Sayl:tO Oeak t9g3

6 rnu6ilrizin 1ss2- yrlr Ola$an Genel Ku-rul Toplantrsr 20.12.-1992 gLinri 225 iyemizinkatrlrmryla lzmir'de ger-geklegtirildi. Basrnrn dailgi gosterdi0i toptantr,Dernegimiz Ydnetim Ku-rulu Bagkanr MehmetQIZMELI'nin "Hoggeldi-niz" konugmasryla ba$-

l!|92 ;rrrr Giener r(urulmantrsr JrarPrktr

vurgulayarak Torba[ - lzmir,de ijretime baglayanPhilsa Sigara Fabrikasr,nr bu konudaki son olumsuzorlek olarak dile getirerek, geligmig tilkelerdekisaglrk kampanyalarryla trittin ve itittin mamrilleritriketiminin azalmasr nedeniyle bu sektdrde gahganbtiyrik lirmalarrn pazar arayrglarrna girdigini ve fUr_kiye gibi az getigmig rilketeri-hedetteOigini belirtti vetLim bu olanlara rafmen 117T sayilt yasa,nrn za_Tanlq degigtiritmesinin briyrik bir vurdumduymaz_hk oldugunu ileri srirdti. BiLhassa, ziraatgrnrn yantn_da olmasr gereken Oda Baqkanlarrnrn ;

}ZET, soz konusu kita-brnda yer alan sunu$yazrstnl okudu ve niha-yetinde konugmalar b6-liimtine geqitdi.

llk konugmacr olarakkrirsiiye gelen TurhanNuri ARAL; Ttirk Tti-trincrihigri'nrin bitiril-mek izere oldugunu

(O Devamr 2. sayfada)

Yeni ythntzt kuilor,esenlikfer diferiz

r ur u ru t *.''uR!??,il ?r,fl t,-g

ladr. Aqllrg konugmasrnt takiben 0rhan 6Zftbagkanlrgrnda Satim AQtL, ltyas yALglN ve CihaniZMlRLl'den otugan Divan Kurulu gdriue getiritdi.

Divan Bagkanr 0rhan OZET yaptrf r girig konug_masrnda, Trlrk TLjtrjncLiltigri'nrin sorunlarinrn eri$_tigi boyutlara dikkat qekerek bu konuda Onemtigorev ristlenen Trltrin Eksperleri'nin bu toplantrdakonularr gerektigi ehemmiyeile tartrgacaklarrnainandrgrnr belirtti ve Eksperlerin ge rek mesleki ge_rekse genel ttitrrncrirrik konurarrnda farkrr fikirreriolabilecegini, onlarr burada tartrgacaklarrna inan_dr$rnr ama meslek grubu olarak keneilenmig biryumruk olmalan gerektigini ileri srjrdti. tiivanBagkanr'nrn konugmasrnrn ardrndan yOnetim Ku_rulu'muzca 1gg2 yrIna ait ,,Qalrgma ve EtkinliklerRap0ru" izleyicilere sunuldu. Denetim Kuruluriyesi Turan YALQIN tarafrndan "Deneileme Ra_p0ru" ile "1993 yrJr Tahmini Britqesi', okundu. Dahapnrl Mustafa GUR'Lin onerisi iie kongrede"T[itlinUzerine Konugmalar" adlt kitabr da$ltrlan Orhan

IUTUN EKSPERLER|

DERNEGi

BULIENI

Say'fa 2

1992 nh Genel KurulToplantsr yaplldl

(O Bagtarafr 1. sayfada)

dahi bu firmalarrn ulkemizde faaliyet gostermesinitasvip eder durumda olduQunun ve Turk tritunculu$ukonusunun higbir kesimde yankr bulmamastnrn uzri_cri ve drigundunlcu oldufunu vurguladl.

ikinci konugmayt yapmak ttzere soz alan Ab-durrahman NALCI: Tekel'de gahgan T0tun Eks_perlerinin sendikal haklannrn olmanraslnrn kayrpoldu[unu 6ne s0rerek. ydnetim kurulunun bu ko_nuda yetedi gahgmalarda bulunmannsr nedenivleelegtiride bulundu. Konugmasrnl memurlarrn riit

IUIUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULTENI

uretimdeki grkmazlann garprtrl-dr$rnr, konunun plan ve rslah ga-lrgmalarryla gozUmlenecefini onesurerek bitirdi.

Altrncr konugmacr olarak sozalan Selim ARSLANBAY konug-masrnda; tutUnculugUmuzun ba-ta[a sUruklendifiini, onumUzdekigunlerde Tekel'in pazar payrnrnazalaca$tn t, sendikalagman I n ge-reklili$ini, iggi ve uretici temsil-cileriyle igbirliSine gidilerek so-runlarrn titiz ve bilingli olarakgalrgmalarla gozulebilece$i ko-nusunda inancrnr belirtli. AyrrcaDo$u ve GUneydo[u'da basrndayer alan suistimaller konusunda -varsa bile bunun kigilerin kendiahlaki yaprlarrndan kaynak-lanabilecelini ve bu gibi olaylarrndurust meslek sahiplerinin mes-lek ahlakrna olan duyarlrhklarrnrarttrrdr!rnr, mesle$in bu gibi sug-lamalardan arrndrrrlmasr gerek-liliIini vurguladr.

Son konugmacr olarak FarukDEMIRSOY soz aldr. Gundemdeolan, meslekteki ozellikle Do$uve Guneydo$udaki suistimal soy-lentilerinin bultende gere[indentazla yer almasrnr elegtirdi vedernek vonetim kurulunda bu-

lunmanrn kurumda kigisel iler-lemeler igin kullantldtItna olaninancrnr belirterek, mesle[e po-litikanrn bulagttrtlmamastnt vur-guladr.

Konugmacrlarrn ardtndan sozalan Divan Bagkant OrhanQZET, odalagma konusunda dik-katli ve titiz bir galtgmantn ge-rekliliQinden bahsetti. Ayrtcasegilecek yeni Yonetim Kuru-lu'nun sendikalagma konusundaaktif qalrgma gostermesinin ge-

Sayfa 3

reklili$ini dile getirdi. OrhanOZET'in ardrndan konugmacrl-ann tenkitlerini cevaplamakizere Yonetim Kurulu BagkantMehmet Q|ZMEL| soz aldr.

giZMELi, bultende suistimalhaberlerine ozellikle a[rrhk ver-mediklerini yaprlantn sadecebasrnda yer alan tutUnle ve mes-lekle ilgili her yazrntn, bultendeyer almasrnrn oldu$unu vur-guladr. Kongredeki katrhm sayrsr-ntn bu derece yuksek olmasrnlnmeslektaglanmrzrn duyarhlt$tn-dan kaynaklandr[rnr ve se-vindirici oldu$unu, sendikalagmakonusunda ise sorunun 0lkegUndeminde oldu$unu belirterek,meslektaglann her t0rlu plat-formda mesleIi ilgilendiren ko-nularda bilingli ve duyarlt olmalartgereklili$ini ileri surdu ve hig kim-senin derne$i kigisel amaglanigin kullanmadr!rnt ve kullantl-masr konusunda da asla mUsa-mahakar olmayacaklartnt belir-terek konugmasrnr bitirdi.

Gundemde; konugmalar bo-lumUnden sonra Y6netim Ku-rulu'nun 1992 yrlr faaliyetleri veDenetleme Kurulu'nun rapo-ru Genel Kurul'un oyuna gg-15

TU]UN EKSPERLERI

DERNEGI

BULTENI

nuldu ve Genel Kurul'ca oy birliSi ile ibra edildi.Yonetim Kurulu ve Denetim Kurulu'nun

ibrasrna m0teakip tuzuk deligikliklerine gegi-lerek Yonetim Kurulu'nca, onerilen;

- Tuzufun 9'uncu maddesi "e" bendi de-Iigtirilerek vekaleten oy kullanma hakktntn der-nekler yasasrna uygun olarak yasaklanmastoya sunuldu ve oy birli$i ile kabul edildi,

- TUz0gUn 19'ncu maddesinde yer alanYonetim Kurulu'nu olugturan 5 asil, 5 yedekuyenin 7 asil, 7 yedek uyeye yukseltilmesi oybirlifli ile kabul edildi. (Boylece tuzu0un onay-lanmasrnrn ardtndan onumuzdeki ilk GenelKurul'da Yonetim Kurulu uye saytst 7 kigidenolugacak,)

- Tuzu$un 34'ncu maddesi "a" bendinde yeralan, uyelerden altnan aidat miktartna, Der-nekler Yasast uyannca alt ve Ust stntrlar ge-tirilerek oya sunuldu ve oy birli$i ile kabul edil-di.

- Aidat miktartnln 50.000.- TL ve 100.000.-TL olmastnt oneren miktarlar oya sunularak1993 yrh igin aidat miktartnln 50.000.-TL olmastoy goklu$u ile kabul edildi.

Tuzuk de$igikliklerinin ardtndan; Yonetim,Denetleme ve Onur Kurulu seqimine geqildi.Ey0p GUTOOGOU, ismail TEKET ve OktayQELIK'in olugturdu$u "Tasnif Kurulu"gahgmalart sonucu:

vorurrin/| KURULU'na Mehmet. QizMELi,Semih TARIM, Yagar Turan GULUMSER,MUStAfA SEYD|OGULLARI, B0ICNT GUVEN,

DENETIM KURULU'na ibrahim culeriv,Turan YALQIN, O[uz BITER,

ONUR KURULU'na Orhan 6zET, MustafaGUR, Turan Nuri ARAL getirildi.

De$erli Meslektaglarlmlzln bu onurlu gorevitekrar bizlere bahgettikleri igin ktvanctmtz birkat daha artmtgttr. Bilhassa Genel Kurul'akatrlan uyelerimizin %75-80 dolaylarrndaki te-veccuhleri, galrgma htrs ve azmimizi daha daartttracakttr. Sizlere layrk olabilmek umuduylahepinizin onunde saygr ile e$iliriz. 1993 ytltntn

tum meslektaglarrmtza ve tutun ile yagamtntsUrduren herkese ba$art ve esenlikler ge-tirmesini dileriz.

Sayfa 4

igirvrizoEN BiRi

ORHAN OZET, 1 924'de Dilz-ce'de do$du. Babasr Tekel me-muruydu. 1941 ytltnda Bolu Or-man Lisesini bitirdi. 1950 ytltnakadar Orman Genel Mttd0rl0gUtegkilattnda galtgtt.

1954'de Tutun Eksperligi dip-lomasr ve ehliyetnamesi, 1976da Tutun Eksperleri Yuksekokulu diplomast aldt.Tekel Genel Mudurlu0unde;

1 954 - 1 964 ytllart arastnda TutUn Eksperi olarak qaltgtt.1964 - 1966 Sosyal Yardrm $ubesi M0d0ru,1966 - 1971 Yaprak T0tun Baklm lgleme $b. MUduru,1971 - 1973 Ticaret Grubu Mudur yardtmctst,1973 - 1975 Ticaret Grubu Muduru,1975 - 1978 Tekel Genel Mudur yardtmctst,1978 - 1980 Tekel Genel M0duru,

gorevlerinde bulundu.1969'da yururlule giren 1177 sayt\ "Tulun ve T0tun

Tekeli Yasa" tasartstnt haztrlayan komisyonun ra'portoru, aynr tasannrn B0y0k Millet Meclisi Ozel lhtisasKomisyonunda Tekel temsilcisi olarak gorev aldl.

1971'de uygulamaya konulan "Turk T0tun stan-dardr"nr haztrlayan Turk Standartlar Enstit0su TeknikKomitesi Bagkanlt!tnt y0r0ttu.

Tritun Eksperleri Derne[i BagkanlrIt ve kuruculartarasrnda yer aldt$r Tutun Eksperleri Sendikastntnbaqkanlt$tntyaptt.

Tekel Genel Mudurlu0u gorevinden 1980 ytltndaistefi ile emekliye ayrtldt.

Derne$imizin Onur KuruluUyesi Sayrn Orhan OZETAbimiz'in "Ti.itiin UzerineKonugmalar" isimli kitabtgegtigimiz gunlerde yayrn-landr.Edinmek isteyen uyeleri-mize ucretsiz olarak tak-dim etti$imiz bu de$erlieserin 6nsdzunu YaYln-Iryoruz.

Sayrn Orhan OZET Abimiz'e Turk Tutunculiifuneve mesle$imize olan katkrlartndan dolayl teqek-k0ru borg biliyoruz.

(Tiitiin iizerine Konugmalar) 0llS0zTekel'de ttitUn Uzerine konugmaya 1965 ytltnda

bagladrm. DUgunmeye daha 6nce... sUrdIrmeyigorev saytyorum

Aynr geyleri tekrarlamamak igin bu kuqtlk kitaptasadece baztlartna yer verilen konugma. tebliQ veraporlar, bir ktsmt bastlmtg olarak. Tekelin arsiv-ns

rUrUru UzERiNEKONU9MALARr9a5 9el

tUtUtrt trSPrRUniDERNEGI

BULIENI

lerindedir. ileri srirduIUm ya dagal tgma arkadaglarr mla birlikte sa-vundu$umuz gorUglerin tama-mrna yakrn krsmr yaklagrk 25 ytldrrgUncelli$ini koruyor. Qok azl yasahaline getirilebildi. Yasa halinegetirilenlerin de gok aztntn yaqa-ma gegirilmesine olanak tanrndr.Bu kitapgtgrn yayrmlanmasrnrn bi-rinci nedeni budur.

TutUn Eksperleri YUksekokulu,kargr koymalara ra$men amactnauygun olarak yagama gegirilebi-len ender 6rneklerden birini olug-turuyor. Bu sonucun onurunukendileri ile paylagtr!rm arka-daglarrmr saygt ve gUkranla anr-yorum.

HAld guncelliSini koruyan gorUgve onerilere kimse aglkga kargrgrkmadr. Kimse yanlrg ya da ge-reksiz oldulunu sdylemedi. Genede bir trirlU yagama gegirile-miyorlar. Bu durumu, Ttlrk tUtUn-cUlU$Unrin igine itildigi grkmazdankurtulmasrnr isteyenlerin, isteme-yenler kadar gUglU ve aktif ol-mamalarr ile agrklamak olanakslz.Mesele okadar yalln defil.

*Tekel Trirkiye'de sigara talebini

nicelik ve nitelik bakrmrndan ra-hathkla kargrlamaya yetecek veyabancr sigaralarla rekabet ede-bilecek dUzeyde riretim yapacak6 sigara fabrikasrnrn yaprlmasrnabaglamrg ve bunlardan rigrinri,makineleri ihale edilebilecek aga-maya getirmigken yatrrrmlar dur-duruldu. Bazr gevreler, o yatrrm-larr programlayan ve gergek-leqtiren gorevlileri, gereksiz har-camalara sebep olarak, devletizarara sokmug olmak gibi a[rr birsugla haksrzyere sugladrlar. Bdy-lece yatrrrmlann durdurulmug ol-masrnrn yanhqlr$r ve bunun ileridedo$uraca$r olumsuz sonuglar ka-muoyunun dikkatinden uzaklag-trrrldr.

Arkasrndan, Cumhuriyet'in ku-rulugundan beri varolan ttlttin te-

keli, 1986 yrlrnda orneline enderrastlanan bigimde birbiri ile hig il-gisi olmayan altr kanun arastnasrkrgtrrlmrg, yedinci bir kanunlakaldrrrldr. Artrk TUrkiye'de tUtUn te-kelinin varh$rndan s6z edilemez.Tekel, "TUtrin, TtitUn Mamtilleri,Tuz ve Alkol igletmeleri GenelMtidrirlu$Untin" ktsa adrdrr. Sa-dece o kadar.

$imdi yabancr ortakh girketler,Tekel'in bagladr$r yatrrrmlarr ta-mamlamak olana$t elinden ahn-dr$r igin, kargrlamakta zorluk ge-ker hale getirildigi ig talebe cevapverecek yattrrmlarrnr tamamlamakUzeredirler.

*Yakrn bir gelecekte Ttirkiye'nin

tUtUn tUketiminin 100 milyon kg'aulagmasr beklenmektedir. ButUketimin enaz 7o50'si yabancr fir-malarr n Trirkiye'de Uretecekleri veyurtdrgrndan getirecekleri Ame-rikan blend sigaralarla ve Te-kel'in onlara rekabet edebilmekigin bugrinkU miktartnt arttrrarakUretmeye mecbur olduSu Ame-rikan blend sigaralarla kargrla-nacaktrr. Bu ise Tilrkiye'deki tU-keticiler her yrl, kendi tritUnleri ye-rine yaklagrk 40 milyon kg Vir-ginia ve Burley tUttinU ttike-tecekler demektir.

*Do$u ve GUney Dopu'da tUtUn

Uretimi 1992'de 96 milyon kg'aulagtr. Bizim sigara harmanlarr-mrzda kullanrlanrn yaklagrk Ugkatr. Drg satrm olanaklarr da bu-gunkU kogullarda Eok srnrrlr.

1992 yrlrnda Tekel'in Do$u veGuney Do$u'da sattn aldrlr tU-tUnler igin odedi$i bedel 1,9 tril-yon Tl.'drr. Kalktnma ihtiyacr igin-de olan bolge Ureticileri igin 6nemli sayrlabilir. Ama, acaba bununne kadan gergek ttitUn Ureticisinineline gegiyor? ne kadart bagka-larrnrn? o bagkalart kimler?

*Son birkag ylidrr gok kigi iiretim

Sayfa 5

fazlah$rndan gikdyet etmektedir.Resmi gorevliler dahil.

1177 Sayrlr TUttin ve TutUnTekeli yasasrnda tUtrin Uretiminindisiplin altrna ahnmasrnl, ig tUke-tim ve drg satrm olanaklan iledengeli hale indirgenmesini sag-lamaya yeterli hUkUmler vardrr.Htikrimetler isterse, Uretimin, ha-kiki tUtun rireticisini koruyan biranlayrgla disiplin altrna ahnmasrmU.mkUndUr. Yaprlmryor.

Uretimi bagrbog brrakarak, ken-di kendine dtizene girmesini bek-lemek de bir yontemdir. BirgUn,bu gergeklegebilir de. Ama ureti-cilere ve ekonomimize gok paha-hya malolur.

*Ekici tuttinlerinin pazarlanma-

srnda bugUnkU yontemden, art-trrmalr satrg yontemine gegil-mesindeki yararlar artlk tartrgrl-mryor bile. Kanun koyucu , icrayabu konuda gorev, yetki ve olanakvermig olmasrna ra$men, bir tUrluharekete gegilmiyor. Neyin bek-lenmekte oldu$u anlagtlabilir gibide$il.

*TUrk tUtUnU ve Trirk tUtrinctilti-

gtinUn bir Olum-kalrm kavga$rnagelmig oldu$u agrk. Buna ragmenhdld yaprlabilecek geyler var.

Vakit yitirmeden radikal ka-rarlar alrnrp, cesaretle uygulama-ya konulmazsa gok uzak olmayanbir gelecekte TUrk tUtUnU ve tu-ttincUlti$Unden ancak bir anr ola-rak sdzedilebilecektir.

Bu kitapgr$rn yayrnlanmasrnrnikinci nedeni de budur.

izmir, Kasrm. 1992orhan 6zer

Y0ksek tepelerde hem yrlana,hem kuga tesad0f edebilirsiniz,

fakat biri s0rUnerek otekiugarak yUkselmigtir.

Cenab $AHABEDDIN

IUIUN EKSPERLERISayfa 6

DERNEGI

BULTENIBASINDAN SEqMEIER

oa

B,ilT,.iD[ DERGI Anad@flu, gimdiSedat YENERT0tiin EksPerl

Marlboro ii lkesiED UCUtt Dtinya, insanlart etkisi altlna alan bir degigimEDnoktasrna varmlgtlr. lginde bulundulumuz yiizytltn so-

nuna varmakta oldugumui 9u gUnlerde bilim, teknik' ktiltur

ve endirstrinin geligimi ve sosyo-ekonominin bir dfizenle0retim-tUketim UierinOefi etkisi genel gelirlerin daltltmt' ser-

vetten once yeni geligmig teknik goriiglerde yaganttntn de-

vamr ihtiyai d0nyamtza bambagka bir hu-viy-et kazan-drrmrgttr. bu oegigik yeni tip karakter elitim uruniinden bag-

f." Uii g"V Oegiidir' Bizim de ileri Ulkelerden geride bulun-mamtztn tek sebebi elitim noksanlt!tdtr'

qi'"f.U, yaganrlarak geqirilmig y0zyrllarrn geligmig olanyeni yuzyrla hattrr saytlrr higbir gey akt"f?T1g olmaslndant"yn"t t.n't. Bu 6zellik biit0n geri 0lkeleri etkisi.alttna altrkenUl(emizin ayrtcalrk gostermesi yorum dtgtna atllamaz'

Bu Ozelligin tizerinde ciddiyetle dururken gegmigte vaki

otan sugtarOin pay alarak gabalartmtza verim ve g0ven9 ka-

zandtracakttr.- leSS, ll. Anayasa, G0lhane Hattr Humayun'u di$er adt ile

Tanzimat Fermanl, yUriirl0ge girinceye kadar okurlarda

i""it Vupt"k ve yabanct dil "Franstzca" olremek yasakttr'UtX" U"gt"n baga yoksulluk iginde her t0rlu poziti{ im-

kanlardan mahrumdu. 40.000 koy okulsuz, tgtkstz ve yolsuz'

Okulu, yolu ve r9r!r olmayan bir ulke hastadtr'.felglidir' Ni-

t"ki* o tarihlerdJ Osmanlr Devletinin diger bir adr dahavardt. "Hasta adam"'

Hasta adam 600 yllllk yagantrstnda gallartn hareket ve

geligmelerinden habsrsiz faatizmin etkisi alttnda cezaslnl ta-

ilhe'mal olmakla gekmigtir. Bu sonug imparatorlu!un harap

arttklart 0zerinde yeni bir devletin, cumhuriyetin meyclanageligini do$urmugtur.--

dutftuiiy"t yeni bir devlet yonetim tarzr idi' H.ukuki' eko-omik ve "o"yit

yOnt"tden kurumlagmaya gidilmigtir' Ve

UOV| """ "tegt

rUrUu rxsprnuniDERNEGI

BULTENI

ithal edilip satrlryor.Philsa, yrlda 2 bin ton sigara

Oretim kapasitesine gelinceyekadar da dalrttm Tekel taraftndansurd0r0lecek. Ancak bu stntrdansonra, taraflar arastnda yaptlananlagma uyannca, Philsa, kendi si-garasrnr Tekel'den ba!rmsrz olarakdafrtabilecek. Yine aynt anlagmayagore, Philsa, kendi fiyattnt belirlemehakkrna da kavugmug olacak.

Bu arada, Philip Morris'in tlre-teceli Marlboro sigaralartnda, Vir-ginia ve Burley tipi titt0nler kul-lanrlmasr ongoruluyor. Genelde

Turk tut0ncusu, $ark tipi olarak bi-linen t0tUn turunu 0retiyor. Phil-sa'nrn uretime gegmesiyle birlikte,6zellikle Ege bolgesi tut0n ure-ticilerinin bu yeni t0ttln turlerini0retmeye baglamalan bekleniyor.

Devlet Planlama Tegkilatt ta-rafrndan yaprlan bir rapora gore,T0rkiye'de sigara 0retimi, 2000 Yt-lnda 2-2.5 kat artmasl ve sigarapazarrnrn ozel sektorun elinegegmesi bekleniyor. Raporda, 1O0-110 milyar ilave kapasite Ya-ratrlaca$t ve 300 milyon dolartkamu, 900 milyon dolart da ozel

Sayfa 7

sektdr0n olmak Uzere toplam 1.2milyar dolarhk yattrtm yaptlaca$tvurgulantyor.

Halen Bitlis'te fabrikast bulunanBEST International'dan, sonra,Philsa, agrlan ikinci ozel sektor fab-rikasr olalcak. Ayrrca ABD'li Rey-nolds Tobacco lnternational firmastda 1OO milyon dolarhk yattrtmla,yrlda 1o milyar sigara urelecek olanfabrikasr nt n ingaatt nt surdiir0yor.

(Milliyet 16.12.1992)

Tekel, Tiitiiniqletmesimezun lann Iiqsiz blrakmamak

EKEL Genel MUdUrlUgU, 1987 ylltnda T0tUnTeknikeri yetigtirmek uzere agtlan TUtUn Ye-

tigtiriciligi ve igletmecili$i 86lumU'nti bitiren 100 ki-giyi, agrl

tUtUttrxsPrRuRiSayfa B

DERNEGi

BULTENI

BULDULAR BAGA GiBi MILLETI...I philsa,n'n Torball fabrikasl Marlboro uretimine bagladlFt HiLiP Morris - Sabanct Holding or-F taklrOrnrn Turkiye'deki ilk sigarafabrikasl, gegen hafta hizmete aqrldt'1980 oncesini "kagak rekabet"e karqt'1980 sonrastnt ise "ithal rekabet"e kargtmOcadeleyle gegiren Tekel, gimdi de"verli Iretim" rekabetiyle tantgryor'Ejelki, Tekel'in adrnt bile deligtirmek ge-

rekecek. Qunku arlrk yalnrz de$il, te-kelli$i filan da kalmadr. Best'ten sonraMarlboro da geldi.

Philip Morris - Sabanct ortaklt$tntnuretim izni almast oldukga uzun surdU'Ama Philsa'ntn lzmir Torbah'daki fab-rikayl kurup igletmeye aqmasl, adetayrldirrm htzryla gerqeklegti' 18 $ubati ggz'de temeli attlan fabrikantn ilkUretim unitesi, 10 ay iginde tamamlandtve 16 Araltk 1992 gargamba gunu fa-aliyete gegtt.

llk hedef ig Pazar ama".800 milyar lira sermayeli Philsa'ntn

ylzde75 hissesi Philip Morris'il.' yyzde2s hissesi de Sabanct Holding'in kont-rol0nde. 64 hektar alan tizerine kurulanTorbal f abrikast, tamamlandt$tndayrlda 30 bin ton sigara uretecek' Top-iam 400 milYon dolarltk Yatlrlmlntamamlnln faaliyete geqmesi 2001 ylllnl

bulacak ve Devlet Planlama Teg-kilatt'ntn hesaplartna gore, Philsa tamfaaliyete gegti$inde, Tiirkiye'deki sigara

uretim kapasitesinin yUzde 22'sinesahip olacak. Fabrikantn uretime geqen

ilk unitesi igin 129 milyon dolar (yak-lasrk 1.2 triiyon TL) harcandr' Torbaltfabrikastnda, tiitiin haztrlama bolumuile her biri dakikada 1O bin adet sigaraureten ve paketleyen uniteler bulunu-yor.

Philsa'ntn "yerli Marlboro"sunun ilkhedefi, ig Pazar. Ancak bu, Philsaybneticileiinin de belirttikleri gibi, "gtka-

cak ihracat {trsatlart"ntn deperlendiril-meyece$i anlamtna gelmiYor' ..

Torball tabrikastntn a9ll19 torenlnqekonugan Philip Morris Do$u Avrupa ve

Orta AsYa Bolge Bagkanr AndreasGembler';in sbzleri ise, ihracattn hig de

rastlanttsal bir durum olmayaca!tntnsinyalini veriyor' Turkiye'nin "bolgedekihavati ekonomik rolu"nti vurgulayanGembler, T0rkiye'nin bu konumunun'

O Artrk "yerli Marlboro" dauretiliYor, PhiliP Morris -

Sabancr ortakltItntnTorbalr'daki fabrikasr 0retimegegti. PhiliP Morris'in g6zu

yalnrzca TurkiYe Pazarl nda

de$il, T[rki CumhuriYetler dekar vaadediYor.

teji olsa gerek.

S|GARA DEVLERiDOGU'YASURGUN

Philsa'ntn Orla Asya ulkelerine ilerdeyapacalr ihracat aqtstndan onemli birpoiansivet yarattl$tna igaret ediyordu'Torbalt'vatirtmt, Philip Morris'in ulus-

lararast Ltratelisi iginde, Turkiye slnlr-lannt aqan bir Yere oturuyor'

D0nva siqara Pazarlartndaki sonqelismeler vJ enitip Morris'in Batt'daiiuLn .lgut" sattgiartna kargr lzledigiuluslararait strateiilere bakrldt{tnda' bu

daha iyi anlagtltyor. Torbalt fabrikastntn

vtldrrtm hrztyla 0retime girmesinin ardtn-

da vatan faktorlerden birisi de bu stra-

Toplulu$u'ndaki en buyuk sigara Ure-ticisi. B.A.T. Industries ise bir yandanBa!tmstz Devletler Toplulu$u'na yuklumiKarda ihracat yaparken, bir yandanda bazt sigara fabrikalartna ortak olmak

iqin gorugmeler yaplyor. Bu araytgrn ilk

sonucu. Macaristan pazarlnln yuzoe45'ini elinde tutan Percs ile imzalananortaklrk anlagmast oldu'

Philip Morris'in Do!u AvruPa Pa-zarlartnda bu kadar aktif olmastntnonemli bir nedeni de ABD Pazarlndaiqlerin pek iyi gitmemesi. ABD'de Marl-

boro sattslarl surekli olarak azaltyor'Philio Morris'in en onemli ve pahaltmarkast Marlboro, kendi evinde pazarkaybediyor. Amerikalt tiryakiler, dahaucuz mirkalara kaytyorlar. Philip Mor-ris'in, sigaradan kaybettisini, di$er fa-alivet alanlart olan gtda ve biractltksektorlerindeki gelirlerini arttrarak ka-patmast da pek m0mk0n gortinmuyor'btint ti, Maxwell kahveleri, Tobleroneeikol"tulut, gibi 0nlu markalartn sahibiPhilip Morris'e, sigara sattglart, toplamgelirlerinin ancak yuzde 47'sini getiriyor

Ima toplam kartn ugte ikisi sigaradanqelivor. $irketin sigara gelirlerinin bu ytl

Izuia"ugj' haberleri, hisselerinin NewYork Borsasr'nda de!er yitirmesine

Batr ulkelerinde sigaraya karqt kam-

panyalar, toplu yerlerde sigara igilme-sini

- yasaklayan uygulamalar, sigara

reklamlarrna getirilen ktsttlamalar, si-

oara ureticilerini "Dogu'ya sur0yo/'' Bu

it rA"n Battlt sigara devleri, Dolu Av-iupa pazarlartna daha guglu yerlege-biimek iQin ktran ktrana bir savag sur-

duruyorlir. Philip Morris'in bolgede, tiq

vrldan az bir surede, yeni yatrrtmlar igin

ve bu iilkelerde sigara fabrikalarr almak

icin harcadr!t para bir milyar dolaravaklastvor. Philip Morris 9u anda Do[uhtm"nyu, Macaristan, QekoslavakYave RusYa'da fabrikalara sahiP'

Phili'p Morris kadar htzlt olmasalarda. en bUvi.ik rakipleri olan RJR Na-bisco ile a.A.t. lnOusties de Dogu Av-ruoa'da varltklartnt pekigtirmeye qabalt-

vorlar. Camel markast ile tanrnan RJR'Nlabisco, Baptmstz Devletler Toplulu0u

ve Macaristin'da uretim yapryor' RJRNabisco, su anda Baltmstz Devletler

neden oldu." Marka ba!tmltlt!1" Yaratmak.

Philip Morris, Orta ve Do$u Av-rupa'ya "iyi yerlegebilmek"' bir markaba[rmlrlr!i yaratibltmek igin. - buytkqaSa fraicryor. Zaten Philip Morris'inpazarlama itrateiisinde, marka ba[tm-irh$r yaratmak ozel bir yer tutuyor'Boile;e, gorece pahalr Marlboro tir-valiilerini irtrrmak girket, yUksek karmar.jtnt koruma imkantna sahip oluyo.r'

Philip Morris, sigarada yuzde 40 gibivuksek bir kar marlr ile galtqtyor'

Ancak PhiliP Morris'in Do$u Av-rupa'daki igleri, arzu ettili kadar kolayqitmevebilir. QUnku yeni serbest piyasa

Ittetiri PolonYa, LitvanYa ve Slo-venya'da, daha gimdiden sigara rek-lamlartnt neredeYse tamamen Ya-saklayan yasa tasartlart uzerinde galt9t-

hyor.Buna ra$men sigara kaqftlt$lnln he-

ntiz hig ulaqnradrlr yerler de var,sg-

TUIUN EKSPERLERI

DERNEGi

BULiENI

daha do!uda... lyi tiryaki sayrlabilecekOrta Asya Cumhuriyetlerinde, brrakrnreklam krsrtlamalarrnr, daha sigaranrnsa!h$a zararlarrndan soz eden bileyok. Yani Turkiye'nin burnunun dibindegok genig bir pazar var. Torbah fab-rikasrnr boylesine gagtrttct bir hrzla ta-mamlatan SUg, "brly0k pazar',danbagka ne olabilirdi ki zaten.

(20-26 Arahk 1992 Ep Dergisi)

Bazr insanlar kargrtrgrolmayan geke benzerter

A.llamdi TANPINAR

Sayfa 9

Amerikan tiitiinii2000 ylhnda diinyayl satacak

A MERiKA'da yaprtan birFaraqttrmaya gore, 2000yrlrnda Amerikan tut0nlerinin yrl-drzrnrn parlayaca$r ve TurktUt0nleri igin ise tehlike ganlarrnrngaldr$rna dikkat gekildi. "TobaccoRep" adll tUtun dergisinin yapmrqoldu$u aragltrmaya gore, dunyat0tun ticaretinden yUzde 10.6pay alan Amerika, 20OO ytllndabu payr yUzde 24.1'e grkararakd0nyanrn en b0yUk tut0n satrcrsrolacak. Turkiye'nin aynldonemde tutun ticaretindeki pa-ytnrn ise y0zde 8.1'den yuzde2.5'e dugece!i kaydedildi.

Aragtrrmada, 1990 yrhnda 6milyar 611 milyon ton olan dUnyatutun tuketiminin ise 20OO yrltnda7 milyar 945 milyon tona ulaga-ca!r, tUtun drg satrmrnrn da 1 mil-yar 15 milyon tondan 1 milyar293 milyon tona yUkselecelinedikkat gekildi.

Dunya t0trln ticaretinde ilksrrayr yuzde 18.8 ile pay alanBrezilya'nrn 2OOO yrlrnda bu payr-ntn ytizde 19.9'a grkmasrnara$men Amerika'nrn adrndan

Tutun Eksperleri Derne$i'nin"Tobacco Rep" adlr tutundergisinden almtg olduguara$ttrmaya gore, dunya

tutun ticaretinde yuzde 10.4pay alan Amerika'nrn 2000

yrlrnda bu paylnr yuzde 24.1'egrkararak, en buyuk tutLln

ihracatgrsr olaca$r belirtildi.Aynr aragtrrmada yuzde 8.1

pay alan Turkiye'nin isepaytntn yuzde 2.5'e

dugecegine dikkat gekildi.

ikinci srrada yer alacafrnln tahminedildigi kaydedilen aragtrrmada,soz konusu donemlerde Bul-garistan'ln paytntn y0zde 9.2'denyuzde 6.4'e, Zrmbabwe'nin paytntnyuzde 9'dan yuzde 11.2'ye, Yu-nanistan'rn paytntn yuzde 7.8'denyuzde 8.9'a ve ABD eyaletlerindenMiami'nin paytnln da yuzde 5.8'denyuzde 6.4'e grkacafrna igaret edildi.

Tutun Eksperleri Derne$i,1990 yrhnda d0nya ttitun ti-caretinden yUzde 8.1'lik pay alanTUrkiye'nin 2000 yrhnda ytzde2.5 olan 32 bin 395 tona dUge-ce!ine dikkat gekilerek, yetkili.lerin onlem almasrnr istedi.

(6z9iir Giindem24 Aralk 1992 Pergembe)

Her gey olur... herFey unutulur... herFey yoluna girer...hig kimse her geyi

agklayamaz... E$erherkes, herkes

tarafindan herkesigin sdylenen geyleri

bilseydi, kimsekimseye bir geys6yleyemezdi.

Honataux

tutUttrrsprntrniornmeigULTrNi

Sayfa 1O

I 1 ggzDEN 4OO MILYAR LiRALIK KAR BEKLEYENDEV KURULUSUN 1ee3 HEDEF| 1 TRi1YOlrt L|RA

Tekel sokakta bi tasatacak!

EKEL Genel MudurltiSu'n0nI Ankara'ya tagtnmast igin ha-zrrhklar sUrd0rUlUyor. Kurulugun 9i-ge[i burnunda genel mud0ru Meh-met Akbay, "Tekel'in merkezi, dahaonce fabrikalar lstanbul'da olduluiain burada YaPrlmrg' $imdi, hiEgeregi yokken lstanbul'da duruyor.

Qunku Tekel t0m TurkiYe'Ye Ya-yrldr" diyor. AkbaY, genel mudur-iugUn Ankara'ya tagtnmasl igin Ma-liye Bakant'ntn onaylntn beklen-dilinidile getiriYor.

Gegtilimiz alustos aYrnda TekelGene[ M0duru olan Mehmet Ak-bay, gorev s0resi iginde Tekel0r0nlerine bir kez zam YaPtr. Ak-bay, "Tekel zamlart ne zaman?" so-

rumuzu, "Bizim listemiz haztr.H0kumetten igaret bekliyoruz" diyeyanrtltyor.' Gorevde bulundu$u 5 aYltk sUreiginde baslna kargt suskun kalanMehmet AkbaY ilk agtklamalartntEkonomist'e YaPtl. 1969 YrltndaMaliye Bakanlt$t'na hesaP uzmanlolarak giren Mehmet AkbaY' 1981-85 yrllarr arastnda Gelirler GenelMUdUTIUOU, ardtndan Paris'te OECDnezdinde Turkiye Daimi Temsilcililiyaptrktan sonra, Trirkiye'ye dondu'Akbay, ktsa s0reli hesaP uzmanltltgorevinin ardtndan Tekel GenelM0d0rlu$0'ne atandt.

Ekonomist: Tekel de

TUIUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULIENI

yaprak tutun birimimiz bafrmsrz-lagtrrrhp Tekel drgrnda tutulabilir.

Tekel'in tUtun ihtiyacr ytlltk 50bin. Ancak bizim yaptr[rmrz ahmlarbunun iki katrna ulagryor. Arta ka-lanlarr stoklarrmrza koyuyoruz. Bustoklarr deferlendiremediIimiz tak-tirde yakryoruz. TUrkiye'nin tutun ih-racatr 80-100 bin ton arasrndadegigiyor. Bu ihracatrn yuzde 70'i,tutun ihracatgrlarr taraftndan ya-prlryor. Geri kalanrnr Tekel yapryor.Tekel'in ihtiyao ile Best'in uretim ih-tiyacrnrn toplamr, 70-80 bin toncivarrnda degigiyor.

Yani ihracat arlr ig Uretim miktart,yaklagrk '180 bin ton civarrnda. lguretim iEin, bir 40-50 bin ton stokongordufumuz taktirde, Turkiye'nint0t0n ihtiyact 2OO-22O bin tonarastnda. Oysa uretim, ytllara gore300 bin tona kadar ulagtyor.

92 yrlrnda ne kadar iiretimvar?

Akbay: Kesin belli de$il. Ancak250 bin tonun uzerine gtkaca$abenziyor. Elimizde gu anda, en azTurkiye'nin bir ytlltk tutun uretimikadar sto$umuz var.

Ttirk Cumhuriyetleri ve RusyaFederasyonu'na tiitiin ve sigaraihracat ba$lantrlart yapma giri-gimlerimiz ne agamada?

Akbay: T0tUn pazarlamak g0gbir i9. Geleneksel pazarlarr var.Ancak Turk Cumhuriyetleri ve Rus-ya ile yaptr!rmrz gorUgmelerde,onemli geligmeler sa$ladtk. 92 yt-lrnda Rusya Federasyonu'na 17.5milyon dolarlrk sigara ihrag ettik.1993 yrh igin yine Rusya ile 42 mil-yon dolar tutarrnda sigara ihracattyapmak 0zere ba!lantt kurduk.

Rusya'ya aynr zamanda, 39 binton tutun ihracatr yapmak uzereanlagma yaptrk. Bu tuttinun bedeli100 milyon dolar. Rusya'ya yap-tr!rmrz bu tutun ihracatrnrn onemliyanr, ilk kez Dopu ve Guneydo$ututununu ihrag etmig olmamrz.

Bagka ballantrlarrnrz var mr?Si gara fabrikalart kuracakttntz...

Akbay: lligkilerimizin guglu oldu-$u Turk Cumhuriyetleriyle gorugu-yoruz. TUt0n sattgrnrn yant stra,

imal edilmig sigara satrgt da g0n-demde.

Turk Cumhuriyetlerinde ilk fab-rikamrzr Azerbaycan'da kuruyoruz.93'te 0retime baglayaca|z. 2 mil-yon dolar sermayeli Azer-Tekel adltbir girket kurduk. Yuzde 50 orantn-da Azerilerle oda!tz.

16 sigara makinast olan bir fab-rikayr revize ederek bizim Maltepe'-nin uretimini yapacalrz. Azerbay-can tutunuyle bizim Do!u tut0-nun0n uygun harmanlanmastyla u-retim yapaca!tz.

Bu yolla elimizdeki fazla tutunstoklarrnr onemli olgude eritece[iz.

Turk Cumhuriyetlerine Tokat,Yeni Harman ve Seid sigaralartntnsatrqr hedefleniyor. Turkmenistan'a500 ton Seid sigarast, Ozbekistan'a3 milyon dolarlrk sattg igin on anlaq-ma yaptldr.

Tekel 2000'de kapasite artrnmrvar ml?

Akbay: Yuzde 5o kapasite ar-trrma galtgmalartmtz var. 1992yrhna 12 bin ton kapasiteyle gir-migtik Tekel 2000'de.

Ancak bunu 14 bin tona gtkartttk.1993 yrlrna, yapttftmtz kapasite ar-trnmr yatrrtmlarryla 18 bin tonla gi-recefiz. Ancak 2000'in uretiminin93'te 20 bin tonu gegmesini he-defliyoruz.

Yeni bir sigara gtkarmayt dti-giinUyor musunuz?

Akbay: Evet, dugunuyoruz. He-nuz fizibilite agamaslnda. TurkCumhuriyetleri ve Rusya'dan dugukmaliyetli sigara talepleri var.

Bunu kargtlayabilmek uzere yenibir marka 0retmeyi dugunuyoruz. lgpazara sigara de$il, ama bir purogrkaraca!tz. Havana purosunu

Savfa 11

aratmayacak kalitede bir puro su-naca$rz 93'te.

Tekel ne kadar sigara iireti-yor?

Akbay: 70 bin lon sigara uretmekapasitemiz var. Ancak bunu gift,hatta ug vardiya gahgarak artrrma-ya galrgryoruz. Hem ig pazar, hemihracat igin kapasitemiz 0zerindeuretim yapryoruz.

Dlinyada sigara tiiketimi aza-hyor. TUrkiye'de artryor mu?

Akbay: Sigara tuketimi geligmigulkelerden, az geligmig 0lkelere ka-yryor. Her yrl yuzde 1 orantnda artr-yor d0nyada sigara tuketimi.

1992'yi ne kadar karla ka-payacaksrnrz, 93 hedefiniz ne-dir?

Akbay: 92'de 1 trilyon lira karhedeflenmigti. Ancak bu rakambiraz dugtu. Maliyetlerdeki arttg ne-deniyle karrmrzrn 400 milyar liracivarrnda gergeklegmesini bek-liyoruz. 93 hedefimiz ise 1 trilon li-raya yaklagmak.

Karrnrz en gok nereden ge-liyor?

Akbay: Tekel en gok alkolliiigeceklerin uretim ve sattgtndan karediyor. Ozellikle rakr bizim karlrh-$rmrzda onemli paya sahip.

Yeni rakr fabrikasl var mtgtindemde?

Akbay: $imdilik yok. Ancak93'te ug yeni sigara fabrikast aga-caQrz. Samsun, Akhisar ve lz-mir'deki yarrm sigara fabrikalartntlamamlayarak devreye sokmak is-tiyoruz.

NihalAydo{an(20.1 2.1 ee2 E KON O Ml ST)

Kryqmet kopocodr ztlmqn bile,dlinitd" bir fidJn bulunurso

kryomet kopmodononu dikebilirseniz, hemen dikiniz!

HZ. MUHAMMET (SA)

tututtrxsprnuRiornnreigULTtl'li

"Siga sa devleti Tekel'igaresiz blrakacak'o

UfUru Eksperleri Derneli,TUrkiye'de yattnm yapan ve kt-

sa bir sure sonra uretime gegecekolan dunya sigara devlerinin Tekel'izor durumda btrakacafrna dikkatgehi.

Tut0n Eksperleri Derne$i'nin1992 yrh Olalan Genel Kurulu iginhazrrlamtg oldulu faaliyet ra-porunda, gok uluslu sigara girket-lerinin Tekel'i garesiz btrakaca!tbelirtilerek, tutun ureticilerin org0t-lenmesi ve Tekel'in, devletin zarartgoze aldr!r destekleme altmlartgorevini br rakmast istendi.

TUtun Eksperleri Derneli'nin ra-

porda, Tut0n EksPerleri Derne$iYonetim Kurul adtna YaPtlan agtk-lamada, 1177 SaYrlr Tutun ve T0-tun Tekeli Yasast ile ilgili diler y+salar ve kanun hukmUnde ka-rarnamelerin verdi$i imkanlartn kul-lantlmast ve ekici tutunlerin sattgmerkezlerinde arllrma usulu ilesaltgrntn baglamast gerekti$i be-lirtildi.

Tekel'in amacl kar olmaYan des-tekleme allmlart yapmasl istenilenraporda, destekleme gorevinin Te-kel'den altnarak t0tunlerin arttrmaile sattgtnt ustlenecek kuruluga ve-rilmesi olana$tntn da sa$lanmast

Sayfa 12

istendi.3 Mayrs 1991 tarihinde YaYtnla-

nan T0tun Kararnamesi'nin, sigaradevlerinin Turkiye'ye gelerek Ya-rnm yapmastna imkan verdi$i belir-tilen raporda g6yle denildi:

Turkiye'de yaltnm yapan dev fir-malar yrlhk uretimin 2 bin tonaulagmast halinde bu markalarln it-hali, fiyatlandlrtlmast, da![tmt vesatrgr, bugune kadar oldu$u gibiTekel taraftndan de!il, o firmataraftndan yaprlabilecektir. Buhukum, Tekel yattrtmlartnt ve mo-dernizasyon programlartnt tamam-lantncaya kadar piyasada PaYtntkoruyabilmesi igin gok onemli birbarajdrr. Qok uluslu girketler bubarajr yrkarak Tekel'i garesiz ya-kalamantn yollart nt arayacakttr."

(2s.1 2.1 992 6z9 tir G0 ndem)

t

I

t

I

f Tutun Eksperleri Derne$i, Genelrcyrul _Toplantr-s-r yaplldllrrrrrrrvllllTUTUNCULUGUMUZ

DARBOGAZDAO "1ggo yrlnda 6.61 1 milyon ton olan dunya tutun tuketimi 2000 ytltnda 7 .945 milyon tona

ulagrrken, Turkiye'nin tgbO tutun drg satrmrndaki yuzde 8.1'lik payt, izlenen yanltg po-

litikalar sebebiyle 2000 yrlrnda yuzde 2.5'e dugecek"

TUrUn Eksperleri Dernegi'ninI tggz yrlr Olalan Genel KurulToplanttst, tUtun eksperlerine sek-tordeki dertlerini antlatma ftrsattverdi. Turk tOtunu ve tutun-culuSunun hayati onem tagtYanbir darbolazdan gegti$inin ifadeedildigi taplanttda, ulke t0tUn dtgsatrmtnda sallanan gelirin Yak-lagrk yuzde 75-80'inin yabanct si-gara ithali, Amerikan Blend sigaraUretimi igin yabancr mengelitutun

ithali ve T0rkiye'deki yabanct or-taklr yaprak tutun girketlerinin yuddrgrna yaptrklart kar transferleri ne-deniyle, tekrar yurdrgrna gitti$i be-lirtildi. TutUn eksperlerinin mes-le$e ait sorunlartntn da dile ge-tirildigi toplanttda, Tutun Eksper-leri Yuksekokulu'nu okumamtgkimselerin bu igi YaPtt[t ve okul-lardan mezun olanlartn sektordeyeterince istihdam edilmediklerikaydedildi.

Agrlrg ve divan tegekkulundensonra yaptlan Yonetim Kurulusegiminde, eski yonetim aynenkaldr. Yonetim Kurul Bagkan-h$r'nda Mehmet Qizmeli kaltrken,Semih Tartm, Yagar Turan G0-lumser, Musiafa Seydio$ullart veBulent GUven, dernek uye-lerinden goreve devam igin tamdestek aldtlar.

(21.12.1es2 ZAMAN)

tUtUt't EKSPERLERI

DERNEGI

BULTENI

Fransa'da sigarcVakary sauas

RANSA'da 1976'dan itibaren kapalr yerlerde si-

gara igilmesini yasaklayan ka.nunlanl qlfflllll'sineiralarda, tiyatrolarda, pastanelerde, altgverig mer-

kezlerinde, okul srnlflartnda, hastanelerde ve birgokut^" tagtmactlt$tnda soz konusu kanunlara uyul-

Sayfa 13

It

kalmamakta, aynl zamanda sigara reklamlanntn da

;;u;" gegmek'igin 1993 Ocak aytndan itibaren gtka-rrlalcak"Uii kanun ile sigara reklamtntn yasaklanaca$t

bildirilmekedir.-'irun"u'n,n 0lkemize ornek olmast hig olmazsa stk

srk girip gtkmaya mecbur kaldt(tmtz, postane' banka'

frasLn'e "holleri

otel lobileri ve restoranlarda' spor te-

sislerinde ve benzer kamuya agrk yerlerde sigaraytyasaklayan kanunun gtkartimaslnrn sa$hlrmr z bakr'ininJun'qoL olumlu sohuglar do!uraca[tna hig gUphe

voktur.'- '-- (Au. suna einiTli zs Aralrk 1992 ist' Ticaret)'

t

I

dugu bilinmektedir.lna hatlarda galtgan trenlerde 1/3 orantndaki kom-

parttmantn sigarl igenlere ayrtlmtq olmastna raQmen'iraris metrosunda, otobuslerde, banliyo trenlerinde'a"ut"tg" galtgttrtlan i9 hatlar ve millellerarasr uqak-LrOa

"i gria y"asag r n r n uygulanaca g r bildiri lmekted i r'

1 Kalm igsz'de yururlu$e girmig olan sigarayt ya-saklayan yeni kanun ile sigara kullantmt tum res-toranlarda, gece kl0plerinde, kantinlerde' tren vemetro istasv6nlarrnda, dUkkanlarda, spor salonlartn-

;",';"11";# (Ozel odalar harig), iki veya.ikiden fazlakiginin gahgirIr yazthanelerde yasaklanmtq by-iriitur,tub' t.'Hivalind r rma leqkilat r bul un mas t gart r ile

sigara igenlere ozel bir yer ay.rtlmastna' .bar ve res-

toLntaria soz konusu yerlerin sigara igilmesi ya-

rukfunun yerlerden epeyce uzakla olmastna m0sa-

ade edilmiqtir.- -Altnan bu sert tedbirler sigarantn kot0 etkisinden si-

guru id"V"n insanlarln korunmastna yoneliktir' Fran-Ja'Oa yerigt

IUIUN EKSPERLERI

DERNEGI

Sayfa 14

gULITNi

Halk sa$hflImt, M?rlhoro'nun kf,n ml?izmir Tabip Odasr, Torbalr'da yerlilMarlboro uretimi igin Philip Morrisve Sabancr ortaklt$tyla kurulan si-gara fabrikasryla ilgili yaptl[tagrklamada, sigara ile ilgili bUyukyatrrrmlar kargtstnda heyecan duyu-lurken, gok onemli bir konunun,"sa!lr$rn" gozden kagrrrldt[tna dik-kat gekti.

Dokuz Eylul Universitesi TrpFak0ltesi Go$us Hastaltklan AnaBilim Dah Dekant ve ofretim uye-leri Prof . Atilla Akkogoglu, DogEyup Sabri Ugan ve Dog. Arif Hik-met Cimrin tarafrndan lzmir TabipOdasr adrna yaprlan agtklamadaTorbalr'da Bagbakan SUleymanDemirel taraftndan agtltgt yaptlanMarlboro sigara fabrikastna de$ini-lerek halkrn salhIr yerine gokuluslugirketlerin karlartnt gozeten bir politikaizlendi$i belirtildi. "Halkrn sa!lt!t mt,gok uluslu sigara girket lerinin kartmr?" baghf ryla yaprlan agtklamada,sigaranrn insan sa!lr!rna etkilerigoyle agrklandr:

"Sigara igimi ile akci$er kanseririski, igilen miktar ile orantllt olarak15-30 kat admaktadtr. Sigara dil,dudak, a$rz, grrtlak, geniz, akci$er,

yemek borusu, milde ve mesanekanserlerine yol agan en temelfaktordur."

Hava kirliligi ve di$er gevrefaktorlerinin sigarantn zarart kar-grsrnda daha geri plana dugtU-!un0n belirtildigi agrklamada, tozluve mesleklerde gallganlarda sigaraigiminin, riski 34-92 kattna gtkardt$tvurgulandt.

Pro{. Atilla Akkogo!lu, Dog.Eyup Sabri Ugan ve Dog. Arif Hik-met Cimrin'in yapttlt agtklamada,son gtinlerde Eok uluslu girketlerinulkemizde yaptrklart b0yuk sigarafabrikalarr yattnmlartntn ve var olanfabrikalarda kapasite arttrtmtntnkamuoyunda tutun giftgisinin ka-zanct olarak gosterilmesi ile ilgili ol-arak bir baqka boyutu vurgulana-rak, "sa$ltkla ilgili harcamalar go!uithal edilen gok pahalt kanserilaglarr, deperi milyarlarla ifade edi-len geligmig tant ve tedavi cihaz-lannrn toplam maliyetleri korkulur kiulkemiz igin beklenen kazanglartkat kat agacakttr" denildi.

Sigarantn son 18 ytlda YaPtlanaragttrmalarda, sigara igenleringevrelerindeki insanlarln sa$llklartnt

da etkiledi$i, saghkla ilgili riskleri 2-3 kattna grkardr!r belirlilen agtk-lamada, istem drgr sigara igiminingeligmigi ulkelerde engellenmeyegalrgrldr[r ve kapalt yerlerde sigaraigiminin yasaklandt!tntn bilindigibelirtildi.

Buna kargtn Olkemizde 1988yrhnda donemin Salltk Bakant ta-raftndan baglatrlan sigaraya kargtufusal kampanyantn 7 ay sure-bildi0i kaydedilerek, 1991 Ocakayrnda TBMM'de haztrlanan kapaltyerlerde sigara igilmemesi yasa ta-sansrnrn Cumhurbagkant taraftndanbir kez daha gorug0lmek uzere me-clise geri gonderildi$i, bu konudahekimlerin tOm gabalanntn sonug-suz kaldr!tagtklandt.

Qok uluslu girketlerin grktg yol-lannr geligmekte olan UguncuDunya Ulkeleri'ni kendilerine hedefseqerek bulabildiklerinin belirtildi!iaqrklamada, "Son 2O yrlda lngilte-re'de sigara igimi yUzde 25, Am-erika'da yuzde 9 azaltrken Asya'dayuzde 22, Afrika'da yuzde 42 ora'nrnda artmrgtrr" denildi.

(GUNDEM 21-12jtss2)

MarlboroSA'yafon yiikii geldi

AKANLAR Kurulu, yabanct tu-trinle yurl iginde harmanlanmtg

ve imal edilmig (blended) si-garalara yeni yuk getirdi. Sozko-nusu sigaralartn paket satrg fiyattuzerinden altnan fon bedellerininTurk Lirasr kargrh!rntn bulun-masrnda gOnluk doviz kurlart esasahnacak. Bakanlar Kurulu kar-artndan once birinci 6 ayltk iqin 1Ocak, ikinci 6 ayltk iqin 1 Temmuztarihlerindeki Merkez Bankast do-viz satrg kurlart esas altntyordu.

(24.12.1ss2 SABAH EKONOMi)

1985'ten beri 350 milyar lirahkTUTUN YAKITDI

AL|YE ve GumrUk Bakant S0mer Oral, 1985 yrlrndan bu yana350 milyar lirahk tutun yakrldrlrnr agrkladl. Sumer Oral, 1992 ytlt

sonuna kadar 45-5o milyar liralrk tutun daha yakrlacagtnt bildirdi. CHPlstanbul Milletvekili Mehmet Sevigen'in yazh soru onergesiniyanflayan Maliye Bakant, 1989'dan itibaren Ege, Marmara, Karadenizbolgelerine oranla, Do!u ve G0neydofu Anadolu bolgelerindeki tutunureliminin ihtiyactn uzerinde seyretti$ini soyledi. Oral, 1991'de altnan1990 Ur0n0 tutunlerden yaklagrk 150 milyar lirahk bolum0n imha edil-di[ini belirtti" Bakan, tutUn ekiminin Do!u ve Guneydo$u'da halktnrefah ve huzuruna katkrda bulundu[unu soyleyerek,'Bu ytizden bu-ralarda tutun ekirninin ktsttlanmastntn m0mk0n degil' dedi.

(28.12.92 MilliYet)

--=-

IUTUN EI(SPERLERI

DERNEGI

BULIENI

Cavit HiiseyinugAR oYTUNOiitiin Eksperi) (Tiiritn Eksperi)

OsmanGOKDEMiR

ffiitiin Eksperi)

(O Gegen saytdan devam)

SUNi FERMANTASYONsoNUcuNDA ORTAYA gtKAN

OLUMSUZ YONLER

UYUK yararlar sallayan sunifermantasyonun salladrgr bu

briyLik avantajlarrn yantnda QokktigUk kalan ufak tefek bazr olum-suz etkileri yanltg uygulamalar so-nucu goziikmektedir, Bunlar;

a) Fermantasyonda uygulananrejim dereceleri bilhassa rsr qokyriksek tutulursa tUtrinlerin reht

IUTUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULTENI

rece uzamtg olur. Fermantas-yoncu, tUtrinlerin tip ve niteliklerineen uygun kogullann stntrtnt agma-mak kaydr ile fermantasyon sri-resini istedigi ydnde etkileyebilir.

e) TritUnlerin saghkh bir ferman-lasyon gegirebilmeleri igin denk-lenmig olmalarr gerekir, Ayrrcadenklerin normal srcakhkta, (bag-langrgta) olmalan zorunludur. ya-prlan aragtrrmada tonga geklindedenklenen tritrinlerde en iyi neticealrnmrgtrr. O nedenle suni ferman-tasyona gegerken denkleme tarz-larrnda bu gekle donUgtUrmek ge-rekecektir.

Suni fermantasyonda geneldersr ve rutubet yriksek seviyededir.Denkler igerisinde hava basrnqla-rtnrn fazla bulunmasr bu rsr ve ru-tubet seviyesini daha da afitrr-maktadtr. Bu durumda rejimi kont-rol etmek griglegmekte ve tUtUndersrnrn yUkselmesinden dolayt do-$an zararlar ortaya grkmaktadrr.Tonga tarzr denklere gore digerdenklerde hava boglugu dahaqoktur. Bu genel agrklamalardansonra qark tipi tutUnler igin rltmlrrejim (30-40 Co, nisbi nem oranloL60-75, srire 3-4 hafta). Yabancrmengeilerde ise kuwetli rejim (rsr50-75, srire 3-4 hafta). Yabancrmengeilerde ise kuweili rejim (rsr50-65 Co ise, nisbi nem oranl%80-95 ve sUre 10-15 gUn) uygu-lamasrnln en do[ru oldugu s6yle-nebilir.

III. K|MYASALFERMANTASYON

Bu tip iglemde. olaylarrn mey-dana gelmesi igin sadece tst venem faktorlerinden faydalanmaklakahnmaz. Etilen oksit, oksijen gibikimyasal maddelerin etkileridekangtrrrltr. Bu gabuk fermantas-yonda kalitenin dtizelmesi yolunda

vuku0 bulan deligmeleri hareketgeqiren Etilen Oksit gibi kimyasalmaddelere starter denir. Bir ba-krma bu starterlerin rolU bazr en-zimleri aktife etmektir. 6te yandannikotinin fermantatif olaylarr en-gelleyici (inhibit6r) nitelik tagrdrIr,nikotinin kimyasal bir bilegik ha-linde ballanmasr ile bu engelleyicielkinin giderildigi ve bu suretle fer-mantasyon olaylarrna yol agtr!r ile-ri sUrUlmUgtrir. Nitekim Avustur-ya'da aragttrma laboratuarrndaelde edilen bir sonug, bu ikinci var-sayrma delil olarak gcisterilmiqtir.Bu aragtrrmalar nikotinle, etilen ok-sitin kimyasal bir gekilde bag-landrklarrnl ve bu suretle ba$-lanan nikotinin duruma intikal et-medigini tespit etmiglerdir. Soz ko-nusu bilegigin yaprsr, nikotindekipiridin azotuna bir beta-etil ko-kunun baflanmasr ile kuruluyor.

Bu tip kimyasalfermantasyon ilkdefa 1952'de Cezayir'de BobierLepigre tarafrndan uygulanmrgtrr,Sonradan bu alanda galrgmalaryapan Romen aragtlrmacrlar, buiglemde etilen-Oksitin ve oksijeninbir rolU olmadrgrnr, kalitedegorUlen geligmenin sadece tst venemin etkileriyle meydana geldigi-ni ileri sUrmUglerdir, Bu metot biryandan Cezayir'de endListriyel cil-qtide uygulanrrken, ote yandanyeni starterler bulunmasr ve gegitlitUtUnlere uygun gelecek qartlarrntespiti yolunda aragtrrma ve dene-melere devam edilmektedir.

iglenn

TritUn %1 8-20 rutubetli demetlerhalinde metal kafesler igine konur.Tavrn dUzgrin bir gekilde yayrima-srnr sallamak maksadr ile bu ka-feslerin tizeri gulla 6rtrilUr" BuradatUtUnUn hacimsel yolunlugu 150kg/m3'drir. Kafes otoklav ieine

Sayfa 16

konur ve iginde 72A mm Hg.lik birvakum yaprlrr. Vakum S00 mmHg'yi gegmeyecek kadar igeriye subuharr sevk edilir. Sonra tekrar700 mm Hg'ye kadar grkrhr. Vakum300 mmHg'yi gegmeyecek kadartekrar su buharr sevk edilir. Sondefa olarak 650 mm Hg'lik birvakum yaprlrr. BUtun bu igler yanmsaat srlrer, Bu noktada ttitUn B0 C"de '/.4 rutubetlidir. gimdi her 100kg ttitun igin 400-500 gr, hesabrylaEtilen Oksit sevkedilir. Vakum 500mm Hg'ye kaclar driger ve sonra600 mmHg'ye ytikselir. TritUn birsaat sureyle karrlrr. TUtrin bir saatsUreyle startelle temasla brraklhr.Bundan sonra vakum 7OO-71OmmHg' ye grkarrlrr. Ve bu halde20 dakika tutulmak suretiyle Etilenoksitin fazlasr drgarrya atrlmrg olur,Bu srrada tUttinUn rutubeti o/o2'yedUgmUg olur, Bundan sonra igeriyevakum 450mmHg olacak kadaroksijen sevk edilir, Ve otoklavrnigi drg basrnca egit oluncaya kadarhava sevk edilir. Bu oksijen tret-mandan sonra meydana gelecekfermantasyonu sagladrgr gibitUtUnUn gtizel bir koku ka-zanmastnt saflar. Tretmanrn top-lam sUresi 2 saat kadardlr" Bun-dan sonra tUtUnler 48 saat sure ile60 Co'lik bir hticrede brrakrlarakfermantasyon devresini gegiriyor,Bu sUreyi kovalayan 2 ve 3'unciigrinlerde rst derecesi 3-5 C. kadarytikselir ve 10 gUn kadar oradadurur. Bundan sonra rsr derecesikendiliginden drg temperatrire ka-dar iner. Britun fermantasyon sU-resi 20-30 gUndUr, Ulkemizde uy-gulanmryan bir iglemdir.

(Siirecek).

Ilemagog, iyi bilen, nmll avlanrr gafil,bayrltp trztna gegen sefil

l{ecip FAZII

TUIUN EKSPERLERI

DERNEGI

Sayfa 17

Donald QuataertCeviren: Mete TUNCAY

(Gegen sayrdan devam)

ff EJi'nin yagamlarrnr etkiledili qe-II qitli gruplarrn tepkileri arasrndalarklar olmakla birlikte, butun ulkenirfusu ve Osmanlr huk0meti, bu tekelekargt temelinde kesinlikle olumsuz duy-gular beslemigler; birqoklarr, Reji'ye et-kinlikle direnmek ve m0mkunse onu or-tadan kaldrrmak gerekti$ini dugun-muglerdir. Birgoklarr da, t[t0n kagak-qrlr$rna katrlarak ya da bu kagakgrh$rhoggorerek, kargrtlrklarrna anlalrm ka-zandrrmrglardrr. Elinde kalan yetkilerikrskanqlrkla koruyan merkezi Osmanlrhukumeti, uyruklarrnr yabancr bir girketgirigiminin yetkisi altrna sokan anlag-malarrn tam olarak yerine getirilmesiniengellemekle onlara yardrm ederek,kagak trafi!inin bastrrrlmast igin girketletam bir igbirligi yapmaya yanagma-mrgtrr. Devlet, kaqakgrlr!r girkete kargtbir gegit direnig sayrp buna goz-yummug; kagakgrhk da, Jon T0rk Dev-rimi'nden sonraki huk0met de[igikliQinekadar devam etmigtir.

Tekelin ilk gunlerinden itibaren, bu-yi.ik olgude kagakgrlrk yaprlmrgtrr. EdgarVincent, yukarrda alrntrlanan LondonTimes'le 1 882'deki mulakattnda, kagak-grlrkla mucadele sorunlarrnt da tadtg-mrgtt

"Vilayetlerde bir miktar kargt koymagord0k; birgok bolgelerde, kagakgtlt$tnbastrrrlmasr igin yerel yoneticilerin igbir-ligini sa!lamak gUqtur. Anadolu'nunbazt bolgelerinde, kagakgtltk silahltgetelerce yaprlmaktadrr... Bu attlgankagakgrlarr kovalarken bir olgude cankaybr oldu$unu soylemekten tlzg0-num." 15.

llk yrllrk raporunda, Reji kagakgtlt$rn"hayli yayrldrgr"nt ve iyi org0tlenmig

BULTENI

O

BE lI, I(AQAI(..QI+AB rreOSMANLI IIUI(UI|IETI

I Tutun kagakgrlt$tntn ortaya gtktgloldu!unu belidmigtir. Ertesi ytl ise,"yetigtiricilerin kendileri ve meslektenkagakgrlar taraf rndan yaptlan kagak-grlrk"la mucadele edildi{ini bildirmig,ancak hisse senedi sahiplerine Os-manlr hrikumetinin bunlart basttrmayayardrm edeceli g0vencesini vermigtir.16. Bununla birlikte, tekelin kurulugun-dan yrllar sonra, Reji giftgilerin di-reniginin, orgutti imparotorlu$un qo[ubolgelerinde gtivenle iglemekten altko-yacak kadar guglu oldu$unu teslim et-mek zorunda kalmtgttr. 17

Hrikumet Reji'ye onemli olgUdeyardrm etmek istemedi$i igindir ki, ka-qakgrlar bagarrlrydrlar. Ustelik, Bursa'-daki bir Franstz konsolosluk gorev-lisinin yazdt$t gibi, Reji bagtndan beri,"koyu ba$nazltklartndan oturu her za-man Avrupa yeniliklerine bagkaldtranMusl0man n0{usun canlt bir direnigiylekargrlagmtgttr. 1 8 Reji'nin tutitnu denetimaltrna aldr$r ilk ytl, Giresun'da Ho-caHasan adlt bir molla, tutun tuketimi,Mils[]manlarrn Hrristiyanlarla igbirli$i velslam'rn ihlalleri diye gordti!fi di$er uy-gulamalar aleyhinde vaazlar vermigtir.19. Ashnda oyle anlagtltyor ki, kagak-grlar onun o$utlerine kargtn bagartltolmuglardrr; qunkti halk ttltun igmeyedevam etmigtir. Hoca Hasan belki Re-ji'ye ya da bagka Htristiyanlara yardtmetmemeleri iqin yandaglartnt etkilemig,ama halka tutun iqmeyi btrakttra-mamrgtrr. Daha sonra, softalar (ilahiyatolrencileri) Avrupaltlartn ulkedeki var-hIrna itiraz etmiglerdir. Bu amaqla,Duyun-u Umumiye'yi ve Reji'yi ken-dilerine hedef almrglar, t0ttinun altg fiy-alrnrn on kattna satrldt$tnt iddia etmig-lerdir" 20. Daha bagkalart da agtkgaprotestolarda bulunmuglar ve karga-galrk gtkarmtglardrr. 1887 Nisantnda,gogu Adalar kokenli Rumlar olan, Sam-sun dolaylarrndaki ttitun yetigtiricileri

gehre y0rUm0gler, valiye Reji'nin ken-dilerini dug0rd0gu acrkh durumdanyaktnmrglar, padigaha da bir dilekgegondermiglerdir. Bir hafta boyunca, ar-darda hergun gehre en yakrn koylerinhalkr srralagarak gelip protestoda bu-lunmuglardrr. 4 Mayrsta Reji binasrnttaglamrq ve gorevlilere saldtrmtglar,ama bUroya girmekten altkonul-muglardrr. Vali, elebaglann yuzunu tu-tuklatmrg ve sorgulamadan sonra, bun-larrn 40'rnr hapse atlrrmrgttr. Gosteri-cilerin qo[u, gikayetlerini hukumete su-nacak delegeler atadrktan sonra koyle-rine donmuglerdir.

Delegeler, Reji gorevlilerinin kendi-lerini son derece dugOk fiyatlarla gir-kete t0trin satmaya zorlamak igin cebirkullandrklarrnr belidmiglerdir. Ayrtca,Reji'ye satrlan tutun miktannt kaydetmesisteminin de hatah oldu$unu soyle-miglerdir. Reji, onlara, gorevlilerin kaytpoldu!unu iddia ettikleri tutunlerin bede-lini odetmekte, boylelikle de yetig-tiricilerin herhangi bir kar kallamaumudu kalmamaktadrr. Qiftgilerin sonbir itirazr da, Reji'nin sozlegmede on-gorulen stok depolarrnr sa!lamadt$thakkrndadrr. 21.

Yedi yrl sonra, Trabzon ilinde yuz-lerce tUtun yetigtiricisi, Reji'nin dugukfiyatlarrnr ve adaletsiz tekel uygula-malarrnr prolesto ederek, Samsunlugitgilerin eski suglamalartnt yinele-miglerdir 22. Reji'den. hognutsuzlu$unbir bagka kanttt da, lstanbul'da 1892Ocak ayrnda hukumet eylemiyleonlenen, tutrinc0ler loncast taraftndantasarlanmrg bir protesto gosterisindetoplanttntn hukumetge onaylanmadt$tve zor kullanrlarak derhal dalftlacaltihtar edilince, lonca kahyast bu gos-teriyi etkilemek igin deste$ini vaadetmigtir (...)

Reji'ye kargr daha yaygrn tepki,kagakgrltktr. Ornelin, 1 890'da Re-!g

TU]UN EKSPERLERI

DERNEGI

BULIENI

ji'nin bir Osmanlt gorevlisi, 6 milyonkg.a yakrn resmi sattglartn, yasadlgtyollardan yaprlan 12-13 milyon kg.ltksatrglartn yantnda pek ktigtlk kaldt$tntagrklamrgtrr 23. 1897'deki bir Franstzraporu, Reji'nin baghca merkezlerdetutunun "hemen hemen tumti"nu "ger-gekteyse, o bolgelerde yetiqtirilen tir0-nun yuzde 70 ila 85'ini kaydettiliniyaz-maktadtr. Baqka yorelerdeyse, tiretilenttitunun agr$r yukarr yartst kaydedil-mekteydi. 24 1891'de Karasu yore-sinde yetigtirilen tutrinun dodte biriyleyarrst arastnda bir miktartn gozetimdenkagtrlr ileri srirulmugttir. Bir bagka kay-nak da, 1896'da Reji'nin toplam yak-lagrk olarak 8 milyon kg., kagak-grlarrnsa aga{t yukarr 10 milyon kg. tu-tun sattt$tnt belidmektedir. 1900 ytltn-da, Sivas vilayetinde Reji'den tutununyiizde 60't kagtrthyor, lzmit bolgesindekihalkrn da buna benzer bir orantntnkagak tutun igti[i bildiriliyordu. 25.

()Birgok giftqiler, gelir kaybtna u$ra-

mamak ya da iflastan kudulmak igin,tutilnlerini kaqakgrlara satmayl ye0-liyorlardr. Kagakgrlar yetigtiricilere Reji'-nin alaca!tndan daha b0yuk miKardave daha ytiksek fiyatla satrg yapma ola-nagrnr sunmaktaydrlar. Orne$in, Ka-rasu yoresinde, "her gegidinden" go-zetim gorevlisinin varlt$tna kargtn, "he-men hemen surekli bir akrn halinde"kaqakgrlar gelip okkasr 10 kurugtan,yani Reji altm fiyattntn en az iki-09katrna tutun altyorlardt (1 okka: 1.28ks.). 26.

Qiftgilerin tutunlerini kagakgtlara sat-makta, daha y0ksek fiyat sallamaktanbagka yararlan da vardt. Boyle yaptn-ca, giftgi srntrlanmayan miktarlardatutun yetigtirebilir ve Reji stoklamastntnharcama ve gecikmelerine ulramadan,urununti hemen elden gtkarabilirdi. Buyolla vergi odemeKen ve eSer yartctise, br.itun hasadt toprak sahibiyle bo-l0gmekten de kurtulabilirdi. 27'

Tilketiciler kagak tut0ntin nefasetiniReji'ninkiyle egit buluyorlardt; 0stelik,kagakgtntn genel giderleri az olduIuigin, bu tutun bir hayli daha ucuzdu.

. Reji'nin qubukla igilen t0t0nun yerinegeqirtmeyi bagardr$r bildirilen sigarayagelince, kagakgrlar kendi yapttklartntn

kagrdrnda Reji alamet-i farikaslnt kul-lanarak sahicilik gor09u de sa!ltyor-lardt. 28.

Koylerde ve ktrllk alanlarda, kagaktraf ili neredeyse ttimuyle agtktt.

"Kagakgr genellikle strttnda bir ktldokuma guvalla gelir; bunun iginde herzaman mavi ya da pembe kaftonlarasarrh, geyrek, yanm ve nadiren bir ok-kalrk paketlere ayrtlmtg belki 20 kg.trit0n vardtr. Kaptdan kaptya gider; tekkorkaca!rntn Reji kolculart oldu$unupekala bilmektedir; jandarmalar tesa-duf en koydeyseler, kendi igicekleritutunu yart fiyata ya da paralart yoksaki boyle olmast ender de$ildir bedavaalmakla yetineceklerdir." 28'

Daha b0yuk gapta i9 YaPan Ya dadaha ust0n kaliteli t0t0n satan kagak-grlarrn iyi silahlanmrg bulunduklart vesrkrgrnca binip kagacak birer de iyi at-larr oldu$u, raporlarda belirtilmigtir. 30'

Bursa bolgesinde duguk kaqak f i-yatlarryla rekabet edemeyece$ini goren

tekel, yiiksek kaliteli Yenice ve Sam-sun tutun tohumlart da!rtarak, uretilentutunun kalitesini yUkseltip, yetigtiri-cilerin tutunlerini kalgakgtlara satmakyerine, dtgsattma yonelmelerini sa$la-maya galrgmtqttr. 31 (...)

(Surecek).

DiPNOTLAR

(12) Reji'nin kurulug gonigmeleri ya-prltrken, tekel altrnda fabrika iggilerinin sa-yrsrnrn artacalt ileri sLirUlmUgtUr. BBAlradeler, MM 3367, 7, Vl. 1300/Mart 1883.ZSIA, AA 13458, Bl, 61, 11 Nisan 1911 ise'bandrol sistemi kullanrlrrken 300, "hal-ihaztrda" ise 12 fabrika oldulunu belirtmek-tedir; aynca, 11637, Bl, 174r, 18 Nisan''1884'e baktntz,

(13) ZSta, AA 11772, Bl, 117-117r,lzmir,4 Nisan 1886.

(14) ZSIA, AA 53738, Bl, 78, 12 Aralrk1902. lstanbul Cibali fabrikasrnda kadtniggilere satagrlmasr hakkrnda baktntz: BBABab-r Ali EvrakOdast (BEO) 156907,20'lll.1321/Haziran 1903.

(15) Yukanda not 1 1 'e baklnlz.(1 6) CL, RCA 25 Eyltil/7 Ekim 1885' 6 ve

5/17 Kasrm 1886, 12; giketin kagakgtltkhakkrndaki ilk gdrtigleri igin aynca baklnlz,lbid. 11/23 Kasrm 1887, 4; 14126 Aralk1888,5 ve 10; 6/18 Kaslm 1891, 3-4.

(17) Pera'da Lindau'dan 12 $ubat 1897tarihli bir sunug mektubuyla birlikte' AA

Sayfa 18

TUrkei 1'lO, Bd. 24'te bulunan belge: "De laviolation et de la non execution du Cahierdes Charges, De la non application desreglements par les autorites. Des entravesapportees a I'execution du Monopole et duprejudice, enerme qui en est resulte pour laRegie, la Dette Publique et le Fisc." Metniniginden anlagrldt$tna gore, bu rapor 17Kasrm 1896'dan sonraki bir tarihte ya-zrlmrgttr. Aynca, ZSIA Pressearchiv 6049,8L,77,20 Mayrs 1910 tarihli BerlinerTageblatt gazetesi, belli ydrelerde tekelin halayU rUrlUge konulmadr$rn r belirlmektedir.

(18) AE. CC, Bursa, no.21 Mart 1886.(19) AE, Siyasal Yaztgmalar (Corres-

pondence politique: CP), Turquie, Trabzon6, 1 Agustos 1894.

(20) Batr Berlin'deki Alman Gizli DevletArgivi (Geheimes Staatsarchiv; GSO, lll HA,Nr. 1100, 20 Kasrm 1895; Pera'da Saurma,Bl, 2007- 2008,

(21) AE, CP, Turque, Trabzon 6, 10Mayrs 1887; Saurma, Bl,2007-2008.

(21) AE; CP, Turquie, Trabzon 6. 10Mayrs 1887; Samsunlu tUtUn yetigtiricilerininetnik kokeni, Cuinet, cilt 1, s, 91'de tartl-grlmaktadrr.

(22) Ingiliz Drgiglen Argivi (Foreign OfficePapers, Public Records Office: FO) 424/178, Trabzon'dan Longworth, 9 Nisan 1894'

(23) BBA Ytldtz 14 2386 126 11, sunuqmektubu 24, Vl. 1309/Ocak 1890. Thobie,op. cit., s. 187, n.57, bir Duyun-u Umumiyeldaresi kayna$rnda, Reji'nin ilk be9 ytll boy-unca ttiketilen ttit0ntln rahat rahat Uqte bi-rinin kaEak oldu!unun tahmin edildi{iniagrklamaktadrr.

Q4\ La Revue commerciale du Levant'bulietin mensuel de la chambre de com-merce frangaise de Constantinople (:RCL),31 Mart 1897, 180-183.

(2s) ZSIA, AA s3735, Bl. 37-3sr; RCL'30 Haziran 1897, 194, lzmit'ten 3 Haziran1897 tarihli mektup, AE, CC, lstanbul 115,26 Alustos 1896; AE, CC, Trabzon, 13, 18Mayrs 1901 , 1900 igin Ytlltk RaPor.

(26) ZSb, AA 53735,24 Ekim 1891, E, 37€9r.(27) Orne0in; ZSIA; AA 11772, Bl, 12o t'

4 Nisan 1886; AA Turkei 110, Bd, 27,lstanbul'dan Stemrich, 21 Temmuz 1898.

(28) CL, V. Caillard, 1892-3'ten 1896-7'ye kadar Duyun-u Umumiye ldaresi'nin3'r-incU Begyrlr hakkrnda Ozel Rapor, 39;BBA Yrldrz 14 2386 126 11; AE, CC,lstanbul 115;26 A$ustos 1896.

(29) RCL, 31 Mart 1897.32 lstanbul'daC. de Raymond'dan mektup.

(30) AE, CC. Bursa, no. F 21 Mart 1886,(31) lbid.

TUIUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULIENI

Tiitiin Eksperleri Derne!ineALSANCAK - IZMiR

BEN Tut1n Eksperleri YAksekOkulu 4. srntf olirencileilnden $ev-ket KUQUKKARACA. Once, sonstnf arkadaglanm adrna Tutun Eks'perleri DerneQi'ne selamlanm ile-terek sozlerime baglamak istiyor-um.

Sigaraya kary olanlartn, ulu orlaheryerde bunu dile getirmeleri bizigergekten gok rahatstz etmeyebagladt. Evet, sigara saQltk agrsrn-dan bir zarar tegkil ediyor. Ancak,ulkemizde sanki her konuda yeterlionlem alrnmrg ta stra sigaraya mtgelmig? Buna gergekten bir manaveremiyorum. Atalartmrz "6nce iQ-neyi kendine, sonra guvaldtz bag'kasrna battr" demigler. Toplumu'muzda sigaraya kargr olduklanntsavunanlann buyuk bir ktsmt, bu tu-tumla belki ijneyi kendilerine batrr'maktan kurtuluyorlar ama guvaldtztda bagkalartna battrmaktan ken'dilerini alkoymuyorlar. Nastl mr?Etrafr dolayrken parklarda, fuarlar'da, caddelerde ellerinde pet gige-Ierin bulundu$u kigileri stkga go-riiyoruz. Efendim neymig, bu gige'Ierdeki sular "sapltklt memba su-yuymug". Peki, ben bunlan sailnalanlara sormak istiyorum. Acaba,kendi saQltQrnn dugAnurken ge-Iecek nesile de iyi bir gevre turak'mayt dAg0n}yor musunuz? DA-gilnseniz herhalde buna kargt bironlem al trs t nrz. Marketlerde, super-marketlerde ellerimize tutugturulanpetrol 0run0 pogetlerde de durumfarkstz. Bir de guna de$inmek is'tiyorum. Bu petrol 0runu gevreYezarar tegkil eden maddelere bagkaalternatifler onermek, herhalde birtiryakinin sigaray brrakmasrnr saQ-lamaktan gok daha kolay olacakilr.

Saygtlanmla...

Sev?et BUYUKKANACATEYO 4. Stnf OgrencisiCevizli - Kartal - Istanbul

Savfa 19

SINI}IRGIf,l EnHneA arkadaglar. Sizlere bullr kez tut0nctilukten bagka fazlacabir geliri olmayan, yuksek tunelli se-rada tutun kurutmantn en yaygln ol-du!u ve bu igin bilinciyle tittunlerininkalitesini kurutma antnda yukseltmesinibilen kaliteli tutunler diyart SINDIRGI'yttanrtmayr bir borq bildim. Olaki bir gtinyolunuz duger.

Srndtrgr, Baltkesir ilinin Gilneydo-lusundadtr. Kuzey'inde Dursunbey veBigadig, Guney'inde Manisa'ntn De-mirci, Gordes ve Akhisar, Batt'stndaKrrkagaE ilqeleri ve Dolu'sunda da Ku-tahya ili ile gevrilidir. Yuzolgumu 1.472-Km2, deniz seviyesinden yuksekli!i235 m. dir. Ve engebeli bir arazi yaplsl-na sahiptir. llge merkezi kendi adtylaanrlan Stndtrgt ovastna kurulmugtur vebu ova'Kocakonak, Mandtra, BaYtrlt,Kozlu, Alacaatlt, Krzllgur, Karakaya hat-trndan Golcuk nahiyesine kadar uzanlr.Srndrrgr ovastnt sulayan Simav gaytuzerinde Qaygoren barajl mevcut olup,Crineyt Qayr ile birliKe sulama imkantbol bir ovadtr.

ilqenin do$usunda '1.615m. Ytik-seklikte Alaqam da!r, GuneYinde1.382m. ytikseklikte Sidan da!r vardtrve genellikle irili ufaklt sutun da!lar vetepeler yer altr. 'Dallarda yeryer fun-dalrklar ve maki bitki toplulu$una rast-lanmakla birlikte ormanlarda gam,mege, gurgen, kestane alaglart ile ya-bani meyve a$aqlarr gorulur. Bu-lakbagr, Sidan, Ulus, Emdirge ve St-$rrova onemli orman alanlartnt olug-turmaktadtr. Kertil dinlenme alant gam-lar iginde guzel bir mesire yeridir.

ilEede yazlan slcak ve kurak, krglarlrlrk ve yagrglr gegen Akdeniz iklimihukum siirer ve ytlltk ya$tg ortalamast650 mm. oldu$undan llge topraklart hert0rlu meyve, sebze ve bitki yetigtirmeyeelveriglidir.

llge stnrrlart iqinde porselen yaplmln-da kullantlan "Kaolin" maden yataklartbulunmakta ve gtkartlan kaolin yurticine ve dlgtna sattlmaktadtr.-

TARiHir Stndtrgt'ntn gehir olarak ku-rulugu 18. yuzytl sonlartna rastlamaklabirlikte bu yorenin M.O. 6. y0zytldaPersler taraftndan, lran lmapartorlu-guna katrldlgr, daha sonra Bergama

KralhIr ve Romaltlartn eline gegtigi,Selguklularrn elinde iken Selguklulartnbeyliklere bolunmesi ile Karesi Beyli!iyonetiminde kaldrgr ve bu beyligin Os-manlrlar tara{rndan oftadan kaldtrrlma-sryle Osmanltlar zamantpda Avgarltlarve Qavdarlrlar agiretlerinin, Srndrgt'yagelip yerlegtigi ve en sgn dere[ey-lerinin ise Kars'ta gehit d[igen $erifPaga oldu$unu tarihler yazmaKadtr.

Srndrrgr 1.873 yrlrnda Bigadiq ilqe-sine ba!lanmtg, 1.884 ytlrnda Stndlr-gr'ya Belediye kurulmug ve 1.913 ytltn-da BigadiE'ten aynlarak llge olmugtur.

Sevr antlagmast neticesi iggal edil-meye baglanan Anadolu topraklart gibiStndrrgt da nasibini almrg ve 29 Ha-zuan 1920'de Yunanltlar tara{tndaniggal edilmig. O zamanlar adr Korukoyolan Srndrrgr'da Yunanltlar halktn ma-lrnr, parasrnl ve canrnl gasp elmeyedevam ederken halk arastndan gtkanyigitler geteler olugturarak Kurtuluq Sa-vagr suresince Yunanhlara devamlt ola-rak akrnlar duzenleyerek zayiatlar ver-dirmeye devam etmigler ve dugmantkorkutarak Korukoy'den gekilmek zo-runda btrakttklart iqin sindirmek anla-mrnda Korukoy'e SINDIRGI ismi ve-rilmigtir.

Kurtulug Savagr strastnda org0tlenipbiraraya gelen Kurtulug Savaggtlart De-mirci mevkiinden Stndtrgt istikametinedo!ru akrncr halinde ilerlerken Menentkoyu (Bugunku Qaygoren) civartnda birYunan askeri kolu ile kargtlagtrlar veonlarr imha ettikten sonra Pursunlertizerinden Srndtrgt'ya girerek zamantnBalrkesir Valisi lbrahim Etem Bey'inemir ve komutast ile Hukumet binastn-dan Yunan bayra$r indirilip Giritli Mus-tafa Qavug taraftndan Turk bayra$taslIyor.

Bu arada Yunanltlara bilgi ve yardtmsaglayan Gediz'li Hoca Talat BeyrMum-cu'lu Hakkt Qavug boyunlartna vatanhaini yazrlr yaftalar astlarak gehirdedolagtrrtltyorlar ve halkrn ileri ge-lenlerinin karart tizerine idam edilmek-ten vazgegilip yagadrklart surece vatanhaini olarak kalmalarr sallanryor. ibra-him Etem Bey komutastnda Suvaribirli[i olarak gorev alan Stndtrgtlt Kur-tulug savaggtlan Baltkesir ve6-

UUru EKSPERLERIornureiBULIENI

Balya'ya gegerek Yunanltlart imha ede-rek 3OO kigilik bir Suvari birli$i olarakSrndtrgr'ya donerlerken Golcuk mtntt-kasrna kagmakta olan 17 bin kigilikYunan askerini Krrka[ag'a kadar kova-Iryorlar ve Gelenbe'de Baktrlt Efeye tes-lim ederek Stndtrgt'ya donerler. Allnanyeni bir emirle Pamukqu Ovast'ndakionbin kigilik Yunanlrlair da ibrahimEtem Bey komutastnda imha ettikensonra Bigadig'te ibrahim Ethem Beysuvarilere [q yuz lira para ile kul-landtklan at ve silahlartn kendilerine aitolduQunu bildirir vesikalar verir veSrndtrgt'ya yorgun bir halde u$rarlar veistirahatleri ile ihtiyaglart temin edil-dikten sonra Gordes istikametine yolaqtkarlar. Stndtrgt'ntn kuttulugu da ogunun gazilerince boyle anlattlmtg.ruUrusu vE EKoNoMir ounumu:

1985 yrlr saytmlartna gore 9536'stgehir merkezinde, 42687'si koylerdeolmak uzere toplam nufusu 52223'tir.Sanayi kuruluqlartnln olmaytgt nufusadtgtnt engellemektedir. 1990 ylllsavrmlartnda n0f us merkezde 9511koylerde 42889, toplam 52400 kigidir.

llgenin baglrca geqim kaynaklart,ta-nm, hayvanctlrk ve el sanatlarrdtr. Mey-vecilik geligmemig olup, Kavun, karpuzve bal kabaklart gok iinludi.ir' Pamuk,bulday ve AY gigeli onemli Yer tut-mJxla birlikte sebzeyi her aile kendituketimi kadar Yetigtirir

llgede ig gucuniin ve uretim mal-larrnrn de!erlendirilebildi$i bir tek {ab-rikantn dahi olmaytqr uzucudilr. Birileede bulunmasr gerekti$i kadar Resmid-airenin haricinde Ya$crbedir Haltlartve Tutunde olmasa Pek haraP Stn-dtrot'ntn hali.

YAGCIBEDiR HALISISrndrrgt Ya$crbedir haltstntn asll us-

talart ve sanatkarlart Orta Asya'dan goq

eden YaQctbedir adryla bilinen goqebeyoruk agiretidir. Yakln zamana kadariurulerin peginde, o haktan otlala goqederek surulerin geliriyle geginen buaqiretlerin bagrnda bir agiret reisi bu-lunur ve'Turluk"adlnl verdikleri uq gozlUgadtrlartn sa$ ve sol bolumlerinde bu-yuk ve k09uk bag haYvanlart, . odabolImlerinde ise kendileri yagarlardt'lskan kanununun qtkmastndan sonraStndtrgt, Bigadig ve Qanakkale'nin ba-zt yO-relerinde' yerligen YaQcrbedir

Sayfa 2O

vorukleri Stndtrgr'da Alaktr' Karakaya''Egrid"t", Qakrllr ve Eqmedere'de yer-

lesmislerdir. Onceleri sadece gengtcitarin Eeyiz olarak igledikleri Ya$-crbedir halilarr koyun yununden eldeedilen yapa$rlar elde iglenerektabii kokboyalanyla iglenirdi. Bu koylerdenSrndrrgr'nrn 66 koyUne, Simav, Gordes'

Demirci, Akhisar, Krrka$ag ve Biga-dig'in koylerine yaytlan Ya$crbedir ha-

lrcrlr!r bug0n onbinlerce kiginin geqim

kayna$rnr olugturmaktadrr. Ya$ctbedirHalrlarrnda Lacivert (Gok), Krrmtzt (Ak),

Koyu Ktrmtzr (Narig) ve BeYaz (Ak)olmak 0zere dort ana renk kullantltr veher renk gegitli bitkilerin koklerindenelde edilir.

Yalcrbedir haltstntn omru Yuz ilaikiyuz yrl kadardtr. Renkler katiyen sol-

miz ve ctkmaz, halr kullanrldrkqa renk-ler agtltr ve bir baqka g0zellik kazantr'Yuzyillrk bir Ya$crbedir halrst baqkayore ve Milletlerin araslnda hepsindenustun oldu!unu gosterir.

Haltlartn adlart ve ebatlart goyledir:B0yiik Seccade (115x200 cm) KuqukSebcade (70x125 cm) Yastrk (45x80 -

100 cm) Yolluk (65x300 cm) Taban(200x300 cm)..

SINbIRGITUTUNLER|Yuksek t0nelde veYa serada ku-

rutma sistemini bUytik bir ustaltkla ve ti-

tizlikle uygulayan Stndtrgt'lt t0tun Ure-ticilerinin o/o85'i tuttinlerini bu yontem ilekurutmaKa ve kalitesini kuruma antndada olumlu yone got0rmesini bilmek-tedir. Stndrrgt'nrn 70 koytinde t0tiinuretimi yaprlmaKadtr. 1991 ytltnda beg

mifon kilo olan Stndtrgt ttrtun urettmihava gartlartntn tutun yetlgmeslneolumlu gegmesi sonucu %76 arltgla1992 yrlrnda 8.800.000. kg.'a ulagacalL

tahmin edilmekte olup' 22 Araltk 1992tarihine kadar 17'1 .000 balyantn tesprtiglemleri Tekel Tutun Eksperlerince ta-

mamlanmtgttr.Stndtrgt'da tutiin uretimi yaptlan ara-

ziler "/o65 ktr, "/"25 Ktrtaban 7o10 taban

orantndadtr.Kurumus tutunlerde renk %90 aqtK

san ve sirt ve bunlartn agtk Yegilnuanslart ile %1 O b{.iyukttir. Nesig= Ust

ellerde kuwetli, kuwetlice, yaz kurusuve elastiki; diler eller karakterinin hasozelliklerini gostermektedir.

%1 Ballrk, "/o2 Yank ve gegik' %1

Bakrr past kurumug tutunlerde gorUlenhastalrk ve arazlardtr.

Dikim, gapalama, ktrtm ve kurutmaesnastnda bolgede hava kogullart tU-t0n0n geligmesine ve olgunlu$una sonderece elverigli gegmig olup, kurutmaiglemi de 7o85 orantnda yuksek t0nelde

naylon serada yaprldr$rndan kurutulant0tunlerde gok az miktarda yeqillikgorulup esmerlik, karayegil, hastaltk ve

arvalar yok denecek derecededir'Srndlrgr altm noktast \iltun ureticileri

tespiti yaprldtktan sonra Ege dizi kaltphalindeki t0tun balyalarlnt ikamet-gahlanntn uygun yerlerinde veya qo-!unlu$u da kendi imkanlartyle yapttklarttutitn muhafaza Ye baktm gaftlarlnauygun, hastalrk ve arrzalardan; ba-danalanarak, ilaglanarak, tabantna tah-talar serilerek, koku yaytct maddeleruzaklagttrtlarak, artndtrtlmtq ozel depove odalartnda plakastnda, aharma, ha-valandtrma, taraklama vb. baktm tek-niklerini uygulayarak en titiz gekildebaktmlart n t YaPmaktadt rlar.

Btitiln tutun tijccarlartntn ge9mi9vrllarda birbirleriyle yartgtrcastna tercih'ettitderi

Stndtrgr tiitunlerini bu ytlda enbagta tercih edeceklerini tahmin et-meKeyim.

Ancak ne talihsizliktir ki 175 binbalya tutUn 0retimi olan Stndtrgt'ntn on

bin balyalrk bir Tekel tiltun deposu varve bu yore maalesef henuz igletmemudurltl!0 olmamtg' Baltkesir MerkezMud0rlugu YaPtlmamtq ve Stndtrgttutiincusu kaderine terk edilmigtir. Oy-sa kanaatimce Stndtrgt en klsa suredeenaz elli bin balyalrk bir Yaprak Tutunlgletmesine ve mustakil bir igletme mu.-a-tirtugrne kavugmaltdtr. Yoksa yaztkolur gu Stndtrgt tiituncusunden ziyadetutunlerine.

Saygtlartmla.

ReceP QAKMAKTiitiin EksPeri.

lnsalann yaftnz'ekmege degil' qerefede ihtiyaglan vzrrdrr

La Cordaire

TUIUN EKSPERLERI

DERNEGI

BULTENI

Sayfa 2 I

aMERrrrA BrBtESrr(.DEVLETLEBI YE TUTUN

COLLEEN ZiMMERMAN(Tobacco Reporter'dan)

6zet Qeviri: Behig UFACIK

A MER|KA Biriesik DevletleriAtutun konusunda dunyanrn enileri i.rlkesi konumunda. TUtun ithalatve ihracatrnda da birinci srrada.TutUn mamUlleri deyince ihracattaBirlegik Devletler en onde ve yenipazarlar peginde. TtitUn Uretimi vemamUl Uretimi her yrl adan htzla de-vam etmekte. Tek ve en bUyUk so-run ise anti smokina propagandalart.Ulke gaprnda etkisini gdsteriyor vebir yrl dnceye gore tuketimde dUgUgvar.

Billy Guthrre, Kuzey Carolinatutun Ureticileri birli$i bagkanlt$tnayeni segilmig. Ancak tutUn konusun-da Eok iddialr konuguyor. Guthrte,onaltr d6nUmde iUtUn ye{igtiriyor ve51 yagtnda. Bagkan tUtUnciileri ya-sak koyuculara, yasalara ve tutunendUstrisinin liderlerine kargt sav-unuyor. Amerikan tutUn tohumununihracatr ile ilgili srnrrlamantn kaldtrtl-masrnr savunuyor. Ve bu konuda iginde iyimser g6rUgler igersinde.Bagkan di$er tUtUn Ureticileri gibi si-gara igenlerin ikinci stntf vatandagyerine konmasrna krztyor ve 0rettik-leri UrUnUn ulkeye bUyUk katktlaryaptr!rnr savunuyor. Sigaraya kargtolanlartn "sigara endUstrisinin 6lmek-te olduSunu" soylemekte olmalartnaraSm en m ilyonl_arca dolar ekonom iyekatrlmaktadtr. Ome$in Philip MorrisKuzey Carolina'ya bu ytl dottyUz-milyondolarl tk bir yattrtm yaptyor.

$u anda bilimsel galtgmalar, kal-iteli tUt0n ve verimli yetigtiriciligi Uze-rinde yo$unlagtrken di{er tara{tantutunden hayati de$er tagtyan yeniUrunlerin elde edilmesi yolundaki bi-limsel aragtt rmalarda devam etmekteve nerde ise son agamada bulun-maktadtr. Bunlar araslnda gtda en-zimleri, insan hemoglobini, proto-inler, kansere kargt etkili proteinler

ve uyugturucuya kargt savag igin kul-lanrlabilecek diler maddeler yer al-makta.

"Anli smoking" savlartna kargtltktUtUnun agrrlrk ydnu gene tUtUnendustrisi uzerindedir. Amerikan tu-tun endUstrisi her tUrlU davrantga vetepkiye ra$men dimdik ayakta olupgittikge de geligmektedir. 1990 yt-lrnda tUtUn Uretiminin ulusal tartmUrUnleri igindeki orant o/"2 olmastnaragmen 2.7 milyar dolarltk bir ekon-omik de$er uretmigtir. Tartm depad-manrnrn aragttrmalartna gdre bird0nUmden altnan tUtUnUn de$eri3500 dolar iken aynl dbnUmden an-cak 200 dolarlrk mtstr veya soya fa-sulyesi elde ediliyor. Amerika Birle-gik Devletlerinde 20 eyalette 137 binkigi tutUn Uretiyor ve %95'lik miktartsadece 6 eyalet bu miktartn %95 iniUretiyor. Bunlar Kuzey Carolina, GU-ney Carolina, Georgia,. KentuckY veVirginia ve Tennesse. Urunlerin %95inden fazlast "okgtn" sistemiyle 400firmanrn deposunda sattltYor, buigten depolartn geliri ytlllk yUzmil-yondolardan iazla. 1987 rakamlartyla7000 kigi tUtirnUn gegitli iglemlerindegalrgarak 140 milyondolar kazan-mrgtrr. (Yrllrk kigi bagtna 20 bin do-lar.)

1 980-1 990 ytllart arastnda tUketiciharcamalarttUlUn Urunleri igin iki kat-tan daha fazla adtg gOsterdi. Ver-ginin Ur0nlerdeki payt da "/"23'lenok31'e y0kseldi. TUketiciler 1990yrlrn da tUtUn Urunlerine (%95'i si-gara olmak Uzere) 44 milYar dolar6dediler. Blok sigara sattg fiyatlart1990 Mayts't ile 1991 Ocak ayt iger-sinde 3 deta "/"14 orantnda ailttrtldt.1990 da tUt0n urunlerinden vergi ge-lirleri ise yrlda federal hUk0metin al-dr$r miktarla bidikte toplam 10 milyardolarr buldu. Birlegik Devletlerde si-gara riretimi%3'lUk afttgla 700 milyaradete ulagmtgttr. Bunun %96.8'i fil-treli sigaralardtr. Sigara tUketimi ise1990'da 527 milyar tanedir. Bu rak-

am 1989 yrlrna g6re %2.5 dUgUktUr.Di$er tUtUn mamullerinin tUketim-lerinde bu dUgme e$ilimi gdrUlmek-tedir. Genel olarak 6nUmuzdekiyrllarda sigara urunlerinin tUketimin-de, UrUnlerin pahalrlr$r, sigara yasak-lamalarr ve di$er sosyal etkilerin ne-ticesinde dUgmenin devam edece$isanrlmaktadrr.

Birlegik Devletler dUnyantn enbUyUk yaprak tUtUn ithalat ve ih-racatgrsrdrr. 199O yrlrnda Ulkeye ya-prak tUt0n girigi yaklagtk 2O7 milyonKg.drr. Bir onceki yrla gore bu miktar"/"4 artry gostermektedir. TUt0n gir-disi igersinde oryantal tip tUtUn arttgr%3, Burley tipi tUtUnlerde ise bu oran%30'luk bir ailtg gostermigtir. Fluecured tutunlerde ise %S'lik bir dUgUggorulmektedir. bu arada ithal edilenkrrrk miktarrnda %50'lik bir adtgg6rulmUgtUr. Bu durumda BirlegikDevletlerin 1991 ytlt stok durumuyUkselmigtir.

Birlegik Devletler tartm depart-manrnrn 1990 raporlartna gbre Bur-ley ve Flue cured tUtUn sotklannda,yUkselme varken oryantal t0tUn stok-larr azalmaktadrr. Birlegik Devletler'intUtUn ihracatt da y0kselmektedir. Fa-kat Ulkenin genel tUtUn ihracattndapazar payr dnceki ytllara gbre azal-maktadrr. 1970'de "L28 olan paymiktarr 1989 da "/"16'ya, ihracatta"/"1 arlarak 223 milyon kilo olmugtur.Japonya-Almanya, Hollanda HongKong ve Ingiltere Amerika'ntn bUyUkalcrlarrdrr. Flue Cured tUtUn ihracatt1990'da %9,.. Burley ise %6 ailtgg6stermigtir. OnUmUzdeki ytllarda dagene bu oranlarda adrg elde ed-ileceli umulmaktadtr. Yaprak tutUnihracatrndan gegen yrl 6.5 milyar do-lar elde edilmigtir.

1990'da sigara ithaldtr ise %16'ltkartrgla 164 milyar adede ulagmtgttr.EndUstri analizistlerinden C. Max-well'in raporlanna gore tUketiciler,1.1.1993 tarihinden itibaren katranorant 15 miligram alttna dUgmUgss=

IUTUN EKSPERLERI

DERNEGI

sULrNli

sigaralardan kullanacak,'l995'ten it-ibaren 12. Mg.dan daha az katran ih-tiva eden sigaralara y6nelecek. Bu,Amerikan tipi sigaralarrn Uretimininaftrgrnr saflayalcaktrr. DiSer taraftanThe Economist intelligence Unit'inraporunda da yaprak tUtUn Uretimiafirg g6sterecektir. Bu rakamlarag6re 1992'de 698.6 bin ton, 1993 de706.6 bin ton, 1994'de 714.7 bin ton,1995'de 722.9 bin ton yaprak tUtUnU reti m i gergeklegti ri lecekti r.

TUketici istekleri ise AmerikanBlend sigaralara kayarak sigara drgsatrmrnda aftan bir hrzla bUyUyecekve ozellikle kaliteli Flue cured veBurley tiltunlerine talep adacak veBirlegik Devletler daha gok tUtUnUretecek ve satacak.

Birlegik Devletler'de sigara ithalatr1985 yrhnda 1 .5 milyar dolardeQerinde iken 1990 da bu rakam 5milyar dolarr gegmekte ve bu trendhrzla yUkselmektedir. 1991 yrlrnrn ilkUg ayrnda 48.8 milyar adet sigarakargrlrSrnda 1.48 milyar dolar eldeedifdi. Gegen yrla gdre o/"5O.5 artlgla558.5 milyon dolar daha tazla ih-racat yaprldr. 1991 yrlrnda sigara ith-alatr yapan Ulkeler arasrnda Belgika,Japonya, Hong Kong, TUkiye, SuudiArabistan, Bidegik Arap Emidikleri,Sovyetler Birli$i ve Singapur dikkatigekiyor. Ekonomik gozlemcilereg6re, tUtUn mamUlleri tuketiminin1995 yrllna kadar odak noktasrnr,Ofla DoSu, Kuzey Amerika, SahraAfrikasl, GUney Asya, Pasifik Asyasr,Qin, Ofta ve Guney Amerika'dakituketicilerin olaca{r tahmin edil-mektedir. Birlegik Devletlerin enbuyUk problemi ise gimdilik kendiulkesindeki antismoking prop-agandadrr. Bu konudaki yayrnlann veyasaklarrn diSer Avrupa ve AsyaUlkelerinde gittikge yayrlmasr veyaygrnlagmasr.

$unu unutma ki, her geyin yoko ld u ! u n u d ii g ii nd ii lIi n andagelecek h6l6 yeri ndedi r.

Bob Goddard

Sayfa 22

Milli Tiitiin KomitesiBilimsel Ara$tlrma Alt Komitesi

Pazarlama Qah$ma Grubu izmir'de toplandlll iLLi Tutun Komitesi BilimsetIUI Arasttrma Alt Komitesi PazarlamaQalrgma Grubu 17-18 Aralrk 1992 ta-rihlerinde lzmir Merkez MUd0rlUgUnde"Ekici Yaprak TUtUnlerinin KatologSistemine Dayah Arttrrmall Satrg Y6n-temi ile Pazarlanmasr" konusundaki ga-hqmalarrna devam etmek uzere to-planmrgtrr. Toplantrya Tekel Y.T.lgl. veTic. M0essesesi, Ege lhracatr Birlikleri,T0rkiye Ziraat Odalarr Birligi, TEYO,T0t0n Eksperleri Dernegi, Tekel APKDaire Bagkanh$r ve Tekel Aragtrrma En-stitUsU Bagkanlr$r temsilcileri katrlmrq-lardrr.

Toplantrda, 26 Ekim 1992'de yaprlangalrgmalar ve alrnan kararlar gozdengegirilerek bu kararlar do$rultusundahazrrlanan bir rapor Y.T.19l. ve Tic. MU-essesesince sunulmugtur. Raporda,dtinyadaki satrg sistemleri, dUnya orien-tal t0tUn tlretimi, oriental t0tUn Ureticisi0lkelerln (x 0retim) paylarr, b6lgeler it-ibarryla T0rkiye tUtUn uretimi, tekel ve6zel sektor taraftndan alrm durumlarr,t0tUn 0retimi yapan ekici miktarlarr, igharmanlarrmrzda kullanrlan ve ihrag edi-len t0tUn miktarlan, alternatif tanmUrUnlerine uygulanan fiyatlar ve arttgoranlarr, a|tcr kurum ve kuruluglarrn ko-nu ile ilgili tesis, personel v.b olanaklarrincelenmig ve bu bilgiler tgrgrnda b6l-geler itibarryla ideal Uretimler verilmigtir.

Ziraat Odalarr Birligi temsilcisi "TarrmSatrg Kooperatifleri'nin yeniden dUzen-lenmesiyle ilgili sorunlar ve 6neriler"konusunda bir rapor sunmugtur. Ra-porda, kooperatifgilik ilkelerine uygunbir yasal duzenlemenin yaprlmasr, Dev-letin kooperatiflerin yonetimi 0zerindekietkinli$i kaldrrrlmah, kooperatiflerin yo-netimi qiftqilere brrakrlmal, Devlet de-netim agamasrnda rol oynamah ve fi-nansman temini, kooperatifqilik egitimigibi konularda yardtmda bulunmalr gibioneriler dile getirilmigtir.

Qahgma Grubu Uyeleri halen uy-gulanmakta olan sistemin sakrncah y6n-lerini tartrgtrktan sonra onerilen yeni sis-temin avantajlarr, sakrncalarr ve get-irecegi yenilikler uzerinde durulmug veaga$rdaki tavsiye kararlarrnr almrglardrr.

1- Ttitun tanm satrg kooperatiflerinin

ana s6zlegmesinin mutlaka gtkartrlmaslgerekir. TUm tarrm rirUnleri igin genelyasa grkartrlmalt, tutUn iginde t0zUklerleagrklamalar getirilmelidir.

2- 1177 sayrlr TUIUn ve TUtun TekeliYasasrnrn TUIUn Satrg merkezleri ile il-gili 28. maddesinde belirtilen sair hu-suslarla ilgili tUztigUn bir ihtisas ko-misyonunca hazrrlanmasr gerekmek-tedir.

Yiiksekci!retim KuruluBagkanhlr'nln 18.12.1992 Tarih ve

21 944 Sayrh Dernelimizegi5nderdigi yazryl yaylnhyoruz:

TUTUN EKSPERLER| oenruEGirueALSANCAK.IZMIR

iLGi: 15.10.1991 tarih ve 21 savllryaztntz.

llgi yazr ile 2 ve 3 yrlhk elitim verenTtlttin Eksperleri Yuksekokulundanmezun olan Tutun Eksperlerine krsadonemli hrzlandrrrlmrg elitim verilme-si, Anadolu Universitesi Aglko!retimFakUltesinde olrenim hakkr tanrnmasrve lisans tamamlama eQitimi igin ge-rekli gartlann aranmamast istenmek-tedir.

Yurutme Kurulu'nun 25. 1 1.'1992 ta-rihli toplantrsrnda; lisans tamamlamaprogramlannrn meslek y0ksekokullanile o!retmen yetigtiren yLikseko!retimkurumlanndan mezun olanlar igin yo-netmeliklerle duzenledi!i, di!er ytik-seko!retim kurumlarr igin lisans ta-mamlama yonetmeli!i bulunmadr[t,0niversitelerdeki o!renci kontenjan-Iarrnrn zorlanarak yukseltildigi, fizikiimkan ve olretim elemanlarrnrn ye-tersizli!i ile lisans tamamlama igin ge-gitli kaynaklardan talep geleceli dik-kate alrnarak soz konusu teklifinizin,uygun olmadrQlna karar verilmigtir.

Bilgilerinizi rica ederim.

Prof. Dr. Turgut AKINTURKBaskan vekili

TUIUN EKSPERLERI

DERNEGi

guLITNIi

Sayfa 25

O

BIZ,T'EN HABELER...ADAPAZARI Tekel Yaorak

Tiit0n lgletmesi M0d0r0arkadagrmrz Erkan YUKSEL'in

21.11.1992 tarihinde KEREM adtverilen bir oglu dtinyaya

gelmigtir. Kerem'e uzun vesaglrklr bir omrir dilerken

Miijgan-Erkan gift ini tebrikederiz.

lzmir Yaprak TUt0n lgletmeleriMerkez M0drirlu!0 kadrosunda

gcirevli arkadagrmtz AlkanKARANLIK'rn 1 8.1 2.1 992

tarihinde Bagak adr verilen ktztdUnyaya geldi.

Minik Bagak'a salltk ve uzunomur dilerken Canol - Alkan

giftini kutlartz.

MU$ Tekel Yaprak Ttittinlgletmeleri Merkez M tidti rlti!0kadrolu meslektagl mtz NecatiGENQ 1 9.1 1.1 992 tarihinde

Giilgen Hanlm'la evlendi.Giilgen Necati giftini tebrik eder,

mutluluklar dileriz.

Gegmig OlsunTekel Yaprak TUttin lgletmeleri

ve Ticareti MtiessesesiMUd0r[i!u'nde gorevli

arkadagtmtz Erol Yllmaz'agegirmig oldu!u bobrek

rahatsrzh!r dolaytstyla gegmigolsun der, acil gifalar dileriz.

cEgMi$ oLSUN

lzmir Yaprak TutUn

lgletmeleri Merkez

Mudurltilu kadrolu

arkadagrmrz Mustafa

$eniil'Un annesi

Neriman Hanrmefendi'

ye gegirmig oldulu

ameliyat dolaytsryla

gegmig olsun der,

Allah'tan acilgifalar

dileriz

Tekel Yaprak TUtUnlgletmeleri ve

Ticareti MUessesesiMUdUr Yardtmctlt[tgdrevine atananSayrn Alaaddin

TEMEL'itebrik eder, yeni

gorevinde baganlardileriz.

TLARDemelimizin 20J2.1992 tarihinde yaptlan

Ola$an Genel Kurul Toplanttstnda Uyelik aidattayhk 50.000 Tl.st olarak kararlagttnlmtghr.

TOm Meslekaglanmtza ve ilgililere duyuru-ru2.

Tiltrin Eksperleri DemeliIZMIR - ALSANCAK Ziraat Bankasr30440122321 -4 nolu hesap

KAMPANYADemelimize cincelikle IZMIR olmak tizere

belidi merkezlerde kiralama veya sattnalma yo-luyla bina edinmek igin agtt$tmtz kampanyayattim Uyelerimizin katkrlannr istiyoruz.

TiitUn Eksperleri Demeli"Bina Kiralama veya Edinme Komisyonu"Sezai KARTAL, Turan YALQIN,Ahmet OKUMU$TUrkiye 19 Bankasrlzmir - Yeniliman $ubesiHesao No: 3427 - 30440 - 230851

IUIUN EKSPERLERI

DERNEGi

BULIENI

SOLDATT SAGA

Sayfa 24

Arma$anh Bulma@aKurtulup, selanret... Vasivet etnre... Hol-landa'run plaka igareti 6--(izen... En k_rsazernral ltilinri... Her mocla olau geye yap-rnacrk ve Jntlalaca cliigkiiuliik gosteren7- Akcl$erlertlen gelen havanrr grrtlaktancluclak ve bumna kaclarlii or-AanlarclaaJtlrgr cltlzerrli lilre$iln... Seleriyrurr.trrrsinlgesi... Bed$urrr'rrrr sinlgesi... I)enlir.yolu fizerincle harekel ecien tasrt g-Str.ollsiylrnt'lln slrrrAesi... [)ernh. yaclatalta gil)i ge-ylerir punizlerlni te-mizlenreye yarayall, iizeri piirtiikJii qelikalet... trski clilde Danrar S)- tianhvalhklalut tlofral gevre ile ilipkilefirri in-celeyerr lliyoloji kolu... peritle orraclL blryazannrv tO- C)ok uzuu olal kollanmnyar