dan desteklenen Türkmenler bu tarihten itibaren giderek dışlanmaya başlandı. Bu­nun sonucu olarak uçlarda adeta mahall1 muhtariyete kavuştular ve Bizans İmpa­ratorluğu ile mücadeleye girdiler. Göçe­be unsurların hakim olduğu Anadolu Sel­çuklu Devleti, 1176'dan itibaren yerleşik toplumların etkisi altında kalarak zihni­yet ve devlet yapısında önemli değişiklik­lere uğramış, devlet bütün kurumları ile bir Ortadoğu devleti haline gelmiştir.

Anadolu Selçukluları'nda bilinen ilk gü­müş sikke 571 'de (1175). ilk altın sikke de 573'te (1177) Kılıcarslan zamanında basılmıştır (Aykut, s. ı 32, ı 34). Göktürk­ler, Karahanlılar ve Büyük Selçuklular'da olduğu gibi Anadolu Selçukluları'nda da devlet hanedan mensuplarının ortak malı kabul edilirdi. Ancak bu hakimiyet telakkisi ll. Kılıcarslan'dan sonra gerçek vasfını kaybetmiştir.

BİBLİYOGRAFYA :

İbnü'ı-Kaıanis1. Taril]u Dımaş!c (Zekkar). s. 510-511; Tarih-i Al-i Selçuk (nşr. ve tre. Feridun Nafiz Uzl uk). Ankara 1952, metin, s. 38-40, tre. s. 25-26; İmadüddin ei -İ sfahan1, ei-Fet/:ıu 'l-!cus­si(nş r. M. Mahmud Subh), Kahire 1962, s. 211, 560, 623-625; Süryani Mikhaiı. Chronique de Michel/e syrien, patriarchejacobite d'Anti­oche: 1166-1199 (nşr. ve tre. J.- B. Chabot). Paris 1905, lll, 249, 258-259, 268, 275, 290, 293,296,312,314,319-320,324,326, 332, 345-352,357,362,369-373,382,388,390-395, 400-402, 405, 407, 4 ı 0-411; loannes Kinnamos, Histarla (tre. Işın Demirkent). An­kara 2001, s. 38, 40, 128-129, 141,145,146, 149-152, 194, 206-215; N. Khoniates. Histarla (tre. Fikret ışıltan). Ankara 1995, s. 80-86, 121-124, 130-133; İbnü'I-Esir. el-Kamil, Xl, 210, 313, 317' 391-392, 395, 411' 458, 464, 46-5; XII, 6, 48, 57-58, 87, 90, 95, 386, 478; a.mıf .. et-Taril]u '1-bahir {l 'd-dev leti'i'Atabekiyye bi'l­Mevşıl (nşr. Abdülkadir Ahmed Tuleymat). Bağ­dad-Kahire 1382/1963, s. 139, 160-161; Bün­dari. Sene'l-Ber!cı 'ş-Şami (nşr. Ramazan Şeşen) .

Beyrut 1971, 1,331-332; Sıbt İbnü'I-Cevzi. Mir"'a­tü 'z-zaman, VIII/ 1, s. 294, 354, 360, 403, 420; EbO Şame. Kitabü 'r-Ravzateyn (nşr. İ brahim ez­Zeybek) . Beyrut 1997, bk. İndeks; İbn Bibi, el­Evamirü '1-Alaiyye: Selçukname (tre. Mürse l Öztürk). Ankara 1996, I, 31-32,41, 50, 53, 58-59, 71, 90; Ebü'I-Feree. Tarih, ll , 399,424,462-463; ayrıca bk. İndeks ; a.mlf .. Taril]u Mul]taşa­ri'd-düvel(nşr. AntOn Salihani el-YesOI) , Beyrut 1890, s. 223; İbnü'I-Adim , Zübdetü'l-/:laleb, ll , 337-338; lll, 114; Aksarayi, Müsameretü'l-al]­bar, I, 26, 29-30; Urfalı Mateos Vekayi-namesi (952-1 1 36) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1 136-1 162) (nşr. ve tre . H. D. Andreasya n). Ankara 1962, s. 304-305, 308 , 311-312, 313-314, 319, 327, 329, 334; Müneccimbaşı . Cami'u'd­düvel (nşr. ve tre. Ali Öngül), İzmir 2001, ll, 14-24, tre. 17-28; F. Chalandon, Les Comnene Jean ll Comnene (1 118-1 143) et Manuel 1 Comnene (1 143- 1180), Paris 1912, ll , 214, 218, 234, 421-424, 434-435, 455-457' 459-467 , 493-510, 512-515, 550, 598-600; CL Cahen. La Syrie du nord, Paris 1940, s. 172-

183, 265, 267; a.mlf. , "The Turks in Iran and Anatolia before the Mangol Innasions", A History of the Crusades (ed. R. Lee Wolff- H. W. Haza rd ). London 1969, ll, 677-681; a.mlf .. Osmanlılar'dan Önce Anadolu 'da Türkler(trc. Y ıldı z Moran), İstanbul 1979, s. 111-120, 122-125, 171-174,209,212-213,220,234-239, 245, 247, 342; a.mlf .. "KiliQj Arslan II", Ef2 ( İ ng.), V, 104; A. A. Vasiliev . History of the Byzantine Empire : 324 -1453, Madison 1958, ll, 425-430; Konyalı . Konya Tarihi, s. 179-183, 309-312, 580; ayrıca bk. İndeks; a.mlf., Niğde Aksaray Tarihi, s. 1470-1476; N. Elisseef, Nür ad-Din, Damas 1967, ll, 545-549, 678-680; a.mlf., "N ür al-Din Mal:ımüd b. Zanki", Ef2 (İng . ). VIII , 129-130, 132; S. Der Nersessian. "The Kingdam of Cilician Armenia" , A History o{the Crusades(ed. R. Lee Wolff- H. W. Hazard). London 1969, ll , 639-645; S. Vryonis, The De­eline of Medieval Hellenism in Asla Minor and the Process of Islamizatian from the Eleventh through the Fifteenth Century, Berkeley - Los Angeles-London 1971 , s. 120-129; ayrıca bk. İndeks; Osman Turan. Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul1971 , bk. İndeks; a.mlf .. Tür­kiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Ankara 1988, s. 8, 33, 37, 48, 53-54,70, 76, 121-123; a.mlf., "Selçuk Kervansaraylan", TTK Belleten, XXXIX ( 1946). s. 473, 475-476; G. Os­trogorsky, Bizans Devleti Tarihi (tre. Fikret l ş ıl­

tan). Ankara 198l,s. 361-362; RamazanŞeşen .

Salahaddin Devrinde EyyCıbiler Devleti, İ stan­bul 1983, s. 46-47; a.mlf .. "imad al-Din al- Ka­tib al-isfahani'nin Eserlerindeki Anadolu Ta­rihiyle ilgili Bahisler", Selçuklu Araştırmaları Dergisi, III , Ankara 1971, s. 262-263, 264-269, 345, 350-351 , 360-362; Abdülhaluk Çay, "Ka­ramıkbeli (Myriokephalon). Savaşının Yeri", Şükrü E/çin Armağanı, Ankara 1983, s. 303-312; a.mlf.. //. Kılıç Arslan, Ankara 1987; Fa­ruk Sümer. Yaban/u Pazarı, İstanbul 1985, s. 8; Runciman. Haçlı Seferleri Tarihi, ll, 276, 286, 287, 298, 344-346, 406 ; lll , 10, 14; M. Said Po­lat, Moğol İstilasına Kadar Türkiye Selçuklu­ları 'nda İçtimaf ve İktisadi Hayat(doktora tezi, 1997). MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 2, 29-30, 68-69, 195; Işın Demirkent, Haçlı Sefer/eri, İs­tanbul1997, s. 131,151 , 166;a.mlf .. "Bizans", DİA, VI, 238; Muharrem Kesik. Sultan 1. Mesüd Devri Türkiye Selçukluları Tarihi: I 1 16-1155 (doktora tezi, ı 999) , İÜ Sosyal Bilimler Enstitü­sü, s. 85-87, 91-92; Şevki Nezihi Aykut. Türki­ye Selçuklu Sikkeleri: 1. Mesüd'dan 1. Keyku­btid'a Kadar (510-616/1 116-1220), İstanbul 2000, s. 190-230; ayrıca bk. İndeks ; Selim Ka­ya, 1. Gıyaseddin Keyhüsrev ve ll. Süleyman­şah Dönemi Selçuklu Tarihi: 1192-1211 (dok­tora tezi, 2001). İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 25-35; Ebru Altan. "Myriokephalon (Ka ra mık­

beli) Savaşı'nın Anadolu Türk Thrihindeki Ye­ri", Türkler(nşr. Hasan Celal Güzel v.dğr.). An­kara 2002, VI, 630-634; A. A. Vasiliev. "Manuel Comnenus and Henry Plantagenet", BZ, XXIX ( 1929). s. 233-244; M. K. Setton. "Nureddin'in Faaliyeti " (tre. Kazım Yaşar Kopraman). TAD, IV 1 6-7 (1960). s. 518-520; E. Eiekhoff. "Der ortder schlacht von Myriokephalon", TTK Bildiriler VIII ( 198 ı). ll, 679-687; Kudret Ayiter, "Myri­okephalon Savaşı Nerede Olmuştur?", a.e. , ll, 691-701 ; Osman Turan, "Kılıç Arslan Il" , İA, VI, 688-703; Abdülkerim özaydın. " Danişmendli­ler", DİA , VIII, 471-473.

li! ABDÜLKERİM ÖZAYDIN

L

KILICARSLAN lll

KIUCARSLAN III (ö. 601/1205)

Anadolu Selçuklu sultanı (1204- 1205).

.J

IL Süleyman Şah'ın oğludur. Babası ikinci defa Gürcistan seferine giderken Konya -Malatya arasında öldüğünde he­nüz çocukyaşta olan lll. İzzeddin Kılıcars­lan, bazı Selçuklu emirleri ve devlet adam­ları tarafından Anadolu Selçuklu tahtına çıkarıldı (600/1204). Buna karşı çıkan Em1r Mübarizüddin Ertokuş ile Selçuklu hiz­metine girmiş olan Danişmendli beyleri Muzafferüddin Mahmud, Zahirüddin İli ve Bedreddin Yusuf. eski sultan ı. Gıya­

seddin Keyhusrev'i yeniden tahta çıkar­mak için faaliyete başladılar. Bu emirler, çevredeki emir ve vilayet idarecilerinden aldıkları ahidnameleri Hacib Zekeriyya ile İstanbul'da bulunan L Gıyaseddin Key­husrev'e gönderdiler. Bu sırada İstanbul Latinler tarafından işgal edildiğinden İm­parator Theodoros Laskaris, İznik ve Batı Anadolu bölgesine hakim olarak bu böl­gede bir Bizans devleti kurmak için çalış­maya başladı. lll. Kılıcarslan ile de kendi topraklarından Türkiye Selçuklu ülkesine herhangi bir saldırının yapılmasına izin verilmeyeceğine dair bir antlaşma yaptı. öte yandan tahta oturmak amacıyla Kon­ya'ya gitmekte olan ı. Gıyaseddin Keyhus­rev ile de Selçuklular tarafından fethedi­len Denizli ve Honas'ın Bizans adına Man­uel Mavrozomes'e bırakılması , oğulları

Keykavus ve Keykubad ile Hacib Zekeriy­ya'nın başşehir İznik'te rehin olarak kal­maları şartlarıyla bir antlaşma yaparak kendi topraklarından geçmesine izin ver­di. ı. Gıyaseddin Keyhusrev, beraberinde­kilerle birlikte daha önce meliklik yaptığı ve kendisini davet edenlerin hakimiyetin­de bulunan Uluborlu'ya geldi. Burada ha­zırladığı ordusuyla başşehir Konya'ya ula­şıp muhasaraya başladı (Cemaziye levvel 60 ı 1 Ocak 1205). Şehri savunan Kılıcars­lan'ın adamları ve halk, daha önce lll. Kı­lıcarslan'ın veliahtlığını kabul ettiklerine dair ant içtikleri için şehri kendisine tes­lim etmeyeceklerini bildirdiler. I. Keyhus­rev bir ay sonra kuşatmayı kaldırarak 11-gın'a çekilmek zorunda kaldı. Gelişmeleri haber alan ve eskiden beri başşehir Kon­ya ile rekabet halinde bulunan Aksaray halkı valiyi şehirden çıkarıp hutbeyi Key­husrev adına okuttu ve kendisini Aksa­ray'a davet etti. Bunun üzerine Aksaraylı­

lar'dan daha çabuk davranan Konya hal­kı, 1. Keyhusrev'e elçiler göndererek ye­ğeni Kılıcarslan'a bir kötülükyapmaması

403

KILICARSLAN lll

şartıyla kendisini sultan olarak Konya'ya davet ettiler. Bu daveti kabul eden 1. Gıya­seddin Keyhusrev, Konya'ya girip dokuz yıllık bir aradan sonra Anadolu Selçuklu Devleti tahtına ikinci defa oturdu (Receb 601/ Mart ı 205 ). Bir menşurla Kılıcarslan 'ı Tokat'a tayin etti, fakat Kılıcarslan daha Tokat'a gitmeden kararını değiştirip ya­kınlarıyla birlikte bir süre Konya yakınla­rında bulunan Gavele Kalesi'nde ikamet etmesini emretti. lll. Kılıcarslan'ın bu kalede öldürüldüğüne dair bir rivayet de vardır (Receb 60 ı 1 Mart ı 205 ). lll. Kılıcars­lan'ın kısa süren hükümdarlığı döneminde Isparta şehri ve çevresi fethedilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA :

ibnü'I-Esir, el-Kamil, XII, 200-201; ibn Bibi, el-Evamirü'l-'Ala'iyye, s. 75-76, 84-88; Aksara­yi, Müsameretü'l-aljbar, s. 32; NiğdeliKadı Ah­med. el-Veledü'ş-şe{ik, Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 4518, s. 294; Osman 1\ıran, Selçuklular Za­manında Türkiye, istanbul 1971, s. 265-267; a.mlf .• "Kılıç Arslan III .", iA, VI, 703.

r

L

!iiji] ALi SEVİM

KIUCARSIAN IV (ö. 664/1266)

Anadolu Selçuklu sultanı (1249-1254, 1257-1266).

635 (1237) veya 638 (1240) yılında doğ­du. Babası ll. Gıyaseddin Keyhusrev, an­nesi Rum asıllı bir cariyedir. Babası ölünce geleneğe uygun olarak ağabeyi ll. izzed­din Keykavus, Vezir Şemseddin isfahanl ve ileri gelen beyler tarafından Selçuklu tahtına çıkarıldı; ortanca kardeşi Rükned­din Kılıcarslan ile küçük kardeşi ll . Alaed­din Keykubad tahtın iki yanındaki kürsü­lere oturtuldu.

644 ( 1246) yılında Gü yük Han 'ın kağan­

lık tahtına çıkışı dolayısıyla yapılacak me­rasime davet edilen ll. izzeddin Keykavus yerine kardeşi Kılıcarslan'ı gönderdi. Bir heyetle Karakurum'a giden Kılıcarslan, yaklaşık iki yıl sonra Güyük Han'ın kendisi için verdiği saltanat yarlığı ile 2000 kişi­lik bir M oğal askeri birliğinin refakatinde Anadolu'ya döndü ve Sivas'ta hükümdar­lığını ilan etti (646/1249). Kılıcarslan Si­vas'ın yanı sıra Erzincan, Amid ( Diyarbe­kir). Malatya, Harput ve Kayseri'de de hü­kümdar tan ındı. Bu esnada Keykavus'un veziri Celaleddin Karatay. J:(ılıcarslan'ın yakın adamlarından Cemaleddin Hateni'­ye evkaf nazırlığını vererek onu ikna et­tikten sonra yapılan toplantıda üç karde­şin birlikte tahta oturması. hutbenin üçü adına okunınası ve sikkenin üçü adına ke­silmesine Kılıcarslan'dan gelen elçileri

404

razı etti. Ancak Kılıcarslan Seyfeddin To­rumtay, Seyfeddin Türkeri gibi emirlerin telkinleriyle ortak sultaniiğı kabul etme­yip gerekirse kuwet kullanmak için Ak­saray'a geldi. Burada da Celaleddin Kara­tay'ın gönderdiği elçiler üçlü saltanatı ka­bul ertirmek için çok gayret gösterdiler­se de Kılıcarslan'ın kumandanları bir an­laşmaya vanlmasına engel oldular ve ll. izzeddin Keykavus'un ordusuna karşı hü­cuma geçerek barış yolunu kapadılar. Ak­saray'ın batısındaki Sultan Ham yakınla­rında cereyan eden savaşta Kılıcarslan beklemediği bir yenilgiye uğradı. Yakın adamlarıyla sığındığı bir tepede yakala­narak 1 Reblülewel647'de (14 Haziran 1249) ağabeyinin yanına getirildi. Keyka­vus kardeşini iyi karşıladı. İki kardeş bir­likte Konya'ya döndüler. Kılıcarslan ağa­beyi Keykavus ve kardeşi Keykubad'la be­raber tahta oturtuldu. Böylece Selçuklu tarihinde "ortak saltanat devri" denilen bir dönem başladı ( 1249- ı 254).

Celaleddin Karatay ve ll. Alaeddin Key­kubad'ın ölümünden sonra Keykavus ile Kılıcarslan arasına soğukluk girdi. Develi ve Kayseri subaşıları Kılıcarslan'ı koruya­caklarını bildirince gizlice subaşılarla bu­luşan Kılıcarslan Kayseri'de tahta çıktı (652/1254). ll. Keykavus'un yeni bir karı­şıklığın çıkmasını önlemek için Kayseri'ye gönderdiği Beylerbeyi Şemseddin Yavtaş tutuklandı ve Kılıcarslan'a sadakatyemi­ni ettirildi. Subaşılar kuwetlerini yeterli görüp Sultan Ham'na geldiler. Bu olaylar üzerine izzeddin Keykavus, Sadreddin Ko­nevi ile Şeyh Hümameddin'i Aksaray'da bulunan Kılıcarslan'a göndererek Amid, Malatya, Harput, Sivas ile yetinmesini ve mücadeleyi bırakmasını istedi. Kılıcars­lan'ın taraftarları da Kayseri kadısı Cela­leddin Habib'i Keykavus'a yollayıp Kayseri ve Kırşehir'in de verilmesini talep ettiler. Bu teklifin kabul edilmemesi üzerine iki ordu Kayseri yöresindeki Ahmedhisarı ya­kınlarında karşılaştı. Bu savaş da izzed­din Keykavus'un zaferiyle sonuçlandı ve Kılıcarslan yakalandı. Keykavus kardeşini yine iyi karşıladı ve onun Amasya'da otur­masına müsaade etti. Fakat yeni bir fesa­da alet olabileceği düşüncesiyle Uluborlu Kalesi'ne konuldu (653/1 255).

Sultan Hanı savaşında (23 Ramazan 654/14 Ekim 1256) Moğol Kumandanı Baycu'ya yenilen izzeddin Keykavus An­talya'ya, oradan da Ladik (Denizli) yöresi­ne kaçtı. Bunun üzerine Kılıcarslan tek başına Selçuklu tahtına geçirildi (ı 6 Sa­fer 655 / 5 Mart ı 257). Sultan Ham civarın­da karargahını kurmuş olan Baycu ile bir antlaşma imzalandı. Kılıcarslan, Baycu '-

IV. Kılıcarslan dönemine ait bir sikke (Halit Erkilet<>glu sikke

koleksiyonu)

nun Anadolu'yu terketmekte olduğunu öğrenen ağabeyinin Konya'ya hareket et­mesi üzerine Konya'dan ayrılıp Kayseri'ye gitti. Halk ve bilhassa Türkmenler Moğol düşmanı olan Keykavus'u istiyordu. ll. iz­zeddin Keykavus Konya'ya geldikten ( 14 Reblülahir 655 1 ı Mayıs ı 257) sonra ku­mandanı Ali Bahadır'ı Kılıcarslan'ın üze­rine gönderdi. Ona karşı kayamayacağını bilen Kılıcarslan, Mulnüddin Süleyman Pervane ile birlikte Tokat'a yöneldi. Ora­dan da HülagG'nun katına iran'a gitti. HülagG'dan Selçuklu sultanlığını alınca Anadolu'ya dönen Kılıcarslan, Moğol no­yanlarının yardımına rağmen ağabeyinin

kumandanianna karşı başarılı olamadı. Anadolu'ya gelen Baycu, Kılıcarslan'ın hü­kümdarlığını Malatya ve diğer bazı vila­yetlerde kabul ettirmeye çalıştı.

656 ( 1258) yılında M oğal hakanından gelen bir buyrukSelçuklu ülkesinin iki kardeş arasında bölünmesini gerektiri­yordu. Keykavus'un mecburen razı oldu­ğu antlaşmaya göre Kızılırmak'ın doğu­sundaki yerler Kılıcarslan'ın olacaktı. Kılt­carslan ve ağabeyi kendi devlet adamla­rıyla Tebriz' e gidip HülagG'nun katına çık­tılar. Halep seferine giderken Kılıcarslan ve Keykavus'u da yanında götüren Hüla­gG daha sonra ülkelerine dönmelerine izin verdi. Kılıcarslan'ın vezirliğini Mulnüd­din Pervane üzerine aldı. Zeki ve ihtiraslı bir kişi olan Mulnüddin Pervane. Keyka­vus'u tasfiye edip devleti Kılıcarslan'ın adı altında birleştirmeyi ve istediği şekilde

yönetmeyi düşünüyordu.

HülagG'nun elçileri 659 (1261) yılında vergileri ve borçları tahsil etmek amacıy-