PEGEM AKADEMİ

Hızlı düşün

Kalıcı öğren

Kolay oku

DD efteri

Ö

MALİYE

kpssa grubu

ğrencinin

ers

EDİTÖR: Makbule Ekici

ÖĞRENCİNİN DERS DEFTERİ MALİYE

ISBN 978-605-364-865-9

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2014, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2014, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A

Yenimahalle / ANKARA(0312 394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER

Maliye

Maliye Teorisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Kamu Harcamaları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Kamu Gelirleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Devlet Bütçesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Devlet Borçlanması. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Maliye Politikası. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Türk Vergi Sistemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Vergi Hukuku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Kaynakça. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Öğrencinin Ders Defteri

1. BÖLÜM

Maliye Teorisi

C 5018 sayılı KMYKK'ya göre kamu maliyesi; gelirlerin toplanması, harcama-ların yapılması, açıkların finansmanı, kamunun varlık ve borçları ile diğer yü-kümlülüklerinin yönetimini kapsar. Kamu maliyesi içerisinde, kamu kesiminin yapısı ve işleyişinin yanı sıra, kamu kesiminin piyasa ile olan etkileşimi de ele alınmaktadır.

C Esasında, bütün zamanlarda kabul edilecek genel geçer bir kamu maliyesi tanımı yapmak pek de mümkün değildir. Bunun nedeni; yapılan kamu maliyesi tanımının dönemde hâkim olan iktisadi düşünceye ve bu düşünce tarafından yapılan devlet tanımına bağlı olarak farklılık göstermesidir.

C Süreç içerisinde devlete yüklenen işlevler farklılaştıkça yapılan kamu maliyesi tanımlarının nasıl farklılaştığını görmek adına, kamu maliyesine ilişkin yakla-şımları ele almakta fayda vardır.

4

4

4

4

4

4

4

1

Öğrencinin Ders Defteri

I. Geleneksel Yaklaşımlar

Kurumsal Yaklaşım 9 Devlet faaliyetleri hukuki ve idari açıdan incelenmek-

tedir.

Yapısal Yaklaşım 9

Devlet faaliyetleri ekonomik açıdan incelenmekte ve kaynak kullanımında etkinlik, devlet faaliyetlerinin et-kinliği ve alternatif maliyetler gibi konular üzerinde durulmaktadır.

Değişim Yaklaşımı 9

Vergileri kamu hizmetlerinin bedeli olarak gören bu yaklaşımlara göre devlet faaliyetleri, kamu hizmetle-rinden elde edilen marjinal sosyal faydanın, vergilerin neden olduğu marjinal sosyal maliyete eşit olduğu nok-taya kadar genişleyebilmektedir.

Refah Yaklaşımı 9 Kimsenin refahının azaltılmaksızın toplum refahının

arttırılması amaçlanmaktadır.

Gelir Yaklaşımı 9

Fonksiyonel maliye ile ilgili olup devlet faaliyetlerinin millî geliri artırıcı ya da azaltıcı etkileri incelenmek-tedir.

Not:Geleneksel yaklaşımlar bugün geçerliliğini yitirmiş yaklaşımlar iken, modern yaklaşımlar yakın zamana kadar kabul görmüş ya da hâlâ ka-bul gören yaklaşımlardır.

II. Modern Yaklaşımlar

Hukuki Yaklaşım 9

Öncüsü Fransız ekolü olan bu yaklaşım daha çok klasik maliye anlayaşının görüşlerini yansıtmaktadır. Tarihi, hu-kuki ve kuramsal düzenlemeleri içeren yaklaşım içerisin-de kamu tüzel kişilerine anayasa ile yüklenmiş fonksiyon-ların yerine getirilebilmesi için yapılacak harcamaların nasıl finanse edileceği ve finansmanın doğuracağı mali yükün toplum içinde nasıl paylaştırılacağı üzerinde du-rulmaktadır.

2

Öğrencinin Ders Defteri

İktisadi Yaklaşım 9

Devlet faaliyetlerinin ekonomi üzerindeki etkilerini in-celeyen bu yaklaşım içerisinde kamu ekonomisi - özel ekonomi karşılaştırılması da yapılmaktadır. Kamu faali-yetleri ile ekonomik büyüme, kalkınma, kaynak tahsisinde etkinliği sağlama gibi amaçlara ulaşmayı amaçlayan yak-laşım, günümüzde hâlâ kabul görmektedir.

DEVLET FAALİYETLERİNİN TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDEKİ DEĞİŞİMİ

Merkantilizm

7 16. ve 18. yüzyıllar arasında Avrupa'da geçerli olmuş bir düşünce akımıdır.

7 Colbert, Munn ve Cantillion okulun önemli temsilcileridir.

7 Altın, gümüş gibi değerli madenler zenginlik ölçütü olarak kabul edilmiştir.

7 Devlete korumacı ve müdaheleci roller yüklenmiştir.

7 İhracat teşvik edilirken ithalat kısıtlanmıştır.

7 Vergi bir karşılık olarak görülmüş ve devlet borçlanmasına sıcak bakılmamış-tır.

Fizyokrasi

J 18.yüzyılda Fransa'da ortaya çıkmış bir düşünce akımıdır.

J Quesnay, Dupont ve Turgot okulun önemli temsilcileridir.

J Doğal düzenin varlığına inanılmış ve devlet müdahelesine karşı çıkılmıştır.

J Minimal devlet anlayışı hakimdir.

J Tarım sektörünün, ekonominin lokomotifi olduğu kabul edilmiş ve tarımdan alınacak tek vergi yeterli görülmüştür.

J Devlet borçlanmasına sıcak bakılmamıştır.

Klasik Maliye Yaklaşımı

4 A. Smith'in ünlü eseri "Ulusların Zenginliği" nin yayınlanmasıyla birlikte orta-ya çıkmış düşünce akımıdır.

4 Okulun önemli temsilcileri; A. Smith, D. Ricardo, J. B. Say, T. Malthus ve J. S. Mill'dir.

4 Piyasanın kendiliğinden etkinliği sağlayacağına inanılmış ve devletin piyasaya müdahelesine karşı çıkılmıştır.

4 'Jandarma Devlet' anlayışı benimsenmiştir. Bu doğrultuda adalet, savunma, diplomasi gibi temel kamusal mal ve hizmetlerin üretimi devlete bırakılmış, bu alanlar dışında yalnızca eğitim, sağlık ve bayındırlık alanlarında kısa dönemde ortaya çıkacak sorunlara, uzun dönemde piyasada kalmamak şartıyla, müda-hele edilmesine izin verilmiştir.

3

Öğrencinin Ders Defteri

4 Ücret, fiyat ve faizlerin ileriye-geriye tam esnek olduğu savunulmuştur.

4 Tarafsız vergileme anlayışından yana olunmuş ve düşük oranlı, dolaylı vergiler önerilmiştir.

4 Devletin, borçlanma ile ekonomiden çektiği kaynakları verimsiz alanlara ak-taracağına inanılmış ve bu nedenle devlet borçlanmasına sıcak bakılmamıştır.

4 Bütçe denkliğinin gerekliliğine vurgu yapılmış, gerekli durumlarda yalnıza sermaye piyasasından borçlanılmasına rıza gösterilmiştir.

4 Say Kanunu'nun (Her arz kendi talebini yaratır) geçerliliğine inanılmıştır.

4 Faizin temel fonksiyonunun yatırım-tasarruf eşitliğini sağlamak olduğu savu-nulmuştur.

Pür

D kkat

Klasik Maliye

Yaklaş

Tüketici devlet

Not:

Klasik (ortodoks, mali gelenekçi, muhafazakar maliyeci) anlayışın etkisi-ni yitirmesine yol açan temel etmen 1929 Ekonomik Buhranı'dır.

4

Öğrencinin Ders Defteri

Modern (Müdaheleci) Maliye Yaklaşımı

6 Keynes, Robinson, Stackelberg ve Srafa okulun önemli temsilcileridir.

6 Ekonominin her zaman kendiliğinden mükemmel dengeyi sağlayamayacağına inanılmış ve ekonomiye devlet müdahelesi gerekli görülmüştür.

6 Ekonominin eksik istihdamda dengeye geleceği savunulmuş, tam istihdam den-gesinin istisnai bir durum olduğu kabul edilmiştir.

6 Borçlanma, normal kamu gelirleri arasında sayılmış ve bütçe dengesi yerine makroekonomik denge esas alınmıştır.

6 Devlete yüklenen fonksiyonlarının artmasıyla birlikte, devletin üretici olarak da piyasada yer alması savunulmuştur.

Pür

D kkat

Tükeci devletten süzgeç devlete

Keynesyen Maliye

İktisadi Rasyonalite Yaklaşımıİktisadi Rasyonalite Yaklaşımı içerisinde devletin ekonomiye müdahele edebileceği ka-bul edilmekle birlikte müdahelenin hangi durumlarda gerekli olacağı açıklanmaya çalı-şılmıştır. Yaklaşım içerisinde üç farklı görüş karşımıza çıkmaktadır:

Samuelsan: Kendi yaptığı tam - yarı kamusal mal ayrımından yola çıkarak, devletin ekonomiye bu tür mal ve hizmetlerin üretimini gerçekleştirmek için müdahele etmesi gerektiğini savunmuştur.

Brochier-Tabatoni: Kamu kesimi ve özel kesimin maliyetlerini kıyaslayan ma-liyeciler, devletin özel kesimine kıyasla maliyetlerinin düşük olduğu alanlarda üretici olarak piyasaya girmesi gerektiğini savunmuşlardır.

Chamberlin-Cournot: Eksik rekabet piyasaları ile karşılaşıldığı durumlarda devletin piyasa müdahelesini gerekli görmüşlerdir.

5

Öğrencinin Ders Defteri

Musgrave YaklaşımıKaynak taksisinde etkinliğin, gelir dağılımında adaletin ve ekonomik istikrarın sağlana-bilmesi için devletin ekonomiye müdahele etmesi gerektiği savunulmuştur.

Anayasal İktisat Yaklaşımı1970'li yıllarda Buchanan, Hayek ve Tullock tarafından ortaya atılan yaklaşımda, Key-nesyen müdaheleci devletin keyfi müdahelerinin ekonomiyi etkinlikten uzaklaştırdığı savunulmuş ve çözüm anayasaya devletin mali yetkilerini sınırlayan hükümler koymak-ta bulunmuştur. Yani Buchanan, Tullock ve Hayek'e göre Leviathan'ın (aşırı büyümüş devlet) önüne geçmenin yolu, politikacı ve bürokratların mali yetkilerinin sınırını ana-yasa ile çizmekten geçmektedir.

Alternatif Devlet GörüşleriMekanik Devlet Anlayışı: Liberal yaklaşım içerisinde savunulan bu devlet anla-yışına göre devlet, sözleşme haklarını ve özel mülkiyet haklarını koruyup güvence altına alan bir mekanizmadır. Birey devletin üzerindedir, devlet ortak amaçlar için kullanılan bir araçtır.

Organik Devlet Anlayışı: Bu devlet anlayışı içerisinde devletin ekonomik hayattaki ve toplumdaki değişimleri yansıtan, bununla birlikte vatandaşlar adına ve yararına karar veren bir organizma gibi büyüdüğü varsayılmıştır.

6

Öğrencinin Ders Defteri

KAMU MALİYESİNİN AMAÇLARI

Kamu Maliyesinin

N

N

Not:Kamu maliyesinin amaçları, 1959 yılında Richard Musgrave tarafından ortaya atılmıştır.

7 Kaynak tahsisinde etkinliği sağlamak: Kıt kaynakların kamu kesimi ve özel ke-sim arasında en iyi biçimde paylaştırılması ve her iki kesiminde aldığı kaynak-ları en iyi biçimde çalıştırması amaçlanır. Kaynak tahsisinde etkinliği bozan hususlar aynı zamanda piyasa başarısızlığı nedenleri olarak bilinir.

7 Gelir dağılımında adaleti sağlamak: Üretim faktörlerinin üretim sürecine ka-tılmaları karşılığında gelirden aldıklar pay, gelirin birincil dağılımı ya da fonk-siyonel gelir dağılımı olarak adlandırılır. Birincil dağılıma devletin müdahele etmesi ile şekillenen yeni dağılıma ise gelirin ikincil dağılımı (gelirin yeniden dağılımı) adı verilir.

7 Ekonomik istikrarı sağlamak: Kamu maliyesinin kısa dönemli amacı olan ekono-mik istikrarın sağlanabilmesi için tam istihdam ve fiyat istikrarının sağlanması gerekir. Fiyat istikrarını sağlamaktan kastedilen; fiyatlar genel düzeyindeki dal-galanmaların önüne geçmek iken, tam istihdamdan kastedilen üretim sürecinde kullanılan üretim faktörlerinin tamamının üretim sürecinde kullanılmasıdır.

7 Ekonomik büyüme ve kalkınmayı sağlamak: Ekonomik büyüme ölçülebilir ra-kamsal gelir artışı iken, kalkınma refah düzeyindeki artıştır. Ekonomik kal-kınmanın sağlanabilmesi için ekonomik büyümenin sağlanması şarttır. Fakat, kuşkusuz kalkınma, büyümeden daha geniş kapsamlı bir amaçtır.

7

Öğrencinin Ders Defteri

Piyasa Başarısızlığı Nedenleri

Serbest mallar

Kamusal mallar

Risk ve belirsizlik

DIŞSALLIKLAR

4 Herhangi bir üretim ya da tüketim faaliyeti sırasında hiç amaçlanmadığı hâlde üçüncü kişinin fayda ya da maliyet fonksiyonuna etki edilmesidir.

4 Dışsallıklar, olumlu ya da olumsuz biçimde hem üretim hem de tüketim süre-cinde ortaya çıkabilmektedir.

4 Olumlu dışsallıkta eksik, olumsuz dışsallıkta fazla üretim ortaya çıkmakta ve her iki durumda da piyasa etkinlikten uzaklaşmaktadır.

8

Öğrencinin Ders Defteri

Piyasada etkinlik, marjinal sosyal faydanın marjinal sosyal maliyete eşitlendiği nokta-da sağlanırken, dışsallıklar piyasayı etkinlik noktasından uzaklaştırmaktadır.

Marjinal sosyal fayda Marjinal sosyal maliyet

toplumsal maliyeti

DIŞSALLIKLARIN İÇSELLEŞTİRİLMESİ

Dışsallık sorununun çözümünde başvurulan yöntemler şunlardır:

Vergiler: İlk olarak Pigou tarafından önerilen bu vergiler, birim başına emisyon ya da kirlilik yaratan, ürün üzerine uygulanan spesifik esaslı vergilerdir.

Coase Teoremi: Coase, dışsallıkların taraflarını oluşturan karar birimlerinin karşılıklı alışverişlerle etkinlik koşullarını yeniden tesis ede-bileceklerini savunur ve Pigou türü vergi uygulanmasına karşı çıkar.

Hicks - Kaldor Ölçütü:

Hicks - Kaldor, bireylerarası fayda karşılaştırmasını dolaylı olarak gerçekleştiren fakat gerçek hayatta uygulanması müm-kün olmayan bir tazminat çözümü geliştirmişlerdir.

Sübvansiyonlar: Olumlu dışsallık durumunda eksik üretim sorununu gidermek için kullanılır.

9