LABORATUVAR VE ARAZİDE LABORATUVAR VE ARAZİDE ÇALIŞMA KURALLARIÇALIŞMA KURALLARI

Prof. Dr. Feryal AKBALProf. Dr. Feryal AKBAL

Genel KurallarGenel Kurallar

Laboratuvarlarda tek başına, izinsiz ve laboratuvar sorumlusu yokken çalışılmamalıdır.

Laboratuvar sorumlusunun bilgisi dışında hiçbir cihaza, deney düzeneğine, kimyasala ve diğer malzemelere dokunulmamalıdır.

Laboratuvarda çalışıldığı sürece çalışmanın özelliğine göre gözlük, yüz maskesi, eldiven v.b. gözü ve cildi koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır.

Laboratuvar önlüğü daima kapalı olmalıdır. Önü açık önlükle çalışmak tehlikelidir.

Laboratuvarlarda düzeni bozacak veya tehlikeye yol açabilecek şekilde hareket edilmemelidir.

Çalışma Alanlarının Çalışma Alanlarının TemizlenmesiTemizlenmesi

Laboratuvarda çalışılan alan her zaman temiz tutulmalıdır.

Laboratuvar çalışmalarının bitiminde, kullanılan tezgahlar ve cam malzemeler mutlaka temiz bırakılmalıdır.

Laboratuvar ortamına numune/kimyasal madde dökülmesi durumunda temizlenmelidir.

Laboratuvar malzemeleri kirli ve içinde kimyasal madde ile bırakılmamalıdır.

Laboratuvar malzemelerinin temizliği sırasında eldiven kullanılmalıdır.

Çözelti HazırlamaÇözelti Hazırlama

Çözelti hazırlarken kimyasal maddelerin “Güvenlik Bilgi Formlarında (Material Safety Data Sheet, MSDS)” belirtilen güvenlik önlemleri alınmalıdır.

Korozif maddelerle çözelti hazırlanması sırasında mutlaka koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır.

Laboratuarda yanıcı ve toksik maddelerle çalışılırken mutlaka çeker ocak kullanılmalıdır.

Asidin üzerine kesinlikle su ilave edilmemeli, asit suya azar azar karıştırılarak ilave edilmelidir.

Stok şişesine pipet daldırılmamalıdır. Pipet kullanırken mutlaka puar kullanılmalıdır.

Kesinlikle ağız ile kimyasal madde çekilmemelidir.

Analizin başarısında, kullanılan tartı, ölçü gereçleri ile analiz kaplarının “kimyasal temizliği” son derece önemlidir.

Analizde istenilen duyarlık derecesine bağlı olarak çeşitli yıkama yöntemleri bulunmaktadır. Bunlara göre kapların temizlenmesi, çalkalanması, kurutulması ve temiz olarak korunması gerekir.

Analizde kullanılan saf kimyasal maddelerden tartım alırken, çok pahalı olan bu maddelerin, kirli spatül ve tartım kaşıkları ile kirletilmemesine dikkat edilmelidir.

Çözeltiler ihtiyaca uygun miktarlarda hazırlanmalıdır. Gerektiğinden fazla hazırlanan çözeltiler nedeniyle önemli madde kayıpları olmaktadır.

Çözelti HazırlamaÇözelti Hazırlama

Numune ve Çözelti Numune ve Çözelti SaklamaSaklama

Oda sıcaklığında bozulabilecek numuneler, buzdolabında ağzı kapalı şişelerde saklanmalıdır.

Buzdolabının verimli şekilde kullanılabilmesi için numune hacmine uygun saklama kapları kullanılmalıdır.

Çalışma tamamlandığında veya çalışmanın süresi dolduğunda numune kapları buzdolabından çıkarılmalıdır.

Numune ve çözeltiler beher, balon joje gibi kaplarda buzdolabında saklanmamalıdır.

EtiketlemeEtiketleme

Kimyasallar, numuneler, çözeltiler mutlaka etiketlenmelidir. Etiket üzerinde hazırlanış tarihi, saklama süresi, numune sahibi, çözeltinin/numunenin özellikleri ve diğer gerekli olabilecek bilgiler yer almalıdır.

Numunenin/çözeltinin yeni bir kaba aktarılması durumunda da yeni kabın etiketlenmesi unutulmamalıdır.

Cihaz kullanımıCihaz kullanımı

Hassas terazi kullanılmadığı zamanlarda kapalı ve yüksüz olmalıdır.

Hassas terazinin dengesi kontrol edilmelidir. Su terazisindeki hava kabarcığının ortalanmış olması gerekmektedir.

Hassas terazi üzerine veya etrafına kimyasal madde dökülmemesine özen gösterilmelidir. Dökülen kimyasal madde fırça ile temizlenmelidir.

Çeker ocaklar kullanılmadan önce havalandırma sistemi çalıştırılmalıdır.

Çeker ocakla çalışırken kimyasal maddeler çeker ocağın ön kısmından en az 15 cm içeriye konulmalı ve çeker ocağın camı mümkün olduğunca kapalı tutulmalıdır.

Kullanılması bilinmeyen cihazların kullanımı mutlaka deneyimli kişilerden ve yazılı kullanma belgelerinden öğrenilmelidir.

Cam Malzeme Cam Malzeme KullanımıKullanımı

Cam eşyaları kullanırken kırık ve keskinlikler içerenler kullanılmamalıdır.

Kirli ve çatlak cam eşyalar kullanılmamalıdır. Termometre, pipet vb. yuvarlanabilecek cam eşyalar laboratuvar

tezgahı üzerine yere düşmelerini önleyecek şekilde konulmalıdır. Sıcak cam malzeme soğuk ortam içerisine veya çalışma

tezgahının üzerine konulmamalıdır. Cam malzemenin çatlamasına veya kırılmasına neden olabilir.

Kırılan cam malzemeler, çöp kutusuna değil “kırık cam kutusuna” atılmalıdır.

Kimyasal Madde Kimyasal Madde KullanımıKullanımı

Kimyasal maddelerin pek çoğu yanıcı, yakıcı, partlayıcı ve zehirleyici özelliklere sahip oldukları gibi bir kısmıda ortam koşullarına bağlı olarak zamanla saflıklarını kaybedebilirler. Bu nedenle bu gibi maddelerin saklanmasında ve kullanılmalarında özelliklerinin iyi bilinerek önlem alınması gerekir.

Örneğin hidroskobik (nem çekici) maddelerin ambalajlarının sağlam ve ağızlarının çok iyi kapatılmış olması gerekir. Aynı şekilde ışıktan etkilenen maddelerin karanlıkta saklanmaları, yanıcı ve patlayıcı nitelikte olanların ateşten uzak ve emniyetli bir ortamda korunmaları gerekir.

Laboratuvarda bulunan bütün kimyasallar tehlike içerirler. Bu nedenle kesinlikle kimyasallara çıplak elle dokunulmamalıdır.

Laboratuvarlarda içinde kimyasal madde olan hiçbir kap etiketsiz olmamalıdır.

Şişesinden alınan kimyasallar kullanılmasa bile hiçbir zaman tekrar orijinal şişesine konulmamalı, orijinal şişenin içerisine pipet daldırılmamalıdır.

Bir çözeltiyi almak için kullanılan pipet farklı bir çözelti şişesine daldırılmamalıdır.

Kimyasal Madde Kimyasal Madde KullanımıKullanımı

GÜVENLİK BİLGİ FORMU GÜVENLİK BİLGİ FORMU (Material Safety Data (Material Safety Data Sheet, MSDS)Sheet, MSDS)

Güvenlik Bilgi Formlarının amacı laboratuvarda kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk erişim sağlamaktır. Üretici firmalar ürünleri için bu formları üretmek ve dağıtmakla yükümlüdür. Güvenlik Bilgi Formları her kullanıcıya açıktır. Formlar laboratuvar yönetiminden veya internetten temin edilmeli ve herhangi bir kimyasal madde ile çalışmaya başlamadan önce MSDS mutlaka gözden geçirilmelidir.

T : Zehirli (Toxic)Az bir miktarı yutulduğunda, solunduğunda veya cildin absorbsiyonu yoluyla vücuda girdiğinde sağlık üzerinde dikkate değer derecede zarar veren bazen ölüme neden olan maddelerdir.Alınacak Önlemler :Bu sembole sahip maddelerin insan vücudu ile hiçbir şekilde temas etmemeleri sağlanmalıdır. Eğer bu tür bir madde ile temas ettiyseniz hemen doktora gidiniz. Zehirli maddelerin taşınması için bu konuda hazırlanmış özel talimatlara uyunuz.

F+: Çok Kolay Yanabilir (Extremely Flammable)Parlama noktası 0°C 'tın altında olan ve kaynama noktası maksimum 35 °Colan sıvılar bu sembol ile gösterilirler. Normal hava basıncında ve ortalama birsıcaklıkta yanabilen gaz ve gaz karışımları da son derece kolay yanabilirsınıfında yer alırlar.Alınacak Önlemler :Çok kolay yanabilen maddeler, açık alev, kıvılcım ve ısı kaynaklarından uzaktutulmalıdırlar.

GÜVENLİK BİLGİ FORMU (Material GÜVENLİK BİLGİ FORMU (Material Safety Data Sheet, MSDS)Safety Data Sheet, MSDS)

C : Korrozif (Corrosive)Bu sembole sahip olan maddeler canlı doku ile temas ettiğinde zararverirler, ciddi yanıklara nede olurlar.Alınacak Önlemler :Korrozif malzemelerle çalışılırken gözleri, cildi ve elbiseleri korumak içinözel önlemler alınmalıdır. Buharları solunmamalıdır. Herhangi bir kazadurumunda veya kendinizi iyi hissetmediğiniz durumda hemen doktoragidiniz.

T +: Çok Zehirli (Very Toxic)Az bir miktarı yutulduğunda, solunduğunda veya cildin absorbsiyonuyoluyla vücuda girdiğinde sağlık üzerinde dikkate değer derecede zararveren bazen ölüme neden olan maddelerdir.Alınacak Önlemler :Bu sembole sahip maddelerin insan vücudu ile hiçbir şekilde temasetmemeleri sağlanmalıdır. Eğer bu tür bir madde ile temas ettiysenizhemen doktora gidiniz. Zehirli maddelerin taşınması için bu konudahazırlanmış özel talimatlara uyunuz.

GÜVENLİK BİLGİ FORMU (Material GÜVENLİK BİLGİ FORMU (Material Safety Data Sheet, MSDS)Safety Data Sheet, MSDS)

Xi: Tahriş edici (Irritating)Tahriş edici maddeler, anlık, uzun süreli ve tekrar eden temaslarda ciltte ve mukoz dokuda iltihap ve tahriş oluşmasına neden olurlar. Cilt ile temas etmeleri durumunda hassasiyet oluştururlar.Alınacak Önlemler :Xi sembolüne sahip kimyasal malzemelerin göz ve cilt ile temas etmemeleri sağlanmalı ve buharları solunmamalıdır.

N: Çevre için tehlikeli (Dangerous for the Environment)Çevre için tehlikeli maddeler suya veya toprağa karıştığında hemen veya daha sonra doğada zarar oluştururlar.Alınacak Önlemler :Bu tür malzemelerin kanalizasyona, su kaynaklarına ve toprağaverilmemeleri sağlanmalıdır. Atıkların yok edilmeleri konusunda özel düzenlemelere uyulmalıdır.

Xn: Zararlı (Harmful)Zararlı sembolü ile gösterilen maddeler sağlığa, zehirli sembolü ilegösterilen maddelerden daha az zarar verirler. Bu tür maddelerinsolunması, yutulması ve cilt yoluyla absorbsiyonu sonucunda akut veyakronik rahatsızlıkların ortaya çıkmasına neden olur.Alınacak Önlemler :Zararlı maddelerin insan vücudu ile teması önlenmelidir.

GÜVENLİK BİLGİ FORMU (Material GÜVENLİK BİLGİ FORMU (Material Safety Data Sheet, MSDS)Safety Data Sheet, MSDS)

Arazi çalışması öncesinde konu ile ilgili ön hazırlıklar yapılmalıdır. Daha önceden ilgili alanda yapılan çalışmalar (tez, rapor, makale)

incelenmelidir. Arazi çalışmalarında ihtiyaç duyulabilecek araç ve gereçler temin

edilmelidir. Arazide ölçüm yapılacaksa gerekli olan cihazların kullanımı

öğrenilmeli ve kalibrasyonları yapılmalıdır. Arazi çalışması sırasında verilerin kaydedileceği çizelgeler

hazırlanmalıdır. Arazi çalışmaları esnasında numuneler numune alma prosedürüne

uygun şekilde alınmalıdır. Alınan numuneler etiketlenmeli ve en kısa zamanda laboratuvara

ulaştırılmalıdır.

ARAZİ ÇALIŞMALARIARAZİ ÇALIŞMALARI

NUMUNE ALMA ESASLARINUMUNE ALMA ESASLARI

““Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metodları Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metodları Tebliği (R.G:10.10.2009/ 27372)” Tebliği (R.G:10.10.2009/ 27372)”

‘’‘’TS EN ISO 5667-3TS EN ISO 5667-3 Su Kalitesi- Numune Alma- Bölüm-3: Su Su Kalitesi- Numune Alma- Bölüm-3: Su Numunelerinin Muhafaza, Taşıma ve Depolanması İçin Klavuz’’Numunelerinin Muhafaza, Taşıma ve Depolanması İçin Klavuz’’

’’TS 9545 EN ISO 5667-13 Su Kalitesi- Numune Alma- Bölüm 13: TS 9545 EN ISO 5667-13 Su Kalitesi- Numune Alma- Bölüm 13: Kanalizasyon ve Su Arıtma Tesislerinden Çamur Numunesi Alma Kanalizasyon ve Su Arıtma Tesislerinden Çamur Numunesi Alma Klavuzu”Klavuzu”

’’TS 9923 Toprak Kalitesi- Yüzey Topraktan Numune Alma, Numunelerin TS 9923 Toprak Kalitesi- Yüzey Topraktan Numune Alma, Numunelerin Taşınma ve Muhafaza Kuralları Standartı”Taşınma ve Muhafaza Kuralları Standartı”

‘‘’’TS 9547 ISO 5667-12 Su Kalitesi- Numune Alma- Bölüm 12: Dip TS 9547 ISO 5667-12 Su Kalitesi- Numune Alma- Bölüm 12: Dip Sedimentlerinden Numune Alma Klavuzu” Sedimentlerinden Numune Alma Klavuzu”

Bir kamu kurumu veya özel kuruluşta gerçekleştirilecek olan çalışmalarda (ölçüm, envanter, eğitim vb.) öncelikte ilgili kuruluş ile görüşmeler yapılıp gerekli izinler alınmalıdır.

Çalışma süresi boyunca işyerinin kurallarına uyum sağlanmalıdır.