L’APARAT ZIRCOLATORIE

22
L’APARAT ZIRCOLATORIE L’aparat zircolatorie à la funzion de ge dèr a duta la zelules del corp dut chel che les à de besegn per viver: l nutriment che vegn cà da la speisa e l’ossigen. I orghegn de l’aparat zircolatorie l’é i vajoi del sanch e l cher. I VAJOI DEL SANCH L sanch passa te dut l corp passan tras i vajoi del sanch, che tol sù desvalives inomes aldò de la funzion che i à. La arteries porta l sanch ossigenà dal cher envers la periferìa, donca a duta la zelules de l’organism. Ajache a ogne puls del cher l sanch vegn parà inant, les é n muie elastiches. Chest fèsc a na vida che la zircolazion no la vae inant en seghit, ma a ones. Te la arteries più superfizièles, che se pel sentir te vèlch pèrt del corp, l’é possibol, ge pojan sora n deit, sentir la pulsazions che les reprodusc i batiments del cher, per ejempie su la conoia. La venes l’é i vajoi che porta l sanch da la periferìa al cher e, alincontra, les porta l sanch “paz”, schendir pien de sostanzes de refudam. La venes les é n muie più sotiles e manco elastiches. Te la venes l sanch va en seghit. Chest moviment vegn didà da n muie de valvoles, che no lascia che l sanch vae de retorn. La arteries e la venes se spartesc fora dapò te vajoi del sanch scialdi più picoi, che à inom vajoi capilères, che à la funzion de baratèr la sostanzes co la zelules. L’é vajoi picoi picoi, con n diameter anter i 10 e i 20 mileisemes de milimeter, olache la pèrt forinsom de la arteries se jonc co la pèrt al scomenz del sistem venous. I parees de chisc vajoi, coscita sotii, i ge dèsc l met al sanch de passèr apede ju i tesciui, per poder baratèr la sostanzes. L’é stat calcolà che en dut i vajoi del sanch del corp de na persona i é lonc anter i 95.000 e i 160.000 chilometres, 3 o 4 outes la mesura de la zirconferenza de nosc pianet! L sanch arterious, rich de ossigen e de sostanzes nutritives, l va dal cher envers la periiferìa de nosc corp; l sanch venous va da la periferìa envers l cher e l mena i refudames de la zelules.

Transcript of L’APARAT ZIRCOLATORIE

Page 1: L’APARAT ZIRCOLATORIE

L’APARAT ZIRCOLATORIE

L’aparat zircolatorie à la funzion de ge dèr a duta la zelules del corp dut chel

che les à de besegn per viver: l nutriment che vegn cà da la speisa e l’ossigen.

I orghegn de l’aparat zircolatorie l’é i vajoi del sanch e l cher.

I VAJOI DEL SANCH L sanch passa te dut l corp passan tras i

vajoi del sanch, che tol sù desvalives inomes aldò de la funzion che i à.

La arteries porta l sanch ossigenà dal

cher envers la periferìa, donca a duta la

zelules de l’organism. Ajache a ogne

puls del cher l sanch vegn parà inant,

les é n muie elastiches.

Chest fèsc a na vida che la zircolazion

no la vae inant en seghit, ma a ones.

Te la arteries più superfizièles, che se

pel sentir te vèlch pèrt del corp, l’é

possibol, ge pojan sora n deit, sentir la

pulsazions che les reprodusc i batiments

del cher, per ejempie su la conoia.

La venes l’é i vajoi che porta l sanch da

la periferìa al cher e, alincontra, les

porta l sanch “paz”, schendir pien de

sostanzes de refudam. La venes les é n

muie più sotiles e manco elastiches. Te la venes l sanch va en seghit.

Chest moviment vegn didà da n muie de valvoles, che no lascia che l sanch

vae de retorn.

La arteries e la venes se spartesc fora dapò te vajoi del sanch scialdi più picoi,

che à inom vajoi capilères, che à la funzion de baratèr la sostanzes co la

zelules. L’é vajoi picoi picoi, con n diameter anter i 10 e i 20 mileisemes de

milimeter, olache la pèrt forinsom de la arteries se jonc co la pèrt al scomenz

del sistem venous. I parees de chisc vajoi, coscita sotii, i ge dèsc l met al

sanch de passèr apede ju i tesciui, per poder baratèr la sostanzes.

L’é stat calcolà che en dut i vajoi del sanch del corp de na persona i é lonc

anter i 95.000 e i 160.000 chilometres, 3 o 4 outes la mesura de la

zirconferenza de nosc pianet!

L sanch arterious, rich de ossigen e de sostanzes nutritives, l va dal cher

envers la periiferìa de nosc corp; l sanch venous va da la periferìa envers l cher

e l mena i refudames de la zelules.

Page 2: L’APARAT ZIRCOLATORIE

L CHER

L cher l’é l motor del sistem de

zircolazion. L’é n muscol vet

daìte, no volontèr, logà tel piet

te anter i polmons, gran

presciapech desche n pugn.

Desche na pompa, l se tira e l

se desten en seghit, spenjan l

sanch te duta la pèrts del corp.

Ajache l’é zis delicat, l’é

stravardà delvers da la costes e

da l’os piat che l lo pèra dai

colpes.

L’à la forma de n con co la

ponta en ju e outa a man

cencia.

L’é fat da n tesciù muscolèr

spezièl a strisces, l miocardie,

co la fibres che se mef a na

vida no volontèra.

Daìte l’é spartì per l lonch te doi pèrts: la pèrt dreta, olache passa sanch

venous, e la pèrt cencia, olache passa sanch arterious. La doi pèrts les é ben

spartides acioche no se mesceide l sanch arterious con chel venous.

Vigniuna de chesta doi pèrts la é spartida te doi pèrts vetes daìte: l’atrie

sunsora e l ventricol sotite.

L sanch passa dant te l’atrie, dò tel ventricol da olache l vegn spent ti vajoi del

sanch. L’atrie a man dreta comunichea col ventricol sotite tras la valvola a trei

pontes, enveze l’atrie a man cencia comunichea col ventricol sotite tras la

valvola a doi pontes o mitral, che à chest inom perché sia forma recorda chela

de la mitria, che l’é n ciapel che doura i piscopes. La doi valvoles se sera a na

vida ermetica e coscita l sanch cogn jir te na direzion demò, che fossa chela

dai atries ai ventricoi.

L cher peisa presciapech 300 gr. e l pompa presciapech 5 litres de sanch al

menut, beleche 8.000 litres al dì e più che 200 milions te duta la vita de la

persona. Se pojon l cef sul piet de na persona sention l batit de sie cher: ogne

batiment l’é n moviment del cher, na spenta al sanch. Per solit l cher fèsc anter

i 60 e i 80 batiments te n menut.

L numer de la pulsazions l’é desvalif aldò de l’età de la persona; per ejempie l

cher de na persona grana fèsc presciapech 70 batiments te n menut, chel de n

bez de 1 an o 2 l n fèsc 110, chel de n bez de 8 o 9 egn l n fèsc 90.

Page 3: L’APARAT ZIRCOLATORIE

L SANCH

Apontin te chest moment, desche te ogne auter moment de tia giornèda, te to

corp se mef a presciapech 5 litres de sanch. L sanch l’é bon de se mever de

gra a na forza de spenta che à inom prescion. Chesta forza à da esser semper

medema e la pel esser mesurèda con n strument aposta. Se la prescion la é

massa auta, i orghegn podessa padir n dan; se enveze la é massa bassa, no

rua assà sanch te duta la pèrts del corp.

L sanch l’é n tesciù fat da na pèrt lujia, l

plasm olache l’é ite milions de zelules: globui

checegn, globui bienc e piastrines. L plasm

l’é fat de èga olache l’é delegà ite sostanzes

de nutriment e de refudam.

I globui checegn l’é zelules de color checen

ajache i à ite emoglobina che la mena

ossigen e anidride carbonica; no i à l nucleo,

i vif presciapech 20 dis e i vegn fac da la

megola de os.

I globui bienc l’é zelules zenza color fac da la

megola de os, da la smilza e dai ganglies

linfatics, e i à la funzion de defener nosc

corp da la infezions. I produsc i anticorpes

che ge taca ai bateries e ai virus e i li

dessatea. I globui checegn i é presciapech 5

milions; alincontra i globui bienc i é

4000/8000 per ogne milimeter cubich de

sanch.

La piastrines, che vegn fat da la megola de

os, les serf per apeèr l sanch canche l vegn

en contat co l’aria,

desche, per ejempie,

canche se se fèsc n tai.

L sanch, donca, l’é n

meso de trasport del

corp uman. L ge porta a

ogne zelula chel che la

doura e l mena demez

da ogne zelula i refudames.

L sanch arjonc e pascenta ogne zelula del corp uman. Tras

i vajoi del sanch l fèsc n percors serà: dò n trat de temp l

passa endò per l valif pont.

Page 4: L’APARAT ZIRCOLATORIE

Per chesta rejon vegn rejonà de “zircolazion” del sanch. L sanch se mef ti vajoi

percheche l’é spent dal cher. Se se vel fèr n schem de la zircolazion del sanch

se pel pissèr a n percors a forma de ot. L cher l’é olache i doi cercegn de l’ot i

se scontra e l’é spartì te doi pèrts: chela dreta e chela cencia. L sanch vegn

fora da la pèrt cencia, l śira per dut l corp e l va de retorn te la pèrt dreta; l

vegn endò fora da la pèrt dreta, l passa fora per i polmons e l va de retorn te

la pèrt cencia del cher. I doi cercegn de l’ot l’é la doi circolazions: la gran

zircolazion o zircolazion del corp e la picola zircolazion o zircolazion polmonèra.

Vèrdege al dessegn per entener coche laora n globul bianch.

globul

bianch

digestion

del baterie

pochenament

del baterie

I GROPES DE SANCH

L sanch, enceben che l’é fat dai medemi elemenc, no l’é valif te duta la

persones e l vegn classificà te cater sorts de sanch: A – B – AB – 0 (zero).

L’é n muie emportant saer colun che l’é nosc grop de sanch per troèr fora l

donator giust, tel cajo che se cognessa aer de besegn de na trasfujion.

Apontin te ogne grop l’é ite sostanzes che pel esser dessatèdes da la zelules de

n grop no compatibol.

Tel schem chiò apede se pel entener da chi che

ogne grop pel rezeiver l sanch e a chi che l pel

ge l donèr.

Vèrdege al schem e fenesc de scriver ite.

L grop 0 pel rezeiver l sanch dal grop ..............

e l pel ge l donèr a ..............;

L grop A pel rezeiver l sanch dal grop .............. e l pel ge l donèr a ..............;

L grop B pel rezeiver l sanch dal grop .............. e l pel ge l donèr a ..............;

L grop AB pel rezeiver l sanch dal grop .............. e l pel ge l donèr a ............;

Coluna él pa la sort de sanch che duc pel rezeiver? .......................................

Sèste che sort de sanch che te ès? ............................................................

Page 5: L’APARAT ZIRCOLATORIE

LA ZIRCOLAZION DEL SANCH

L sanch l’é n meso de trasport del corp uman. L ge porta a ogne zelula chel che

la doura e l ge porta demez i refudames.

La zircolazion del sanch à doi desvalives zircoi: la grana e la picola zircolazion.

LA GRAN ZIRCOLAZION La gran zircolazion l’é l’ensema de duc i vajoi che porta l sanch dal cher a la

periferìa e da chiò endodanef al cher.

L sanch pèrt dal ventricol cianch, ciarià de ossigen, spent da la sistoles, e l va

ite te la aorta, la arteria più grana.

La aorta se spartesc te doi vies, la carotida dreta e chela cencia, che les porta l

sanch tel cef e dapò, tras na rei de arteries, fora per dut l corp.

Dò aer arjont la pèrts più periferiches del corp, passan tras vajoi scialdi più

picoi, e dò aer fat i barac nutrizionèi coi tesciui tras la rei di capilères, l sanch

va de retorn tel cher tras l sistem

venous.

L sanch che vegn dal cef, dal bust

e dai brac l va te la vena cava de

sora chel che vegn dal stentin e

da la giames l va te la vena cava

de sot.

Duta does chesta venes se peta

te l’atrie dret del cher, seran

coscita la gran zircolazion.

Page 6: L’APARAT ZIRCOLATORIE

LA PICOLA ZIRCOLAZION

La picola zircolazion l’é l’ensema de

duc i vajoi che mena l sanch dal cher

ti polmons e da chiò endodanef tel

cher.

Te chest viac l sanch, rich de

anidride carbonica, l se n libra e l se

cèria alincontra de ossigen, che dapò

l ge zet ai tesciui.

Canche, passan tras la venes caves

de sora e de sot, l sanch l rua te

l’atrie dret, l passa tras la valvola a trei pontes tel ventricol dret per dapò ruèr

ti polmons tras la arteries polmonères.

Chiò l passa ti capilères di alveoi polmonères olache l se neta e l se libra da

l’anidride carbonica per se ciarièr de ossigen co la respirazion.

Dò chest barat de gasc l sanch se n va de retorn tel cher tras la venes

polmonères che se peta te l’atrie cianch.

Da chiò dut l zircol de la gran e picola zircolazion l scomenza da nef.

...e dut ensema

Page 7: L’APARAT ZIRCOLATORIE

LA MALATÌES

Ti paìjes de l’Ozident la malatìes del cher e de l’aparat de la zircolazion les é tel

prum post anter la cajons de mort. Chestes pel ciapèr i vajoi del sanch

(malatìes vascolères), l cher (malatìes del cher) e l sanch (malatìes del sanch).

La malatìes vascolères, che à inom ence malatìes del bonstèr, les vegn cà

soraldut da stii de vita zompes, desche tafièr zenza retegn, soraldut proteines,

fumèr, beiver de massa, no fèr moviment. La malatìa più cognosciuda l’é la

arteriosclerosa.

Anter la malatìes del cher l’é zis pericolous l’infart, che l’é la mort de na pèrt

più o manco grana del cher, che entravegn canche se sera la coronaries, che

fossa la arteries che lo pascenta.

L’ejam che moscia se l cher laora delvers l’é l’eletrocardiogram.

La maor pèrt de la malatìes del cher les vegn cà da n grum de vic zompes che

à la persones. Donca se pel les schivèr col fèr na vita sana, col magnèr speises

giustes, fajan moviment e no fajan maldoranza de zigarec e alcol.

L cher l’é n orghen

fondamentèl per la vita de

nosc corp e en grazia ai éjic

arjonc te la chirurgìa de

anchecondì, i dotores i é bogn

de strapiantèr l cher, donca de

mudèr fora n cher zis danejà

con n auter cher san. Chesta

operazion la é dassen

senestra, ajache donatores no

n’é n muie e dapò percheche, n’outa che se à troà l cher adatà, se cogn fèr dut

l possibol acioche l rue a la persona che la l cogn ciapèr te no più che trei ores

e te la mior condizion.

Page 8: L’APARAT ZIRCOLATORIE

Anter la malatìes del sanch recordon: l’anemìa che vegn cà da n numer massa

bas de globui checegn o da pecia emoglobina. Chesta pecia ossigenazion di

tesciui porta a esser zis stencé o al strapaciament fisich.

La talassemìa l’é na sort de anemìa che vegn cà da na produzion massa auta

de emoglobina.

La leucemìa la vegn cà da la produzion, da man de la megola de os, de zelules

del sanch malèdes e donca n numer bas de globui checegn (anemìa), de globui

bienc (infezions) e de piastrines (emoragìes). La leucemìa, donca, l’é n tumor

del sanch, e l’é na malatìa zis grieva che amò anchecondì no se sà delvers da

olache la vegn cà. Demò da pec egn se é stac bogn de troèr remedies per la

curèr.

Canche se pert n muie de sanch a cajon de na gran ferida, se rejona de na

emoragìa. Se se taa na vena, a l’emoragìa se ge disc venousa; se se taa na

arteria, a l’emoragìa se ge disc arteriousa. Tel cajo de na emoragìa arteriousa

ge vel entervegnir de duta prescia acioche no se reste bele prest zenza sanch.

Per fermèr na emoragìa arteriousa, per ejempie te n brac, ge vel ciolèr na veta

strenta sora la ferida, ajache l sanch l vegn diretamenter dal cher. Per fermèr

na emoragìa venousa, alincontra, la veta cogn esser ciolèda sot la ferida,

ajache l sanch vegn da la periferìa del corp.

Canche se se ciapa na gran paca, su la pel se fèsc na macia bruna, l’ematom,

percheche se enmuia l sanch ajache se romp i capilères.

Dessegna

olache carenea la veta per

fermèr l’emoragìa.

Scrif de che sort de problemes del

sanch che se trata:

A = ........................................... B = ...........................................

C = ...........................................

Page 9: L’APARAT ZIRCOLATORIE

ESPERIMENT

Aldò del diagram de flus proa a fèr l’esperiment.

Ipotesa: l batiment cardiach se smaora sot sforz.

Con n orloi conte i batiments del cher te mez menut.

Saute per doi menuc.

Conte i batiments del cher te mez menut.

I batiments del

cher se èi smaorà

sot sforz?

EI

Conferme l’ipotesa.

FIN

NA

SCOMENZ

Page 10: L’APARAT ZIRCOLATORIE

MAPA CONZETUÈLA

la entravegn tras

APARAT DE ZIRCOLAZION

l’é metù adum da

SISTEM LINFATICH

SISTEM DEL SANCH

la serf per

menèr la sostanzes a la zelules

menèr demez da la zelules la sostanzes de refudam

l’é fat da

ARTERIES

VENES

CHER

SANCH

l fèsc doi percorsc

GRAN ZIRCOLAZION

PICOLA ZIRCOLAZION

l’é metù adum da

PLASM

PIASTRINES GLOBUI BIENC

GLOBUI CHECEGN

les porta l sanch dal cher te la

ZELULES

les porta l sanch da la zelules te la

l serf per pompèr l

ZIRCOLAZION

Page 11: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: I VAJOI DEL SANCH

Encoloresc l chèder dret.

La arteries l’é vajoi del sanch...

Les porta l sanch…

L sanch che passa te la arteries l’é…

La venes l’é vajoi del sanch che…

I vajoi del sanch che à parees che barata fora la sostanzes co la zelules l’é…

L più gran vajol del sanch che aon te nosc corp l’é…

Encoloresc tel dessegn la arteries

de checen e la venes de brun,

dò scrif i inomes tel post dret.

arteria

vena

capilères

cher

con parees forc con parees deboi

dal cher envers dura la pèrts del corp da la periferìa del corp tel cher

rich de ossigen e de sostanzes de nutriment pien de sostanzes de refudam

mena fora la sostanzes de nutriment te l’organism

mena l sanch pien de anidride carbonica

la arteries i capilères la venes

la vena polmonèra la arteria de la chessa la arteria aorta

Page 12: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: L SANCH

Fenesc l test col meter ite la dreta paroles te sie post.

proteìnes os virus checegn apeèr nucleo bateries

plasm bienc èga piastrines emoglobina

L sanch l’é fat da na sostanza lujia, che à inom ........................., e da

desvaliva sorts de zelules: i globui ........................, i globui ........................

e la ......................... . L plasm, che à n color śalic, l’é fat soraldut de

........................ e l’à la funzion de menèr vèlch sostanza de nutriment,

desche la ........................, i sèi minerèi, i zucheres e la vitamines. I globui

checegn l’é zelules, de forma torona, zenza l ........................

I dèsc l met de menèr l’ossigen de gra a na sostanza che les à da ite, l’

........................, che ge dèsc al sanch sie tipich color checen. I globui

checegn se fèsc te la megola de ........................ e sia vita media la é de

presciapech 120 dis.

I globui bienc l’é zelules zenza color, e i é n muie de manco che chi checegn.

Sia funzion prinzipèla l’é chela de defener l’organism da ........................ e

........................ .

La piastrines ge dèsc l met al sanch de se ........................ tel cajo de ferides.

Scrif tel dessegn l’inom dret de la zelules

del sanch.

Vèrdege al dessegn e scrif apede che che te

sès.

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

Page 13: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: L CHER

Fenesc l test col meter ite la paroles dates tel post dret.

valvola ossigen conoia batimentsc doi atrie muscol

anidride carbonica ventricol col gabia del piet età

L cher l’é n ............................. vet daìte e no volontèr. L’é gran desche n

pugn e l’é ite te la ............................. . Daìte l’é spartì en vertical te

............................. pèrts, che no comunichea anter de eles.

La pèrt cencia del cher pompa l sanch rich de ............................. dal fià

bianch te dut l corp, enveze la pèrt dreta rezeif demò l sanch de la venes, rich

de ............................. .

Ogne una de la doi pèrts la é spartida endodanef te doi pèrts vetes daìte, chela

de sora à inom ............................. e chela de sot ............................. .

Ogne atrie comunichea col ventricol sotite tras na ............................., che no

ge dèsc l met al sanch de corer da l’auter vers.

I movimenc del cher vegn nominé pulsazions o ............................. del cher.

L numer di batiments del cher l’é desvalif aldò de l’ ............................. e de

la condizions de la persones. Ence tu te pes sentir l puls del cher se te druches

con doi deic i vajoi del sanch che l’é su la ............................. o a man dreta

del ............................. olache l’é la arteria carotida.

Scrif ite i inomes de la pèrts del cher, dò encoloresc de checen la pèrt

arteriousa e de brun chela venousa.

Page 14: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: VAJOI E GROPES DE OGNE SORT...

Encoloresc l cadret de checen se se trata de la arteries e de brun se se trata de

la venes.

� Les é più fones, apede i osc.

� Les mena l sanch rich de anidride carbonica.

� Les se sparpagna fora te capilères venousc.

� Les passa soravìa.

� Les à i parees lastesc e staifes.

� Les se sparpagna fora te capilères arteriousc.

� Les mena sanch rich de ossigen.

Vèrdege delvers a la tabela che moscia la distribuzion di gropes de sanch te la

popolazion europeèna, dò segna con X la afermazions dretes.

GROP DE SANCH PERZENTUÈLA DE DISTRIBUZION

0 (donatores universèi) 47%

A 42%

B 8%

AB (rezevenc universèi) 3%

� I gropes i é spartii valif anter la popolazion.

� Del grop 0 n’é de manco che duc.

� Chi che à l grop 0 podessa ge donèr l sanch a chichemai.

� Na persona col grop 0 pel rezeiver l sanch da chichemai.

� La persones che à maor possibilità de rezeiver sanch tel cajo de trasfujion

l’é cheles del grop AB.

� L’é più senester troèr n donator del grop AB.

� Na persona de grop A o B pel rezeiver l sanch da na persona de so medemo

grop o del grop AB.

Ge vardan ence a la pruma colona de la tabela sunsora, segna con X la

combinazions che carenea te la tabela chiò sotite.

DONATOR REZEVENT

A B AB 0

A

B

AB

0

Page 15: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: LA ZIRCOLAZION DEL SANCH

Lec delvers l test, dapò respon a la domanes. Encoloresc de checen la pèrts

olache passa l sanch de la arteries e de brun chel olache passa l sanch de la

venes.

L cher va desche na pompa, che fèsc jir l sanch te

doi zircoi, a chi che se ge disc la gran e la picola

zircolazion.

Te la gran zircolazion l cher, dal ventricol cianch, l

pompa l sanch de la arteries te duta la pèrts del

corp per portèr ossigen e sostanzes de nutriment

te duta la zelules. Dapò i globui checegn tol sù

l’anidride carbonica, e l sanch va de retorn a l’atrie

dret del cher passan per la venes.

L sanch, rich de anidride carbonica, da l’atrie dret l

passa tel ventricol dret e da aló l vegn spent tel fià

bianch, olache l zet l’anidride carbonica e l tol sù

ossigen.

N’outa che l’é doventà arterious, l sanch va de

retorn a l’atrie cianch del cher e, tras la valvola

mitrala, l passa tel ventricol cianch.

A chest percors del sanch che dal cher rua ti

polmons, ge vegn dit la picola zircolazion.

Perché pa te l’om e te duc i mamiferes vegn rejonà de zircolazion dopia? ........

..............................................................................................................

...........................................................................................................

Colun él pa l’orghen che fèsc jir l sanch ti doi zircoi? .....................................

Che percors fèjel pa l sanch te la gran zircolazion .........................................

............................................................................................................

Segna con X se la afermazions les é veres (V) o se les é fausses (F).

V F

Demò te l’om l’é na zircolazion dopia.

Per fèr na raida completa l sanch passa doi outes per l cher.

Tel cher l sanch arterious se mesceida con chel venous.

L’atrie cianch e l ventricol dret comunichea anter de ic tras na valvola.

L cher va desche na pompa.

Per fèr dut l percors l sanch stèsc n muie de ores.

Te la gran zircolazion la arteries mena l’ossigen e la sostanzes de

nutriment dal cher demez e fora per dut l corp.

Page 16: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: MANTEGNIR SAN L CHER

E L SISTEM DE ZIRCOLAZION

Fenesc i pensieres segnan con X.

L cher l’é l’orghen più delicat...

� del sistem de zircolazion � del sistem de respirazion

L’ejam medich che moscia coche va l cher l’é...

� l'encefalogram � l'eletrocardiogram

L dotor che cura la malatìes del cher l’é...

� l radiologh � l cardiologh

Una de la malatìes più pericolouses che pel ciapèr l cher l’é...

� perder sanch daìte � l’infart

Encoloresc l chèder apede la indicazions dretes.

Per mantegnir segn l cher e l sistem de zircolazion l’é ben fat:

� Fèr moviment fisich, desche jir a pe, jir su per la scèles, jièr, sutèr.

� Fèr na vita peigra.

� Fèr regolarmenter na atività sportiva adatèda.

� Ge fèr fèr al cher de gregn sforc fisics.

� Magnèr speises lijieres e de sort desvaliva.

� No vegnir grosc per no fèr sfadièr l cher.

� Fumèr n muie de zigarec e zigares.

� No se pussèr mai.

� Dormir amancol ot ores per net.

� Magnèr liènies e scialam duc i dis.

�.Se fèr sù na bala duc i dis.

� Se enirèr da spes.

� Jir a pe e stèr a l’averta.

� Jir a nodèr.

� Se enechetèr per pech o nia.

� Se voler ben!

Page 17: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: RESPIRÈR E ZIRCOLÈR

Respon con X.

De che él pa fat l fià bianch?

� Apostoi. � Alveoi. � Gianoles.

Co él pa spartì l cher?

� Te doi pèrts. � Te trei pèrts. � Te cater pèrts.

Olà él pa che passa l sanch rich de ossigen?

� Te la arteries. � Ti capilères venousc. � Te la venes.

Co èles pa inom la zelules che mena l’ossigen?

� Globui bienc. � Globui checegn. � Piastrines.

Luisa fèsc na garejèda de corsa. Canche la rua, co él pa l puls de so cher?

� Peigher.

� Svelt.

� No peigher e no spedient.

� N muie peigher.

Per menèr l sanch ossigenà te dut l corp, la arteries à da aer parees:

� sotii e pech lastesc.

� spesc e pech lastesc.

� spesc e n muie lastesc.

� sotii e scherpenc.

Te la pèrt dreta del cher passa l sanch rich de anidride carbonica, enveze te

chela a man cencia chel rich de ossigen. Per chest la doi pèrts:

� no les cogn comunichèr.

� les pel comunichèr.

� les pel comunichèr, ma demò vèlch outa al dì.

� les cogn comunichèr.

La gran zircolazion arjonc:

� demò l cef.

� demò i membres de sora.

� dut l corp.

� duc i membres.

Page 18: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: L’APARAT ZIRCOLATORIE

Lec delvers e cern fora la resposta dreta, opuramenter respon a la domana:

Che él pa l sanch?

L’é n tesciù lujech.

L’é n orghen de nosc corp.

L’é n aliment

De che él pa fat? (Scrif ence la funzion de ogne component.)

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

A che sérvel pa?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Olà pàssel pa?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Che él pa l cher?

L’é n sistem.

L’é n muscol no volontèr.

L’é n tesciù.

Page 19: L’APARAT ZIRCOLATORIE

L cher: tel dessegn met la frizes e i inomes de duta sia pèrts, dò spiega olache

l’é, coche l’é spartì fora daìte e a che che l serf.

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Vèrdege al dessegn e spiega coche va la “pompa” cher.

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

Page 20: L’APARAT ZIRCOLATORIE

Vèrdege a la fegures e spiega con tia paroles coche entravegn la zircolazion del

sanch, col decerner anter la picola e la gran zircolazion.

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

___________________________________

Page 21: L’APARAT ZIRCOLATORIE

PROA: L’APARAT ZIRCOLATORIE

Fenesc de scriver ite.

Tel corp uman la zircolazion del ........................... entravegn a na vida che l

sanch venous no l se mesceide mai col sanch ....................................

L sanch venous, che vegn da dut l corp, l rua te l’ ................................ dret.

Da l'atrie dret, tras la valvola, l passa tel.................................. Dal ventricol

dret l sanch vegn manà ti ........................... olache l zet l'...........................

carbonica e l se tol sù l’ossigen. Da sanch venous l doventa donca sanch

............................... percheche rich de .............................................

Dai polmons l sanch va jù te l’atrie .......................... e da l'atrie cianch, tras

la ................................, l passa tel ................................ cianch.

Dal ventricol cianch l vegn manà ite te na grossa arteria, che à inom

............................. Da l'aorta, tras arteries semper più picoles, l rua ai vajoi

............................... che l’é te ogne pèrt del corp. Ti vajoi capilères l ge zet a

la zelules di tesciui l’ossigen e la .................................. nutritives e l se tol

sù l' ............................... carbonica e ...................................

Doventà sanch venous, l va de retorn te l'atrie dret del cher e l scomenza endò

sia roda.

Met na X apede a la responeta dreta.

La arteries les é...

� staifes e elastiches � molejines e dures

L sanch venous l’é ciarià de...

� anidride carbonica � ossigen

L sanch arterious l’é rich de...

� ossigen � anidride carbonica

Ogne pèrt de sora del cher à inom...

� atrie � ventricol

Te la zircolazion l sanch venous...

� se mesceida con chel arterious � no l se mesceida con chel arterious

L'aorta l’é

� na grossa vena � na grossa arteria

Page 22: L’APARAT ZIRCOLATORIE

Segna con X demò la afermazions dretes.

L sanch l’é n tesciù lujech de color checen � .

Chest color ge vegn dat da la piastrines � .

L sanch mena la sostanzes alimentares � , ossigen � e materièi de scart � a

duta la zelules � .

L sanch l’é fat da na sostanza lujia de color śalic, l plasm � , e da sacotanta

zelules �: i globui checegn � , i globui bienc � , e la piastrines � .

I globui checegn se cruzia de trasportèr l'ossigen � e l'anidride carbonica � .

I globui bienc i é zenza color � e i é fac da la megola de l’os � .

I globui bienc defen l'organism dai microbi � .

La piastrines se cruzia de l’apeament del sanch � .

Descancela la afermazions falèdes.

La arteries l’é picoi canai dai parees staifes / scherpenc.

L’aorta l’é na vena / arteria.

La arteries mena l sanch dal cher envers duta la pèrts del corp / da la

periferìa del corp tel cher.

L sanch che passa te la arteries l’é ciarià de anidride carbonica / rich de

ossigen e sostanzes nutritives.

La venes les é più / manco elastiches che la arteries.

L sanch venous l’é rich de ossigen / anidride carbonica.

La gran zircolazion passa dal cher ai polmons / a duta la pèrts del corp.

Per mantegnir l’aparat zircolatorie san se cogn fèr vita regolèra / fèr vita a

l’averta / beiver café e sostanzes stimolantes / aer de forta emozions

/ fèr struscies / se tafièr / se fèr sù la bala.

Met adum coche carenea.

GLOBUI BIENC L’é la sòrt de sanch che à vigni persona.

GLOBUI

CHECEGN

L’é la pèrt lujia del sanch olache l’é ite la cugoles

checenes, la cugoles biences e la piastrines.

PLASM I se cruzia de menèr l’ossigen te dut l corp.

PIASTRINES I se cruzia de defener l’organism dai bateries che

pel ge esser de dan.

GROP DE SANCH Les fèsc apeèr l sanch.