LEARNSHOP Gestructureerde aanpak risicobeoordeling Henrie Verwey.pdf7-5-2014 7 Verwey Safety...
Transcript of LEARNSHOP Gestructureerde aanpak risicobeoordeling Henrie Verwey.pdf7-5-2014 7 Verwey Safety...
7-5-2014
1
Verwey Safety Services
LEARNSHOPGestructureerde aanpak risicobeoordeling
sprekerIng. Henrie Verwey
Verwey Safety Services
Inhoud learnshop
Introductie (termen en definities)
Doelstelling risicobeoordeling
Aanpak volgens EN-ISO 12100:2010 hoe pak je een risicobeoordeling nu aan?
hoe stel ik een goede risicobeoordeling op?
wanneer is een risico acceptabel?
Veel gemaakte fouten en misverstanden
7-5-2014
2
Verwey Safety Services
Uitgangspunten learnshop
Risicobeoordeling gerelateerdaan machineveiligheid en deMachinerichtlijn 2006/42/EG
Norm NEN-EN-ISO 12100:2010 Algemene ontwerpbeginselen –
Risicobeoordeling en risicoreductie
Technical Report ISO-TR 14121-2:2012 Risicobeoordeling – Deel 2: Praktische
gids en voorbeelden van methoden
Verwey Safety Services
Wat is het verschil tussen een
GEVAAR en een RISCO?
RisicobeoordelingenIntroductie
7-5-2014
3
Verwey Safety Services
Gevaar = een mogelijke bron van schade Schade = lichamelijk letsel of aantasting van de gezondheid
Risico = combinatie van de waarschijnlijkheid vanoptreden van schade en de ernst van die schade
RISICO = EFFECT X KANS
RisicobeoordelingenIntroductie
Verwey Safety Services
RISICO = EFFECT X KANS
KANS wordt bepaald door:
Blootstelling
Waarschijnlijkheid
Gevaarsafwending (mogelijkheid tot)
RisicobeoordelingenIntroductie
7-5-2014
4
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenIntroductie
Gevaarlijkesituatie
gevarenzone
letsel
event
Voorkomen / beperken schade
gevaarlijkesituatie
aanwezigheid
Verwey Safety Services
gevarenzone:
elke ruimte in en/of rondom een machine waarin eenpersoon aan een gevaar kan worden blootgesteld
gevaarlijke situatie: omstandigheid waarin een persoon aan ten minste
één gevaar wordt blootgesteld
gevaarlijke gebeurtenis: gebeurtenis die schade kan veroorzaken
RisicobeoordelingenIntroductie
7-5-2014
5
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenIntroductie
Gevaarlijkesituatie
Schadegezondheid
tijd
Voorkomen / beperken schade
Bloot-stelling
aanwezigheid gevarenzone
Verwey Safety Services
Veel machinefabrikanten maken wel eenrisicobeoordeling, maar toetsen niet aan deessentiële veiligheids- en gezondheidseisen(opgenomen in Bijlage I van de Machinerichtlijn)
Maar dit zijn wel de wettelijke eisen waaraan een‘nieuwe’ machine getoetst moet worden.
RisicobeoordelingenFout / Misverstand 1
7-5-2014
6
Verwey Safety Services
Doelstelling vanuit deMachinerichtlijn2006/42/EG
Artikel 5 geeft de te nemenstappen voordat eenmachine in de handelwordt gebracht
RisicobeoordelingenDoelstelling
Verwey Safety Services
Machinerichtlijn, Bijlage I
RisicobeoordelingenDoelstelling
7-5-2014
7
Verwey Safety Services
Machinerichtlijn, Bijlage VII, deel A
RisicobeoordelingenDoelstelling
Verwey Safety Services
Vaak wordt gedacht dat voor een niet-voltooidemachine er geen risicobeoordeling nodig is.
Definitie niet-voltooide machine (MR, artikel 2g) „niet voltooide machine”: een samenstel dat bijna een machine vormt
maar dat niet zelfstandig een bepaalde toepassing kan realiseren.Een aandrijfsysteem is een niet voltooide machine.Een niet voltooide machine is slechts bedoeld om teworden ingebouwd in of te worden samengebouwd meteen of meer andere machines of andere niet voltooidemachine(s) of uitrusting, tot een machine waarop dezerichtlijn van toepassing is;
RisicobeoordelingenFout / Misverstand 2
7-5-2014
8
Verwey Safety Services
Machinerichtlijn2006/42/EG
Artikel 13 geeft deprocedure voor eenniet voltooide machine
RisicobeoordelingenDoelstelling
Verwey Safety Services
Machinerichtlijn, Bijlage VII, deel A
RisicobeoordelingenDoelstelling
7-5-2014
9
Verwey Safety Services
Vaak wordt
er te laat gestart met de risicobeoordeling of
wordt de risicobeoordeling achteraf gemaakt of
wordt er helemaal geen risicobeoordeling gemaakt
Maar het zou zo moeten zijn:
start ermee bij het begin van het ontwerpproces
betrek verschillende disciplines / personen erbij
zorg dat het een dynamisch proces is(risicobeoordeling een groeidocument)
RisicobeoordelingenFout / Misverstand 3
Verwey Safety Services
Gids voor de toepassing van Machinerichtlijn2006/42/EG
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/files/machinery/guide-appl-2006-42-ec-2nd-201006_nl.pdf
Paragraaf 158:
RisicobeoordelingenDoelstelling
7-5-2014
10
Verwey Safety Services
Norm
NEN-EN-ISO 12100:2010 (nl)
Deze norm is een combinatie van:
EN-ISO 14121-1
EN-ISO 12100-1
EN-ISO 12100-2
Dus nu 1 norm voor het gehele proces van veiligontwerpen: Risicobeoordeling en risicoreductie
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Voldoendegereduceerd
?
Begin
Grenzen machine bepalen
ja
Risico-analyse
Risicobeoordeling
Indentificatie van gevaren
Risico-inschatting
Risico-evaluatie
Risicoreductie
Einde
nee
7-5-2014
11
Verwey Safety Services
Risico-analyse combinatie van bepaling van de grenzen van de machine,
identificatie van gevaren en risico-inschatting
Risico-inschatting bepaling van de mogelijke omvang van de schade en de
kans dat schade optreedt
Risico-evaluatie beoordeling, op basis van de risicoanalyse, of de
doelstellingen van de risicoreductie zijn gehaald
Risicobeoordeling het gehele proces dat een risicoanalyse en risico-evaluatie
omvat
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
Grenzen van machine:
• Gebruiksgrenzen
• Ruimtelijke grenzen
• Tijdgrenzen
• Overige
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Voldoendegereduceerd
?
Begin
Grenzen machine bepalen
ja
Indentificatie van gevaren
Risico-inschatting
Risico-evaluatie
Risicoreductie
Einde
nee
7-5-2014
12
Verwey Safety Services
In de meeste rapportages van risicobeoordelingenzijn de grenzen van de machine niet te vinden ofheel summier beschreven.
Vaak is ook niet duidelijk of wel alle relevantegebruiksmodi zijn meegenomen in derisicobeoordeling.
RisicobeoordelingenFout / Misverstand 4
Verwey Safety Services
Gebruiksgrenzen: bedrijfstoestanden en procedures voor ‘ingrijpen’ (ook bij
storingen e.d.) type gebruik (industrieel, huishoudelijk), type gebruikers verwacht opleidingsniveau, ervaring, bekwaamheid
Ruimtelijke grenzen: bewegingsruimte t.b.v. machine en uitvoering
werkzaamheden interfaces (bediening, energietoevoer)
Tijdgrenzen: technische levensduur; aanbevolen onderhoudstermijnen
Overige: reiniging, omgevingsomstandigheden etc.
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
7-5-2014
13
Verwey Safety Services
Tabel B3 uit NEN-EN-ISO 12100 geeft perlevensduurfase van de machine taken, die kunnen leidentot een gevaarlijk situatie.
Voorbeelden van fasen in de levensduur: Transport
In bedrijf nemen
Afstellen
In bedrijf zijn
Reinigen
Onderhoud
Etc.
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
gevaar:
mogelijke bron van schadeaan de gezondheid
relevant gevaar:
gevaar dat is geïdentificeerdbij de machine
significant gevaar:
relevant gevaar waarvoor eenrisicoreductie is
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Voldoendegereduceerd
?
Begin
Grenzen machine bepalen
ja
Indentificatie van gevaren
Risico-inschatting
Risico-evaluatie
Risicoreductie
Einde
nee
7-5-2014
14
Verwey Safety Services
Hier worden 10 basisgroepen onderkend, zoals:
Mechanische gevaren
Elektrische gevaren
Thermische gevaren
Gevaren gerelateerd aan geluid
Gevaren gerelateerd aan trillingen
Stralingsgevaren
Gevaren gerelateerd aan (vloei)stoffen / gassen / dampen
Gevaren gerelateerd aan ergonomie
Gevaren gerelateerd aan omgeving van de machine
Combinatie van gevaren
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
7-5-2014
15
Verwey Safety Services
Te weinig kennis van gevaarfenomenen bij deuitvoerders van risicobeoordelingen.
De lijsten met gevaren zijn natuurlijk handig, maarniet voldoende om een goede risicobeoordeling uit tevoeren.
Men moet kennis hebben van de gevaarfenomenen(= de achterliggende fysische verschijnselen).
Voorbeeld:
Om in te schatten of een toegepaste lasergevaren kan opleveren, dient men de nodigebasis- en normkennis van laserlicht te hebben.
RisicobeoordelingenFout / Misverstand 5
Verwey Safety Services
Voorbeeld gevaarsfenomeen straling
Laser voor graveren van stalen onderdelen
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
7-5-2014
16
Verwey Safety Services
Voorbeeld gevaarsfenomeen straling
Ioniserende straling
Radioactieve straling(bijv. α- en β-straling)
Niet-ioniserende straling
Voorbeelden zijnUV- en laserlicht
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Straling GolflengteRadiostraling (lange golf) > 600 m
Radiostraling (midden golf) 200 – 600 m
Radiostraling (korte golf) 5 - 200 m
TV/FM radio 20 cm – 5 mMicrogolfstraling / Radar 1 mm - 20 cm
Infraroodstraling 1 mm - 750 nm
Zichtbaar licht 400 – 780 nmUV-A 315 – 380 nmUV-B 280 – 315 nmUV-C 180 -280 nmUV-D 40 – 180 nmUV-E 10 – 40 nmRöntgenstraling 0.1 – 10 nmGammastraling < 0.1 nm
Verwey Safety Services
Voorbeeld gevaarfenomeen
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Lichtsoort Reactie
Relatie met golflengte (λ) van het oog van de huidUltra Violet C180 – 280 nm
Hoornvliesontsteking Zonnebrand (rode huid)Versnelde verouderingToenemendepigmentvorming
Ultra Violet B280 – 315 nm
Ultra Violet A315 – 400 nm
Grauwe staar Verkleuring enpigmentatieLichtgevoelige reactie
Huid-verbranding
Zichtbaar licht400 – 780 nm
Fotochemische en thermischebeschadiging van het hoornvlies
Infrarood A780 – 1400 nm
Grauwe staar,Verbrand netvlies
Infrarood B1,4 μm – 3 μm
Uittredend oogvocht, grauwe staar,hoornvliesverbranding
Infrarood C 3 μm – Hoornvliesverbranding
7-5-2014
17
Verwey Safety Services
Normen laserveiligheid:
EN-IEC 60825-1, Safety of laser products -- Part 1:Equipment classification and requirements
Klassen 1, 1M, 2, 2M, 3R, 3B, 4 en maximaleblootstellingsgrenzen
Eisen aan specificaties en labeling
EN ISO 11553-1, Safety of machinery - Laserprocessing machines - Part 1: General safetyrequirements (geharmoniseerd onder Machinerichtlijn)
Etc.
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
Methode of model voorrisicoschatting wordt nietvoorgeschreven in normNEN-EN-ISO 12100:2010
In het Technical ReportISO-TR 14121-2:2012 wordenwel verschillende methodenen modellen voorgesteld.
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Voldoendegereduceerd
?
Begin
Grenzen machine bepalen
ja
Indentificatie van gevaren
Risico-inschatting
Risico-evaluatie
Risicoreductie
Einde
nee
7-5-2014
18
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Effect
BlootstellingWaarschijnlijkheid
Gevaarsafwending
Gevaarlijkesituatie
gevarenzone
letsel
event
Voorkomen / beperken schade
gevaarlijkesituatie
aanwezigheid
Verwey Safety Services
Diverse modellen om risico’s in te schatten, zoals:
Risicomatrix
Risicograaf
Numeriek model
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
RISICO OMVANG= KANSBLOOT-
STELLINGx x
7-5-2014
19
Verwey Safety Services
Risicomatrix
Volgens Amerikaanse norm ANSI B11 TR3
Als voorbeeld opgenomen in TR-ISO 14121-2
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
Risicomatrix
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Impact Waarschijnlijkheid
Zeer onwaar-schijnlijk
Onwaar-schijnlijk
mogelijk waarschijnlijk Zeerwaarschijnlijk
Ramp gemiddeld gemiddeld hoog zeer hoog zeer hoog
Groot Laag gemiddeld gemiddeld hoog zeer hoog
Gemiddeld laag gemiddeld gemiddeld gemiddeld Hoog
Matig Erg laag gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld
verwaarloosbaar Erg laag Erg laag laag laag gemiddeld
7-5-2014
20
Verwey Safety Services
Numerieke methode - Fine & Kinney
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
RISICO OMVANG
Gerelateerd aanhet beschouwde
gevaar
Grootte van deschade door het
beschouwdegevaar
= x KANS
Kans dat degevaarlijkegebeurtenis
optreedt
BLOOT-STELLING
Frequentieen duurvan de
blootstelling
x
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
1 2 3 4 5 6
3 4 5 6 7 8
5 6 7 8 9 10
7 8 9 10 11 12
9 10 11 12 13 14
W1 W2 W3
B1
B2
B1
B2
E1
E2
E3
G1 G2 G1 G2 G1 G2
Risicograaf (14-punten)
7-5-2014
21
Verwey Safety Services
Ernstgraad
E1 = Lichte verwondingen, geen verzuim
E2 = Ernstig, verzuim, eventueel onherstelbaar
E3 = Dood
Opmerkingen:
E1 : normaal herstelbaar (snijwond, schaafwond etc.)
E2 : bij zware kneuzingen, botbreuken of amputatie
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
Blootstelling
B1 = zelden / soms
B2 = vaak / continue
B1 =
tweemaal of minder per workshift blootstelling of
minder dan 15 minuten cummulatieve blootstelling
B2 =
meer dan tweemaal per workshift blootstelling of
meer dan 15 minuten cummulatieve blootstelling
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
7-5-2014
22
Verwey Safety Services
Waarschijnlijkheid
W1 = Laag
W2 = Gemiddeld
W3 = Hoog
Waarschijnlijkheid, rekening houden met:
ongevallenhistorie
ervaring en opleiding van bedienend personeel
expertise van consultant / vergelijkbare machines
status van huidige beveiligingen
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
Waarschijnlijkheid
W1volwassen technologie, bewezen en erkend inveiligheidsapplicatie, robuust
W2technisch falen opgetreden in de laatste 2 jaar;onjuist handelen door goed getraind persoon met meer dan 6maanden ervaring op deze werkplek
W3technisch falen regelmatig waargenomen (elke 6 maandenof minder); onjuist menselijk handelen door ongetraindepersoon met minder dan 6 maanden ervaring op dezewerkplek; gelijkwaardig ongeval waargenomen afgelopen 10jaar.
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
7-5-2014
23
Verwey Safety Services
Gevaarsafwending
G1 = Mogelijk
G2 = Niet of nauwelijks mogelijk
Meewegende factoren:
snelheid van beweging of van het proces
wijze van opstart (onverwachts of langzaam)
zijn gevaren inzichtelijk of juist niet
Wel/niet waarschuwingen voordat gevaar optreedt
Is er ruimte en tijd om te ontwijken
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
Gevaarsafwending
G1 = mogelijk onder bepaalde omstandigheden
als snelheid onderdelen kleiner is dan 0,25 m/s
EN de werknemer bekend is met de risico’s en dekenmerken van een gevaarlijke situatie of gebeurtenis
afhankelijk van bepaalde condities (temperatuur,geluid, ergonomie, etc.)
G2 = onmogelijk
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
7-5-2014
24
Verwey Safety Services
In veel risicobeoordelingen is er GEENTOELICHTING te vinden bij de gekozen parameters(Effect, blootstelling, waarschijnlijkheid engevaarafwending).
De toelichting is eigenlijk veel belangrijker dande uiteindelijke uitkomst (=risicogetalof gradatie).
RisicobeoordelingenFout / Misverstand 6
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Praktijkvoorbeeld van een zeer summiergedocumenteerde risicobeoordeling.
Zeer gerenommeerde Duitse fabrikant van eenassemblagelijn (automotive branch) van 2 miljoen euro
7-5-2014
25
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
Risico-evaluatie wordtuitgevoerd om te bepalen ofrisicoreductie noodzakelijk is.
Hierbij kan gebruik wordengemaakt van risicovergelijkingmet soortgelijke ‘machines’,mits omstandighedeninderdaad vergelijkbaar zijn.
Controleer de ‘Stand dertechniek’ aan de hand vanbijvoorbeeld een EN norm
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Voldoendegereduceerd
?
Begin
Grenzen machine bepalen
ja
Indentificatie van gevaren
Risico-inschatting
Risico-evaluatie
Risicoreductie
Einde
nee
7-5-2014
26
Verwey Safety Services
Er is voldoende risicoreductie bereikt als, onderandere, … voldaan is aan relevante essentiële veiligheidseisen
(zie Bijlage I van Machinerichtlijn)
oplossing volgens EN-norm(en) is uitgevoerd
met alle bedrijfsomstandigheden / proceduresrekening is gehouden
de gevaren zijn weggenomen of de risico’s tot hetlaagste praktische niveau zijn verminderd
nieuwe gevaren voldoende zijn aangepakt
gebruikers voldoende zijn geïnformeerd overoverblijvende risico’s
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
Bij de 2e risicobeoordeling (na het nemen van
maatregelen) worden er vaak fouten gemaakt, zoals:
Puur sturen op het risicogetal;
Drang om het risicogetal zo laag mogelijk te willenhebben en daardoor fouten maken met dewaardering/keuze van de parameters (E, B, W, G).
RisicobeoordelingenFout / Misverstand 7
Risicogetal Gradatie Acties
1-4 Laag risico Acceptabel
5-7 Gemiddeld risico Maatregelen gewenst; mogelijk acceptabel
8-10 Hoog risico Maatregelen vereist
11-14 Zeer hoog risico Onacceptabel hoog risico; maatregelen vereist
7-5-2014
27
Verwey Safety Services
Mogelijkheden om risico’s te
verminderen:
gevaar wegnemen óf
schade verminderen en/of
kans op schade verminderen
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Voldoendegereduceerd
?
Begin
Grenzen machine bepalen
ja
Indentificatie van gevaren
Risico-inschatting
Risico-evaluatie
Risicoreductie
Einde
nee
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Stap 1: inherent veiligeontwerpmaatregelen
Stap 2: Beveiliging en aan-vullende beschermendemaatregelen
Stap 3: Info voor het gebruik- op de machine- in gebruiksaanwijzing
Beschermende maatregelen genomendoor de ontwerper
Risicobeoordeling
Risico
Aanwijzingen van deontwerper
Aanwijzingen van degebruiker
Overblijvendrisico
Model volgensEN-ISO 12100
7-5-2014
28
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Beschermende maatregelengenomen door de gebruiker:
• Organisatie
• veilige werkmethoden• toezicht• werkvergunningen / procedures
• Aanvullende beveiligingsvoorzieningen• Gebruik PBM’s• Opleiding / instructies
Aanwijzingen van deontwerper
Aanwijzingen van degebruiker
Verwey Safety Services
Effectiviteit van diverse maatregelen voorrisicoreductie (tabel uit TR-ISO 14121-2)
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Gewenste actie PRIO Alternatief
Eliminatie van het gevaar 1 Reductie van de ernstgraadgerelateerd aan het gevaar
Eliminatie van de gevaarlijke situatie,dit is de blootstelling van personen aanhet gevaar
2 Reductie van de blootstelling(frequentie en/of blootstellingstijd)
Eliminatie van mogelijke gevaarlijkegebeurtenissen (events)
3 Reductie van de waarschijnlijkheid vanhet optreden van gevaarlijkegebeurtenissen (events)
Implementatie van maatregelen omschade te voorkomen
4 Implementatie van maatregelen om deschade te beperken
7-5-2014
29
Verwey Safety Services
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Gevaarlijkesituatie
gevarenzoneaanwezigheid
letsel
event
Voorkomen / beperken schade
gevaarlijkesituatie Effect
BlootstellingWaarschijnlijkheid
Gevaarsafwending
1
2
4
3
Verwey Safety Services
Eliminatie van gevaren door ontwerp
Vervangen van materialen of wijzigen fysiekeeigenschappen (ronde i.p.v. scherpe randen)
Risicoreductie door ontwerp
Beperking van de omvang van schade door reductievan de snelheid van de machine
Beperking blootstelling door automatisering van deaan- en afvoer van producten
Beperking waarschijnlijkheid door gebruik betrouwbarecomponenten en toepassing van beproefde principes
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
7-5-2014
30
Verwey Safety Services
Vaste afschermingen en blokkeerschermen
Geen effect op Ernst-parameter
Groot effect op Blootstelling-parameter
Let wel op bedoeld gebruik en in redelijkheidvoorzienbaar gebruik (misbruik)
Lichtschermen en schakelmatten
Geen effect op Ernst-parameter
Groot effect op Waarschijnlijkheid-parameter
Beperkt effect op Blootstelling-parameter
RisicobeoordelingenMethodiek risicobeoordeling
Verwey Safety Services
EINDE