KÜRESEL İKLİM SALINIMLARINEDENLER VE SONUÇLARI

Doç. Dr. Barbaros GÖNENÇGİL İ.Ü. COĞRAFYA BÖLÜMÜTÜRÇEK BAŞKANI

İklim nedir, hava durumu nedir?Her zaman birbirine karıştırılan bu iki kavram aslında birbirinden bariz bir şekilde ayrılmaktadır.Hava durumu bir alanda veya bölgede gelişen günlük veya kısa süreli hava halidir.İklim ise yine belirli bir alanda veya bölgede görülen hava durumlarının uzun süreliortalamasıdır. Başka kelimelere, bir yerin ikliminden bahsederken 30 yada 50 yıl gibi uzun süreli hava durumunun ortalamasından bahsedilmektedir. Buna göre yıldan yıla görülen değişimler iklim değişimi olarak düşünülmemelidir.

KURAKLIK

Herhangi bir yerde, yılın herhangi bir ayında az veya hiç yağış olmaması o yerde kuraklığın olduğunu göstermez. Çünkü iklim tasnifi açısından kuraklığın başlaması için, o aydan itibaren uzun bir periyot yağışın meydana gelmemesi veya geçmişe dönük uzun yıllar boyunca yağışsız geçmiş olması gerekir. Olay geçici olarak sadece bir veya birkaç aya veya bir yıla ait yağış noksanlığıdır.

www.meteor.gov.tr

1-Meteorolojik kuraklıkBelirli bir zaman periyoduna ait normallerden (genellikle en az 30 yıllık) meydana gelen sapma olarak tanımlanır.

2-Tarımsal kuraklıkBitkinin kök bölgesinde, büyüyüp gelişmesi için yeterli nem bulunmaması durumu olarak ifade edilir. Büyüme periyodu boyunca, belirli bir bitkinin suya ihtiyaç duyduğu belirli bir kritik döneminde yeterli toprak nemi olmadığı zaman tarımsal kuraklık meydana gelir. Tarımsal kuraklık meteorolojik kuraklıktan sonra ve hidrolojik kuraklıktan önce ortaya çıkan tipik bir durumdur.

3-Hidrolojik kuraklıkHidrolojik kuraklık, uzun süre devam eden yağış eksikliği neticesinde ortaya çıkan yeryüzü ve yer altı sularındaki azalma ve eksiklikleri ifade eder. Meteorolojik kuraklık sona erdikten uzun süre sonra dahi hidrolojik kuraklık varlığını sürdürebilir.

Jeolojik devirler boyunca iklimler

Yaklaşık 4,5 milyar yaşında olan dünyamızda, bu süre içinde sürekli aynı karakterde iklimlerin olmadığı yapılan birçok araştırmada ortaya konmuştur. Aşağıda özetle açıklanacak olan jeolojik devirler boyunca dünya iklimi çeşitli değişimlere uğramıştır. İklimlerdeki bu hareketlilik bu gün de devam etmektedir. Bu değişikliklerin tümüne birden bakınca ortaya başka bir kavram çıkmaktadır ki bu geleceğimizin de anlaşılması açısından önemlidir.

Kuaterner1,81 myö ile GünümüzJeolojik devirlerin en son ve en kısa dönemi Pleistosen Holosen

Pleistosende kendi türümüz olan Homo sapiens ortaya çıkıp yaygınlaşır, alet yapmaya ve ateş kullanmaya başlar. Pleistosenin sonlarına doğru insanlar kıtaların çoğuna yayılır. Kuaternerin neredeyse hemen hepsini kapsayan Pleistosen, "Buzul Çağı" olarak bilinse de, aslında bölüm boyunca, kutup buzulların oldukça yaygınlaştığı bir dizi soğuk dönem ve bu dönemleri bölen ılıman hatta tropik dönemler yaşanır. Soğuk dönemlerde buzullar ılıman kuşağa doğru ilerleyerek, zaman zaman karaların %30'ununüzerini örter, deniz seviyesi düşer ve kıtalar arasında hayvan ve insan göçlerine olanak sağlayan kara köprüleri kurulur.Dönemin sonunda buzul çağı sona erer, iklim yumuşar, denizler yükselir.

Buzun dönemlerinin en karakteristik özellikleri sıcaklıklardaki düşüşlerin yanı sıra buzullarda görülen ilerlemelerdir. Buzul devrelerinde karaların 1/3 ile 1/4’ü buzullarla kaplanmıştır. Daimi kar sınırı da deniz seviyesine doğru yer yer 400-1200 m. alçalmıştır. Bugünkü yarı kurak ve kurak bölgelerde nemli şartlar görülmüştür. Genel olarak bakıldığında buzul dönemlerinde sıcaklıklar bu güne göre 4-5oC daha az, buzul arası dönemlerde ise 2-3oC daha yüksek olduğu söylenebilir.

1.Postglasyal iklim optimumu. Sıcakdevre olarak da adlandırılan bu devregünümüzden yaklaşık 5-7.000 öncesinikapsamaktadır. Orta Avrupa’dasıcaklıklar pleistosen sonlarına göre 8-10oC daha yükselmiştir. Bu değişikliklervejetasyon kuşaklarının kutuplara vedağların üst kesimlerine doğruilerlemesine imkan vermiştir. Türkiye’dekibütün buzullar da ortadan kalkmış, denizseviyesi bu güne oranlar 2-3 m.yükselmiştir.

2.Soğuk çağ. Tıpkı Pleistosendeolduğu gibi Holosende de ısınmave soğuma süreçleri birbirini takipetmiştir. Tabi dönemler daha kısaolarak. Günümüzden yaklaşık 2900– 2450 yıl öncesi bu dönemdesıcaklılar düşük seyretmiştir.Aslında kısa süren bu dönemdebuzullar orta enlemlere doğruilerlemiş, vejetasyon kuşakları daekvatora doğru çekilmiştir.

3. Sıcak ortaçağ. MS 800 – 1200 yıllarıarasını kapsayan bu dönemde ikinci biroptimum yaşanmıştır. Buzullar geriçekilirken, o güne kadar soğuk kuşakta yeralan alanlar yerleşmeye ve tarımaaçılmaya başlanmıştır.Bu güne göresıcaklıklar ise yer yer farklı olmakla birlikteAvrupa’da +1oC, yüksek enlemlerde 1-3oC kadar yüksek olmuştur.

4. Soğuk yeniçağ. MS1400-1850 yılları arasınıkapsayan bu dönem küçükbuzul devri olarak daadlandırılır. Sıcaklıkların bugüne göre 1-3oC düştüğübilinmekle birlikte, buzullaryeniden ilerlemiştir.

5. Son ısınma. 1900-1950 ve günümüz. İklim kayıtlarının düzenli tutulduğu ve yaygın olduğu bu dönem rasat anlamında iyi takip edilen bir dönemdir. Sıcaklılarda genel olarak yükselmeler sürerken, buzullarda gerilemeler devam etmektedir. Ancak bu aletsel dönemde şehirleşme artmış, değişen şehir iklimleri rakamsal olarak global sıcaklıklara eklenmiştir. Yani global sıcaklık ortalamalarına esas teşkil eden bir çok meteoroloji istasyonu bu gün büyük şehirlerin etkisi altında değerler ölçmektedir. Buna göre şehirlerde yaşanan iklim değişiklikleri doğrudan global değişiklik olarak yansımaktadır.

Kuaternerde görülen buzul dönemlerine ait sıcaklık grafikleri

Holosen’de (10-12.000 yıldan günümüze) görülen salınımlar

Yakın Dönem İklim Salınımları

Değişim mi? Salınım mı?Yukarıda verilen kısa açıklamalar, dünyamızın jeolojik devirler boyunca sabit bir iklim özelliğine sahip olmadığını göstermektedir. Bu devirler içinde binlerce, hatta on binlerce yıl hüküm süren iklim özellikleri bir şekilde değişmiştir. Bu değişimde bu gün olduğu gibi insan etkisinden bahsetmek mümkün değildir, çünkü insan o devirlerde yoktu. Ancak değişim belirli süreler içinde devam etmiştir. Buna göre kısa ölçekte değişim, uzun ölçekte ise salınım diyebileceğimiz bu hareketlerin bu gün dar anlamda "insan etkisi" olarak ifade edilen süreçlerden daha anlamlı açıklamalara ihtiyacı vardır.

Jeolojik dönemler boyunca görülen bu salınımların nedenleri çeşitlidir. Genel olarak bu nedenleri 3 grupta toplamak mümkündür:

*Güneşten gelen enerjide görülen değişimler,*Atmosferin bileşiminde veya özelliklerinde meydana gelecek değişimler,*Yeryüzünün fiziki coğrafya karakterinde yani zemin şartlarında meydana gelen değişimler.

IPCC 2007

Bu günkü durum (son 100-150 yıl)1850’li yıllardan sonra artan sanayileşmeneticesinde daha fazla fosil yakıt kullanımı,ormanların kesilmesi, yanlış arazi kullanımı gibinedenlere bağlı olarak atmosfere dünya tarihindehiç olmadığı kadarıyla karbondioksit ve diğer seragazları verilmektedir. Bu gazların oluşturduğu seraetkisi bütün atmosferde etkili olduğu ifade edilmeklebirlikte, esas etki bu sera gazlarının kaynaklarıcivarındadır. Bu kaynaklar özellikle sanayi bölgelerive mega kentler olarak düşünüldüğünde, seraetkisinin bu alanlarda hissedilmesi gerekmektedir.

Ölçümlere dayalı küresel ısınma (ölçümyapan meteoroloji istasyonlarının bir çoğu yaşehirler içinde kalmıştır, yadayakınlarındadır) özellikle 1980’li yıllardansonra atmaya başlamıştır. Artma eğilimidaha çok 40o Kuzey ve 70o Kuzey enlemleriarasında (yani karaların en çok olduğuyerde) görülmüştür.

SENARYOLAR

Değişik veri tabanına ve uygulamayöntemlerine göre bir çok "iklim değişimi"Senaryosu üretilmektedir. Bunlardan birtanesi olan BM Hükümetler arası İklim Paneli(IPCC) öngörüsüdür. Buna göre 2100 yılınakadar sıcaklıklar 1990’a göre ortalama 2ºC(min. 1ºC – max. 3.5ºC) artacaktır. Buna göredeniz seviyeleri de ortalama 50 cm (min.15cm. – max. 95 cm.) yükselecektir.

ABARTILAR!

2005'in en sıcak yıl olduğu kanıtlandı CNN25 Ocak, 2006 09:41:00 (TSİ) NASA bilim adamlarının araştırmalarına göre 2005, 1998'i de geçerek son yüzyılın en sıcak yılı oldu.

NASA Goddard Uzay Çalışmaları Enstitüsü'nün başkanı James Hansen, 1800'lü yıllardan beri tutulan kayıtlar içinde, tüm dünyada yüzey ısısının ortalama olarak en yüksek olduğu dönemin 2005 yılı olduğunu açıkladı.

Küresel ortalama 58.3 derece !!!

Hansen'e göre bundan daha önemlisi, 2005'in sıcaklık ortalamasında, El Nino Kasırgası nedeniyle ortalaması tavan yapan 1998'i bile geride bırakması. 2005'de yıllık küresel sıcaklık ortalaması 58.3 santigrat dereceye!!! ulaştı.

Küresel iklim salınımları, yerel (şehirsel)iklim değişimleriBugün varlığı ifade edilen ısınmanın nedenleri artık 2grupta ele alınmaktadır. 1.) Doğal süreçler ki busüreçlerden kasıt yukarıda anlatılanlardır. 2.) İnsanetkisi. Bu süreç daha çok atmosfere doğal olmayanyollardan aşırı verilen sera gazları neticesindesıcaklıkların artmasını ifade etmektedir ki bu süreçözellikle büyük kentlerin iklim özeliklerinindeğişmesinde kendini göstermektedir.

M.Karaca

M.Karaca

M.Karaca

İKLİM SALINIMLARININ OLASI ETKİLERİ

Milyonlarca yıldır yaşanan ve aslında salınım özelliği gösteren salınımlar neticesinde doğal alanlarda değişiklikler ve çeşitlilikler görülmektedir. Bu şekilde milyonlarca yıldır iklimlerde görülen değişimlerin ilk sonucu bugünkü biyolojik çeşitliliktir.

Küresel sıcaklıklardaki artışlara bağlı olarak, hidrolojik döngüde önemli değişiklikler, kara ve deniz buzullarının erimesi ve deniz seviyesi yükselmesi ve iklim kuşaklarının yer değiştirmesi gibi, ekolojik sistemleri ve insan yaşamını doğrudan etkileyecek önemli değişikliklerin oluşacağı öngörülmektedir.

Küresel ortalama sıcaklıktaki 1 C°’lik bir artış, bölgesel iklimlerde birçok bölgedeki ormanların büyüme ve yenilenme becerisini etkileyecek bir düzeyde değişikliklere yol açabilir.

Birçok durumda, bu değişiklikler ormanların işlevini ve biyolojik çeşitliliğini önemli bir biçimde bozabilecektir.

Atmosferdeki eşdeğer CO2 birikimlerinin ikiye katlanmasına bağlı olarak, sıcaklıktaki ve su varlığındaki olası değişiklikler sonucunda, dünya ormanlarının önemli bir bölümü vejetasyon tiplerindeki bozulmalar ve alansal kaymalar ile orman yangınlarındaki artışlara bağlı olarak önemli ölçüde etkilenecektir.

Karasal akuatik ekosistemler, su sıcaklığındaki, akarsurejimlerindeki ve su seviyelerindeki değişimlerin etkisiyle iklim değişikliğinden etkilenebilecektir. Ilıman kuşak göllerinin ısınması, üretkenliklerini arttırırken, bazı sığ göllerde ve akarsularda ısınma, oksijensiz koşulların olabilirliğini arttıracaktır. Akarsu rejimlerindeki değişiklikler, özellikle de büyük taşkınların ve kuraklık olaylarının sıklıklarındaki ve sürelerindeki artışlar, su kalitesini, biyolojik üretkenliği ve yaşam ortamını azalmasına ve zayıflamasına neden olacaktır.

Kıyı ekosistemlerindeki değişikliklerin başlıca olumsuz etkileri, turizm, balıkçılık ve biyolojik çeşitlilik üzerinde olacaktır.

İklim değişikliğinin, insan sağlığı üzerinde çoğunlukla ölümlere de neden olabilecek düzeyde olumsuz ve geniş bir etkiye sahip olabileceği beklenmektedir. Kalp-damar ve solunum hastalıklarından kaynaklanan ölümler ve sıcak hava dalgalarının şiddetindeki ve süresindeki artışlar nedeniyle oluşan hastalıklar, dolaylı etkilerin başında gelmektedir.

İklim değişikliğinin dolaylı etkileri,malarya, humma, sarı humma ve bazı virüs kökenli beyin iltihapları gibi enfeksiyon salgınlarının taşınma potansiyelindeki artışları içermektedir. Enfeksiyon hastalıklarındaki olası artışlar, esas olarak taşıyıcı organizmaların etkin olduğu coğrafi alanlarınsınırlarındaki ve mevsimlerdeki genişlemedir. İklim değişikliğinin dolaylı etkileri, uzun vadede hissedilecektir.

Türkiye, küresel ısınmanın özellikle su kaynaklarının zayıflaması, orman yangınları, kuraklık ve çölleşme ile bunlara bağlı ekolojik bozulmalar gibi öngörülen olumsuz yönlerinden etkilenecektir ve küresel ısınmanın potansiyel etkileri açısından risk grubu ülkeler arasındadır.

•Sıcak ve kurak devrenin uzunluğundaki ve şiddetindeki artışa bağlı olarak, orman yangınlarının frekansı, etki alanı ve süresi artabilir

* Tarımsal üretim potansiyeli değişebilir (bu değişiklik bölgesel ve mevsimsel farklılıklarla birlikte, türlere göre bir artış ya da azalış biçiminde olabilir)

*Deniz akıntılarında, denizel ekosistemlerde ve balıkçılık alanlarında, sonuçları açısından aynı zamanda önemli sosyoekonomik sorunlar doğurabilecek bazı değişiklikler olabilir

* Deniz seviyesi yükselmesine bağlı olarak, Türkiye’nin yoğun yerleşme, turizm ve tarım alanları durumundaki, alçak taşkın-delta ve kıyı ovaları sular altında kalabilir

Ayrıca iklim değişikliği, Türkiye’nin özellikle çölleşme tehdidi altındaki yarı kurak ve yarı nemli bölgelerinde (İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ege ve Akdeniz bölgelerinde), ormancılık ve su kaynakları açısından olumsuz etkilere yol açabilir. Son yıllarda Türkiye ormanlarında artış kaydeden toplu ağaç kurumaları ve zararlı böcek salgınları vb. afetlerin birincil nedeninin, kuraklık, hava kirliliği ve asit yağmurları olduğuna dair kuvvetli bulgulara rastlanmıştır.

“DÜNYA ÜZERİNDE HER ŞEY YOLUNDADIR” DEMEK MÜMKÜN DEĞİLDİR. Yaşanan birçok çevre sorunu, nüfus artışı, açlık, kıtlık vb. birçok sorun vardır ve artarak devam etmektedir.

Sonuç olarak toplumları yeni riskler ve baskılarla yüzyüze bırakacak olan iklim değişiklikleri, global ölçekte kıtlık ve açlık tehlikelerini de beraberinde getirecektir.

Su kaynakları etkilenecek, bugün yeterli suya sahip olan yerlerde su kıtlığı başlayabileceği gibi, bazı bölgelerde aşırı yağışlar başka sorunları doğurabilecektir.

İnsanlar ve ekosistemler gelecek iklim rejimlerine adapte olma ihtiyacı hissedecektir. İnsanoğlu gelecekte iklim özellikleri açısından ortaya çıkacak durumu iyi anlamak zorundadır. Doğal sistemler buna göre şekilleneceği için, tüm insan aktiviteleri de bu yeni sisteme uygun olmak zorunda kalacaktır.

Bireysel Önlemler?

İklim değişiklikleri ve diğer çevre sorunları ile mücadeleye bireysel katkı vermemiz mümkündür.

Gereksiz ışıkları kapatarak, su israfını önleyerek, gereksiz tüketimi durdurarak sadece ev ekonomisine katkı yapmayız, aynı zamanda kaynaklarımızın akılcı kullanımını da sağlamış oluruz.

Bütün bu bireysel önlemlerle iklim değişikliklerinin olumsuz etkisini hafifletebiliriz.

KOPENHAG İKLİM ZİRVESİ / DÜNYA VE TÜRKİYE

1992 yılında Rio De Janerio'da gerçekleştirilen 2.Dünya Çevre Zirvesi'nde imzaya açılan "BirleşmişMilletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi(BMİDÇS)" iklim değişikliğine neden olanfaaliyetlerin önlenebilmesi ve kaçınılmaz olan doğaliklim değişikliği sürecine adaptasyon açısındanönemli bir kilometre taşı haline gelmiştir. Sözleşmeuluslararası anlamda 21 Mart 1994 tarihindeyürürlüğe girmiştir. Türkiye ise kalkınmakta olan birülke olarak ileri sürdüğü özel koşulların kabulü ilebirlikte 21 Mayıs 2004 tarihinde bu sözleşmeye tarafolmuştur.

Bu geçen zaman içerisinde, sözleşmeye taraf olanve o güne kadar sanayileşmenin öncüsü olmuşBatı ülkelerine (Ek 1 ülkeleri) emisyon azaltım yükügetiren Kyoto Protokolü ise 1997 yılında kabuledilmiştir. Ancak sözleşmenin yürürlüğe girmesiiçin gerekli koşul, Rusya Federasyonununprotokole katılması ardından 16 Şubat 2005tarihinde oluşmuş ve protokol bu tarihten itibarenyürürlüğe girebilmiştir.

Dünya kamuoyunun gözü önünde devam edenbu süreçte ABD'nin protokole karşı tutumu,gelişmiş ülkelerin verdikleri sera gazı azaltımsözlerini tutmamaları, gelişme yolundakiülkelerin bugünkü karbon birikiminden gelişmişülkeleri sorumlu tutan yaklaşımları KyotoProtokolü'nün başarısızlığında önemli etkenlerolmuştur.

Kyoto Protokolü'nün en somut hedeflerinden biriolan, atmosferdeki karbon birikiminin temelsorumlusu olarak algılanan gelişmiş ülkelerinsera gazı salımlarını 2008 - 2012 döneminde 1990yıllarına göre toplam % 5 oranında azaltmasıtaahhüdü bile yerine getirilememiştir.

Başarısızlıkla sonuçlanacağı anlaşılan Kyoto Protokolüsonrası (2012 sonrası) için dünya ülkeleri, düzenliolarak devam eden "Taraflar Konferansı"nın 13.toplantısında (COP 13) özellikle Ek 1'de yer alangelişmiş ülkelerin önüne yeni bir hedef koymuşlardır.Buna göre Kyoto sonrasında 2020'ye kadar olandönemde sera gazı emisyonları 1990 seviyesine göre%25-40 azaltılacaktır. Mevcut koşullarla % 5'ibaşaramamış ülkelerin % 25-40'ları denemesindekigerçekçiliği zaman gösterecektir.

Öte yandan Kyoto Protokolü sonrası süreçte ortaya çıkan karbon ticareti kavramı ve bu protokol kapsamında yer alan Temiz Kalkınma Mekanizması (CDM), Ortak Uygulama (JI) ve Emisyon Ticareti (ET) gibi mekanizmalar ile bu mekanizmaların dışında yer alan "Gönüllü Karbon Piyasaları", temel hedef olan sera gazı azaltımlarına ne derece etki edeceği de açık değildir. Küresel anlamda yeni bir ticaret olgusu olarak ortaya çıkan bu mekanizmalar eskinin "kirleten öder" prensibini adeta "paran kadar kirlet" sürecine çevirmektedir…

THE END / DO NOT END