Levensloop in middelbaar onderwijs Lans Bovenberg LWEO conferentie 11 mei 2006.
-
Upload
petra-veenstra -
Category
Documents
-
view
219 -
download
0
Transcript of Levensloop in middelbaar onderwijs Lans Bovenberg LWEO conferentie 11 mei 2006.
Levensloop in middelbaar onderwijs
Lans Bovenberg
LWEO conferentie
11 mei 2006
Waarom levensloop?
• Aanleren van economische kijk Leer om te leren (concepten i.p.v.feiten)
Dicht bij huis (micro; havo); leuk en praktisch
Ordening van samenleving (macro; vwo); actueel
• Eigen verantwoordelijkheid gaat niet vanzelf Meer keuzevrijheid geeft meer verantwoordelijkheid
Kunst van het kiezen Financiële planning (financieel alfabetisme, ICT)
Verzekeren en sparen: levensloopregeling, keuzevrijheid, financiële innovatie (hypotheken)
Relaties (partner, generaties, kinderen)
Menselijk en sociaal kapitaal
• Politieke debat Op hoger niveau: beter beleid Afruilen: solidariteit versus eigen verantwoordelijkheid Beter burgerschap
Outline
• Levensloopdenken
• De concepten (de bril)
De bril van de levensloop
• Waar gaat het om?
(bijna) alles
• Bekende problemen…
Arbeid en zorg, pensioen, onderwijs, gezondheidszorg, sociale zekerheid
• …. maar in (nieuwe?) dynamische samenhang
Nieuw perspectief met mogelijkheden voor ruil tussen belanghebbenden
Meer vrijheidsgraden op individueel niveau
Meer eigen verantwoordelijkheid
Waarom aandacht levensloop?
• Emancipatie
Vooral van de vrouw
• Langere levensduur en vergrijzing
• Menselijk kapitaal belangrijker productiefactor
Emancipatie in het algemeen
• Meer eigen verantwoordelijkheid is Mogelijk: 80 % bevolking relatief welvarend Nodig: veel risico’s zijn moeilijker verzekerbaar
Individueel beïnvloedbaar en moeilijk verifieerbaar
• Nieuwe combinaties van sparen en verzekeren
Feminisering van de arbeid
• Grotere vraag Diensteneconomie (communicatie en creativiteit
i.p.v. spierkracht) Vergrijzing (vraag naar zorg groeit)
• Groter aanbod De pil: geboorten beter plannen Beter opgeleide vrouwen Deeltijdwerk (Mentaal) werk belangrijk voor eigenwaarde
Gevolgen emancipatie vrouw
• Minder arbeidsdeling binnen huishouden Werknemers combineren arbeid met zorg
Verlof niet alleen aan einde levensloop
• Uitstel (en afstel) moederschap: duurder Nieuwe levensfase: het speelkwartier
• Sterke arbeidsmarktpositie vrouwen maakt huishoudens weerbaarder
Vergrijzing: Langere levensduur
• Menselijk kapitaal (leervermogen) gaat langer mee Ruimte voor meerdere carrières en combinaties
• Nieuwe levensfase (actieve seniorenfase)
• Arbeid schaars Prijs menselijk kapitaal stijgt Diversificatie over menselijk en financieel kapitaal
Kenniseconomie: Menselijk kapitaal belangrijker
• Technologische ontwikkelingen, (internationale) concurrentie en innovatie
Leercapaciteit en aanpassingsvermogen essentieel• Gevolgen
Investeren in kinderen Leg basis voor leven lang leren = leervermogen
Beter onderhouden van menselijk kapitaal Een leven lang leren: benut langer leven, zingeving
Vorming menselijk kapitaal meer buiten formele onderwijsinstelling
Gezin en bedrijf Combinatie arbeid en zorg (en leren) essentieel
Nieuwe standaard levensloop
• Twee nieuwe fasen: lente en herfst Welvaartsverbetering vooral in deze fasen
Meer tweeverdieners• Gezinsfase = spitsuur van het leven
Tijd en geld is schaars Carrière maken: onderhoud menselijk kapitaal Huizenprijzen hoog: nadelig voor outsiders
De moderne levensloop
Relaties met andere vakken
• Kijk met economische bril naar Geschiedenis Aardrijkskunde Godsdienst (waarden, normen, cultuur)
• Benut als instrument Wiskunde (een taal) Informatica
Outline
• Levensloopdenken
• De concepten (de bril) Schaarste (1) Ruil en markt (2,3) Ruilen over de tijd (4) Relaties: samenwerken en onderhandelen (5) Risico: voor- en tegenspoed (6,8) Welvaart en groei (7)
Schaarste (1)
• Tijd, geld en gezondheid Beperkingen
• Doelstellingen en beperkingen Wat wil je in het leven bereiken? Zijn doelstellingen (waarden) exogeen?
Opvoeding
Cultuur en economie
Ruil: breder dan markt (2,3)
• Kostwinnersmodel Arbeidsdeling en comparatieve voordelen
Moeten vrouwen met jongere mannen trouwen?
• Drie modellen voor combineren werk en privé Scandinavische model: uitbesteden via publieke
sector Angelsaksische model: uitbesteden via markt Nederlandse model: doe het zelf
Ook voor hooggeschoolde vrouwen?
Ruilen over de tijd (4a)
• Sparen: loskoppelen inkomen van consumptie Pensioen (menselijk kapitaal omzetten in financieel
vermogen) Levensloopregeling (investeren in kinderen en opvangen
daling inkomen)
Discontovoet versus rente (maar zijn mensen
zo rationeel?)
Ruilen over de tijd (4b)
• Lenen: Consumptie nu of in de toekomst
Discontovoet versus rente Investeren (kost voor baat uit)
Eigen huis
Studie (menselijk kapitaal): kosten en baten
Eigen bedrijf Rendement versus rente (leenangst;
studiefinanciering; profijtbeginsel)
• Huishoudbalansen: Ondernemer, student
Relaties: samenwerken en onderhandelen (2,5)
• Welke relaties? Werknemer en werkgever Partners Generaties
• Kern van de problematiek Gezamenlijke en tegengestelde belangen
Creëer waarde door samen te werken Niet gelijk oversteken (tijd)
Contracten Expliciet = juridisch (veranderen spel) Impliciet = normen en reputatie (herhaalde spelen)
Speltheorie
Het impliciete contract (4,5)
Werkgever en werknemer (5)
• Opdrachtgever-opdrachtnemer relaties Vergelijk zelfstandig ondernemerschap
Idem ZZP
Wat wil je zelf doen?
• Investeren in elkaar Berovingsprobleem Algemeen versus specifiek menselijk kapitaal
• Emancipatie werknemer Transitionele arbeidsmarkt
Partners (5)
• Onderhandelen tussen partners Voorkeuren Comparatieve voordelen
• Carrièrekosten van kinderen Langere leven
• Analoog aan werknemer/werkgever
Het intergenerationele contract (5)
Relaties tussen generaties (5)
• Overdrachten tussen generaties Waarden en normen Menselijk kapitaal (leer om te leren)
Welke vaardigheden zijn cruciaal? Technologische kennis (groei) Milieu Erfenissen
• Omslagsystemen en kapitaaldekking Vergrijzing
• Van nazorg naar voorzorg Twee keer betalen
Risico: voor- en tegenspoed (6,8)
• Wat zijn de risico’s die mensen lopen in levensloop Individueel (6)
Scheiding, ontslag, arbeidsongeschiktheid, werkloosheid Samenleving = goede/slechte tijden (8)
Oorlog, recessie, beurskrach, vergrijzing
• Verzekeren (onafhankelijke ’micro’ risico’s, 6) Moreel gevaar: wat is noodlot en eigen verantwoordelijkheid
(links/rechts) Sparen (voor eigen risico) versus verzekeren (trends)
Selectie: ontslagbescherming, langlevenrisico Verzekeren versus herverdeling
Voordelen collectieve verzekeringen Moreel gevaar versus selectie (gezin) Vroeg investeren (vroege interventie)
Goede tijden, slechte tijden (6,8)
• Macro risico’s (8) Wie kan het beste dragen?
Risicoaversiteit (verliesaversie) Werkgever versus werknemer (dynamiek) Eigen vermogen versus vreemd vermogen
kapitaalmarkt als markt voor risico’s Internationale kapitaalmarkt
pensioenfondsen: jong versus oud Delen over de tijd
Sparen; ongecorreleerde risico’s AOW en overheidsschuld na tweede
wereldoorlog
Welvaart en groei (7)
• Vrije tijd Spitsuur en pensioen (arbeidsethos)
• Sparen Hoeveel geduld?
• Kwaliteit menselijk kapitaal
• Ondernemerschap: risico en prikkels Is veranderen leuk?
• Sociale cohesie Normen en waarden
Vertrouwen, noodlot, om kunnen gaan met verschil
Eenheid en verscheidenheid
Hulpmiddelen
• Experimenten Speltheorie Onderhandelen
• ICT
• Wiskunde = formele modellen Een efficiënte taal
• Discussie
• Essays