Krzysztof Gajewski Instytut Badań Literackich PAN Wrocław ... · Mem internetowy jako gatunek...
Transcript of Krzysztof Gajewski Instytut Badań Literackich PAN Wrocław ... · Mem internetowy jako gatunek...
Mem internetowy jako gatunek wypowiedzi1
Krzysztof GajewskiInstytut Badań Literackich PAN
Wrocław, 25-26 kwietnia 2017
1Projekt „Tryumf amatora. Kultura uczestnictwa w świecie elektronicznychmediów cyfrowych”
1 / 44
Spis treści
Mem i memetyka. Definicje
Metodologia i korpus badawczy
Problemy genologii memów internetowychPróby systematykiPrzykłady
2 / 44
Mem i memetyka. Definicje
3 / 44
Mem wg Richarda Dawkinsa
Richard Dawkins
• mem to jednostka przekazu kulturowego, jednostkanaśladownictwa
• przykłady: „melodie, idee, obiegowe zwroty, fasony ubrań,sposoby lepienia garnków, budowanie łuków”2
• darwinizm kosmiczny
2Dawkins, Samolubny gen, 1976, s. 244.4 / 44
Memetyka
• Daniel Dennet: niebezpieczne memy (1992)
• Richard Brodie: mempleksy — wirusy umysłu (1997)
• Mariusz Biedrzycki: genetyka kultury (1998)
• Susan Blackmore: maszyna memowa (1999), por. Dawkins:maszyna genowa
• Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska: infosfera/ideosfera(”Teksty z ulicy. Zeszyt memetyczny”)
5 / 44
Termin
• mem: gr. mimesis, ang. memory, fr. meme3
3Dawkins, Samolubny gen, 1976, s. 244.6 / 44
Trzy pojęcia memu
1. mem jako gen kultury (memetyka: Dawkins, Blackmore,Dennet, Wilson, Brodie etc.)
2. mem jako gatunek wypowiedzi (mem internetowy sensu largo)
3. hybryda (1) i (2) (skuteczny mem internetowy, mem sensustricto)
ad. 1 „rządzi” nami (wirus umysłu, informacja)
ad. 2 można go przygotować wg „przepisu” (przedmiot)
ad. 3 rządi się swoimi prawami, nie można go ”zrobić” (zjawisko)
7 / 44
Czy można ”zrobić” mem?
• „zaraźliwość memu”: dodawanie komentarzy,rekonstekstualizacje, naśladownictwa, trawestacje, parodie4
4Kamińska, 2011, 648 / 44
Definicja memu wg Richarda Brodie
”Mem jest zawartą w umyśle jednostką informacji,która wpływając na przebieg określonych wydarzeń,przyczynia się do powstawania swoich kopii w innychumysłach”5
5Brodie 1997, 229 / 44
Definicja memu wg Limor Shifman
Memy to grupy jednostek treści (np. “Leave Britney Alone”).Wymiary memetyczne:
• zawartość
• forma• postawa (stance)
• struktury uczestnictwa• ton i styl przekazu• funkcje wypowiedzi6
6Shifman, 2014, s. 40-4110 / 44
Mem a wiral (wirus)
• Kołowiecki: przetworzenie vs. dokładna replikacja7
• Shifman: wariantywnoć (variability)
”podczas gdy wiral składa się z pojedycznejjednostki kulturowej (takiej jak film, zdjęcie lubżart), która rozprzestrzenia się w wielu kopiach,mem internetowy jest zawsze kolekcją tekstów”8
7Wiktor Kołowiecki, 20128Limor Shifman, 2014, s. 56
11 / 44
Metodologia i korpus badawczy
12 / 44
Konteksty teoretyczne
• genologia i pragmatyka• Bachtin: gatunki mowy• Kristeva: intertekstualność, kolaż• Grice: implikatury konwersacyjne• Austin/Searle: akty mowy• Jakobson: funkcje mowy
• poetyka i krytyka dyskursu• Bachtin: kultura karnawału (dół materialno-cielesny,
wulgaryzmy, parodia sacra)• Koselleck: przeciwstawne pojęcia asymetryczne
(Grecy/barbarzyńcy, chrzescijanie/poganie, nadczłowiek etc.)
• geneza i autorstwo• Jenkins, Schaffer: kultura uczestnictwa• Lessig: kultura remiksu, kultura RW (nie: RO), sampling• Folklor internetowy (Netlor)
13 / 44
Korpus badawczy
• portale społecznościowe: twitter, facebook, vk, demotywatory,kwejk, uczuciopedia, etc.
• zakładki społecznościowe: wykop, Tumblr, Reddit
• encyklopedie: knowyourmeme, memowisko, chanarchive,encyclopedia dramatica etc .
• chany: 4chan, 8chan, krautchan, vichan, karachan, wilchan,heretyk, kiwichan etc.,
• okres zbierania danych badawczych: 2015-2017 (wybórprzypadkowy/subiektywny)
• rozmiar korpusu: ok. 1300 jednostek
• daty utworzenia plików: 2003-2017
14 / 44
Problemy genologii memów internetowych
15 / 44
Próby systematyki
16 / 44
Genologia memów
Wybrane dotychczasowe propozycje
• Kołowiecki: szablonowe, komentujące oraz eksploatujące9
• Kozioł-Chrzanowska: demotywatory, lolkoty, memy a laSztuczne Fiołki10
• Shifman: reaction Photoshops, photo fad, flash mob, lipsynch(libdub), Misheard Lyrics (Soramimi, Buffalax), RecutTrailers, LOLCats, Stock Character Macros, Rage Comics11
9Wiktor Kołowiecki, 201210Ewa Kozioł-Chrzanowska, 2014, s. 5211Limor Shifman, 2014, s. 100 i dalej
17 / 44
Genologia memów
Kryteria klasyfikacji
1. forma-nośnik: słowo, obraz, dźwięk, ruchomy obraz
2. temat: osoby, grupy osób, zwierzęta, przedmioty, wydarzenia,zjawiska, istoty fikcyjne, alegorie itd.
3. styl: wysoki/niski, anime, foto, paint itd.
4. funkcja: ludyczna (poetycka), perswazyjna (konatywna),ekspresywna, metakomunikacyjna (metajęzykowa),poznawcza, fatyczna
5. geneza: oddolna/odgórna
18 / 44
Klasyfikacja wg formy/nośnika
1. mowa: formuły („Robić coś zanim to było modne”),skrzydlate słowa („Przypadek? Nie sądzę”, „Szału nie ma”)
2. pojedynczy obraz• szablony obrazkowe (image macro): jednolinijkowe (was a
mistake), dwulinijkowe (hey kids), kilkulinijkowe(demotywatory, sztuczne fiołki etc.)
• obrazki inne: diagram-góra lodowa, trollporady3. ciąg obrazów
• dwu, trzy: porównania• komiksy
4. dźwięk (?): fragmenty wypowiedzi z telewizji (”Będę grał wgrę”), rozmowy telefoniczne, wypowiedzi celebrytów ”pozasceną”
5. film• cytat filmowy: riposty wideo (John Travolta confusion)• remiks: podmiana napisów (”Hitler dowiaduje się”)
6. gesty: planking, Lyndie England pose, „chytra baba zRadomia”
19 / 44
Klasyfikacja wg formy/nośnika
słowo brak słowabrak obrazu formuły, skrzydlate
słowadźwięki nieartyku-łowane (?)
pojedynczy obraz np. makra obraz-kowe
gesty (photo fad)
seria obrazów porównania, ko-miksy
komiksy bez słów
obrazu ruchomy remiksy typu pod-miana napisów lublektor (”Hitler do-wiaduje się”)
bezsłowne cytatyfilmowe (John Tra-volta confusion)
20 / 44
Klasyfikacja wg tematu
• osoby• jednostki
• celebryci funkcyjni (politycy, prezydenci, papieże etc.)• celebryci właściwi (postaci historyczne, aktorzy, sportowcy,
filozofowie etc.)• celebryci internetowi (vlogerzy, założyciele chanów)• postaci z doniesień prasowych (dziecko na plaży)• postaci charakterystyczne• przedstawiciele grup (zob. grupy)• everyman
• grupy• wiekowe, płciowe, seksualne• religijne, etniczne• społeczności internetowe etc.
• zwierzęta: lolkat, góralki• zjawiska, przedmioty• postaci fikcyjne/alegorie (anime, rage faces, polandballs, żaba
Pepe etc.)• zrzuty ekranu
21 / 44
Klasyfikacja wg stylu/interwencji
• styl językowy: wysoki, średni, niski
• styl wizualny: fotografia, grafika komputerowa, rysunek:anima, ”paint”, etc.
• rodzaj interwencji1. cytat (wycięcie bez modyfikacji)2. remiks (”wklejenie” napisu, obrazka, dźwięku, animacji)3. resampling (”fotoszopowanie”, modyfikacja dźwięku)4. zawartość w całości oryginalna (OC)
22 / 44
Klasyfikacja wg genezy
• oddolna: folklor internetowy, autor nieznany/zbiorowy (jakdowcip czy plotka), amatorzy (Sztuczne Fiołki, HipsterskiMaoizm, etc.)
• odgórna: stowarzyszenia (religijne, społeczne, polityczne),partie polityczne, prasa, reklama, biznes
23 / 44
Klasyfikacja wg funkcji
funkcja
• ludyczna (poetycka)
• perswazyjna (konatywna): riposta (emotikon wideo)
• ekspresywna
• metakomunikacyjna (metajęzykowa)
• poznawcza
• fatyczna
24 / 44
Przykłady
25 / 44
„Góra lodowa”
• Forma: obraz• Styl: grafika komputerowa• Rodzaj interwencji: remiks
26 / 44
„Góra lodowa”
• Forma: obraz
• Styl: grafika komputerowa
• Rodzaj interwencji: remiks
27 / 44
Trollporady
• Forma: zestawienie obrazów
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
28 / 44
Trollporady
• Forma: obraz
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
29 / 44
„... was a mistake”
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
30 / 44
„... was a mistake”
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
31 / 44
„... was a mistake”
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
32 / 44
„... was a mistake”
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
33 / 44
„Hey kids”
• Forma: szablon obrazkowy• Styl: fotografia• Rodzaj interwencji: remiks
34 / 44
„Hey kids”
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
35 / 44
„Hey kids”
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
36 / 44
„Hey kids”
‘
• Forma: obraz
• Styl: rysunek
• Rodzaj interwencji: OC
37 / 44
Obrazy
‘
• Forma: obraz• Styl: fotografia• Rodzaj interwencji: resampling 38 / 44
Ciąg obrazów
‘
• Forma: zestawienie obrazów
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: cytat
39 / 44
Funkcja fatyczna: zagajenie
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
40 / 44
Funkcja ekspresywna: riposta/komentarz
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
41 / 44
Funkcja ekspresywna: riposta/komentarz
• Forma: szablon obrazkowy
• Styl: fotografia
• Rodzaj interwencji: remiks
42 / 44
Funkcja ekspresywna: riposta/komentarz
• Forma: szablon obrazkowy• Styl: fotografia• Rodzaj interwencji: remiks 43 / 44
Bibliografia
1. Maciej Zaremba, Memy internetowe (2010-2011), „Media iSpołeczeństwo” 2012 nr 2. <www.mediaispoleczenstwo.ath.bielsko.pl/art/060_zaremba.pdf>
2. Agnieszka Śliz, Demotywator — emblemat kulturyuczestnictwa? (wokół problemów definicyjnych memów orazmemów internetowych), „Zagadnienia Rodzajów Literackich”2014 z. 1.
3. Ewa Kozioł-Chrzanowska, Antyprzysłowia, memy, antyslogany.Kontrmówienie jako strategia komunikacji, „Socjolingwistyka”2014 (28).
4. Wiktor Kołowiecki, Memy internetowe, jako nowy językinternetu, „Kultura i Historia” 2012 nr 21, <www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/3637>
5. Aaron Schwabach, Reclaiming Copyright From the Outside In:What the Downfall Hitler Meme Means for TransformativeWorks, Fair Use, and Parody, „Buffalo Intellectual PropertyLaw Journal” (2012).
6. Limor Shifman, Memes in Digital Culture, Cambridge,Massachusetts 2014.
44 / 44