet që në ndërtimin e testit, mësuesit të mbështeten kryesisht në rubrikat dhe në tipat ushtrimeve që ofrojnë përsëritjet model (të tek-stit). Pyetjet e përsëritjes mund t’i përdorni për pyetje testimi dhe gjatë orës së përsëritjes të formuloni edhe pyetje të tjera.
Shënim 2: Në orën e përsëritjes dhe të testimit, në lidhje me trajtimin e një çështjeje/koncepti, nxënësi/ja duhet të vlerësohet me anë të situatave që sjell/përdor, të ngjashme me ato të trajtuara gjatë temave mësimore. Nxënësi/ja duhet të vlerësohet për shkallën e percepti-mit dhe lidhjen ndërmjet përvojave të tij të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme. Në përgjigjet e tij, nxënësi/ja mund të përdorë burime të ndryshme. Kontrolli mbi të kuptuarit e koncepteve duhet të mbështetet në kontrollin e mundësisë së nxënësit për t’i shpjeguar ato me fjalët e tij, por sidomos në aftësinë për t’i zbatuar ato. Pra i gjithë kontrolli i njohurive duhet të mbështe-tet mbi zhvillimin e shprehive të analizës, të mendimit kritik dhe krijues te nxënësit.
Libër për mësuesin
76
▪ Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Në përfundim të kësaj nëntematike, nxënësi/ja:• Modelon strukturën vertikale të atmosferës duke përdorur informacion nga burime të
ndryshme të të nxënit.• Dallon brezat e nxehtësisë dhe rëndësinë e rrezatimit diellor, si rrezatimi bazë për
planetin tonë.• Përshkruan:
- shkaqet dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë; - ndikimin e saj në qarkullimin e rrymave oqeanike dhe erërave. • Sjell shembuj si modelet globale ndikojnë mikroklimën (p.sh., rryma e Golfstrimit
pasojat në klimën e Evropës veriperëndimore);• Shpjegon marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmos-
ferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i këtyre treguesve.
• Përdor: - instrumentet për matjen e temperaturës së ajrit, shtypjes atmosferike, lagështirës
dhe përcaktimin e drejtimit të erës, për të mbledhur të dhëna në lidhje me motin;-harta sinoptike për të bërë parashikime të motit. • Përshkruan klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të temperaturës, reshjeve.• Identifi kon:
- faktorët që ndikojnë në formimin e klimës; - zonat kryesore klimatike në hartë.• Ndërton dhe interpreton grafi kë klimatikë për zona të ndryshme.• Argumenton rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset
në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi ) dhe rolin e veprimtarisë njerëzore (p.sh. shtimi i gazeve serë).
• Interpreton lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën;• Identifi kon veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve (temperatura, kripësia, dendësia);• Bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe
faktorëve që ndikojnë: - valët detare - rrymat oqeanike - baticat dhe zbaticat• Skicon në hartë drejtimin e lëvizjes dhe rrugën që ndjekin disa nga rrymat oqeanike
dhe përshkruan rolin e tyre në klimën e rajoneve që përshkojnë.
Gjeografi a 7
77
• Identifi kon, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshëm, elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve.
• Përcakton drejtimet kryesore të shtrirjes së disa lumenjve në hartën e botës dhe Shqipërisë.
• Krahason liqenet me origjinë të ndryshme, duke sjellë shembuj dhe përcaktuar vend-ndodhjen e tyre në hartë.
• Vëzhgon në zonën (qytetin/fshatin) e tij praninë e burimeve dhe diskuton për llojin dhe përdorimin e tyre.
• Përshkruan formimin e borës dhe akujve dhe veprimin e tyre në mjedis.• Heton për një çështje mjedisore që lidhet me ujërat (p.sh., erozioni lumor, tharja e
liqenit artifi cial etj.) në zonën e tij:• identifi kon problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që e shkaktojnë;• ofron zgjidhje;• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme.
• Modelon ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.
• Klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë.• Identifi kon faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.• Argumenton rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, miner-
alet) për shoqërinë.• Nxjerr përfundime për proceset historike që kanë kontribuar në format e tokës:
• Lëvizjet e kontinenteve përgjatë kohërave• Pllakat tektonike
• Diferencon format kryesore të relievit të kontinenteve dhe bën dallimin e tyre në hartë.
• Identifi kon në hartë vendet me lartësi absolute të ndryshme.• Krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e lëvizjeve të ngadal-
ta (p.sh. formimi i maleve) dhe proceseve të shpejta (tërmetet, vullkanet). • Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve. • Identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore e shta-
zore sipas brezave të nxehtësisë.
Libër për mësuesin
78
Tema mësimore: II.1 Atmosfera. Përbërja e saj
FUSHA: SHOQËRIA DHE MJE-DISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.1 Atmosfera. Përbërja e saj
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi atmosferën, duke përdorur gju-hën dhe fjalorin e përshtatshëm.
• Veçon informacionin kryesor mbi rajonin nga libra, internet etj.,e komenton dhe e shfrytëzon atë si referencë gjatë diskutimeve në grup.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor analizën për të prezantuar përbërjen e atmosferës.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë e mëparshme (kryesisht rrezatimin diellor dhe formën sferike të Tokës).
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave në grup.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Përdor mjetet digjitale për të komunikuar dhe bashkëpunuar me shokët/shoqet.
Gjeografi a 7
79
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkruan se ç’është atmosfera dhe pse ka rëndësi ajo.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja diskuton përmes shembujve rolin e atmosferës.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja analizon përbërjen e atmosferës
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja: përcakton kuptimin mbi atmosferën; analizon përbërjen e atmosferës.
Fjalët kyçe: atmosferë, elemente të gazta, të ngurta, të lëngëta.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
që atmosfera qëndron e lidhur pas Tokës për shkak të masës së saj.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.1 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.1 në tekst- Disku-tojmë: “Risjellim në vëmendje njohuritë e marra mbi shkakun pse atmosfera qëndron gjithmonë e lidhur me Tokën. Çfarë kuptoni me konceptin atmosferë? A është ajo e domosdoshme për jetën në Tokë?”
Libër për mësuesin
80
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Nxënësit diskutojnë, tregojnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Atmosferë quhet shtresa e ajrit që mbështjell Tokën. Pra-nia e saj është mjaft e rëndësishme për planetin tonë, sepse lejon të mbërrijë në sipërfaqen e tij atë pjesë rrezatimi diellor aq të domosdoshme për jetën dhe pengon depërtimin e rrezeve të dëmshme. Përveç kësaj, lëvizjet e përhershme të rrymave të ajrit që ndodhin
në atmosferë, zbutin diferencat midis temperaturave të ditës dhe të natës, si dhe realizojnë shpërndarjen e dritës në Tokë.
Mësuesi/ja fton nxënësit të vërejnë fi gurën 1 dhe të diskutojnë mbi pyetjen: Përshkruaj rëndësinë që ka prania e atmosferës për jetën tënde dhe për gjithë botën e gjallë.
Nxënësit/et përshkruajnë...
Mësuesi/ja vazhdon: Atmosfera e Tokës përbëhet nga elemente të gazta, të ngurta dhe të lëngëta. Elementet e gazta janë: azoti, që zë 78% të atmosferës, oksigjeni, i cili zë 21%, si dhe gaze të tjera, që zënë 1% të saj. Pjesën më të madhe të gazeve që përbëjnë 1% të atmosferës e zë dioksidi i karbonit… Në vazhdim mësuesi/ja fton nxënësit/et të vërejnë fi gurën 2 dhe të diskutojnë mbi pyetjen: Trego përmes disa shembujve, rëndësinë që ka oksigjeni për botën e gjallë në
planetin tonë.
Nxënësit/et përshkruajnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1, 2 dhe 3 tek rubrika “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimii rezultatevetë arritura
Nxënësit prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nxënësit
Vlerësimi i nxënësit fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
81
Tema mësimore: II.2 Struktura e atmosferës
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VI
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrorenë Tokë
Tema mësimore: II.2 Struktura e atmosferës
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi lëvizjen, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
• Veçon llojet e lëvizjeve dhe i komenton me moshatarët e tij/saj
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor krahasimin dhe kontrastin për të dalluar llojet e lëvizjeve.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë e mëparshme.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave në grup.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Përdor mjetet digjitale për të komunikuar dhe bashkëpunuar me shokët/shoqet.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja vëzhgon llojet e lëvizjeve dhe shkaqet e tyre.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rolin e zhvillimit të teknologjisë dhe të përdorimit të mjeteve e formave dig-jitale në njohjen mbi botën dhe në lëvizjen e mallrave ideve e informacionit. Dallon se dukuria e migrimeve të popullsisë ka ndodhur në etapa të ndryshme të zhvillimit të shoqërisë dhe për arsye të ndryshme.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja diferencon përmes shembujve nga vendi/Evropa/bota, llojet e ndryshme të lëvizjes.
Libër për mësuesin
82
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja modelon strukturën vertikale të atmosferës duke përdorur informacion nga burime të ndryshme të të nxënit.
Fjalët kyçe: troposferë, stratosferë, mezosferë, termosferë, ekzosferë
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësvea. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit dinë:
që atmosfera qëndron e lidhur pas Tokës për shkak të masës së saj.
përbërjen e atmosferës
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.2 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.2 në tekst- Disku-tojmë: “Deri në çfarë lartësie shkon atmosfera? Si mendoni, a është ajo njësoj e dendur dhe me të njëjtat temperatura si pranë sipërfaqes së Tokës, ashtu edhe në lartësi?”
Nxënësit diskutojnë, tregojnë se çfarë kanë lexuar mbi këtë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Atmosfera e planetit tonë është e përbërë nga disa shtresa, ku secila prej tyre ka veçoritë dalluese. Nisur nga sipërfaqja e Tokës drejt lartë-sisë, atmosfera përbëhet nga këto shtresa: troposfera, stratosfera, mezosfera, termosfera dhe ekzosfera...
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të lexojnë në tekst mbi shtresat e atmosferës. Në vazhdim i fton ata që duke pasur si referencë fi gurat 3 dhe 4 të tekstit të disku-tojnë mbi veçoritë e secilës shtresë të atmosferës.
Nxënësit diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1 dhe 2 te rubrika “Radha jote”. Lihet detyrë në grup, në shtëpi, ushtrimi 3.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
83
Tema mësimore: II.3 Rrezatimi diellor dhe rëndësia e tij
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.3 Rrezatimi diel-lor dhe rëndësia e tij
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi rrezatimin diellor, rrezatimin tokësor, breza (zona) të nxehtësisë (duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm).
• Veçon informacionin kryesor nga një libër, gazetë, revistë, internet, radio, TV, harta të ndryshme etj., dhe e shfrytëzon atë si referencë për të evidentuar rolin e rrezatimit diellor.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përzgjedh dhe demonstron forma të ndryshme gjatë diskutimit mbi rolin e rrezatimit diellor dhe botës së gjallë e njeriut.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Diskuton në grup për rëndësinë që ka rrezatimi diellor për jetën në planet.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Tregon vetëbesim të lartë në marrjen e vendimeve dhe zgjidhjet e dhëna, të cilat kontribuojnë në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit shoqëror/komunitetit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar dhe bashkëpunuar, duke përf-shirë komunikimet në distancë për zhvillimin e njohurive.
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
84
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja evidenton kuptimin mbi rrezatimin diellor dhe atë tokësor.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rolin e rrezatimit diellor mbi jetën në planetin tonë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja analizon formimin e brezave të nxehtësisë në Tokë.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja dallon brezat e nxehtësisë dhe rëndësinë e rrezatimit diel-lor, si rrezatimi bazë për planetin tonë.
Fjalët kyçe: rrezatim diellor; brezat e nxehtësisë.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komuni-kimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve
Nxënësit dinë:
Rolin e formës sferike të Tokës.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.3 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.3 në tekst- Disku-tojmë: “Çfarë roli luan energjia diellore për jetën në planetin tonë?”
Nxënësit diskutojnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Dielli i dërgon Tokës në mënyrë të vazhdueshme sasi të mëdha energjie dhe drite, të cilat përbëjnë rrezatimin diellor. Ky rrezatim nuk mbërrin i gjithi në sipërfaqen e planetit tonë, sepse një pjesë e tij përthithet nga gazet e shtresave të atmosferës… Ftohen nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 5, të përshkruajnë se çfarë ndodh me rrezatimin diellor që mbërrin në sipërfaqen e Tokës. Nxënësit/et tregojnë....
Gjeografi a 7
85
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Mësuesi/ja vazhdon: Siç e dimë, për shkak të formës sferike të Tokës, pjesë të ndryshme të sipërfaqes së saj marrin sasi jo të njëjta rrezatimi diellor, çka do të thotë që vende të ndryshme në planetin tonë ngrohen në mënyrë të pabarabartë. Për rrjedhojë, në Tokë formohen këto zona ose breza nxehtësie:…
Ftohen nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 6, të përshkruajnë fi gurën 6 për të tre-guar ndikimin e formës së Tokës në sasinë e rrezatimit diellor që marrin zona të ndryshme të saj, në gjerësi të ndryshme gjeografi ke.
Nxënësit/et përshkruajnë....
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Në vazhdim orientohen nxënësit/et të diskutojnë në grup mbi rolin rrezatimit diellor për planetin tonë. Sjellin shembuj.
Diskutojnë gjithashtu edhe ushtrimet 1, 2, 3 dhe 4 tek rubrika “Radha jote”. Ushtrimi 4 punohet së bashku me mësuesen.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: II.4 Faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.4 Faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabara-
bartë të nxehtësisë
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive)
• Shpreh mendimin e vet mbi faktorët e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë.
Libër për mësuesin
86
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajto-het duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor analizën për të dalluar faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit mbi faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë, duke i sqaruar nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan faktorët e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson pasojat që rrjedhin prej shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë në Tokë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja diskuton mbi faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi: për-shkruan: shkaqet dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë; ndikimin e saj në qarkullimin e rrymave oqeanike dhe erërave.
Fjalët kyçe: pozita gjeografi ke, ek-spozimi ndaj Diellit, kushtet e motit dhe
gjendja atmosferike, lloji i sipërfaqes, formimi i masave, ajrore dhe rrymave, oqeanike/detare.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komuni-kimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësvea. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit kanë njohuri mbi:
formën e tokës dhe shpërndarjen e pabarabartë të nxehtësisë.
Gjeografi a 7
87
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.4 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.4 në tekst – “Dis-kutojmë: Risjellim në vëmendje njohuritë e marra mbi formën e Tokës dhe rrotullimin e saj rreth Diellit. Çfarë lidhje ka midis sasisë së rrezatimit diellor që mbërrin në Tokë, formës sferike të saj, si dhe kohës së ekspozimit kundrejt Diellit?
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 7 dhe trajton së bashku me ta se si ndikon pozita gjeografi ke mbi shpërndarjen e pabarabartë të nxehtësisë.
Nxënësit përshkruajnë fi gurën.
Më tej mësuesi/ja vazhdon të trajtojë faktorët e tjerë: Kushtet e motit dhe gjendja atmosferike. Kur moti është i kthjellët dhe pa
re, në sipërfaqen e Tokës mbërrin një sasi më e madhe e rrezatimit diellor. Ndërsa në kushtet e një moti të vranët, me ajër të ndotur dhe të lagësht, sasia e rrezeve diellore është më e vogël, pasi një pjesë e tyre thithet nga avujt e ujit,
gazet e ndryshme dhe pluhurat.• Lloji i sipërfaqes. Sasia e rrezatimit që përthi-thet dhe shpërndahet më pas nga Toka, lidhet ngushtë me karakteristikat e sipërfaqes së saj. Sipërfaqet më të errëta të Tokës (toka të errëta, asfalti etj.) thithin më shpejt e më tepër energji diellore sesa ato më të çelëta, ndërsa sipër-faqet ujore ngrohen dhe ftohen më ngadalë…
Ftohen nxënësit/et të lexojnë pasojat që rrjedhin prej ndryshimit të sasisë së rrezatimit duke e ilustruar me shembullin e fi gurës 10.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”. Lihet për detyrë shtëpie ushtrimi 4.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
88
Tema mësimore: II.5 Moti
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore: II.5 Moti
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet mbi marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin.
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor analizën për të shpjeguar marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i kë-tyre treguesve.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit, shfrytëzon të dhënat për të demonstruar mar-rëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës rela-tive për të kuptuar motin.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Gjeografi a 7
89
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan elementet e motit si një ndryshim afatshkurtër.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja shpjegon marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i këtyre treguesve.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja shpjegon marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temper-aturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës rela-tive për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i këtyre treguesve.
Fjalët kyçe: mot, elementet e motit
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et kanë njohuri mbi:
Ndryshueshmërinë e motit gjatë ditës apo nga një vend në tjetrin.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë, mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.5 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.5 në tekst – “Poth-uajse çdo ditë interesohemi të dimë se si është dhe si do të jetë moti ditën tjetër në vendin ku jetojmë.
Libër për mësuesin
90
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Rrugët nga mund ta marrim informacionin janë të ndryshme: televizioni, ra-dioja, interneti, telefonat tanë celularë. Në këtë tabelë paraqitet moti në Tiranë përgjatë 24 orëve të datës 3 janar. Bazuar në të dhëna e saj, përshkruani ndrys-himet e motit gjatë 24 orëve të kësaj dite. Cilat elemente të motit kanë ndrysh-uar më tepër? Çfarë lidhje shihni midis elementeve të motit?
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 11 dhe trajton së bashku me ta se si ndryshojnë elementet e motit: Trysnia atmosferike, temperatura, drejtimi i erës dhe lagështira relative janë elemente të motit, të cilat lidhen ngushtë ndërmjet tyre (fi g. 11). Ndryshimi i njërit prej këtyre elementeve refl ektohet te të gjitha të tjerat, duke shkaktuar kështu ndryshime të motit në një vend të caktuar. Për shembull, nëse temperaturat e ajrit rriten, ai bymehet e ngjitet lart duke u bërë më i lehtë dhe për pasojë, trysnia atmosferike ulet. Ndryshimet e vlerave të trysnisë atmosferike midis vendeve të ndryshme shkaktojnë lëvizje të masave ajrore ndërmjet tyre, pra erën. Gjatë lëvizjes, era ndikon më pas në ndrys-himin e temperaturës dhe të lagështirës së ajrit. Kjo tregon se elementet e motit ndikojnë zinxhir te njëri-tjetri.
Më tej mësuesi/ja fton nxënësit/et të përshkruajnë motin e paraqitur në hartën e fi gurës 12.
Më tej mësuesja trajton rëndësinë e parashikimit të motit...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”. Lihet për detyrë shtëpie ushtrimi 4.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi inxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
91
Punë praktike 2.1 (2 orë)
▪ Tema: Ndërtimi i instrumenteve të thjeshta nga nxënësit/et,për të mbledhur të dhëna në lidhje me motin
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• ndërton instrumente për matjen e temperaturës së ajrit, të trysnisë atmosferike, të
lagështirës së ajrit, të reshjeve, si dhe për përcaktimin e drejtimit e të shpejtësisë së erës;
• përdor këto instrumente për të mbledhur të dhëna që lidhen me motin;• shpjegon raportin ndërmjet temperaturës ditore, trysnisë atmosferike, lagështirës rel-
ative dhe drejtimit e shpejtësisë së erës, për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i këtyre treguesve;
• bashkëpunon në grup dhe ndan me të tjerët njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale.
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:90 minuta (2 orë mësimore); në klasë.
Materialet burimore: teksti mësimor i Gjeografi së 7, interneti.
Disa njohuri paraprake mbi aparaturat që përdoren për matjen e elementeve të motit:Për të qenë sa më të saktë në parashikimet e tyre, meteorologëve u duhet të mbledhin
të dhëna atmosferike deri në lartësinë 30 000 m. Këtë e arrijnë nëpërmjet përdorimit të te-knologjive dhe të aparaturave të ndryshme, si: radarët dhe satelitët e motit, imazhet infra të kuqe, aparaturat digjitale. Për të matur vlerat e elementeve të motit pranë sipërfaqes, ata për-dorin aparatura më të thjeshta si: termometër, barometër, higrometër, pluviometër etj. Këto gjenden në qendrat sinoptike. Edhe ju mund të ndërtoni aparatura të ngjashme, por më të thjeshta, të cilat do t’ju shërbejnë për të mbledhur të dhëna në lidhje me motin.
Mjetet e punës:Për ndërtimin e termometrit: një vazo qelqi, ujë, alkool për përdorim të zakonshëm, ngjy-
rosës ushqimi (si p.sh. ngjyrosës vezësh), pipëz plastike, plastelinë, letër e bardhë dhe vizore.Për ndërtimin e barometrit: një vazo qelqi, një tullumbace e madhe, një llastik, një
gjilpërë, ngjitës, pipëz plastike, letër e bardhë.
Libër për mësuesin
92
Për ndërtimin e fl ugerit: pipëz plastike, pjatë; letër e bardhë, laps me gomë, gjilpëra me kokë, ngjitës, shenjues, plastelinë.
Për ndërtimin e anemometrit: pesë gota plastike, dy pipëza plastike, një laps (me gomë të papërdorur), kapëse letrash, gërshërë, ngjitës, gjilpëra me kokë, shenjues.
Për ndërtimin e higrometrit: Një copë dërrasë me përmasa 27.5 cm x 5 cm x 5 cm, një copë kartoni të hollë me përmasa 15 cm x 4 cm, një copë kartoni të fortë me përmasa 21 cm x 27.5 cm, laps, vizore, gërshërë, ngjitës, disa fi je fl oku rreth 20 cm të gjata,
gjilpëra me kokë, lapsa me ngjyra.Për ndërtimin e pluviometrit: Një shishe plastike dylitërshe, gërshërë, ngjitës shirit, vi-
zore, shenjues.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.Alkool + ujëngjyruesHapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:A. Për ndërtimin e termometrit (instrumenti që mat temperaturën e ajrit), veproni si më
poshtë (fi g. A/1):1. Në kapakun e vazos prej qelqi bëni një brimë sa diametri i pipëzës plastike që keni
zgjedhur.2. Përzieni në pjesë të barabarta ujin me alkoolin dhe hidheni këtë përzierje në vazo,
duke e mbushur deri në ¼-ën e saj.3. Shtoni disa pika të ngjyrosësit të ushqimit te përzierja e ujit me alkoolin. Kjo ju bën
të mundur të shihni ndryshimin e temperaturës kur lëngu i ngjyrosur të kalojë nëpër pipëzën plastike.
4. Futeni pipëzën plastike përmes brimës së bërë në kapak, aq sa të mos e prekë fundin e vazos (fi g. A/2).
5. Mbështilleni me plastelinë pipëzën plastike në pjesën ku ajo hyn në vazo, për të sig-uruar kështu një mbyllje hermetike, dhe termometri juaj është gati për t’u përdorur.
6. Ngjitni në pjesën e jashtme të vazos një letër të bardhë, të vijëzuar, ose një vizore, për të parë sa ndryshon niveli i lëngut gjatë ndryshimit të temperaturës.
Për nxënësit më kureshtarëPër të parë se si mund të ndërtohet një termometër në kushtet e shtëpisë, mund ndiqni
linkun e mëposhtëm: https://www.youtube.com/watch?v=1LOk1XzbPxgProva: Provoni ta vendosni termometrin tuaj në ambiente të ndryshme (vendoseni atë një
herë në një enë me ujë të ngrohtë dhe më pas, në një enë me ujë të ftohtë).
Gjeografi a 7
93
B. Për ndërtimin e barometrit (instrumenti që mat trysninë atmosferike) veproni në këtë mënyrë:
1. Priteni tullumbacen në dy pjesë me madhësi të ndryshme (fi g. B/1). Pjesën më të madhe të saj tendoseni mbi buzët e vazos së qelqit, duke e puthitur (si kapak) me anë të një llastiku (fi g. B/2).
2. Ngjiteni pipëzën plastike mbi tullumbace me ngjitësin shirit (fi g. B/3).3. Në fund të pipëzës ngjitni një gjilpërë po me ngjitës shirit.4. Shënoni mbi një copë letër të ngjitur në mur, disa vija të ndara me hapësira të bara-
barta midis tyre. Tashmë, barometri juaj është gati (fi g. B/4).Për nxënësit më kureshtarë Në linkun e mëposhtëm mund të shihni se si ndërtohet një
barometër me mjetet përkatëse: https://www.youtube.com/watch?v=ah8F-xmvB2kA/1C. Për ndërtimin e fl ugerit (instrumenti që mat drejtimin e erës), veproni si më poshtë
(fi g. C/1):1. 1. Priteni pipëzën në mënyrë të tërthortë në të dyja anët, deri në 2 cm gjatësi.2. Vizatoni në një letër të bardhë dy forma si në fi gurë dhe pritini ato. Ngjitini format
nëpër prerjet e pjesëve anësore të pipëzës plastike.3. Me anë të një gjilpëre me kokë, bashkoni mesin e pipëzës plastike me gomën e lapsit.
Sigurohuni që pipëza plastike të rrotullohet lirshëm (fi g. C/2).4. Ngjiteni me plastelinë pjesën tjetër të lapsit, të vendosur vertikalisht me pjatën.5. Shkruani mbi pjatë anët e horizontit: V (veriu), J (jugu), L (lindja), P (perëndimi).6. Vendoseni fl ugerin në një mjedis të hapur, për të parë se nga cili drejtim fryn era (nëse fl ugeri tregon veriun, atëherë era vjen nga veriu).
D. Për ndërtimin e anemometrit (instrumenti që mat shpejtësinë e erës) veproni si më poshtë:
1. Merrni katër gota plastike dhe në secilën prej tyre hapni nga një brimë. Brima duhet të bëhet rreth 1.5 cm poshtë buzëve të gotës.
2. Merrni edhe një gotë tjetër dhe hapni në të dy brima (rreth 1.5 cm poshtë buzëve të saj) përballë njëra-tjetrës. Më pas, bëni edhe dy brima të tjera përballë njëra-tjetrës (secila 1 cm poshtë buzëve të gotës). Hapni edhe një brimë në fundin e gotës (në qendër), nëpër të cilën lapsi të kalojë lirisht (fi g. D/1 dhe D/2).
3. Futini pipëzat plastike nëpër brimat e bëra, ashtu si në fi gurat D/2 dhe D/3.4. Sigurohuni që gryka e secilës gotë të ndjekë fundin e gotës përbri. Çdonjëra nga katër
gotat duhet të qëndrojë në pozicion anësor, si në fi gurën D/3.5. Futeni lapsin nga pjesa e gomës përmes fundit të gotës së pestë. Në vazhdim, vendos-
eni gjilpërën me kokë në mënyrë të tillë që të bashkojë dy pipëza plastike (diagonale me njëra-tjetrën) me gomën e lapsit.
Libër për mësuesin
94
6. Përdorim shenjuesin për të vënë një shenjë (p.sh. një X të madh) në fundin e njërës prej gotave anësore (fi g. D/3).
7. Anemometri juaj është gati për t’u përdorur. Vendoseni në një vend të hapur, ku fryn erë.
8. Shikoni gotën e shënuar me X në fund të saj teksa rrotullohet. Numëroni sa herë rrotullohet kjo gotë brenda 10 sekondave dhe përdorni tabelën e mëposhtme për të vlerësuar shpejtësinë e erës.
Rrotullimet
në 10 se-
konda 2-4
5-7
8-9
10-1
2
13-1
5
16-1
8
19-2
1
22-2
3
24-2
6
27-2
9
30-3
2
33-3
5
36-3
7
38-4
0
41-4
3
44-4
6
47-4
9
50-5
1
52-5
4
55-5
7
Shpejtësia e
erës në kilo-
metra për
orë (km/h)
2 3 5 6 8 10 11 13 14 16 18 19 21 23 24 26 27 29 31 32
E. Për ndërtimin e higrometrit (instrumenti që mat lagështirën e ajrit) veproni në këtë mënyrë:
1. Vizatoni në një karton të hollë një shigjetë me përmasa 12.5 cm x 2.5 cm dhe priteni më pas me gërshërë.
2. Ngjitni copën e kartonit të trashë mbi sipërfaqen e dërrasës.3. Fiksoni me një gjilpërë me kokë shigjetën mbi kartonin e trashë.4. Njërën anë të fi jeve të fl okut (të bashkuara si tufë) ngjiteni me qendrën e shigjetës,
ndërsa anën tjetër, me kartonin e trashë si në fi g. E.5. Vendoseni higrometrin jashtë. Shënoni në karton pozicionet e shigjetës dhe shkruani
sipas rastit: “mot i lagësht” ose “mot i thatë” (me anë të shenjave konvencionale).Prova Në ditë me ajër të lagësht, fi ja e fl okut e thith lagështinë, si rrjedhojë, ajo zgjatet dhe
shigjeta do të shkojë më poshtë. Ndërsa nëditë të thata, kur fi ja e fl okut thahet dhe bëhet më e shkurtër, shigjeta do të shkojë më sipër.F. Për ndërtimin e pluviometrit (instrumenti që mat sasinë e reshjeve), veproni si më
poshtë (fi g. F):1. Priteni grykën e shishes plastike dylitërshe dhe kthejeni përmbys brenda pjesës tjetër,
që të shërbejë si hinkë.2. Ngjitini bashkë të dyja pjesët në vendin ku takohen.3. Duke përdorur vizoren dhe shenjuesin, në anë të shishes, në të gjithë gjatësinë e saj
ndërtoni një vijë të ndarë në centimetra.4. Në ditët me shi, vendoseni jashtë pluviometrin që ndërtuat. Pas shiut do të shikoni se
sa ujë është mbledhur aty. Që shishja të mos bjerë gjatë matjes së sasisë së reshjeve në një mjedis të hapur, hidhni disa gurë ose rërë në fund të saj.
5. Ndërtoni një tabelë, ku të shënoni sasinë e reshjeve të rëna gjatë një jave.
Gjeografi a 7
95
Punë Praktike 2.2
▪ Tema: Parashikimi i motit përmes leximit të hartave sinoptikedhe përdorimit të instrumenteve të thjeshta
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• përdor dhe lexon harta të ndryshme sinoptike;• parashikon dinamikën e motit përmes krahasimit të hartave sinoptike;• përdor instrumentet që ka përgatitur vetë, për të matur elementet e motit;• vëzhgon dhe interpreton të dhënat e regjistruara prej këtyre instrumenteve;• ndan me të tjerët përvojat dhe njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale.
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:45 minuta; në klasë.
Materialet burimore:Harta të ndryshme sinoptike, teksti mësimor i Gjeografi së 7, rubrika e parashikimit të
motit në stacione të ndryshme televizive, interneti.
Mjetet e punës:Harta të ndryshme sinoptike, të siguruara përmes internetit ose prej mësueses, teksti mësi-
mor, laps/ stilolaps, fl etore/fl etë formati A-4, tabak kartoni, lapsa me ngjyra/lapustila, instru-mentet e matjeve të elementeve të motit, të përgatitura prej nxënësit/es (termometri, baro-metri, higrometri, pluviometri, anemometri dhe fl ugeri).
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktikeA. Lexoni hartën sinoptike të Evropës, të paraqitur në faqen pasuese (ose harta të tjera
sinoptike, të siguruara nga interneti), duke përshkruar:• Vlerat e trysnisë atmosferike në kontinentin tonë, në momentin e matjes së tyre (du-
het të keni parasysh që vlerat e trysnisë atmosferike ndryshojnë në varësi të temper-aturës së ajrit).
• Numrin e qendrave atmosferike me trysni më të lartë dhe atyre me trysni më të ulët, llojin e masave ajrore dhe të fronteve atmosferike që janë formuar (shënim: kur një
Libër për mësuesin
96
masë ajrore e ngrohtë lëviz drejt një mase ajrore të ftohtë, formon frontin e ngrohtë, dhe anasjelltas).
• Drejtimin e erës (duke pasur parasysh që era lëviz nga një vend me trysni të lartë dre-jt një vendi me trysni të ulët);
Llojet e reshjeve që sjellin këto masa ajrore të paraqitura në hartë.B. Nxirrni përfundimet mbi veçoritë që paraqet moti në këtë moment fotografi mi në hartë,
duke i shënuar ato në fl etore/fl etë formati A-4. Diskutoni me të tjerët mbi punën e përgatitur.C. Nëse keni siguruar nga interneti harta sinoptike që paraqesin motin për disa ditë rresht,
vëzhgoni se si ndryshojnë elementet e tij nga njëra hartë në tjetrën. Mbi bazën e ndryshimeve që dalloni, mund të bëni parashikimin e motit për ditët në vazhdim.
D. Për të paraqitur dhe parashikuar motin në vendbanimin tuaj, shfrytëzoni të dhënat e regjistruara prej instrumenteve që keni përgatitur mbi temperaturën, trysninë atmosferike, lagështinë e ajrit, sasinë e reshjeve, shpejtësinë dhe drejtimin e erës. Mbi bazën e këtyre të dhënave, vizatoni me lapsa me ngjyra gjendjen e elementeve të motit (duke përdorur shenjat konvencionale) për ditët që keni përzgjedhur të analizoni dhe më pas prezantojeni punën tuaj (si në fi gurën përbri).
Diskutoni me njëri-tjetrin mbi përfundimet e arritura.
Gjeografi a 7
97
Tema mësimore: II.6 Klima
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore: II.6 Klima
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet mbi klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të temperaturës, reshjeve etj dhe mbi faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor analizën për të shpjeguar marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar klimën si ndryshim afatgjatë i këtyre treguesve.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit, shfrytëzon të dhënat për të përshkruar klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të temperaturës, reshjeve;
Identifi kon: - faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
98
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan elementet e klimës si një ndryshim afatgjatë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të dalluar klimën.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja përshkruan klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të temperaturës, reshjeve; Identifi kon: - faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkruan klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të tem-peraturës, reshjeve; Identifi kon: - faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;
Fjalët kyçe: klimë, gjerësi gjeo-grafi ke, qarkullimi i masave ajrore, reliev.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et kanë njohuri mbi:
Në glob ka larmi klimash.
Disa faktorë që ndikojnë në limën e vendit tonë.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.6 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.6 në tekst – “Kli-ma e vendit tonë ka tipare të ndryshme nga ajo e shumë vendeve të tjera, që ndodhen pranë apo larg nesh (risjellim në vëmendje se çfarë veçorish ka klima e Shqipërisë dhe e vendbanimit tonë). Si mendoni, cilët mund të jenë faktorët që ndikojnë në klimën e një vendi?“
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Gjeografi a 7
99
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Mesatarja e të gjitha kushteve të motit të një vendi (tem-peraturës, trysnisë atmosferike, lagështirës, ditëve me diell etj.) për një peri-udhë afatgjatë (30-vjeçare) quhet klimë. Ajo, në dallim nga moti, është më e qëndrueshme. Nëse elementet e motit në një vend të caktuar të globit mund të ndryshojnë në çdo kohë, klima atje ka pothuajse të njëjtat tipare për periudha të gjata kohore.
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 13 dhe të përshkruajnë se si ndryshojnë el-ementet e klimës sipas gjerësive gjeografi ke.
Në vazhdim fton nxënësit/et të përshkruajnë përmbajtjen e fi gurave 14 dhe 15. Në vazhdim nxit përgjigjet e nxënësve: Përshkruaj se si ndikon relievi në klimën e vendit ku ti jeton.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: II.7 Klima (vazhdim)
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore:II.6 Klima (vazhdim)
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet mbi faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.
Libër për mësuesin
100
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor analizën për të kuptuar klimën si ndryshim afatgjatë i këtyre treguesve.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Identifi kon: - faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja rendit faktorët që ndikojnë mbi klimë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna për llojet e klimave në botë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në formimin e klimës.
Fjalët kyçe: afërsia me sipërfaqet ujo-re, rrymat oqeanike e detare, bimësia, veprimtaria njerëzore.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve
Nxënësit/et kanë njohuri mbi:
Në glob ka larmi klimash.
Disa faktorë që ndikojnë në limën e vendit tonë.
Gjeografi a 7
101
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.7 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.7 në tekst – “Në mësimin e mëparshëm, trajtuam disa prej faktorëve që ndikojnë mbi klimën e një vendi. Përveç tyre, mësuam që mbi klimë ndikojnë edhe rrymat oqeanike/detare, afërsia me sipërfaqet ujore, bimësia, veprimtaria njerëzore. Si mendo-ni, cili prej këtyre faktorëve ndikon më tepër në klimën e vendit tonë? Po në klimën e vendbanimit tuaj?
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë me radhë faktorët e tjerë që ndikojnë mbi klimë. Nxënësit përshkruajnë fi g 16. Më pas ajo orienton nxënësit që bazuar në hartën e zonave klimatike të: a) evidentojnë llojet e klimave në brigjet e kontinenteve dhe në brendësi të tyre, në Ekuator, në gjerësitë mesatare, në gjerësitë polare, si dhe në zonat malore dhe të vrojtojnë gjithashtu klimat në Gadishullin Skandi-nav.
b) të rendisin faktorët që ndikojnë në shumëllojshmërinë e klimave në botë.
Ajo fton nxënësit/et të lexojnë në tekst rëndësinë e klimës dhe të sjellin shem-buj të tyre për ilustrim.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
102
Tema mësimore: II.8 Njeriu dhe ndryshimet klimatike
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhedukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.8 Njeriu dhe ndryshimet klimatike
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet mbi rolin e veprimtarisë njerëzore mbi klimë (p.sh. shtimi i gazeve serë);
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor argumente për të evidentuar rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi).
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi ) dhe rolin e veprimtarisë njerëzore (p.sh. shtimi i gazeve serë).
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja bën dallimin midis efektit serë natyral dhe atij të shtuar prej veprimtarisë njerëzore,
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna për ndryshimet klimatike që po ndodhin në planet dhe pasojat që rrje-dhin prej tyre.
Gjeografi a 7
103
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi ) dhe rolin e veprimtarisë njerëzore (p.sh. shtimi i gazeve serrë).
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi) dhe rolin e veprimtarisë njerëzore (p.sh. shtimi i gazeve serë). Evidenton pasojat që rrjedhin prej ndryshimeve kli-matike.
Fjalët kyçe: efekti serrë, ngrohja globale, pasojat e tyre.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et kanë njohuri mbi:
Ndryshimet që po ndodhin në klimë
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.8 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.8 në tekst – “Risjellim në vëmendje çfarë kemi mësuar mbi rëndësinë e atmosferës. Në Tokë do të kishte diferenca të mëdha midis tem-peraturave të ditës dhe të natës, nëse nuk do të ishte atmosfera. Ajo e mban nxehtësinë konstante, duke e qarkulluar atë nga njëri vend te tjetri. Disa shtresa të saj veprojnë si një fi ltër për rrezet diel-lore. Cilat janë këto shtresa? Si dhe sa ndikon rrezatimi diellor mbi klimë? Po klima si ndikon mbi jetën tonë?”
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Libër për mësuesin
104
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë efektin serë natyral të atmosferës së planetit dhe atë shtuar prej veprimtarisë njerëzore. Kështu mësuesja sqaron: Elemente përbërëse si dioksidi i karbonit, avujt e ujit e disa gaze të tjerë, edhe pse zënë përqindje shumë të vogël në atmosferë, luajnë rol shumë të rëndësishëm për temperaturat e ajrit, pra për klimën e planetit tonë. Ata lejojnë të mbërrijë në Tokë rrezatimi diellor dhe mbajnë në atmosferën pranë sipërfaqes së saj rreza-timin tokësor. Ky proces quhet efekti serë dhe është një proces vetërregullues i atmosferës. Nëse nuk do të ndodhte, temperatura mesatare vjetore e ajrit do të ishte me vlera negative. Gjatë shekullit të fundit, përmes aktivitetit të tij, nje-riu e ka rritur ndjeshëm efektin serrë, sepse ka shtuar përqindjen e dioksidit të karbonit, pluhurave, avujve të ujit dhe të gazeve të dëmshme në atmosferë. Kjo ka ndodhur prej rritjes së përdorimit të lëndëve djegëse (nafta, gazi, qymyri), pakësimit të sipërfaqeve pyjore, shtimit të erozionit të tokave, përdorimit pa kriter të kimikateve në bujqësi etj. Çlirimi me shumicë i gazeve serrë ka rritur përqendrimin e tyre në atmosferë dhe për rrjedhojë, përherë e më shumë po ndikon në rritjen e vazhdueshme të temperaturës mesatare globale të ajrit, pra në ngrohjen globale.
Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 18.
Në vazhdim ftohen nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 19 a/b/c/d/e/ dhe bashkë me mësuesin/en trajtojnë pasojat e ndryshimeve klimatike.
Fton nxënësit/et të sjellin shembuj nga e përditshmja e tyre.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Nxënësit/et sjellin shembuj të ndryshimeve klimatike që vënë re në të përditsh-men e tyre. Në vazhdim punojnë me ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”. Jepet si detyrë për në shtëpi ushtrimi 4 (me qëllimin që përgjigjet e dhëna në klasë, t’i detajojnë më tepër duke i konsultuar edhe me prindërit)
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
105
Tema mësimore: II.9 Zonat klimatike
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore:II.9 Zonat klimatike
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet mbi veçoritë e zonave kryesore klimatike në botë;
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor krahasimin për të identifi kuar zonat kryesore klimatike në botë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Nxënësi/ja identifi kon zonat kryesore klimatike në hartë.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja identifi kon zonat kryesore klimatike në hartë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna për zonat kryesore klimatike në botë dhe vlerëson ndryshimet midis tyre.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja identifi kon zonat kryesore klimatike në botë.
Libër për mësuesin
106
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon zonat kryesore klimatike në hartë.
Fjalët kyçe: klima e zonës së nxe-htë, klima e zonave mesatare klima e zonave të ftohta
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit dinë:
Që klima ndryshon nga ekuatori në pole;
Q në Tokë formohen brezat e nxehtësisë.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.9 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.9 në tekst – “Siç e dimë, rrezatimi diellor shpërndahet në mënyrë të pabarabartë mbi sipërfaqen e Tokës. Kjo bën që në planetin tonë të formohen brezat (zonat) e nxehtësisë. Cilët janë ata? Sipas jush, çfarë klime kanë?”
Nxënësit diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë zonat klimatike që formohen në planetin tonë. Kështu mësuesja sqaron: Secila prej zonave të nxehtësisë ka veçoritë e veta klimatike. Kështu, duke shkuar nga Ekuatori në pole, dallojmë llojet e klimave të mëposhtme. Klima e zonës së nxehtë, e cila shtrihet midis Tropikut të Veriut dhe Tropikut të Jugut, përfshin klimën ekuatoriale dhe klimën tropikale. Vendet që ndodhen në të dyja anët e Ekuatorit kanë klimë ekuatoriale. Për shkak të sa-sisë së njëjtë të rrezatimit diellor që marrin gjatë gjithë vitit, ato kanë vetëm një stinë, e cila karakterizohet nga temperatura të larta deri në mesditë dhe reshje të shumta çdo pasdite. Duke u larguar nga Ekuatori drejt tropikëve, të gjitha vendet kanë klimë tropikale, në të cilën dallohen dy stinë. Pranë tropikëve, për shkak të masave ajrore të thata dhe mungesës së reshjeve, në brendësi të konti-nenteve janë formuar sipërfaqe të mëdha shkretinore.
Fton nxënësit të shohin fi gurat 20 dhe 21, dhe të përshkruajnë mjediset që kri-johen në kushtet e klimës ekuatoriale dhe asaj tropikale.
Gjeografi a 7
107
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Në vazhdim mësuesi/ja trajton veçoritë e zonës klimatike mesatare: Klima e zonave mesatare, të cilat shtrihen midis tropikëve dhe rrathëve polarë në të dyja hemisferat, përfshin: klimën mesatare oqeanike, klimën mesatare konti-nentale dhe klimën subtropikale (ku bën pjesë klima mesdhetare, që ka edhe vendi ynë). Në këtë zonë dallohen të katërta stinët e vitit. Vendet me klimë me-satare oqeanike kanë verë të ngrohtë e të thatë dhe dimër të ftohtë e të lagësht. Vendet me klimë mesatare kontinentale karakterizohen nga diferenca të mëdha të temperaturës dhe sasi jo të mëdha. Klima e zonave të ftohta ose polare, që shtrihen midis rrathëve polarë dhe poleve në të dyja hemisferat, karakterizohet nga
temperatura shumë të ulëta (temperatura mesatare është gjithmonë nën 00), reshje në formë bore, akuj të përhershëm dhe erëra të forta. Në këto zona dallo-hen dy stinë.
Në vazhdim, fton nxënësit të përshkruajnë fi gurat 22, 23 dhe të përshkruajnë mjedisin që krijohet në kushtet e klimës
mesatare mesdhetare dhe klimës polare.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Në vazhdim plotësojnë ushtrimin 1 të rubrikës “Radha jote”. Mësuesja ndih-mon nxënësit të japin përgjigjet e duhura për ushtrimin 2.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura
Nxënësit prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nxënësit
Vlerësimi i nxënësit fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Punë Praktike 2.3
▪ Tema: Përcaktimi i disa veçorive që kanë klimat sipas zonave tënxehtësisë. Ndërtimi dhe interpretimi i grafi këve klimatikë për vende të ndryshme në to (2 orë)
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• përdor dhe plotëson harta të ndryshme, ku paraqiten zonat klimatike të botës;• ndërton dhe krahason grafi kë klimatikë për zona të ndryshme;• interpreton ndryshimet e temperaturës dhe reshjeve në grafi kët që prezantojnë klimën
Libër për mësuesin
108
e zonave të ndryshme, duke i parë të lidhura me faktorët që ndikojnë;• ndan me të tjerët përvojat dhe njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale.• demonstron bashkëpunim gjatë punës në grup.
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:90 minuta (dy orë mësimore); në klasë.
Materialet burimore:Harta klimatike e botës, teksti mësimor i Gjeografi së 7, enciklopedi, atlasi gjeografi k,
interneti.
Mjetet e punës:Harta klimatike e botës, teksti mësimor, laps/stilolaps, fl etore/fl etë formati A-4, lapsa me
ngjyra/lapustila.
Metodologjia që do të përdoret:Punë individuale.
Puna përgatitore:Për realizimin e kësaj pune praktike, mbështetuni në të dhënat e tabelave 1, 2 dhe në
hartën që paraqet zonat e nxehtësisë.
Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• Ndërtoni grafi kët me të dhënat e tabelave 1 dhe 2, që paraqesin vlerat mesatare të
temperaturave dhe sasinë mesatare të reshjeve të çdo muaji, për vende që ndodhen në breza klimatikë të ndryshëm. Ndërtoni në të njëjtin grafi k kurbat e vlerave të temper-aturës dhe të reshjeve të një vendi në gjithë muajt e vitit. Përsëriteni këtë për të gjitha vendet e treguara në tabelë.
Sasia mesatare e reshjeve sipas muajve (në mm) për disa stacione meteorologjike
Vendet/Muajt
Jana
r
Shku
rt
Mar
s
Prill
Maj
Qer
shor
Kor
rik
Gus
ht
Shta
tor
Teto
r
Nën
tor
Dhj
etor
Londër 70 90 110 85 50 40 45 78 80 107 113 65
Republika e Kongos 154 140 162 201 174 77 29 129 226 253 195 128
Gjeografi a 7
109
Algjeria 116 76 57 65 36 14 2 4 27 84 93 117
Irkutsk (Rusi) 12.4 8.5 10.8 18.9 32.9 61.9 120.1 82.6 50.2 29.9 18.3 19.2
Antarktida 50 40 70 50 8 7 15 20 18 110 100 50
Shqipëria 132 120 100 87 99 60 28 39 73 157 152 142
Sudan 15 30 70 100 150 170 110 70 15 710 0 0
Vëzhgoni dhe mbani shënime për secilin stacion meteorologjik, duke evidentuar se në cilët muaj paraqiten vlerat më të larta dhe më të ulëta të temperaturës, si dhe sasitë më të mëdha dhe më të vogla të reshjeve përgjatë vitit.
• Gjeni në hartën e botës, të ekspozuar në klasë, pozitën gjeografi ke të secilit vend që ndodhet në tabelat 1 dhe 2. Përmes një shenje dalluese, përcaktoni vendndodhjen e secilit prej këtyre vendeve në hartën klimatike (skicë) të tekstit;
• Përcaktoni se çfarë klime ka secili prej këtyre vendeve (bazuar në vlerat e temper-aturave, sasinë e reshjeve dhe në ecurinë e tyre përgjatë vitit).
• Interpretoni ndryshimet që vihen re në vlerat e temperaturave dhe në sasinë e reshjeve në secilin prej grafi këve, duke i lidhur ato me faktorët që ndikojnë.
• Plotësoni në hartën skicë tipat e klimave dhe evidentoni në hapësirat e lëna bosh veçoritë që ka secila prej tyre. Vendosni në hartë edhe vlerat e gjerësive gjeografi ke të kufi jve ndarës midis brezave të nxehtësisë.
• Ndani me të tjerët përfundimet dhe njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale
Nëntematika II Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
▪ Përsëritje II Tema Atmosfera
1. E vërtetë apo e gabuar?
• Mbështjellja ujore e Tokës quhet atmosferë. V G• Rrezatimi diellor është burimi i jetës në Tokë. V G• Grimcat e pluhurit në atmosferë janë elemente të gazta. V G• Ajri pranë sipërfaqes së Tokës ngrohet nga rrezatimi tokësor. V G• Kur moti është i kthjellët dhe pa re, sasia e rrezatimit diellor që vjen në Tokë është
më e madhe. V G
Libër për mësuesin
110
2. Përcakto:a) në grafi kun 1, se sa për qind zë secili element nëpërbërjen e atmosferës dhe përshkruaj rolin e tyre;b) në fi gurën 2, se cilat janë shtresat që përbëjnëatmosferën dhe përshkruaj veçoritë e tyre.
3. Diskuto mbi pyetjet:a. Pse ka rëndësi prania e atmosferës?b. Cilët janë faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e nxehtësisë në planet?c. Ku ndryshon rrezatimi diellor nga rrezatimi tokësor?d. Përse është i rëndësishëm rrezatimi diellor?e. Cilat janë pasojat që vijnë nga shpërndarja e pabarabartë e nxehtësisë?f. Pse ka rëndësi shqyrtimi i elementeve të motit dhe parashikimi i tij?g. Si ndryshojnë elementet e motit?h. Cilët janë faktorët që ndikojnë mbi klimën?i. Ku qëndron dallimi midis motit dhe klimës?j. Çfarë pasojash sjellin në jetën tonë dhe në planet ndryshimet klimatike?
4. Argumento se ku ndryshon “efekti serrë” natyral i atmosferës së Tokës nga ajo që po ndodh gjatë këtij shekulli prej rritjes së aktivitetit njerëzor.
5. Përcakto në hartën klimatike të botës (të ekspozuar në klasë), brezat e nxehtësisë dhe klimat e tyre.
Përshkruaj veçoritë që kanë klimat që formohen në secilin prej këtyre brezave.
6. Lidh me shigjetë alternativat e duhura.
1. Shtimi i gazeve serrë2. Klima3. Ngrohja e pabarabartë e Tokës4. Moti
a) është gjendja e atmosferës në një çast të dhënë, në një vend të caktuar.
b) krijon brezat e nxehtësisë.c) është mesatarja e vlerave të temperaturës,
trysnisë atmosferike, lagështirës, ditëve me diell etj., për një periudhë afatgjatë.
d) sjell ngrohjen globale.
Gjeografi a 7
111
Testim 2 Atmosfera(shih planin vjetor dhe atë të tremujorit të parë për orën se kur bëhet testimi)
Shënim 1: Ndërtimi i testit duhet të masë shkallën në të cilën janë arritur nga nxënësit: njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e tyre. Sugjerohet që në ndërtimin e testit, mësuesit të mbështeten kryesisht në rubrikat dhe në tipat ushtrimeve që ofrojnë përsëritjet model (të tek-stit). Pyetjet e përsëritjes mund t’i përdorni për pyetje testimi dhe gjatë orës së përsëritjes të formuloni edhe pyetje të tjera.
Shënim 2: Në orën e përsëritjes dhe të testimit, në lidhje me trajtimin e një çështjeje/koncepti, nxënësi/ja duhet të vlerësohet me anë të situatave që sjell/përdor, të ngjashme me ato të trajtuara gjatë temave mësimore. Nxënësi/ja duhet të vlerësohet për shkallën e percepti-mit dhe lidhjen ndërmjet përvojave të tij të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme. Në përgjigjet e tij, nxënësi/ja mund të përdorë burime të ndryshme. Kontrolli mbi të kuptuarit e koncepteve duhet të mbështetet në kontrollin e mundësisë së nxënësit për t’i shpjeguar ato me fjalët e tij, por sidomos në aftësinë për t’i zbatuar ato. Pra i gjithë kontrolli i njohurive duhet të mbështe-tet mbi zhvillimin e shprehive të analizës, të mendimit kritik dhe krijues te nxënësit.
Projekt (ora e parë)
▪ Tema: Çështjet mjedisore të ujërave pranë vendbanimit tim
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të këtij projekti, nxënësi/ja:• diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike dhe mjedisore që mund të kenë: lumi,
liqeni, hapësira bregdetare, burimet ujore pranë vendbanimit të tij;• hulumton mbi një çështje mjedisore që lidhet me ujërat në zonën e tij dhe identifi kon
problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që shkaktojnë problematikën mjedisore;• identifi kon disa zgjidhje të mundshme;• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme;• ndan me grupin e punës idetë dhe përfundimet individuale;• u bën thirrje moshatarëve dhe komunitetit për të qenë aktivë në zgjidhjet e proble-
meve të tilla.
Libër për mësuesin
112
Burimet kryesore të informacionit:Teksti mësimor i Gjeografi së 7, materiale të hulumtuara dhe të grumbulluara një vit më
parë për realizimin e projektit të Gjeografi së 6; vëzhgime të nxënësve në terren; biseda me më të rriturit e familjes dhe komunitetin përkatës; të dhëna dhe analiza të marra pranë pushtetit lokal; informacione të siguruara nga interneti, institucione apo organizata mjedisore, media dhe shtypi;
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe, hulumtim, intervista, anketim, diskutim, analizë, prezantim, shkëmbim
opinionesh.
Mjetet që do të përdoren deri në realizimin përfundimtar të projektit:Teksti mësimor, materiale të printuara informacione nga shtypi i shkruar, kompjuter, vid-
eoprojektor, tabelëprezantimi, shenjues, fl etëpalosje, postera, fotografi të ndryshme, skica/vizatime, makete
të ndërtuara nganxënësit etj.
Udhëzimet për realizimin e projektit:• diskutohet mbi potencialet turistike, ekonomike dhe mjedisore që mund të kenë:
lumi, liqeni, hapësira bregdetare, burimet ujore pranë vendbanimit tënd; prezantohen këto potenciale me anë të albumeve, fl etëpalosjeve, eseve, materialeve të përgatitura me PowerPoint, apo dhe në formë maketi, videoje;
• hulumtohet mbi një ose disa çështje mjedisore që lidhen me ujërat e zonës ku banon;• identifi kohet problemi dhe paraqitet në klasë;• përcaktohen faktorët e mundshëm që kanë shkaktuar ose vazhdojnë të shkaktojnë
këtë problematikë mjedisore;• ofrohen zgjidhje për minimizimin e problemit;• vlerësohen përfi timet dhe rreziqet që vijnë prej zgjidhjeve të mundshme;• përgatiten fl etëpalosje ose postera, në të cilat paraqitet problematika mjedisore,
shkalla e ndërhyrjes së shtetit dhe komunitetit për përmirësimin e gjendjes, si dhe rrugët e zgjidhjes. Këto fl etëpalosje mund të shërbejnë në veprimtari të ndryshme, të organizuara nga shkolla për ndërgjegjësimin e komunitetit mbi rëndësinë e mbrojtjes së mjedisit.
Gjeografi a 7
113
Përshkrimi përmbledhës i veprimtarive kryesore që do të zhvillohen gjatë orës së parë të projektit:
Ndahen nxënësit në grupe, me nga katër anëtarë secili;• Njihen nxënësit me përmbajtjen e projektit, burimet e informacionit dhe me mënyrat
si punohet me to. Nxënësit japin idetë e tyre.• Mësuesi/ja jep sugjerime mbi shpërndarjen e punës brenda grupit.• Nxënësit/et ndajnë rolet brenda grupit.
ShënimNë përfundim të projektit (në orën e katërt të planifi kuar) do të bëhet prezantimi i punës
së kryer. Deri në fazën e prezantimit, gjatë orës së dytë dhe të tretë të projektit nxënësit mund t’i referohen rubrikës “Udhëzimet për realizimin e projektit”, paraqitur më sipër.
Tema mësimore: II.10 Cikli i ujit
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore:II.10 Cikli i ujit
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet mbi lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën;
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përdor shembuj për të interpretuar cilin e ujit në atmosferë;
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Nxënësi/ja interpreton lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
Libër për mësuesin
114
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja vëzhgon lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna se si ndodh cikli i ujit në atmosferë;
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja përkufi zon kuptimin mbi hidrosferën si dhe interpreton lidhjen midis saj dhe litosferës, atmosferës, biosferës;Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja interpreton lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën si dhe ciklin e ujit në planet;
Fjalët kyçe: hidrosferë, cikli i ujit
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit dinë:
Disa prej pjesëve që përfshihen në konceptin hidrosferë;
Që rrezatimi diellor është burimi i energjisë për çdo gjë në Tokë.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.10 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.10 në tekst – “Në mësimin e parë të Gjeografi së 7 mësuam se në planetin tonë, uji është i pran-ishëm në të gjitha format e tij, për shkak të atmosferës dhe distancës Tokë-Diell. Si mendoni, a mund të shterojë uji ndonjëherë? Jepni disa shembuj.”
Nxënësit diskutojnë, përshkruajnë...
Gjeografi a 7
115
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë kuptimin mbi hidrosferën. Kështu, ai/ajo sqaron: Mbështjellja ujore e planetit tonë quhet hidrosferë. 97% e saj është ujë i kripur dhe gjendet në formën e deteve dhe oqeaneve, ndërsa 3% është ujë i ëmbël dhe gjendet në liqene, lumenj, përrenj, ujëra nëntokësore, burime, si dhe në formën e borës e të akullnajave.
Në vazhdim, mësuesi/ja fi llon të trajtojë ciklin e ujit: Në planetin tonë, uji është gjithmonë në lëvizje, duke ndryshuar si rrjedhojë edhe gjendjet e tij (të lëngët, të gaztë dhe të ngurtë). Ai lëviz nga hidrosfera në atmosferë, litosferë dhe në biosferë, duke krijuar edhe lidhje midis këtyre mbështjelljeve.
Në vazhdim, bazuar në fi gurat 24, 25 mësuesi/ja fton nxënësit të përshkruajnë me fjalët e tyre, format në të cilat gjendet uji në secilën prej mbështjelljeve gje-ografi ke të planetit dhe ciklin e ujit në planet.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Në vazhdim nxënësit/et plotësojnë ushtrimin 1, 2 të rubrikës “Radha jote”. Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: II.11 Veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.11 Veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpreh mendimin e vet mbi veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve (temperatura, kripësia, dendësia);
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje dhe sqarime.
Libër për mësuesin
116
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese,)
• Përdor shembuj për të identifi kuar veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë,)
• Nxënësi/ja identifi kon se si ndryshojnë temperatura e kripësia (dendësia) e ujit të deteve/oqeaneve, sipas gjerësive gjeografi ke.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja vëzhgon lidhjen midis veçorive të ujit të deteve dhe oqeaneve dhe gjerësive gjeografi ke.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Përmes hartave nxënësi/ja mbledh të dhëna se si ndodhin këto ndryshime.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja identifi kon veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve (temperatura, kripësia, dendësia) dhe ndryshimet e tyre në oqeanin botëror.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve (temper-atura, kripësia, dendësia).
Fjalët kyçe: kripësia e ujërave oqean-ike/detare, dendësia dhe temperature e tyre.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit dinë:
Që ujërat detarë/oqeanikë ndryshon temperatura dhe kripësia.
Gjeografi a 7
117
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.11 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.11 në tekst – “Plotësojmë në hartën skicë të mëposhtme oqeanet e botës dhe përshkruajmë se midis cilave kontinente ndodhen. Siç e shohim, ato duken si një tërësi ujore që rrethon kontinentet. Si mendoni, a kanë të gjitha oqeanet të njëjtën kripësi, dendësi dhe temperaturë të ujit?”
Nxënësit/et plotësojnë hartën dhe përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të lexojnë informacionin e tekstit. Më pas së bash-ku me ta, bazuar edhe në fi gurat 26, 27 vazhdon të trajtojë veçoritë e ujërave oqeanikë e detarë: Planeti ynë quhet ndryshe edhe “planeti blu”, sepse rreth 71% të sipërfaqes së tij e përbëjnë oqeanet, pjesë e së cilave janë detet. Sipër-faqja ujore është më e madhe në Hemisferën Jugore, ku shkon deri në 81%, krahasuar me Hemisferën Veriore, në të cilën oqeanet dhe detet zënë 61% të sipërfaqes. Thellësia mesatare e oqeaneve shkon në 3800 m…
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Në vazhdim nxënësit/et diskutojnë mbi ushtrimet 1, 2, 3, 4 të rubrikës “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
118
Tema mësimore: II.12 Lëvizjet e ujërave oqeanike. Valët detare
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore: II.12 Lëvizjet e ujërave oqeanike. Valët detare
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth dallimit ndërmjet lëviz-jeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve,duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi valët detare, duke përdorur gju-hën dhe fjalorin e përshtatshëm.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton faktorët që ndikojnë në formimin e valëve detare, duke e ilustruar me shembuj konkretë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.
• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga teksti shkollor, për të plotësuar detyrat e dhëna në grup.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Gjeografi a 7
119
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja dallon faktorët që ndikojnë mbi valët detare dhe elementet e valës;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rolin e faktorëve në madhësinë e valëve që formohen.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe fak-torëve që ndikojnë mbi valët detare, rrymat oqeanike, baticat dhe zbaticat; evidenton llojet e valëve sipas origjinës dhe elementet e saj.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi, bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe faktorëve që ndikojnë mbi valët detare, rrymat oqeanike, baticat dhe zbaticat. Evidenton llojet dhe elementet e valëve.
Fjalët kyçe: valë detare, cunam, kreshtë, bazë, gjatësi e valës, lartësi e valës, tallaz.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Uji detar vazhdimisht është në lëvizje;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë, mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.12 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin fi gurën e paraqitur në rubrikën “diskutojmë” dhe të diskutojnë rreth përmbajtjes së saj: Gjatë pushimeve në bregdet, kemi vënë re se deti herë është i qetë e herë me dallgëzime të vogla ose të mëdha. Në fi gurën e mëposhtme, deti paraqitet i dallgëzuar. Si mendoni, nga se formohen këto dallgëzime?”
Nxënësit/et të diskutojnë..
Libër për mësuesin
120
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Ujërat e oqeaneve dhe të deteve janë gjithmonë në lëviz-je. Në sipërfaqe, lëvizjet janë në formën e valëve, ndërsa më në brendësi, në formën e rrymave detare ose oqeanike. Po kështu, çdo 24 orë uji i deteve dhe oqeaneve përparon dhe tërhiqet nga toka në mënyrë periodike, në formën e baticës dhe zbaticës. Të gjitha këto lëvizje të ujërave shkaktohen nga veprimi i disa faktorëve, të cilët do t’i trajtojmë në vazhdimësi.
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurat 28 e 29 dhe ndërkohë mësuesi/ja trajton së bashku me nxënësit/et llojet e valëve dhe elementet e tyre: Vala është një nga lëvizjet e dukshme të ujërave oqeanike ose detare. Shkaku më i
zakonshëm i formimit të saj është era, që fryn mbi sipërfaqen e ujit. Në varë-si të forcës së erës ndryshon edhe madhësia e valës, e cila varion që nga valëzimet e ulëta e deri tek ato më të larta (12 m lartësi). Pika më e lartë e një vale është kreshta, ndërsa pika më e ulët e saj është baza. Distanca vertikale ndërmjet kreshtës dhe bazës quhet lartësi e valës, kurse largësia horizon-tale nga njëra kreshtë në tjetrën ose nga njëra bazë në tjetrën, quhet gjatësi e valës…
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5 të rubrikës “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit/es
Vlerësimi i nxënësit fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
121
Tema mësimore: II.13 Baticë-zbaticat
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore: II.13Baticë-zbaticat
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth dallimit ndërmjet lëviz-jeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve,duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi baticë-zbaticat, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton faktorët që ndikojnë në formimin e baticë-zbaticave, duke e ilustruar me shembuj konkretë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.
• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga teksti shkollor, për të plotësuar detyrat e dhëna në grup.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
122
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja dallon faktorët që ndikojnë në formimin e baticë-zbaticave;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rolin e faktorëve në madhësinë e baticë-zbaticave që formohen.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet valëve dhe baticë-zbaticave, si dhe faktorëve që ndikojnë në formimin e tyre.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet valëve dhe baticë-zbaticave, si dhe faktorëve që ndikojnë në formimin e tyre. Evidenton llojet e baticave.
Fjalët kyçe: baticë; zbaticë
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Uji detar vazhdimisht është në lëvizje dhe niveli i ujit në bregdet ndryshon disa here gjate ditës;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
ër të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.13 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin fi gurën e paraqitur në rubrikën “diskuto-jmë” dhe të diskutojnë rreth përmbajtjes së saj: Nëse jemi të vëmendshëm, në ditët e pushimeve mund të vëmë re që gjatë 24 orëve, niveli i ujit në bregun e detit ndryshon. Kjo mund të dallohet qartë, sidomos kur ndodhemi pranë ndon-jë moli apo trampoline.
Gjeografi a 7
123
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Në mëngjes herët dhe pasdite, kolonat e molit e të trampolinës dallohen lehtë-sisht, ndërsa në mesditë uji mbulon një pjesë të madhe të tyre. Këtë ndryshim mund ta vëmë re edhe nëse kemi zgjedhur të qëndrojmë nën një çadër pranë bregut. Në mesditë, uji mund të na vijë deri te çadra. A e dini se pse ndodh ky ndryshim i nivelit të ujit në bregdet?
Nxënësit/et të diskutojnë..
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Ftohen nxënësit/et të shohin pamjet (a) e (b) të fi gurës 30 dhe ndërkohë mësue-si/ja trajton së bashku me ata/ato formimin e baticë-zbaticave.
Në vazhdim, mësuesi/ja u drejtohet nxënësve/eve: Bazuar në këtë fi gurë: 1. përshkruaj me fjalët e tua ndryshimin që vë re në nivelin e ujit në bregdet gjatë një dite; 2. kujto dhe trego nëse e ke vënë re këtë ndryshim të nivelit të ujit në bregdet gjatë pushimeve. Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë…
Në vazhdim mësuesja vazhdon: Siç e dimë, baticë-zbatica është ndryshimi cik-lik i nivelit të ujit në bregdet gjatë 24 orëve. Ajo formohet si rezultat i forcës tërheqëse të Hënës ndaj Tokës, forcës tërheqëse të Diellit ndaj Tokës dhe i forcës centrifugale të Tokës (ose kundërvepruese të Tokës ndaj forcës tërheqëse të Hënës). Baticat dhe zbaticat hënore janë dy herë më të mëdha se ato të shkaktuara nga forca tërheqëse e Diellit. Megjithëse Hëna ka përmasa shumë të vogla (krahasuar me Diellin), për shkak të afërsisë së saj me Tokën, forca tërheqëse që ushtron mbi të është tepër e ndjeshme. Disa prej baticave mund të jenë më të mëdha apo më të vogla se ato që ndodhin zakonisht…
Ftohen nxënësit/et të përshkruajnë paraqitjen skematike e baticave më të larta dhe atyre më të ulëta në fi gurën 31.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
124
Tema mësimore: II.14 Rrymat oqeanike
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore: II.14 Rrymat oqeanike
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth dallimit ndërmjet lëviz-jeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve,duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi rrymat oqeanike, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton faktorët që ndikojnë në formimin e rrymave oqeanike, duke e ilustruar me shembuj konkretë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.
• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga teksti shkollor, për të plotësuar detyrat e dhëna në grup.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Gjeografi a 7
125
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja dallon faktorët që ndikojnë mbi rrymat oqeanike;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rolin e faktorëve që ndikojnë në formimin e rrymave oqeanike.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe faktorëve që ndikojnë mbi valët detare, rrymat oqeanike, baticat dhe zbaticat; evidenton llojet e rry-mave që formohen.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe faktorëve që ndikojnë mbi valët detare, rrymat oqeanike, baticat dhe zbaticat. Evidenton llojet e rrymave oqeanike/detare.
Fjalët kyçe: rrymë e ngrohtë, rrymë e ftohtë.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Rrymat oqeanike ndikojnë në klimë;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.14 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të diskutojnë rreth përmbajtjes së rubrikës “disku-tojmë”: “Risjellim në vëmendje informacionet mbi rrugën që përshkon rryma e Golfstrimit dhe për ndikimet e saj në klimën e vendeve pranë të cilave kalon. Përveç kësaj rryme ka edhe shumë të tjera që ndikojnë ndjeshëm në klimën e vendeve të ndryshme. Një pjesë e tyre sjell rritje të temperaturave, ndërsa disa të tjera i ulin ato. Por, pse formohen dhe lëvizin rrymat oqeanike?”
Nxënësit/et të diskutojnë mes tyre.
Libër për mësuesin
126
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Masat e mëdha ujore, që lëvizin për mijëra kilometra në formën e lumenjve të nënujshëm, nga një gjerësi gjeografi ke në tjetrën, quhen rryma oqeanike. Në varësi të gjerësisë gjeografi ke ku formohen dhe prej nga nisen, ato mund të jenë rryma të ngrohta dhe rryma të ftohta. Këto rryma lëviz-in me një shpejtësi prej 4-5 km në orë dhe mund të përshkojnë deri në 100 km në ditë. Duke qenë se formohen në një gjerësi gjeografi ke dhe depërtojnë në gjerësi të tjera gjeografi ke, veçoritë e rrymave (kripësia, dendësia dhe temper-atura) ndryshojnë nga ato të ujërave përreth tyre.
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurat 32 dhe 33 dhe ndërkohë mësuesi/ja trajton së bashku me nxënësit formimin e rrymave oqeanike të lidhura ngushtë me faktorët që ndikojnë mbi to (në formim dhe në shmangie)
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4 të rubrikës “Radha jote”.Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të punës në grup.
Punë praktike 2.4
▪ Tema: Skicimi në hartë i rrugës që ndjekin disa nga rrymatoqeanike dhe evidentimi i rolit të tyre mbi klimën e rajoneveqë përshkojnë
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• skicon në hartën skicë rrugën që ndjekin disa nga rrymat oqeanike;• qarkon/shënon në hartën skicë shmangien e drejtimit të lëvizjes së disa prej rrymave• oqeanike dhe evidenton se cili është shkaku i shmangies së tyre;• përshkruan rolin e rrymave oqeanike në klimën e rajoneve që përshkojnë;• ndan me të tjerët përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.
Gjeografi a 7
127
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:45 minuta; në klasë.
Materialet burimore:Harta e rrymave oqeanike, teksti mësimor i Gjeografi së 7, enciklopedi, atlasi gjeografi k,
informacionet e grumbulluara më parë nga interneti mbi këto rryma.
Mjetet e punës:Harta skicë e rrymave oqeanike në tekst, laps/stilolaps, lapsa me ngjyra/lapustila.
Metodologjia që do të përdoret:Punë individuale; diskutim në grupe.
Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike, mbështetuni në informacionet e grumbulluara më
parë nga interneti mbi rrymat oqeanike, në dijet e përvetësuara nga teksti mësimor, si dhe në hartën skicë të këtyre rrymave.
Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• përcaktoni koordinatat gjeografi ke sipas paraleleve dhe meridianëve të paraqitur në
hartë.• skiconi në hartën skicë, rrugën që ndjekin disa nga rrymat oqeanike;• qarkoni/shënoni në hartën skicë drejtimin e shmangies që pësojnë rrymat oqeanike
nga drejtimi fi llestar i tyre;• përcaktoni veçoritë e rrymave oqeanike dhe faktorët që ndikojnë në formimin e
shmangien e tyre;• evidentoni rolin që luajnë rrymat oqeanike në klimën e rajoneve që përshkojnë.
Libër për mësuesin
128
Tema mësimore: II.15 Lumenjtë dhe elementet përbërëse të tyre
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore: II.15 Lumenjtë dhe elementet përbërëse të tyre
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve,duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi lumenjtë, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshëm llojet e lumenjve, duke e ilustruar me shembuj konkretë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.
• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga teksti shkollor, për të plotësuar detyrat e dhëna në grup.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Gjeografi a 7
129
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja dallon veçoritë e llojeve të ndryshme të lumenjve;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja identifi kon, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshme, elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndry-shëm, elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve.
Fjalët kyçe: lumenjtë fushorë, lumen-jtë malorë, elementet përbërëse të
lumit.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Lumenjtë rrjedhin drejt grykëderdhjes;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.15 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të diskutojnë së bashku përmbajtjen e rubrikës “dis-kutojmë”:”Dikush mund të banojë pranë një lumi, një tjetër e ka parë gjatë ud-hëtimeve, në emisione televizive apo fi lma; dikush mund të ketë pushuar pranë tij; një tjetër mund të ketë parë se nga buron apo ku derdhet një lumë. Gjithash-tu, në harta kemi parë shtrirjen e lumenjve të ndryshëm. Bazuar në këto njohuri dhe me ndihmën e hartës fi zike, përshkruajmë së bashku se çfarë është lumi dhe nga se përbëhet ai.”
Nxënësit të diskutojnë me njëri-tjetrin.
Libër për mësuesin
130
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Ujërat sipërfaqësore që kanë rrjedhje të vazhdueshme nëpër një shtrat të krijuar prej tyre, quhen lumenj. Lumenjtë në botë janë të shumtë dhe kanë veçori të ndryshme nga njëri-tjetri. Këto veçori varen nga llo-jet e klimës e të relievit, nga përshkueshmëria e shtresave të tokës, nga prania ose jo e bimësisë, si dhe nga veprimtaria njerëzore. Sipas relievit nëpër të cilin kalojnë, lumenjtë janë: fushorë dhe malorë. Lumenjtë fushorë, për shkak të pjerrësisë shumë të vogël ose mungesës së pjerrësisë së relievit, kanë shpejtë-si të vogël rrjedhëse, shtrat të gjerë dhe formojnë gjarpërime përgjatë rrugës së tyre. Lumenjtë malorë, për shkak të pjerrësisë së luginës që përshkojnë, kanë shpejtësi dhe forcë gërryese të madhe përgjatë rrjedhës së tyre. Si rrjedhojë, ata dallohen për shtretër të ngushtë e të thellë (deri në kanione), me pragje e ujëvara.
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 34 dhe të përshkruajnë veçoritë e secilit prej lumenjve të paraqitur.
Mësuesi/ja vazhdon: Lumi përbëhet nga një rrjet degësh ujore, ku secila prej tyre ndahet në degë më të vogla. Ky rrjet i gjerë degësh quhet sistem ujëm-bledhës. Vendi ku fi llon rrjedha e lumit quhet burim (i përhershëm), ndërsa pje-sa ku derdhet, quhet grykëderdhje. Lumi mund të derdhet në një tjetër lumë, në liqen, në det ose oqean. Sipërfaqja ku ujërat rrjedhëse bashkohen në një lumë kryesor, quhet pellg ujëmbledhës. Pellgjet ujëmbledhëse ndahen prej njëri-tje-trit nga pjesë të ngritura, të quajtura vija ujëndarëse. Përgjatë rrjedhës së tij, nga burimi në grykëderdhje, lumi gërryen, transporton dhe depoziton materi-ale, duke modeluar kështu shtratin e tij. Lartësia e ujit nga baza e shtratit
deri në sipërfaqe quhet nivel. Niveli i lumit ndryshon në varësi të sasisë së re-shjeve, shkrirjes së borës dhe
të ndryshimit të temperaturave.
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 35 dhe të përshkruajnë elementet e lumit të paraqitur
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 5.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit/es
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të punës në grup.
Gjeografi a 7
131
Tema mësimore: II.16 Veprimtaria lumore
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore: II.16Veprimtaria lumore
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi veprimtarinë lumore në reliev, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, llojet e veprimtarisë lumore në reliev, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshëm format e krijuara prej veprimtarisë lumore në reliev, duke e ilustruar me shembuj konkretë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.
• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga teksti shkollor, për të plotësuar detyrat e dhëna në grup.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
132
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja dallon veçoritë e luginës prej veprimtarisë lumore;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson veprimtarinë lumore në reliev.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshme, identifi kon format e krijuara në reliev prej veprimtarisë lumore.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshme, identi-fi kon format e krijuara në reliev prej veprimtarisë lumore.
Fjalët kyçe: erozion, transportim, de-pozitim, sedimente, deltë lumore
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Lumenjtë e modelojnë relievin ku kalojnë;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.16 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja përdor situatën (rubrikën “diskutojmë”) e vendosur në fi llim të mësimit 2.16: Përgjatë rrugës që përshkon, lumi krijon relievin e tij. Përshkrua-jmë së bashku veçoritë e këtij relievi. A e dini si krijohen format karakteristike të relievit lumor?
Nxënësit/et të diskutojnë me njëri-tjetrin.
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Gjatë rrjedhjes së tyre, lumenjtë modelojnë shtratin nëpër të cilin kalojnë, përmes erozionit (gërryerjes), transportimit dhe depozitimit të materialeve të ngurta.
Gjeografi a 7
133
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 36 dhe bazuar në të, të përcaktojnë ele-mentet përbërëse të lumit dhe të përshkruajnë format e luginave që formohen në pjesë të ndryshme të tij..
Mësuesi/ja vazhdon: Forca gërryese e lumit varet nga shpejtësia me të cilën rrjedh, nga vëllimi i ujit dhe i materialeve të ngurta që merr me vete, si dhe nga fortësia e shkëmbinjve të shtratit të tij. Përgjatë rrugës që përshkon, lumi gër-ryen në thellësi dhe në pjesën anësore të shtratit të tij. Kur procesi i gërryerjes ndodh më tepër në thellësi, quhet erozion vertikal. Për shkak të këtij erozioni, luginat mund të marrin formën e germës V ose të kanioneve, si dhe mund të thellohen vazhdimisht duke formuar disa nivele tarracash lumore (fi g. 36 dhe 37 a/b) dhe pragje. Kur procesi i gërryerjes së lumit ndodh në pjesët anësore të shtratit të tij, duke e zgjeruar atë, quhet erozion anësor. Si rezultat i këtij ero-zioni, luginat mund të marrin formën e germës U, ose mund të jenë me fund të sheshtë.
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 37 dhe të përshkruajnë llojet e tarracave lumore.
Mësuesi/ja vazhdon: Bashkë me ujin, lumi merr me vete edhe materialet e ngurta që gërryen nga shtrati. Këto materiale, që mund të jenë të madhësive të ndryshme, quhen sedimente. Në varësi të madhësisë së sedimenteve ndrys-hon dhe distanca e transportimit të tyre. Sedimentet më të imëta e më të lehta qëndrojnë në sipërfaqen e ujit dhe shkojnë më larg, deri në grykëderdhje. Sed-imentet më të rënda depozitohen më afër pjesës ku ndodh gërryerja. Në zonat e sheshta, ku pjerrësia e lumit është më e vogël, lumenjtë mund të gjarpërojnë (meandrojnë) si në fi gurën 36, pjesa 3. Duke iu afruar grykëderdhjes, lumi e ngadalëson shpejtësinë e tij dhe depoziton aty të gjitha materialet që ka marrë me vete, duke formuar delta lumore të formave të ndryshme (fi g. 38).
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 38 dhe të përshkruajnë llojet e deltave lu-more.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 5.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezu-ltateve të arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
134
Punë praktike 2.5
▪ Tema: Elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• identifi kon në hartën skicë të botës, drejtimet kryesore të shtrirjes së lumenjve më të
mëdhenj në botë.• hulumton dhe grumbullon informacione mbi veçoritë e këtyre lumenjve;• përshkruan disa prej veçorive që kanë këta lumenj;• ndan me të tjerët përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale;• tregon frymë bashkëpunimi në grup;
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:45 minuta; në klasë.
Materialet burimore:Harta fi ziko-gjeografi ke e botës, teksti mësimor i Gjeografi së 7, atlas, materiale të grum-
bulluara nga interneti mbi lumenjtë më të mëdhenj të botës.
Mjetet e punës:Harta skicë e lumenjve të Shqipërisë, laps/stilolaps, lapsa me ngjyra/lapustila, fl etore/fl etë
formatiA-4, materiale të grumbulluara nga interneti mbi lumenjtë më të mëdhenj të vendit tonë.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.
Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike mbështetuni në njohuritë e marra nga teksti mësimor
mbi: elementet përbërëse të lumenjve, llojet e lumenjve dhe veprimtarinë e tyre në reliev. Mësuesi/ja orienton nxënësit/et që më parë të hulumtojnë dhe të grumbullojnë informacione mbi veçoritë e lumenjve më të mëdhenj në Shqipëri.
Gjeografi a 7
135
Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike• Veçoni/përzgjidhni në hartën fi ziko-gjeografi ke të Shqipërisë (të ekspozuar në klasë)
disa prej lumenjve të vendit tonë, për t’i vëzhguar gjatë punës praktike.• Gjejini dhe emërtojini ata në hartën skicë të tekstit.• Identifi koni përmes hartës se çfarë lloj lumenjsh janë dhe drejtimet që ndjekin.• Identifi koni, bazuar në vëzhgimet në hartën fi ziko-gjeografi ke të Shqipërisë, element-
et përbërëse të lumenjve që përzgjodhët dhe vendosini emërtimin përkatës secilit prej tyre në hartën skicë të tekstit. Plotësoni degë të lumit që nuk janë paraqitur në hartën skicë.
• Bazuar në vëzhgimet mbi hartën fi ziko-gjeografi ke, përshkruani shkurtimisht në fl e-tore/ fl etë formati A-4, veçoritë që kanë këta lumenj (sipas llojit që i përkasin);
• Përshkruani se në cilën pjesë të lumit mbizotërojnë: erozioni, transportimi dhe depozitimi.
• Ndërtoni një maket (me plastelinë, dru, guralecë etj.), që paraqet elementet e një lumi;• Diskutoni me njëri-tjetrin mbi përfundimet e arritura nga vëzhgimet dhe punët
individuale.
Punë praktike 2.6
▪ Tema: Përcaktimi i drejtimeve të rrjedhave të disa lumenjve krye-sorë në hartën e botës
Mjetet e punës:Harta fi ziko-gjeografi ke e botës, laps/stilolaps, lapsa me ngjyra/lapustila, fl etore/fl etë for-
mati A-4.Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike, mbështetuni në dijet e marra nga teksti mësimor mbi
llojet e lumenjve. Mësuesi/ja orienton nxënësit/et si të hulumtojnë dhe grumbullojnë informa-cione mbi veçoritë e lumenjve më të mëdhenj në botë.
Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• Veçoni/përzgjidhni në hartën fi ziko-gjeografi ke të botës lumenjtë më të mëdhenj, për
t’i vëzhguar gjatë punës praktike.• Emërtojini ata në hartën skicë të botës.• Emërtoni oqeanet dhe detet ku këta lumenj derdhen.
Libër për mësuesin
136
• Identifi koni në hartën skicë të botës, drejtimet kryesore të shtrirjes së lumenjve që përzgjodhët (në cilat zona burojnë dhe ku derdhen). Vëzhgoni me kujdes në hartën fi ziko-gjeografi ke të botës, gjerësitë gjeografi ke dhe tiparet e relievit në zonat ku burojnë, kalojnë dhe derdhen lumenjtë. Analizoni nëse këta faktorë ndikojnë në madhësinë e tyre.
• Krahasoni format e grykëderdhjeve.• Hulumtoni dhe grumbulloni informacione mbi lumenjtë dhe përshkruani veçoritë
kryesore të tyre;• Ndani me njëri-tjetrin përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.
Tema mësimore: II.17 Liqenet dhe llojet e tyre
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore: II.17Liqenet dhe llojet e tyre
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi veçoritë e e liqeneve, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, se cilat janë llojet e liqeneve sipas origjinës së formimit, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Interpreton, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshëm llojet e liqeneve, duke e ilustruar me shembuj konkretë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.
• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga teksti shkollor, për të plotësuar detyrat e dhëna në grup.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.
Gjeografi a 7
137
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja dallon veçoritë e secilës prej liqeneve;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson rëndësinë e liqeneve.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja krahason liqenet me origjinë të ndryshme, duke sjellë shembuj dhe përcaktuar vendn-dodhjen e tyre në hartë.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason liqenet me origjinë të ndryshme, duke sjellë shembuj dhe përcaktuar vendndodhjen e tyre në hartë.
Fjalët kyçe: liqene natyrore (tekton-ike, vullkanike, akullnajore, karstike, bregdetare), liqene artifi ciale
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Shqipëria ka disa liqene tektonikë, bregdetarë, akullnajorë...;
Rëndësinë e liqeneve;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.17 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja, bazuar në rubrikën “diskutojmë” fton nxënësit/et të diskutojnë rreth përmbajtjes së saj: “Vendi ynë ka dalje të gjerë në det, si dhe liqene mjaft të thella, me sipërfaqe të mëdha.
Libër për mësuesin
138
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Kështu, kushdo prej nesh mund të pushojë në bregdet apo pranë një liqeni. Ashtu si detet, edhe liqenet e zbutin klimën dhe na ofrojnë peshk shumë të mirë. Kur jemi pranë një liqeni, natyrshëm mund të na lindë pyetja: si është formuar ai?”
Nxënësit/et të diskutojnë me njëri-tjetrin.
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Liqenet janë gropa të mëdha e të mbyllura, të mbushura me ujë prej një kohe të gjatë (fi g. 39/a). Ato mund të furnizohen prej: resh-jeve, ujërave rrjedhëse, burimeve nëntokësore, ujërave të përftuara nga shkrirja e borës dhe akujve etj. Liqenet mund të jenë me rrjedhje, kur prej tyre buron ndonjë lumë apo përrua, ose pa rrjedhje, kur nuk ka asnjë të tillë. Kur sasia e ujit që hyn në liqen është më e vogël se ajo që del prej tij, liqeni mund të kthe-het në një kënetë (fi g. 39/b).
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 39 dhe bazuar në të, të përshkruajnë mënyrën e formimit të një liqeni...
Në vazhdim, mësuesi/ja fton nxënësit/et të njohin informacionin e tekstit mbi llojet e liqeneve dhe së bashku me ta trajton llojet e liqeneve: Liqenet ndrysho-jnë nga njëri-tjetri në bazë të mënyrës së formimit të tyre. Për këtë arsye, ato ndahen në liqene natyrore dhe liqene artifi ciale. Sipas origjinës së formimit, liqenet natyrore janë: tektonike, vullkanike, akullnajore, karstike dhe bregde-tare…
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1 dhe 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 3.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të punës në grup.
Gjeografi a 7
139
Punë praktike 2.7
▪ Tema: Liqenet në Shqipëri
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• identifi kon në hartë liqenet e Shqipërisë dhe i klasifi kon ato sipas origjinës së formimit;• përshkruan veçoritë e secilit prej tyre (sipas llojit);• evidenton rëndësinë e liqeneve;• diskuton me të tjerët përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:45 minuta; në klasë.
Materialet burimore: Harta fi ziko-gjeografi ke e Shqipërisë, teksti mësimor i Gjeografi së 7, informacione mbi liqenet e vendit tonë, të grumbulluara nga interneti.
Mjetet e punës:Harta fi ziko-gjeografi ke e Shqipërisë, laps/stilolaps, fl etore/fl etë formati A-4.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.
Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike mbështetuni në njohuritë e përftuara nga teksti mësi-
mor mbi liqenet. Mësuesi/ja orienton nxënësit/et si të hulumtojnë dhe grumbullojnë informa-cione mbi llojet e liqeneve, veçoritë e tyre dhe rëndësinë që kanë.
Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• Gjeni liqenet në hartën fi ziko-gjeografi ke të Shqipërisë (të ekspozuar në klasë).• Qarkojini dhe ngjyrosini ato në hartën skicë të Shqipërisë.• Klasifi kojini liqenet sipas origjinës së formimit (vendosi në tabelën e mëposhtme).• Bazuar në informacionet e grumbulluara nga interneti mbi llojet e liqeneve dhe
nga vëzhgimet në hartën fi ziko-gjeografi ke të Shqipërisë, përshkruani shkurtimisht veçoritë e tyre (në tabelën e mëposhtme).
• Ndani me njëri-tjetrin përfundimet e arritura nga vëzhgimet dhe punët individuale.
Libër për mësuesin
140
Tema mësimore: II.18 Burimet dhe përdorimet e tyre
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhedukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.18Burimet dhe përdorimet e tyre
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi llojin dhe përdorimin e burimeve, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, se cilat janë llojet e burimeve, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Diskuton për llojin dhe përdorimin e burimeve, duke e ilustruar me shembuj konkretë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.
• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga teksti shkollor, për të plotësuar detyrat e dhëna në grup.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Gjeografi a 7
141
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja dallon veçoritë e burimeve;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson përdorimin e burimeve.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja vëzhgon në zonën (qytetin/fshatin) e tij praninë e burimeve dhe diskuton për llojin dhe përdorimin e tyre.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja vëzhgon në zonën (qytetin/fshatin) e tij praninë e burimeve dhe diskuton për llojin dhe përdorimin e tyre.
Fjalët kyçe: burime të ftohta, burime të ngrohta
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Shqipëria ka shumë burime ujore...;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.18 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja, bazuar në rubrikën “Diskutojmë”, fton nxënësit/et të diskutojnë rreth përmbajtjes së saj: “Përshkruajmë fi gurën e paraqitur. Bazuar në idenë që përcjell ajo dhe në informacionet që kemi, evidentojmë së bashku disa prej burimeve ujore që ndodhen në Shqipëri ose pranë vendbanimit tonë. A e dini se ç’lloj burimesh janë? Si janë formuar?
Nxënësit/et të diskutojnë me njëri-tjetrin.
Libër për mësuesin
142
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Ujërat nëntokësore që dalin në mënyrë natyrale mbi sipër-faqen e tokës, formojnë një burim. Këto ujëra mund të burojnë që nga një rrjedhë e vogël deri në sasi shumë të mëdha. Burimet ujore formohen përg-jatë thyerjeve të shtresave shkëmbore, çarjeve karstike, ose përgjatë luginave lumore. Burimet ndryshojnë nga njëri-tjetri për nga temperatura, kripërat minerale dhe gazet e tretura në to. Burimet e mëdha janë kryesisht burime karstike. Nisur nga temperatura e ajrit në vendin ku dalin, ujërat e burimeve mund të jenë të ftohta (kur temperatura e tyre është më e ulët se temperatura e ajrit), dhe të ngrohta ose termale (kur temperatura e tyre është më e lartë se 200C). Disa burime përmbajnë ujëra minerale, në të cilat gjenden sasi të konsiderueshme kripërash minerale dhe gaze të tretura. Në vende të ndryshme të botës ka edhe burime me ujëra të nxehta, që quhen gejzera. Ujërat e këtyre burimeve dalin me force pranë zonave vullkanike, në intervale të caktuara ko-hore (si në fi gurën 45).
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 45 dhe bazuar në të, të përshkruajnë gejze-rat dhe të krahasojnë ato me burimet ujore që gjenden në vendin tone.
Në vazhdim, mësuesi/ja fton nxënësit/et të njohin informacionin e tekstit mbi rëndësinë e burimeve ujore dhe të diskutojnë rreth tyre. Ftohen të sjellin shembuj burimesh nga vendbanimi i tyre.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihen si detyrë shtëpie ushtrimet 3 dhe 4.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të punës në grup.
Gjeografi a 7
143
Punë Praktike 2.8
▪ Tema: Burimet pranë vendbanimit tim dhe rëndësia e tyre
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• vëzhgon në zonën ku banon për praninë e burimeve (nëse nuk ka të tilla, ai/ajo mund
të kërkojë informacione mbi burime të ndryshme të vendit tonë);• hulumton dhe grumbullon informacione mbi veçoritë e këtyre burimeve;• përgatit dhe prezanton fl etëpalosje ose albume, që evidentojnë veçoritë e këtyre buri-
meve dhe rëndësinë e përdorimit të tyre.• ndan me të tjerët përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.• tregon frymë bashkëpunimi në grup.
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:45 minuta; në klasë.
Materialet burimore:Harta fi ziko-gjeografi ke e Shqipërisë, teksti mësimor i Gjeografi së 7, materiale të grum-
bulluara nga interneti mbi burimet në vendin tonë dhe veçanërisht në zonën ku nxënësi/ja ba-non; materiale të siguruara nga pushteti vendor, informacione nga më të rriturit.
Mjetet e punës:Harta fi ziko-gjeografi ke e Shqipërisë, laps/stilolaps, lapsa me ngjyra/lapustila, fl etë for-
mati A-4, fl etëpalosje, foto, laptop, videoprojektor, ujë të ambalazhuar.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.
Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike, mbështetuni në dijet e marra nga teksti mësimor
mbi burimet. Mësuesi/ja orienton nxënësit/et si të hulumtojnë dhe të grumbullojnë informa-cione mbi burimet në/pranë vendbanimeve të tyre (kërkesë e shtruar edhe te “Radha jote” në mësimin 2.18).
Libër për mësuesin
144
Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:
• Vëzhgoni në zonën ku banoni për praninë e burimeve (nëse nuk ka të tilla, mund të kërkoni informacione mbi burime të ndryshme të vendit tonë).
• Identifi kojini ato në hartën e Shqipërisë.• Hulumtoni dhe grumbulloni informacione mbi veçoritë e këtyre burimeve.• Diskutoni për llojet e burimeve, veçoritë që kanë dhe përdorimin e tyre.• Përgatitni dhe prezantoni fl etëpalosje ose albume, që evidentojnë veçoritë e këtyre
burimeve, rëndësinë e përdorimit si edhe vlerat e tyre. Këto mund t’i paraqitni edhe në formën e një përmbledhjeje nëpërmjet programit PowerPoint.
• Ndani me njëri-tjetrin përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.
Tema mësimore: II.19 Bora dhe akujt
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore:II.19 Bora dhe akujt
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi formimin e borës dhe akujve, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, formimin e borës dhe akujve, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Diskuton për llojin dhe përdorimin e burimeve, duke e ilustruar me shembuj konkretë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.
• Përshkruan formimin e borës dhe akujve dhe veprimin e tyre në mjedis.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.
Gjeografi a 7
145
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja dallon veprimin e borës dhe të akujve në mjedis;
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja përshkruan veprimin e borës dhe të akujve në mjedis.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja përshkruan formimin e borës dhe akujve dhe veprimin e tyre në mjedis.Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkruan formimin e borës dhe akujve dhe veprimin e tyre në mjedis.
Fjalët kyçe: borë e përhershme, kufi ri i borës së përhershme, akullnajë
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Akullnajat formohen në pole;
Në zonat malore formohet edhe borë të përhershme dhe akuj;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.19 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja, bazuar në rubrikën “Diskutojmë” fton nxënësit/et të diskuto-jnë rreth përmbajtjes së saj: “Gjatë stinës së dimrit, një pjesë e popullsisë që jeton në zonat malore të vendit tonë, përballet me vështirësi të mëdha qarkul-limi, për shkak të reshjeve të mëdha të dëborës dhe ngricave. Në lartësi më të mëdha, disa maja malesh zbardhin nga bora e akujt edhe gjatë verës, pra në mënyrë të përhershme. A e dini pse ndodh kështu? Si formohen akujt dhe bora e përhershme?”
Libër për mësuesin
146
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Nxënësit/et të diskutojnë mes tyre.
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja vazhdon: Në majat e maleve dhe pranë poleve, temperaturat e ajrit janë shumë të ulëta dhe reshjet bien në formë bore. Kur këto reshje janë të mëdha dhe temperaturat shumë të ulëta, aq sa bora mbetet përgjatë gjatë gjithë vitit, formohet bora e përhershme. Lartësia mbi të cilën bora asnjëherë nuk ar-rin të shkrijë, quhet kufi ri i borës së përhershme. Kufi ri i borës së përhershme ndryshon në varësi të sasisë së reshjeve që bien dhe të vlerave të temperaturave të ajrit. Kur temperaturat rriten dhe sasia e reshjeve zvogëlohet, kufi ri i borës së përhershme ngrihet më sipër në lartësi, dhe anasjelltas.
Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 46 dhe bazuar në të, të përshkruajnë se si ndryshon lartësia e kufi rit të borës së përhershme nga Ekuatori deri në pole, si dhe pse ndryshon.
Në vazhdim, mësuesi/ja vazhdon: Rënia e vazhdueshme e borës bën që shtresat e reja të saj të mbivendosen mbi
borën e mëparshme. Për shkak të ngritjeve dhe uljeve të temperaturës, ajo shkrin dhe ngrin disa herë, duke u kthyer në kokrriza akulli. Kur trashësia e borës shkon rreth 20-30 m, pesha e saj ushtron një trysni më të madhe ndaj kokrrizave të borës së poshtme dhe e bën atë më të ngjeshur. Gjatë ngjeshjes, kokrrizat e shtresave të poshtme të akullit shkrijnë dhe kur temperatura bie përsëri, ringurtësohen, por në përmasa më të mëdha, të cilat përbëjnë masën e akullnajës. Në rast se relievi është i pjerrët dhe pjesa fundore e akullit bëhet e rrëshqitshme, akulli i krijuar fi llon të lëvizë dhe formon një akullnajë. Nëse re-lieve nuk ka pjerrësi, akullnaja shpërndahet në të gjitha drejtimet. Gjatë lëviz-jes së tyre, akullnajat gërryejnë, transportojnë dhe depozitojnë në reliev. Shpe-jtësia e kësaj lëvizjeje ndryshon në varësi të pjerrësisë së shpatit, trashësisë së akullit dhe temperaturave të ajrit. Veprimtaria gërryese e akullnajave formon cirqet akullnajore dhe luginat akullnajore, ndërsa veprimtaria depozituese for-mon morenat (që mund të jenë anësore, të sipërme, të bazës dhe frontale, si në fi gurën 47).
Fton nxënësit/et të përshkruajnë pjesët e akullnajës të paraqitura në fi gurën 47.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si de-tyrë shtëpie ushtrimi 6.
Gjeografi a 7
147
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të punës në grup.
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
▪ Përsëritje III ▪ Tema Hidrosfera ▪ Përsëritja III - Hidrosfera )
1. E vërtetë apo e gabuar? • Rreth 97% e hidrosferës përbëhet nga ujë i ëmbël. V G• Lumenjtë mund të derdhen vetëm në dete ose oqeane. V G• Mbushja me ujë e gropave karstike formon një liqen akullnajor. V G• Vala është një nga lëvizjet e nënujshme të ujërave oqeanike ose detare. V G• Lartësia mbi të cilën bora asnjëherë nuk arrin të shkrijë, quhet kufi ri i borës së
përhershme. V G• Masa të mëdha ujore që lëvizin për mijëra kilometra në formën e lumenjve sipër-
faqësorë, quhen rryma oqeanike. V G
2. Në fi gurën 1, plotëso me numrat përkatës rrathët e shigjetave që tregojnë qarkullimin e ujit në natyrë dhe përshkruaj se si ndodh ai.
3. Bazuar në fi gurën 2, përshkruaj se si ndryshon temperatura mesatare e ujërave oqean-ike/ detare sipas gjerësive gjeografi ke (nga Ekuatori në pole) dhe përcakto shkaqet që ndiko-jnë në ndryshimin e saj.
4. Bazuar në fi gurën 3, përshkruaj se si ndryshon kripësia mesatare e ujërave oqeanike/detare sipas gjerësive gjeografi ke (nga Ekuatori në pole) dhe përcakto shkaqet që ndikojnë në ndryshimin e saj.
Libër për mësuesin
148
5. Vendos në fi gurën 4, elementet përbërëse të lumit dhe evidento se çfarë veprimtarie kryen ai që prej burimittë tij e deri ku derdhet.
6. Bazuar në fi gurën 5: a) përcakto pjesët përbërëse të akullnajës; b) përshkruaj vep-rimtarinë e akullnajës gjatë
rrugës që ajo përshkon.
7. Diskuto mbi pyetjet e mëposhtme.a. Pse qarkullon uji në natyrë?b. Çfarë veçorish kanë ujërat e oqeaneve/deteve?c. Pse formohen valët?d. Ç’janë baticat dhe zbaticat dhe pse formohen ato?e. Ç’janë rrymat oqeanike dhe si formohen ato? Pse e ndryshojnë drejtimin gjatë rrugëti-
mit të tyre?f. Si ndahen liqenet sipas origjinës?g. Çfarë janë burimet dhe sa lloje janë ato?h. Si formohet akullnaja?
Lidh me shigjetë alternativat e duhura.a. formohet nga uji i përftuar prej shkrirjes së
akujve në një gropë akullnajore.b. është e errët dhe e ftohtë, sepse aty nuk
mbërrin rrezatimi diellor.c. formohet kur bora e sezonit bie mbi borën
e pashkrirë të sezonit të kaluar.d. formohet kur temperatura e tij është më e
ulët se temperatura e ajrit.
Projekt (ora e dytë)
▪ Tema: Çështjet mjedisore të ujërave pranë vendbanimit tim
Rezultatet e të nxënit
Në përfundim të këtij projekti, nxënësi/ja:• diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike dhe mjedisore që mund të kenë: lumi,
1. Bora e përhershme2. Burimi i ftohtë3. Liqeni akullnajor4. Shtresa ujore e fundit të oqeanit
Gjeografi a 7
149
liqeni, hapësira bregdetare, burimet ujore pranë vendbanimit të tij;• hulumton mbi një çështje mjedisore që lidhet me ujërat në zonën e tij dhe identifi kon
problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që shkaktojnë problematikën mjedisore;• ofron zgjidhjen e problemit;• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme;• ndan me grupin idetë dhe përfundimet individuale;• u bën thirrje moshatarëve dhe komunitetit për të qenë aktivë në zgjidhjet e proble-
meve të tilla.
Burimet kryesore të informacionit:Teksti mësimor i Gjeografi së 7, materiale të hulumtuara dhe të grumbulluara më parë për
realizimin e projektit; vëzhgime të nxënësve/eve në terren, biseda me më të rriturit e familjes dhe komunitetin përkatës; të dhëna dhe analiza të marra pranë pushtetit lokal; informacione të siguruara nga interneti, institucione apo organizata mjedisore, si dhe nga media e shtypi.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe, hulumtim, intervista, anketim, diskutim, analizë, prezantim, shkëmbim
opinionesh.Mjetet që do të përdoren deri në realizimin përfundimtar të projektit:Teksti mësimor, materiale të printuara, informacione nga shtypi i shkruar; kompjuter, vid-
eoprojektor, tabelë prezantimi, shenjues, fl etëpalosje, postera, foto të ndryshme, skica/viza-time, makete të ndërtuara nga nxënësit/et etj.
Përshkrimi përmbledhës i veprimtarive kryesore që do të zhvillohen gjatë orës së dytë të projektit:
• Nxënësit/et raportojnë punën e bërë deri në këtë fazë të projektit.• Evidentohet kontributi i secilit anëtar të grupit dhe shkalla e bashkëpunimit midis
tyre.• Nxënësit/et përshkruajnë shkallën e përdorimit të burimeve të informacionit, rrugët e
sigurimit dhe vlefshmërinë e tyre.• Raportohen vështirësitë dhe bëhen sugjerime edhe nga nxënës/e të grupeve të tjera
mbi zgjidhje dhe ide të ndryshme.
Shënim:Për udhëzimet e realizimit të projektit referoju rubrikës përkatëse, të paraqitur në orën e parë të tij.
Libër për mësuesin
150
Tema mësimore: II.20 Ndërtimi i brendshëm i Tokës
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë
Tema mësimore:II.20 Ndërtimi i brendshëm i Tokës
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim veçoritë kryesore për secilën shtresë të Tokës.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Demonstron dhe shpjegon për moshatarët e tij, ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake (topin me rrjetën gjeografi ke).
Modelon ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan veçoritë kryesore për secilën shtresë të Tokës.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi ndërtimin e brendshëm të Tokës.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja modelon ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.
Gjeografi a 7
151
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja mod-elon ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.
Fjalët kyçe: korja (kontinentale, oqeanike) manteli, bërthama, litosfera,
astenosfera
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Toka është një trup i ngurtë, i përbërë nga shtresa;
Brendësia e Tokës nuk mund të shihet me sy të lirë;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.20 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.20 (në tekst) – “Diskutojmë: Dimë që Toka jonë, si pjesë e grupit të planetëve të brendshëm, është një trup shkëmbor që përbëhet prej elementeve të rënda (alu-min, silic, nikel, hekur, krom etj). Në sipërfaqe, ne e shohim atë si një trup të ngurtë. Sipas informacioneve dhe përfytyrimeve tuaja, a mendoni se është ajo njësoj e gurtë deri në qendrën e saj?“
Nxënësit/et diskutojnë mes tyre.
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Duke marrë si shembull fi g-urën 48, mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e ri: Njohuritë tona mbi struk-turën e brendshme të Tokës bazohen kryesisht në të dhë-na jo të drejtpërdrejta, sepse njeriu, deri më sot ka arritur të gërmojë jo më shumë se 12-15 km në thellësi të saj.
Libër për mësuesin
152
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Për ta njohur Tokën deri në brendësi të saj, na vijnë në ndihmë valët sizmike, të cilat në momentet kur ndodhin tërmetet, shpërndahen në drejtime dhe mënyra të ndryshme, në varësi të përbërjes së lëndës ku kalojnë (fi g. 48)… Bazuar në këtë fi gurë, mësuesja u tregon nxënësve/eve ndryshimet që pësojnë valët (se si përthyhen valët-me kënde të ndryshme dhe ka zona ku nuk kalojnë) në shtresa të ndryshme të Tokës.
Në vazhdim trajton ndërtimin shtresor të Tokës: Shtresa e parë, në të cilën ndodhet edhe bota e gjallë, është korja e Tokës. Ajo përbën vetëm 2% të vël-limit të përgjithshëm të këtij planeti dhe është e formuar nga shkëmbinj me përbërje të ndryshme, ku mbizotërojnë elemente të tilla si, silici dhe alumini. Kjo shtresë gjendet në formën e kores kontinentale dhe kores oqeanike. Trashë-sia e kores kontinentale ndryshon nga 30 km deri në 70 km, ndërsa ajo e kores oqeanike shkon 5 deri në 8 km…
Fton nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 49, të dallojnë dhe përshkruajnë shtresat e Tokës nga sipërfaqja në brendësi.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihet detyrë klase ushtrimi 1 i rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 2
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit/es
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të punës në grup.
Gjeografi a 7
153
Tema mësimore: II.21 Llojet e shkëmbinjve dhe shkëmbinjtë sedimentarë
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.21Llojet e shkëmbinjve
dhe shkëmbinjtë sedimentarë
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim llojet e shkëmbinjve sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Demonstron dhe shpjegon për moshatarët e tij, klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, meta-morfi kë dhe vullkanikë, duke përshkruar veçoritë kryesore të shkëmbinjve sedimentarë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë. Klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
154
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan llojet e shkëmbinjve sedimentarë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë. Klasifi kon shkëmbin-jtë sedimentarë.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vull-kanikë. Klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë.
Fjalët kyçe: shkëmbinjtë (sedimenta-rë, magmatikë, metamorfi kë) sedimen-tarë copëzorë, sedimentarë kimikë, sedimentarë organogjenë
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Toka është një trup i ngurtë, i përbërë nga shkëmbinj të shumtë e të ndryshëm;
Jo të gjithë shkëmbinjtë mund të shihet me sy të lirë;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.21 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.21 (në tekst) – “Diskutojmë: Mësuam që çdo shtresë e Tokës është e përbërë nga shkëmbinj të ndryshëm. Në sipërfaqen e saj arrijmë të shohim vetëm disa prej tyre (kryesisht në zonat ku vepron erozioni, mungon bimësia apo ka çarje të relievit), pasi pjesa më e madhe e shkëmbinjve është e mbuluar nga dher-at, bimësia, ujërat apo ndërtimet. Figurat e mëposhtme paraqesin dy mjedise shkëmbore. Përshkruajmë përmbajtjen e secilit prej tyre dhe sjellim shembuj të ngjashëm nga mjedise shkëmbore që njohim apo shohim rreth nesh. Si janë ndërtuar ato?
Nxënësit/et diskutojnë mes tyre.
Gjeografi a 7
155
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Duke orientuar nxënësit/et të bazohen në fi gurën 50, mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e ri: Shkëmbinjtë janë trupa të ngurtë, të përbërë nga një ose më shumë minerale. Ata janë krijuar si rezultat i proceseve të formim-it dhe zhvillimit të kores së Tokës (oqeanike dhe kontinentale), por edhe të shtresave më në thellësi. Shkëmbinjtë më të vjetër në sipërfaqen e Tokës (prej rreth 4 miliardë vjetësh) janë gjetur në Australi dhe në Groenlandë, ndërsa në Shqipëri, më të vjetrit datojnë 450–500 milionë vite më parë. Në botë njihen rreth 1000 lloje shkëmbinjsh, të cilët sipas mënyrës së formimit ndahen në tri grupe të mëdha: sedimentarë, metamorfi kë dhe magmatikë (fi g. 50).
Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 50.
Në vazhdim mësuesi/ja trajton shkëmbinjtë sedimentarë: Shkëmbinjtë sedi-mentarë formohen nga grumbullimi dhe ngjeshja e sedimenteve të ndryshme. Sedimentet janë grumbullime me origjinë organike (prej mbetjeve bimore ose shtazore), ose inorganike (prej copëzave të shkëputura nga shkëmbinj të ndryshëm të kores tokësore). Shkëmbinjtë sedimentarë formohen në pjesën më sipërfaqësore të kores tokësore (si në atë kontinentale, ashtu edhe në ko-ren oqeanike). Madhësia e copëzave që grumbullohen, varet nga fortësia e shkëmbinjve që copëtohen dhe nga distancat që përshkojnë ato gjatë transporti-mit nga njëri vend në tjetrin.
Fton nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 51, të dallojnë mënyrën dhe vendin e formimit të shkëmbinjve sedimentarë në Tokë.
Nxënësit/et diskutojnë mes tyre.
Në vazhdim mësuesi/ja trajton llojet e shkëmbinjve sedimentarë: Shkëmbinjtë sedimentarë ndahen në: sedimentarë copëzorë, sedimentarë kimikë, sedimenta-rë organogjenë.
Libër për mësuesin
156
• Shkëmbinjtë sedimentarë copëzorë formohen nga grumbullimi dhe ngjeshja e copëzave me madhësi të ndryshme, të shkëputura prej shkëmbinjve të tjerë. Në varësi të përmasave të këtyre copëzave, këta shkëmbinj gjenden në formën e konglomeratit, zallishtes, rërës, argjilës etj….
Fton nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 52 a/b/c, të përshkruajnë veçoritë e shkëmbinjve sedimentarë.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 4.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit/et
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të punës në grup.
Tema mësimore: II.22 Shkëmbinjtë magmatikë
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Procesetdhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore:II.22 Shkëmbinjtë magmatikë
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim llojet e shkëmbinjve magmatikë.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Demonstron dhe shpjegon për moshatarët e tij mënyrën e formimit të shkëmbinjve magmatikë, duke përshkruar veçoritë kryesore të tyre.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Klasifi kon shkëmbinjtë magmatikë.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
Gjeografi a 7
157
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan llojet e shkëmbinjve magmatikë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi shkëmbinjtë magmatikë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë magmatikë.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë magmatikë.
Fjalët kyçe: magmë, llavë, magma-tikë intruzivë, magmatikë efuzivë, ul-trabazikë, bazikë. mesatarë, acidë.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi.
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Toka është e përbërë nga shkëmbinj të shumtë e të ndryshëm;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.22 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.22 (në tekst) – “Diskutojmë: Risjellim në vëmendje se çfarë ndodh në mantelin e Tokës, ku mendohet që ka vatrën pjesa më e madhe e vullkaneve. Bazuar në njohuritë që keni mbi vullkanet, si mendoni, nga shpërthimi dhe ftohja e tyre, a ndodhin ndryshime në sipërfaqen e Tokës?”
Nxënësit/et diskutojnë mes tyre.
Libër për mësuesin
158
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Duke orientuar nxënësit/et të bazohen në fi gurën 50, mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e ri: Për të njohur shkëmbinjtë magmatikë, duhet të kuptojmë fi llimisht se ç’është magma. Magma është një përbërje e shkrirë, e formuar kryesisht në mantelin e Tokës, e cila përmban minerale të ndryshme dhe gaze të tretura. Ajo formohet si rezultat i temperaturave dhe trysnisë së lartë që ushtrohet mbi shkëmbinjtë që ndodhen në pjesën e poshtme të kores dhe mbi ata të mantelit. Për shkak të gjendjes së saj të shkrirë dhe të dendësisë më të vogël se shkëmbinjtë e ngurtë të
litosferës, magma ngjitet në pjesët e sipërme të shtresave tokësore. Kur arrin të dalë në sipërfaqe dhe lëshon në atmosferë gazet e saj, magma quhet llavë.
Fton nxënësit/et të përshkruajnë formimin e shkëmbinjve magmatikë, bazuar në fi gurën 53.
Në vazhdim mësuesja trajton llojet e shkëmbinjve magmatikë: Ftohja dhe më pas ngurtësimi i magmës çojnë në formimin e shkëmbinjve magmatikë (fi g. 53). Nëse ngurtësimi i magmës ndodh në brendësi të Tokës, shkëmbinjtë e formuar quhen magmatikë intruzivë (të brendshëm), ndërsa kur ngurtësimi i saj ndodh në sipërfaqen e Tokës, shkëmbinjtë quhen magmatikë efuzivë (të jashtëm). Në bazë të përqindjes së sasisë së dioksidit të silicit që përmbajnë, shkëmbinjtë magmatikë ndahen në shkëmbinj ultrabazikë, bazikë, mesatarë dhe acidë. Shkëmbinjtë acidë janë më rezistentë se ata ultrabazikë.
Fton nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 54, të dallojnë mënyrën dhe vendin e formimit të shkëmbinjve magmatikë në Tokë.
Nxënësit diskutojnë mes tyre.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihet detyrë klase ushtrimi 1 i rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 2.
Gjeografi a 7
159
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit/es
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: II.23 Shkëmbinjtë metamorfi kë
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Procesetdhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.23Shkëmbinjtë metamorfi kë
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim llojet e shkëmbinjve metamorfi kë.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan mënyrën e formimit të shkëmbinjve metamorfi kë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Klasifi kon shkëmbinjtë metamorfi kë.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
160
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan llojet e shkëmbinjve metamorfi kë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi shkëmbinjtë metamorfi kë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë metamorfi kë.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë magmatikë.
Fjalët kyçe: metamorfi kë kontakti, metamorfi kë rajonalë
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komuni-kimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Toka është e përbërë nga shkëmbinj të shumtë e të ndryshëm;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.23 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.23 (në tekst) – “Diskutojmë: Mermeri është një material që përdoret shpesh për ndërtimin apo zbukurimin e objekteve të ndryshme, p.sh.: statuja, shkallë bane-sash, parmakë dritaresh, fasada ndërtesash etj. Në të gjitha këto raste është për-dorur mermeri i përpunuar (pllaka ose copa të mëdha mermeri). Si mendoni, në ç’forma dhe madhësi gjendet ai në natyrë?
Nxënësit/et diskutojnë mes tyre.
Gjeografi a 7
161
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Duke orientuar nxënësit/et të bazohen në fi gurën 56, mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e ri: Shkëmbinjtë metamorfi kë formohen si rezul-tat i transformimit (metamorfozës) që pësojnë shkëmbinjtë sedimentarë dhe magmatikë për shkak të temperaturës dhe trysnisë së lartë nën sipërfaqen e Tokës. Shkëmbinjtë metamorfi kë në planetin tonë zënë një hapësirë të konsid-erueshme dhe gjenden kryesisht nën thellësitë 5 km. Në Shqipëri, përhapja e tyre është më e kufi zuar. Ndër ta dallohen shkëmbinjtë mermerë, që gjenden kryesisht në Peshkopi e Shkodër, si dhe kuarcitet në Tropojë. Procesi i trans-formimit të shkëmbinjve magmatikë apo sedimentarë në metamorfi kë
ndodh pranë zonave vullkanike dhe në vendet ku mund të ketë fundosje të shtresave shkëmbore prej lëvizjes së pllakave të kores tokësore. I gjithë ky pro-ces zhvillohet në brendësi të tyre, ku temperatura dhe trysnia e lartë shkakto-jnë ndryshime në strukturën dhe përbërjen kimike të mineraleve që përmbajnë shkëmbinjtë.
Fton nxënësit/et të përshkruajnë formimin e shkëmbinjve metamorfi kë, bazuar në fi gurën 56.
Në vazhdim mësuesja trajton llojet e shkëmbinjve metamorfi kë: Në varësi të kushteve ku ndodh transformimi i shkëmbinjve magmatikë apo sedimentarë në metamorfi kë, dallohen dy lloje shkëmbinjsh: metamorfi kë kontakti dhe meta-morfi kë rajonalë.
Fton nxënësit/et që bazuar në fi gurën 57 a/b të dallojnë mënyrën dhe vendin e formimit të shkëmbinjve metamorfi kë në Tokë.
Nxënësit/et diskutojnë mes tyre.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1,2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 3.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
162
Tema mësimore: II.24 Rëndësia e shkëmbinjve
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore:II.24 Rëndësia e shkëmbinjve
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan llojet e shkëmbinjve dhe mineraleve kryesore që përdoren nga shoqëria njerëzore.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Argumenton rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, mineralet) për shoqërinë.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Gjeografi a 7
163
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja përshkuan rëndësinë e shkëmbinjve.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi shkëmbinjtë dhe mineralet e ndryshme me rëndësi ekonomike për shoqërinë
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, mineralet) për shoqërinë
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, mineralet) për shoqërinë.
Fjalët kyçe: minerale (të ngurta, të lëngëta, të gazta), minerale (metalore dhe jometalore).
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve
Nxënësit dinë:
Shkëmbinjtë dhe mineralet kanë rëndësi të madhe ekonomike dhe natyrore;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.24 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.24 (në tekst) – Diskutojmë: Dimë që nëntoka shqiptare është e pasur me minerale. Listojmë disa prej tyre dhe përshkruajmë ku ndodhen e përse përdoren.
Nxënësit diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesja trajton konceptin minerale dhe gjendjet e tyre: Shkëmbinjtë përbëhen nga minerale të ndryshme.
Libër për mësuesin
164
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Mineralet janë përbërje lëndore, të cilat janë formuar nga procese fi zike e ki-mike që zhvillohen në koren e Tokës. Secili prej tyre ka një strukturë të cak-tuar, që e dallon nga të tjerët. Mineralet mund të jenë në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë. Në gjendje të ngurtë janë mineralet metalore (si kromi, bakri, hekuri, alumini etj.) dhe jometalore (si mermeri, kaolina etj). Në gjendje të lëngët është nafta, ndërsa në gjendje të gaztë është gazi natyror.
Në vazhdim, fton nxënësit/et të shohin informacioni e dhënë në tekst dhe e tra-jton së bashku me ta.
Fton nxënësit/et të diskutojnë rreth këtij informacioni duke përshkruar fi gurat 58 dhe 59 si dhe duke sjellë vetë shembuj ilustrues.
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”.Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: II.25 Dherat
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.25Dherat
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.
Gjeografi a 7
165
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan veçoritë e kryesore të dherave.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Identifi kon faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja liston faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi veçoritë kryesorë të dherave.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja identifi kon faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.
Fjalët kyçe: dherat, shkëmbinj mëmë, faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave, profi li i dherave.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Në shkëmbinj të ndryshëm formohen lloje të ndryshme dherash.
Libër për mësuesin
166
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësim-it 2.25 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.25 (në tekst) – Diskutojmë: Në fi gurë është paraqitur prerja tërthore e një lloj toke. Përsh-kruajmë se çfarë veçorish (trashësia, ngjyra, dendësia, përmasat e copave që e për-bëjnë) dallojmë nga sipërfaqja e saj deri në thellësi.
Nxënësit diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesja trajton konceptin dhera (toka): Dherat janë një trup natyror, i formuar nga grumbullimi i materialeve të shpërbëra prej shkatërrimit të shkëmbinjve, si dhe nga ajri, uji në formë tretësirash të pasura me kripëra, copëzat e fosileve organike dhe organizmat e gjallë (shumë të vegjël e mikroskopikë, si insektet, krimbat, bakteret). Dherat gjenden në pjesën e sipërme të kores së Tokës dhe janë të pasura me lëndë organike. Shkëmbinjtë mbi të cilët formohen dherat, i quajmë shkëmbinj mëmë (fi g. 60). Për formimin e dherave nevojiten periudha të gjata kohore, sepse procesi i shkatërrimit të shkëmbinjve është shumë i ngadaltë. Në shpërbërjen e tyre ndikon edhe aktiviteti i kafshëve, bimëve dhe gjallesave shumë të vogla. Mendohet se formimi i një centimetri dhe (tokë) kërkon nga 100 deri në 1000 vjet...
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 60 dhe trajton profi lin e dherave.
Bazuar në fi gurën 90, nxënësit/et përshkruajnë veçoritë e secilës shtresë, duke sjellë edhe vetë shembuj ilustrues.
Në vazhdim mësuesi/ja trajton faktorët që ndikojnë në formimin e dherave: Dherat ndryshojnë ndërmjet tyre, për shkak të veçorive që kanë (trashësia, ngjyra, përbërja minerale, dendësia, etj.). Kjo, pasi formimi i dherave varet nga këta faktorë:
• Lloji i shkëmbinjve. Në varësi të llojit të shkëmbinjve, pra të fortësisë dhe të për-bërjes së tyre, përcaktohen edhe veçoritë e dherave që formohen. Për shembull, shkëmbinjtë më të butë, të cilët gërryhen e shpërbëhen më shpejt, formojnë toka me trashësi (thellësi) më të madhe…
Në vazhdim ftohen nxënësit të përshkruajnë fi gurën 61...
Nxënësit/et përshkruajnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1,2, 3, 4, të rubrikës “Radha jote”.
Gjeografi a 7
167
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
▪ Përsëritje IV ▪ Tema Litosfera 1
1. E vërtetë apo e gabuar? • Ne mund t’i shohim me sy të lirë të gjitha llojet e shkëmbinjve të planetit. V G
• Mineralet mund të jenë në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë. V G
• Shkëmbinjtë nën të cilët formohen dherat, i quajmë shkëmbinj mëmë. V G
• Bërthama e Tokës përbëhet nga nikeli dhe hekuri. V G
• Shkëmbinjtë janë trupa gjeologjikë, të përbërë nga një ose më shumë minerale. V G
• Në planetin tonë gjenden tri lloje shkëmbinjsh: sedimentarë, magmatikë dhe metamorfi kë. V G
• Shkëmbinjtë metamorfi kë ndahen në: ultrabazikë, bazikë, mesatarë dhe acidë. V G
2. Në fi gurën 1: a) emërto shtresat e Tokës; b) evidento disa prej veçorive të secilës prej tyre.
3. Plotëso skemën e përbri.Shkëmbinjtë
Çfarë janë shkëmbinjtë
Llojet e shkëmbinjve
Bejnë pjesë:Bejnë pjesë: Bejnë pjesë:
Libër për mësuesin
168
4. Analizo faktorët që ndikojnë në formimin dhe përhapjen e dherave.
5. Në fi gurën 2, plotëso profi lin e dherave dhe përshkruaj disa nga veçoritë e secilës shtresë.
6. Diskuto mbi këto pyetje: a. Si janë formuar shkëmbinjtë magmatikë, sedimentarë dhe metamorfi kë?b. Cilat janë llojet e shkëmbinjve sedimentarë? Si formohet secili prej tyre?c. Cilat janë llojet e shkëmbinjve magmatikë? Si formohet secili prej tyre?d. Cilat janë llojet e shkëmbinjve metamorfi kë? Si formohet secili prej tyre?e. Çfarë janë mineralet dhe në ç’formë gjenden në natyrë?f. Ku qëndron rëndësia e shkëmbinjve dhe e mineraleve?g. Çfarë kupton me fjalën “dhera”?h. Nga ndryshojnë dherat prej shkëmbinjve?
7. Lidh me shigjetë alternativat e duhura.
1. Shkëmbinjtë metamorfi kë rajo-nalë formohen
2. Kur ngurtësimi i magmës ndodh në sipërfaqe të Tokës,
3. Materiali organik i dherave formo het nga
4. Shkëmbinjtë sedimentarë formo-hen nga
a. dekompozimi i organizmave bimorë dhe shtazorë.
b. kur shtresat e mëdha shkëmbore në thellësi u nënshtrohen temperaturave dhe presioneve shumë të larta.
c. grumbullimi dhe ngjeshja e sedimenteve të ndryshme.
d. formohen shkëmbinjtë magmatikë efuzivë.
Testim 3 – Hidrosfera dhe Litosfera 1(shih planin vjetor dhe atë të tremujorit të parë për orën se kur bëhet testimi)
Shënim 1: Ndërtimi i testit duhet të masë shkallën në të cilën janë arritur nga nxënësit/et: njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e tyre. Sugjerohet që në ndërtimin e testit, mësuesit/et të mbështeten kryesisht në rubrikat dhe në tipat e ushtrimeve që ofrojnë përsëritjet model (të tekstit). Pyetjet e përsëritjes mund t’i përdorni për pyetje testimi dhe gjatë orës së përsëritjes të formuloni edhe pyetje të tjera.
Gjeografi a 7
169
Shënim 2: Në orën e përsëritjes dhe të testimit, në lidhje me trajtimin e një çështjeje/koncepti, nxënësi/ja duhet të vlerësohet me anë të situatave që sjell/përdor, të ngjashme me ato të trajtuara gjatë temave mësimore. Nxënësi/ja duhet të vlerësohet për shkallën e percep-timit dhe lidhjen ndërmjet përvojave të tij/saj të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme. Në përgjigjet e tij, nxënësi/ja mund të përdorë burime të ndryshme. Kontrolli mbi të kuptuarit e koncepteve duhet të mbështetet në kontrollin e mundësisë së nxënësit/es për t’i shpjeguar ato me fjalët e tij/saj, por sidomos në aftësinë për t’i zbatuar ato. Pra, i gjithë kontrolli i njohurive duhet të mbështetet mbi zhvillimin e shprehive të analizës, të mendimit kritik dhe krijues të nxënësit/es.
Tema mësimore: II.26 Historia e Tokës
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.26Historia e Tokës
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim historinë e formimit të planetit tonë.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan kohën gjeologjike të Tokës
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Identifi kon disa prej ngjarjeve më të rëndësishme përgjatë historisë së formimit të saj.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive,)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
170
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja liston erat kryesore të kohës gjeologjike të Tokës (nga më e vjetra tek më e reja)
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi ngjarjet më të rëndësishme që kanë ndodhur që prej 4.6 miliardë vite më parë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja përshkruan kohën gjeologjike të Tokës.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkruan kohën gjeologjike të Tokës.
Fjalët kyçe: koha gjeologjike, era, periudha
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Toka është formuar miliona vite më parë dhe ka pësuar ndryshime.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.26 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.26 (në tekst) – Diskutojmë: Rikujtojmë çfarë kemi mësuar mbi vendin që zë Toka në sistemin diellor dhe diskutojmë mbi pyetjet: Kur është formuar Toka? Pse ndryshon ajo nga planetët e tjerë të sistemit diellor?
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja trajton konceptin kohë gjeologjike: Mendohet se Toka u formua rreth 4.6 miliardë vite më parë.
Gjeografi a 7
171
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Duke qenë se bëhet fjalë për një kohë shumë të largët, dukuritë që kanë ndod-hur në planetin tone janë të shumta dhe mjaft të rëndësishme. Shtrirja kohore që nga momenti i formimit të Tokës e deri më sot përbën kohën gjeologjike të saj. Gjeologët e ndajnë kohën gjeologjike në era dhe në periudha, duke eviden-tuar ngjarjet më të rëndësishme që kanë ndodhur në secilën prej tyre. Ndër to mund të veçohen: formimi i shkëmbinjve më të vjetër (rreth 4 miliardë vite më parë); rritja e sasisë së oksigjenit në atmosferë (rreth 2.3 miliardë vite më parë); fi llimi i jetës në Tokë (rreth 542 milionë vite më parë). Një dëshmi e rëndë-sishme, mbi të cilën gjeologët bazohen për të shpjeguar ndryshimet që kanë pësuar bota e gjallë dhe kushtet natyrore në planetin tonë, janë fosilet e gjetura midis shkëmbinjve....
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 63 dhe të përshkruajnë disa prej ngjarjeve më të rëndësishme që kanë ndodhur në planetin tonë që prej 4.6 mil-iardë vite më parë...
Nxënësit përshkruajnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1,2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet për detyrë shtëpie ushtrimi 3.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
172
Tema mësimore: II.27 Pangea dhe kufi jtë e pllakave tektonike
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.27 Pangea dhe kufi jtë e pllakave tektonike
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim ndryshimin që ka pësuar Pangea përgjatë mil-iona viteve.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan ndryshimet kryesore të Pangeas.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Identifi kon llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja evidenton llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi ndryshimin që ka pësuar Pangea përgjatë miliona viteve.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja përshkruan ndryshimin që ka pësuar Pangea përgjatë miliona viteve. Identifi kon llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.
Gjeografi a 7
173
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkruan ndryshimin që ka pësuar Pangea përgjatë mil-iona viteve. Identifi kon llojet e pllakave tektonike dhe llo-jet e kufi jve midis tyre.
Fjalët kyçe: Pangea, pllaka tektonike, kufi j pllakash (ruajtëse, shkatërruese, ndërtuese).
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Toka është formuar miliona vite më parë dhe ka pësuar ndryshime.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.27 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.27 (në tekst) – Diskutojmë: Risjellim në vëmendje ndërtimin strukturor të Tokës dhe përshkruajmë çfarë janë litosfera dhe astenosfera.
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin fi gurat 63 e 64 dhe trajton ndryshimet që ka pësuar Pangea: Rreth 250 milionë vite më parë, kontinentet kanë qenë të bash-kuara të gjitha, duke formuar një superkontinent të quajtur Pangea (fi g. 64/a).
Ky superkontinent fi lloi të copëtohej rreth 200 milionë vite më parë. Të një-jtët shkëmbinj dhe fosile të kësaj peri-udhe janë gjetur si në Afrikën Perëndi-more, ashtu edhe në pjesën lindore të Amerikës së Jugut (fi g. 65). Kjo tregon se këto kontinente kanë qenë të bash-kuara më parë. Që atëherë, lëvizja e pl-lakave tektonike ka bërë që kontinentet të zhvendosen në pozicionet që janë sot (si në fi gurën 64/d)...
Libër për mësuesin
174
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Bazuar në fi gurat 63 e 64, mësuesi/ja fton nxënësit të përshkruajnë ndryshimet që ka pësuar Pangea...
Nxënësit/et përshkruajnë...
Në vazhdim, bazuar në edhe në fi gurën 65, mësuesja trajton llojet e pllakave dhe të kufi jve të tyre: Ndryshimi i madh midis superkontinentit të 250 milionë vjetëve më parë dhe pamjes që ka sot sipërfaqja e Tokës, shpjegohet me lëviz-jen e pllakave tektonike. Litosfera e sotme e planetit tonë është e ndarë në 15 pllaka të mëdha tektonike dhe në mbi 20 të vogla. Koha gjeologjike e Tokës (në miliona vite)…
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 3 të rubrikës “Radha jote”. Lihet për detyrë shtëpie ushtrimi 2.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: II.28 Pllakat tektonike dhe dinamika e tyre
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.28 Pllakattektonike dhe dinamika e tyre
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim ndryshimet që pëson korja oqeanike dhe ajo kontinentale përgjatë miliona viteve.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan ndryshimet kryesore që ndodhin në koren e Tokës.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Identifi kon dukuritë që ndodhin në kufi jtë e pllakave tektonike.
Gjeografi a 7
175
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja evidenton llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi ndryshimet e vazhdueshme që ka pësuar korja e Tokës.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja krahason dukuritë që ndodhin në kufi jtë e pllakave tektonike.Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason dukuritë që ndodhin në kufi jtë e pllakave tekton-ike.
Fjalët kyçe: dinamika e kores së Tokës, dukuritë tektonike që ndodhin në secilin lloj të kufi jve të pllakave
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Toka është formuar miliona vite më parë dhe ka pësuar ndryshime.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.28 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.28 (në tekst)
Libër për mësuesin
176
b. Ndërtimi i njohurive të reja
– Diskutojmë: Sjellim edhe një herë në vëmendje ndërtimin e kores së Tokës; kuptimin mbi pllakat tektonike dhe kufi jtë midis tyre. Përshkruajmë çfarë janë: korja kontinentale dhe ajo oqeanike, pllakat tektonike dhe kufi jtë midis tyre. Mësuam që pllakat tektonike lëvizin, por, a e dini pse? Çfarë ndodh në kufi jtë e pllakave tektonike?
Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesja fton nxënësit të shohin fi gurën 65 dhe trajton dinamikën e kores tokësore: Pas formimit të Tokës si planet, korja e saj nisi të ngurtësohej. Pjesa më e madhe e kores kontinentale ka një vjetërsi 3-4 miliardë vjeçare, ndërsa korja oqeanike më e vjetër daton 180 milionë vjet më parë. Siç shihet, ndërm-jet moshave të tyre ka një diferencë të madhe. Kjo shpjegohet me dinamikën e secilës prej tyre. Korja kontinentale, duke qenë më pak e dendur se ajo oqean-ike, nuk mund të zhytet dhe të shkatërrohet. Pjesa më e madhe e saj mbetet e pandryshuar, si ajo e formuar miliarda vite më parë. Ndërkohë, korja oqeanike e re formohet vazhdimisht në kufi jtë e pllakave ndërtuese....
Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 67.
Në vazhdim, mësuesi/ja trajton dukuritë që ndodhin në kufi jtë e pllakave tek-tonike: Në kufi jtë e pllakave ruajtëse pllakat i rrëshqasin horizontalisht njëra-tjetrës, pra këtu nuk ka as zhytje të tyre dhe as del material nga manteli (fi g. 68/a). Ndërkohë që pllakat i rrëshqasin njëra-tjetrës në kufi jtë e tyre, fërkimi që krijohet shkakton tërmete. Këto tërmete janë të rralla, por kanë forcë të madhe shkatërruese, sepse janë të cekëta (afër sipërfaqes). Kufi j të pllakave ruajtëse dallohen p.sh. në çarjen e madhe të San Andreas, Kaliforni.
Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 68.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
177
Tema mësimore: II.29 Tërmetet
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.29Tërmetet
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim ndryshimet e sipërfaqes së Tokës.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (tërmetet).
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (tërmetet).
• Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
178
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja evidenton llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi pasojat e proceseve të shpejta (tërmetet, vullkanet).
Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (tërmetet). Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndo-dhin si pasojë e proceseve të shpejta (tërmetet, vullkanet). Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zo-nat e tërmeteve.
Fjalët kyçe: tektonike, vullkanike, vatër, hipoqendër, epiqendër, magni-tudë.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit dinë:
Toka tronditet vazhdimisht nga tërmete me forcë të ndryshme.
Kur ndodhin sjellin dëme të mëdha.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.29 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.29 (në tekst) – Diskutojmë: Le të shohim në tabelën e mëposhtme pasojat e tërmetit të rënë në Porto Princ të Haitit, në vitin 2010. Nga informacionet që mund të keni për tërmetet që kanë rënë në vendin tonë, sillni shembuj rreth pa-sojave të tyre.
Nxënësit përshkruajnë, sjellin shembuj...
Gjeografi a 7
179
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin fi gurën 69 dhe trajton konceptin mbi tërmetet: Lëkundjet e shpejta të kores së Tokës si rezultat i veprimit të fak-torëve të brendshëm, quhen tërmete. Ato formohen si pasojë e lëkundjeve dhe shkëputjeve të shkëmbinjve në brendësi të kores tokësore, për shkak të fërkim-it që krijohet gjatë lëvizjeve të pllakave tektonike. Tërmetet ndodhin krye-sisht në zonat ku riaktivizohen thyerjet e vjetra tektonike. Këto quhen tërmete tektonike. Tërmetet shkaktohen edhe nga lëvizja e fuqishme e magmës nëpër korridoret e saj. Këto lloj tërmetesh quhen vullkanike dhe ndodhin më shpesh përgjatë “Unazës së Zjarrtë të Paqësorit”. Në varësi të thellësisë ku formohen, tërmetet mund të jenë: të cekëta, të ndërmjetme dhe të thella.....
Në vazhdim fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 69. Nxënësit përshkrua-jnë...
Në vazhdim, mësuesi/ja trajton elementet e tërmetit: Zona e kores së Tokës ku lind tërmeti, quhet vatër e tij ose hipoqendër. Ajo ndodhet në një thellësi nga disa dhjetëra kilometra (15-20 km) deri në 700 km. Zona që gjendet në sipër-faqen e Tokës, në drejtim vertikal me vatrën e tërmetit, quhet epiqendër. Valët sizmike që dalin nga vatra, përhapen në të gjitha drejtimet në formë rrethore, duke shkaktuar lëvizjen e shtresave shkëmbore. Disa valë përhapen në brendësi të Tokës, ndërsa disa të tjera përhapen vetëm në sipërfaqe. Fuqia e një tërmeti (forca me të cilën tundet toka) quhet magnitudë e tij. Në ditët e sotme, një siz-mograf e mat magnitudën nëpërmjet shkallës Rihter (dikur përdorej shkalla Merkal).
Fton nxënësit/et të përshkruajnë hartën e fi gurës 70 dhe së bashku me ta për-cakton shpërndarjen gjeografi ke të tërmeteve në botë..
Nxënësit/et përshkruajnë...
Në vazhdim, bazuar në hartën e fi gurës 70, nxënësit/et tregojnë se në cilët kufi j pllakash është përqendruar pjesa më e madhe e tërmeteve në botë.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 5.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
180
Tema mësimore: II.30 Vullkanet
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.30Vullkanet
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim ndryshimet e sipërfaqes së Tokës.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (vullkanet).
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (vullkanet).
• Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja evidenton llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi pasojat e proceseve të shpejta (tërmetet, vullkanet).
Gjeografi a 7
181
Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (vullkanet). Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (vullkanet). Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.
Fjalët kyçe: vullkani, vatra, oxhaku, krateri, produktet vullkanike, zonat vullkanike.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit dinë:
Në Tokë ka shumë zona vullkanike
Kur ndodhin sjellin dëme të mëdha.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.30 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.30 (në tekst) – Diskutojmë: Rikujtojmë njohuritë që kemi marrë mbi shkëmbinjtë magmatikë dhe përshkruajmë se si formohen ata. Po magma dhe llava, çfarë janë? Pse ndryshojnë midis tyre?
Nxënësit përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja trajton konceptin vullkan: Procesi i daljes së produkteve vullkanike dhe vendi ku ato dalin në sipërfaqe, quhet vullkan.
Libër për mësuesin
182
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Një vullkan shpërthen kur forca e magmës në brendësi është më e madhe se re-zistenca e kores tokësore që e rrethon atë. Në këtë rast, duke u nisur nga thellë-sia, magma e shkrirë, nën trysninë e gazeve që përmban, hap me forcë korri-dore nëntokësore, depërton përmes tyre për të dalë në sipërfaqe dhe shpërthen (fi g. 71 dhe fi g. 72). Ashtu
si tërmetet, edhe vullkanet janë rezultat i dinamikës së pllakave tektonike. Mësuesja fton nxënësit të shohin fi gurën 71 dhe së bashku me nxënësit trajton pjesët e një vullkani dhe produktet e tij: Një vullkan është i përbërë nga tri pjesë kryesore (fi g. 71): 1. Vatra e vullkanit, e cila ndodhet në thellësi dhe për-bën rezervuarin ku grumbullohet magma. 2. Oxhaku, që është korridori përg-jatë të cilit lëviz magma (mund të ketë një ose disa oxhakë). 3. Krateri, i cili përbën grykën në formë hinke, nga ku dalin produktet vullkanike…
Nxënësit/et përshkruajnë...
Fton nxënësit/et të përshkruajnë hartën e fi gurës 72 dhe së bashku me ta për-cakton shpërndarjen gjeografi ke të vullkaneve në botë..
Nxënësit/et përshkruajnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si de-tyrë shtëpie ushtrimi 6.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
183
Tema mësimore: II.31 Format e relievit
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.31Format e relievit
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim format e relievit të Tokës.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan se cilët janë faktorët që ndikojnë në formimin e formave të relievit të Tokës.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Krahason midis tyre veçoritë e relievit të sipërfaqes së Tokës.
• Demonstron në hartë format kryesore të relievit të Tokës.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
184
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja evidenton format kryesore të relievit të Tokës.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi format kryesore të sipërfaqes së Tokës dhe vlerëson faktorët që ndikojnë në formimin e tyre.
Demonstron në hartë format kryesore të sipërfaqes së Tokës.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja krahason format kryesore të sipërfaqes së Tokës dhe faktorët që ndikojnë në formimin e relievit të saj.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason format kryesore të sipërfaqes së Tokës dhe fak-torët që ndikojnë në formimin e relievit të saj.
Fjalët kyçe: faktorë të jashtëm dhe faktorë të brendshëm të formimit të relievit, mal, kodër, fushë, luginë
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Planeti ynë ka formë tepër komplekse, si një elipsoid me reliev;
Relievi është në zhvillim;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.31 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.31 (në tekst) – Diskutojmë: Nga teksti i Gjeografi së 6, rikujtojmë se çfarë janë mjediset natyrore. Krahasojmë mjediset natyrore të paraqitura në fi gurat e mëposhtme (a, b, c) dhe përshkruajmë se cilat elemente natyrore mbizotërojnë te secili prej tyre.
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Gjeografi a 7
185
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja trajton faktorët që ndikojnë në formimin e relievit të Tokës dhe for-mat kryesore të relievit të saj: Format e ulura dhe të ngritura të kores tokësore përbëjnë relievin e Tokës. Relievi është produkt i veprimit të faktorëve të brendshëm dhe atyre të jashtëm. Si faktorë të brendshëm dallohen përbërja shkëmbore dhe lëvizjet e ndryshme tektonike. Format që krijohen prej fak-torëve të brendshëm, modelohen nga veprimi i faktorëve të jashtëm. Në këta faktorë bëjnë pjesë: veprimi i elementeve klimatike, veprimtaria e ujërave rr-jedhëse sipërfaqësore e nëntokësore, veprimtaria detare, karstike, akullnajore, si dhe veprimtaria e njeriut.
Format e relievit: Malet janë format më të larta në reliev. Disa male janë for-muar gjatë ngurtësimit të magmës në sipërfaqe, disa të tjera prej rrudhosjes dhe ngritjes së shtresave të kores tokësore (kryesisht përgjatë kufi jve shkatërrues). Ato mund të gjenden si male të veçuara, vargje malore dhe malësi. Malet kanë shpate dhe kreshta (të mprehta ose të latuara) me forma të larmishme, të kri-juara gjatë periudhave të…
Nxënësit/et përshkruajnë...
Fton nxënësit të përshkruajnë fi gurat 74, 75, 76, 77 dhe të evidentojnë se cilët janë faktorët e formimit të relievit, si dhe format e krijuara në reliev. Së bashku me ta përcakton shpërndarjen gjeografi ke të vullkaneve në botë..
Nxënësit/et përshkruajnë, diskutojnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
186
Tema mësimore: II.32 Bota bimore
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.32Bota bimore
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim klasifi kim e botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Nxënësi/ja përshkruan veçoritë e botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja rendit brezat bimorë të botës.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja vlerëson shumëllojshmërinë e botës bimore në botë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja identifi kon shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.
Gjeografi a 7
187
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabara-bartë të botës bimore e shtazore sipas brezave të nxehtë-sisë.
Fjalët kyçe: bimësia e zonës së nxe-htë, bimësia e zonave mesatare, bimë-sia e zonave të ftohta.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Planeti ynë ka botë të gjallë të larmishme;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.32 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.32 (në tekst) – Diskutojmë: Risjellim në vëmendje njohuritë e marra mbi brezat e nxehtësisë, duke përshkruar veçoritë e klimës në këta breza dhe si ndikon ajo në zhvillimin dhe shpërndarjen e botës bimore.
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja trajton shpërndarjen e bimësisë në zonat (brezat) e nxehtësisë: Shpërndarja jo e njëjtë e nxehtësisë dhe e lagështirës nga Ekuatori në pole, bën që në sipërfaqen e rruzullit tokësor të kemi zona të ndryshme bimore. Duke u nisur nga Ekuatori në drejtim të poleve, dallohen këto lloje bimësish: Bimë-sia e zonës së nxehtë, që ndeshet në pyjet e dendura ekuatoriale, në savana dhe shkretëtira. Bimësia e zonave mesatare, e cila shtrihet në pyjet e këtyre zonave, preritë, shkretëtirat dhe zonat mesdhetare. Bimësia e zonave të ftohta ose ajo e tundrës. Hapësira e shtrirjes së bimësisë së zonave mesatare dhe të zonave të ftohta është më e madhe në Hemisferën Veriore sesa në Hemisferën Jugore (për shkak të shtrirjes shumë më të madhe të kontinenteve).…
Libër për mësuesin
188
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurat 78, 79, 80, 81, 82 dhe të evidentojnë veçoritë e secilës zonë bimësie.
Nxënësit/et përshkruajnë, diskutojnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2 të rubrikës “Radha jote”.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: II.33 Faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e botës bimore
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.33 Faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e botës
bimore
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Rendit saktë, me gojë ose me shkrim faktorët që ndikojnë shpërndarjen e botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përcakton se cilët faktorë ndikojnë më tepër mbi shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore në glob.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.
Gjeografi a 7
189
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja evidenton se cilët janë faktorët shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore në botë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna se cilët faktorët ndikojnë më tepër në shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore në botë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore e shta-zore sipas brezave të nxehtësisë.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabara-bartë të botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.
Fjalët kyçe: klima, cilësia e ajrit, re-lievi, tokat, njeriu
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Planeti ynë ka botë të gjallë të larmishme;
Libër për mësuesin
190
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.33 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.33 (në tekst) – Diskutojmë: Bazuar në njohuritë që kemi, ne mund të evidentojmë disa nga faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e botës bimore dhe në shumëllo-jshmërinë e saj. Cilët janë ata?
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja trajton faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e bimësisë në zonat (brezat) e nxehtësisë: Shpërndarja e botës bimore varet nga një sërë faktorësh. Midis tyre veçojmë: klimën, cilësinë e ajrit, relievin, llojet e tokave dhe vep-rimtarinë e njeriut. Nga Ekuatori drejt poleve, klima ndryshon, duke ndikuar mbi bimësinë me të gjitha elementet e saj. Drita është një nga elementet e klimës, për të cilin bima ka shumë nevojë për të kryer procesin e fotosintezës. Disa bimë janë dritëdashëse, ndërsa disa të tjera, hijedashëse. Lagështira është një element tepër i domosdoshëm për jetën e bimëve, pasi nëpërmjet saj treten kripërat e ndryshme, që ato i thithin me anë të rrënjëve. Disa bimë kanë nevojë për më tepër lagështirë sesa të tjerat. Era i ndihmon gjithashtu bimët në avul-limin e ujit që kanë thithur nëpërmjet rrënjëve, si dhe ndikon në pjalmimin e tyre dhe shpërndarjen e farërave. Erërat e forta e rrezikojnë shumë zhvillimin e bimësisë.…
Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurat 83, 84, 85 dhe të evidentojnë faktorët kryesorë që ndikojnë mbi shpërndarjen e bimësisë.
Nxënësit/et përshkruajnë, diskutojnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 3.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Gjeografi a 7
191
Tema mësimore: II.34 Faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e botës shtazore
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë
Tema mësimore: II.34Faktorët që ndikojnë në
shpërndarjen e botës shtazore
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim se si është shpërndarë bota shtazore sipas brezave të nxehtësisë.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan shpërndarjen e pabarabartë të shtazore sipas brezave të nxehtësisë.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës shtazore sipas brezave të nxehtësisë.
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
192
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja evidenton shpërndarjen e pabarabartë të botës shtazore në botë.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës shta-zore sipas brezave të nxehtësisë.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës shtazore sipas brezave të nxehtësisë.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabara-bartë të botës shtazore sipas brezave të nxehtësisë.
Fjalët kyçe: evolucioni i Tokës, kli-ma, relievi, bimësia, njeriu
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit dinë:
Planeti ynë ka botë të gjallë të larmishme;
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.34 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.34 (në tekst) – Diskutojmë: Shohim hartën e mëposhtme dhe përshkruajmë se si janë shpërndarë disa prej llojeve të botës shtazore në planet. Bazuar në njo-huritë e marra ose në kuriozitetet që mund të keni lexuar mbi botën e kafshëve, përmendni edhe shembuj të tjerë (mbi vendndodhjen dhe jetën e tyre). Si men-doni, pse bota shtazore është e larmishme dhe e shpërndarë në botë në mënyrë të pabarabartë?
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Gjeografi a 7
193
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja trajton shpërndarjen e botës shtazore në zonat (brezat) e nxehtë-sisë: Bota shtazore ose fauna e planetit tonë është e shumëllojshme. Ajo jeton në sipërfaqen e Tokës, nën tokë, në ujë dhe në ajër. Bota shtazore ndryshon nga njëra gjerësi gjeografi ke në tjetrën, por edhe midis vendeve të së njëjtës gjerë-si, për shkak të faktorëve të ndryshëm. Ndër ta, më kryesorët janë: evolucioni i Tokës, klima, relievi, bimësia dhe njeriu. Evolucioni i Tokës- Ndryshimet që ka pësuar sipërfaqja e Tokës përgjatë kohës së saj gjeologjike, kanë ndikuar edhe në botën shtazore (fi g. 86). Si rezultat i shkëputjes dhe veçimit të konti-nenteve nga njëri-tjetri, bota e hershme shtazore u zhvillua në kushtet specifi ke të secilit prej tyre, duke marrë veçoritë përkatëse. Kjo shpjegon ndryshimet midis botës shtazore të kontinentit të Amerikës së Jugut dhe asaj të kontinentit afrikan, edhe pse kanë kushte klimatike të ngjashme. Pas ndarjes së dy konti-nenteve dhjetëra milionë vite më parë, në secilin prej tyre u zhvilluan lloje të reja të botës shtazore.
Fton nxënësit/et që, bazuar në fi g. 87 dhe 88, të përshkruajnë ndryshimet që vëren midis llojeve të botës shtazore të zonës së nxehtë dhe atyre të zonës së ftohtë.
Nxënësit/et përshkruajnë, diskutojnë...
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, të rubrikës “Radha jote”.Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Punë praktike 2.9
▪ Tema: Shpërndarja e botës së gjallë sipas zonave të nxehtësisë
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• identifi kon brezat e nxehtësisë dhe zonat klimatike në hartën skicë të botës;
Libër për mësuesin
194
• hulumton dhe grumbullon informacione mbi llojet e botës së gjallë sipas brezave të nxehtësisë dhe mbi veçoritë e tyre;
• përshkruan llojet kryesore të botës bimore dhe shtazore sipas brezave të nxehtësisë;• bashkëpunon në grup dhe ndan me të tjerët njohuritë e përftuara nga vëzhgimet
individuale.
Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:45 minuta; në klasë.
Materialet burimore: harta fi ziko-gjeografi ke e botës, teksti mësimor, atlasi, materialetë gjetura në internet mbi llojet e botës së gjallë sipas brezave të nxehtësisë dhe mbi
veçoritë e tyre.
Mjetet e punës: harta fi ziko-gjeografi ke e botës, laps/stilolaps, lapsa me ngjyrë/lapustila, fl etore/fl etë formati A-4, laptop, videoprojektor.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.
Puna përgatitore:Për realizimin e kësaj pune praktike, nxënësit duhet të bazohen në njohuritë e marra nga
teksti mësimor, mbi brezat e nxehtësisë dhe zonat klimatike që shtrihen në secilin prej tyre. Mësuesi/ja i orienton që më parë nxënësit të hulumtojnë dhe grumbullojnë informacione mbi llojet e botës së gjallë sipas brezave të nxehtësisë dhe mbi veçoritë e tyre. Me këto informa-cione, nxënësit do të përgatisin përmbledhjen, e cila do të prezantohet gjatë punës praktike me PowerPoint, skema të bëra në tabakë kartoni, postera apo me fl etëpalosje. Mësuesi/ja orienton që më parë disa prej nxënësve të përgatitin herbariume me llojet e bimëve që rriten në vendin tonë ose në vendbanimet e tyre.
Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• Në hartën fi ziko-gjeografi ke të botës, të ekspozuar në klasë, përcaktoni brezat e nxe-
htësisë dhe llojet e klimave që kanë.• Përcaktojini dhe emërtojini ato në hartën skicë të botës (në tekst).• Përcaktoni dhe emërtoni në hartën skicë të botës hapësirën që zënë llojet e bimësisë
në secilin brez të nxehtësisë (sipas llojeve të klimave). Shkruani në kuadratet bosh disa prej karakteristikave kryesore të tyre.
• Paraqitni në hartën skicë të mëposhtme, me shkrim ose me një shenjë konvencionale, nga dy ose tri lloje bimësh përfaqësuese për secilën lloj bimësie.
• Paraqitni aty, me shkrim ose me një vizatim të thjeshtë, edhe nga dy ose tre për-faqësues të botës shtazore për secilin brez të nxehtësisë.
• Prezantoni nëpërmjet PowerPoint-it, skemave të bëra në fl etë kartoni, posterave apo
Gjeografi a 7
195
fl etëpalosjeve, produktin që keni përgatitur prej hulumtimeve tuaja mbi llojet e botës së gjallë sipas brezave të nxehtësisë dhe për veçoritë e tyre.
• Tregojuni (nëse e keni përgatitur) shokëve tuaj edhe herbariumin, duke veçuar në të ndonjë lloj bime që përdoret si bar mjekësor.
▪ Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë ▪ Përsëritje V ▪ Tema Litosfera 2
1. E vërtetë apo e gabuar?• Gjeologët e ndajnë kohën gjeologjike të Tokës, në era dhe në periudha. V G• Pasojat e drejtpërdrejta të lëvizjeve të pllakave tektonike janë: tërmetet, vullkanet dhe
formimi i maleve. V G• Tërmetet që ndodhin në zonat ku riaktivizohen thyerjet e vjetra tektonike, quhen
tërmete tektonike. V G• Shkëputja e pjesëve të Pangeas zë fi ll rreth 250 milionë vite më parë. V G• Korja oqeanike është më pak e dendur se korja kontinentale. V G• Në kufi jtë e pllakave ndërtuese ndodh largimi i pllakave nga njëra-tjetra. V G• Krateri përbën rezervuarin ku grumbullohet magma. V G• Veprimtaria e elementeve klimatike dhe ajo e ujërave rrjedhëse, janë faktorë të
jashtëm që veprojnë mbi relievin.V G
2. Plotëso: a) pjesët e një tërmeti (në fi gurën a) dhe përcakto zonat më aktive sizmike në botë;a) b) pjesët e një vullkani dhe produktet vullkanike të tij (në fi gurën b) dhe përcakto zo-nat vullkanike më aktive në botë.
3. Bazuar në hartën e pllakave tektonike në botë:a. përcakto tipat e kufi jve të pllakave tektonike në rastet 1, 2 dhe 3.b. përshkruaj se çfarë ndodh në secilin prej tyre.
4. Diskuto mbi pyetjet:a. Çfarë është pllaka tektonike?b. Pse korja kontinentale është më e vjetër se ajo oqeanike?c. Si formohen tërmetet dhe sa lloje janë ato sipas origjinës së formimit?d. Cilët janë faktorët e formimit të relievit dhe nga ç’forma kryesore përbëhet ai?
Libër për mësuesin
196
e. Cilët janë faktorët që ndikojnë në përhapjen e bimësisë?f. Cilët janë faktorët që ndikojnë në përhapjen e botës shtazore?
5. Lidh me shigjetë alternativat e duhura.
a) quhet një fragment i litosferës, i kufi zuar nga tre tipa kufi jsh.
b) janë forma më të ulëta se malet që nuk e kalojnë lartësinë 1000 m.
c) janë forma kryesisht të sheshta e të ulëta, të krijuara nga ulje tektonike të tokës ose nga grumbullime sedimentare.
d) shtrihet përgjatë tundrës.
1. Bimësia e zonës së ftohtë2. Pllakë tektonike3. Fushat4. Kodrat
Testim 4 – Litosfera 2(shih planin vjetor dhe atë të tremujorit të parë për orën se kur bëhet testimi)
Shënim 1: Ndërtimi i testit duhet të masë shkallën në të cilën janë arritur nga nxënësit/et: njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e tyre. Sugjerohet që në ndërtimin e testit, mësuesit të mbështeten kryesisht në rubrikat dhe në tipat ushtrimeve që ofrojnë përsëritjet model (të tekstit). Pyetjet e përsëritjes mund t’i përdorni për pyetje testimi dhe gjatë orës së përsëritjes të formuloni edhe pyetje të tjera.
Shënim 2: Në orën e përsëritjes dhe të testimit në lidhje me trajtimin e një çështjeje/koncepti, nxënësi/ja duhet të vlerësohet me anë të situatave që sjell/përdor, të ngjashme me ato të trajtuara gjatë temave mësimore. Nxënësi/ja duhet të vlerësohet për shkallën e percepti-mit dhe lidhjen ndërmjet përvojave të tij të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme. Në përgjigjet e tij, nxënësi/ja mund të përdorë burime të ndryshme. Kontrolli mbi të kuptuarit e koncepteve duhet të mbështetet në kontrollin e mundësisë së nxënësit për t’i shpjeguar ato me fjalët e tij, por sidomos në aftësinë për t’i zbatuar ato. Pra i gjithë kontrolli i njohurive duhet të mbështe-tet mbi zhvillimin e shprehive të analizës, të mendimit kritik dhe krijues te nxënësit.
Projekt (ora e tretë)
▪ Tema: Çështjet mjedisore të ujërave pranë vendbanimit tim
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të këtij projekti, nxënësi/ja:• diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike dhe mjedisore që mund të kenë: lumi,
Gjeografi a 7
197
liqeni, hapësira bregdetare, burimet ujore pranë vendbanimit të tij;• hulumton mbi një çështje mjedisore që lidhet me ujërat në zonën e tij dhe identifi kon
problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që shkaktojnë problematikën mjedisore;• ofron zgjidhjen e problemit;• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme;• ndan me grupin idetë dhe përfundimet individuale;• u bën thirrje moshatarëve dhe komunitetit për të qenë aktivë në zgjidhjet e proble-
meve të tilla.
Burimet kryesore të informacionit:Teksti mësimor i Gjeografi së 7, materiale të hulumtuara dhe të grumbulluara më parë për
realizimin e projektit; vëzhgime të nxënësve në terren, biseda me më të rriturit e familjes dhe komunitetin përkatës; të dhëna dhe analiza të marra pranë pushtetit lokal; informacione të sig-uruara nga interneti, institucione apo organizata mjedisore, si dhe nga media e shtypi.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe, hulumtim, intervista, anketim, diskutim, analizë, prezantim, shkëmbim
opinionesh.
Mjetet që do të përdoren deri në realizimin përfundimtar të projektit:Teksti mësimor, materiale të printuara, informacione nga shtypi i shkruar; kompjuter, vid-
eoprojektor, tabelë prezantimi, shenjues, fl etëpalosje, postera, foto të ndryshme, skica/ viza-time, makete të ndërtuara nga nxënësit etj.
Përshkrimi përmbledhës i veprimtarive kryesore që do të zhvillohen gjatë orës së tretë të projektit:
• Nxënësit përshkruajnë punën e bërë deri në këtë fazë të projektit. Tashmë ai duhet të jetë në trajtën e një raporti paraprak, ndaj u këshillohet të tregojnë një vëmendje të veçantë për origjinalitetin dhe cilësinë e punimit, për të pasur një produkt sa më të realizuar në fazën përfundimtare.
• Evidentohet kontributi i secilit anëtar të grupit dhe shkalla e bashkëpunimit midis tyre.
• Nxënësit përshkruajnë shkallën e përdorimit të burimeve të informacionit, rrugët e sigurimit dhe vlefshmërinë e tyre.
• Raportohen vështirësitë dhe bëhen sugjerime edhe nga nxënës të grupeve të tjera, mbi zgjidhje dhe ide të ndryshme.
Shënim Për udhëzimet e realizimit të projektit referoju rubrikës përkatëse, të paraqitur në orën e parë të tij.
Libër për mësuesin
198
Ndërvarësia midis njerëzve,vendeve, rajoneve dhe mjediseve
III.
▪ Nëntematika: Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin
Nxënësi:• Diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare,
përmes shembujve nga vendi dhe bota.• Heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së
njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajti-mit të ujërave të zeza etj):
• në një zonë bregdetare;• në një qendër urbane;• në një zonë rurale
Vlerëson ndërvarësinë globale të ndikimeve mjedisore (p.sh., transferimi i ndotjes).
Tema mësimore: III.1 Potencialet e zonave bregdetare
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika III:Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin
Tema mësimore: III.1Potencialet e zonave bregdetare
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim që bregdeti ka shumë potenciale turistike, ekono-mike dhe mjedisore.
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
Përshkruan disa potenciale turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
Gjeografi a 7
199
Nxënësi/ja diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare, përmes shembujve nga vendi dhe bota
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja heton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare.
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare, përmes shembujve nga vendi dhe bota.
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare, përmes shembujve nga vendi dhe bota.
Fjalët kyçe: potenciale mjedisore, po-tenciale ekonomike.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara,album, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit dinë:
Bregdeti është hapësirë që ofron potenciale të mëdha zhvillimi;
Libër për mësuesin
200
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë, mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.1 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.1 (në tekst) – Diskutojmë: Mësuam se zonat bregdetare përbëjnë hapësira me poten-ciale të mëdha turistike dhe ekonomike për vendet ku gjenden. Për vetë kushtet që ofrojnë, në këto zona është përqendruar një numër i lartë popullsie. Por, a dëmtohet dhe ndotet mjedisi bregdetar prej veprimtarive ekonomike dhe mbi-popullimit? Çfarë ndotjesh mund të shkaktohen?
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesja fton nxënësit të shohin materialin e trajtuar në tekst. Në vazhdim trajton së bashku me ta potencialet mjedisore të hapësirave bregdetare: Zonat bregdetare janë zonat që gjenden ndërmjet tokës dhe detit, të cilat dallohen nga prania e një bote të gjallë, të larmishme. Ato përbëjnë mjedise të veçan-ta, ku bota e gjallë detare dhe ajo tokësore takohen me njëra-tjetrën. Në zonat bregdetare jetojnë edhe shumë lloje endemike (të veçanta) të fl orës dhe faunës. Një shembull i tillë është prania e pelikanit kaçurrel në Lagunën e Karavastasë (në bregdetin e Adriatikut). Në shumë vende bregdetare të botës gjenden edhe shkëmbinj koralorë nënujorë, me bukuri të rrallë natyrore (p.sh. Barriera Kora-lore e Australisë).
Fton nxënësit/et që, duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 1 të përshkruajnë edhe botën e gjallë që e karakterizon bregdetin ku ata/ato kanë kaluar pushimet ose jetojnë…
Në vazhdim bazuar në fi gurat 2, 3 dhe 4, nxënësit/et përshkruajnë se sa të pran-ishme janë në vendin tonë veprimtaritë ekonomike të paraqitura aty.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1 dhe 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 3.
Gjeografi a 7
201
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimi i nx-ënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: III.2 Ndotja në zonat bregdetare
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika III:Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin
Tema mësimore: III.2Ndotja në zonat bregdetare
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë bregdetare;
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në hapësirat bregdetare.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
202
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja heton mbi llojet e ndotjeve në hapësirat bregdetare.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe nga bota mbi disa nga problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë bregdetare;
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj.) në një zonë bregdetare;
Fjalët kyçe: urbanizimi dhe mbipop-ullimi, veprimtaritë ekonomike.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Në zonat bregdetare, ka të pranishme edhe ndotje.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë, mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.2 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.2 (në tekst) – Diskutojmë: Shihni me kujdes fotot e mëposhtme dhe krahasoni ndry-shimet midis tyre. A dalloni në to elemente të ngjashme me bregdetet e vendit tonë, të cilat i keni parë apo keni pushuar? Si mendoni, çfarë rëndësie kanë zo-nat bregdetare për jetën dhe ekonominë tonë?
Gjeografi a 7
203
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesja fton nxënësit të shohin materialin e trajtuar në tekst.
Në vazhdim trajton së bashku me ta disa prej shkaqeve kryesore të ndotjes së zonave bregdetare: Në zonat bregdetare, ndotja dhe problematikat e lidhura me të po bëhen gjithnjë e më shumë shqetësuese Ndër shkaqet kryesore veçohen: urbanizimi e mbipopullimi, veprimtaritë ekonomike, mënyrat e përdorimit të tokës, ndryshimet klimatike, erozioni dhe ndotjet e lumenjve.
Urbanizimi dhe mbipopullimi -Gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit, për shkak të proceseve të shpejta të urbanizimit, zonat bregdetare janë gjendur vazhdimisht nën një presion shumë të lartë popullimi. Sot në botë, më shumë se gjysma e popullsisë jeton në zonat bregdetare (deri në 60 km nga deti), për shkak se ato ofrojnë kushte (natyrore, ekonomike) më të mira jetese dhe mundësi lidhjeje me botën. Numri i popullsisë i këtyre zonave është vazhdimisht në rritje, çka ka nxitur shtimin e banesave dhe bizneseve e për rrjedhojë edhe të ndotjes në forma të ndryshme. Ndotja nga mbipopullimi shkaktohet sidomos prej inerteve të ndërtimit dhe prej derdhjeve urbane (biznese e banesa që i derdhin ujërat e zeza në det)...
Fton nxënësit/et që duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 5, 6, 7 të përshkruajnë llojet e ndotjeve në bregdet dhe shkaqet e tyre.…
Në vazhdim nxënësit/et përshkruajnë se sa të pranishme janë këto lloje ndot-jesh në vendin tonë.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4, të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 5.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
204
Tema mësimore: III.3 Shkaqet e tjera të ndotjes në zonat bregdetare
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika III:Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin
Tema mësimore: III.3 Shkaqet e tjera të ndotjes në zonat bregdetare
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë bregdetare;
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në hapësirat bregdetare.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja heton mbi llojet e ndotjeve në hapësirat bregdetare.
Gjeografi a 7
205
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë bregdetare;
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;
Fjalët kyçe: përdorimi i tokës, ndrys-hime klimatike, erozioni dhe ndotja e lumenjve.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/et
Nxënësit/et dinë:
Në zonat bregdetare, ka të pranishme edhe ndotje.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.3 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.3 (në tekst) – Diskutojmë: Ndër shkaqet kryesore që ndikojnë në problematikat dhe ndotjen e bregdetit janë edhe mënyrat e përdorimit të tokës (për bujqësi apo zhvillim industrial), ndryshimet klimatike, erozioni dhe ndotjet e lumenjve. Bazuar në informacionet që keni, përshkruani si ndikojnë ato në ndotjen e vijës bregdetare të vendit tonë.
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin materialin e trajtuar në tekst.
Libër për mësuesin
206
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Në vazhdim trajton së bashku me ta mënyrat e përdorimit të tokës: Sipërfaqe të mëdha toke pranë zonave bregdetare ndoten për shkak të përdorimit të tepru-ar të plehrave kimike në bujqësi, ose prej mbetjeve toksike të industrive të mëparshme me teknologji të vjetruar (p.sh. në Porto Romano të Durrësit). Nga toka, përmes ujërave nëntokësore plehrat kimike dhe mbetjet toksike përfun-dojnë edhe në det, duke shkaktuar ndotjen e tij. Nëse mbillen kultura bujqësore në kushte të tilla, pasojat e konsumimit të tyre do të ishin mjaft të rënda për shëndetin tonë.
Fton nxënësit/et që, duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 8, 9, 10, 11 të përshkru-ajnë edhe llojet e ndotjeve në bregdet dhe shkaqet e tyre.
Në vazhdim nxënësit/et përshkruajnë se sa të pranishme janë këto lloje ndot-jesh në vendin tonë.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1dhe 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 3.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: III.4 Ndotja në qendrat urbane
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika III:Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin
Tema mësimore: III.4Ndotja në qendrat urbane
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë urbane;
Gjeografi a 7
207
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në zonat urbane.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës
1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja heton mbi llojet e ndotjeve në një zonë urbane.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë urbane;
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;
Fjalët kyçe: zhvillim i qëndrueshëm, llojet e ndotjeve.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
Libër për mësuesin
208
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Në zonat urbane, ka të pranishme edhe ndotje.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë, mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.4 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.4 (në tekst) – Diskutojmë: Si e parafytyroni qytetin ku do të donit të jetonit: me parqe dhe hapësira të gjera, godina të vjetra antike apo historike të ruajtura me kujdes, blloqe ndërtesash të ulëta, të ndërtuara me planimetri, apo me ndërtesa të larta dhe shumë pranë njëra- tjetrës? Si mund të jetë gjendja e trafi kut të au-tomjeteve dhe shkalla e ndotjes në të?
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin materialin e trajtuar në tekst.
Në vazhdim trajton së bashku me ata/ato rëndësinë e qyteteve dhe shkaqet e ndotjes në to: Qytetet dallohen për numrin e lartë të popullsisë e të aktiviteteve prodhuese. Në to ofrohen shumë shërbime administrative, shëndetësore, treg-tare, arsimore etj. (risillni në vëmendje se çfarë keni mësuar në Gjeografi në 6, mbi llojet e vendbanimeve në Shqipëri). Si të tilla, ato paraqesin mundësi më të mëdha punësimi, arsimimi dhe kujdesi shëndetësor për njerëzit, prandaj edhe tërheqin më tepër popullsi nga zonat rurale dhe nga ato më periferike…
Fton nxënësit/et që duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 12, 13 të përshkruajnë potencialet e zonave urbane dhe llojet e ndotjeve në to.…
Në vazhdim nxënësit/et përshkruajnë se sa të pranishme janë këto lloje ndot-jesh në vendin tonë.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 4.
Gjeografi a 7
209
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Tema mësimore: III.5 Ndotja në qendrat urbane (vazhdim)
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika III:Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin
Tema mësimore: III.5 Ndotjanë qendrat urbane (vazhdim)
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë urbane;
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në zonat urbane.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Libër për mësuesin
210
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja heton mbi llojet e ndotjeve në një zonë urbane.
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë urbane;
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane.
Fjalët kyçe: ndotja e ujërave, ndotja e tokës, ndotja zanore.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Në zonat urbane, ka të pranishme edhe ndotje.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.5 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.5 (në tekst) – Diskutojmë: Pranë lumenjve janë përqendruar qytete të rëndësishme të botës. Edhe qytetërimet e para kanë lindur përgjatë rrjedhave të tyre. Por, paralelisht me zhvillimin dhe rritjen e qyteteve, shoqëria njerëzore ka shkaktu-ar ndotje të shumë lumenjve. Si mendoni, nga se ndoten lumenjtë dhe tokat e qyteteve?
Gjeografi a 7
211
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin materialin e trajtuar në tekst.
Në vazhdim trajton së bashku me ta shkaqet e tjera të ndotjes në qytete: Në shumë vende të botës, lumenjtë dhe detet janë shfrytëzuar në mënyrë të përhershme për derdhje urbane dhe industriale. Nivelet më larta të ndotjes së ujit gjenden kryesisht në vende me ritme të shpejta të rritjes ekonomike, për shembull, në Indi dhe në Kinë, ku më tepër prioritet i jepet rritjes ekonomike, sesa mbrojtjes së mjedisit.…
Fton nxënësit/et që duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 14, 15, 16, 17 të përsh-kruajnë llojet e ndotjeve në zonat urbane.…
Në vazhdim nxënësit/et përshkruajnë se sa të pranishme janë këto lloje ndot-jesh në vendin tonë.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihet detyrë klase ushtrimi 1 i rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ush-trimi 2.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Libër për mësuesin
212
Tema mësimore: III.6 Ndotja në qendrat rurale
FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI
LËNDA:GJEOGRAFI
SHKALLA: III KLASA: VII
Nëntematika III:Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin
Tema mësimore: III.6Ndotja në qendrat rurale
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe
1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)
• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë rurale;
2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)
• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në zonat rurale.
3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)
• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.
• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë rurale;
4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)
• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.
5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)
• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.
6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)
• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.
7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)
• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke
Nxënësi/ja heton mbi llojet e ndotjeve në një zonë urbane.
Gjeografi a 7
213
2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit
Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë rurale;
3. Marrja e vendimeve
Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë rurale;
Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë rurale;
Fjalët kyçe: ndotja e ajrit, e tokës dhe e ujërave në zonat rurale, ndërvarësia e ndikimeve mjedisore.
Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi
Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.
Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve
a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve
Nxënësit/et dinë:
Në zonat rurale, ka të pranishme edhe ndotje.
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Situata e të vepruarit
Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.6 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).
Veprimet në situatë
Hapi I: Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.6 (në tekst) – Diskutojmë: Problematika e ndotjes nuk ndeshet vetëm në qytete, ajo është e pranishme edhe në fshatra. Nga njohuritë që keni, si mendoni, nga se shkaktohet ndotja në zonat rurale?
Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...
Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto
Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin materialin e trajtuar në tekst.
Libër për mësuesin
214
b. Ndërtimi i njohurive të reja
Në vazhdim trajton së bashku me ta shkaqet e tjera të ndotjes në zona rurale: Ndotja e ajrit në zonat rurale shkaktohet kryesisht prej djegies së plehrave, dj-egies ose prerjes së pyjeve dhe kullotave, prej përdorimit të plehrave kimike në bujqësi, prej tymrave që dalin nga furrat e gëlqeres, fabrikat e prodhimit të çimentos, apo prej sektorëve ekonomikë të ndryshëm që mund të jenë zhvilluar në zonat rurale..…
Fton nxënësit/et që duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 18, 19, 20, 21 të përsh-kruajnë llojet e ndotjeve në zonat urbane.…
Në vazhdim nxënësit/et përshkruajnë se sa të pranishme janë këto lloje ndot-jesh në vendin tonë.
Në vazhdim së bashku me nxënësit/et, mësuesi/ja trajton ndërvarësinë e ndot-jeve bazuar në përshkrimin e fi gurës 22.
Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup
Lihen detyrë klase ushtrimet 1 dhe 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 3.
Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura
Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.
Vlerësimii nxënësit
Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.
Projekt (ora e katërt)
▪ Tema: Çështjet mjedisore të ujërave pranë vendbanimit tim
Rezultatet e të nxënitNë përfundim të këtij projekti, nxënësi/ja:• diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike dhe mjedisore që mund të kenë: lumi,
liqeni, hapësira bregdetare, burimet ujore pranë vendbanimit të tij;• hulumton mbi një çështje mjedisore që lidhet me ujërat në zonën e tij dhe identifi kon
problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që shkaktojnë problematikën mjedisore;• ofron zgjidhjen e problemit;
Gjeografi a 7
215
• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme;• ndan me grupin idetë dhe përfundimet individuale;• u bën thirrje moshatarëve dhe komunitetit për të qenë aktivë në zgjidhjet e proble-
meve të tilla.
Burimet kryesore të informacionit:Teksti mësimor i Gjeografi së 7, materiale të hulumtuara dhe të grumbulluara më parë për
realizimin e projektit; vëzhgime të nxënësve në terren, biseda me më të rriturit e familjes dhe komunitetin përkatës; të dhëna dhe analiza të marra pranë pushtetit lokal; informacione të sig-uruara nga interneti, institucione apo organizata mjedisore, si dhe nga media e shtypi.
Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe, hulumtim, intervista, anketim, diskutim, analizë, prezantim, shkëmbim
opinionesh.
Mjetet që do të përdoren deri në realizimin përfundimtar të projektit:Teksti mësimor, materiale të printuara, informacione nga shtypi i shkruar; kompjuter, vid-
eoprojektor, tabelë prezantimi, shenjues, fl etëpalosje, postera, foto të ndryshme, skica/viza-time, makete të ndërtuara nga nxënësit etj.
Përshkrimi përmbledhës i veprimtarive kryesore që do të zhvillohen gjatë orës së katërt të projektit:
• Prezantimi i punës së secilit grup, që mund të bëhet në mënyrë elektronike (me PowerPoint apo me forma të tjera) ose me anë të posterave, skemave, tabakëve etj., sipas vendimmarrjes së grupit.
• Dorëzohet produkti i printuar.• Diskutohet në klasë për përfundimet e arritura.• Bëhet vlerësimi i nxënësve.• Shpërndahen në klasë (më pas edhe te bashkëmoshatarët dhe komuniteti) posterat e
përgatitur.
Test 1 (për tremujorin e parë)
Nëntematika: Toka në hapësirë & Atmosfera
Grupi A
Emër/mbiemër ______________________________
1. Përkufizo konceptet: 2 pikë
a) Efekti serë: _____________________________________________________________
b) Klimë: _________________________________________________________________
2. Qarko alternativën e saktë. 1 pikë
Shtypja atmosferike:
a. zvogëlohet me rritjen e lagështirës;
b. rritet me rritjen e temperaturës së ajrit;
c. rritet me rritjen e lartësisë;
ç. zvogëlohet me rritjen e dendësisë.
3. Përcakto nëse fjalitë e mëposhtme janë të vërteta (V) apo të gabuara (G). 6 pikë
a. Dielli është qendra e sistemit tonë diellor. ____
b. Pozita e planetit Tokë, as shumë afër dhe as shumë larg Diellit, por edhe prania e atmosferës
përreth saj, bëjnë të mundur që Toka të ketë temperaturë të përshtatshme për ekzistencën e jetës
në të.____
c. Rritja e temperaturës globale në këtë dhjetëvjeçar është shkak i veprimtarisë
njerëzore. _____
d. Rrezatimi ultravjollcë i Diellit vjen drejtpërdrejt në Tokë.____
e. Këndi që formojnë rrezet e Diellit me sipërfaqen e Tokës, nuk është i ndryshëm në pjesë të
ndryshme të saj. ____
f. Izobaret bashkojnë rajone që kanë sasi të njëjtë reshjesh. _____
4. Lidh me shigjetë zonën klimatike me veçorinë përkatëse. 4 pikë
a. Zona e klimës së nxehtë 1. Sasia e reshjeve është shumë e paktë.
b. Zona e klimës subtropikale 2. Dallohet për sasi të mëdha reshjesh.
c. Zona e klimës polare. 3. I përket edhe klima detare e pjesës perëndimore.
d. Zona e klimës mesatare 4. Sasia e reshjeve është përqendruar në stinën e dimrit 5. I përket edhe klima e ftohtë kontinentale.
5. Sa do të jetë temperatura në lartësinë 1500 m mbi nivelin e detit? 2 pikë
6. Analizo pasojat gjeografike të rrotullimit të Tokës rreth vetes. 5 pikë
7. Përshkruaj veçoritë e troposferës dhe të mezosferës: 6 pikë
a. Troposfera ________________________________________________________________
___________________________________________________________________________.
b. Mezosfera ________________________________________________________________
___________________________________________________________________________.
8. Evidento faktorët që ndikojnë në formimin e klimës: 5 pikë
Suksese!
Nota 4 5 6 7 8 9 10 Pikët 0-7 8-12 13-17 18-21 22-25 26-28 29-31
Test 1 (për tremujorin e parë)
Nëntematika: Toka në hapësirë & Atmosfera
Grupi B
Emër/mbiemër ______________________________
1. Përkufizo konceptet: 2 pikë
a) Atmosferë: ______________________________________________________
b) Mot: ___________________________________________________________
2. Qarko alternativën e saktë. 1 pikë
Ozoni:
a. nuk është përgjegjës për efektin serrë;
b. është një gaz me formulë O2;
c. ndodhet në troposferë;
ç. formohet nga oksigjeni nën veprimin e rrezeve ultravjollcë.
3. Përcakto nëse fjalitë e mëposhtme janë të vërteta (V) apo të gabuara (G). 6 pikë
a) Yjet janë trupa qiellorë të zjarrtë që lëvizin në hapësirë dhe që rrezatojnë dritë dhe
nxehtësi përreth tyre.__
b) Të gjitha galaktikat largohen gjithmonë e më shumë prej galaktikës sonë dhe prej njëra- tjetrës. ___
c) Gjithësia nuk ka një moshë të caktuar dhe një masë të caktuar. ___
d) Gjithësia, si një tërësi, nuk ka fillim të përcaktuar, as fund të përcaktuar, por ajo zgjerohet
vazhdimisht dhe në pafundësi.___
e. Klima pasqyron gjendjen e përgjithshme të motit për shumë vite apo dhjetëvjeçarë. ____
f. Rrezatimi i drejtpërdrejtë është më i madh në një mot të kthjellët. ____
4. Sa do të jetë temperatura në lartësinë 1000 m mbi nivelin e detit? 2 pikë
5. Lidh me shigjetë llojin e masës ajrore me veçoritë përkatëse. 4 pikë
a. Klima e zonës së ftohtë 1. E ftohtë, shumë e thatë
b. Klima e zonës së nxehtë 2. E freskët, e lagësht.
c. Klima e zonës mesatare 3. Shumë e ftohtë dhe e thatë.
d. Klima subtropikale 4. Shumë e ngrohtë dhe shumë e lagësht.
6. Përshkruaj veçoritë e stratosferës dhe të termosferës. 6 pikë
a. Stratosfera ________________________________________________________________.
b. Termosfera ________________________________________________________________.
7. Paraqit skemën e formimit të stinëve dhe analizo pse formohen ato? 5 pikë
8. Si ndikon njeriu në ndryshimet klimatike? Argumento përgjigjen. 5 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10 Pikët 0-7 8-12 13-17 18-21 22-25 26-28 29-31
Test 2 (për tremujorin e dytë)
Grupi A
Emër/mbiemër ______________________________
1. Përkufizo konceptet: 6 pikë Oqean: _____________________________________________________________________ Shkëmbinj: __________________________________________________________________ Rrymë oqeanike: _____________________________________________________________ Erozion: ____________________________________________________________________ Ujëra nëntokësore: ____________________________________________________________ Liqen: ______________________________________________________________________
2. Përcakto nëse fjalitë e mëposhtme janë të vërteta (V) apo të gabuara (G). 7 pikë
1 Cunamit njihen ndryshe si valë detare sizmike, pasi 80% e tyre ndodhin për shkak të tërmeteve nënujore. ____ 2. Materialet e depozituara në plazhe, duke iu nënshtruar veprimtarisë së erës, krijojnë dunat bregdetare. ____ 3. Shpejtësia e një rrjedhje ujore, nuk varet shumë nga pjerrësia e terrenit. ____ 4. Liqene quajmë gropa të mëdha të mbushura me ujë, të cilat nuk komunikojnë drejtpërdrejt me detin. ____
5. Manteli është shtresa më e brendshme e Tokës. ____ 6. Të gjitha kontinentet e sotme, kanë qenë të bashkuar në kontinentin e madh, Pangea, i cili filloi të ndahej në kontinente rreth 200 milionë vite më parë. _____ 7. Malet e vjetra janë më të larta se malet e reja dhe kanë maja të mprehta. _____
3. Skico skemën e një vale detare në lëvizje dhe paraqit elementet e saj. 5 pikë
4. Argumento, pse brigjet perëndimore të kontinenteve të Hemisferës Jugore janë më të ftohta. 3 pikë ______________________________________________________________________________
5. Çfarë janë burimet dhe sa llojesh janë ato? 3 pikë
6. Si formohet akullnaja? 2 pikë
7. Analizo formimin e shkëmbinjve magmatikë, sedimentarë dhe metamorfikë. 5 pikë
Suksese!
Nota 4 5 6 7 8 9 10 Pikët 0-7 8-12 13-17 18-21 22-25 26-28 29-31
Test 2 (për tremujorin e dytë)
Grupi B
Emër/mbiemër ______________________________
1. Përkufizo konceptet: 6 pikë
Det: _______________________________________________________________________ Baticë-zbaticë: _______________________________________________________________ Ujëra nëntokësore: ____________________________________________________________ Liqen: ______________________________________________________________________ Mantel: _____________________________________________________________________ Kore: _______________________________________________________________________
2. Përcakto nëse fjalitë e mëposhtme janë të vërteta (V) apo të gabuara (G). 7 pikë
1. Litosfera, hidrosfera, atmosfera janë tri sferat që u përkasin sistemeve abiotike. ____
2. Hidrosfera ndërvepron me atmosferën, por nuk ndikon në formimin e klimës dhe të motit.___ 3. Uji kur është në gjendje të ngurtë, zhytet në ujin në gjendje të lëngët. ____ 4. Avullimi është procesi i shndërrimit të ujit nga gjendje e lëngët në gjendje të gaztë. ____
5. Uji i detit është më pak i kripur në zonat e nxehta (ekuatoriale) sesa në zonat e ftohta (polare)_
6. Shkëmbinjtë janë bashkime në mënyrë natyrore i një ose më shumë mineraleve. ____
7. Mermerët janë shkëmbinj metamorfikë. _____
3. Paraqit skemën e qarkullimit të ujit në natyrë dhe shpjego se si ndodh ai? 5 pikë
4. Vlerëso shkurtimisht rolin e ujit dhe se si duhet të veprojmë ne si shoqëri në raport me të. 3 pikë
5. Analizo se si formohen liqenet natyrore. 5 pikë
6. Si formohet bora e përhershme? 2 pikë
7. Analizo shtresat që përbëjnë Tokën. 3 pike
Suksese!
Nota 4 5 6 7 8 9 10 Pikët 0-7 8-12 13-17 18-21 22-25 26-28 29-31
Test 3 (për tremujorin e tretë)
Grupi A
Emër/mbiemër ______________________________
1. Përkufizo konceptet: 5 pikë
a) Krater: _____________________________________________________________________ b) Reliev: _____________________________________________________________________ c) Mal: _______________________________________________________________________ d) Tërmet: ____________________________________________________________________ e) Pllakë tektonike: _____________________________________________________________
2. E vërtetë apo e gabuar? 4 pikë
a) Gjeologët e ndajnë kohën gjeologjike të Tokës, në era dhe në periudha. V G b) Pasojat e drejtpërdrejta të lëvizjeve të pllakave tektonike janë: tërmetet, vullkanet dhe formimi i maleve. V G c) Tërmetet që ndodhin në zonat ku riaktivizohen hyrjet e vjetra tektonike, quhen tërmete tektonike. V G d) Shkëputja e pjesëve të Pangeas zë fill rreth 250 milionë vite më parë. V G
3. a) Në figurën përbri, plotëso pjesët e një vullkani.
b) Përcakto zonat vullkanike më aktive në botë.
5 pikë
4. Bazuar në hartën e pllakave tektonike në botë, përcakto tipat e kufijve të pllakave tektonike dhe përshkruaj se çfarë ndodh në secilin prej tyre: 6 pikë
5. Cilët janë faktorët që ndikojnë në përhapjen e botës shtazore dhe analizo evolucionin që kanë pësuar? 10 pikë
6. Si paraqitet ndotja e mjedisit në zonat urbane? 5 pikë
Suksese!
NOTA 4 5 6 7 8 9 10 PIKET 0-8 9-13 14-18 19-23 24-27 28-31 32- 35
Test 3 (për tremujorin e tretë)
Grupi B
Emër/mbiemër ______________________________
1. Përkufizo konceptet: 5 pikë a) Vullkan: ___________________________________________________________________ b) Fushë: _____________________________________________________________________ c) Epiqendër: __________________________________________________________________ d) Pllajë: _____________________________________________________________________ e) Pangea___________________________________________________________________
2. E vërtetë apo e gabuar? 4 pikë
a) Korja oqeanike është më pak e dendur se korja kontinentale. V G b) Në kufijtë e pllakave ndërtuese ndodh largimi i pllakave nga njëra-tjetra. V G c) Krateri përbën rezervuarin ku grumbullohet magma. V G d) Veprimtaria e elementeve klimatike dhe ajo e ujërave rrjedhëse, janë faktorë të jashtëm që veprojnë mbi relievin. V G
3. a. Plotëso në figurën përbri elementet e një tërmeti.
b. Përcakto zonat më aktive sizmike në botë.
5 pikë
4. Përcakto cilat janë format e relievit dhe përshkruaj kuptimin e secilës prej tyre.
6 pikë
5. Cilët janë faktorët që ndikojnë në përhapjen e bimësisë? Analizo shpërndarjen e bimësisë në vendin tonë, sipas lartësisë mbi nivelin e detit. 10 pikë
6. Si paraqitet ndotja e mjedisit në zonat bregdetare? 5 pikë
Suksese!
NOTA 4 5 6 7 8 9 10 PIKET 0-8 9-13 14-18 19-23 24-27 28-31 32- 35