KPSS 2016 kim korkar tarih’ - pegem.net · Ön Söz Değerli Adaylar, Tarih Ders Notları, KPSS...

KPSS2016

Türkiye'nin en çok satan

DERS NOTLARI

tarih’ten

kim korkarPegem AkademiSınav Komisyonu;

2015 KPSS’yePegem Yayınları

ile hazırlanan adayların,100'ün üzerinde soruyu

kolaylıklaçözebildiğini

açıkladı.

29.Eğitimde

yıl

Yayın Yönetmeni: Neslihan GürsoyDizgi-Grafi k Tasarım: Ayşe Nur Kutlu

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105Yenimahalle/ANKARA

(0312 394 55 91

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

Komisyon

KPSS DERS NOTLARI KİM KORKAR TARİH

ISBN-978-605-318-289-4

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış haklarıPegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın, bandrolü olmayan kitaplar hakkındayayınevimize bilgi vermelerini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamalarını diliyoruz.

28. Baskı: 2016, Ankara

Ön Söz

Değerli Adaylar,

Tarih Ders Notları, KPSS derslerindeki özet ders notu ihtiyacını karşılamak ve Genel Kültür Testi’nde

önemli bir yer tutan “Tarih” kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacına yönelik olarak hazırlanmıştır.

Yayının amacı, derslerde belirli bir sürede anlatmaya çalıştığımız aslında çok kapsamlı

olan Tarih konusunu özet bir şekilde sunarak, konular arasında bağlantı kurarak, adayların sıkılmamasını

sağlamak için şemalarla, kavram haritalarıyla, tablolarla destekleyerek konunun kalıcılığını artırmaktır.

Bu ders notları uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür.

Ders notlarının, çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle,

KPSS ve meslek hayatınızda başarılar.

PEGEM AKADEMİ YAYINCILIK

v

Ön Söz .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................iii

Orta Asya Türk Tarihi ...................................................................................................................................................................................................................................................................................1

Orta Asya Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık ..............................................................................................................................................................................................................................3

Konu Kavrama Soruları ..............................................................................................................................................................................................................................................................................5

Türk İslam Devletleri ...................................................................................................................................................................................................................................................................................7

Türkiye Tarihi .................................................................................................................................................................................................................................................................................................8

Orta Asya ve Yakın Doğu’da Kurulan Diğer Türk-İslam Devletleri ..............................................................................................................................................................................................9

Türk İslam ve Türkiye Tarihinde Kültür ve Uygarlık ..........................................................................................................................................................................................................................10


Osmanlı Tarihi (1299 - 1922) ....................................................................................................................................................................................................................................................................16

Osmanlı Kültürü ve Uygarlığı ..................................................................................................................................................................................................................................................................20


Osmanlı’da Yenileşme Islahat ve Demokratikleşme Hareketleri .................................................................................................................................................................................................31

Fransız İhtilali’ne Karşı Osmanlı Devletinin Aldığı Önlemler ........................................................................................................................................................................................................33


XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’ndeki Siyasi Gelişmeler ...................................................................................................................................................................................................36

I. Dünya Savaşı ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................38


Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ............................................................................................................................................................................................................................................................46


İçindekiler

vi

Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi .................................................................................................................................................................................................................................................55


İnkılâplar .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................62


Atatürk İlkeleri ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................69

İlke-İnkılap İlişkisi ........................................................................................................................................................................................................................................................................................70


Atatürk Dönemi Dış Politika ....................................................................................................................................................................................................................................................................74

Atatürk Dönemi Sonrası Türkiye ve Dış Politika................................................................................................................................................................................................................................75

XX. Yüzyıl Başlarında Dünya .....................................................................................................................................................................................................................................................................76

II. Dünya Savaşı .............................................................................................................................................................................................................................................................................................77


Soğuk Savaş Dönemi .................................................................................................................................................................................................................................................................................80


Yumuşama Dönemi ....................................................................................................................................................................................................................................................................................84


Küreselleşen Dünya ....................................................................................................................................................................................................................................................................................88


Tarih Dizini .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................92

1

Akdeniz Aral Gölü

Sibirya

Baykal Gölü

Kingan Dağları

Himalaya Dağları

Orta Asya

Anayurt

Karadeniz

Haza

r Den

izi

Basra Körfezi

Güçlü, kuvvetli

Miğfer

Töreli

Türeyen

Olgunluk çağı

Kudretli

Çoğalan

Türk

Adı

Andronova

Anav

Afanasyeva

Karasuk

Tagar

Abakan

Kelteminar

Ort

a As

ya’d

aki

Uyg

arlık

Mer

kezl

eri

ORTA ASYA’DAN YAPILAN TÜRK

GÖÇLERİ

Göçlerin NedenleriGöçlerin Sonuçları Avrupa(Balkanlar)

Anadolu

Coğ

rafy

alar

ına

yapı

ldı.

Mezopotamyave Mısır

Farklı coğrafyalarda güçlü Türk devletleri kuruldu.

Türk tarihini incelemek zorlaştı.

Kültürel etkileşime neden oldu.

Kavimler Göçü’ne neden oldu.

Bazı Türk boyları zamanla özbenliklerini kaybetti.

Olumsuz iklim koşulları

Salgın hastalıklar

Nüfus artışı

Boylar arasındaki mücadeleler

Dış güçlerin baskısı (Çin-Moğol)

Bağımsız yaşama düşüncesi

Yeni yerleri ele geçirme düşüncesi

Ekonomik ve Sosyal

Siyasi

Cihan Hakimiyeti Düşüncesi

Türklerin Tarihte

Kurdukları Devletler

161

2

3

4

5

6

789

10

11

12

13

14

15

Osmanlı

İmparatorluğu Büyük Hun

İmparatorluğu

Batı Hun

İmparatorluğu

Avrupa Hun

İmparatorluğu

Ak Hun

İmparatorluğu

Göktürk

İmparatorluğu

Avar

İmparatorluğu

Hazar

İmparatorluğuUygur Devleti

Karahanlılar

Devleti

Gazneliler

Devleti

Büyük Selçuklu

İmparatorluğu

Harzemşahlar

Devleti

Altın Orda

Devleti

Büyük Timur

İmparatorluğu

Babür

İmparatorluğu

ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

2

AVRUPA’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI ASYA’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI

Merkezi Avrupa’da olan ilk Türk

devletidir.

En önemli hükümdarı Attila’dır.

AVRUPA HUN

DEVLETİ

AVARLAR

PEÇENEKLER

SABİRLER

KIRGIZLAR OĞUZLAR HAZARLAR KARLUKLAR İSKİTLER

TÜRGİŞLER

KIPÇAKLAR

(KUMANLAR)

ASYA HUN

DEVLETİ

I. GÖKTÜRK

II. GÖKTÜRK

(KUTLUK)

UYGURLAR

TÜRK GÖÇLERİ

SONRASI

BULGARLAR - MACARLARKavimler Göçü’ne neden

olan Türk devletidir.

Orta Avrupa’ya devlet ve

ordu teşkilatlanmasında

örnek oldular.

Bizans ordusunda

paralı askerlik

yaptılar.

Oğuzlarla mücadele ettiler.

Bu mücadeleleri Dede Korkut

Hikayeleri’ne konu oldu.

Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.

İlk hükümdarları Teoman’dır.

Ötüken’de kuruldular.

Avar hakimiyetine son vererek

Ötüken de kuruldular. İlk hü-

kümdarları Bumin Kağan’dır. Türk

adıyla kurulan ilk Türk devletidir.

Türkler ikinci kez bir bayrak

altında toplandılar.

Bağımsızlık mücadelesi

vererek kurulan ilk Türk

devletidir. İlk hükümdarla-

rı Kutluk - İlteriş Kağan’dır.

Çin’le etkileşim sonucun-

da Maniheizm inancını

benimsediler.

Orhun ve Selenga ırmakları

civarında kurulmuştur. İlk

hükümdarı Kutluk Bilge Kül

Kağan’dır.

Bu din, savaşmayı ve et

yemeyi yasakladığı için

alternatif bir geçime yönelip

tarımsal üretime başladılar.

Buna bağlı olarak yerleşik

hayata geçen ilk Türk devleti

oldular.

Şehirler ortaya çıktı. Mimari

gelişti, çinicilik ve fresko

sanatları gelişti.

Moğolların Türkleşmesinde

etkili oldular.

İlk Müslüman Türk Devleti

olan Karahanlılar’la savaştılar.

Kırgızlar tarafından yıkıldılar.

18 harfl i Uygur alfabesine sahip

olup hareketli matbaayı kullandı-

lar. Minyatür sanatında geliştiler.

Töreyi yazılı hâle getirdiler.

Türklere ait ilk yazılı eser

olan Orhun Kitabeleri’ni

oluşturdular.

Kül Tiğin

Bu kitabaler,

Tonyuluk

Bilge Kağan

adına dikilmiştir.

Uygur, Basmil ve Karlukların

ayaklanmalarıyla yıkıldılar.

Sasani ve Bizans’la olan müttefik-

liklerini İpek Yolu için yaptılar.

Çin entrikalarıyla yıkıldılar.

Kendilerine ait 38 harfl i

alfabeleri vardır.

İslamiyet öncesi kurulan Türk

devletlerinin en güçlüsüdür.

Türkleri ilk kez bir bayrak altında

toplamayı başaran devlettir.

Çin Hun mücadelesinin

en önemli nedeni İpek Yolu

hakimiyetidir. Çinlilerle ilk siyasi

anlaşmayı yaptılar.

Mete, ilk düzenli orduyu

oluşturdu. (onluk sistem)

Teoman zamanında Çinliler, Hun akınlarına

karşı Çin Seddi’ni yapmışlardır.

Çinliler, savaşarak yenemedikleri

Hunları entrikalarıyla yıktılar.

• Bu devletler Avrupa’yı askeri ve idari alanda etkilediler.

• Avrupa’ya maden işlemeyi öğrettiler.

• Çoğunluğu Hristiyanlığı benimseyip, Avrupa kültürü içinde asimile oldular.

Rusların İgor destanının

konusunu da oluşturdular.İstanbul’u kuşatan ilk Türk

topluluğudur.

İtil (İdil) Bulgarları

İslamiyeti

benimsediler.

Sibirya’ya adlarını

bıraktılar. En uzun destan olan

Manas destanına

sahiptirler.

Büyük Türk devletleri

kurdular.

Museviliği kabul eden ilk Türk devletidir. Hz.

Osman’la savaşarak İslamiyet’in Karadeniz’in

kuzeyine yayılmasını engellediler.

İslamiyet’i kabul eden

ilk Türk topluluğudur.

Tarihte bilinen ilk Türk

topluluğudur.

Emevilerle savaşarak

İslamiyet’in Orta Asya’ya ya-

yılmasını engellediler. Yerleşik

yaşama geçen ilk Türk boyudur.

Tuna Bulgarları

Hristiyanlığı

benimsediler.

Hristiyanlığı

benimsediler.

Latin kültürüyle

kaynaşıp öz

benliklerini

kaybettiler.

Krallıklar güç kaybetti.

Orta Çağ başladı.

Roma ikiye ayrıldı. (Doğu ve Batı)

Skolastik zihniyet ortaya çıktı.

Avrupa’nın etnik yapısı değişti.

Feodalitenin temeli atıldı.

ORTA ASYA TÜRK TARİHİKa

vim

ler G

öçü

(375

)

ORTA ASYA’DA KURULAN DİĞER TÜRK DEVLETİ

3

ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

HATUN

DEVLET YÖNETİMİ

Türklerde devlet şu şekilde

oluşmuştur.

Oguş (Aile)

Urug (Soy)

Bod (Boy)

Budun (Millet)

İl (Devlet)

Bir devletin kurulmasında

gözetilmesi gereken ilkeler

DEVLET ANLAYIŞI

Hükümdarın Tanrı tarafından

görevlendirilmesi inancıdır.

Kut, kan yoluyla babadan oğu-

la geçmektedir. Bu durum taht

kavgalarına neden olmuştur.

KUT ANLAYIŞI

Ülkenin ikiye ayrılarak

yönetilmesidir.

İlk olarak Hunlarda ortaya

çıkmıştır.

Doğu (merkez)

Hakan

Tam bağımsız

İKİLİ SİSTEM

Hakanın eşidir.

Elçi kabulünde bulunurdu.

Kurultay toplantılarına

katılabilirdi.

Devlet yönetiminde söz

sahibiydi.

Ülke hanedanın ortak

malıdır.

Türklerde tam olarak belirli

bir veraset sistemi yoktur.

Verasetin belirsizliği taht


Bu nedenle devletler kısa sürede

parçalanmıştır.

Bu nedenle devletler kısa

sürede

parçalanmıştır.

VERASET SİSTEMİ

Devlet işlerinin görüşüldüğü meclis-

tir. (Toy olarak da isimlendirilir.)

Üyeleri

Hakan Hatun Boy beyleri Hanedan

üyeleri

YabguKurultay üyelerine Toygun denir.

Kurultay hakanın belirlemesinde

ve töre üzerinde etkili olup, hay-

van ve insan sayımı da yapardı.

Kurultayda son söz hakanındır.

Kurultay karar verme değil danışma meclisidir.

Şad Tigin

KURULTAY

Bağımsızlık HalkÜlke KanunKurultayda hakanın kararlarının sorgulanabilmesi ve herkesin özgürce

fikrini söylemesi kurultayın demokratik bir özelliği olduğunu gösterir.

Kurultayın yanı sıra Kengeş adı verilen bir meclis de vardı.

HÜKÜMDAR

Orduyu komuta etmek

Töreyi uygulamak

Siyasi birliği sağlamak

Halkın ihtiyaçlarını gidermek

GÖREVLERİ

Han

Hakan

Kağan

İlteber

İlteriş

İdikut

Tanhu

Şanyu

Ay - Tengri

UNVANLARI

Otağ (Kağan çadırı)

Örgin (Taht)

Tuğ (Bayrak)

Davul

Kotuz (Sorguç)

Yay

Kur(Kemer)

Berge (Kamçı)

Kılıç

Kama

SEMBOLLERİ

Buyruklar Bakanlar

Yabgu Ülkenin batı bölümünü yöneten kişi (hükümdar kardeşi), hükümdarlık unvanı

Tigin (Tekin) Hükümdar çoçuklarının kullandığı unvan

Ayukı Hükümet

Aygucu Başbakan

Bitigçi Yazışmaları yürüten görevli (katip)

Tarhan (Tarkan) Komutan

Tudun Vergi memuru

Yargucı Yargıç

Tamgacı Mühürdar

Şad Vezir, şehzade

DEVLET GÖREVLİLERİ

Batı

Yabgu

Yarı bağımsız (İç işlerinde

serbest, dış işlerinde

merkeze bağlıdır.)

4

Ordu - millet anlayışı hakimdir. (Kadın - erkek herkes asker sayılırdı.)

Mete, Onluk Sistemi getirmiştir. (İlk düzenli ordu)

Hilal - Turan savaş taktikleridir.

En önemli silahları: ok, yay, mızrak, kılıç, gürz, süngü, kargıdır.

Bayrak yerine “tuğ” kullanılır.

Başa takılan şapkaya “tolga” denir.

Temel geçim kaynağı hayvancılıktır.

Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık gelişmiş-

tir.

Hayvansal ürünler (kurutulmuş et, deri, canlı

hayvan) ihraç edilmiştir.

İpek Yolu ve Kürk Yolu Orta Asya’nın önemli

ticaret yollarıdır.

Türklerin dilleri Ural - Altay dil grubuna girmektedir.

Sözlü edebiyat göçebeliğin sonucu olarak gelişmiştir.Sav: Atasözleri

Sagu: Ağıt

Koşuk: Saz (Kopuz) eşliğinde söylenen şiirler

Dede Korkut Hikayeleri: Oğuz Kıpçak (Kuman) mücadelelerini anlatır.

Destanlar

Uygurlar - Maniheizm

Uygurlar ve Türgişler - Budizm

Hazarlar - Musevilik (Yahudilik)

Karluklar - İslamiyet

Bulgarlar, Macarlar - Hristiyanlığı seçtiler.

Toplumun temelini aile (oguş) oluştururdu.

Aile reisi erkekti. Tek eşle evlilik hakimdi.

Küçük (çekirdek) aile tipleri göçebeliğin sonucu olarak benimsenmiştir.

Sosyal sınıf kavramına göçebelikten dolayı rastlanmazdı.

İslamiyetten önce Türk devletlerinde dini ve milli bakımdan önemli olan günlerin milletçe kutlandığı törenlere“şölen” denir.

Uygurların yerleşik yaşama geçmesiyle şehirler (balık) kuruldu.

Toprak devletindir bu yüzden toprak aristokrasi-sine rastlanmazdı.

Geleneklerden oluşan yazısız kuralları vardır. (Töre)Töre zamana ve şartlara göre değiştirilebilir.

Hükümdarın yetkilerini yalnızca töre sınırlandırabilir.

Halk, hakan ve kurultay, törenin kaynağını oluşturur.

Hakan bile töreye aykırı hareket edemez.

Yargu - Mahkeme

Yargucu - Yargıç

Ağır suçlar idam cezasına çarptırılır. (Adam öldürmek, ordudan kaçmak, tecavüz gibi)

Hapis cezaları kısa sürelidir. (Göçebe hayat tarzlarından dolayı)

İlk yazılı hukuk kuralları Uygurlar Dönem’inde oluştu-rulmuştur. (Bu gelişme yerleşik yaşamın bir sonucudur.)

En eski inançları Totem’dir. (kurt ve kartala saygı

duyulması)

Umay adı verilen ve tabiat olaylarını düzenledi-

ğine inanılan tanrıçaları vardı.

Yada Taşı’nın şans getirdiğine inanılırdı.

Ataların mezarlarına saygı duyulmasına “Atalar

Kültü” denirdi.

Ahiret inancının varlığını, ölülerin eşyalarıyla

gömülmesi ve Cennet (uçmağ) Cehennem

(tamu) anlayışları göstermektedir.

Şamanizm, dinden daha çok sihir, büyü, gizli

güçlere inanma biçiminde ortaya çıkmıştır.

Mezarlarına (Kurgan)

Mezar taşlarına (Balbal)

Cenaze törenine (Yuğ)

Ölülerin ardından yapılan ağıta (Sagu) denilmiş-

tir.

Din adamlarına Şaman, Kam, Baksı adı veril-

miştir.

İskitler

Alp Er Tunga Oğuz Kağan Manas

(En uzun destan)

Bozkurt ve

Ergenekon

Türeyiş ve Göç

Hunlar Kırgız Göktürk Uygur

ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

Yazılı edebiyat II. Göktürkler’e aittir.

Bilge Kağan, Kültiğin ve Vezir Tonyukuk adına

yazılmıştır.

Orhun Alfabesi’yle Yollug Tigin tarafından yazılmıştır.

Çözümleyen W. Thomsen’dır.

“Türk milleti” adının geçtiği ilk Türkçe metindir.

Siyasetname özelliği taşır.

Yenisey Yazıtları → Kırgızlara aittir.

Karabalgasun Yazıtları → Uygurlara aittir.

Sine Uşi Yazıtları → Uygurlar’a aittir.

On İki Hayvanlı Türk Takvimi

Celali Takvim

Hicri Takvim

Rumi Takvim

Miladi Takvim

Türkler, Güneş yılını bugünkü değerlere çok yakın bir şekilde hesaplamışlardır.

İlk kez kağıt ve matbaayı Uygur Türkleri kullanmışlardır.

Göçebe Türklerin sanat eserleri taşınabilir malzemelerdendir.

Göçebe Türklerin sanat eserlerinde av ve savaş sahneleri fazlaca mevcuttur.

Uygurlarla birlikte sulama kanalları, evler, saraylar ve tapınaklar yapılmıştır.

Uygurlarda Mani dininin etkisiyle minyatür, çinicilik ve fresko sanatları gelişmiştir.

Hunlar Dönemi’ne ait “Pazırık Halısı” dünyanın en eski halısıdır.

Orhu

n Kita

bele

ri

Takv

imle

rTü

rkle

rin K

ulla

ndık

ları

Alfa

bele

r

Diğe

r Kita

bele

rBi

lim, S

anat

, Mim

ari

Göktürk, Uygur milli alfabe-

leridir.

Kiril, Sogd, Arap, Latin kulan-

dıkları alfabelerdir.

ORDU EKONOMİK HAYAT

TOPLUMSAL YAPI VE HUKUKDİN VE İNANIŞ

DİL, EDEBİYAT, BİLİM, SANAT VE MİMARİ

DESTANLAR

5

KONU KAVRAMA SORULARI

1. İslamiyetten önce Orta Asya’daki Türkler genellikle komşuları-na canlı hayvan, kösele, deri, kürk ve silah satmışlar, karşılığın-da hububat almışlardır.

Bu durum Orta Asya’daki Türklerin aşağıdaki alanların hangisinde ilerlememiş olduklarını gösterir?

A) Hayvancılık B) Maden işleme C) Tarım

D) Askerlik E) Ticaret

Çözüm: Orta Asya’da Türkler, göçebe yaşam tarzının sonucu eko-nomik faaliyet olarak, hayvancılıkla uğraşmışlardır. Bu nedenle tarım alanında çok fazla ilerleyememişlerdir. Maden işleme, askerlik, ticaret, hem göçebe yaşam tarzında hem de yerleşik hayatta görülür.

Cevap C

2. İslamiyet’ten önceki Türklerde, dini ve millî bakımdan önemli olan günlerin milletçe kutlanması törenlerine ne ad verilirdi?

A) Töre B) Şölen C) Buyruk

D) Kurultay E) Yabgu

Çözüm: İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde dini ve millî bakımından önemli olan günlerin milletçe kutlandığı törenlere şölen denirdi. Şölenler toplumsal dayanışmayı, birlik ve beraber-liği sağlardı.Buyruk: Bakan anlamına gelir.Kurultay (Toy): Önemli konuların görüşülüp karara bağlandığı meclis.Töre: Sosyal hayatı düzenleyen yazısız hukuk kuralları.Yabgu: Ülkenin batısını yöneten hanedan üyesi.

Cevap B

3. Aşağıdakilerden hangisi, Uygurların yerleşik hayata geç-tiklerine bir kanıt sayılabilir?

A) Kendilerine özgü alfabelerinin olması B) Dini inançlarının sanat anlayışlarını yönlendirmesi C) Ticaret yapmaları D) Yazılı belge bırakmış olmaları E) Halktan toprak, ev ve hayvan vergisi almaları

Çözüm: Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygurlar’dır. Bir devletin yerleşik hayata geçtiğinin kanıtı olarak mimari kalıntı-lar, mesken (ev) vergisi alınması, duvar resmi (fresk) ve sulama kanalları gösterilebilir. Alfabe kullanılması, ticaret yapılması, yazılı belge bırakılmış olması yerleşik hayatın kanıtı değildir. Çünkü Göktürkler yukarda sıraladığımız özellikleri taşıyorlardı. Göktürkler, Uygurlardan önce kurulan bir devlet olduğuna göre A,B,C,D seçenekleri yerleşik hayatın kanıtı olamaz.

Cevap E

4.

I. Orhun Kitabeleri

II. Manas Destanı

III. Karabalsagun Kitabesi

Yukarıdakilerden hangileri Göktürkler Dönemi’ne aittir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

Çözüm: Orhun Kitabeleri, II. Göktürk (Kutluk) Devleti Dönemi’nde Bilge Kağan, kardeşi Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına yazılmıştır. Manas Destanı Kırgızlar’a, Karabalgasun Kita-beleri Uygurlar’a aittir.

Cevap A

5. I. Toy

II. Kurultay

III. İl

Yukarıdakilerden hangileri, İslamiyet’ten önce kurulan Türk devletlerinde, devletin siyasi, ekonomik ve kültürel işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclise verilen adlar arasındadır?


D) I ve II E) I, II ve III

Çözüm: İslamiyet Öncesi Türk tarihinde meclise toy veya kurul-tay adı verilirdi. İl-el, devlet anlamına gelmektedir.

Cevap D

6. I. Kopuz II. Keman III. Kanun

Yukarıdakilerden hangileri, Türklere özgü müzik aletleridir?


D) I ve III E) II ve III

Çözüm: Kopuz, Orta Asya’dan itibaren Türklerin kullandığı bir çalgıdır.

Cevap A

7. İslamiyet’ten önceki Türklerin kendilerinden farklı inanışlara sahip insanlarla bir arada yaşaması, Türklerde aşağıdakilerden hangisine bir kanıttır?

A) Ülke sorunlarının görüşüldüğü meclis kurduklarınaB) Ülkeyi iki bölüm hâlinde yönettiklerineC) Birden fazla devlet kurduklarınaD) Hoşgörülü olduklarınaE) Yerleşik hayata geçtiklerine

Çözüm: Türklerin farklı inanışlara sahip insanlarla bir arada yaşaması, Türklerin farklı inanışlara saygı duyduklarının yani hoşgörülü olduklarının kanıtıdır. A seçeneği kurultayla, B seçe-neği ikili teşkilatla, C seçeneği teşkilatçı yapıyla, E seçeneği ise Uygurlarla ilgilidir.

Cevap D

8. Uygurlar Dönemi’nde, ticari ilişkilerin gelişmesiyle kişiler arasındaki anlaşmalar yazılı hâle getirilmiştir.

Bu durum, aşağıdaki alanlardan hangisiyle ilgili belgele-rin oluşturulduğunu gösterir?

A) Hukuk B) Sanat C) Edebiyat

D) Askerlik E) SiyasetÇözüm: Uygurlarda ticari ilişkilerin yazılı hale getirilmesi belli kuralların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu durum hukuk alanın-da belgelerin oluştuğunu gösterir.

Cevap A

6

9. Aşağıdaki alfabelerden hangisi Türklere özgüdür?

A) Sogd B) Kiril C) Orhon

D) Latin E) SanskritÇözüm: Türkler tarih boyunca Sogd, Kiril, Arap, Latin, Göktürk (Orhon), Uygur alfabelerini kullanmışlardır. Bunlardan Göktürk (Orhon) ve Uygur alfabeleri Türklere özgüdür. Türkiye Cumhuri-yeti Devleti Arap ve Latin alfabelerini kullanmıştır.

Cevap C

10. Aşağıdakilerden hangisinin Türklerin eski ve köklü bir kültüre sahip olduklarının bir göstergesi olduğu savunu-labilir?

A) Yerleşik hayata geçmeleriB) İlk devletlerini Orta Asya’da kurmalarıC) Çeşitli dini inanışları benimsemeleri ve bunları yaşantıları-

na yansıtmalarıD) Boylar halinde birlikte yaşamalarıE) İslam dinini kabul etmelerine rağmen öz kimliklerini

korumaları

Çözüm: Türklerin dini inanışlarında değişiklik olmasına rağmen öz kimliklerini korumaları onların eski ve köklü bir kültüre sahip olduklarının göstergesidir.

Cevap E

11. Uygurların yerleşik hayata geçmeleriyle aşağıdakilerden hangisi uğraşıları arasına girmiştir?

A) Heykel B) Mimarlık C) Müzik

D) Ticaret E) Resim

Çözüm: Uygurlar yerleşik yaşama geçtikten sonra mimari geliş-miştir. Uygurlar’dan günümüze saray ve tapınak kalıntılarının kalması bu durumun göstergesidir.

Cevap B

12. İslamiyet’ten önce Türklerin;

I. tarımda sulama kanalları yapma, II. halı-kilim dokumacılığı yapma, III. silah, at koşum takımları, süs eşyası imal etme

uğraşlarından hangileri yerleşik hayata geçtiklerinin kesin bir kanıtıdır?


D) I ve II E) II ve III Çözüm: İslamiyet’ten önce Türklerin tarımda sulama kanalları yapmaları yerleşik hayata geçtiklerinin kesin kanıtıdır. Dokuma-cılık, silah ve süs eşyası yapımı göçebe yaşamda da görülebilir. Ayrıca konut (mesken) vergisi, duvar resmi (fresk), mimari kalın-tılar da yerleşik hayatın kesin kanıtıdır.

Cevap A

13. İlk Türk devletlerinde yabgu iç işlerinde serbest, dış işlerinde doğudaki hakana bağlıydı.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisine kanıt olduğu savunulabilir?

A) Hakanın iç işlerine, dış işlerinden daha az önem verdiğineB) Komşu devletlerin güçlü olduğunaC) Ülkenin federal bir yapıya sahip olduğunaD) Hakandan sonra tahta çıkma hakkının yabguya ait oldu-

ğunaE) Türklerin Gök Tanrı inancının dışındaki inançlara da açık

olduğuna

Çözüm: İlk Türk devletlerinde ikili yönetim anlayışı nedeniyle ülke federal bir yapıya sahiptir. Bu sistem ilk kez Asya Hun Devleti Dönemi’nde uygulanmıştır. Merkezde (doğuda) hakan bulunurdu. Batıyı kağanın erkek kardeşi yabgu yönetirdi. Yabgu devleti yönetirken iç işlerinde serbest hareket ederdi. Savaş ve barış gibi ülkeyi ilgilendiren konularda Kağana bağlı hareket ederdi. Bu yönetim biçimine de federal yönetim denmiştir. İkili teşkilat sisteminin uygulanmasındaki amaç ülke yönetimini kolaylaştırmaktır. Bu sistemin uygulanmasında ülke sınırlarının genişlemesi etkilidir. Ayrıca bu sistem Türk devletlerinin yıkıl-masında da etkilidir.

Cevap C

14. İslamiyet’ten önce kurulan Türk devletlerinde geniş toprakların idare edilmesinin zorluğu aşağıdakilerin hangisiyle giderilmeye çalışılmıştır?

A) Ülkede inanç özgürlüğünün tanınmasıB) Yerleşik hayatın yaygınlaştırılmasıC) Ülkenin yönetim alanlarına ayrılmasıD) Evlilik yoluyla başka ülkelerle yakınlık kurulmasıE) Komşularla barışçıl ilişkilerin kurulmasına özen gösterilmesi

Çözüm: İslamiyet Öncesi Türk devletleri geniş topraklara sahip olmuştur. Bu topraklar yönetim alanlarına bölünerek yönetilmiş-tir. Bu durumla yönetimi kolaylaştırmak amaçlanmıştır.

Cevap C

15. Aşağıdakilerden hangisinin Uygurların matbaalarının oldu-ğuna ve baskı yaptıklarına bir kanıt olduğu savunulabilir?

A) Tahtadan yapılmış harfl erB) Çeviri eserlerC) 18 harften oluşan alfabeD) Taş üzerine yazılmış kitabelerE) Kâğıt üzerine yazılmış belgeler

Çözüm: Tahtadan yapılmış harfl er baskı yapıldığının gösterge-sidir. Uygurların tahta harfl ere sahip olması matbaayı bildikleri ve kullandıklarının bir kanıtıdır. Ayrıca hareketli harf sistemi de matbaanın kullanıldığının kanıtı olarak gösterilebilir.

Cevap A

16. I. BulgarlarII. MacarlarIII. Göktürkler

Yukarıdaki Türk kavimlerinden hangileri Hristiyanlığı kabul etmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve IIIÇözüm: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde en yaygın inanış Gök Tanrı dinidir. Türkler arasında birçok din yayılmıştır. Mesela Uygurlar Maniheizm ve Budizmi benimsemiş; Musevilik Hazar-lar arasında yayılmış; Macarlar, Avarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Kıpçaklar (Kumanlar) ise Hristiyanlığı benimsemiştir. Türkler arasında en fazla yayılan din ise İslamiyet’tir.

Cevap C


7

TÜRK - İSLAM DEVLETLERİ

TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABULÜNÜ KOLAYLAŞTIRAN ETKENLER

Gök Tanrı inancındaki kurban kesme, ahiret, cennet - cehennem gibi kavramların İslamiyet’te de bulunması

Türklerin cihan hakimiyetiyle İslamiyet’teki cihat anlayışının benzerlik göstermesi

Gök Tanrı inancında da, İslamiyet’te de ruhban sınıfının olmaması

Türklerdeki Şaman kültürünün İslamiyet’teki tasavvuf anlayışıyla benzeşmesi

Her iki dinde de Tek Tanrı inancının olması

Türklerde var olan ahlâk, hoşgörü, eşitlik ve dürüstlük gibi değerlerin İslamiyet’te de bulunması

Türklerin Müslüman tüccarlarla kültürel etkileşim yaşaması

Karadeniz

Bizans

Anadolu Selçuklu

Devleti

Hazar Denizi

Aral Gölü Balkaş Gölü

AKDENİZ

Karahanlılar

Gaznelile

r

Büyük Selçuklu Devleti

İran Körfezi

TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

Bilge Kül Kadir Han tarafından Orta Asya’da kurulmuştur.

Karluk, Yağma, Çiğil Türklerinin birleşmesiyle kurulmuştur. Bu durum boylar federasyonunun yapılanmasının kanıtıdır.

Satuk Buğra Han zamanında İslamiyet’i benimsediler.

Türk-İslam kültürünün temelini attılar.

Türk-İslam sentezini oluşturdular.

Hükümdarlara devlet yönetiminde Noyan denilen vezirler yardım ederdi.

Türk tarihinde Karahanlılara ait ilkler;

• İlk medreseyi kurdular.

• İlk kervansarayı (ribat) kurdular.

• İlk Türk-İslam eserlerini verdiler.

• İlk hastaneyi (bimarhane) kurdular.

Türklerin yoğun olarak yaşadığı bir coğrafyada kurulduğu için resmi dilleri Türkçedir. Uygur alfabesini kullanmışlardır.

Doğu Karahanlılara Karahitaylar, Batı Karahanlılar Selçuklu ve Harzemşahlar son verdiler.

Karahanlılar (840-1212)

Devletin kurucuları Oğuzların Kınık boyuna mensuptur.

İlk hükümdarları Selçuk Bey’dir. İran, Irak coğrafyaları ağırlıklı

kurulmuşlardır.

Selçuk Bey’den sonra → Arslan Yabgu → Tugrul ve Çağrı Beyler → Alparslan → Melikşah → Sultan Sencer hükümdar olmuşlardır.

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABUL ETME AŞAMALARI

Hz. Ömer 642 Nihavent Savaşı Komşu olunması

Hz. Osman

Kafkaslarda Hazar Türkleri ile çatışma

Sınır çatışmaları

Emeviler Maveraünnehir’de Türgiş - Emevi mücadelesi içeride Emeviler’in milliyetçi politikası yüzünden çıkan isyanlara destek olmaları

Şiddetli savaşlar ve isyanlar

Abbasiler 751 Talas Savaşı’nda iş birliği ve sonrasında hoşgörü politikası

Kitleler halinde Müslüman olmaları

Tuğrul Bey Nişabur’da kendi adına para bastırıp, hutbe okutarak bağımsızlığını ilan etmiştir.

1040 Dandanakan Savaşı

Gazneli Büyük Selçuklu

1048 Pasinler Savaşı

Bizans Büyük Selçuklu

Sultan Sencer zamanı devletin en güçlü olduğu dönemdir.

1141 Katvan Savaşı

Büyük Selçuklu Karahitaylar (Moğolların kolu)

Taht kavgaları

Türkmenlerin küstürülmesi (Oğuz isyanı)

Batinilik hareketleri

Atabeylerin bağımsız olmaları

Abbasi halifelerinin zararlı çalışmaları

Alp Tekin tarafından Afganistan’da kurulmuştur.

Kurucuları Türk, halkı etnik çeşitliliğe sahiptir. Bu durum devlete imparatorluk olma özelliği kazandırmıştır.

Gazneli Mahmut;

• Hindistan’a İslamiyet’i yaymıştır.

• İlk kez sultan unvanını kullanmıştır.

Tarihte ilk kez Gulam (Devşirme) sistemi uygulanmıştır.

Firdevsi - ŞEHNAME adlı eseri Gazneli Mahmut adına yazmıştır.

(Alp Er Tunga-Afrasiyab bu esere konu olmuştur.)

Utbi - TARİH-İ YEMİN adlı kitabında Gazne tarihini anlatır.

Gazneliler, Büyük Selçuklularla yaptıkları 1040 Dandanakan Savaşı ile yıkılma sürecine girmişlerdir.

Kuruldukları bölgede Türk nüfusun yoğun olmaması bununla birlikte farklı milletleri bünyesinde barındırması etnik çeşitlilik ve dil çeşitliliğine neden olmuştur. Bu durum Türkçenin gelişimini olumsuz etkilemiştir.

Bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, saray dili Türkçedir.

Gazneliler (963 - 1187)

Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.

İlk Türk beylikleri ortaya çıktı.

Türkiye tarihi başladı.

Bizans’ın Türklere karşı Avrupa’dan yardım isteği Haçlı Seferlerine neden

oldu.

= Gaznelilerin Horasan hakimiyeti sona erdi.

= İlk Bizans, Selçuklu savaşıdır. Anadolu’nun keşfedildiği savaştır.

1071 Malazgirt Savaşı

Bizans Büyük Selçuklu

= Büyük Selçuklular yıkılış sürecine girdiler.

Devletin Yıkılma Nedenleri

=

• İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyu Karluklardır.

• Avrupa’da kurulan ilk Türk-İslam devleti İtil Volga Bulgarlarıdır.

• Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslam devleti Karahanlılardır.

8

TÜRKİYE TARİHİ

İLK TÜRK BEYLİKLERİ II. DÖNEM TÜRK BEYLİKLERİ Büyük Selçuklu Devleti zamanında fethedilen toprak fethede-

nin malıdır anlayışından dolayı ortaya çıktılar.

1048 Pasinler Savaşı bu beyliklerin miladıdır.

Anadolu’nun Türkleşip İslamlaşmasına katkı yaptılar.

Anadolu’da bayındırlık çalışmalarında bulundular.

Bu beylikleri, Anadolu Selçuklu Devleti Anadolu Türk siyasi

birliğini kurmak adına kendine bağlamaya çalışmıştır.

Bu beyliklerden, Anadolu Selçukluları’nı en çok Danişmentliler

uğraştırmıştır.

Anadolu Selçuklu Devleti zamanında ortaya çıktılar.

1243 Kösedağ Savaşı bu beyliklerin miladıdır.

Anadolu’nun Türkleşip İslamlaşmasına katkı yaptılar.

Anadolu’da bayındırlık çalışmalarında bulundular.

Bu beylikleri Osmanlı Devleti Anadolu Türk siyasi birliğini

kurmak adına kendine bağlamaya çalışmıştır.

Bu beyliklerden Osmanlı Devleti’ni en çok Karamanoğulları

uğraştırmıştır.

Merkezi Anadolu’da olan ilk Türk devletidir.

Kurucusu Süleyman Şah, merkezi İznik’tir.

I. Kılıçarslan Dönemi’nde Haçlılarla mücadele edilmiş, merkez İznik’ten Konya’ya taşınmıştır.

I. Mesut zamanında ilk Selçuklu parası basılmıştır.

II. Kılıçarslan; Bizans’la 1176 Miryokefalon Savaşını yapmıştır.

Anadolu Selçuklu Bizans = Anadolu’da Türk egemenliği kesinleşmiştir.

Antalya, Alanya, Samsun, Sinop, Kırım’da Suğdak gibi önemli limanlar ele geçirilmiştir. Deniz ticareti

alanında gelişme gösterilmiştir.

Baba İshak (İlk Türkmen İsyanı)

1243 Kösedağ Savaşı’nda Moğollara karşı alınan ağır yenilgi

Haçlı Seferleri’nin Anadolu üzerinde yıkıcı etkileri

Vezir Sadettin Köpek’in entrikaları

Veraset anlayışından kaynaklanan taht kavgaları

MENGÜCEKLİLER

ANADOLU’DA TÜRKLER

ANADOLU SELÇUKLULARI (1077 - 1308)

DANİŞMENTLİLERSivas, Tokat, Amasra civarında kurulmuşlardır.

Tokat Yağıbasan Medresesi (Anadolu’daki ilk medresesidir.)

İlk Türk beyliklerinin en güçlüsüdür.

Erzincan, Kemah civarında kurulmuşlardır.

Divriği Külliyesi

Divriği Ulu Camii

Kale Camii

Kayıtbay Camii

ARTUKLULARDiyarbakır, Mardin, Harput’ta kurulmuşlardır.

Sibe-netikin kurucusu kabul edilen El-Cezeri bu dönemde

yaşamıştır.

Mardin Ulu Camii

Malabadi Köprüsü

SALTUKLULARErzurum’da kurulmuşlardır.

Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir.

Erzurum’da bulunan Mama Hatun Türbesi, Kale Camii,

Tepsi Minare ve Üç Kümbetler en önemli eserleridir.

KARAMANOĞULLARI

KARESİOĞULLARI

GERMİYANOĞULLARI (Kütahya)

HAMİTOĞULLARI (Isparta)

MENTEŞEOĞULLARI (Muğla)

CANDAROĞULLARI

AYDINOĞULLARI (Aydın-İzmir)

SARUHANOĞULLARI (Manisa)

DULKADİROĞULLARI (Maraş)

RAMAZANOĞULLARI (Adana)

OSMANOĞULLARI (Söğüt, Bilecik)

ERETNA BEYLİĞİ (Sivas)

Konya, Karaman coğrafyasında kurulmuş olup Osmanlıyı en

çok uğraştıran beyliktir. Resmi dilleri Türkçedir.

Balıkesir’de kurulmuş olup, Osmanlıya bağlanan ilk beyliktir.

ÇAKA BEYLİĞİİzmir ve çevresinde kurulmuşlardır.

Çaka Bey ilk Türk denizcisidir.

İlk Türk Beylikleri

Osmanlı Devleti

Türkiye Cumhuriyeti Devleti

Anadolu Selçukluları

İkinci Türk beylikleri - Anadolu Beylikleri

(Kastamonu-Sinop)

ANADOLU’NUN TÜRKLEŞME AŞAMALARI

1048 Pasinler Savaşı

Büyük Selçuklular + Bizans

Bizans’la ilk savaş (Keşif)Anadoluya ilk keşif savaşıdır.

1071 Malazgirt Savaşı

Büyük Selçuklular + Bizans

Anadolu’nun kapılarının açılması (Kapı)Türkiye tarihinin başlamasıAnadolu’ya yerleşimin başlaması

1176 Miryokefalon Savaşı

Türkiye Selçukluları + Bizans

Anadolu’da Türk egemenliğinin kesinleşmesi (Tapu)Türkiye adı yaygınlaştı.

1243 Kösedağ Savaşı

Türkiye Selçukluları Moğollar +

Sonucu olumsuz olmakla birlikte doğudan Türkmen göçü hızlanmış, Anadolu’da Türk nufusu artmıştır.

önemli

eserlerindendir.

önemli

eserlerindendir.

Devl

etin

Yıkı

lma N

eden

leri

9

ORTA ASYA VE YAKIN DOĞU’DA KURULAN DİĞER TÜRK−İSLAM DEVLETLERİ

Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir. Kurucusu Tolunoğlu

Ahmed’dir. Mısır’da Türk kültürü yayılmış ve Mısır Toluno-

ğulları tarafından imar edilerek zenginleştirilmiştir.

905’te Abbasiler tarafından yıkılmıştır.

Bu devlet, eski Eyyübi sultanlarından Melik Necmettin

Salin’in dul karısı Şecer-üd-dür’ün ordusundaki komutan-

lardan Aybeg’le evlenerek sultanlığı ona devretmesi ile

kurulmuştur.

Devletin 1250-1390 yılları dönemine Türk Memlükler,

1390-1517 yılları dönemine de Çerkez Memlükler Dönemi

denilmiştir.

Memlük Devleti, Abbasilerin yıkılışı ile sona eren Halifelik

kurumunu himayeleri altına alarak devam ettirmişlerdir.

Batıya doğru yıkıcı bir akın yapan Moğolları, Anadolu’da

Ayn Calud (1280) Savaşı’nda yenmişler ve onların Suriye

ile Mısır’a girmelerine engel olmuşlardır.

Devlete 1517 yılında Osmanlı sultanı Yavuz Sultan Selim

son vermiştir.

Timur kendisine rakip gördüğü Osmanlı Devleti üzerine

yönelerek 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni

mağlup etmiştir. Timur ölünce ülke parçalanmış, Özbekler

1507’de bu devlete son vermiştir.

Timur’un torunu Uluğ Bey Semerkant’ta dünyanın en

büyük rasathanesini yaptırmıştır. Timur’un sarayında ya-

şayan Ali Şir Nevai, Türk dilinin Farsçadan üstün olduğunu

göstermek amacıyla “Muhakemet’ül Lügâteyn” adlı eserini

yazmıştır.

Timur soyundan gelen Babür Han tarafından Afganistan,

Kuzey Hindistan ve bugünkü Pakistan’da kurulmuştur. En

parlak dönemini Şah Cihan zamanında yaşamıştır. Müm-

taz Mahal adına Osmanlı Devleti’nden getirttiği mimara,

Tac Mahal adında bir türbe yaptırmıştır. Babür Devleti,

Hindistan’ı sömürge hâline getiren İngilizler tarafından

yıkılmıştır.

Oğuzların Yıva boyundan olan Bayram Hoca tara-

fından Doğu Anadolu ve Kuzey Irak’ta kurulmuştur.

Karakoyunlular’ın en önemli özelliği Azerbaycan’ı

Türkleştirmeleridir. Tebriz’de Gök Medrese ve Muzaff eriye

Medreseleri önemli eserleridir. Akkoyunlu hükümdarı

Uzun Hasan bu devlete son vermiştir.

Oğuzların Bayındır boyundan olan Kara Yölük Osman

tarafından Diyarbakır’da kurulmuştur. Devlet, en parlak

dönemini Uzun Hasan zamanında yaşamıştır. Fatih Sultan

Mehmet zamanında, Osmanlı Devleti ile 1473’te Otluk-

beli Savaşı yapılmış, Akkoyunlular bu savaşta yenilerek

zayıfl amışlardır. Devlete son veren Safevi hükümdarı Şah

İsmail olmuştur.

Moğol Devleti’nin kurucusu Cengiz Han’dır. Devlet merkezi

Karakurum’dur. Cengiz Han kısa sürede Moğol kavimlerini

yönetim altına almıştır. Çin’in büyük bir bölümünü,

Harzemşahlar Devleti’ni alarak devleti imparatorluk haline

getirmiştir.

Tarih boyunca Türkler’le Moğollar iç içe yaşamış bu

nedenle ortak bir kültür meydana gelmiştir. Kurulan

bazı devletleri Türk ve Moğol olarak ayırmak mümkün

olmamıştır.

Moğol İmparatorluğu Cengiz Han’ın ölümü ile dörde

ayrılmıştır:

a. Kubilay Hanlığı (Çin)

b. Çağatay Hanlığı (Türkistan)

c. Altın Orda Devleti (Karadeniz’in kuzeyi)

d. İlhanlı Devleti (İran) Abbasilerin yıkılmasında

ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine

girmesinde etkilidir.

Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir. Kutsal topraklar ilk

kez bu dönemde Türklerin eline geçmiştir.

Bu devlet Şii Fatimiler tarafından yıkılmıştır.

Selahaddin Eyyübi tarafından Mısır’da kurulmuştur. Ey-

yübi devleti pek çok Türk boyunun kendisine katılmasıyla

güçlenmiştir. Selahaddin Eyyübi Haçlılara karşı başarılı

mücadeleler vermiştir. Hıttın Savaşı’nda (1187) Haçlıları

mağlup ederek Kudüs’ü geri almıştır.

Selahaddin Eyyübi’nin ölümü ile ülke parçalanmıştır.

Önceleri Selçuklulara bağlı olan Harzemşahlar,daha sonra

bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.

Harzemşahlar Moğollara karşı başarılı mücadeleler

vermişler ve Anadolu Selçuklularıyla Moğollar arasında

tampon bölge oluşturmuşlardır. 1230 yılında Anadolu

Selçuklularının Yassıçemen Savaşı’nda Harzemşahları

yıkması üzerine Moğolların batıya ilerleyişi kolaylaşmıştır.

Tolunoğulları (868-905) Memlükler (Kölemenler) (1250-1517) Timur İmparatorluğu (1370-1507 )

Babür Devleti (1526-1858)

Karakoyunlular (1365-1469)

Akkoyunlular (1350-1502)

Moğollar (1196-1227)

Akşitler (İhşitler) (935-969)

Eyyübiler (1174-1250)

Harzemşahlar (1097-1231)

Mısır’da kurulan bu iki devletin çabuk yıkılmasının temel

nedeni halkının Arap, yöneticilerinin ise Türk olmasıdır.

10

DEVLET YÖNETİMİ

İslami kurallara ve

geleneklere dayalı devlet

yönetilmiştir.

Ülke hanedanının ortak

malıdır. Divan-ı Arz Divan-ı İstifa

Divan-ı Mezalim

Divan-ı Pervane Niyabet-i

Saltanat

Divan-ı İşrafDivan-ı Tuğra

(Divan-ı İnşa)

(Divan-ı Risalet)

Askeri işler

yürütülür.

Mali işler

yürütülür.

Önemli

davalara

bakma işleri

yürütülür.

Toprak işleri

yürütülür. Sultan başkentten

ayrılınca yerine

bakma işini yü-

rütür.

Denetim ve

teftiş işleri

yürütülür.İç ve dış yazışmalar

yürütülür.

Tam olarak belirli bir veraset

sistemi yoktur.

Verasetin belirsizliği taht


Bu durum devletlerin kısa

sürede yıkılmalarına ortam

hazırlamıştır.

Devlet Anlayışı Veraset Sistemi Divan Atabeylik

Sistemi Hükümdar

çocuklarının

yetiştirildiği

sistem

Hükümdarlık Sembolleri Hükümdarlık Unvanları

Han

Hakan

Kadır

Kara

Sultan

Padişah

Melik

Şahinşah

Sultan-ı Azam

Sultan-ı Alem

Hutbe okutmak

Para bastırmak (Sikke)

Tuğra

Sancak

Taht

Çetr (Şemsiye)

Saltanat Çadırı

Asa

Nevbet (Davul)

Hilat (Giysi)

Halifeden Menşur

(İzin almak)

Ğaşiye(Sultanın

eyerinin örtüsü)

Naip Hükümdarın vekili

Hacip Halkla sultan arasında görüşmeleri sağlayan kişi

Amid Ülke yönetiminde sivil idareci

Amil Ülke yönetiminde mali işlere bakan kişi

Şıhne Askeri vali

Kadı Şer’i davalara bakar

Emir-i Dad Örf’i davalara bakar

Kadıleşker Askeri davalara bakar

Muhtesip Esnafı denetleyen kişi

Alemdar Bayrakları ve sancakları korur

Ulak Haberci

Subaşı Güvenliği sağlar

Devlet Görevlileri

TÜRK−İSLAM VE TÜRKİYE TARİHİNDE KÜLTÜR−UYGARLIK

Başında Ariz,

Emir-i Ariz

veya Arzilceyş

bulunur.

Başında Tuğracı,

Tuğrai ve Münşii

bulunur.

Başında müs-

tevfi bulunur.

Başında müşrif

bulunur.

Başında Perva-

neci bulunur.

Hükümdar

başkanlığında

toplanır.

Başında Naib-i

Sultan bulunur.

11

Türkmenler Yardımcı Kuvvetler

Hassa Ordusu Eyalet Ordusu

(İkta Askerleri)

Guleman-ı Saray

Sultana bağlı

maaşlı askerlerdir.

ORDU EKONOMİK HAYAT

Gazneliler ordularında paralı asker kullanmışlar fakat

Büyük Selçuklular paralı asker kullanmamışlardır.

Karahanlılar ve Büyük Selçuklular kuruldukları coğrafya

gereği donanma gücüne sahip değillerdir. Anadolu Sel-

çukluları hakim olduğu coğrafya gereği donanma gücüne

sahip olmuşlardır. Anadolu Selçukluları’nda donanma

komutanına “Emir-ül Sevahil yada Reis’ül Bahr” denir.

Has Toprak: Gelirleri hükümdar ve ailesine bırakılan topraklardır.

Mülk Toprak: Şahsa ait topraklardır.

Vakıf Toprak: Gelirleri sosyal kurumlara bırakılan topraklardır.

İkta Toprak: Gelirleri devlet memurlarına maaş olarak verilen

topraklardır.

Anadolu Selçukluları, ülkede huzur ve güveni sağladıktan sonra ticarete büyük önem

verdiler.

Antalya, Alanya, Sinop, Kırım gibi önemli limanları ele geçirdiler.

Anadolu’da ticaret yolları üzerinde kervansaraylar inşa ettiler.

Sigorta sistemini uygulayarak tüccarların zararlarını ödediler.

Avrupalılara düşük gümrük tarifesi uyguladılar.

Kıbrıs ve Mısır ile ticaret anlaşmaları yaptılar.

Toprak Sistemi

Anadolu Selçukluları’nda Ticareti Geliştirmek İçin Yapılan Faaliyetler;

TOPLUMSAL YAPI VE HUKUK• Anadolu’ya gelip yerleşen Türkmenler; köylüler, göçebeler ve şehirliler

olarak üç kısma ayrılırdı.

• Devlete ait topraklarda köylüler toprağın işleticisi durumundaydı. Köy-

lülerin başında “Köy Kethüdası” vardı. İkta sahibi sipahiler ise köylünün

güvenliğini sağlarlardı.

• Göçebe Türkmenler, genellikle uç bölgelere yerleştirilmişlerdi. Geçimle-

rini hayvancılıkla sağlarlardı. Boy beylerinin liderliğinde teşkilatlanan

göçebe Türkmenler zamanla yerleşik hayata geçmişlerdi.

• Türk-İslam devletlerinde halk sınıfl ara ayrılmamıştır. Toplum eşitlik

üzerine kurulmuştur.

Ahilik TeşkilatıEsnaf ve zanaatkârların oluşturduğu teşkilattır.

Esnaf arasında dayanışma sağlanır.

Üretimin kontrolü yapılır.

Fiyat belirlenir. (Narh Sistemi)

Sadece Müslüman esnafl ar alınır.

Hükümet ve esnaf arasında ilişkiler düzenlenir.

İş yeri açılmasını - ruhsatlandırılmasını düzenler.

(Gedik Sistemi)

Mesleki eğitim verilir.

Merkezi Kırşehir ve Ankara’dır.

Osmanlıdaki adı LONCA’dır.

Devletin Gelir Kaynakları

Öşür

Müslü-

manlardan

alınan ürün

vergisidir.

Gayrimüslim

erkeklerden alınan

askerlik vergisidir.

Ticaret vergisidir.Gayrimüs-

limlerden

alınan ürün

vergisidir.

Haraç Cizye Gümrük Madenler Savaş

Ganimetleri

HUKUK

Şer’i Hukuk

Kadı

Kadıların sorumlusu Kâd’il Kudat’tır.

Siyasi otorite kadılara baskı uygulayamazdı.

(Hukukun bağımsız olduğunu gösterir.)

Miras, boşanma ve ticaret konularında söz sahibidir.

Kadıların kararlarını haksız bulanlar şikayetçi olabilirdi.

Ülke güvenliğini bozanlar ve

kanunlara karşı gelenler örfi

mahkemelerde yargılanırdı.

Örf-i Hukuk

Emir-i Dad

Askeri Davalar

Kadıleşker

Dayanışma

Denetim

Eğitim


Öşri: Müslümanların

işlediği topraklardır.

Haraci: Gayrimüslimlerin

işlediği topraklardır.

İkta sistemi ile üretimde süreklilik sağlanmış, savaşa hazır asker yetiştirilmiş, uç

bölgelerde bile devlet otoritesi arttırılmış, hazineye yük olmadan güçlü bir ordu

oluşturulmuş ve taşradaki bayındırlık ve güvenlik hizmetleri yürütülmüştür.

12

İbn-i Sina

Farabi

Biruni

Ömer Hayyam

Ebu Hanife

İbn-i Rüşt

Gazali

Uluğ Bey

Er-Razi

EĞİTİM BİLİM

İLK TÜRK İSLAM ESERLERİ

• Toplumun eğitim ihtiyacı medreselerde karşılanmıştır.

Anadolu’da ilk medrese

Danişmentlere ait Tokat

Yağıbasan Medresesi’dir.

Büyük Selçuklular Devleti zamanı

eseri olan Nizamiye Medresesi, Vezir

Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta

yaptırılmış ve dünyanın ilk üniversi-

tesi olarak kabul edilmiştir.

Medrese

DİN• Selçuklular Dönemi’nde Anadolu’nun gelişmesinde tarikatlar

etkili oldu.

Mevlevilik Sultan Veled⇒

⇒

⇒

⇒

⇒

⇒

Bektaşilik Hacı Bektaş Veli

Yesevilik Ahmet Yesevi

Ekberilik Sadrettin Konevi

Kübrevilik Şeyh Necmettin Kübra

Kadirilik Abdülkadir Geylani

• Tıp

• El Kanun Fi’t Tıp adlı

kitabı dünyaca ünlüdür.

Kaşgarlı Mahmut Nizamülmülk Edip Ahmet FirdevsiYusuf Has Hacip Ahmet Yesevi Alişir Nevai Ömer Hayyam

(Divân-ı Lügâti’t Türk)

İlk Türkçe ansiklopedik

sözlüktür.

Halife El-Muktedi Billah’a

sunulmuştur.

Uluğ Kara Buğra Han’a

(Tamgaç Buğra Han)

sunulmuştur.

Selçuklu Devleti’nin

yönetim şeklini anlatır.İslam Felsefesi,

ahlaki öğütler içerir.

İlk siyasetnamedir. Öğüt ve ahlak kitabıdır.Türkçenin Farsça karşısında-

ki zenginliğini anlatır.

(Siyasetname) (Atabet’ül Hakayık) (Şehname)

Sultan Mahmut’a

sunulmuştur.

(Kutadgu Bilig) (Divân-ı Hikmet) (Muhakemet-ül

Lügâteyn)

(Rubailer)

• Fizik

• Astronomi

• Asâr-ül Bakiye adlı

eseri vardır.

• İslam hukuk bilginidir. • Kimya

• Astronomi

• İslam filozofudur.

• İhya’ül Ulumiddin en

eski eserlerindendir.

• Pozitif bilimler

• Medinetül Fazıla önemli eserlerindendir.

• Batıda Al-Phorobius adıyla tanınmıştır.

• Muallim-i sani (ikinci öğretmen) olarakta

bilinir.

• Matematik

• Edebiyat

• Astronomi

• Celali Takvimini düzenledi.

• Rubailer önemli eseridir.

• Felsefe

• Tıp

• Astronomi

• Avrupa’ya

Aristoyu

anlatmıştır.

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE EDEBİYAT

Halk Edebiyatı Tasavvuf Edebiyatı Divan Edebiyatı

• Nasreddin Hoca • Mevlana Celaleddin Rumi

• Yunus Emre

• Nesimi

• Hacı Bektaşi Veli

• Hoca Denhani

→ Mesnevi

→ Mektubat

→ Divân-ı Kebir

→ Fîhi Mâ Fîh

→ Divan

→ Risâletü’n Nushiyye

→ Farsça Divan

→ Türkçe Divan

→ Makalat

→ Selçuklu Şehnamesi


13

KERVANSARAY

MİNYATÜR

TEZHİP PORTAL HAT ÇİNİCİLİK

OYMACILIK

KÜLLİYE

TÜRBE KÜMBET

İMARET

MEDRESETüccarların konaklama

merkezidir.

Perspektif, ışık ve gölge

kuralları uygulanmadan

yapılan resimlerdir.

El yazması kitapların altın tozu

ile süslenmesi sanatıdır.

Kapı süsleme sanatıdır. Arap harfl erinin süslü bir şekilde yazılma-

sıdır. Duvar ve tavan süslemelerinde de

kullanılmıştır.

Mimaride süsleme

sanatıdır. Taş ve ağaçtan yapılan

süsleme sanatıdır.

Eğitim kurumu (Yüksek-

öğretimin yapıldığı yerdir).

Caminin etrafında medrese, kütüphane,

imaret gibi sosyal kurumların bir arada

bulunduğu yapılardır.Genel olarak din adamlarının

gömülü bulunduğu anıt

mezarlardır.

Türk-İslam devletlerinde olan önemli

devlet ve din adamlarının gömüldüğü

anıtsal tarihi mezarlardır.

Yoksulların yeme-içme ihtiyaçlarının

karşılandığı sosyal yapılardır.

MİMARİ

SÜSLEME SANATI


14

1. Satuk Buğra Han, amcası Oğulcak Kadır Han devletin başın-dayken İslamiyet’i benimsemiş, amcasından sonra hükümdar olunca da İslamiyet’i resmî din olarak kabul etmiştir.Bu bilgiyle Karahanlılarda;

I. Devleti yönetme yetkisinin hanedana ait olduğu,II. İslamiyet’in Türkler arasında yayılmasının hızlandığı,III. Arapçanın resmî dil olarak kabul edildiği

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?


D) I ve II E) I, II ve III

Çözüm: Paragraft a yer alan “Satuk Buğra Han’ın amcasından sonra hükümdar olması” ifadesinden devleti yönetme yet-kisinin hanedana ait olduğuna; “hükümdar olduktan sonra da İslamiyet’i resmi din olarak kabul etmesi” ifadesinden de İslamiyet’in Türkler arasında yayılmasının hızlandığına ulaşıla-bilir. Ancak Arapçanın resmî dil olarak kabul edildiği ifadesine Karahanlılarda rastlanmaz. Çünkü Karahanlılar Uygur alfabesini kullanmakla beraber Türkçe’yi resmî dil olarak ilan etmişlerdir.

Cevap D

2. Cengiz Han’ın torunu Hülagu tarafından İran’da kurulan ve 1258 yılında Bağdat’ı alarak Abbasi Devleti’ne son veren devlet aşağıdakilerden hangisidir?

A) İlhanlı Devleti B) Timur Devleti C) Altın Orda Devleti D) Çağatay Devleti E) Memluk Devleti

Çözüm: Moğol Devleti’nin yıkılmasıyla, ü Altın Orda → Karadeniz’in kuzeyi ü Çağatay → Türkistan ü Kubilay → Çin ü İlhanlı → İran

devletleri ortaya çıkmıştır.İlhanlı Devleti Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine girmesinde etkili olmuştur. Ayrıca İlhanlı hükümdarı Hülagu 1258’de Bağdat’a girerek Abbasi Devleti’ne son vermiştir. Timur Devleti 1370 – 1507 yılları arasında, Memlüklü Devleti 1250 – 1517 tarihleri arasında yaşamıştır.

Cevap A

3. Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslam devletlerinde pazar-larda fiyatları, tartı ve ölçü aletlerini, üretilen ve satılan malların kalitesini denetleyen görevlidir?

A) Ulak B) Silahtar C) İğdişbaşı D) Muhtesip E) Câmedâr

Çözüm: Türk – İslam devletlerinde esnafı denetleyen kişiye Muhtesip denir.Ulak HaberciCâmedâr Elbiselerden sorumlu saray görevlisiSilahtar Silahlardan sorumlu saray görevlisiİğdişbaşı İçkicibaşı anlamına gelen saray görevlisi

Cevap D

4. Nizâm’ül Mülk’ün Siyasetname adlı eserinin Türk - İslam tarihindeki öneminin;I. yazarının Selçuklu devlet yönetiminde söz sahibi olması,II. devlet yönetimine ilişkin bilgiler vermesi,III. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra kendi türünde yazı-

lan ilk eser olması

durumlarının hangilerinden kaynaklandığı savunulabilir?


D) I ve II E) I, II ve IIIÇözüm: Nizâm’ül mülk’ün Siyasetname adlı eserinin önemi yaza-rın devlet yönetimi ile ilgili bilgi vermesi ve devlet yönetiminde söz sahibi yani vezir olmasından kaynaklandığı savunulabilir. Türkler İslamiyet’i kabulünden sonra kendi türünde (siyasetna-me) yazılan ilk eser Kutadgu Bilig’tir.

Cevap D

5. Muallim-i Sâni unvanıyla bilinen, eserleri Batı dillerine çevrilerek Avrupa bilim dünyasını etkileyen bilgin aşağı-dakilerden hangisidir? A) Farabi B) Gazali C) Harezmi D) Cüveyni E) BiruniÇözüm: Muallim-i Sâni (ikinci öğretmen) unvanıyla bilinen bilgin Farabi’dir.Gazali İslam felsefesi bilginidir.Harezmi Matematikçidir.Biruni Tarih, coğrafya ve birçok alanda eser ortaya koymuştur.Cüveyni Tarihçidir.

Cevap A

6. Selçuklularda, medrese yapımına önem verilmesinde;

I. İslam dünyasında din bilginlerine gereksinim duyulması,

II. genişleyen devlet yönetiminde görev alacak kişilere gerek duyulması,

III. eğitim ve öğretime önem verilmesi

durumlarından hangileri etkili olmuştur?


D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm: Selçuklularda medrese yapımına önem verilmesinde; din bilginlerine ihtiyaç duyulması, devlet kademelerinde görev alacak kişilerin yetiştirilmek istenmesi ve eğitim-öğretime önem verilmesi gibi nedenler etkili olmuştur. Selçuklularda ilk medrese Tuğrul Bey tarafından Nişabur’da açılmıştır. Ancak Nizâm’ül mülk tarafından Bağdat’ta açılan Nizamiye Medreseleri dönemin en önemli eğitim kurumudur.

Cevap E

7. Türk-İslam mimarisinin temelleri aşağıdaki devletlerden hangisinin zamanında atılmıştır?

A) MemlüklerB) Karahanlılar C) EyyûbîlerD) Gazneliler E) Selçuklular

Çözüm: Orta Asya’da kurulan ilk Müslüman Türk devleti Kara-hanlılardır. Bu dönemde Türk-İslam sentezi başlamış ve Türk-İslam mimarisinin temelleri atılmıştır.

Cevap B

8. Aşağıdakilerden hangisi, Türklerin İslam toplumuna katıl-masından sonra uyguladıkları arasında değildir?

A) Ahilik teşkilatıB) Kümbet mimarisiC) Arap alfabesi D) Vakıf sistemiE) Veraset sistemi


15

Çözüm: Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinden sonra Türk-İslam sentezi başlamış ve Türklerin hayatına pek çok yeni uygulama girmiştir. İslamiyet’ten önce de sonra da veraset sistemi var olan bir uygulamadır. Bu uygulamaya göre ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayılıyordu. Doğal olarak taht kavgaları yaşanıyor ve devlet parçalanıyordu.

Cevap E

9. Selçuklularda;I. hükümdarın Tanrı adına insanları yönetmekle görevli olması, II. ülkenin, hanedan üyelerinin ortak malı sayılması,III. din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sultana ait olmasıdurumlarından hangilerinin taht kavgalarına neden oldu-ğu savunulabilir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve IIIÇözüm: Hükümdarın Tanrı adına insanları yönetme görevi taht kavgalarına neden olmamıştır. Bu durum halkın hükümdara bağlılığının artması açısından önemlidir. Ülkenin hanedanın ortak malı sayılması, hanedan üyelerinin birbirleriyle çatışması-na neden olmuştur. Din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sultana ait olması yani yetkilerin ayrı kullanımı taht kavgalarına neden olmamıştır.

Cevap B

10. I. OsmanlıII. MemlukIII. SelçukluYukarıdaki devletlerin hangilerinde saltanat makamı içinde halifelik anlayışı uygulanmıştır?


D) I ve II E) II ve IIIÇözüm: Saltanat: Hükümdarlığın babadan oğla geçmesine verilen isimdir. Selçuklular ve Memlükler halifeyi himaye etmişlerdir. Bu durum halifeliğin Türklere geçtiği yorumunu bize yaptırmaz. Saltanat makamı içinde halifelik anlayışı demek hükümdarın aynı zamanda halife olması anlamına gelmektedir. I. Selim (Yavuz) Dönemi’nde 1517 Ridaniye Savaşı sonucunda halifelik Osmanlıya geçmiştir. Yani padişah aynı zamanda halifedir. Bu anlayış saltanatın kaldırılmasına (1 Kasım 1922) kadar devam etmiştir.

Cevap A

11. Müslüman Türk devletlerinde devlet memurluğu çoğunlukla babadan oğla geçer, iktidar değişmelerinde de iktidar çoğu kez aynı ailede kalırdı.Aşağıdakilerden hangisi bu durumun sonuçlarından biridir?A) Devletin iyi yönetilmesiB) İşsizliğin önünün kapanmasıC) Başarılı bir dış siyaset izlenmesiD) Yeni mesleklerin önünün kapanmasıE) Bürokraside egemen bir sınıfın ortaya çıkmasıÇözüm: Müslüman Türk devletlerinde devlet memurluğunun çoğunlukla babadan oğula geçmesi devlet idaresinde ve bürokra-side egemen bir sınıfın ortaya çıkmasına neden olmuştur.Cevap E

12. Selçuklularda erkek hanedan üyelerinin, yanlarına bilgili devlet görevlileri verilerek eyalet veya vilayetlere yöne-tici olarak gönderilmeleri aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir?

A) Devlet yönetiminde deneyim kazanılmasına önem veril-diğinin

B) Yönetim birimlerinin sayıca az olduğununC) Askerliğe önem verildiğininD) Merkezi otoritenin korunmak istendiğininE) Yerleşik hayata geçişin hızlandırılmak istendiğinin

Çözüm: Selçuklularda meliklerin yanlarına atabey denilen gö-revlilerin verilmesinde temel amaç devlet yönetiminde deneyim kazanılmasını sağlamaktır. Bu uygulama Osmanlı Devleti’nde de devam etmiştir. Şehzadelerin yanında lala denilen tecrübeli devlet adamları bulunmuştur.Cevap A

13. Aşağıdaki Türk devletlerinin hangisinde kervansaray mimarisi yoktur? A) Karahanlılar B) GaznelilerC) Büyük Selçuklular D) Anadolu SelçuklularıE) Göktürkler

Çözüm: Göktürkler göçebe yaşadıkları için onlara ait kalıcı mimari eserler bulunmamaktadır.

Cevap E

14. Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslam devletlerinde toprak yönetimiyle ilgili değildir?

A) İkta B) Ocaklık C) Zeamet

D) Has E) Ulak

Çözüm:İkta: Toprakların vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılarak dev-let memurlarına ve komutanlara maaş karşılığı verilmesidir.Ocaklık: Bu toprakların gelirleriyle tersane giderleri ve kale mu-hafızlarının ihtiyaçları karşılanırdı. Osmanlıda görülürdü.Zeamet: Geliri 20.000 ile 100.000 arasında olan dirlik çeşitidir.Has: Gelirleri hükümdar ve ailesine ait olan topraklardır. Ulak: Haberci anlamına gelmektedir.

Cevap E

15.

I. Hutbe okutmak

II. Para bastırmak

III. Fetva vermek

Türk – İslam devletlerinde yukarıdakilerden hangileri hükümdarlık göstergeleridir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm: İlk Türk – İslam devletlerinde hükümdarlık sembolleri, ü Hutbe okutmak ü Para bastırmak (sikke) ü Tuğra (mühür) ü Sancak – bayrak (alem) ü Taht ü Çetr (şemsiye) ü Otağ (çadır) ü Hilat (giysi) ü Menşur (halifenin onayı) ü Ğaşiye (Sultanın eyerinin örtüsü)

şeklinde sıralanabilir. Fetva vermek hiç bir zaman hükümdarlık sembolü olmamıştır. Çünkü fetva makamı Şeyhülislam’dır. Şeyhülislamlık makamı ise Osmanlı Devleti’nde görülür.

Cevap C


16

1299

Devletin Kuruluşu

1453

İstanbul’un Fethi

KURULUŞ DÖNEMİ

XIII.yy. XV. ve XVI.yy. XVII.yy. XVIII.yy. XIX.yy.

YÜKSELME DÖNEMİ DURAKLAMA DÖNEMİ GERİLEME DÖNEMİ DAĞILMA DÖNEMİ

1579

Sokullu’nun ölümü

1699

Karlofça Antlaşması

1792

Yaş Antlaşması

1922

Saltanatın Kaldırılması

Teşkilatlanma alanında özellikle;

Orhan Bey I. Murat

• Aşiretten beylik yapısına geçildi.

• Osman Bey Dönemi’nde 1302 Koyunhisar Savaşı,

Osmanlı Bizans (Bizans ile ilk savaş)

• Devlet; yönetim, askeri, eğitim ve ekonomik alanda teşkilatlandırıldı.

• Orhan Bey Dönemi’nde ilk kez Rumeli’ye geçildi. (Çimpe Kalesi’nin alınması ile)

• Karesioğulları alınarak, ilk denizcilik faaliyetlerine başlanıldı. (Donanma)

• I. Murat Rumeli Fatihi’dir. 1364 Sırpsındığı Savaşı, Osmanlı Haçlı (Haçlılarla ilk savaş)

• Yıldırım Bayezit Dönemi’nde İstanbul kuşatmaları gerçekleştirildi.

• 1402 Ankara Savaşı, Osmanlı Timur (Osmanlı yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya kaldı.)

• Çelebi Mehmet Dönemi’nde Osmanlı Venedik (İlk deniz savaşı yapıldı.)

• Şeyh Bedrettin İsyanı (Dini nitelikli ilk isyan)

• II. Murat Dönemi’nde 1448 II. Kosova Savaşı (Balkanlar kesin Türk yurdu haline geldi.) Osmanlı

Devleti’nde tarih yazıcılığı başladı, resmi tarih yazarlarına vakanüvis denildi. İlk resmi tarihçi

ise Naima’dır.

• Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde; İstanbul’un fethi ile Osmanlı yükselme dönemine girdi.

• Kırım alınarak Karadeniz Türk gölü haline getirildi.

• Venediklilere ticari imtiyazlar verildi (ilk kez)

• Kanunname-i Ali Osman ile kardeş katli yasallaştı.

• II. Bayezit Dönemi’nde; iktidar mücadelesi yaşandı. Cem Sultan olayı (dış destekli bir iç ayaklanma)

• Osmanlı Memlük Savaşları başladı.

• Dini nitelikli Şahkulu İsyanı yaşandı.

• Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde; 1514 Çaldıran Savaşı, Osmanlı İran (şii tehlikesi ortadan kaldırıldı.)

• 1515 Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları egemenlik altına alındı. Anadolu’da Türk birliği sağlandı.

• 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye Savaşları, Osmanlı Memlük (Mısır ele geçirildi. Baharat yolu alındı).

• Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde;1533 İstanbul Antlaşması ile Avrupa’da siyasi üstünlük sağlandı.

• Preveze Deniz Savaşı (1538) ile Akdeniz’de Osmanlı hakimiyeti sağlandı.

• Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa Dönemi’nde Kuzey Afrika’nın fethi tamamlandı.

• Kıbrıs’ın fethi nedeniyle Osmanlı donanması İnebahtı Limanı’nda yakıldı.

• Don-Volga ve Süveyş Kanalı projeleri hazırlandı ancak başarısız oldu.

İpek Yolu ve Baharat Yolu’nu canlandırmak için hazırlanan projelerdir.

→ Yeniçeri ocağının temelleri

atıldı.

→ Rumeli Beylerbeyi kuruldu.

→ Topçu ocağının temelleri

atıldı.

→ İlk sadrazam ataması yapıldı.

→ →

OSMANLI TARİHİ (1299-1922)

KURULUŞ DÖNEMİ YÜKSELME DÖNEMİ

→ İlk divan teşkilatı kuruldu.

→ İlk düzenli ordu kuruldu.

→ İlk medrese (İznik) yapıldı.

→ Kadı ve vezir tayini yapıldı.

→ Tımar sistemi uygulanmaya

başlandı

17


İç Nedenler

Yönetimin bozulması Sancak sistemi yerine kafes sisteminin

getirilmesi

Merkezi otoritenin zayıfl aması

Rüşvet ve iltimasın artması

Eğitimin bozulması Beşik ulemalığının ortaya çıkması

Pozitif bilimlerin okutulmaması

Ordunun bozulması Kanun-u Kadim’e uyulmadan Yeniçeri Ocağı’na

asker alınması

Yeniçerilerin bozulması

Tımar sistemi bozulduğu için tımarlı ordunun

da bozulması

Maliyenin bozulması Savaşların uzun sürmesi ve yenilgiler alınması

Ganimet ve vergilerin azalması

Lüks ve israfın artması

Tımar sisteminin bozulması

Sık sık padişah değişikliği - cülus bahşişi

verilmesi

Dış Nedenler Devletin doğal sınırlara ulaşması

Güçlü devletlerle komşu olunması

Avrupalıların Osmanlıya karşı birlikte hareket

etmesi (Haçlı birlikleri)

Coğrafi keşifl er sonucunda Avrupa’nın zengin-

leşmesi ve Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan

ticaret yollarının ve Akdeniz limanlarının

önemini kaybetmesi

Duraklama Nedenleri Duraklama Dönemi Siyasi Olayları Osmanlı Devleti bu dönemde sınırlarını geniş-

letmeye devam etmiştir.

1590 Ferhat Paşa Antlaşması ile doğuda en

geniş sınırlara ulaşıldı.

1606 Zitvatoruk Antlaşması ile Osmanlının

Avrupa’daki siyasi üstünlüğü sona erdi.

1612 Nasuh Paşa Antlaşması ile doğuda ilk kez

toprak kaybedildi.

1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile bugünkü

Türkiye-İran sınırı çizildi.

1672 Bucaş Antlaşması ile batıda en geniş

sınırlara ulaşıldı.

Osmanlı’nın 1683 II. Viyana bozgununu

yaşaması Osmanlı Devleti’ni Avrupa’dan atma

düşüncesini ortaya çıkardı.

1699 Karlofça Antlaşması ile batıda ilk kez

toprak kaybedildi.

Avrupalı Devletler Osmanlı’ya karşı birleşerek

Kutsal İttifakı oluşturdu.

Osmanlı Devleti’nin ilk büyük toprak kayıpları

da bu dönemde gerçekleşti.

Merkez Ayaklanmaları (İstanbul, kapıkulu veya yeniçeri ayaklanmaları olarak da bilinir.)

Genelde yeniçerilerin çıkardıkları isyanlardır. Cülus bahşişi isteği

ile başlayan isyanlar, maaşlarını zamanında almadıkları, bozuk

akçe üzerinden maaş aldıkları ve disiplin altına girmek istememe-

leri gerekçesiyle sık sık tekrarlanmıştır. Yeniçeriler pek çok devlet

adamının ve hatta padişahın hayatına mâl olmuştur (II. Osman

gibi) ve merkezi otoriteyi zayıfl atmıştır. (III. Murat, II. Osman, IV.

Murat ve IV. Mehmet dönemi isyanları en önemlileridir).

Anadolu Ayaklanmaları (Celali veya taşra ayaklanmaları olarak da bilinir.)

Anadolu’nun kırsal kesiminde çıkan ayaklanmalardır. Merkezi

otoritenin iyice zayıfl aması, dirlik sisteminin bozulması, halktan

toplanan vergi yükünün artırılması, askerlerin halk üzerindeki

baskısı ve Avusturya ile İran savaşlarının uzaması nedeniyle asker-

lerin firar etmeleri, bu isyanların en önemli sebepleri olmuştur.

Eyalet Ayaklanmaları Merkezi otoritenin zayıfl aması özellikle gayrimüslimlerin ağırlıkta

olduğu eyaletlerde devletten ayrılma eğilimini doğurmuştur.

Duraklama Dönemi’ndeki eyalet isyanları özellikle Efl ak, Boğdan,

Erdel, Bağdat ve Trablusgarp gibi uzak eyaletlerde çıkmıştır.

OSMANLI DEVLETİ DURAKLAMA DÖNEMİ (XVII.yy.)(Arayış Yılları)

Dönemin politikası 1699

Karlofça Antlaşması ile

kaybettiği yerleri geri

almaktır.

XVIII. yy. da Osmanlı ağırlıklı

olarak Rusya ile savaşmıştır.

Rusya ise Avusturya ile ittifak

halindedir.

Osmanlı, 1718 Pasarofça

Antlaşması’ndan sonra Avrupa’nın

üstünlüğünü kabul etmiş ve

Batı’yı örnek almaya başlamıştır.

Fransızlara verilen kapitü-

lasyonlar 1740’ta sürekli

hale getirilmiştir.

1774 Küçük Kaynarca

Antlaşması’na bir madde ek-

leyen Rusya, Osmanlı içindeki

Ortodoks haklarını koruma

görevini üstlenmiştir.

1739 Belgrat Antlaşması

Osmanlı’nın bu yüzyıldaki

son kazançlı antlaşması

olmuştur.

Kırım, 1792 Yaş Antlaşması ile

Rusya’ya bağlanmış ve böylece

Rusya sıcak denizlere inme

konusunda önemli bir adım

atmıştır.

GERİLEME DÖNEMİ (XVIII.yy.) (Değişim ve Diplomasi)

Fransızlar bu antlaşmaya arabuluculuk yaptıkları için kapitülasyonlar

1740’ta sürekli hale getirilmiştir.

Bu dönem ayaklanmalarında milliyetçilik akımının etkisi

görülmez.

18

• Osmanlı bu dönemde mevcut toprakları Avrupalı devletlerin yardımıyla korumaya çalışmıştır. (Denge Siyaseti)

Fransız İhtilali (1789)

Milliyetçilik etkisiyle

1812 Bükreş Antlaşması 1829 Edirne Antlaşması 1833 Kütahya Antlaşması 1833 Hünkar İskelesi

Antlaşması

1838 Balta Limanı Antlaşması 1856 Paris Antlaşması 1878 Berlin Antlaşması

Sanayi İnkılabı (1750-1830) Osmanlıcılık İslamcılık Türkçülük Batılıcılık Adem-i Merkeziyetçilik

Milliyetçilik akımı azınlıkları olumsuz

yönde etkilemiş ayaklanmalar çıkması-

na neden olmuştur.

Rusya’nın izlediği panslavizm politikası

da milliyetçilik hareketlerini hızlandır-

mıştır.

İlk isyan eden

Sırplardır.

En son bağımsız olan

Arnavutlardır.

Sırbistan’a imtiyaz

verildi.

Yunanlılara bağım-

sızlık verildi.

Mısır iç sorun iken

dış sorun haline

geldi.

Osmanlı Avrupa’nın

açık pazarı haline

geldi.

Osmanlı bir

Avrupa devleti sayıldı.

Osmanlı toprak bütünlüğü Avrupalı

devletlerin garantisine verildi.

Ermenilerin yaşadığı yer-

lerde ıslahatlar yapılmalıdır

kararıyla Ermeni Meselesi

uluslararası sorun haline

geldi. Kars, Ardahan, Batum

Ruslara bırakıldı.

Boğazlar sorunu ortaya

çıktı.

İlk bağımsız olan

Yunanlılardır.

En son isyan eden

Ermenilerdir.

Avrupa’da Sanayi İnkılabı ile makineleşmenin başlama-

sı sonucu Osmanlı’daki küçük el tezgahları kapanmış

işsizlik artmış ve ekonomi daha da bozulmuştur.

İmzalanan kapitülasyon antlaşmaları ile Osmanlı

Avrupa’nın açık pazarı durumuna gelmiştir.

Din, dil, ırk ayrımı gözet-

meden herkesin Osmanlı

sayılmasıdır.

En önemli temsilcileri “Mithat

Paşa, Namık Kemal, Ali Suavi,

Ziya Paşa’dır.”

Tanzimat’la başlamış, 93

Harbiyle zayıfl amış, Balkan

Savaşları’yla tamamen

silinmiştir.

Mısır Valisi Kavalalı Mehmet

Ali Paşa’nın güç ve iktidar için

çıkardığı bir ayaklanmadır.

Osmanlı bu sorun ile baş ede-

memiş ve Avrupalı devletlerin

yardımını istemiştir.

Avrupalı devletlerin müdahalesiyle

Osmanlı’nın iç sorunu uluslararası

bir sorun haline gelmiştir.

Bütün Müslümanların bir çatı

altında toplanmasıdır.

En önemli temsilcileri Mehmet

Akif, Said Halim Paşa, Cemaleddin

Afgani’dir.

I. Meşrutiyete son verilmesinden

1909’de II. Abdülhamit’in tahttan

indirilmesine kadar devletin resmi

politikası olarak uygulanmıştır.

I. Dünya Savaşı’nda Arapların cihat

çağrısına uymamasıyla başarısızlı-

ğa uğramıştır.

Türklerin bir

bayrak altında

toplanmasıdır.

En önemli temsil-

cileri Ziya Gökalp,

Yusuf Akçura’dır.

Kurtuluş Savaşı’nın

kazanılmasında

etkili olmuş ve

zamanla Atatürk

milliyetçiliğine

dönüşmüştür.

Türklerin Turan

idealine karşı

irfan idealini

geliştirdiler.

Batının bilimsel

ve teknolojik

gelişmelerinin ör-

nek alınmasıdır.

En önemli tem-

silcileri Abdullah

Cevdet ve Tevfik

Fikret’tir.

Osmanlıcılıktan

çok farklı

değildir. Halkın

yönetime

katılmasını,

liberal

ekonomiyi

federal devlet

anlayışlarını

savunmuştur.

Temsilcsi

Prens

Sabahattin’dir.

DAĞILMA DÖNEMİ (XIX.yy.)(En uzun yüzyıl)

Dağılma Nedenleri Dağılmayı önlemek amacıyla ortaya çıkan fikir akımları

MISIR SORUNU

Dönemin Önemli Antlaşmaları


19

SANAYİ İNKILABI (1750-1830)

1789 FRANSIZ İHTİLALİ

Coğrafi Keşifl erle; Avrupa yeni kıtalar, okyanuslar

ve ticaret yolları bulmuştur. Yeni ticaret yollarının

bulunması Osmanlı’nın elindeki ticaret yollarını işle-

mez duruma getirmiş ve Osmanlı ekonomik açıdan

olumsuz etkilenmiştir.

Rönesans’la Avrupa edebiyat ve bilim alanında

gelişme göstermiş skolastik düşünce yıkılarak yerini

hümanizm akımına bırakmıştır.

Reform, dinde yenilik anlamındadır. Katolik kilisenin

halk üzerindeki baskısı yıkılarak dinde özgürlük sağ-

lanmıştır. Yeni mezhepler ortaya çıkmış (Protestanlık,

Calvenizm, Anglikanizm, Prespiteryan) bu durum

Avrupa’da mezhep savaşlarının yaşanmasına neden

olmuştur. Osmanlı Devleti’nde yaşayan Hristiyanlar

Reform hareketlerini yaşamadı. Reform mücadele-

sinden yararlanan Osmanlı Devleti, Batı’da ilerleyişini

hızlandırdı. Hatta Almanya seferini dahi düzenlediler.

Ayrıca Protestan Prensliklere maddi destek sağlandı.

Fransa’da kralın baskıcı yönetimine ve halkın sınıfl ara ayrılma-

sına karşı yapılan bir ayaklanmadır.

Siyasi alanda gerçekleşen bu ihtilal sonucunda Fransa’da Mut-

lak Monarşi yıkılmış ve egemenliğin kaynağı halka verilmiştir.

Eşitlik, özgürlük, adalet ve milliyetçilik fikirleri ortaya çıkmış,

milliyetçilik fikir akımı imparatorlukların parçalanmasına

neden olmuştur.

Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı’da milliyetçilik

fikrinden olumsuz etkilenmiş ve azınlık isyanlarının çıkmasına

neden olmuştur.

Sanayi İnkılabı insan ve hayvan gücüne dayalı üretimden

makine gücüne dayalı üretime geçiştir.

Avrupa’da bilim ve teknoloji de yaşanan gelişmeler üretim

sektörüne uygulanmış ve daha seri, bol, ucuz, kaliteli mallar

üretilmiştir.

Avrupa’da üretilen bu mallar Osmanlı pazarlarını istila etmiş

ve yerli mala rağbet kalmamıştır. Osmanlı Devleti’nde paranın

değeri düşmüş, işsizlik artmıştır. El tezgahları kapanmıştır.

Sömürgecilik hız kazanmış ve Osmanlı Avrupa’nın açık pazarı

haline gelmiştir.

Coğrafi Keşifl er Rönesans Reform

1830 İhtilalleriFransa’da kralın meşruti yönetime son vermesine karşı çıkan bir

ayaklanmadır. İhtilal sonucunda kralın yetkileri azaltılırken meşruti

yönetim güç kazanmıştır.

1848 İhtilalleriSanayi İnkılabı ile önem kazanan işçi sınıfının çıkarlarını savunmak

için başlattığı bir ayaklanmadır. İhtilal sonucunda sosyalist akımlar

güç kazanmıştır.


AVRUPA TARİHİNDEKİ GELİŞMELER VE BUNLARIN OSMANLI DEVLETİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

YENİ ÇAĞ AVRUPASI YAKIN ÇAĞ AVRUPASI

İpek ve Baharat Yollarının Osmanlı Devleti’nin kontrolüne geçmesi

Coğrafya keşifl er sonucunda Akdeniz ticaretinin önemini kaybetmesi

1535 yılında Fransa’ya kapitülasyonların verilmesi

Fransa’ya verilen kapitülasyonların 1740 yılından itibaren sürekli hale

gelmesi

Sanayi İnkılabı’nın başlaması

1838 Balta Limanı Antlaşması ile Osmanlı ülkesinin İngiltere’nin açık

pazarı haline gelmesi

Kırım Savaşı sırasında ilk kez dış borç alınması (1854)

1875 yılında Osmanlı maliyesinin ifl as etmesi

Avrupa’dan gelen ucuz mallar karşısında Osmanlı ülkesinde üretimin

çökmesi

1881 yılında Duyunuumumiye İdaresinin kurularak Osmanlı gelirlerine

el konulması (Muharrem Kararnamesi’yle mali ifl asın açıklanmasından

sonra)

OSMANLI MALİYESİNİ ETKİLEYEN GELİŞMELER

20

DEVLET YÖNETİMİ

Devlet Anlayışı Hükümdarlık Sembolleri Hükümdarlık Unvanları Padişahın Egemenliğini Kullanma Biçimleri

Padişahın Yetkilerini Sınırlayan Belgeler

Monarşik ve teokratik bir yönetim benimsenmiştir.

Ülke hanedanının ortak malıdır. (Osman ve Orhan Bey Dönemleri)

I. Murat: Ülke padişahın ve oğullarının malıdır anlayışını getirdi.

Fatih: Kanunname-i Ali Osman ile kardeş katlini yasallaştırdı.

Yavuz: Mısır Seferi ile halifelik Osmanlı’ya geçti. (teokratik)

I. Ahmet: Ekber-i Erşed ve Kafes usulü uygulamasını getirdi.

Şehzadelerin sancağa çıkma usulünü kaldırdı.

En yaşlı ve akıllı şehzadenin başa geçmesi geleneğini benimsedi.

II. Mahmut: Senedi İttifak’la padişah yetkileri ilk kez kısıtlandı.

Abdülmecit: Tanzimat Fermanı’yla ilk kez kanun üstünlüğü kabul edildi.

II. Abdülhamit: Meşrutiyet’le halk ilk kez yönetime katıldı.

Hutbe okutmak

Para bastırmak

Taht

Sancak

Asa

Hilat (giysi)

Çetr (şemsiye)

Nevbet

Menşur almak

Bey

Gazi

Hüdavendigar

Han

Hakan

Sultan

Padişah

Halife

YASAMAFerman: Padişahın yazılı buyruğudur.

Kanunname: Bir çok konunun bir arada ele

alındığı padişah belgesidir.

Adaletname: Halkın haklarının yönetenlere

karşı korunduğu padişah belgesidir.

Berat: Atama belgesidir.

YÜRÜTMEDivan-ı Hümayun ile birlikte kullanılır.

YARGIKulluk Hakkı: Devşirme Sistemi içerisindeki

kişiler üzerinde padişahın öldürme hakkının

bulunmasıdır.

Müsadere Sistemi: Hazineden geçinen kişile-

rin kanunsuz mallarına el konulmasıdır.

1808 Sened-i İttifak: Osmanlı

Devleti’nde padişah yetkilerinin

bir sözleşme ile kısıtlandığı ilk

belgedir.

1839 Tanzimat Fermanı ve 1856

Islahat Fermanı: Kanun üstünlüğü

ile padişah yetkileri kısıtlanmıştır.

1876 Kanun-u Esasi: Padişah yetki-

leri anayasa ile kısıtlanmıştır.

Padişah olma şartlarıysa;

• Osmanlı hanedanından olmak

• Erkek olmak

OSMANLI KÜLTÜRÜ VE UYGARLIĞI

KPSS 2016 kim korkar tarih’ - pegem.net · Ön Söz Değerli Adaylar, Tarih Ders Notları, KPSS...

Documents

Transcript of KPSS 2016 kim korkar tarih’ - pegem.net · Ön Söz Değerli Adaylar, Tarih Ders Notları, KPSS...