Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
-
Upload
dzuneis-nureski -
Category
Documents
-
view
266 -
download
1
Transcript of Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
1/234
T.C.SAKARYANVERSTES
SOSYALBLMLERENSTTS
KUTUP (SEYYD) OSMAN FAZL DVNINCELEME-METN
YKSEK LSANS TEZ
Kadri ERDEM
EnstitAnabilimDal : Trk Dili ve EdebiyatEnstitBilimDal : Eski Trk Edebiyat
TezDanman:Do.Dr. B. Ali KAYA
AUSTOS-2008
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
2/234
T.C.SAKARYANVERSTES
SOSYALBLMLERENSTTS
KUTUP (SEYYD) OSMAN FAZL DVNINCELEME-METN
YKSEK LSANS TEZ
Kadri ERDEM
EnstitAnabilimDal : Trk Dili ve EdebiyatEnstitBilimDal : Eski Trk Edebiyat
Bu tez 27/08/2008 tarihinde aadaki jri tarafndan Oy birlii ile kabul edilmitir.
Do. Dr. B.Ali KAYA Yard. Dr. Hseyin YORULMAZ Yard. Dr. Mahmut KIRKPINAR
Jri Bakan Jriyesi JriyesiKabul Kabul Kabul
Red Red Red
Dzeltme Dzeltme Dzeltme
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
3/234
BEYAN
Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnn eserlerinden
yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta bulunulduunu,
kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin herhangi bir ksmnn bu
niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez almas olarak sunulmadn
beyan ederim.
Kadri ERDEM
02.05.2008
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
4/234
i
NDEKLER
KISALTMALAR ... iiZET .. iii
SUMMARY . iv
GR .. 1
BLM 1: KUTUP (SEYYD) OSMAN FAZLNN HAYATI-ESERLER
KL
1.1. Hayat
61.2. Eserleri .. 11
1.3. Kiilii....13
1.3.1. lm-Tasavvuf Kiilii ...13
1.3.2. Edeb Kiilii, iir Anlay....15
BLM 2: DVANIN NCELENMES
2.1. Divann ekil Ynnden ncelemesi .17
2.1.1. Vezin .. 17
2.1.2. Kafiye . 19
2.1.3. Redif ........... 22
2.1.4. Dil Ve slp zellikleri 23
2.2. Divann Muhteva Ynnden ncelenmesi. 24
2.2.1. Din.. 24
2.2.1.1. Allah............ 24
2.1.1.2. Melekler.................. 25
2.2.1.3. Din-Tarih-Efsanev ahsiyetler ........................ 26
2.2.1.4. Ayetler.. 33
2.2.1.5. Hadisler........ 34
2.2.1.6. Din Kaynakl Szler............... 34
2.2.1.7. badetle lgili Kavram ve Terimler. 35
2.2.1.8. Ahiretle lgili Kavram ve Terimler. 37
2.2.1.9. Diertikad Kavram ve Terimler . 37
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
5/234
ii
2.2.1.10. Tarikatla lgili Kavram ve Terimler............................. 38
BLM 3: METN
3.1. Nsha Tavsifi......... 39
3.2. Metnin Transkripsiyonunda ve mlsnda zlenen Yol. 40
3.3. Transkripsiyon aretleri 41
3.4. Transkripsiyonlu Metin. 42
SONU........ 223
KAYNAKA....... 224
ZGEM 226
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
6/234
iii
KISALTMALAR
AKM Atatrk Kltr Merkezi
a.s. Aleyhisselam
B. Beyit
Bkz. Baknz
c. Cilt
ev. eviren
d. Doum
DA Trkiye Diyanet Vakfslam Ansiklopedisi
G. GazelHaz. Hazrlayan
Hz. Hazreti
h. Hicri
Ks. Kaside
m. Miladi
Nr. Numara
. lm tarihis. Sayfa
TDEA Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi
TTK Trk Tarih Kurumu
t.y. Trke Yazmalar
vb. Ve benzeri
vd. Ve dierleri
vr. VarakYay. Yaynevi
yy. Yzyl
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
7/234
iv
SA,SosyalBilimlerEnstits YksekLisansTezzeti
TezinBal:Kutup (Seyyid) Osman Fazl Divannceleme-Metin
TezinYazar:Kadri ERDEM Danman:Do.Dr. B. Ali KAYA
KabulTarihi:27Austos2008 SayfaSays:V(nksm)+ 224 (tez)
Anabilimdal: Trk Dili ve Edebiyat Bilimdal:Eski Trk Edebiyat
Bu almamz, 17.yy.da yaam Celvet eyhi Kutup Osman Fazlnin hayat,
eserleri, divan ve divannn incelenmesi konularn kapsamaktadr.
Din-tasavvuf birahsiyet olan Osman Fazlnin tasavvuf-itikad konular ele alan
eserleri ile ilgili baz almalar yaplmtr. Ancak divan ile ilgili bilgilere bugne
kadar ulalamamtr.
Bu almamzla, Osman Fazlnin1657 ylnda (hicri 1069) telif ettii ve tek
nshas bulunan el yazmas divann ortaya karttk. almamz ana blmden
meydana gelmektedir: Birinci blm, Osman Fazlnin hayat, eserleri, tarikat
konularn; ikinci blm, divann ekil ve muhteva asndan incelenmesini; nc
blm, divan metnini iermektedir.
Bu alma ile Osman Fazlnin bilinen din ynnn yannda divan tertip edecek
kadar- bir edeb ynnn de olduunu ortaya kardk.
Anahtar kelimeler : Kutup Osman Fazl, Celvetlik, Divan Edebiyat
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
8/234
v
SAU, Institute ofSocial Sciences Abstract Of Masters Thesis
Title Of Thesis:Divan of Authority Osman Fazl: Examine-Text
Author:Kadri ERDEM Supervisor:Assoc. Prof.Dr. B. Ali KAYA
Date:27August 2008 Page numbers:V(first part)+224 (main thesis)
Department: Turkish Language Subfield:Turkish Languageand Literature and Literature
In this study, life, works and Divan of the Authority Osman Fazl(Sheikh of
Celvet) was examined which was live in the 17th century.
There were some studies exist in literature about Osman Fazls sufistic-firm belief
works. But there werent found any knowledges about his Divan until now.
In this work, we find the handwritten unique divan of Osman Fazls was written in
1657. This study contains three parts. The first part includes life, works and sufistic
topics of the Osman Fazl. The second part includes investigation of his divan by
formalist and contents point of views. The third part includes the main texts of hisdivan.
We were extract the literary attribute of Osman Fazl in addition to his well known
islamic and sufistic attributes by performing this study.
Key words: Authority Osman Fazl, Celvet , Literature of Divan
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
9/234
1
GR
17. yzyl, Osmanl tarihinde byk deiikliklerin, nceki dnemlere gre birok
olumsuzluun yaand bir duraklama dnemi, bir dnm noktasdr. Bu dnem,
Osmanl Devletinin, kaybettii savalar ve topraklar yznden darda, i isyanlar ve
istikrarszlklar yznden de ieride itibar kaybettii bir dnemdir.
17.yzylda Osmanl Devleti siyas ve sosyal ynlerden duraklamadnemine girmi, devlet tekilat, asker yap ve iktisad durum ynndenise byk sarsntlar geirmitir. Osmanlnn ilk asrnda 13 sultan tahtakarken, sadece bu asrda 9 sultan tahta gemitir. Bunlarn tahtta kalmasreleri ise ortalama 9 yldr. Hatta bu sultanlarn ekseriyeti geen asrlardaolduu gibi sancaklara gnderilip hem padiahlk iin gerekli olan
eitimden geirilmemi, hem de devlet ynetimi tecrbesikazandrlmamlardr. Hatta ehzadelik dnemlerinde lm korkusuierisinde drt duvar arasnda yaamaktan akln kaybetme noktasnagelenler dahi olmutur. Bu dnemde grlen istikrarszln bir diergstergesi de, toplam 62 sadrazamn ynetime gelmesidir. Tahta kan
padiahlarn bir ksmnn ocuk denecek yata olmalar, ynetime validesultanlarn mdahalelerine ve bununla beraber birok entrikann ortayakmasna sebep olmutur. Bu dnemde devlet otoritesinin bozulmasneticesinde stanbul, Anadolu ve baz eyaletlerde isyanlar kmtr.stanbuldaki isyanlar ou zaman maalarnn yetersizliini veyazamannda denmemesini bahane eden yenieri ve sipahiler tarafndankarlmtr. Bazen de yenieriler kimi devlet adamlar tarafndan ahskarlar iin kkrtlarak ayaklandrlmlardr (entrk ve Kartal,2005:355).
Devletin btn messeselerinde grlen bozulma ve zlme ulemay da etkilemitir.
Kadzde Mehmed Efendinin kt gidiin nlenebilmesi iin, her trl bidattan
arnarak Asr- Saadet hline dnmek gerektii eklindeki dncesi, tarihe
Kadzdeliler-Sivsler mcadelesi eklinde geecek bir mnakaann da ortaya
kmasna sebep olmutur. Mspet ilimlerin tahsili, ezan, nat ve mevlidin makamla
okunmas, devran ve seman meruiyeti vb. birok husus tartma konusu olmutur.Kadzdeliler-Sivsler meselesi XVII. yzylda stanbulda balam olmasna ramen
Anadoluda da kendisini hissettirmitir. Etkilerini azil, tayin, srgn hatta idamlara
kadar vardrmtr.
Sonu olarak XVII. yy. btn messelerinde bozulma ve zlmeyi yaayan Osmanl
Devletinin hzla kemalden zevale doru srklendii bir dnemdir. Ancak
dnemin btn bu olumsuzluklar kltr ve edebiyata olumsuz etki etmez. Edebiyatmz
nceki yzyllara gre glenerek geliimini devam ettirir.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
10/234
2
Osmanl Devletinin siyas, iktisad ve itima alandaki olumsuz grntsneramen Trk edebiyatnn ykseli ve geliimini devam ettirdii grlmektedir.Belli bir gelenee tbi olan ve o gelenein belirledii kriterler ile oluumunu ve
geliimini salayan klasik edebiyat XVI. yy.da tekmln tamamlayarak muhkembir seviyeye ulamtr. Bundan dolay da bu asrdaki olumsuzluklardan fazlaetkilenmeyip geliimini devam ettirmitir. Bunda temel etkenlerden biri dephesiz iirin hayatn bir paras saylmas olmutur. Nitekim gemi asrlardaolduu gibi bu devirde de Osmanl hanedan limi ve sanatkr, dolaysyla airikoruma politikasn devam ettirmitir (entrk ve Kartal, 2005:362).
almann Konusu
17. yzyln yukarda saydmz zellikleri iinde yaayp din-siyas hayatta eitli
roller stlenerek etkili olmu bir ahsiyet olan Celvet eyhi Kutup Osman Fazlnin
hayat, tarikat, eserleri hakknda bilgi verilmesi ve divannn incelenmesidir.
almamzda, airimiz Kutup Osman Fazlnin hayatn ele aldk. Siyas ricalle
mnasebetleri, mcadeleleri, olaylara mdahaleleri ve hayatnn sonuna doru srgn
ediliini aratrdk. Mensup olduu Celvet tarikatn, Kutup Osman Fazlnin tarikat
silsilesini ve halifelerini tanttk. Eserlerini ksaca tanttk. Ayrca klasik edebiyatmzda
Fazl mahlasn kullanm airleri tantarak Kutup Osman Fazlnin ayrc ynn
belirttik. Btn bu ynleri ortaya koyduktan sonra Kutup Osman Fazlnin divann
Latin harflerine eviriyaz ile evirdik ve zerinde bir inceleme yaptk.
almann Amac
Bu alma ile bu gne kadar ortaya karlmam bir eseri, Kutup Osman Fazlnin
divann gn yzne kartarak bilim dnyasna kazandrdk. Kutup Osman Fazl ile
ilgili bilgi veren kaynaklarn hi birisi onun bir divan tertip ettiine dair herhangi bir
bilgi vermemektedir. Din-tasavvuf-itikad konularda eserler vermi bir mellif, bir
eyh olan Kutup Osman Fazlnin bir divan tertip etmi olduunu da bu almamzla
ortaya koyduk.
Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi 173-2 numarada kaytl eseri
incelenmek zere deerlendirdiimizde, eserin mellifi ile ilgili bir problemle
karlatk. Beraberce ciltlenmi farkl blmden meydana gelen kitabn 2.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
11/234
3
blmnn banda Fazl divan yazyordu. 173-2 kayt numaras verilen bu
blmdeki divan Kltr Bakanl internet sitesinde Kara Fazlye atf ediliyordu. Gl
Blbl mesnevisi ile mehur olmu Kara Fazlnin divann bulmann mutluluunu
yaarken tarihler dikkatimizi ekti. Divann sonundaki fera kaydnda mellif hicri
1069 (milad 1657) tarihini ortaya koyuyordu. Kara Fazlnin, dier adyla Fazl Ali
elebinin ise lm tarihi hicri 971 (milad 1564)di. Dolaysyla bu eser Kara Fazlnin
olamazd. nk Kara Fazlnin lm ile eserin telif tarihi arasnda yaklak bir asrlk
bir zaman fark vard. Aslnda dikkatle incelendiinde bu yanllk Kltr Bakanl
internet sitesinden de fark edilebilirdi. Zira eserle ilgili kaytta alt alta stunlarda,
mellifin lm tarihi ile eserin telif tarihi yazlmt. Bu yanll ksa bir aratrmadan
sonra fark etmemizin akabinde eserin mellifi ile ilgili aratrma yapmaya baladk.Klasik edebiyatmzda Fazl mahlasn kullanm airlerimizle ilgili bilgi topladk.
Tezkirelernda tespitlerimize gre Fazl mahlas, klasik Trk edebiyatnda altair
tarafndan kullanlmtr:
1. Fazl-i Leng1Edirnede dodu. Asl ad Feyzullah olup, Fazl-i Leng (Topal Fazl) snyla tannd.
renimini tamamlayp mml Veledzdeden mlzm oldu. Resm bir greve
atanmak zere iken Kanun dneminde ld. Kendini byk bir ir ve limsanrd.(Haluk pekten vd. 1988:132.) Resm bir greve atanmadan, Knn Sultan
Sleyman devrinde lmtr. lm tarihi bilinmemektedir. Kendini byk bir lim ve
air sanan Fazl-i Lengin airlii hakknda Ak elebi unlar sylemektedir:
Merhm leng idi. Ol vasfda hmesiyle hem-reng idi. tikad zre irde ayagneker yogd. Vesair fazlda hod terz-vr bir canibe agsak dimezdi. Crullah iledeng-deng idi. Hmesiyle elbir idp ayaklarn ars-i nazma dz basup biribiriylehem-palk ile eyleseler sahn- pehn-i beyan anlara teng idi. Gayet iftihr itdgi
beyt budur ki:
Beyt:Hattun iridi virdi ba ol cemliGy diyr- Rm tutd kup cell (G.M. Meredith-Owens1971:197b).
1 Daha fazla bilgi iin bkz.: k elebi, Meir-uar or Tezkere Of Ak elebi, (G.M. Meredith-
Owens) London-1971, s. 197b (Seh Beyin Het-Behit ve Gelibolulu lnin Knhl-Ahbarnda daFazl-i Leng ile ilgili bilgiler yer almaktadr.)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
12/234
4
2. Fazl (Kara)2
stanbulda dodu. Bir saracn olu olup, asl ad Mehmettir. Saraczde, daha ok da
Kara Fazl sanyla tannd. renimini tamamladktan sonra Zatnin dkknna devam
etti. Kanunnin ehzdeleri Mehmet, Musatafa ve Selime divan ktiplii yapt. II.
Selimin maiyetinde Debr-i Hakan, sonra reislkttap oldu. Ktahyada ld. lm
tarihi Hasan elebi ile k elebide h. 970/1563-64 olarak kaytldr. Fazl, btn
kaynaklarda dneminin nde gelen isimlerinden biri olarak kaydedilir. Hm-y
Hmyun, Gl Blbl, Nahlistan adl eserleri vardr. (Halukpekten vd.1988:131.)
2. Fazl3(.982/1574-75) Tevrih-i li Osman yazar dris-i Bitlisnin olu, Ebul-Fazl
elebidir. renimini tamamladktan sonra Bursa Sultaniye Medresesinde KadBadadye muid oldu. Meyyedzdeden mlzm olduktan sonra kad,
Meyyedzdenin kazaskerlii srasnda Anadolu, ardndan da Rumeli defterdar olarak
atand. Azl edilince Tophnede gzel bir bahe iinde ev, mektep ve cami yaptrd.
Burada dnemin ileri gelenleri ile sohpetler dzenledi. Hacca giderken yolda ld.
Fazlnin dilde iirleri vardr. zellikle inas ile dikkati ekti. Hafz Divanna nazire
gazel syledi. Yavuz dnemi olaylarnn tarihini yazd( Halukpekten vd.1988:131).
Divan Kayseri Raid Efendi Ktphanesinde Farsa Yazmalar arasndadr (Nr:1289)4
.Knal-zde Hasan elebi tezkiresinde, iirlerine rnek olmak zere baz beyitleri yer
almaktadr:
sman libs ile ol mhGn gibi old leme mehr
ak idp cb-i vals dest-i seherBeni ol mehden eyledi mehcr
2
Daha fazla bilgi iin bkz.: K
nal
-zade Hasan elebi, Tezkiret-uar, ( Haz. brahim Kutluk), TTKYay., Ankara 1981, II.cilt, s.751; Mustafa zkat, Kara Fazl Dvn, Marmara niversitesi TrkiyatAratrmalar Enstits (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), st., 20053 Daha fazla bilgi iin bkz.: Knal-zade Hasan elebi, Tezkiret-uar,( Haz. brahim Kutluk), TTKYay., Ankara 1981,II.cilt, s.751-754; Beyan Mustafa Bin Carullah, Tezkiret-uar,( Haz. brahimKutluk) TTK Yay., Ankara-1997, s.206-207; Meral Dal, Fazl, Ebul-fazl elebi TDEA, DergahYay., stanbul-1979, cilt III ,s.171; Ahd ve Glen-i uaras (nceleme-Metin) (Haz. Dr. SleymanSolmaz), AKM yay., Ankara, 2005. s.117 (Sehi Beyin Het-Behit ve k elebinin Meir-uar adl tezkirelerinde de airle ilgili bilgiler yer almaktadr.)4 Divan 66 varaktan olumakta olup, her sayfada 15 satr (2 stun ) yer almaktadr. 290x167(222x98)mm.lsnde, talik hatla yazlmtr. Divann ba ksmnda 13 varaklk Farsa mensur bir mukaddime yeralmakta; burada Sultan II. Bayezid, Yavuz Sultan (I.) Selim, Kanuni Sultan Sleyman ve Sultan II. Selim(Sar) vlmektedir. 13b-21b arasnda kasideler 21b-66a arasnda gazeller yer almaktadr. (bkz. Ali Rza
Akbulut; Kayseri Raid Efendi Ktphanesindeki Trke- Farsa- Arapa Yazmalar Katalou, Kayseri-1982, s.148)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
13/234
5
4. Fazl (Fuzul-zde)5
Klasik Trk edebiyatnn en mehurairlerinden Fuzulnin oludur. Ahd, onu ilimle
uraan, kanaatkr, dilde iir yazabilen, zellikle muamma sylemede ve tarih
drmede usta olarak tanmlar (Haluk pekten vd., a.g.e. s.132.). Badatl Ruh,
kendisine zamann tarihisi lakabn takmtr. Murat Paa tarafndan Badatta
yaplan Muradiye Camiinin kitabesini Fazl yazmtr. h.1014 (m.1605) ylnda vefat
etmitir.
5. Atpazar (Kutup) Osman Fazl:Klasik Trk edebiyatnda Fazl mahlasn kullanan airlerden biri olan Osman
Fazlnin hayat, tarikat ve eserleri ile ilgili olarak ileride ayrntl bilgi verilecektir.
6. Fazl (eyh Nasuhi-zde)6Ad Mehmet Feyzullahtr. Doum tarihi belli deildir. skdar Doanclar Tekkesi
eyhi eyh Nasuhi-zde Alaaddin Efendinin oludur. Babasnn lmnden sonra ayn
tekkenin eyhi olmutur. h.1218 (m.1803/4) ylnda vefat etmitir.
Karlatrma ve deerlendirmelerimizin sonucunda bu eserin Kutup Osman Fazlye ait
olduuna karar verdik; zira 17.yzylda yaam ve Fazl mahlasn kullanm bir tek
air vard. O da Kutup Osman Fazl idi.
Aratrmamz sonunda ayrca airimizle isim benzerlii olan ayr air zerinde
akademik alma yapldn tespit ettik: Kara Fazl7, Seyyid Osman8 ve Seyyid Osman
Adapazar9. Bu almalar temin ettik ve inceledik. Bunun sonucunda Kara Fazl
Divannn mrettep bir divan olmayp airin mecmualardaki iirlerinin bir araya
getirilmesiyle oluturulduunu, Seyyid Osman ve Seyyid Osman Adapazar adlairlere
ilikin yaplan almalarn ise esasen tek biraire ait olduu, ancak bu durumun tezleri
hazrlayanlar tarafndan farkedilmediini belirledik. Vardmz bu sonu ayn zamanda
airimizin divannn allmad yolundaki kanaatimizi pekitirdi.
5 Daha fazla bilgi iin bkz.: Fazl (Fuzul-zde) TDEA, Dergah Yay., stanbul-1979, cilt III, s. 171.( Ahdnin Glen-i uar adl tezkiresinde de airle ilgili bilgi yer almaktadr.)6 Daha fazla bilgi iin bkz.:Halukpekten, vd., a.g.e., s.132 ( Arif Hikmet Tezkiresinde de airle ilgili
bilgi yer almaktadr.)7 bkz. Mustafa zkat, a.g..8 bkz. Muhsin SERBEST, Divan- Seyyid Osman (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi) St mamniversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kahramanmara, 20029
bkz. Harun ELEB, Seyyid Osman Adapazar Divan (Transkripsiyonlu metni) (YaymlanmamYksek Lisans Tezi)Osmangazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Eskiehir, 2001
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
14/234
6
BLM 1: KUTUP (SEYYD) OSMAN FAZLNN HAYATI
ESERLER- KL
1.1. Hayat
Ad, Seyyid Osman b. Seyyid Fethullahtr. Osman Fazl Efendi, Fazl-i lh, Emir
Efendi, Emir Sultan, Atpazar, eyh Osman ve Kutub Osman olarak da bilinir.
iirlerinde Fazl mahlasn kullanmtr.
umnuda10 19 Zilhicce 1041/7 Temmuz 1632 tarihinde domutur. Babas Fetullah
Ziyde, seyyid ve Osmanl ordusunda grevli bir subaydr. Seyyid bir aileden
gelmektedir. Ancak kaynaklarda nesep silsilesi ile ilgili herhangi bir bilgi yokur. Salim
tezkiresinde Ol seyyid-i sahihn-neseb olan eyh-i zi-ann nam- lileri Osmandr.
(nce, 2005:561) diyerek seyyidliini teyit etmektedir. Babas Osman Fazl Efendi on
yedi yandayken vefat etmitir. Hseyin Vassaf, babasnn Osman Fazl Efendinin
doumunda vefat ettiini belirterek validesinin terbiyesinde bydn belirtmektedir.
(Akku-Ymaz, 2006:cilt III s. 61) Ancak dier kaynaklarda byle bir bilgi
verilmemektedir. On yedi yana kadar umnudan dar kmayan Osman Fazl
Efendinin hayatnn sonraki dnemine ait bilgileri mridi ve halifesi smail Hakk
Bursevnin eserlerinden renmekteyiz.
Osman Fazl Efendi, on yedi yanda iken annesinden ilim tahsili iin izin ister.
Annesinin izninin ardndan Edirneye giderek Aziz Mahmud Hdaynin halifelerinden
Sal brahim Efendiye intisap eder. Osman Fazl Efendinin gayreti, kabiliyeti
eyhinin dikkatini eker. eyhi ona zel ilgi gsterir. Osman Fazl Efendi, eyhinin
kzn kendisiyle evlendirmek istediini anlaynca feyiz alamayaca dncesiyle
Edirneden ayrlarakstanbula gider. smail Hakkk Bursev bu durumu SalbrahimEfendinin Osman Fazl Efendiyi irat etmekten aciz olmasna balar.
Osman Fazl Efendi, stanbulda Celvet tarikatnn skdardaki Hdy Derghna
gider. Aziz Mahmut Hdynin kzdan torunu eyh Mesud Efendiye intisap etmek
ister. Ancak Aziz Mahmut Hdynin hizmetinde bulunmu yal bir dervi eyh
10 umnu, Bulgaristan snrlarnda Balkan sradalarnn batsnda sancak merkezi bir kasaba olupDobruca HavzasndaEdirneden Rusuka giden demiryolu hattnn zerinde bulunmaktadr. Ahalinin
drtte mslman geri kalan Bulgar imi. Bu gn umen adyla anlmaktadr. (Meydan Larousse,st., 1973 umnu maddesi)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
15/234
7
Mesudun meczup olduunu syeleyerek onu Zkirzde Abdullah Efendiye
ynlendirir. Osman Fazl Efendi, Zkirzde Abdullah Efendiye11 intisap ederek Zeyrek
Camiine bitiik tekkesinde ikmet etmeye balar. Burada sekiz yl kadar kalr.
Osman Fazl Efendinin tarikattaki silsilesi Zkirzde Abdullah Efendi ve eyh
Dizdarzde Ahmed Efendi kanalyla Celvetiyye Tarikatnn piri Aziz Mahmud
Hdayye ular.
Osman Fazl Efendi, celvetlik esaslar zerine slkunu devam ettirir. eyhinin zahir
ilimlerde ders vermemesi sebebiyle eitli hocalarn derslerine devam ederek zahir
ilimlerle de ilgilenerek bilgilerini arttrmtr.
Bir mddet sonra eyhi, Osman Fazl Efendiyi Edirneye bal Aydos Kasabasna
halife olarak gndermitir. Bu kasaba, ayn zamanda smail Hakk Bursevnin doduuyerdir. Burada vaaz ve iratla megul olan Osman Fazl Efendi, eyhinin lm zerine
halifelikten mstakil bireyhlie kar ve Filibe beldesine gider (1068/1657).
Osman Fazl Efendi, Filibe beldesinde on be yldan fazla bir zaman kalr. Ancak
talebelerinin gnden gne artmas baz insanlar rahahtsz eder. Grd bir rya
zerine Filibeden ayrlarak 1672 ylnda stanbulda Atpazar olarak bilinen semtteki
Kul Camiinde ikamete balar. kametinin ilk yllarnda madd skntlar eken ve
geimini yazd Kuran czlerini satarak temin eden Osman Fazl Efendi daha sonrakidnemlerde refaha kavuur. Zamann Nakbleraf Kudszde Atpazar semtinde sahip
olduu bir arsay kendisine hediye etmitir. Osman Fazl Efendi de bu arsaya bir ev ina
ettirmitir.
Daha sonra Atpazar Tekkesi olarak anlacak olan mtemilat kanaatimizce Osman
Fazl Efendinin yaptrd bu evinin, Manisal Mehmed Paann Kul Camii diye anlan
camisi ile birletirilmesinden meydana gelmitir (Ylmaz, 2001:367).
Osman Fazl Efendi, hem Atpazar Tekkesinde hem de Zeyrek Tekkesinde iratfaaliyetlerinde bulunur. Ayn zamanda muhtelif camilerde de vaazlarda bulunur.
11 Abdullah Efendi, Hdy Dergh'nda yetimi, Azz Mahmd Hdy'nin halfesi Mukad AhmedEfendi (d.1045/ 1636)'den seyr u slkunu tamamladktan sonra bir mddet Manisa'da irada memurolmu, bilahare stanbul'a gelmitir. Burada nce Zeyrek Zaviyesi eyhliine daha sonra Atik Ali PaaCamiindeki Ksm elebi zaviyesi eyhliine getirilmitir. Buradan Tophane Kl Ali Paa Camii veFatih Cmii vizliine tayin edilmitir. Abdullah Efendi'nin B-re mahlasyla yazd ilhleri
bulunmaktadr. 1068 (1657)'de vefat eden eyhin kabri skdar Miskinler Tekkesi'ndedir. Osman Fazleyhi Zkirzdenin vaaz ve nashatta takrr ve tefsir bakmndan ftde ve Hdyden stn olduukanaatindedir. Ancak Zkirzdenin yazamadn da vurgulamtr. (H. Kmil Ylmaz, Azz Mahmd
Hdy-Hayat Eserleri Tarkati, s. 245; Mehmet Nermi Haskan, Yzyllar Boyunca skdar, c.I, s. 317-322; Evliyalar Ansiklopedisi, c.X, s. 217.)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
16/234
8
1095/1684 ylnda da Sultan Selim Camii Cuma vaizliine getirilmitir. Bu dnemde iki
sefer hacca gitmitir. lk haccn ne zaman gerekletirdiine ilikin herhangi bir bilgi
kaynaklarda yoktur. kinci haccn 1091/1680 ylnda gerekletirmitir.
Osman Fazl Efendi sohpet, vaaz ve zikir meclislerinde Fsusul-Hikemimzakere ederken getirdii bir takm yorumlar, hem sufiyyeye kar olan, hem deonu ekemeyen bir kesimin imeklerini zerine ekmi, kendisini zaman zamaneyhlislam Minkrzde Yahya Efendiye ikyet etmilerdir (Ylmaz,2001:366).Dnemin sadrazam Kprl Fzl Ahmed Paann kendisiyle grmesi ve devaml
olarak yanna gidip gelerek sohpet etmesini istemesi hretini arttrmtr.
Osman Fazl Efendi, Osmanlnn ite ve dta byk skntlar ektii bir dnemde
yaamtr. stanbula geldiinde tahtta Sultan IV. Mehmed oturmaktadr. IV. Mehmed
babas Sultan brahimin1648 ylnda yenieriler tarafndan karlan isyanda
ldrlmesi zerine yedi yanda iken tahta oturmutur. Menfaati kiiler bu durumu
frsat bilerek haksz yere eitli makamlar elde etmilerdir. Padiahn ocuk yata
olmas valide sultanlarn birbirleri ile rekabete dmesine sebep olmutur. Bu rekabet
Ksem Sultann bodurulmas ile son bulmutur.
Osman Fazl Efendi, dnemin devlet ricali ve saray ehli ile genel olarak iyi ilikiler
ierisinde olmutur. Ancak 1094/1683 Avusturya seferinden sonra devlet ynetimi ile
aras almaya balamtr.
Ona gre bu sefer Osmanllarn hayrna deildir. Avusturya ile imzalanan bar devam
ettirilmelidir. Bu amala Merzifonlu Kara Mustafa Paaya bir mekyup yazarak sava
yaplmamasn ister. Ancak sadrazam Osman Fazl Efendiyi ve onun gibi dnenleri
dinlemez. Sava yaplr ve kaybedilir.
Padiah IV. Mehmed sava dnnde Osman Fazl Efendiyi vaaz ve nasihat iin
stanbuldan Edirneye davet eder. Osman Fazl Efendi de sultann huzurunda vezirler
ve dier devlet erknnn hazr olduu bir mecliste ar ifadelerle yaanan hezimetinsorumlusu olarak onlar gsterir. Padiahn durumu kabul ederek hata ettiklerini itiraf
etmesine ramen, bu durum baz devlet adamlarnn kendisine kin beslemesine sebep
olur.
Merzifonlu Kara Mustafa Paann ardndan sadrazam olan Kara Kethda brahim
Paann sadareti dneminde mallarna el konularak memleketi olan umnuya srgn
edilir. Osmanzde Hseyin Vassaf Sefine-i Evliyada:
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
17/234
9
Tarih-i Raidde okumu idim: Bir gn huzur- Hmayunda ders takrir ederkenihtilal-i alemi tasvir eylemesi padiaha keder verdiinden Hz. eyhin dmanlar
bunu frsat adderek ilkaat- mahsusalarnn neticesi umnu kasabasnda ikmetememur olmulardr (Akku vd. 2006:59). demektedir.
Osman Fazl Efendi ay srgnde kalr. Kara Kethda brahim Paadan sonra
sadarete geen Bosnal Sleyman Paa tarafndan stanbula davet edilen Osman Fazl
Efendiye itibar iade edilir. Hatta padiah bile kendisinden zr diler.
Bu srgnden sonra padiah IV. Mehmed kendisine daha fazla hrmet ederek Pazartesi
ve Cuma geceleri saraya davet ederek vaaz etmesini istemitir.
Avusturya hezimetinden sonra Budinin de elden kmas, art arda gelen baarszlklar,
Sadrazam Bosnal Sleyman Paann Moha Savanda sava meydanndan kamas
Osman Fazl Efendinin padiah ve devlet erknn iddetle eletirmesine sebep
olmutur. Bu sebeple 1687 ylnda IV. Mehmedin tahttan indirilmesi fetvasna ilk
imzay atan o olmutur.
IV. Mehmedin yerine kardei II. Sleyman tahta kar. Ancak bu padiah deiiklii de
baarszlklar ve yaanan istikrarszl giderememitir. IV. Mehmedin son sadrazam
Sivayu Paa tekrar sadarete getirilir. stanbula gelen Sivayu Paann ordusundaki
zorbalar halka zulmederler. Halk ayaklanr ve saraya ynelir. Zorbalara kar ayaklanan
halkla saray arasnda Osman Fazl Efendi kpr grevi yapmtr.Sadrazam Tekirdal Bekr Mustafa Paa Belgrad Kalesine yardm iin dzenlenecek
seferde kullanlmak zere halktan yardm toplanmasn istiyordu. Bunu ilan etmek ve
halk orduya yardm etmeye tevik etmek iin vaizlerden, zellikle de Osman Fazl
Efendiden bu durumu ilan etmesi istenmiti. Ancak Osman Fazl Efendi halktan sk sk
vergi toplanmasna karyd. Bu durumu vaizlik yapt Sultan Selim Camiinde halka
anlatarak onlar kendi istekleri ile savaa katlmaya davet etmitir. Kendisi de sava
haz
rl
klar
yapm
ve ilerlemi ya
n ramen ordu ile beraber Sofyaya kadar gitmitir.Ancak Sadrazam Tekirdal Bekr Mustafa Paa Sofyadan Belgrada gitmesine izin
vermemitir. Ordu yenilgiye urayp dnnceye kadar Sofyada onlar beklemi, daha
sonra stanbula dnmtr.
Osman Fazl Efendi, bu olaydan sonra padiahla ve dier devlet ricali ile ilikisini
kesme karar alarak kendi kabuuna ekilmitir.
Sadrazam Tekirdal Bekr Mustafa Paadan sonra sadaret makamna getirilen
Kprlzde Fazl Mustafa Paa byk bir toparlanma hareketi balatr. Rumelideki ve
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
18/234
10
Balkanlardaki isyanlara el atar ve baarlar kazanr. Bu tedbirleri alrken stanbuldan
ayrlnn herhangi bir karkla meydan vermemesi iin II. Sleyman, tahttan
indirilmi padiah IV. Mehmed ve ehzadeleri yanna alr. Ayrca stanbuldan gelen
haberler zerine baz hocalar srgne gnderir. Bu kiiler arasnda Osman Fazl Efendi
de vardr. Ekiyalara yardm ettii gerekesi ile Kbrsn Magosa ehrine srgn
edilmesi iin bi menur gnderilir.
Osman Fazl Efendi bu emir zerine Konya, Lrende, Silifke, Lefkoa yoluyla
Magosaya gider. Burada da irat ve vaazlarna devam eder. Ancak Kbrs valisi bu
faaliyetini yasaklar.
Osman Fazl Efendi srgn ediliinden bir sre sonra mridi, talebesi ve halifesi smail
Hakk Bursevye mektup yazarak kendisini ziyaret etmesini istemitir. smail HakkBursev de eyhinin ocuklar Mustafa, Osman Dede, Yakup Dede ve Yahya Dede ile
birlikte Osman Fazl Efendiyi ziyaret etmitir.
Bu ziyaret srasnda Osman Fazl Efendi kendi yerine smail Hakk Bursevyi eyh
tayin etmitir. Bu ziyaretten ay sonra 17 Zilhicce 1102 tarihinde (Eyll 1691) vefat
etmitir. Magosada defnedilmitir.
smail Hakk Bursev, eyhinin lmne;
Blbl-i ho lehe-i gl-zr- manadr bu eyhBulmad hir bu fnide bekdan ryih
Kudsiyan- pk-dil Hakk el ap dedilerRh- pkin azizin okuyalm fatiha (sene: 1102/1691)
beytini tarih drmtr.
Kaybolmaya yz tutan kabri zerine tahsildar Seyyid Mehmed Aa tarafndan1152/1739 ylnda trbe ve yanna bir tekke ina ettirilmitir.
Fazl, divannda kendisi ile ilgili baz bilgiler vermektedir:
airiz nkte-inasz Arabiyyl-aslzFazliya sanma ki Etrak-i diyar- Rumz (106/B5)
er-i Habib-i Ekreme vardur itaatimSnniyim ehl-i snnetem ehl-i cemaatim
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
19/234
11
Sdkm kavidrr Hanefi mezhebim mdamKavl-i kitaba ram u muti-i eriatim (230/B2-3)
Osman Fazl Efendi kaynaklara gre, Rumeli, Anadolu ve Hicaz blgelerine 150ye
yakn halife gndermitir. Bunlarn iinden en tannan Ruhul-Beyan tefsiri mellifi,
Celvetiyyenin Hakkiye kolunun kurucusu smail Hakk Bursevdir. Halifelerinden
bazlarunlardr: Ulu Cami vaizi Abdurrahman ker, Sunullah Amasyev, Mehmed
Karinbd, Ali Debrev
1.2. Eserleri
Osman Fazl Efendi, din ilimler, tasavvuf ve Arap edebiyat ile ilgili eserler yazmtr.
Yazd bu eserler genel olarak nceden nce yazlm eserlere haiye ve erh
eklindedir. Eserleri unlardr:
1. Misbhu'l-Kalb erhu Mifthi'l-Gayb: Osman Fazl Atpazarnin, Sadreddin
Konev (.637/1274)nin Mifthul-Gaybadl eserine yazderhidir.
2.Mir'tu Esrri'l-rfn : Bu eser Sadreddin Konevnin Ftiha tefsrinin hiyesidir.
3. el-Liht'l-Berkiyyt f Kefi'l-Hucub ve'l-Estr an Vchi Esrri Bazil
Ehadis vel- yt: Baz ayet ve hadislerin tasavvuf yorumunu yapt bu eserinde
gnlne doan bilgileri vahdet-i vcd izgisindeki bir tasavvuf anlayyla kaleme
almtr. eitli srelerden altm alt yetin tefsirin ve birka hadsi ihtva eden eser
mrdi smal Hakk Bursevnin mehur tefsri Rhul-Beynn kaynaklarndan biridir.
4. Tecelliyt- Berkyye: Bu eser Muhyiddin-i Arabnin Akyye kasidesinin erhidir.
5. Fethul Bab: Mnazara ilmine dair Adudud din Ahmed b. Rkneddin Ahmed el-ci
(. 1355)nin Risletl- Addiyye adl eserinin erhidir.
5. Risle-i Rahmniyye f Beyn-i Kelimetil-rfniyye: Esm-i ilhiyye ile ilgili bireserdir.
6. Mektbt- Osman Celvet li-Tilmziheyh smail Hakk: Bu eser Osman Fazl
Efendinin smil Hakk Bursevye yazd mektuplardan olumaktadr.
7. erhu Fussil-Hikem
8. Hiye al Muhtasari'l-Man: Bu eser Saduddin Taftznnin Muhtasarul-
Man isimli eserine yazlm bir hiyedir.
9. Hidayetl Mtehayyirin: Hikmet ve kimya ilmi ile ilgilidir.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
20/234
12
10. Mutavvel Haiyesi: Beyan ilmi ile ilgilidir.
11. Hiye al Muhtasar-i erhi't-Telhs:Arap Edebiyatna dairdir.
12. Hiye al Muhtasars-Sad.: Muhtasarl-Meaninin bir haiyesi olan Haiye-i
Maribiyye ile birlikte baslmtr.
13. erh-i Tenkih: Bu eser fkha dairdir.
14. Gyetl-Mntehb
15. Hiyetu Muhtasar ala erhi Telhic'l-Miftah: Arap Edebiyatna dair bir eserdir.
Saydmz bu eserlerinin dnda, Necdet YILMAZn Osmanl Toplumunda
Tasavvuf isimli eserinde kaynak gsterilmeden Umdetl-Fevaid, erh-i Hanefiyye,
Levazh, Tuluu-ems vel-rak, lahiyyat gibi eserler de Osman Fazlye atfedilmektedir. Osman Fazlnin hayat ve eserleri ile ilgili bilgi veren dier kaynaklar bu
eserlerle ilgili herhangi bir bilgi vermemektedir.12 Necdet YILMAZ, bu eserlerden
lahiyyat isimli eserin ieriini Fazl mahlasyla yazd iirlerden olumaktadr
(Ylmaz 2001: 372373). eklinde belirtmektedir. almamzla ilgisi dolaysyla bu
eseri inceledik. ncelemenin sonucunda iirlerde Fazl mahlasnn kullanlmadn,
Seyyid ve Osman mahlaslarnn kullanldn grdk. Beraberce ciltlenmi iki
farkl eserden oluan bu kitabn ilk blmnde Tuluu-ems vel-rak adl eser,ikinci blmnde de Seyyid Osman Divan bulunmaktadr. Osman Fazlye ait
olduu zannedilen bu eser, aslnda 18.yy.da yaam Kadir tarikateyhlerinden Seyyid
Osman Adapazar tarafndan telif edilmi bir eserdir. Eserin ilk varaklarndaki Pirimiz
Abdlkadir-i Geylan. vb. ifadeler bunu ortaya koymaktadr. Seyyid Osman
Adapazarye ait olan divann bu nshasnn da konu ile ilgili yaplan almada tespit
edilmediini grdk.13
12 bkz.: Mehmet Akku-Ali Ymaz, Osman-zde Hseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, Kitabevi, st., 2006,c.III, s. 61; Muhammed Bedirhan, Osman Fazl Atpazar Hayat Eserleri ve Tasavvuf Grleri,Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi) st., 2006 s.66; SkpYldz Atpazar Osman Fazl DA c.IV, s. 84; Pervin apan, Mustafa Safay Efendi Tezkire-i Safay,AKM Bakanl Yaynlar, Ank., 2005, s.464; Adnan nce, Tezkiret-uara Salim Efendi, AKM
Bakanl Yaynlar, Ank., 2005, s.561-56213 bkz. Harun ELEB,a.g..
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
21/234
13
Bu eserlerinin dnda Osman Fazlye ait olduunu tespit ettiimiz h. Zilkade 1067 (m.
Eyll 1657) tarihinde telif ettii Cam-i Kasas14 adl mesnevisi de vardr. Bu eseri
divan ile beraber ciltlenmitir. lk blmde Cami-i Kasas, ikinci blmde divan vardr.
1.3. Kiilii
1.3.1. lm-Tasavvuf Kiilii
Osman Fazl Efendi, airliinden ziyade tasavvuf kimlii ile tannan bir kiidir.
Dnemin nde gelen lim ve mutasavvflardandr. Mutasavvf kimlii ar basmakla
beraber yalnzca tasavvufla itigal etmemi, talebelik dnwminde eyhi Zkirzde
Abdulllahn zahir ilimleri ders vermemesi zerine baka hocalardan zahir ilimler de
talim etmitir.
lm ahsiyetinin ekillenmesinde mensubu olduu Celvetiyye Tarikatnn kurucusu
Aziz Mahmud Hdynin ilm-i halini bilmeyen kimselerin tarikat feyzinden
faydalanamayacan, lim olmayan kimselerin rehberliinin de cehlet olacan
nemle belirtmesi (Eraydn 1994:428429). etkili olmutur. Nitekim yazd eserlerin
bir ksm zahir ilimlerle ilgilidir ve kendisi de talebelerine bu ilimleri ders vermitir.
Dervileri ile beraber medrese talebelerinin de derslerine devam etmesine izin vermitir.
Osman Fazl Efendi, tasavvuf yolda bnl-Arab ve Sadreddin Konev izgisini takip
etmitir. Yazd tasavvuf eserler bu iki zatn eserlerine erh ve haiye eklindedir. Bu
iki mutasavvf dnda fikirlerinin oluumunda selefleri Zkirzde, Hdy, ftde gibi
Celvet Tarikatnn bykleri de geni lde etkili olmutur. Eserleri vahdet-i vcud
asndan bir orjinallik tamamakla birlikte mellifin kendi ilham ve varidatnn
mahsul olmalar sebebiyle nemlidir (DA c.IV, s. 84).
14 Filtn Filtn Filn vezniyle yazlm olan bu mesnevinin bir nshas, Yap Kredi Sermet ifterAratrma Ktphanesi No: 173/1de kaytldr. Eser,
Cn u dilden Hakka hamd eyle dilBesmeleyle it kelma ibtid
beytiyle balar.Old tarih ibu msra Fazliy
Cmlesinn ruhlardn olabeytiyle son bulur. (bkz. Ycel Dal vd. a.g.e. s.80)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
22/234
14
Osman Fazl Efendi, slkunu Celvet esaslar zerine yapmtr. Celvetiyye tarikat
Aziz Mahmud Hdy tarafndan teekkl ettirilmitir. Bir Celvet eyhi olan smail
Hakk Bursev Celvetiyyenin ilk defa brahim Zahid Geylanden zuhur ettiini syler.
Slikin belli bir sre iin toplumu terk ederek inzivaya ekilmesi, bu sre iindekt huylarn brakp iyi huylar edinmeye almas halvet, bu ii baardktansonra toplum hayatna dnmesi celvettir. Tasavvufta ilk dnemlerde bir makam adolarak kullanlan halvet ve celvet daha sonra birer tarikat ad olarak kullanlmtr(DA, cVII, s. 273).Celvet, yerini yurdunu terk etmek manasna gelir. Tasavvufta ise, kulun Hakknsfatlaryla muttasf olarak halvetten kna ve Onun varlnda yok oluuna(fena fillah) denir. Celvet, gerek manasyla halk arasnda, Hak ile beraberolmaktr. B heme ve b heme=Herkesle beraber, buna ramen yalnz (Eraydn,1994:426).
Celvetiyye Tarikat Halvetiyyenin bir koludur. Bayramiyye ile de dorudan ilgisi vardr.
Kurucusu zamannda ksa srede Anadoluda ve Balkanlarda yaylmtr. Toplum
hayatnda aktif rol almay ilke edinen bu tarikat yayld blgelerde halk ve elit zmre
zerinde etkili olmutur.
Celvetiyye Tarikat snn esaslara dayanan bir tarikattr. Hz. Ali kanalyla geldii iin
cehr zikri esas alr. Slk adabnn temelini Hdynin tevhid zikri adn verdii
kelime-i tevhid zikri tekil eder.
Celvetiyyede slkun tabiat, nefis, ruh ve sr olmak zere drt mertebesi vardr.eriatn mukabili olan ilk mertebede slik beden ihtiyalarn ibadetiniengellemeyecek ekilde karlar ve helal olanlarla yetinirse nefis mertebesineykselir. Bu mertebe, nefsi kt huy ve fiillerden arndrma mertebesidir. Bu iseancak srekli mcahede ve riyazetle gerekletirilebilir. Ruh ve srrn slah bumcadele neticesinde mmkn olur. Bu nertebenin mukabili de tarikattr. Ruhmertebesi, slikin ruhu ile ilgi kurduu ve marifetullaha yneldii mertebedir. Bumertebede ilm-i ledn esrar da zahir olmaya baladndan ayn zamanda kefmertebesidir ve marifet makamna tekabl eder. Marifet ve lh ak makamnaulaan slik son olarak sr mertebesine ular. Hakikatn mukabili olan bu mertebemahv, fena, tecelli ve vuslat makamdr. Slik bu mertebede kemale ermi olarakmchedattan lezzet duymaya balar.
Bu drt makamn her birini ayr ayr sembolik renklerle yorumlaya Hdyye gretabiat mertebesinin rengi siyahtr. Siyah bedenin asl olan topran semboldr.
Nefis mertebesinin rengi olan krmz havann semboldr. Ruh mertebesi sar renkile temsil edilir ve atee tekabl eder. Sr mertebesi ise saydam olup suyu temsileder. Bylece drt makam ve mertebe anasr- erbaa ile temsil edilmi olur. Slik
bu mertebeleri anca kendi vcudu ortadan kalkar, geriye vacibl-vcud olanHakkn vcudu kalr. Celvet dervii, bu usul zere slukunu tamamladktan sonraeyhi tarafndan halife tayin edilerek kendisine irad grevi verilir (DA, cVII, s.273).
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
23/234
15
Dier tarikatlarda sema, devran vb. isimler verilen yine, diz st oturularak icra
edildii iin Celvetiyye Tarikatnda nsf- kyam denilir. Celvet tac on terkli
olup kubbesi siyaha yakn koyu yeildir.
Tarikatn kurucusu olan Aziz Mahmud Hdy mutasavvf ve air kimlii yannda ayn
zamanda bir musikiinastr. Yazd iirleri bizzat kendisi bestelemitir. Bu durum
kendisinden sonraki Celvet eyhlerine de yansmtr. Celvet eyhlerinin birou
bestekrdr.
Celvetiyyenin skdardaki merkez derghnda Hdynin vefatndan tekkelerin
kapatlmasna kadar yirmi eyh postniin olmutur.15
1.3.2. Edeb Kiilii, iir Anlay
Mutasavvf kimlii ar basan Osman Fazl Efendinin edeb ahsiyeti ile ilgili
kaynaklarda fazla bir bilgi yoktur. Salim tezkiresinde:
Mevln-y Rmdan ehl-i haysiyyet ve sahib-fazilet olup asar- celilerindenTelvih ve Tavziha ve Muhtasar ve Mutavvele ve Sadrd-din-i Konevnin sure-iFatiha ve erh-i Fsusa mstakil havasisi olduundan maada meydan- irde
farisl-hayl-i makal ve hayiz-i kasabs-sebak-
kemal olup b-nazir olan ilahiyyatu ear ve nice asar- celill-mikdar vardr (nce, 2005:562).
eklinde bilgi vermektedir. Safay Tezkiresinde ise ear tasavufne ve gftr
knedir (apan, 2005:464). eklinde ksa bir bilgi vardr.
Osman Fazl Efendi, aada divanndan rneklerini de vereceimiz iir anlay
ile muasr tarikat ehli baz kimseleri eletirmitir. Ona gre nne gelen, iir
yazp bunu ilh olarak adlandrmakta ve meayih Kuran tilavetinden yz evirip
ilhlerle vakit geirmektedir.Mutasavvflar arasnda yaygn olan iir syleme ve iir erh etme gelenei
dorultusunda Osman Fazl Efendi de, Aziz Mahmud Hdy, Yunus Emre gibi
sfilerin iirlerini erh etmi ve talebelerine aktarmtr. Osman Fazl Efendi
divannn birok yerinde iir anlayn ve iir yazma sebebini ifade etmitir. Bir
ksmyledir:
15
Bunlarn isimleri iin bkz.: Hasan Kmil Ylmaz, Aziz Mahmut Hdy ve Celvetiyye Tarikat,stanbul, 1984, s. 258
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
24/234
16
iir bir mana denizidir. Bu mana hazinesinden nazm incilerini kartmakairin
grevi, arzusudur.
Bahr-i rin karna sayyad u gavvas ol yri
Kenz-i manadan nazm lllerin eyle ikar (Ks3/B2)Ona gre iir Allaha hamd etmeye, Hz. Peygamberi tavsif etmeye yaramaldr.
iir odur kim ola Rabb-l zzete hamd u senaair oldur ki ola vassaf- resul- ar yar (Ks3/B3)
Bu izgideki biriir hikmettir ve her trl vgye layktr.
n fiiril hikmet buyururah- resulHem ne denli medh olunsa irin istihkak var (Ks3/B4)
iir manasnda ilim ve hikmet olan szdr. air de mecazdan kanan kimsedir.
airimizin mecaz burada gerek olmayan sz anlamnda kullandn syleyebiliriz.ir odur kim ilm hikmet ola manasnda dercair oldur kim iderir-i mecazden firar (Ks3/B3-6)
airimiz hz. Peygamberin vasfn beyan ederek bu telifinin vefatndan sonra kendisini
hayrla yd ettirecek bir eser olmasn diler.
mdi say u himmet it kl hazretin vasfn beyanKim ola alemde senden son bu da bir yadigr (G282/B5)
Divannn sonlarnda:
Tamama irgrp hamd u senam
Resul medh idp itdim selam (G 283/B1)
diyerek divann tertip etmesine sebep olarak Allaha hamd ve resulne selam olduunu
vurgulamaktadr. Ayrca dier din byklerini ve halifeleri de unutmayarak;
dp medh ol emir-i kinatDahi yaran u ashab- kiram
mameyne dahi itdim dualar
Ki anladur ann l-i azam
Nitekim tendedr canm duadanFeramu itmem on iki imam (G 283/B2-4)
demekte ve ahirette onlarn efaatlerini ummaktadr. Bununla beraber telif ettii
divannn kendisi iin bir kurtulu vesilesi olmasn, kendisiyle beraber aile efradnn da
bu divan mnasebetiyle kurtulua ermesini dilemektedir.
Olarn hrmetine Rabb-i lemUmarm afv ide kll hatam
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
25/234
17
de mafur ehi v valideynimDahi hem akraba v ainam
dp divanm makbul u merub
Kabul ide mnacat u duam (G 283/B5-7)airimiz ramazan ay ve kadir gecesinde tasavvuf cezbe ve evkle bu divan telif
ettiini, uzlete ekilerek kendi ilhamn nazm ettiini belirtir.
Ola Fazliya hemie Hakka hamd u kr bi-adedRamazan u kadr u ideyn ne safal gnler old
Genc-i uzletde hame-i tabm
Bana hem ders hem sebak old (G 284/4)
Tahminimizce divannn bu gne kadar tespit edilemeyiinin sebebi budur.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
26/234
18
BLM 2: DVANIN NCELENMES
2.1. Divann ekil Ynnden ncelenmesi
2.1.1. Vezin
Mutasavvf birair olan Osman Fazl Efendi tekke airlerinin hem aruz, hem de hece
vezni ile iir yazma geleneine uygun olarakiirlerinde ounluu aruzla olmak zere
aruz ve hece veznini beraberce kullanmtr. 285 adet iirden 12 tanesini hece vezni ile
yazmtr. Genel olarak aruzu uygulamada baarl sayabileceimiz Osman Fazl
Efendinin baz manzumelerinde ise aruz kusurlar grlmektedir. Metinde dipnotlarla
iaret ettiimiz bu aruz kusurlarnn dzeltilme imkn olanlarnda [] iareti ierisinde
metin tamiri yaplmtr.
Her divanda ufak tefek vezin kusurunun bulunmas olaandr. Ancak mutasavvf
airlerimizin divanlarnda, dier divan airlerlerine gre daha fazla vezin bozukluu
olduu da bir gerektir. Zira bu airler iire ncelikle bir sanat endiesiyle deil,
dncelerini bakalarna anlatmada etkili bir yntem dncesiyle bakmaktadrlar.
Divannda genel olarak gazel tarznda naat ve mnacaatlar yazan Osman Fazl Efendi
manzumelerinin 11 tanesini de (13, 21, 28, 29, 32, 33, 218, 227, 233, 250 ve 271.
manzumeler) ilh eklinde yazmtr. Osman Fazl Efendinin divannda kulland
aruz kalplar ve kullandiirlerunlardr:
Remel Bahri
1.Filtn Filtn Filtn Filn: 2, 3, 9, 27, 31, 50, 63, 82, 85, 91, 93, 95,
110,111, 132, 133, 137, 138, 143, 147, 149, 150, 162, 166, 170, 188, 190, 191, 195,
197, 198, 201, 204, 205, 207, 225, 247, 250.
2. Feiltn Feiltn Feiltn Feiln:41, 60, 68, 73, 75, 103, 106, 112, 120, 122,
130, 151, 152, 159, 160, 161, 163, 165, 169, 212, 217, 223, 234, 235, 238, 243,
264, 279.
3. Feiltn Feiltn Feiln:39, 58, 74, 172, 219, 231, 254, 267, 268.
4. Filtn Filtn Filn:20, 21, 28, 46, 47, 55, 67, 114, 117, 118, 144, 156, 173,
183, 206, 226, 233, 246, 271.
5. Filtn Filtn Filtn:15, 218.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
27/234
19
Hezec Bahri
1. Mefln Mefln Mefln Mefln: 19, 22, 23, 24, 38, 49, 51, 52, 53, 80, 90,
96, 98, 105,115, 142, 155, 157, 176, 178,187, 192, 196, 199, 210, 211, 220, 236, 244,
252, 258, 259, 260, 261, 263, 273, 274, 280, 283.
2. Mefln Mefln Faln:13, 45, 48, 56,57, 59, 62, 69, 71, 83, 84, 113, 124,
126, 127, 129, 134, 136, 182, 185, 189, 194, 203, 214, 227, 228, 277, 284.
3.Mefl Mefln Mefl Mefln:35,232.
4.Mefl Mefl Mefl Faln: 34, 40, 44, 54, 66, 70, 86, 88, 100, 101, 121,
139, 158 164, 175, 266, 200, 269, 270, 278.
5. Mefln Mefln Mefln Faln:146, 229.6. Mefiln Mefiln Faln:29.Recez Bahri
1. Mstefiln Mstefiln Mstefiln Mstefiln: 17, 18, 78, 79, 92, 104, 184,
186, 239, 245.
2. Mstefiln Mstefiln Mstefiln:116, 168, 216.
3. Mstefiltn Mstefiltn:32, 33, 61, 251.
4. Mfteiln Mefiln Mfteiln Mefiln: 275.
Mnserih Bahri1.Mfteiln Filn Mfteiln Filn: 77.
Muzr Bahri
1.Mefl Filtn Mefl Filtn: 12, 141.
2.Mefl Filt Mefl Filn: 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11,25, 76, 87, 89, 97, 99, 202,
208, 230, 241.
Mctes Bahri
1.Mefiln Feiltn Mefiln Feiln:36, 37,102, 171, 174, 240, 248, 249, 255,256, 257, 272.
Seri Bahri
1.Mfteiln Mfteiln Filn:253, 276.
Hafif Bahri
1.Feiltn Mefiln Feiln:1, 26, 43, 108, 109, 119, 123, 140, 148, 153, 154, 167,
177, 180, 213, 215, 237, 242, 265, 267, 285.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
28/234
20
Mtekarb Bahri
1.Faln Faln Faln Faln: 94,181, 222.
2. Fln Fln Fln Fal: 125, 131, 142, 64, 81.
Kmil Bahri
1.Mtefiln Faln Mtefiln Faln: 282.
airimiz, biriirinde de divan airlence ok az kullanlan bir aruz kalbn kullanmtr.
Bu kalp 14. iirde kullanlan Mfaletn Mfaletn Mfaletn Mfaletn
kalbdr.Bu kalp hakknda Halukpekten:
Taranan divanlardaki 28038 iir iinde yalnzca bir rneine rastlanan ve
baka airlerce kullan
lmayan 15 kal
p vard
r. lk devirlerde aruzda biraray ierisinde olan airlerin Trk aruzunu yerletirme denemeleri,sonralar deiiklik ve yenilik getirme abalar ve son devirde yetienlerinyzyllar boyu hep ayn kalplarn kullanlmasndan duyduklar sknt veayrca arknn ortaya kma nedeniyle yeni aruz kalplar arama denemelerisonucu ortaya kan ve baka airlerin benimseyip kullanmadklar bukalplar(pekten, 2004:277). demektedir.
Hece ls le Yazlmiirler
12lik Hece ls:16, 30, 65, 145,179, 193, 262.
12/13lk Hece ls:135.13lk Hece ls:107.
14lk Hece ls: 72, 221, 281.
2.1.2. Kafiye
iir, divan edebiyatnda mevzun, mukaffa ve muhayyel sz olarak
grlmtr.(Mevlev, 1973:139) Kafiye, iirde ahenk unsurlarndan biridir. airimiz
Osman Fazl Efendi Trk edebiyatnda kullanlan kafiye eitlerinden yarm, tam,zengin ve cinasl kafiyeyi kullanmtr. Zengin kafiye dierlerine oranla daha az
kullanmtr. airimiz, birok iirde tam ve yarm kafiyeyi kullanmtr. Aadaki
tabloda iirlerin sra numaralar ve kafiyeleri belirtilmitir:
Tam Kafiye2 am3 ar
6 ul
7 ar26 ab27 ab
28 an
29 ir30 ub32 et
34 et
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
29/234
21
36 at37 at38 at39 et
40 et41 at42 at43 at45 is46 as48 es49 ac50 ac56 ac
57 ac59 c60 ah61 ih62 ah64 ih65 uh67 ah68 ah69 ah73 ah
75 ud76 id77 ad78 ed79 ed80 ad81 ad83 id84 id89 ar
90 er91 ar92 ar93 er94 er99 ar101 az102 iz103 az104 az111 es
112 is113 is114 as115 as
117 us119 us121 e122 u123 e124 a125 a126 a127 u128 i
129 u130 as131 as136 as138 as140 us144 az145 z146 az149 at150 at
151 at152 at153 at154 ut155 az169 em171 i172 a173 a175 af
176 af177 uf178 f179 if180 if181 ef182 uf183 af184 ef185 af186 ak
187 k188 ik189 ak190 ak
191 ak192 k193 ok194 ak196 ak197 ek198 ak200 ak204 ek207 ek
209 al210 al211 ul212 al213 al214 il215 el216 al217 il218 at219 ul
220 il221 am222 em223 am231 um232 an233 in234 an235 an236 an
237 an238 eyn239 in240 an250 ah253 ah262 ah263 la264 la265 la266 la
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
30/234
22
267 la273 va274 li
276 ay279 i
Yarm Kafiye9 a10 a11 a12 a13 a14 a15 a16 a18 a
19 a20 a
66 h69 h70 h118 s120 141 z142 z160 u161 i162 a
163 a164 a
165 i166 i167 a168 i224 m225 am226 im246 u248 u249 u
281 y
Zengin Kafiye23 bab25 ib35 iyyet55 enc82 end195 ark208 enk
Bu tablodaki bilgiler airimizin iirlerinin %73nde tam kafiyeyi, %24nde yarm
kafiyeyi, %3nde de zengin kafiyeyi kullandn gstermektedir.
airimiz, baz iirlerinde iirin kafiyeye dzenine uymamtr. (Bkz. 5/B11, 6/B10,
8/B10)
2.1.3. Redif
Fazl divan
nda nemli ahenk unsurlar
ndan biri de rediftir. Ek, kelime ve kelime grubueklindeki rnekleri grlen redifler aada gsterilmitir.
a) Ek ve Kelime eklindeki Redif: Bir ek ve bir kelimeden oluan redif trdr.
Divanda geen bu tr rediflerin ek ve kelimeleri ile kullanldklar iirler aada
verilmitir:
21 -sin eha
22 -a hala
24 -a ya Rabb
44 -na bais
47 -le bas
51 -den ge
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
31/234
23
52 -dan ka
53 -den ge
54 -a ne g
58 eyleme hi
63 -m ferah
74 -un ferruh
85 -den leziz
87 -de iltizaz
88 -a iridr
95 - gr
96 -um var97 -i var
98 -n var
100 -iz biz
105 -yz biz
110 -n eyler iltimas
116 - nas
137 -ler iderarz u hulus132 -dan halas
133 -den halas
134 -a mahsus
135 -ya haris
139 -i halis
142 -in arz
143 -den araz
147 -e feyz
153 -im ifrat
158 -den ider haz
170 -im ey diri
174 -dan ol fari205 -indr senin
244 -yem ben
255 -i la ilahe illallah
257 -y ehed en-la ilahe illallah
258 -dur ya Resullallah
260 -sn ya Resullallah
261 -sn sen ya Habiballah268 -nn ola
b) Kelime eklindeki Redif: Kelime halinde meydana gelen rediftir. Divandaki
rnekleri unlardr:
4 didikleri
17 ya rabbena
31 tene-leb71 ider arh
72 isen itme uh
86 mtelezziz
107 bendeleriz
109 olmaz
148 eyle ya Feyyaz
156 it ya Hafiz
157 hafiz
159 mahzuz
227 nasib et padiah
m241 iken
243 idesin
251 iden Allah
252 Allah
254 eyle
256 la ilahe illallah
259 it ya nebiyy-Allah
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
32/234
24
270 ola ddi
271 et beni
285 old
282 old
c) Ekeklindeki Redif: Bir ekten meydana gelen redif trdr. Divandaki rnekleri
unlardr:
106 -mz108 -mz199 -nn201 -in202 -in203 in206 -lerin
228 -y
m229 -im230 -im269 -272 -ini275 -i277 -i278 -i280 -284 -283 -
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
33/234
25
2.1.4. Dil Ve slp zellikleri
Klasik edebiyatmz ierisinde deerlendirilen mutasavvf airlerimizin divanlarnn
dier divan airlerinden dil ve slp bakmndan genel olarak- farkllklar gsterdii
bir vakadr. Belli bir tasavvuf dnceye sahip olmalar sebebiyle syleyiten ok
sylenene nem verirler. Mensup olduklar tasavvuf dnceyi de dikkate alarak sanat
ve retiyi bir araya getirmeye almlardr.
Bu bilgiler nda deerlendirdiimizde, Osman Fazl Efendi de, iirlerinde sade bir
dil kullanm ve gnlk konuma dili ile genel olarak naat, mnacaat ve tevhid trnde
yazd iirleriyle duygularn samimi bir ekilde ifade etmitir. Arapa ve Farsa
kelimelere fazla yer vermemi, ikili, l terkipleri hi kullanmtr. Kendisi dedivannda bu durumu yle ifade etmektedir:
Egeri sadedr amma hakikidiririmNin olunmaya ir-i mecaziden perhiz (102/B2)
2.2. Divann Muhteva Ynnden ncelenmesi
2.2.1. Din
2.2.1.1. Allah
Dneminin nemli limlerinden olan ve Kutup nam verilen Osman Fazl Efendi,
divannn birok yerinde Allahn adn anmakta, ona yalvarmakta ve af dilemektedir.
Divanda, Allahn u isimleri gemektedir:
Afuvv, Allah, Allam, Alm, Atuf, Aziz, Baki, Bari, Basir, Cebbar, Celal, Celil,
Deyyan, Ehad, Faal, Ferd, Fettah, Feyyaz, Hadi, Hafiz, Halik, Halim, Hallak, Hakk,
Hayy, Hda, Gaffar, Gafur, Gafir, aniyy, yas, lah, zz, Kadim, Kadir, Kahir,
Kaviyy, Kayyum, Kerim, Latif, Mahmud, Mecid, Mennan, Metin, Mevla, Mucib,Muhibb, Muin, Mheymin, Mteal, Mstean, Msteas, Rabb, Rauf, Rahman,
Rahim, Rauf, Rezzak, Razk, Samed, Sani, Semi, Settar, Sbhan, kr, Tevvab,
Vahib, Vahid, Vehhab, Vedud, Yezdan.
Allahn yukarda saydmz isimleri iirlerdeki tekrarlar ve iinde bulunduklar
tamlamalarla beraber deerlendirildiinde, Fazlnin hemen hemen heriirinde Allahn
adn birka kez and grlecektir.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
34/234
26
Fazl, iirlerinde, Alllahn adn genel olarak tevhid inancn tasdik etmek, hamd ve dua
etmek ve af dilemek iin zikretmektedir:
Kerim ya Rahim ya afur u ya Afuvv-Allah
Afuvv ismn hakkin eylerem afvn reca hala (G22/B6)
Divannn sonunda belirttii gibi uzletin ve cezbenin de etkisiyle olsa gerek baz
iirlerinin bir ksmnda sadece Allahn isimlerini zikretmektedir.
Ya Semi ya Basir ya AlimYa Kaviyy ya Metin ya Azim
Ya Latif ya Vedud u ya RaufYa Hafiz ya Muin ya Kerim
Ya Mucib ya Celil ya CelalYa Halim ya Aziz ya Hakim (226/B1-3)
Ya Ganiyy ya Kaviyy ya MetinYa Kerim ya Rahim ya MuinYa Semi ya Kadir ya BasirYa Rauf ya lahel-alemin (233/D1)
rneklerini daha da oaltabileceimiz bu tr ifadelerde Fazl, slm dininin tevhid
akidesine uygun bir Allah inancna sahiptir. Tek ve benzeri olmayan, btn kinatyoktan var eden, her eyi bilen, rahmeti ok, kn emri ile bir anda yaratma gcne
sahip olan bir Allah inanc.
2.2.1.2. Melekler
eitli zellikleri ile Kurn- Kerimde pek ok ayette tarif edilen meleklerden16 Fazl
divan
nda yaln
zca drt byk melein adlar
gemektedir.Cebrail, Hz. Peygambere Kuran tebli etmesi ve mirac olaynda yol gstericilii ile;
tdi Kuran-azim-an nazil CebrailEyledi taht- nbvvette saadetle karar
Azm-i mirac eyledi bireb o mir-i kainatBir buraka bindi Cebrail nnce rah-var
rdi Kudse old miraca svar evvel resulSidreye varnca old perr-i Cibrile svar (3/B 26-29)
16 Meleklerle ilgili ayetler iim bkz.:Bakara, 30-34; l-i mran 87; Zuhruf, 16-22; Mearic,1-4; Fecr, 22-23
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
35/234
27
srafil, srun flenmesi ile;
Sur-srafil uruldukda ehaEyle Fazli bendeni rahmetle bas (47/B5)
Cebrail, Mikil ve srfil yeryznde Hz. Peygambere dost ve yardmc olular ile;Yar idi Cibril Mikail srafil ile
Nitekim yaran idi yeryznde ar yar (3/B 49)
divanda yer almaktadrlar.
Fazl, ayrca Hz. Peygamberin btn mahlkattan nce yaratldna iaret etmek Hz.
Peygamberi temsilen drt byk melekle konuturmaktadr.(3/B4980)
2.2.1.3. Din-Tarih-Efsanevahsiyetler
2.2.1.3.1. Peygamberler
2.2.1.3.1.1. Hz. Muhammed
Fazl divannda bahsi en ok geen kii Hz. Peygamberdir. Divan da naatle
balamaktadr. Hemen hemen her iirinde Peygamber Efendimizden sz eden Fazl,
Peygamber Efendimize iyi bir mmet olabilmenin derdini, endie, phe ve korkusunu
tamaktadr. Bu endie ile dnyada hayatn zne eriebilmek iin Hz. Peygambere
naat yazmaktadr.
Fazliya turma heman nat- resul nazm itNu idem dirsen eer dnyada sen ma-i hayat (41/ B 4)
Bu gne kadar birok air Hz. Peygamer iin iirler yazmtr. Fazl de, mtevaz bir
ekilde gcnn yettiince Hz. Peygambere bir hediye sunmaktadr.
Bila-tebih o ahun ben de kadir olduum mikdar
dp nat-
erifin nazm u medh itdim o sultan
Muradm bu ki bu nazmm sunam ol hazrete tuhfeOlam ol padiahn layk- inam u ihsan
Umarm ana tazimen idp Rabbim bana rahmetde ahir nefesde reh-nma iman u Kuran (283/ 5-7)
Hz. Peygamber ile ilgili olarak yazlmiirlerden fazla yer tutmamas iin baz rnekler
vermekle yetiniyoruz:
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
36/234
28
Hz. Peygamber her iki dnyann aydnldr. Adaletli ve ilim sahibidir.
Hem Muhammed meh-i d alemdrlm ile adl ile msellemdr (2 /B2)
lim, edep ve benzeri btn gzelliklerin kaynadr.
lm edep hilm seha sabr u rza lutf u ataHsn hulk u marifet efkat kerem rz u vakar
Madelet gayret ecaat anda hep mevcud idiHer ne denl hub-ziba dil-ka haslet ki var (3/ 88-89)
Hz. Peygamber btn mahlkattan nce yaratlmtr. Her ey onun yz suyu
hrmetine yarat
lm
t
r.
nur- zati ile on sekiz bin alemdenMukaddem eyledi mahbubn o hazret-i zat
Eeri suret-i zahirde al-i AdemdrVe lik cmleye validdr ol kadimz-zat
Annn old bina ar u krs levh kalemAnnn old sema arz u huri v cennat
Annn oldlar icad Adem HavvaAnnn drisi sa itdi Nuha virdi necat
Annn eyledi nar haliline glenAna riayeten lyas u Hzra virdi hayatAna muhabbeten saya virdi mr-i tavilSemada eyledi sakin virp yce derecat
Ann tevabiidr cmle enbiya-i izamAnndurizzet u ikbal-i hamet darat (37/ B2-8)
Hz. brahim, soyundan Hz. Peygamber geldii iin ateten kurtulmutur.
Olmaile nur zahir ru-ybrahimdeOld ol zat-erifi nar- suzandan halas (132/B4)
Hz. smail kurban olmaktan Hz. Peygamberden dolay kurtulmutur.
tdi n ol fahr-i alem nesl-i pakinden zuhurZat-smail annn old kurbandan halas (132/B5)
Hz. Musa, Firavunun basksndan Hz. Peygamberin ismini efaati edinerek
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
37/234
29
kurtulmutur.
Can u dilden ism-i mstesnasn idp efiBuld Musa sklet-i Firavn- nadandan halas (132/B6)
Hz. deme melekler onun iin secde etmilerdir. Btn peygamberler onun vesilesiyle
yaratlmlardr.
Annn eyledi cmle melekler Ademe secdeAnnn old bunca enbiya v mrselin icad (80/B4)
2.2.1.3.1.2. Hz. dem
Hz. dem, Fazl divannda ilk yaratlan insan oluu, meleklerin kendisine secde edileri,
Allah u Tealann isimlerini bilmesi ile ve genelde Hz. Havva ile beraber anlmaktadr.
lahi hrmet-i Adem-safiyy hrmet-i HavvaNasib eyle bize gufrann ya Rabbiyel-ala (273/B1)
Zahir olup Adem yed-i kudretle mukaddemEsmasna alim olup stad ola ddi (270/B3)
2.2.1.3.1.3. Hz. Yusuf
Hz. Yusuf gzellii ile divanda yer almaktadr.
Kamudan old halkn hub u dil-keNetekim hub idi suretde Yusuf (182/B3)
2.2.1.3.1.4. Hz. Yunus
Hz. Yunus mehur kssas ile divanda anlmaktadr. Hz. Yunusa baln karn nasl
sknt verici ise, dnya da ahiretin sonsuz gzelliine oranla- mmine zindan gibidir.
Oldu dnya mmine zindan u kffara behitNitekim zindan olupdur Yunusa batn- semek (182/B3)
2.2.1.3.1.5. Hz. uayb
Hz. uayb Allahn korkusundan ve itiyakndan srekli alayarak defa kr oldu.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
38/234
30
Derunna senn evkin havfn eyleyp tesirDem-a-dem alamakdan old defa uayb ama (273/B5)
2.2.1.3.1.6. Hz. sa
Hz. sann, Allaha olan sevgisi onu dnyaya balanmaktan alkoydu ve bekr olarak
bu dk yerden yksee kt.
Sana ak olup dnyaya asla olmad meyliMcerred gitdi sfladan alaya hazret-i sa
2.2.1.3.1.7. Hz. Hzr, Hz. Yua, Hz. Musa
Hz. Hzr, Hz.Yua ve Hz. Musa lednni17 ilmine talip olmulardr ve zahmet
ekmilerdir.
Lednni ilmine talib olup vadi-i gurbetdeBilinmidr ne zahmet ekdi Hzr u Yua Musa
2.2.1.3.1.8. Hz. Zekeriyya, Hz. Yahya, Hz. uya
Hz. Zekeriyya Hz. Yahya ve Hz. uya balarn Allah uruna, cemalinin arzusuyla fedaettiler.
Senin evk-i cemalin arzus ile ser cannFeda etdi Zekeriyya v dahi uyala Yahya (273/B7)
2.2.1.3.2. Drt Halife (r Yr)
Hz. Muhammedden sonra gelen drt halife Fazl divannda bazen tek balarna, bazende beraberce anlmlardr. Osman Fazl Efendi, drt halifeye duyduu hrmeti, onlara
olan balln iirlerinde dile getirip, onlarn hrmetine Allahtan af dilemektedir.
iirlerinin bir ksmnda isimlerini beraberce zikrettii drt halifeye ayrca zel olarak
iirler yazmtr.
17
Lednni: Lednniye. lm-i lhye ve esrr- Sbhanyeye mensub ve mteallik olan. (emsettinSami, Kmus- Trk, ar Yaynlar, st., 1996, s.1238 )
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
39/234
31
Old ol ah-adalet-gsterMenba- cud u seha v efkat
ar yaran- kiramk
Kanlara artuk iderdi hrmet
bu Fazli kulun padiahaHar kl anlar ile bi-zahmet (39/3-5)
Old evvel yar Ebubekr merOsman AliHilat-i slam ile old sahabe behre-dar 3/27
Yar- ar idi Bu-bekrmerOsman u AliOldular hazretine Hamza v Abbas ammeyn
Anlarn rtbeleri hrmeti ya Rabbel-azimEyle Fazli kulunu hilat-i slam ile zeyn (238/B10-11)
Muhibb-i enbiya v mmet-i sultan- kevneynemKi vassaf- EbubekirmerOsman Aliyem ben (244/B2)
2.2.1.3.2.1. Hz. Ebbekir
Hz. Muhammedin slmdan nce ve sonra en yakn dostu olan Ebu Bekirin asl
ad Abdullahtr. Hz. Muhammedin hanm Hz. Aye onun kzdr. Savalarnhibirinde Hz. Muhammedin yanndan ayrlmamtr. Mutasavvflar, Allaha,
bedenini bytmesi ve cehenneme atmas, dolaysyla cehennemi tek banadoldurarak dier Mslmanlara yer brakmamas iin yapt dua ile anarlar(Pala,2002:141).
Fazl divannda 161.ve 162. iirler Hz.Ebbekirin eitli zelliklerinin anlatlp
kendisinin methedildii iirlerdir. Bu iir gazel formunda yazlmtr. Bu iirde Hz.
Peygamberin kendisine damat oluu, yirmi sekiz aylk halifelik sresi, kendisine
Sddk nvannn verili sebebi ve aere-i mbeereden oluu anlatlmaktadr. (bkz.
161-162.iir)
2.2.1.3.2.2. Hz. mer
slmn ikinci halifesi olup hayatta iken cennetle mjdelenen on kiiden biridir.H.591 ylnda dnyaya gelmitir. nceleri koyu birslm dman iken yirmi altyandaiken krknc kii olarak mslman olmutur. Onun slm tercih etmesi ile
birlikte artkslm aktan aa sylenir olmutur. Kz Hafsa Hz. Peygamberin
ei idi. Halifelii dneminde birok yer feth edilmitir. Doru szll ve adaleti
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
40/234
32
ile sren On yllk halifelii dneminde doru szllktev ve adaletten ayrlmadiin kendisine Faruk nvan verilmitir(Pala, 2002:322).
Fazl divannda 161.ve 162. iirler 163.ve 164. iirler Hz. merin anlatldiirlerdir.
2.2.1.3.2.3. Hz. Osman
M. 574 ylnda Mekkede doan Hz. Osman, Affann oludur. Hz. merin ehitedilmesinden sonra nc halife olmu, 82 yanda iken, Kuran okuduu birsrada ehit edilmitir. Hz. Osman maln, mlkn slm yolunda harcad iinhadislerler vlmtr. Peygamber Efendimizin iki kzyla evlendii iinkendisine zn-nureyn(iki nur sahibi) de denir( Pala, 2002:378).
Fazl divannda 165.ve166. iirler Hz. Osmann eitli zellikleri ile anlatld
iirlerdir. Bu iirlerde yumuak huyluluu, Peygamber Efendimizin iki kzylaevlendii iin kendisine zn-nureyn dendii, edep ve ahlakyla insanlara rnek
olduu anlatlmaktadr.(bkz. 165-166.iir)
2.2.1.3.2.4. Hz. Ali
Drt halifeden sonuncusu olan Hz. Ali, Hz. Muhammedin amcazdesi vedamaddr. slm dinini kabul eden ilk drt kiiden biridir. Hz. Muhammedin
vefatndan sonra birok nemli grevde bulunan Hz. Ali, Hz. Osman n ehitedilmesinden sonra M. 24 Haziran 656da halife olmutur. Kendisini halife olaraktanmayan ve Hz. Osmann kannn yerde kaldn ne sren am valisi Muaviyeile yaplan Sffin savandan sonra halifenin hakem usulyle seilmesikararlatrldnda Hz. Ali taraftarlar ierisinde bu fikri beenmeyenler ordudanayrlmtr. Hariciler ad verilen bu kiilerin suikast neticesinde M. 661 ylndaehit edilen Hz. Alinin ei, Peygamber Efendimizin kz Fatma, ocuklar iseHz.Hasan, Hz. Hseyin ve Zeyneptir ( Pala, 2002:28,29).
Fazl, divannda 167 ve 168. iirlerinde Hz. Aliyi konu edinmitir. Velayeti, cesareti,
ehadeti, Hz. Peygamberin ilim ehrinin kaps nitelemesi anlatlmaktadr.(bkz. 167-
168.iir)
2.2.1.3.3. Ehl- Beyt ve On ki mam
2.2.1.3.3.1. Hz. Hasan, Hz. Hseyin
Hz. Hasan ve Hz. Hseyinin adlar divanda beraberce gemektedir. Onlar, gz nurudur
ve melunlarca ehit edilmilerdir.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
41/234
33
Ol kurretl-ayneyn v emirul-harameyniYani ki o zehra v Alinin veledeyni
Devlet-i tamayla bir alay harici melun
Terk eylediler ayin-i haddl-Haseneyni
Fazl, divannn sonunda sz konusu divan tertip etmekle Hz. Hasan ve Hz. Hseyine
de dua ettiini ifade etmektedir.
mameyne dahi itdim dualarKi anlardur ann al-i azam
2.2.1.3.3.2. On ki mam
Fazl divannda ehl-i beyt ve on iki imam genel bir ifade ile gemektedir. ahslarn her
birinin adna zel olarak yer verilmemektedir. Fazl slam gelenee uygun olarak ehl-i
beyti ve on iki imam anmakta, onlara balln dile getirmekte ve efaatlerini mit
etmektedir.
Alinin ezvacnn ahbabnun ashabnunRuhlarna vir selam ile dem-a-dem itizar (3/B95)
Bizi kl ya lahi ana huddamBe-ruh- ehl-i beyt al-i ezvac (57/B4)
Ann aline ashabna daimMuhabbet eyleyenler oldabid (84/B4)
Nitekim tendedr canm duadanFeramu itmem on iki imam
Olar
n hrmetine Rabb-i alemUmarm afv ide kll hatam (284/B4-5)
2.2.1.3.4. Tasavvufahsiyetler
Fazl divannda brahim Edhem, Mevlana Celaleddin-i Rumi ve Ebul-Leys-i
Semerandnin isimleri gemektedir.
Mevlana Celleddin-i Rmi iir hakkndaki gr ile,
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
42/234
34
ir hakknda buyurm Hazret-i Molla-y RumKimyadur hem keramet hem nedim-i gam-gsar (3/B4)
brahim Edhem Belhi brakp dervilii semesi ile,
Gayetle erif olmasa dervilik eer kimTahtndan olur myd cuda padiah- Belh (70/B4)
Ebul-Leys-i Semerand, ahlak d ile divanda yer almaktadr.
Ebul-leys-i Semerkandi demi ol kamil fazlSekiz kavme yakn olan sekiz haslet ider hasl (220/B1)
2.2.1.3.5. Din-Efsanevahsiyetler
Fazl, divannda anlatmak istedii konu ile ilikilendirerek baz din-efsanev
ahsiyetlerden sz etmitir.
Gc ve kuvveti temsil etmeleri ile,
Olur mu kii la-bd bu fenada faniKuvvetde ger olursa Cem Rstem Zal (216/B4)
Tutalm kuvvet ile olmsnRstem Sam u Cem Keykavus (119/B5)rnek yaant ve anlaylar ile,
Heme fakr ile fahr eylerdi ashabEbu Derda dahi Sad ibn-i Vakkas (136/B4)
Akl temsil etmeleri ile,
ns cin Bukrat u Eflatun u Lokman olsa gerKudretin fehm eyleyp etmez taakkul hikmetin (201/B3)
Fani olular ile divanda adlar zikredilmektedir.
Olmidi arka v garbe tamamPadiah skenderbn-i Feylekus (117B/3)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
43/234
35
2.2.1.4. Ayetler
Mutasavvf ve lim bir kiilii olan Osman Fazl Efendi, divanndabaz ayetlerden
iktibaslar yaparak dncesini takviye etmektedir. Ayetleri ihtiva eden beyitler aadaverilmitir.
Her umurunda diBismillahirrahmanirrahim18Ta ki her mkillerin asan ide Rabbin sana (9/B2)
zatnduruyub- nasa settarDahi cmle znb ehline gaffarnayet kl bize ol gn ki kffarDiyeya leyteni knt trabe19(13/D4)
Eyle Fazli bu ayet ile amelFettekullahe ya ulul-elbab20 (26/B7)
Lafz-knden21 itdin icad on sekiz bin alemiAr u krs cmle masnuat ta fevkes-semak (198/B2)
ahidimdirklleyin halik illa vech22Kll ey fanidr illa vechen olmazdr helak (198/B5)
Nara berden ve selamen23didii AllahnSana tazimen idi yanmaya ta zat- Halil (217/B6)
Bu szn shhatine old gvahAyet-i kll men aleyhafan24 (242B/2)
2.2.1.5. Hadisler
Fazl divanndaki hadislerunlardr:
Didi el-fakru fahri fahr-alem
Bu szle amil old
nice ehhas (136/B3)Shhatine bu szn ahid hadis-i men arafHakk idrak etmedr nefsini bilmekden garaz (143/B3)
18 Neml suresi, 30. ayet19 Nebe Suresi 40. ayet20 Talak Suresi 10. ayet21 Bakara Suresi117.ayet; Enam Suresi 73.ayet; Nahl Suresi 40.ayet; Mmin Suresi 68.ayet22 Kasas suresi 88.ayet23
Enbiya suresi 69.ayet24 Rahman suresi,26.ayet
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
44/234
36
Dirlerer-rzkalellah nk yokdur rayb u ekHamdullah kim dila ah olmadn bu vakte dek (201/B1)
Hilati levlakile tezyin idi
Ann in etmedi meyl-i libas (224/B1)
[] hakknda sultan- ruslL fet ill Ali l seyfe ill zlfikr (3/B82)
n resul inne mine-iril-hikmebuyururRtbe-i iri taakkul idp izan idesin (243/B2)
2.2.1.6. Din Kaynakl Szler
Fazl divannda geen din kaynakl szler salavat, istifar ve tehlil eklindedir.
Tutd afak sada-yes-salat u ves-selamOld hep nur-erifiyle mnevver her diyar (3/B16)
Ya Rabb tevbe estefirullahokdur ziyade crm kabaihDiller olupdurayetde senginKar itmez asla pend nasayih (61/D1)
Ata v rahmetin midi iledr FazliHemie ehed enla ilahe illa hu (248/B7)
Kim ki dirla ilahe illallahBirliin Halikn ider isbat (43/B2)
2.2.1.7. badetle lgili Kavram ve Terimler
Fazl, divannda slm dininin gerei olan ibadetlerle ilgili genel ifadeler
kullanmaktad
r. Mirac olay
ile ibadetlerin teklif edilip Hz. Peygamberce kabuledildiini anlatmaktadr.
Vacibat u mstehab hacc u gaza savm u salatEmr olup itdi kabul ol padiah- kam-kar (3/B38)
Arz idp be vakt namaz aline ashabnaDidi Rabbimden getrdm cmlenize ber-gzar (3/B41)
Fazl, ibadetleri Allahn bir nimeti olarak grmektedir.
Vasfn Fazli-i nalanndurur
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
45/234
37
Bir siyeh ru abd-i giryanndururHep senn inam u ihsanndururVacibat u farz u snnet mstehab (28/D4)
Fazl, gece klnan teheccd namazn mminliin gerei saymaktadr.
t ehl-i ilme arz u muhabbetSalihler ile kl daim lfet
Nsfu'l-leyilde eyle ibadetMmin olana budur mnasib (32/D2)
badetler, Allaha yaknlamaya birer sebeptirler.
Karin olmaa olur ana sebebSalat u gaza hacc u savm u zekat (42/B5)
badetler imann gereidir.
Fazliya var ise ger izanunEyle daim ibadet taat (43/B6)
Cehennemden kurtulmann yolu yasaklardan kamak, emirleri yapmaktr.
Hazer kl nehiyden ol emre mutiBulam dir isen ger cehimden necat (42/B6)
slm dininin balaycl eitli seviyelerdeki ibadetlerini divannda zikreden Fazl,
ayrca ahlak birtakm tler de vermektedir.
Kalp krmamak:Halim ol hem selim ol kimsenn kalbin ikest itmeMeseldr rah- mazlumdan hazer kl bed-duadan ka (52/B3)
Doru szl olmak:
znden ekki def eyle sznde sad
kul-kavl olGzn a hab- gafletden uyar cann zulmden ge (53/B2)
Kanaatkr olmak:
Eer pendim tutarsan ey karndaOlup ehl-i kanaat olma ayya (126/B1)
Sabrl olmak:
Sabur ol cevrine ehl-i nifakn
Ne lazm sana el olursa fuhha (126/B2)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
46/234
38
Beddua etmemek:
derse ger sana her kim ihanet ey Fazli
Heman efendine sal bed-duadan ol fari (174/B5)
Kibirli olmamak:
Hazer it kibr riyadan FazliEyle slah ile kalbini beyaz (143/B5)
2.2.1.8. Ahiretle lgili Kavram ve Terimler
Kuran- Kerimin pek ok ayetinde dnya hayatnn geicilii anlatlmakta25, ahiretin
ise ebed olduu, insanlar iin daha hay
rl
ve kal
c
olduu belirtilmektedir.
26
Mutasavvfairimiz fazl asl hayat ahiret hayat olarak grmekte ve onu kaybetmekten
iddetle korkmaktadr. Divanda ahiretle ilgili cennet, cehennem (duzah), huri, glman
kevser, selsebil, tesnim gibi kavramlar gemektedir.
Ebed hayat kazanmak iin burada candan gemek gerektir.
erab- selsebil kevser tesnim ile andaKeyif etmek dilersen bunda bu gn cam- Cemden ge (53/B4)
Mmin olan dnya ve ehli ile beraber olmaz, ahiretin endiesini tar.
Fazliya ukbaya meyl it akbet-endi olMmin olan ehl-i dnya ile etmez imtizac (50/B5)
Cennet ve cehennem haktr.
Hakdur cehimun cennetin okduribada nimetinYokdur hemie rahmetin deryasna payan u hadd (78/B4)
Akll olan mala mlke, oluk ocua sahip oldum deyip sevinmez. Huri ve glmana
daima isteini yaants ile ortaya koyar.
Akil olan olmaya ad ehl iyal u mal ileHuri v glmana mdam eyleye arz- itiyak (186/B4)
Fazl, Allaha bin bir ismi ile yalvararak cennete girmek istemektedir.
25
Kehf 15-16; Hadd 2026 Ala 16-17; Mmin 39
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
47/234
39
Bin bir ismin hakk in ya KerimHem habibin hrmetin ya RahimEyleyp firdevs-i alada mukimMalik-i hura v glman et beni (271/D4)
2.2.1.9. Dier tikad Kavram ve Terimler
Fazl, itikadn snn olarak aklamakta ve amel mezhepte Hanef olduunu
sylemektedir.
er-i Habib-i Ekreme vardur itaatimSnniyim ehl-i snnetem ehl-i cemaatim
Sdkm kavidrr Hanefi mezhebim mdam
Kavl-i kitaba ram u muti-i eriatim (230/B2-3)
Veliler kazaya rza gstererek mertebelerini ylselttiler.
Annn old yce payesi velilerininKi dillerinde kavi etdiler muhabbetini
Olup sabur- bela virdiler kazaya rzamid ederler idi efkat-i hidayetini (272/B2-3)
2.2.1.10. Tarikatla lgili Kavram ve Terimler
Tarikatla igili geen kavramlaryle sralayabiliriz:
Olmala gayetiyle ibadetde iltizazSufibulur safa ile taatde iltizaz (87/B1)
Fazli er isen dnyada dervi-i nihad olZira seni de bir gn olur harca srer arh (94/B2)
Damenin tut birazizin FazliHizmetin eyle firar eyleme hi (58/B5)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
48/234
40
BLM 3: METN
3.1. Nsha Tavsifi
Aratrmalarmzda Atpazar Osman Fazl Divannn baka bir nshasna rastlayamadk.
Mellifi: Atpazar Osman Fazl
stinsah Tarihi: 17. yzyl
Mstensih:-
Eser Ad: Divan
Kitabn bulunduu ktphanenin ad: Yap Kredi Sermet ifter Aratrma
KtphanesiKayt numaras: 173-2
Kitabn ebad: 175x115mm.
Rengi: Koyu kahverengi.
Cildi: Mukavva (kelerden ypranm) miklepli, emseli, iraze yok.
Hatt: Harekeli nesih
Kat zellikleri: Aharl ince krem kat. Kurt yenii yok.
Mrekep:
Ba: Hamd ol Allaha kim odur AllahSamed Vhid Vedd lah
Sonu: Fazl- Hakla temmna FazlDidi tarih Fazl- Hak old
beytiyle son bulmaktadr.
Bu el yazma kitap beraberce ciltlenmi farkl eserden olumaktadr. Kitabn baksmndaki ilk sayfalarda eitli Arapa ibareler yer almaktadr. Drdnc varaktan
itibaren Cami-i Kasas27 adnda manzum bir siyer kitab vardr. 4a-68b varaklar
27 Filtn Filtn Filn vezniyle yazlm olan bu mesnevinin bir nshas, Yap Kredi Sermet ifterAratrma Ktphanesi No: 173/1de kaytldr. Eser,
Cn u dilden Hakka hamd eyle dilBesmeleyle it kelma ibtid
szleriyle balar. Nesih hatla, 2 stunlu, 4a-68b varakta, 12 satrl, aharl ince krem kada yazlmtr.XVII. yzylda istinsah edilmi olup, emseli miklepli koyu kahverengi cilt ierisindedir. Tek krmz
izgili cetvellidir.Old tarih ibu msra Fazliy
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
49/234
41
arasndaki bu eserden sonra 70a-153a varaklar arasnda Divan vardr. 154a-163a
varaklar arasnda da farkl airlere ait eitli iirler vardr.164a-187b arasnda ise
Bakinin Hayriyye isimli eserinin bir nshas vardr.
3.2. Metnin Trankripsiyon Ve mlsnda zlenen Yol
1. Metnin transkripsiyonunda bilimsel eserlerde uygulanagelen MEB slmAnsiklopedisi transkripsiyon sistemi kullanlmtr.
2. Kelimelerin okunu ve yazllarnda devrin dil zellikleri elden geldiince (17.yzyl hem yuvarlak, hem de dz ekillerin beraber olduu bir dnemdir.) gz nnde
bulundurulmu, Prof. Dr. smail NVERin makalesinde teklif ettii okunu ve
ekliller genelde esas alnmaa allmtr.
3. Farsadaki vav- madulelerin vav v eklinde (vce vb.) eklindegsterilmitir.
4. Arapa ve Farsa n ek ve edatlar kelimeden ksa izgi (-) ile ayrlmtr.5. Farsa ikili tekrarlarn yazllarnda tekrarlanan kelimeler arasna ksa izgi (-)konulmutur.(ser-a-ser, dem-a-dem vb.)
6. Metnin transkripsiyonunda vezin gerei ksa okunmas gereken yerlerde uzatmaiareti kullanlmamtr.
7. le, in edatlar ile idi, ise, iken gibi i- fiilinin ald ekiller ayr olarakyazlmsa ayr, kelime ile birlikte yazlmlarsa kelimenin durumuna gre bitiik veya
ayr yazmlardr.
8. Atf vavlar kendisinden nce gelen kelimenin son nlsne gre bazen u, bazen, v eklinde yazlmtr.
9. Nshalarda b ile yazlan up, -p gerundiumu p ile yazlmtr.10. Metin tamiri yaplan yerler [] iareti ile belirtilmitir.
Cmlesinn ruhlardn olabeytiyle son bulmaktadr. (bkz. Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi Yazmalar KatalouHaz. Ycel Dal E. Nedret li Cevdet Serbest- D. Fatma Tre, YKY-1502, stanbul Haziran 2001,s. 80; Hasan Sevban KAPDAN Cmi-i Kasas (Fazl) Dil ncelemesi Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi
Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Sakarya, 2006)
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
50/234
42
3.3. Transkripsiyon aretleri
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
51/234
43
3.4. Transkripsiyonlu Metin
70a1Feiltn Mefiln Feiln
1. amd ol Allaha kim odur Allah
amed Vid Vedd u lh
2. Hem Muammed meh-i d lemdr
lm ile adl ile msellemdr
3. Oldurlemde server-i slr
Ehl-i slma hem odur serdr
4. Odurlemde mid mesd
lim kmil resl- Vedd
5. Ger olursa dil saa ilhm
Ola memdu ol resl- kirm
6. Ol lh aa mdm eram
Kola medd o servere her dem
7. Ola erv- ehl le mdm
Her maallerde ad du v selm
2Filtn Filtn Filtn Filn
1. Ger olursa bu fare luf- Rabb- L-yenmEyleyem peyamberi ecddn bir bir nim
70b2. Nr- pki nie yzbi yl muaddem al olup
tdi aa geh rk u geh scd u geh ym
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
52/234
44
3. Kll-i ey hep anu nrudan cd oldularAr u krs sidre v lev alem u avm
4. n d itdi yed-i udretle iydemiVirdi ol nru emnet olddem d-km
5. Gl kimden kime nal itdi ol nr-erfKimleri alnnda berr old urdub u m
6. dem Anuinn u Mehyyil Yerd28Yerd dris Metuala29 u Lemk30 N u Sm
7. Erfae31 mu Fale32 Rau hemSru 33 u Nur u zer koldlar [hep] aka rm34
8. ikr oln e- mekrn seyrn eyleyprdi brhim smle elhl kelm
9. Nesl-i smle itdi ora nal ol nr- pkHer birini tutd alnnd nie yllar mam
10. Oldu dr u aml Hemeysa u Sebe v Udd35Cmlesi ol nra mil t olunca inidm
11. rdi Adnn Nezda Mad v lysa hemHer birinde bunlar ber urd urd hem cm
28 Kaynaklarda Yerd, Verd eklinde verilen bu isim metinde Pezd eklinde yazlmtr.(bkz. bn-iHiam Hz. Muhammedin hayat c.1 ev.: Prof. Dr. zzet Hasan-Prof.Dr. Neet aatay)29 Kaynaklarda Mettualah eklinde belirtilen bu isim vezin gerei Metualah eklinde okunmutur.30 Metinde, kaynaklarda hi bahsedilmeyen Kerd eklinde bir kelime yazlmtr. Oysa yinekaynaklarda msrada verilen isimlerle birlikte tercih ettiimiz Lemk ismine yer verildii grlmtr.(bkz. bn-i Hiam a.g.e )31 Kaynaklarda Erfae olarakverilen bu isim, metinde Erfaedeklinde yazlmtr.32 Kaynaklarda Faleolarakverilen bu isim, metinde Faleeklinde yazlmtr.33 Kaynaklarda Sruolarakverilen bu isim, metinde rueklinde yazlmtr.34 Bu msrada vezin ve anlam bakmndan problemli olan kolmadlar Haa ram eklindeki ifadede
metin tamiri yoluna gidilmitir.35 Bu msra vezne uymamaktadadr.
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
53/234
45
12. Nie yl urd Muarla Mdrike alnnda berNr ile anlar da dnyda itdilerrm
13. ora ol nr eyledi rlet uzeyme alnnaCmlesi ol nr ile buld cihnda intim
14. Hem Kinne bin urey hem Niar Mlik Fihrlib Leyy-i Kab Mrre Kilb uayy Benm
71a15. aret-i Abdl-Menf u Him Abdl-Mualib
bn-i Abdullah Muammed es-alt ves-selm
16. Buldular bu ikr oln e- mebrn hepmil-i nr- resl olmala izz u itirm
17. Her biri arnda birh-azm-n idiOlm idi kmi cri Kabe ehrinde mdm
18. Nr her kimde olursa b-niz u b-cidlPdih olup olurd her able a rm
19. Nesl-i pkin ced-be-ced nam eyledim sulnmR- pkine heme ad alt u ad selm
20. Mderi yrn cmle nesl-i smaldirArabdraretine r yrn- kirm
21. Mderi bint Vehb Abdz-Zhre kilbKim resl sdisinci ceddidr tai kelm
22. Yr- evvel aret-i B-akr Sdd- taGl n da ecddn ey nk-i nm
23. Bufe bn-i mirbn-i mer bn-i Kabbn-i Sad u bn-i Yetm bn-i Mrre vesselm
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
54/234
46
24. Yr-ni aret-i Fru yani kim merGl a da kimlerdr ecdd-im
25. bn-i ab u Nefyel Abdl-zz ibn-i Riybn-i Abdullah RevAduyy u bn-i Kab nm
26. Yr-liaret-i Omn ibn-i Affn Bul-bn-i Abd-ems ibn-i Abdl-Menfdr ol hmm
27. Yr- rbir-i a yani Alyyl-Mrtebn-i b lib ibn-i Abdl-Mualibdr ol imm
71b28. rmet-i r- resl u r yr u b-af
l reh-i er-i erf zre lh mstedm
29. Fal ile fal idp Falyi eyle ehl-i fallim fllar aabul eyle dum
30. Bir kimesne abd-i i ciz b-reyimRametiden o deildr itdiim crm a
31. Pdih gerikim yet gnhm o benimLk kesmem evvel ir cenbdan recm
32. Eyle ddr-erfi grmee ly biziaretiden zr ile budur mnctm mdm
33. rmet-i dem-af avva v t drs NUmarm kim erm-sr itme bizi rz-ym
34. Ol liv kim cem olur llnda cmle midnAnlar a ki olur anlara izz- tm
35. Eyle ol cemiyyet-i kbrda tevf refVaf- suln- rislet a kim old tamm
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
55/234
47
36. Bustn- aba l cri nam rmalarnMenbet-g-yabbi l beni herub u m
3Filtn Filtn Filtn Filn
1. i-sl tekellmler ola leyl nehrAzm idp ilim-i nama esb-i aba ol svr
72a2. Bar-iri arna ayyd u avvs ol yri
Kenz-i mandan nam lllerin eyle ikr
3. ir odur kim ola Rabbl-zzete amd u enir oldur kola vaf- resl- r yr
4. iranda buyurmaret-i Moll-y RmKimydur hem kermet hem nedm-i am-gsr
5. n fi e-ir-i li-ikmetbuyururh- reslHem ne deli med olunsa irin isti vr
6. ir odur kim ilm ikmet ola mansnda dercir oldur kim iderir-i meczden firr
7. mdi say u himmet it l areti vafn beynKim ola lemde senden o bu da bir ydigr
8. ns cin ger olsa kttb olmya alisbKim ne vatin eyledi iyabbin gerd-kr
9. t- pki geri ora hir oldretLk evveldiramdan ol ah- izzet-medr
10. un-tndan yed-i udretle nr oldalalmad hibir mam kim itmeye get gr
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
56/234
48
11. Ar u krs ar u sem lev alem ems amerHep an nrndan cd itti a her ne ki vr
12. Eyledi pes nice yz [bi] kerre yz bi yl mrrT ki oldlem-i hirde cismi ikr
13. Mh-ve itti aret ram- mderden ulSye aldara v arbe o nal- meyvedr
14. Geldiler o eb udmnda felekler vecde hepOldlar seyr-i cemlinden melekleriedr
72b15. Yer gk mbeynine old melekler fevc fevc
Eylediler stne lal u cevhirler nir
16. utdfad-ye-alt u ves-selmOld hep nr-erfiyle mnevver her diyr
17. Ar u krs cennet rvn u vildn r-nems mh ar u sem hep eylediler iftir
18. Bildiler kim eyledi lemlere ramet nzlKim odur mecm- malta suln u kibr
19. Ol ki alnda adr bilmedi adrin anOl ki defterde saddr old anda nee-vr
20. liine ad hezrn ferin ol mderiKold banndan an hir o drr-i h-vr
21. Oldyet d u andn ol gece r-y zemnBunca bi yldan beri zr ekerdi intir
22. oalmt old ol eb yerde v gkte aynEvvel recm eyleyp eyn gkten kovdlr
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
57/234
49
23. - Kisr sde bari hem Mecs teiCmle mav old yld hem kilisalar hezr
24. lem-i fliyyetinde gne gne muciztEyledi ger cmle tafl olur ise sz uzr
25. zzet ikrm ile her rz-eb nev neml olup t ki buld erbande itihr
26. tdi urn-azm-n nzil CebralEyledi tat- nbvvette sadetle arr
27. Old evvel yr Ebbekr merOmn Alilat-i slm ile oldabe behre-dr
73a28. Azm-i mirc eyledi bireb o mr-i kint
Bir bura bindi Cebrl nce rh-vr
29. rdi Kudse old mirca svr evvel reslSidreye vrnca old perr-i Cibrle svr
30. Old Rabbl-lemne vl ell o hYabbim oaf geldi didi perverd-i gr
31. ad amde eyleyp evvel en andan selmEyleyp itdi scd ol eh-svr u nm-dr
32. Didi Mevl yabbim secdeden aldr baKim amdan sa artu eylemiim itibr
33. Hep senin itdim cd on sekiz bi lemiste benden yabbim her ne masdu ki vr
34. Yine tekrr eyledi amd u en mabdunaDidi y Rabb mmetmdrcetim leyl nehr
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
58/234
50
35. Evvel ir budur senden rec y RabbenKim beni mmetlerim beyninde itme erm-sr
36. Didi itdim yabbim cmlesi sa fedtme dvn- hmynumda albi inkisr
37. a Teladan ne kim itdi rec oldabld u andn old ol henah-li-tebr
38. Vcibt u msteabb acc u azavm u altEmr olup itdi abl ol pdih- km-kr
39. Syledi kmil ol eb anda osn bi kelmEyledi mabbna luf u a- y b-mr
40. b-avseyn leminden kll eyy grpDndi dstriyle a itdi drnda arr
73b41. Ar idp be vat namzline abna
Didi Rabbimden getrdm cmleize ber-gzr
42. Cmle tad itdiler mircn ab- gznMnker olup itmediler itimd ehl-i irr
43. Nie defa itdilerasker ekp cenk avBir avu k ile eylerdi advvi tr u mr
44. Emr-i Sbn ile hicret eyledikde Kabedeneb revne oldlar Bbekr ile pinhan-r
45. Az yrile akmne abbet eyledir iinde ba-y Bbekre zam urdda mr
46. tdi hir gne gne mucizt- sitDil olduda der-i ra advv-i k-sr
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
59/234
51
47. rdi ell Medine avmin l eyledia n ar eyle ey me bu fal itir
48. Yr idi Cibril Mkl srfl ileNitekim yrn idi yeryznde r yr
49. ord Cebrle bir gn ol imm- kintSen mi artusn mrde yosa ben miyim [a] yr
50. Didi geri sylemek terk-i edebtir y reslBen ulun alib sizden muaddem ld vr
51. Didi suln- rusl var m delili ey eKim seni benden muaddem itdi iy gerd-kr
52. Didi almrm addin esbn bilmezemLkar zre otuz bi ylda bir yldz or
53. al olaldan bende otuz bi kez ol yldz tammod oland delilim budur ey h- kibr
74a54. tdi ol demde tebessm aret-i h- rusl
Didi itme y e mr ile ba iftir
55. Anda ol yldz ki grd nrum idi ol benimBer urup ar- kebir zre olurdule-dr
56. n abbul-lah bu resme eyledi mrn beynG idp Cebril oldarusnda erm-sr
57. ord vr mdur melekler ire senden madKim mr efznlula bulm ola itihr
58. Didi Mkili mr benden artdurehBenden evvel eylemi iya an perverdigr
-
7/27/2019 Kutup Seyyid Osman Fazli Divani Inceleme Metin
60/234
52
59. Old Mikile lib irdi ol sat hemenSord an dai mrn ol resl- tc-dr
60. Ol da ol necm-i mezbr delil itdi didiElli bi kez dod grdm ben o necm-i tb-dr
61. Didi kim senden da artu melekler ire hiVr mdur bir kimse kim senden muaddem old vr
62. Didi Azrili benden evvel icd itdi aBenden artudrmrde ad hezrn- hezr
63. tdi Azril nzul a da ord reslDidi mrm isb bilmezem kyidim mr
64. Lk bende al olaldan y Reslallah tammOld yetmi bi kez ol necm-i mnevverikr
65. Didi senden okmr srm melek vr m daKim oram nie zamndur kim olupdur stvr
66. Ol da srfili r eyleyp didi ehAndan evvel olmad kimse cihnda pyidr
74b67. Oldsrfile de lib reslullah hemen
Eyledi ol dem en birle uurunda arr
68. arusnda bende-ve ol vup urd didiEalat ve