KOUDE OORLOG (1945 – 1991)...1961 Varkensbaai-incident invasie van Cubaanse bannelingen met hulp...
Transcript of KOUDE OORLOG (1945 – 1991)...1961 Varkensbaai-incident invasie van Cubaanse bannelingen met hulp...
KOUDE OORLOG (1945 – 1991)
Tijdvak 9 Tijd van wereldoorlogen (1900-1945)
Tijdvak 10 Tijd van televisies en computers (1945-2001)
Definitie Koude oorlog:
Periode van gewapende vrede tussen de Verenigde Staten + bondgenoten (‘het Westen’) en de Sovjet-Unie + bondgenoten (‘het Oostblok’)
Tegenstellingen zijn gebaseerd op:
* politiek systeem
* economisch systeem
* werelddominantie
* vijandbeeld
* angst
* Politiek systeem
parlementaire democratie <> communistische partijdictatuur
individuele vrijheid <>totalitaire staat
* Economisch systeem
kapitalisme (markteconomie) <> staatgeleid (planeconomie)
inkomen en bezit <> klassenloze maatschappij
* Werelddominantie
militair: NAVO <> Warschaupact wapenwedloop <> wapenwedloop
politiek: Containment politiek <> Komintern Trumandoctrine <> Brezjnevdoctrine
economisch: Marshallplan <> Comecon
vijandbeeld
Spanningen USA -‐ USSR Truman: -‐ Potsdam (Stalin, Truman, A:lee)
einde WO-‐2 begin Koude Oorlog deling Duitsland in bezeCngszones | 1949 BRD <> DDR
Wens tot isolaKonisme USA verdwijnt > acKevere rol in wereldpoliKek
versterkt door: -‐ rol USA in WO-‐2 -‐ gebruik atoombommen
-‐ Trumandoctrine > ContainmentpoliKek > Marshallhulp
-‐ bondgenootschappen: -‐ NAVO -‐ ZOAVO -‐ CENVO
The “Iron Curtain” 1948 blokkade van Berlijn
Oorzaak: - Invoering D-Mark West DU
Gevolg: - Afsluiting Berlijn
- Luchtbrug
- Stalin geeft op – mei 1949
Onbedoelde gevolgen van blokkade:
1949 Uitroepen van de: BRD en DDR
oprichting NAVO
oprichting Warschaupact (1955) | reden: BRD lid van NAVO
DDR lid van Warschaupact
Oost-Europa was ontevreden:
1953 > opstand in de DDR - onderdrukking - armoede
onderdrukt door troepen Warschaupact (géén Russen)
(v - ‘ Duck and cover’ – voorlichtingsfilm Amerikaanse overheid )
1953 Stalin †
Chroesjtsjov volgt op
1956 Hongaarse opstand
Imre Nagy (gematigd)
volk eist:
- vertrek Russen - vrije verkiezingen - proces tegen oude leiders
Hard ingrijpen Chroesjtsjov en Warschaupact
20.000 Hongaarse slachtoffers
geen hulp van Westen hadden Hongaren verwacht
Imre Nagy
- Haalde Hongarije uit het Warschaupact
- Zorgde voor nieuwe verkiezingen
- Geëxecuteerd door de Russen
NL: bestorming Felix Meritis (De Waarheid) (V – Hongaarse opstand)
1961 > DDR – Bouw van de muur ‘Republikflucht’ > vanwege hogere welvaart BRD + democratisch systeem Reactie DDR? Afsluiten grens met BRD Omweg via Oost-Berlijn Afsluiten in 1961 Hoe? Bouw van de muur Walter Ulbricht spricht: ‘Niemand hat die absicht eine mauer zu errichten’.
Problemen elders in de wereld?
1949 > uitroepen Volksrepubliek China olv Mau Zedong (Mao-Tse-Toeng)
1950 – 1953 > Koreaanse oorlog
1962 > Cuba-crisis
Cuba > olv Batista - vakantie-eiland voor rijke Amerikaan - economisch afhankelijk van VS (suiker)
1959 > revolutie door Fidel Castro Cuba communistisch / nationalisatie
reactie VS? economische boycot (Eisenhower) | Castro zoekt toenadering tot USSR
1961 Varkensbaai-incident invasie van Cubaanse bannelingen met hulp van de CIA en leger mislukt
Castro / Chroesjtsjov – bouw raketbases
U2 spionage > foto basis genomen
Kennedy besluit tot blokkade
(v – toespraak Kennedy) (v – KO cuba-crisis)
Angst voor een atoomoorlog neemt wereldwijd toe
Geheime onderhandelingen: - USSR blaast bases af - USA haalt raketten weg uit Turkije (geheim) - installeren van ‘hot line’ - USA belooft Cuba niet aan te vallen
1968 > Praagse Lente
- machtswisseling in communistische partij > Alexander Dubcek wilden hervormingen (comm. met menselijk gezicht!) | * afschaffing censuur * betere naleving burgerrechten * economische hervorming
- Warschaupact maakte er een einde aan – nauwelijks verzet bevolking
Vanaf WO-2 > spanningen leidden tot wapenwedloop
Fase 1: ‘afschrikking door massale vergelding’ (jaren ’50)
|
USA – atoombommenwerpers, raketten USSR – wel kernwapens, geen raketten, atoombommen werpers wel overwicht aan conventionele wapens
dus USA in voordeel
(v – RVD als de bom barst)
Fase 2: ‘wederzijdse afschrikking’ (jaren daarna) |
USA – McNamara (1961) > ‘MAD’ = Mutual Assured Destruction kern: second strike capability door kernonderzeeërs
Lanceerinrichtingen en kernkoppen USA en USSR: periode 1962-1965
USA USSR Jaar lanceerinr. kernkoppen lanceerinr. Kernkoppen 1962 1653 3267 235 481 1963 1812 3612 302 589 1964 2021 4180 425 771 1965 2088 4251 463 829
Fase 3: ‘het aangepaste antwoord’ (jaren ’60) |
Kennedy (1962) > eerst conventionele wapens dan lichte kernwapens uiteindelijke zware kernwapens > ‘MAD’
Europa was tegen: oorlog zou namelijk in Europa worden gevoerd | angst dat USSR nu eerder W-Europa zou aanvallen
|
Pas in 1967 aanvaard (v – wapenwedloop U2-incident)
Aantallen nucleaire wapens USA en USSR
Ontspanning tijdens koude oorlog 1953 nieuwe regeringen:
USA > Truman vervangen door Eisenhower (Dulles min. v BZ)
| containment vervangen door politiek van rollback | = bevrijding van volken door comm onderworpen Hoe? Politiek, economisch, militair (ook kernwapen)
niet doorgegaan: Congres > weinig geld beschikbaar stellen USSR > opbouw kernmacht – te gevaarlijk
USSR > Stalin vervangen door Chroesjtsjov
| politiek van vreedzame coëxistentie
Hoogtepunt: Conferentie van Genève (1955) > vriendelijke sfeer
Uitwerking: - 1949 aanvaarding ontstaan BRD en DDR - 1955 aanvaarding BRD lid NAVO en DDR lid Warschaupact - 1955 vredesverdrag met Oostenrijk
USSR akkoord dat land westerse democratie wordt USA akkoord dat land neutraal blijft, geen lid NAVO
- 1956 opstand Hongarije Warschaupact slaat opstand neer USA geen militair ingrijpen
- 1956 Suezcrisis USSR geen militair ingrijpen USA druk op Eng. + Fr. tot terugtrekking
(Suezcrisis: Nasser (Egypte) nationalisatie Suezkanaal
Israël valt aan met steun van Eng. en Fr.)
Periode 1963 – 1991 Kenmerk: nieuwe detente = pogingen tot ontspanning
| nu en dan incidenten
Waarom detente?
- voorkomen dat nucleair conflict onbeheersbaar wordt - wapenwedloop kost veel geld > begrotingstekorten
USA - kosten Vietnamoorlog - niet elk regime is bondgenoot tegen comm.
USSR - kosten landbouwproblemen - economische hulp aan satellietstaten
Hoe was detente te zien?
* aanleg hotline
* betere relatie USA – China > pingpong-diplomatie > China wil economische samenwerking
* kernwapenbeheersing > 1968 Non-poliferatieverdrag doel: verspreiding kernwapens voorkomen > 1972 SALT I doel: afname intercontinentale kernwapens > 1979 SALT II doel: afname intercontinentale kernwapens
* BRD erkent grens met DDR 1969 Willy Brand werd bondskanselier – voerde ‘Ost-politiek’ 1970 Brand tekent Verdrag van Moskou USSR belooft vrij verkeer tussen BRD en DDR
Tegelijkertijd vasthouden van invloedssferen
USSR: - 1968 Brezjnevdoctrine - 1968 ingrijpen in Praagse Lente - 1979 inval in Afghanistan – steun comm. partij - 1982 dwingt Poolse regering ‘Solidariteit’ te verbieden
USA: - geen westerse democratieën die overliepen - 1979 geen ingrijpen Afghanistan, wel steun aan Moedjahidien - 1979 geen ingrijpen in Nicaragua bij macht van Sandinistas
Einde van de Koude Oorlog
* indirecte oorzaken:
> kost veel geld - USSR: economisch slecht (schaarste, corruptie, armoede) USA: 1983 SDI (star wars) – R. Reagan (leiding USSR ongerust)
> communisme verliest aantrekkingskracht - voor de bevolking (zie boven) - voor de leiding (technologische achterstand) - einde Koude Oorlog = kans op westerse hulp
> bevolking W-Europa verzet tegen kernbewapening - tegen NAVO-dubbelbesluit - ‘Hollanditis’
* directe oorzaken:
> 1985 Gorbatsjov aan de macht - Glasnost (openheid) – democratisering - Perestrojka (hervorming) – kapitalisme - loslaten Brezjnevdoctrine - Oostbloklanden meer vrijheid - invoering meerpartijendemocratie (1989)
> 1989 Polen: - Solidariteit toegelaten, vrije verkiezingen Hong, Tsj, DDR, Bulg: - demonstraties DDR: val van de muur (‘wir sind das Volk’ > ‘wir sind ein Volk’
> 1990 BRD/DDR: eenwording, EU en NAVO
> wapenvermindering USA / USSR
> 1991 USSR: mislukte staatsgreep gevolgen: Jeltsin vervangt Gorbatsjov USSR valt uiteen opheffen Warschaupact