1

L02Teoria e ofertës së punës në

periudha afatshkurtra

Dr. Avdullah Hoti

2

Hyrje (1)

• Teoritë e rritjes ekonomike

• Faktorët e prodhimit:

Q = f (Puna, Toka, Kapitali, Teknologjia)

• Në periudha afatshkurtra, vetëm punaështë fleksibile:

– Arsyet……….

– Puna => faktor kyç i përcaktimit të produktit

3

Matja e ofertës së punës (1)• Përdorimi i anketave për matjen e ofertës së punës

– Rasti i Kosovës: SOK LFS

• Si klasifikohen personat në TP të moshës 16-64?– I punësuar (E)

– I papunë (U)

– Jashtë tregut të punës (N)

• Personat në TP: LF=E+U

• Norma e aktivitetit LFP= LF/P

• Norma e punësimit: Er=E/P

• Norma e papunësisë: Ur=U/LF

• Papunësia e fshehtë:– Në rastet e recesionit Ur është më e vogël se sa do të ishte

realisht

– Rasti i Amerikës, Rasti i Kosovës

• Kush është tregues më i mirë? Ur apo Er???

4

Matja e ofertës së punës (2)• Me kalimin e kohës:

– është rritur oferta e punës e femrave

– ndërsa është zvogëluar oferta e punës për meshkujt

• Arsyet:

– Përdorimi i teknologjisë në punët shtëpike

– Ndërrimi i qasjes në shoqëri ndaj punës së femrave

– Rritja e nivelit të arsimit të femrave

• Me kalimin e kohës është shkurtuar edhe koha e punës e shprehur në orë pune për javë:

– Rritja e produktivitetit për shkak të përparimitteknologjik

– Por edhe aplikimi i taksave progresive në pagë

5

Hyrje (2)• Secili person vendos:

– a të punojë dhe

– (nëse vendos të punojë) sa orë në javë të punojë

• Oferta e punës në një ekonomi varet nga vendimet e individëve për të marrë pjesë në tregun e punës

• Përdorimi i modelit punë-pushim– efekti i në vendimin për të marrë pjesë në TP dhe orët e

punës nga• ndryshimit të pagës dhe

• të ardhurave tjera

– Ky model mundëson parashikimin e ndikimit në vendimin qëdisa persona të familjes vendosin të punojnë derisa të tjerëtqëndrojnë në shtëpi nga:

• programeve që mirëqenies në ofertën e punës,

• ndryshimit të taksave

6

Hyrje (3)

• Përqëndrimi në periudha afatshkurtra

• Modeli mundëson definimin e:

– kurbave individuale të ofertës së punës dhe

– kurbës të ofertës së punës të tregut

• Supozimi i këtij modeli:

– individët janë racional në vendimet e tyre

– Maksimizojnë dobinë e tyre duke zgjedhur alternativën më të mirë

7

2.1. Preferencat e individëve (1)

• Modeli punë-kohë e lirë

• Ky model izolon efektin e ndryshimit të pagës(w) dhe të ardhurave (I) në OP

• Përdorimi i teorisë së dobisë margjinale

– Një person konsumon mallra (G) dhe kalon kohën e lirë/pushim (L)

• G është vlera në dollarë e mallrave të konsumuara

• L koha e lirë/pushim e shprehur në orë

8

2.1. Preferencat e individëve (2)

Dobia (U) dhe kurbat e indiferencës (KI)

• Funksioni i dobisë: U=f(G, L)

• U mat vlerën e dobisë që arrin një person nga konsumi i mallrave G dhe koha e lirë L

• Sa më i lartë që është indeksi U aq më i kënaqur ështëpersoni

• Figura 2-2 (shpjegimi i figurës)

9

2.1. Preferencat e individëve (3)

Karakteristikat e kurbave të indiferencës (KI)

• KI kanë pjerrtësi negative: sepse masinnivelin konstant të U kur ndryshonkombinimi i G dhe L

• KI më të larta paraqesin rritje në U

• KI nuk prehen me njëra tjetrën

• KI janë konvekse në origjinë pasisupozojmë se personi e ndan kohën e tij nëmes të kohës së lirë dhe punës

10

2.1. Preferencat e individëve (4)

Pjerrtësia e KI

• Tregon çfarë ndodh me U kur rritet G ose L

– Dobia margjinale nga pushimi (MUL)

– Dobia margjinale nga konsumi (MUG)

• Lëvizja nga pika C në B në Fig. 2-3 shprehet

∆G/ ∆L = - (MUL) / (MUG)

• Kjo tregon pjerrtësinë e KI: normën me të cilënnjë person është i gatshëm të japë pushimin përtë konsumuar më shumë mallra gjithmonë duke

mbajtur dobinë konstante

• Duke shkuar në ekstreme të KI rritet raporti i dobive margjinale

11

2.2. Kufizimi buxhetor (1)

• G dhe L kufizohen nga buxheti që ka në dispozicion• Të ardhurat e personit përbëhen nga:

– paga (w) dhe– të ardhurat tjera që nuk varet sa orë punon personi.

• Nëse:V = të ardhurat jo nga puna dheH = orët e punës

atëherë kufizimi buxhetor shprehet

G = wh + V• w luan rol të rëndësishëm për vendimin për OP• Supozojmë që w mbetet konstat pavarësisht sa orë punon

personi në javë apo ditë.• Nëse java ka T orë pune atëherë:

G = w (T – L) + V apoG = (wT + V) - wL

• Figura 2-6

12

2.2. Kufizimi buxhetor (2)

• Si ndërtohet drejtëza e buxhetit?– Supozojmë që w=10 lekë/orë pune

– Orët në dispozicion: 7 ditë x 24 orë = 168 orë/javë• Rreth 100 orë në javë për punë ose pushim (L=100)

– Drejtëza e buxhetit përcaktohet si kombinim i G dhe L duke marrë për bazë w dhe V

– Dy raste:• Individi nuk ofron punë: I=0, pika A në Fig.2.6

• Individi ofron 100 orë pune: I=100x10=1000, pika B në Fig.2.6

– Bashkimi i këtyre dy pikave jep vijën e buxhetit AB

– Nëse V=0 ndërsa w=15, • vija e buxhetit bëhet më e pjerrët (drejtëza AC)

– Nëse V=1000 ndërsa w=10, • kemi vijën e buxhetit DE

1313

2.2. Maksimizimi i dobishmerise

• Preferencat e individeve jane te ndryshme

– Kurbat e indiferences per individ te ndryshem

– Fig. 2.1

1414

2.2. Maksimizimi i dobishmerise• Individi tenton te arrije kurben e indiferences sa me larg

origjines se koordinatave

• Por kufizohet nga:

– Paga (w)

– Koha ne dispozicion (T)

– Te ardhurat ne dispozicion (V)

• Bashkeveprimi i ketyre faktoreve paraqitet permes vijesse buxhetit:

– Qe eshte kombinim i te ardhurave dhe kohes se lire qe mund te

realizoj individi ne kushtet e dhena te tregut (‘meny’)

• Kurbat e indiferences => preferencat

• Vija e buxhetit => mundesite

1515

2.2. Maksimizimi i dobishmerise• Cili prej kombinimeve eshte me i mire?

– Ai qe siguron dobine maksimale duke pasur parasysh kurbat e

indiferences (deshirat/preferencat) dhe kufizimin buxhetor

(mundesite objektive)

1616

2.2. Maksimizimi i dobishmerise

• Pika X (50 H, 500 I) ne Fig.2.7 eshte unike

• Mbani mend:– Pjerrtesia e vijes se buxhetit => paga orare

• Te ardhurat shtese nga cdo ore shtese e punes

– Pjerrtesia e kurbes se indiferences => norma margjinale e zevendesimit (MRS) te te ardhurave (I) me kohen e lire (L)

• Sasine e te ardhurave qe individi sakrifikon per cdo shtese te orevete kohes se lire qe ai deshiron te kete

• Keshtu ne piken X vlen MRS=w

• Bazuar ne keto supozime percaktohen rregullat e marrjesse vendimit se sa ore do punoje individi dhe sa ore do shpenzoje si kohe te lire me qellim te maksimizimit tedobise

1717

2.2. Maksimizimi i dobishmerise

Rregullat e vendosjes

1. Individi duhet te shtoje oret e punes derisa tarifae pages W (pjerrtesia e drejtezes se buxhetit) eshte me e madhe se norma marxhinale e zevendesimit MRS (pjerrtesia e kurbes se indiferences), pra kur W>MRS

2. Individi duhet te zvogeloje oret e punes kurW<MRS

3. Kur W=MRS individi nuk duhet te zvogeloje oserrise oret e punes, pra individi maksimizondobine duke marre parasysh kufizimet

1818

2.2. Maksimizimi i dobishmerise

Dy pyetje:

1. Cfare ndodh me oret e punes te ofruara ne tregkur ndryshojne te ardhurat jo nga puna?

2. Cfare ndodh me oret e punes te ofruara ne tregkur ndryshon tarifa e pages orare te tregut?

1919

2.3. Ndryshimi i te ardhurave jo nga puna• Situata fillestare: AB

– Oret e kohes se lire L1– Oret e punes H1

• Supozim: individi fiton teardhura jo nga puna sipassegmentit AC:– Zhvendoset vija e

buxhetit ne CD– Arrihet kurbe me e

larte e indiferences– Pika Z (MRS=W)

• Cfare ndosh me L dhe H?– Rritet L nga L1 ne L2– Bie H nga H1 ne H2

• Rritja e te ardhurave rritkohen e lire

Efekti i te ardhurave = Ndryshimi ne H per shkak tendryshimit ne Y duke mbajtur W konstante

2020

2.4. Ndryshimi i pages orare

• Efekti i ndryshimi te W ne L eshte i ndryshem tekindivide te ndryshem

• Fig.2.9(1):– Kur kemi W1, vija e buxhetit eshte AB qe eshte

tangene me kurben e indiferences I1 duke dhene V kuMRS=W

– Kur W rriten ne W2, vija e buxhetit behet AC duke kaluar ne kurbe me te larte te indiferences I2 duke dhene keshtu X kur MRS=W

– H rritet nga H1 ne H2

• Fig.2.9(2):– H zvogelohet nga H1 ne H3

• Konkluzion: kur W rritet, H mund te rriten (1) ose zvogelohen (2)

2121

2.4. Ndryshimi i pages orare• Pse ndodh keshtu?

• Se pari: – rritja e W nenkupton se me H te njejte rritet Y– Pasi L eshte e mire normale, rritet kerkesa per L– Kur rritet L zvogelohet H– MBIZOTERON EFEKTI I TE ARDHURAVE

• Se dyti:– Rritja e W rrit koston oportune te kohes e lire– Teoria e kerkeses: cmimi i L rritet => bie kerkesa per L– MBIZOTERON EFEKTI I ZEVENDESIMIT:

• I cili fitohet duke rrotulluar vijen e buxhetit drejt nje kurbe teindiferences

• Konkluzion: kur W rritet, H mund te rritet ose zvogelohetvaresisht cili efekt mbizoteron

2222

2.5. Kurba e ofertes per pune individuale

• Fig.2.10: – 5 vija te buxhetit dhe 5 kurba te indiferences– W ndryshon duke dhene vija me te pjerreta te buxhetit– Prej U1 ne U2 dhe U3, individi ofron me shume pune

• Efekti i te ardhurave

– Prej U3 ne U4 dhe U5,ofrohen me pak H

• Efekti i zevendesimit

2323

2.5. Kurba e ofertes per pune individuale

• Fig.2.11: kurba e ofertes per pune individuale– Lidhja ne mes W dhe H

– Rritja e W nga W1 ne W2 dhe pastaj W3 rrit H: kurba pozitive

– Rritja e W nga W3 ne W4 dhe pastaj W5 zvogelon H: kurba e brylezuar

• Secili individ ka kurben e vet te ofertes per pune• Momenti kur kurba brylezohet eshte i ndryshem per secilin person

Dy momente:• Levizja neper kurbe:

– Ndryshimi i pages

• Zhvendosja e kurbes:– Ndryshimi i faktoreve tjere

pervec pages

2424

2.5. Kurba e ofertes per pune individuale• ELASTICITETI i punes: si ndryshon oferta e punes se individit kur

ndryshon paga:ESL= Ndryshimi ne % ne H

ndryshimi ne % ne W

• Varesisht prej vlerave te ESLkemi:1. ESL= 0 joelastike

2. ESL= +∞ krejtesisht elastike

3. ESL= 1 elasticitet unik

4. 0< ESL< 1 relativisht joelastike

5. +∞ > ESL > 1 relativisht elastike

• Zhvendosjen e kurbes e shkaktojne:– Ndryshimi i te ardhurave jo nga puna

• Rritja e tyre e zvogelon H dhe zhvendos kurben majtas

– Ndryshimi i hartes se kurbave te indiferences:• Permiresimi i kushteve te punes rrit H dhe zhvendos kurben djathtas

2525

2.5. Kurba e ofertes per pune e tregut

• Ne pergjithesi kurba e tregut eshte pozitive:– Kur paga rritet, individet te marre se bashku

ofrojne me shume ore pune ne treg• Kurba fitohet duke mbledhur horizontalisht te gjitha

kurbat individuale per pune• Fig.2.13(A): kurbat individuale

– Pese individe me kurbat e ofertes se tyre per pune(SA, SB, SC, SD, SE)

– Individet fillojne te ofrojne pune ne nivele tendryshme te pagave: paga rezerve

• Fig.2.13(B): kurbat e tregut– Percaktimi i pikave X, Y dhe Z: kombinimet ne

mes te W dhe oreve totale te punes qe ofrohen ne treg

2626

2.5. Kurba e ofertes per pune e tregut– Si gjenden X, Y dhe Z?

• Kur W=W1, vetem 2 individe ofrojne pune (A dhe B): 4+6=10 ore pune ne treg

– X(10L, W1)

• Kur W=W2, A dhe B rrisin oret e punes ne 5 dhe 10 respektivisht(efekti i zevendesimit mbizoteron tek te dyte) dhe C hyne ne tregme 5 ore, 5+10+5=20 ore pune ne treg

– Y=(20L, W2)

• Kur W=W3, A pakeson oret e punes nga 5 ne 2, poashtu edhe B nga 10 ne 7 (efekti i te ardhurave), C rritoret nga 5 ne 6, D dhe E hyjne ne treg, 2+7+6+7+8=30 ore pune ne treg

– Z=(30L, W3)

• Dy konkluzione:– Kurba e ofertes se pune e tregut eshte pozitive– Sa me e shkurter qe te jete periudha e kohes dhe sa me e

specializuar te jete lloji i punes, aq me pak elastike eshtekurba e ofertes se punes e tregut

2727

Pyetjet për diskutim

• Si arrihet maksimizimi i dobise?

• Shpjegoni MRS=W

• Shpjegoni piken X ne Fig.2.7

• Cili eshte efekti ne H nga rritja e W kur teardhurat jo nga puna mbeten konstante?

• Shpjegoni efektin e te ardhurave permes Fig.2.8

• Shpjegoni efektin e zevendesimit permes figures 2.9

• Si fitohet kurba e ofertes per pune e individit?

• Si fitohet kurba e ofertes per pune e individit?

28

Pyetjet për diskutim

• Çfarë lloj vendimesh merr individi në tregun e punës?

• Si matet oferta e punës?• Shpjegoni funksionin e dobisë: U=f(G, L)• Pse kurbat e indiferencës janë me pjerrtësi

negative?• Cilat janë karakteristikat e kurbave të

indiferencës?• Çfarë është dobia margjinale?• Shpjegoni kufizimin buxhetor përmes Fig.2.6?