Lazer kullanılan isyerlerinde risk degerlendirmesi Doc Dr ... · 0rwlydv\rq /d]hu ,úÕ÷ÕqÕq...
Transcript of Lazer kullanılan isyerlerinde risk degerlendirmesi Doc Dr ... · 0rwlydv\rq /d]hu ,úÕ÷ÕqÕq...
http://[email protected]
DOÇ. DR. ERSİN KAYAHAN
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ- LAZER TEKNOLİJİLERİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ (LATARUM)
Lazer Kullanılan İş Yerlerinde Risk Değerlendirmesi
SUNU PLANI
Lazerler ve Çalışma Prensibi
Sanayide Lazer Uygulamaları
Lazerle Çalışma Güvenliği
Lazerler ve Çalışma Prensibi
Sanayide Lazer Uygulamaları
Lazerle Çalışma Güvenliği
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Motivasyon: Lazerler ve Çalışma Prensibi
Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation LASER
Uyarılmış Işıma ile Kuvvetlendirilmiş Işık Tarihsel gelişim• 1953: C. H. Townes (MASER: Uyarılmış ışıma ile mikrodalga yükseltici) • 1960: T. H. Maiman (ilk Yakut LAZER)
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Günümüzde birçok lazer çeşidi mevcuttur.
Motivasyon: Lazer Işığının Özellikleri:
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
– Lazer ışığı, uyarılmış ışıma ile elde edilen, aynı faz ve enerjide çok sayıda fotonun oluşturduğu uyumlu (koherent) ve güçlendirilmiş ışıktır.– Lazer ışığında, bütün fotonlar aynı doğrultu ve yönde hareket ettiğinden, ışınlar uzak mesafelerde bile dağılmaz.– Lazer ışığında enerji yoğunluğu çok yüksektir. Yüksek enerjilerinden dolayı sanayide kesme, delme, kaynak yapma gibi işlerde kullanılır.– Lazer ışığı bulut, sis, yağmur gibi atmosfer olaylarından etkilenir.– Lazerlerin bazı çeşitleri sürekli (CW), bazıları ise darbelidir (PW).
Koherent (uyumlu) Tek dalga boylu, Doğrusal, Yüksek enerji yoğunluklu,
Motivasyon:Lazer ve Diğer Işık Kaynakları
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Yaygın kullanılan ışık kaynaklarının spektrumu
Lazer ışınları diğer ışık kaynaklarına göre;1. Dar bir spektral genişliğe sahiptir (Tek dalga boyu)2. Yüksek şiddete sahiptir,3. Yönlenmiş fotonlardan oluşur. Diğer ışık kaynakları her yöne yayılır.4. Birim alana daha fazla enerji aktarırlar.
Motivasyon: Elektromanyetik spektrum
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lazerler ve Çalışma Prensibi
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Uyarılmış (stimulated) Emisyon
Laser (Animasyon)
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lazer Çeşitleri: Kazanç ortamına göre
Sanayide sıkça kullanılan Lazer çeşitleri-1
Metaller tarafından soğurulur,Dalga boyu 1.06μm dir. (kızılaltı bölge) kW mertebesinde güce sahip,1ms ile 50 ms arasında değişen lazer
atımları üretebilir,Optik fiber kullanılarak istenilen noktaya
taşınır Kesme, delme, kaynak amaçlı kullanılır, Seramiklerde de kullanılabilir.
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Nd:YAG lazer: Neodyum katkılı Yitriyum-Aluminyum-Garnet ortama sahip bir katı hal lazeridir.
Sanayide sıkça kullanılan Lazer çeşitleri-2
Endüstride özellikle 2-12 kW’a kadar güç gerektiren uygulamalarda kullanılır. Plastik, ağaç, kuvars, seramik ve cam
işlemede tercih edilmektedir.Dalga boyu 10.6 mikron civarındadır.40KW mertebesinde güce sahip,Kesme, delme, kaynak amaçlı kullanılır,
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
CO2 lazeri: Aktif ortamı Karbon dioksit olan gaz lazeridir.
Soğu
rma
(a.u
.)
Dalga boyu (mikron)
Fiber ve Nd:Yaglazer dalga boyu
CO2 lazer dalga boyu
Sanayide sıkça kullanılan Lazer çeşitleri-3
Metaller tarafından soğurulur,Dalga boyu 1 mikron (kızılaltı bölge)
civarında, kW mertebesinde güce sahip,Ekonomik, uzun ömürlü,Yüksek verimli,Markalama, kesme, kazıma amaçlı
kullanılır,
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Fiber lazer
Soğu
rma
(a.u
.)
Dalga boyu (mikron)
Fiber ve Nd:Yaglazer dalga boyu
CO2 lazer dalga boyu
Lazer Kullanımı
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Dünya genelinde 2015 yılı için yaklaşık 10 milyar dolarlık bir harcama.
Lazer harcamaları (ilk üç)
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Har
cam
a (M
$)
YIL
YIL
Har
cam
a (M
$)
Malzeme işleme ve Litografi
Tıp ve Estetik
İletişim ve Optik Depolama
Biz Neler Yapıyoruz?
ÇalışmalarLazerle Metal Yüzey İşleme
Plastik Kalıp Yüzey Temizleme Metal Yüzeyden Boya Temizleme
Metal Yüzeyden Pas TemizlemeKalıp Yüzeylerin Parlatılması
Ahşap yüzeyden kir kaldırma
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
ÇalışmalarLazerle Malzeme İşleme
Çelik
Polimer Kompozit Seramik
Üst Yüzey Alt Yüzey
Kaplama Kaynak Delme
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Çalışmalar
Hidrofobik Yüzey Oluşturma
Hassas Markalama
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lazer KullanırkenNeden dikkatli olmalıyız??
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lazerler ve GÖZÜMÜZ
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Dalga boyu ile geçirgenlikDalga boyu ve patolojik etkileri
Görünür ve NIR (400-1400 nm) UV-B, UV-C (180-315 nm) ve IR-B, IR-C (1400 nm- 1mm)
UV-A (315-390 nm)Dalga boyu ile geçirgenlik
Lazerlerin ısısal etkisi: ISI DOKU ETKİLEŞİMİ
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
En tehlikeli durum: ODAK
Tehlikesi uzaklığa bağlı
Saçılma Ayna Yansıması Direk Aydınlanma
Odaklanmış Lazer Işını
Gerekli güvenlik seviyesi
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lazerler- Cildimiz ve GÖZÜMÜZ
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
LAZER TEHLİKE SINIFLANDIRMASIStandartlar: IEC 825 ve ANSI Z 136.1
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Sınıf 1 (Class 1): Normal çalışma koşullarında zarar verici ışın yaymayan ve kapalı sistemler içinde de kullanılan lazerlerdir. Ör: Lazer yazıcı Sınıf 1M (Class 1M): Işınlara optik aletlerle (teleskop, büyüteç vb.) bakılmadığı sürece normal çalışma koşullarında zarar verici ışın yaymayan lazerlerdir. Sınıf 2 (Class 2): Görülebilir dalga boyunda (400-700 nm) ışın yayan 1mW gücündeki lazerlerdir. Uzun süre direkt ışına maruz kalınmadığı sürece göz refleksi (0.25 s) potansiyel zararlardan gözü korur. Ör: Helyum-Neon, Lazer pointer (Düşük Güçlü Lazer)Sınıf 2M (Class 2M): Görülebilir dalga boyunda (400-700 nm) ışın yayan 1mW’den düşük güce sahip lazerlerdir. Çıplak gözle bakıldığında göz refleksi potansiyel zararlardan gözü korur ancak optik aletlerle (teleskop, büyüteç vb.) bakıldığında göze zararlı olabilir. (Düşük Güçlü Lazer) Sınıf 3R (Class 3R): 1,0- 5,0 mW gücündeki lazerlerdir. Normal şartlarda hasara sebebiyet verme olasılığı düşüktür ancak direkt ve düzgün yansımalar doğrudan göze geldiğinde zararlı olabilir. Yangın tehlikesi yoktur.(Orta Güçlü Lazer)Sınıf 3B (Class 3B): 5 - 500 mW arası orta güce sahip lazerlerdir. Doğrudan ışın demetine veya düzgün yansımalara maruz kalındığında zararlıdır. Dağınık yansıma oluşturmazlar.(Orta Güçlü Lazer)Sınıf 4 (Class 4): 500 mW üzeri güce sahip lazerlerdir. Işın demetlerinin direkt veya dağınık yansımaları göze ve deriye zarar verir. Potansiyel yangın tehlikesi vardır.(Yüksek Güçlü lazer)
IEC: The International Electrotechnical Commission (Uluslararası Elektroteknik Birliği)
ANSI : American National Standarts Institute (American Ulusal Standartlar Enstitüsü)
*Lazer tehlike sınıfları, üreticiler tarafından belirlenir ve sistem/cihaz üzerinde etiketlenir.
STANDARTLAR-TARİHÇE
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
İlgili ANSI (Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü) standartları
ANSI Z 136.1: Lazerlerin güvenli kullanımı (Askeri, Endüstri, Araştırma Geliştirme, Yüksek eğitim)
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
ANSI Z136 Standartları: BAŞARILI LAZER GÜVENLİK PROGRAMININ TEMELLERİ
ANSI Z 136.9: Üretim ortamında lazerlerin güvenli kullanımı
ANSI Z 136.8: Araştırma-geliştirme ve Test merkezlerinde lazerlerin güvenli kullanımı
ANSI Z136.2 Fiber optik iletişim sistemlerinde yararlanılan Lazer diyot ve LED kaynaklarının güvenli kullanımı ANSI Z136.3 Halk sağlığında lazerlerin güvenli kullanımı ANSI Z136.4 Lazer güvenlik ölçümleri için Önerilen Uygulama ANSI Z136.5 Eğitim kurumlarında lazerlerin güvenli Kullanımı ANSI Z136.6 Lazerlerin açık havada güvenli kullanımı ANSI Z136.7 Lazer koruyucu donanımların test edilmesi ve etiketleme
Lazer Sağlık ve Güvenlik İşaretleri (etiket)
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Oldukça yüksek güç ve yüksek pulseenerjisi içeren Class 4 tip lazerler
Class 3R, 3B ve birçok Class 4 tip lazerler
Class 2 ve 2M tipi lazerler
DANGER-Tehlike
WARNING- Uyarı
CAUTION- Dikkat
Lazer üzerinde bulunan etiketlerdir.
TEHLİKELER
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
IŞIN KAYNAKLI TEHLİKELER
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lazer ışınları göz veya deri yoluyla absorbe edildiğinde, dokuların kimyasal dengesini bozabilir, dokuda sıcaklık artmasına bağlı deformasyonlara sebep olabilir.
Işının dalga boyuna göre göz içinde ulaşabildiği nokta ve zarar derecesi değişmektedir. Görünür ve yakın-kızıl ötesi ışınların retinaya ulaşarak ciddi zarara sebep olmaktadır.
Retinanın zararlı ışına maruz kalması zamanla körlüğe sebep olabilir.
Gözde oluşan lazer yanığı belirtileri baş ağrısı, gözlerin aşırı sulanması ve görme alanında uçuşan noktalar oluşması şeklinde olur.
Küçük kornea yanıklarında göze yabancı cisim kaçmış hissi oluşur. Gözde oluşan zararın derecesi ışının dalga boyu, göz bebeği büyüklüğüne bağlı olarak değişir.
Deri yoluyla absorbe edilen ışınlar fotokimyasal veya termal yanıklara sebep olabilir. Işının dalga boyuna göre deride farklı tabaka seviyelerinde absorbe edilebilir. Lazerin çeşidi, çıkış gücü ve maruziyet süresine göre zarar verme derecesi değişebilir.
Görünür ve NIR ışınlar
IŞIN KAYNAKLI OLMAYAN TEHLİKELER
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lazer çalışmalarında harici gaz kullanılıyorsa ortam havalandırması yeterli olmalıdır ve gaz sızıntısı olmadığından emin olunmalıdır.
Gazlar kategorilerine (toksik, alevlenebilir vb) uygun depolanmalıdır. Basınçlı tüpleri devrilmeye karşı emniyeti alınmış şekilde zincirle sabitlenerek muhafaza edilmelidir. Gaza uygun regülatör seçilmelidir. Lazer cihazları elektrik çarpması tehlikesinden dolayı sadece yetkili kişiler tarafından açılmalıdır. Kurulum, arıza, bakım gibi koruyucuların deaktive edildiği durumlarda eğitim almış yetkili kişiler
müdahaleyi gerçekleştirmelidir. Su soğutma sistemi, filtre kullanılan lazerlerin periyodik bakımları düzenli olarak yaptırılmalı ve takip
edilmelidir. Kullanım esnasında su sızıntısı fark edildiğinde; cihaz çalışıyorsa derhal durdurularak kablosu fişten
çekilmeli ve teknik servise haber verilmelidir. Delme, kesme, kazıma gibi işlemler sırasında ortaya çıkabilecek tehlikeli duman ve buharı azaltmak
için yeterli havalandırma bulunmalıdır
ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
GÖRSEL UYARI LEVHALARI ve LAMBALAR
IŞIKLI UYARI
Lazer Sınıfı: …….Çıkış Gücü: ……Dalga Boyu: …..(Lazer kullanılan alanlara ve cihaz üstlerine yapıştırılabilir)
LEVHA
UYARI LEVHALARI
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
GENEL EMNİYET KURALLARI
Lazer ışın demetleri veya optik yolları yönü kapıya ve pencereye dönük olmamalıdır. Işın yolları göz seviyesinden aşağıda veya yukarıda konumlandırılmalıdır. Camlar, pencereler opak materyallerle kaplanmalıdır.
Lazer ışın demetine ve yansımalarına doğrudan bakmaktan kaçınılmalıdır. Gücü ne kadar düşük olursa olsun ışın demetlerinin göze gelmesinden her durumda kaçınılmalıdır.
Işın demetlerine veya yansımalara maruz kalmamak için koruyucu bariyer, zırh veya kapalı kabin sistemler kullanılmalıdır.
Lazer cihazı kapalı bir odada çalıştırılıyorsa, odanın kapısı kapalı tutulmalı ve kapı üzerine uyarıcı bir levha asılmalıdır. Lazerin kullanıldığı odada ayna veya lazer cihazının ürettiği dalga boyunda yansıtıcı olabilecek bir yüzey
bulunmamalıdır. Çalışmaya başlamadan önce saat, yüzük, bilezik veya küpe gibi ışığı yansıtabilecek takı ve aksesuarları çıkarılmalıdır. Sadece gerekli eğitimi almış yetkili kişiler tarafından lazer kullanılmalıdır.
Bireysel Emniyetler
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
GENEL EMNİYET KURALLARI
Lazerler; koruyucu kapalı kabin sistemler içinde muhafaza edilmelidir. Sınıf 3b ve 4 lazer cihazlarının otomatik kilidi (interlock) olmalıdır. Kapak açılmasına karşı otomatik lazer kapatma
sistemi devreye girmelidir. Otomatik kilit devre dışı bırakılması halinde sesli veya görsel uyarıcı ikaz sistemleri yapılabilir. Sınıf 3b ve 4 lazer cihazları için lazer ünitesinde harici anahtar bulunmalıdır. Yüksek güçlü lazerlerin (Sınıf 3b ve 4) bulunduğu ortamın kapısı veya lazer cihazının kapağı, lazer cihazı çalışırken
açılacak olursa, cihazın ürettiği lazer ışın demetini kesen sisteme sahip olmalıdır. Sınıf 3b ve 4 lazer cihazlarında çalışma göze zararlı ışın gelmeyecek şekilde yerleştirilmiş görüş portalından izlenmelidir. Sınıf 2,3 ve 4 lazerlerde ışımaya maruz kalmamak için ışın demetleri kapalı sistem içine alınabilir, demet durdurucu ve
zayıflatıcılar kullanılabilir. Lazerlerin kapalı sistem içine alınamadığı durumlarda kontrollü giriş-çıkışlar, koruyucu kapak, göz koruması, eğitim,
prosedürel kontroller ile güvenlik önlemleri alınmalıdır. Işın demetlerinin kapalı sistem içinde olmadığı durumda kontrollü alan oluşturulmalıdır .
Mühendislik Kontrolleri
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
GENEL EMNİYET KURALLARI
Her sınıfa (2,3,4 için) uygun uyarı işaretleri işyeri kapılarında veya cihazın bulunduğu alanda asılı olmalıdır. Lazer sistemi ile ilgili kurulum, kullanma, bakım ve temizlik ile ilgili prosedürler hazırlanmalıdır. Göz ve cilt koruması için gerekli kişisel koruyucu donanımlar giyilmelidir. Lazer odasının kapısı daima kilitli tutulmalıdır. Başka çalışmaların da yapıldığı ortak alanlarda kişilerin lazer alanından geçmeyeceği şekilde alan planlaması
yapılmalıdır. Herhangi bir yaralanmaya veya acil duruma karşı çalışma ortamında tek kişi çalışılmamalıdır. Çalışmaya başlamadan önce veya bir kaza durumunda göz muayenesine gidilmelidir.
İdari Kontroller
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
KİŞİSEL KORUNMA
3b ve 4 Sınıfı lazer ile çalışırken direkt ve yansıyan ışından korunmak için koruyucu gözlük takmak gereklidir. Gözlük üzerinde dalga boyu ve OD (optik yoğunluk) bilgisi yazılı olmalıdır. Kullanılan gözlük göze ulaşabilecek ışının dalga boyuna özgü koruma sağlanmalıdır Kullanılacak gözlük rahat ve kullanışlı olmalı, kenarlardan lazer ışını sızdırmamalıdır.
Göz Koruması
Optik Yoğunluk (OD: Optical Density) Lazere karşı kullanılan koruyucu gözlüklerin belirlenmesinde kullanılır. Belirli bir dalga boyundaki iletim değeridir. OD = log10 (1 / T) T: İletim OD = 5 ise ışının milyonda biri geçer.
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
KİŞİSEL KORUNMA
Ultraviyole ışınları yanıklara sebebiyet verebilir ve kanser riskini artırabilir. Koruyucu perdeler ile ışınların etkisi azaltılamıyorsa yüz koruyucuları veya işyeri önlüğü, eldiven ile deri korunması
sağlanmalıdır.
Cilt korunması
Basit 10 altın kural1. Lazer ışınına direk bakılmaz,
2. Mümkünse lazerin bulunduğu ortamın ışıklarını açık bırakınız,
3. Takılarınızı (saat, yüzük, kolye vs.) çıkartınız, lüzumsuz vida, kerpeten gibi yansıtıcı yüzeyleri ortamdan uzaklaştırınız,
4. Optik bileşenleri (ayna, mercek vs.) sıkıca tutturunuz,
5. Başıboş ışınları bir mat ile sonlandırınız,
6. Lazer ışınını mümkün olduğu kadar yatay tutunuz,
7. Her zaman başınızı lazer ışınından yüksek tutunuz,
8. Optik olmayan diğer tehlikelerin de olabileceği her zaman hatırlanmalı,
9. Optik bileşenlerin yansıtıcı, soğurucu ve geçirgen olduğu hatırlanmalı,
10. Her zaman uygun elbise ve gözlük kullanılmalı,
!!!! Platin kural
‘’Eğer gözünle bir şey görmüyorsan, orada bir şey olmadığı anlamına gelmez’’
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lütfen DİKKAT!!!!!
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
TEŞEKKÜRLER !!
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA
Lazer Kullanılan İş Yerlerinde Risk Değerlendirmesi
Doç. Dr. Ersin KAYAHANKocaeli Üniversitesi, Lazer Teknolojileri Araştırma ve Uygulama Merkezi (LATARUM)[email protected]@kocaeli.edu.tr
Referanslar1. Lazerlerin tanımı ve çalışma prensibi, görseller, https://tr.wikipedia.org/wiki/Lazer, https://en.wikipedia.org/wiki/Laser,
2. Kurallar, görseller http://sti.epfl.ch/files/content/sites/sti/files/shared/security/Newsletter/Laser_Safety_Ganiere.pdf,
3. Kurallar ve görseller, http://www.yildiz.edu.tr/~oscer/D1.pg/dersnotlari/lazdf,
4. Lazer doku etkileşimi, Lazer güvenliği, Biyomedikal Mühendisliğinin Temelleri, Ed. by M.H. Asyalı and et al. Ch. 17, Nobel Yayınevi, ISBN: 9786051339436
5. Lazer Güvenliği, görseller Sanayide lazer uygulamaları ve güvenliği notları, E. Kaçar II. İş sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu, 2015, Ankara
6. Lazer ışığının özellikleri, http://www.fizik.net.tr/site/lazer-isigi/
7. USA ve Avrupa standartları, http://www.globalspec.com/learnmore/optical_components_optics/lasers/nitrogen_lasers ,
8. Işık kaynakları, görseller, http://www.olympusmicro.com/primer/lightandcolor/lightsourcesintro.html
9. Lazer sınıflandırması, http://fens.sabanciuniv.edu/sites/fens.sabanciuniv.edu/files/lab-safety/manuals/laser-safety-manual-tr.pdf
10. http://troteclaserinc.blogspot.com.tr/2012_01_01_archive.html
11. http://www.repairfaq.org/sam/laserfil.htm
12. https://www.drs.illinois.edu/SafetyLibrary/LaserHazardsandControlMeasures
13. http://www.prosyslaser.eu/en/hazards-due-to-laser-radiation/
14. http://www.slideshare.net/ucrehs/laser-safety-9273677
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU-04 Kasım 2016 ANKARA