Laerskool Generaal Nicolaas Smit

Sosiale Wetenskappe – Geografie

WERKBOEK

Naam en Van:

Graad

5

Termyn

3

Onderwerp

Fisiese Kenmerke van Suid-Afrika

Inhoud

 

Hoogtes en lae plekke op 'n fisiese kaart in Suid-Afrika              

 

Kusvlaktes, platorand en platoë                        

 

Die ligging van die Hoëveld, Laeveld, Groot Karoo            

 

Klein Karoo, Kalahari-bekken en Namakwaland                      

 

Fisiese kenmerke             

 

Van die berge tot die kus, berge en bergreekse              

  

Valleie en heuwels             

  

Riviere en watervalle              

 

Kape en baaie             

 

Inligting oor enkele kenmerke in die provinsies van Suid-Afrika             

 

Hoe plekke hul name gekry het             

 

Waar riviere begin en eindig              

 

Rivierstelsels - sytakke en opvangsgebiede              

 

Die belangrikste riviere van Suid-Afrika             

 

 

 

Hoë en lae plekke op 'n fisiese kaart in Suid-Afrika

 

Grond word op 'n kaart in 'n ander kleur as die see getoon. Die see word altyd in blou getoon. Op 'n fisiese kaart word verskillende hoogtes bo seespieël in verskillende kleure getoon. Groen vertoon gewoonlik die laagste land en wit of pers toon die hoogste land. Die inligting oor die hoogte word in die kaartsleutel gegee.

 

Grond word gemeet in meter bo seevlak, met seevlak op 0 meter. Hoogland is dikwels verder weg van die see. Die hoogste deel van Suid-Afrika is in die uKhahlamba - Drakensberge. Hierdie gebied is meer as 3300 meter bo seevlak. Tafelberg in Kaapstad is 1087 meter bo seespieël.

 

 

Tafelberg

 

 

 

Kusvlaktes, platorand en platoë

 

 

'n Kusvlakte is 'n plat of skuins land wat tussen die see aan die een kant en 'n berg aan die ander kant lê. Kusvlaktes word in KwaZulu-Natal, die Wes-Kaap en die Oos-Kaap aangetref.

 

'n Plato is 'n groot, plat gebied hoog bo die vlak van die see. Plato's word in die binnelandse provinsies van Gauteng, Noordwes, die Vrystaat en Mpumalanga in Suid-Afrika aangetref.

 

 

‘n Plato

'n Platorand is 'n steil berg wat tussen laagliggende lande en hoogliggende lande voorkom. Die uKhahlamba Drakensberge vorm deel van die platorand in Suid-Afrika. Die uKhahlamba Drakensberge is tussen die laagliggende kusvlakte van KwaZulu - Natal en die plato’s van die Vrystaat, Mpumalanga en Gauteng.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 ‘n Platorand

 

Aktiwiteit 1

 

1. Waarom word kusvlaktes nie in die Gauteng provinsie aangetref nie?

 

2. Is ‘n platorand ‘n goeie gebied vir boerdery? Gee 'n rede vir u antwoord.

 

3. Sal kusvlaktes goeie gebiede wees vir boerdery? Gee 'n rede vir u antwoord.

 

4. Teken 'n prentjie van 'n landskap met 'n kusvlakte, 'n plato en 'n platorand.

 

 

Die ligging van die Hoëveld, Laeveld, Groot Karoo, Klein Karoo, Kalahari-bekken en Namakwaland

 

Die Hoëveld is 'n hoogliggende gebied wat meer as 1600 meter hoog is. Dit word meestal in die Vrystaat, Gauteng, Mpumalanga en die oostelike deel van die Noordwes-provinsie aangetref.

Die Laeveld is 'n laer gebied wat slegs 800 m bo seevlak hoog is. Dit word meestal in Mpumalanga en die Limpopo-provinsie aan die oostelike en noordelike kant van die Hoëveld aangetref.

 

Die Groot en Klein Karoo is groot valleie tussen bergreekse in die Wes-Kaap. Die Groot Karoo is baie groter in vergelyking met die klein Karoo; daarom word die een 'Groot' genoem en die ander 'Klein'.

 

Die Kalahari-bekken is 'n laagliggende gebied wat in die middel van Suidelike Afrika voorkom. Dit is 'n baie droë gebied noord van die Noord-Kaap, Namibië en Botswana. Die Kalahari-woestyn word in hierdie gebied aangetref.

 

Namakwaland is bekend vir die kleurvolle blomme wat groei na die winterreënval. Dit word in Namibië gevind, langs die koue Atlantiese Oseaan en langs die weskus van die Noordelike Provinsie.

 

 

Namakwalandse madeliefies

 

 Aktiwiteit 2

 

Beantwoord die volgende vrae met behulp van die kaarte op bladsy 7 en 9:

1. In watter provinsie is die Hoëveld? Is die Hoëveld-plato meer as 2000 m bo seevlak?

2. Word die Kalahari-bekken slegs in Suid-Afrika aangetref?

 

3. Wat is die naam van die plato wat in die binnekant van die kaart voorkom?

 

4. Wat is die name van die drie berge wat deel vorm van die platorand?

5. Noem die berg tussen die Klein Karoo en die Groot Karoo.

 

6. Noem die oseaan naby Namakwaland.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Aktiwiteit 3

Voltooi die onderstaande tabel (tabel A) deur die regte ligging by elke fisiese funksie te pas.

Tabel A

 

 

Fisiese funksie

 

Ligging van fisiese funksie

 

 

 

 

a. Highveld

1.

Dit is die kleiner van twee valleie in die Wes-Kaap

 

gevind tussen bergreekse.

 

 

 

 

 

 

b. Namakwaland

2.

Hoogliggende plato in die middel van Suid-Afrika

 

 

 

 

c.

Klein Karoo

3.

Word in die oostelike deel van Suid-Afrika gevind, ongeveer 800 m

 

bo seevlak

 

 

 

 

 

 

d. Laeveld

4.

Die naam van 'n woestyn

 

 

 

 

e. Kalahari

5.

'N Groot vallei tussen die Swartberge en

 

Nuweveldberge

 

 

 

 

 

 

 

f.

Groot Karoo

6.

Word langs die weskus langs die koue Atlantiese Oseaan aangetref

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fisiese eienskappe

 

Van die berge tot die kus, berge en bergreekse

 

'n Berg is 'n land wat baie hoër is as die omliggende omgewing.

 

 

Die hoogste berg in Afrika is in Lesotho. Dit word Tabana Ntlenyana genoem en is 3482 m hoog. Tabana Ntleyana is deel van die Suid-Afrikaanse platorand in die uKhahlamba - Drakensburg-bergreeks. 'n Aantal berge wat deel uitmaak van dieselfde formasie, word 'n bergreeks genoem.

 

Laeveld

Hoëveld

Groot Karoo

Klein Karoo

Kuslyn

Plato

Kusvlakte

Platorand

uKhahlamba Drakensberg

Kaart C: Berge

 

 

Aktiwiteit 4

 

Kyk na kaart C oor berge en beantwoord die vrae wat volg:

 

1. Hoe hoog bo seespieël is die Drakensberg?

 

2. Wat is die hoogste berg?

 

3. Hoeveel meter bo seevlak is hierdie berg?

 

4. Wat is die lengte van die kuslyn van SA?

 

5. Noem een hoë piek in SA.

Valleie en heuwels

 

Valleie word tussen heuwels en berge aangetref. Valleie word gewoonlik gevorm deur riviere. Terwyl die water vloei, sleep dit rotse langs die bodem van die rivier. Die rotse erodeer of sny in die berg om dale te vorm. Die valleie is hoër en smal hoër op teen die berg. Onder in die vallei word dit minder steil en breër. Die vallei is baie breed en die helling is sag teen die rivier of die mond van die rivier.

 

woordeskat

 

Erodeer: die afbreek van rots deur bewegende water, wind of ys. In aardrykskunde beteken dit wanneer iets soos 'n rivier in grond of rots sny, of as die golwe van die see die land in sny.

 

Hoe meer water daar in 'n rivier is, hoe meer energie het 'n rivier om die vallei groter te maak. Namate die rivier na die see vloei, sal dit met ander riviere aansluit en groter word. Die rivier het hoër op in die berge minder water, wat beteken dat die valleie kleiner is. Laer af het die rivier meer water en die vallei is wyer.

 

 

 

'n Vallei

 

Aktiwiteit 5

 

1. Waarom dink jy begin 'n rivier in die berge?

 

2. Wat gebeur met die hoeveelheid water in die rivier as dit na die see vloei?

Riviere en watervalle

 

'n Rivier vloei van die berge na die see. Die plek waar die rivier begin, word sy bron genoem. Dit is hoog bo in die berge waar die reënval versamel. Riviere beland in die see. Dit word die mond van die rivier genoem.

 

Riviere is geneig om baie sterk te vloei as daar baie reën is. Sommige riviere vloei heeltyd. Hierdie riviere word op die kaart as blou lyne getoon. Ander vloei eers as dit gereën het en dan droog dit op as die reënseisoen ophou. Hierdie riviere word as gebreekte blou lyne op die kaart getoon.

 

As water baie oor 'n steil druppel in die rivierbedding vloei, word dit 'n waterval genoem. Die water val vinnig oor die steil helling. Watervalle word gewoonlik in riviere aangetref omdat die rivierbodem nie altyd plat is nie. As daar 'n skerp daling in die rivierbodem is, sal die water baie vinnig afval.

 

‘n Waterval

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kape en baaie

Kape en baaie word langs kuslyne aangetref. Kape is stukke land wat in die see uitsteek. Daar is baaie tussen kappies en is U-vormig. Die baaie is gebiede waar die land sag is en die see makliker die land kan erodeer. Aan die ander kant neem dit lank om te erodeer omdat dit harde rots het.

 

 

 

‘n Kaap‘n Baai

 

Die ligging van enkele fisieke kenmerke in Suid-Afrika

 

 

Provinsie

Berge

Valleie en

Riviere

Watervalle

Kape en

 

 

heuwels

 

 

baaie

 

 

 

 

 

 

Noord-Kaap

Richter veldt

Oranje / Gariep

Oranje / Gariep

Augrabies

Weskus

 

verskeidenheid

Valley

 

 

Kaap

 

 

 

 

 

 

Oos-Kaap

platorand

Gamtoos vallei

Sondae

Riviersonderend

Algoabaai

 

Sneeuberge

Langkloof vallei

vis

 

Kaapse Recife

 

Amatola

 

Kei

 

 

 

 

 

 

 

 

Wes-Kaap

Sederberge

Breërivier

Breede Berg

Magwa

Tafelbaai

 

berge

Valley

Olifants

 

Saldanhabaai

 

Tafelberg

Bergrivier

 

 

Kaap Agulhas

 

 

Valley

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kwazulu - Natal

Drakensberg

Vallei van 'n

Tugela

Oribi

Richardsbaai

 

Sneeuberge

duisend heuwels

Duzi

Tugela

Umzinto

 

platorand

 

Mzimkulurivier

 

Bay

 

 

 

 

 

 

Vrystaat

platorand

Clarence vallei

Caledon

 

niemand

 

Drakensberg

 

Vaal

 

 

 

Maluti

 

Ash

 

 

 

 

 

 

 

 

Mpumalanga

platorand

Loskopvallei

Krokodil

Berlyn

Geen

 

Drakensberg

 

Olifants

Lissabon

 

 

Lebombo

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Noordwes

Pilanesberg

Pilanesberg

Krokodil

 

Geen

 

Magaliesberg

 

Hartz

 

 

 

 

 

 

 

 

Gauteng

Witwatersrand

Lonehill

Vaal

 

Geen

 

Magaliesberg

koppie

Apies

 

 

 

 

 

 

 

 

Limpopo

Soutpansberge

Limpopo

Limpopo

 

Geen

 

Waterberge

vallei

Lephalala

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Inligting oor enkele kenmerke in die provinsies van Suid-Afrika

 

Hoe plekke hul name gekry het

 

 

Die naam van 'n plek gee mense dikwels 'n idee van hoe die plek lyk of klink. Hulle word soms vernoem na 'n belangrike persoon, dier, gebeurtenis of plant, wat nou gekoppel was aan die kultuur van die mense wat die plek gevind en benoem het.

 

Na 1994, toe Suid-Afrika 'n demokratiese land geword het, is baie name na tradisionele name verander. Die volgende twee plekke is interessant vanweë die name wat hulle gegee het:

 

Die Augrabies-waterval is deur die Khoi-mense benoem. Augrabies beteken 'die water wat rook'. Dit was omdat die waterval baie sproei veroorsaak wat soos rook lyk.

 

Die uKhahlamba-berge : Die woord uKhahlamba is 'n Zoeloe-woord. Dit beteken versperring van spiese . 'N Spies is 'n belangrike wapen wat gebruik is deur die Zoeloes wat in die omgewing gewoon het wat vandag KwaZulu-Natal genoem word. Die Nederlandse woord vir hierdie berg is Drakensberg, wat 'die berg van die draak' beteken.

 

Waar riviere begin en eindig

 

 

U het al geleer hoe water van die see na die land en terug na die see kom. Die onderstaande tekening sal u herinner hoe die watersiklus werk:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

'n Rivier sal afwaarts vloei van 'n berg of hoë plek na die see op seevlak. Hierdie afwaartse beweging word veroorsaak deur die aarde se swaartekrag. U weet ook dat 'n rivier vloei vanaf die bron, in die berge, tot by die riviermond by die see.

 

Rivierstelsels - sytakke en opvangsgebiede

As baie riviere saamvloei om 'n groter rivier te vorm, word al hierdie riviere 'n rivierstelsel genoem. Die riviere wat die groot rivier uitmaak, word sytakke genoem. Riviere kry hul

water van reën wat in die rivier val. Hulle kry ook water uit die land rondom die rivier en dit word die opvangsgebied genoem. Al die riviere het hul eie opvangsgebiede. As riviere saam met ander riviere aansluit, word die opvangs area groter. Hoe groter die opvangsgebied, hoe meer water sal daar in die rivier wees.

 

 

   

 

 

Sytakke Rivierstelsels en sytakke

Die belangrikste riviere van Suid-Afrika

 

 

Die platorand is die hoogste en langste reeks berge in Suid-Afrika. Die meeste riviere van Suid-Afrika het hul oorsprong in hierdie berge. Dit beteken dat die meeste riviere in die hoë berge van die platorand begin. Die korter riviere in Suid-Afrika vloei van die platorand na die ooste en suide na die see. Voorbeelde hiervan is die Groot Visrivier in die Oos-Kaap en die Tugelarivier in Kwazulu Natal. Die Limpoporivier begin in die Hoëveld in die Noordwes-Provinsie en vloei noordoos na die Indiese Oseaan. Die Oranje- / Garieprivier vloei van die platorand in Lesotho in 'n noordweste rigting, na die Atlantiese Oseaan. Die Vaalrivier in Gauteng is 'n sytak van die Oranje- / Garieprivier.

 

Die volgende is 'n lys van die belangrikste riviere in SA:

 

·                                 Oranje / Gariep River

·                                 Levuburivier

·                                 Limpoporivier

·                                 Vaalrivier

·                                 Breërivier

·                                 Umgenirivier

·                                 Groot Visrivier

·                                 Tugelarivier

 

Aktiwiteit 6

 

Kyk na die fisiese kaart en die diagram van die belangrikste riviere van Suid-Afrika wat in die klas aan u gegee sal word en beantwoord die volgende vrae:

1. Noem die langste rivier in Suid-Afrika.

 

2. Waarom is die kusriviere so kort?

 

3. Noem al die sytakke van die Oranje- / Garieprivier.

 

4. Hoe dink jy het die Krokodilrivier, 'n sytak van die Limpoporivier, sy naam gekry?

 

 

 

13