Konu02 is Sagligi Ve Guvenliginin Kavram Ve Kurallarinin Gelisimi

8/3/2019 Konu02 is Sagligi Ve Guvenliginin Kavram Ve Kurallarinin Gelisimi

1/94

2010

SALII VE GVENLNNKAVRAM VE KURALLARININ

GELM


2/94

Ama

sal ve gvenliinin dnyadaki ve lkemizdeki tarihsel geliimi

ve bugnk SG uygulama ilkeleri hakknda bilgi sahibi olmak ve SG

uygulama ilkelerini renmek.

renim hedefleri

SGnin Dnyadaki tarihsel geliimi,SGnin Trkiyedeki tarihsel geliimi,

ada i sal ve gvenlii,SG uygulama ilkeleri konularnda bilgi sahibi olmak.


3/94

Alt balklar

SG kavram ve aamalarDnyada ve Trkiyede SGSGnin Dnyadaki tarihsel geliimiSGnin Trkiyedeki tarihsel geliimiada i sal ve gvenlii

Kavram

Gelime aamalar

Kapsam

ve salk ilikileri


4/94

ada SG uygulama ilkeleriUygun ie yerletirme

yeri ortam faktrlerinin deerlendirilmesi

SG risklerinin deerlendirilmesi ve kontrol

Aralkl kontrol muayenesi

yerinde SG hizmeti salanmas


5/94

GR

yerinde alma koullarn dzenlemek zere

gelitirilmi Sal ve Gvenlii (SG)

mevzuatlar, Sal ve Gvenlii hareketinin

balangc olmakla beraber, bugnk anlamda Sal ve Gvenlii

teknik bilim dalnn oluumuna zemin hazrlamtr. Ancak,

iletmelerde Sal ve Gvenliinin salanabilmesi iin sadece

hukuki mevzuatlarn yrrlle koymann yetersizlii, i kazalarnn

ve meslek hastalklarnn gnmzde giderek artmas ile tamamen

ortaya km bulunmaktadr. Modern Sal ve Gvenlii biliminin

kurulmas ancak yirminci yzylda mmkn olmu, aksiyon ve

metotlar ise ancak son yl iinde gelitirilmitir.


6/94

1992 ylnda Uluslararas Ergonomi Birliinin (International

Ergonomics Association, IEA) yesi bulunan 25 lkede yaptrd

aratrmaya gre Ergonominin uygulama alanlar arasnda en

st dzeyde (% 84) Gvenlik konusu gelmektedir. Bunu

Endstri Mhendislii, biomekanik, iyk, insan-bilgisayar arakesiti,

mobilya tasarm, eitim, antropometri, psikoloji vb. takip

etmektedir. Bu almadan anlalaca zere,

gnmzde Sal ve Gvenlii,

Uygulamal Ergonominin en nemli

konusunu tekil etmektedir.


7/94

Ergonomi, insan ve alma ortam arasndaki ilikiler topluluudur.

yeri koullarnda mesleki risklerin aratrlmas, hata ve

kazalarn azaltlmas, iinin salk, gvenlik ve mutluluunun

korunmas, i veriminin artrlmas gibi temel Sal ve

Gvenlii prensipleri Ergonominin temel yasalarn oluturur.

Evet, her insan deiime ihtiya duymaz. Fakat uyumu salamakla,

alma yerinde daha ok insan rahat edecektir.

alma ortamlarndaki i istasyonlarnn

ergonomik boyutlandrlmasnda yaplan

kk deiikliklerinbile, iinin retkenlii

ve mesleki salk ve gvenliiasndanbyk nem tad unutulmamaldr.


8/94

ERGONOM VE SALII VE GVENL

Yaad evre ile sk bir etkileim iinde bulunan insan, alt

ortamdan kaynaklanan olumsuz etkilerden korumakiin

Ergonomi, tbbi, teknik, ekonomik ve psikolojik konularda

almalar yapar. Uygulamal Ergonomi,

Sal ve Gvenlii, i hijyeni

kurallar erevesinde alma

ortamnn insan faktr ile uyumunu

inceleyerek, mesleki risk ve

hastalklarn ve dolaysyla i

kazalarnn en alt dzeye indirilmesi

almalarn kapsar.


9/94

yerindeki fiziksel stresin miktarn minimum hale getirmek, insan

ve teknolojilerin etkileim yollarnn srekli allmasn gerektirir.

Daha sonra bu almalardan renilenler, etkileimi gelitirmek iinuygulamaya konulur ki bu Ergonomi biliminin dier bir tanmdr.

Zaten Ergonomi kavram pratikte i yerinden kaynaklanan tm

fiziksel stresin minimizasyonu iin kullanlr. Bir makine veya

sistem gerektiinden fazla komplike veya temas tehlikeli ise alaninsanlar bundan tam verimi elde edemeyeceklerdir. stelik, rahatsz

ve tehlikeli alma koullarnn da ortaya kmas, ii salk

ve gvenliine ve dolaysyla da retkenlie, kaliteye zarar

verir. Uygulamal Ergonomiise, i yerlerini daha arkada canls

yapmakta, bu ise alma ortamn daha gvenli ve salkl hale

getirmektedir.


10/94

SALII VE GVENL

Tbbi, teknik, ekonomik, sosyal ve hukuki ynleri olan bir kavram

olarak Sal ve Gvenlii, SG (Occupational Safety and

Health, OSH), ksaca iilerin i kazalar ve meslek

hastalklarna kar korunmalarnn salanmaseklinde

tanmlanr.

Sal ve Gvenlii, iin yapl srasnda fiziki evre artlar

nedeniyle, iilerin karlatklar salk sorunlar ve mesleki

tehlikelerin ortadan kaldrlmas ve azaltlmas zerine aratrmalar

kapsar. ilerin alma koullarnn olumsuz etkilerinden, i

kazalar, meslek hastalklar ve her trl zararlardan korunmaalmalar ile daha gvenli i yerleri oluturma, bu kapsamda

deerlendirilecek konular arasnda yer alr.


11/94

Sal ve Gvenlii

Sal ve Gvenlii hakknda literatrde bir ok tanma rastlanr:

Sal ve Gvenlii, i yerlerindeki alma koullarnnsalk ve gvenlik iinde olmasn temin eden ve sonucunda i

kazalar ile meslek hastalklarn azaltan bir bilimdir.

Sal ve Gvenlii, iyerlerinde iinyaplmas ve yrtm ile ilgili olarak oluan

tehlikelerden ve sala zarar verebilecek

koullardan korunmak ve daha iyi bir alma

ortam salamak iin yaplan sistemlialmalardr.


12/94


13/94

Sal ve Gvenlii, i kazalarn, meslek hastalklarn,yangnlar ve (sanayileme hastal diyebileceimiz) insan

bunalmlarn ortadan kaldrmak ya da en az dzeye indirmek

amacyla alnmas gereken nlemlerin tmdr.

Sal ve Gvenlii kaza olduktan sonra konuyu ele alandeil, kaza olaslklarn ortadan kaldrmaya ynelik almalar

yapan teknik bir bilim daldr.

kazalar ve meslek hastalklar, kiinin alt i dolaysyla

karlat tehlikelerle ilgili bir durumdur. Bu balamda i kazas,

alrken veya iingerei dier ilemleri yaparken ortaya kan ve

eitlimaddi ve manevi kayplara neden olan bir olay eklinde

tanmlanr.


14/94

Meslek hastalise, iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple

veya iinyrtm artlar yznden uranlan geici veya srekli

hastalk, sakatlk veya ruhi arza halleri olarak tanmlanr.

Sal ve Gvenliinin Yaklam

Sal ve Gvenlii almalarnda, alanlar i yerinin olumsuz

etkilerinden ve doabilecek hastalklardan koruyarak, rahat, gvenli

ve huzurlu bir ortamda almalarnn salanmas amalanmaktadr.

Sal ve Gvenliinin salanmas sosyal dzeni etkilediinden,

toplumun eitli kurum ve kurulularn yakndan ilgilendirir.

yerlerinde iveren ve iiler, trafikte srcler ve yayalar, evlerde

tm aile fertleri Sal ve Gvenlii asndan etkileim


15/94

iindedirler. Sal ve Gvenlii ile iverenler, maddi ve manevi

karlar nedeniyle, iiler, dorudan doruya canlar yanan kiiler

olarak ve devletise vatandan mutlu yaam ve saln dnmek

zorunda olduu iin yakndan ilgilenmek durumundadr.

verengerekli masraf yaparak, rgtlenmeyi gerekletirecek ve

zorunlu olarak teknik nlemleri alacak, ii, Sal ve Gvenlii

disiplinine ve kurallarna uygun alma dzenini koruyacak, devlet

ise gerekli denetimi yapacak, messeseleri kuracak ve bu l

alma sonucu daha mutlu, dolaysyla verimli bir alma dzeni

kurulmu olacaktr. alanlara ynelik Sal ve Gvenlii ile

yakndan ilgili bulunan unsur vardr:


16/94

1. alanlarn korunmas: Sal ve Gvenlii almalarnn

asl amacn oluturur. alanlar i yerlerinin olumsuz etkilerinden

korumak, rahat ve gvenli ortamlarda almalarn salamak, bakabir ifadeyle alanlar i kazalar ve meslek hastalklarna kar

koruyarak ruh ve beden btnlklerinin salanmas

amalanmaktadr.

2. retim gvenliinin salanmas:Bir iyerinde retim gvenliinin salanmas

beraberinde verimin artmas sonucunu

douracandan zellikle ekonomik adan

nemlidir. yerinde alan iilerinkorunmas ile meslek hastalklar ve i

kazalar sonucu ortaya kan igc ve ignkayplar azalacak,


17/94

dolaysyla retim korunacak ve daha salkl ve gvenli alma

ortamnn iiye verdii gvenle i veriminde artma olacaktr.

3. letmegvenliinin salanmas: yerinde alnacak

tedbirlerle, i kazalarndan veya gvensiz salksz alma

ortamndan dolay doabilecek makine arzalar ve devre d

kalmalar, patlama olaylar, yangn gibi iletmeyi tehlikeye

drebilecek durumlar ortadan kaldrlacandan iletme gvenliisalanm olur.


18/94

SALII VE GVENLNN TARH GELM

1. DNYADA SALII ve GVENLNN TARH GELM

Sanayi Devrimi ncesi Sal ve Gvenlii

lk insanla balayan retim sreci boyunca retim teknikve biimleri

de deimitir. Tan ve topran ilenmesi, madencilik tekniklerinin

gelitirilmesi, atein bulunmas, giderek buhar gcnden yararlanmaolanaklar, i aletlerinin ve retim aralarnn geliiminde nemli

etkileri olmutur. alma yaamndaki gelimelerin getirdii

sorunlarn zm iin yaplan almalar ii sal ve i

gvenliinin geliiminde de temel unsurlar olmutur. Bu nedenle

yaplan ile salk arasnda iliki kurmann tarihesi olduka eski

alara dayanmaktadr.


19/94

Gemii anlamak kukusuz, hazr zaman ve gelecei inceleyen salk

ve gvenlik almalarna yardmc olur. Zira, salk ve gvenlikteki

modern gelimeler ne tek banadr, ne de bamszdr. Bilakis,

devamlln bir parasdr. Bu devamllk, en az Eski Msrllar (M..

1500) kadar uzaklardan balar. Halen ayakta bulunan piramitlerden

aklda kalan, inaat iin yeterli i gcnn salanmas iin, tbbi

servisler kurulmasyd. Hatta, (Toplam 283 maddeden oluan) M..2000lerde Babil mparatorluunun kurucusu Hammurabi

(M.. 1819-1950) tarafnadan hazrlanan Hammurabi

Kanunlarnda Sal ve Gvenlii hususunda hkmler

bulunmaktayd (ekil 1 ve 2)


20/94

ekil 1. Ta stunlara yazl Hammurabi Kanunlar Yazt

Eer bir mteahhidin salam yapmad bir binann

kmesi sonucunda bina sahibi hayatn kaybederse,

mteahhit lm cezasna arptrlr; eer bina sahibinin

olu hayatn kaybetmise, mteahhidin olu lm

cezasna arptrlr; eer bina sahibininklesihayatn

kaybetmise, mteahhit ayn deerde bir kleyi bina sahibine verir.Eer mteahhidin salam yapt bir binann kmesi sonucunda bina

sahibinin mallar hasar grmse, mteahhit binay yeniden yapaca

gibi, bina sahibinin tm zarar ve ziyann da karlayacaktr. Bir

binann inaat kurallarna uyulmadan yaplan bir duvar yklrsa,

mteahhit tm masraflar kendisine ait olmak zere o duvar

salamlatrmak zorundadr.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2a/CodeOfHammurabi.jpg


21/94

ekil 2. M.. 2000lerde Babil Krall

i sal ve i gvenliinin geliimine

bakldnda ilkel toplumlarda alanlarn

salklarn korumaya ynelik neler

yapldna ilikin somut bulgulara

rastlanmamtr. Bugnk anlamda ii sal ve i gvenlii olarak

tanmlanabilecek almalar ilk olarak kleci toplumlardan eski

Roma'da gzlenmitir. Bu dnemde bir ok bilim insan bugn bile

geerli saylabilecek alanlarn salk ve gvenliine ynelik neri

ve savlar ileri srmlerdir. Bunlardan nl tarihi Heredot ilk kez

alanlarn verimli olabilmesi iin yksek enerjili besinlerle

beslenmeleri gerektiine deinmitir. M.. 370 tarihinde Hipokrat
http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Hammurabi's_Babylonia_1.svg


22/94

(Hipokrates, M 466-M 379)ilk kez kurunun zararl etkilerinden

sz etmi, kurun koliini tanmlam, halsizlik, kabzlk, feller ve

grme bozukluklar gibi belirtileri saptam ve bulgularn kurun ile

ilikisini ak bir biimde ortaya koymutur. Roma mparatorluu

dneminde toksikoloji olduka ilerlemi, bir ok bitkisel zehir, arsenik

ve arsenik asidinin slfid tuzlar bulunmutur. Dioscorides ise

zehirleri bitkisel, hayvansal ve mineral kaynakl olmak zere

kkenine gre e ayrm ve bu ayrm yzyllar boyunca

kullanlmtr.

ekil 3. Hipokrat (Hipokrates, M 466-M 379)
http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://img03.blogcu.com/v2/images/editor/a/y/c/ayceleninmutfagi/981392820522376_1259920282.jpg&imgrefurl=http://ayceleninmutfagi.blogcu.com/hipokrat-ve-yemini/6490818&usg=__70RALeL7eR4mBCRdItHKw8vrZ08=&h=414&w=300&sz=39&hl=tr&start=3&itbs=1&tbnid=KUHfF7sBsOH8tM:&tbnh=125&tbnw=91&prev=/images?q=hipokrat&hl=tr&sa=G&gbv=2&tbs=isch:1


23/94

M.. 200 yllarnda Hipokrates'in almalarn daha da gelitiren

Nicander, kurun kolii ve kurun anemisini incelemi ve bunlarn

zelliklerini tanmlamtr. Bu dnemde yaplan almalar salk ve

gvenlik sorunlarnn saptanmas ve tanm ile snrl kalmam,

zararl etkilerden korunma yntemleri de gelitirilmitir. Nitekim M.S.

23 ile 79 yllar arasnda yaam olan Plini, alma ortamndaki

tehlikeli tozlara kar alanlarn korunmas amacyla maske yerine

gemek zere balarna torba geirmelerini nermitir. Juvenal ise,

zellikle demircilerde grlen gz yaknmalar ve gz hastalklarnn

yaplan iten kaynaklandn, srekli olarak ayakta alanlarda

varislerin oluabileceini aklamtr.


24/94

Daha sonralar feodal toplumlarda alanlarn salk ve

gvenliklerinin korunmas ynnde ne tr almalar yapld

konusunda yeterince bilgi edinilememitir. Oysa bu dnemde de

uzun yllar boyunca retim ara ve tekniklerinde nemli gelimeler

olmu, retim srecinde giderek daha ok sayda yer alan insanlar, i

kazalar ve meslek hastalklarna maruz kalmlardr. 1473 ylnda

kuyumcularla ilgili baz hastalklar inceleyen Urlich Ellenbrong

yalnzca izlenimlerini bildirmekle yetinmitir. Daha sonralar ise,

alanlarn salk ve gvenlik sorunlarnn zmnde, Paracelsus,

Acricola ve Rammazzininemli almalarda bulunmular ve

sorunlarn zmne katk salamlardr.


25/94

1493 ile 1541 yllar arasnda yaayan Alman dnr ve hekimi

Paracelsus Basel niversitesi'nde verdii derslerle, tpta yeni bir

anlaya clk etmitir. 1528 ylnda niversiteden ayrlarak

hastalarn inceleme amacyla geziye kmtr. Tirol maden

iletmelerinde iyeri hekimi olarak alt yllarda, o gn iin

dnyada ilk i hekimlii kitab olan "De Morbis Metallicis"i

yazmtr. Kitapta iletmenin eitli blmlerindeki alanlardagrlen belirtileri byk bir dikkatle tanmlamtr. Bu tanmlarn bir

blm bu gnk pnmokonyoz tansnda da kullanlmaktadr. Ayrca

zehirlerin kimyasal yaplar ile doz ve organizma arasndaki ilikiyi

saptayabilme gibi ok nemli aratrmalar yapmtr. Bu nedenle

Paracelsus modern toksikolojinin balangc saylmaktadr.


26/94

Dnyada ilk mineroloji bilgini olarak bilinen ve 1494 ile 1555 yllar

arasnda yaayan Georgius Agricola, baz zehirlerin etkilerini

belirlemi, koruyucu nlemler ileri srmtr. Ayrca i kazalar

stnde de durarak sorunlar ortaya koymu ve nerilerde

bulunmutur. Agricola, Jachymor'da hekimlik yapt yllarda,

mineraloji ve maden izabelerinde alanlarn sorunlarn incelemi ve

gzlemlerini 1530 ylnda "De ReMetallica" isimli eserinde

yaynlamtr. Zamann jeoloji, madencilik, metalurji bilgilerini de

kapsayan nemli bir yapt olan sz konusu kitabnda, tozu nlemek

iin maden ocaklarnn havalandrlmas gerektiini belirtmi, i

kazalar ve i gvenlik yntemleri konusunda nerilerde

bulunmutur.


27/94

Kitabn ii sal ve i gvenlii ynnden nemi, i ile salk

arasndaki ilikiyi ak olarak belirtmi, sorunlarn saptanmas ile

kalmam, korunma yntemlerini de nermi olmasdr.

1633 ile 1714 yllar arasnda yaayan ii sal ve i gvenlii

konusunda nemli almalar yapan talyan Berdardino Ramazzini

felsefe ve tp okuyarak yetimi ve Padova niversitesi'nde retim

yelii yapmtr. Uzun incelemeler sonucu 1713 ylnda yaynlad

"De Morbis Artificum Diatriba" isimli kitabnda zellikle i

kazalarn nlemek iin, i yerlerinde koruyucu gvenlik nlemlerinin

alnmasn nermitir (ekil 4). Asl uzmanl epidemiyoloji olduu

halde meslek hastalklar konusunda ne kavumu ve ii salnn

kurucusu saylmtr.


28/94

Ramazzini ii sal ve i gvenlii ile ilgili saysz almalar

yapm, ok nemli bilimsel gr ve neriler getirmitir. Hipocrates

andan bu yana hastalara sorulan geleneksellemi sorulara ii

sal ve i gvenlii ilkesini eklemitir. Bu ilke, kiinin karlat

etkenlerin bilinmesi ile sonuca kolayca ulalmasn salamtr.

Kurun ve cva zehirlenmelerini incelemi ve belirtilerini saptamtr.

i sal ve i gvenlii ile ilgili korunma yntemleri zerindedurmu, iyerlerinin scaklkderecesinden, iyeri havasnda

bulunabilecek zararl etkenlerden ve bunlarn giderilmesi iin

alnmas gerekli nlemlerden ve havalandrma yntemlerinden sz

etmitir. yerlerindeki alma ortamndan kaynaklanan olumsuzkoullarn dzeltilmesi ile i veriminin artacan ileri srmtr.


29/94

yerlerinde iinin alma eklinin, i-ii uyumunun salk ve i

verimi zerinde etkili olduu dncesini ortaya koyarak Ergonomi

ilkelerini daha on yedinci yzylda aklamtr.

ekil 4. Bernardino Ramazzini (1633-1714)

i sal ve i gvenliinde kkl ve ada nitelikteki gelimeler

Bernardino Ramazzini (1633-1714) ile talya'da balam, bilimsel

diyebileceimiz i hekimlii ortaya km fakat, gelimelerin devam

sanayi devrimi sonras ngiltere'de olmutur.


30/94

Sanayi Devrimi Dnemi Sal ve Gvenlii

nsann doa ile savam ile balayan, ilk aletin yapm ile gelien ve

topra ekip bimek, madenleri karp ilemek, iplik eirip dokumak

eklinde sren alma yaam insanlk tarihinin uzunca bir dnemi

boyunca ok byk deiikliklere uramamtr. alma koul ve

yntemlerine ilikin kkl deiimler, ekonomik ve toplumsal dzeni

de derin bir biimde etkileyip yeni bir yap kazandran teknikgelimelerle balamtr. Doa gcnn

ve organik gcn yerini makinann ve

buhar gcnn almas olay olan sanayi

devrimi on yedinci yzyln ikinci

yarsnda nce ngiltere'de balamtr.


31/94

Sanayi devrimi ile insan, rzgar, su, hayvan enerjisi gibi doa ve

organik gcn yerini; buhar gcnn harekete geirdii makinalarn

almas ile, kk zanaat, tezgah ve atlye retiminin yerine yeniteknik bulu ve makinalarla donatlm fabrika retimi gemitir. Bu

durum alma ortam ve koullarnda, retim ara ve yntemlerinde

byk deiikliklere neden olmutur.

alma yaamndaki deiimlerekaynaklk eden etkenlerin banda buhar

makinasnn retim srecinde

kullanlmaya balanmas gelmitir. Bu

dnemde kmr madenciliinin

gelimesi sonucu, kmr yataklarnda almay kolaylatrmak

amacyla biriken suyun dar atlmas gerekli olmutur.


32/94

lk nceleri bu amala kullanlan buhar makinas, daha sonralar

teknik bulular sonucu doal glerle evrilemeyecek ve

altrlamayacak sanayi devriminin simgesi olan pamuklu dokumamakinalarnda kullanlarak fabrika sistemlerininilk rneklerini ortaya

karmtr. retim srecinde yaygn olarak kmr, demir ve buhar

makinasnn kullanlabilmesi byk bir enerji olana sunmu ve bu

da alma koullarnda byk deiimlere yol amtr.

Aile iletmelerinin yerini fabrika retiminin almas sonucu retim

srecinde alacak insana gereksinim giderek artmtr. Bu nedenle

krsal blgelerden kentlere gler balamtr. Alt yap gereksinmeleri

bakmndan byk insan kitlesinin barnmasna uygun olmayan bu

yeni kentlerde salkl konut ve evrekoullar salanamam,

beslenme sorunlar ortaya km ve salgn hastalklar artmtr.


33/94

Sanayi devrimi sonucu yaanan gelimelerin toplum zerine getirdii

bu olumsuz etkiler alma yaamnda da grlmtr. iler fabrika

ve maden ocaklarnda ok kt koullarda i kazalarna ve meslekhastalklarna neden olabilecek etkilere maruz kalarak gnde 16-18

saat gibi uzun sreler altrlmlardr. retim teknii gelitike

makinalarn hz da artm, buna karlk gerekli korunma nlemleri

alnmamtr.

Ayrca alanlarn o zamana gre ok gelimi makine ve aletleri

kullanmak iin eitilmemi ve kyden g eden deneyimsiz

insanlardan olumas da i kazalarnn artmasna etken olmutur.

Evinde ve tarlasnda istedii tempoda almaya alm ve alma

yntemini kendi dzenleyen ii, fabrika retiminde hzl alma


34/94

dzenine girince kulland alet ve makinalara uyum salamakta

zorluklarla karlam ve bunun sonucunda oluan i kazalarnda bir

ok ii yaamn yitirmitir.

Sanayi devrimi ile balayan bilimsel teknolojik gelimeler sadece

makine ve tezgah yapm ile snrl kalmam, metalurji ve kimya

sanayi alannda da byk gelimeler olmutur. norganik kimyadaki

gelimeler sonucunda insann ilk alardan beri bildii ve kulland

metalurji byk ilerlemeler gstermitir. Bu gelimeler sonucu

alanlarn sal zerinde olumsuz etkileri olaca hi

dnlmeden bir ok kimyasal madde retimde kullanlmaya

balanmtr. Bu dnemdeki retim ara ve yntemlerinin nitelii

retimde kullanlan zararl ve zehirli maddelerin gaz ve dumanlarnn


35/94

alma ortamna yaylmasna neden olmutur. yerlerinde salk ve

gvenlik ynnden hibir nlem alnmadndan alma ortamndaki

younluu byk miktarlara varan bu maddelere uzun sre maruzkalan iilerin sal nemli lde bozulmu ve meslek

hastalklarna yakalanarak yaamlarn yitirmelerine neden olmutur.

kazalarnn ve meslek hastalklarnn byk boyutlara ulamasnda

i yerlerindeki salksz alma koullarnn yannda uzun alma

sreleri de etken olmutur. Sanayi devriminin ilk yllarnda alma

sreleri 16-18 saati bulmutur. El dokumacl yaplan atlyelerde

alma sreleri daha da uzun olmu, maden ocaklarnda ise gece

almas allm alma dzeni haline gelmitir.ngiltere'de on

dokuzuncu yzyl banda kadn ve ocuklar dahil, alma sreleri


36/94

genellikle 18 saate kadar ykselmitir. Dier Avrupa lkelerinde de

ayn olaylara tank olunmutur. zellikle dokuma sanayinde kadn ve

ocuklar youn olarak altrlmtr. ocuk ve kadnlara denencretlerin dk olmas nedeniyle sanayide kadn ve ocuklarn

altrlmas giderek yaygnlamtr. Bu dnemde 8-10 yalarndaki

ocuklar ile kadnlarn maden iletmelerinde ve fabrikalarda 16-18

saat gibi uzun sreler ok kt alma koullarnda altrlmalarsonucu, gen yata lmler oalm, sakatlklar artm ve toplumsal

huzursuzluk giderek bymtr.


37/94

Sanayi Devrimi Sonras Sal ve Gvenlii

Sanayi devrimi sonras alma

yaamndaki niteliksel deiimlerin

getirdii sorunlar giderek daha ok

toplumsal huzursuzluklara yol

amtr. Uzun alma sreleri, dk

cretler, salksz ve gvensiz alma

koullar, ok sayda ocuk ve kadnn ar ilerde altrlmalar her

yerde sanayilemenin hzna ve younluuna gre tepkiler

domutur. iler salksz alma koullar, dk cret, isizlik ve

yoksulluun sorumlusu olarak balangta makinalar grmlerdir.


38/94

Sanayi devrimi sonucu yaanan hzl mekanizasyonun getirdii

olumsuz yaam ve alma koullarna kar iilerin tepkileri nceleri

makinalara ynelmi, ok gemeden sorunlarn makinalardan deil,gerekli salk ve gvenlik nlemlerinin alnmamasndan

kaynakland anlalmtr. Bu dnemde yaama ve alma

koullarndaki olumsuzluklarn ortadan kaldrlmas istemi ile grev,

miting, gsteri gibi etkinlikler yaygnlamtr.

Bu tepkiler ve gelimelerin etkileri ile on dokuzuncu yzyl

balarndan itibaren insancl grl aydnlar, hekimler, teknik

elemanlar ve baz iverenler alma koullarnn dzeltilmesi iin

aba gstermi ve nerilerde bulunmutur. Sanayi devriminin

getirdii olumsuz alma ve yaam koullarn iyiletirmek,


39/94

alanlarn saln korumak ve i gvenliini salamak amacyla bir

ok yasal, tbbi ve teknik alma yaplmtr. i sal ve i

gvenliinin bir bilim olarak gelimesi bu dnemde yaplanalmalarn sonucunda olmutur.

Sanayi devriminin getirdii sorunlarn zm amacyla yasal

dzenlemeler yaplmas ve gvenlik nlemlerinin gelitirilmesi

konularndaki almalar younlamtr. Bu dnemde ngiliz

parlemanto yesi Antony Ashly Cooper almakoullarn

dzeltmek amacyla, alma saatlerinin azaltlmas, maden

ocaklarnda ve fabrikalarda altrlan kadn ve ocuklarn

korunmasn ngren yasalar karlmas konusunda aba

harcamtr.


40/94

1740 ile 1804 yllar arasnda yaayan hekim Thomas Percival,

gen iilerin alma saat ve koullar ile ilgili olarak bir rapor

hazrlamtr. O yllarda ngilteredeyalar 4-6 civarnda olan vegnde 14 saat altrlmakta olan ocuklara, tezgaha

yetiebilmeleri iin altlarna sandalye koyuluyor idi.

Bu rapor bir iveren ve parlamenter olan Sir

Robert Peel'i etkilemi ve parlamentoda

giriimlerde bulunarak1802ylnda "raklarn

Sal ve Morali" (dier adyla raklk Salk

ve Ahlak Kanunu) adl yasann karlmasn

salamtr.


41/94

karlan bu kanun ile ngiltere'de ii sal ve i gvenlii ile ilgili

olarak kartlan bu ilk yasa alma saatini gnde 12 saat olarak

snrlam, iyerlerinin havalandrlmasn ngrmtr. Sonralarkapsam daha geni ve alma koullarn dzeltmeye ynelik

yasalarn yrrle konulmas srdrlmtr. 1847 ylnda karlan

"On Saat Yasas" ile alma saatleri snrlandrlmtr. Bu dnemde

gerekleri gren ve iyi deerlendiren az saydaki iveren sorunuolumlu ynde ele almtr. Bunlar arasnda Sir Robert Peel, Robert

Owen ve Michael Sadler nemli abalar gstermiler ve parlamentoyu

etkileyerek yasal dzenlemeler yaplmasn salamtr. Robert

Owen (1771-1858) skoya'daki fabrikasnda on yan altndakimseyi altrmam ve alma saatlerini de azaltmtr.


42/94

Genler ve yetikinler iin ayr ayr eitim programlar hazrlam ve

iyerinde evre koullarnn dzeltilmesi iin nemler almtr.

On sekizinci ve on dokuzuncu yzyllarda yaplan iin salk zerine

olumsuz etkileri olabilecei iyice anlalmtr. 1714 ile 1788 yllar

arasnda yaayan Persival Pott, "Bel Kemii Eriliklerinde Sk

Grlen Alt Taraf Organlarndaki Feller stne" adndaki

kitabnda zellikle baca

temizleyicilerinde grlen skrotum

kanserlerinin nedeni olarak is

zerinde durmu ve bunu bir meslek

hastal olarak nitelemitir.


43/94

1787 ile 1853 yllar arasnda yaayan Orfila ise, zehirli maddelerin

analitik yntemlerle tanmlanabileceini ileri srm, yeni yntemler

gelitirerek, toksikolojinin ilerlemesine nclk etmitir.

1795 ile 1832 yllar arasnda yaayan nl hekim Charles Turner

Thackrahi hastal uzman iken sonradan meslek hastalklarna

ynelmi ve bir kitap yaynlayarak, bu konunun ngiltere'de

ncln yapmtr. Ancak yaam ok ksa srd iin son

derece nemli ve verimli almalarn srdrememitir. Bu

almalardan etkilenen Michel Sadler 1832 ylnda parlamentoya

yeni bir yasa nerisi getirmi ve 1833 ylnda "Fabrikalar Yasas"

ad altnda yrrle girmesini salamtr. Bu yasa ile fabrikalarn

denetimi iin mfetti atanmas zorunlu klnm, 9 yan altndaki


44/94

ocuklarn ie alnmas ve 18 yandan kklerin ise 12 saatten fazla

altrlmalar yasaklanmtr. 1842 ylnda yaplan baka bir yasal

dzenleme ile de kadnlarn ve 10 yandan kk ocuklarn madenocaklarnda altrlmalar yasaklanmtr. 1844 ylnda ise i

yerlerindeki hekimlerin sorumluluklar geniletilerek salk asndan

tehlikeli yerlerde alanlarn salk kontrollar da bu hekimlerin

grevleri arasna alnmtr. 1895 ylnda ise baz tehlikeli meslekhastalklarnn bildirimi zorunluhale getirilmitir. Bu gelimeler

sonucunda nl ngiliz i hekimi ThomasMorison Legge ilk hekim

i gvenlii mfettii olarak atanmtr.


45/94

1828 Ylnda Prusyal (Alman) General Kon Horn, orduya almak iin

salam gen erkekler bulamadndanikyetle, gen yata

ocuk iilerin fabrikada altrlarak sakatlanmasnnlenmesi iin ve fabrikalara

ocuk iilerin zellikle erkek

ocuklarn alnmasnn

yasaklanmasn Prusyakralndan talep etti ve bylece

genlere ilkokul renimi alma

mecburiyeti getirildi.


46/94

amzda Sal ve Gvenlii

Yirminci yzyln bandan balayarak Thomas Legge kurun

zehirlenmesi gibi arbonun da meslek hastal olduunu ileri

srm, i mfettilii ve bu konu ile ilgili tzn

kabul edilmesinde etkili olmutur. Sir John Simon

ise, iyerlerinin salk ynnden denetlenmesinin

gerekliliini belirtmi, bir ok zehirlenme ve bulac

hastaln bylece nlenebileceini ileri srm ve

bu tr hastalklarn bildiriminin zorunlu olmasna

nclk etmitir. ngiltere'deki bu gelimelerin

benzerleri dier Avrupa lkelerinde de grlmtr.


47/94

Avrupa'da bu gelimeler yaanrken, Amerika'da ise hzl

sanayilemenin getirdii olumsuz alma koullarnn nlenmesi iin

eyalet hkmetleri kendi bnyelerinde gerekli grdkleri nlemleri

alma konusunda yetkilendirilmitir. i sal ve i gvenlii

almalarnda Massachusetts eyaleti nclk etmi ve 1836 ylnda

ocuk iiler ile ilgili bir yasa karlmtr. 1867 ylnda ise zel

denetim yasasnn uygulanmasn salayacak rgt kurulmu,istatistik veri toplama almalar younlamtr. Daha sonra federal

hkmet iyerlerinin salk ve gvenlik ynnden denetimi

sorumluluunu kendi zerine almtr. ABD'deki ii sal ve i

gvenlii ile ilgili gelimelere 1869 ile 1970 yllar arasnda yaayanAlice Hamilton'un almalar byk katk salamtr.


48/94

Alice Hamilton yaamnn 40 yln mesleki risklerin incelenmesine

harcamtr. 1910 ylnda kurun sanayinde grlen zehirlenmeleri

incelemeye balam, iverenlerin tepkilerine ramen almalarnsrdrm ve alma koullarnn dzeltilmesi iin uygulanacak

kontrol yntemlerinin gelitirilmesini salamtr. ABD'deki meslek

hastalklar konusundaki almalarnn younlamas yirminci

yzyln banda Cornell niversitesi retim yesi GilmannThomon'n "The Occupatonal Diseases" adndaki kitabn 1914

ylnda yaynlamas ile balamtr. C.Voegtlinise, 1926 ylnda

arseniin emzinlerinin SH gruplarna etkisini incelemitir. Daha

sonralar P.Muller, DDT ve baz insektisidleri, G.Schrader iseorgonofosfat bileiklerinin zararl etkilerini aratrmtr.


49/94

Sosyalist lkelerde ise sistem kendi iinde denetim mekanizmas

kurmu ve denetimin alanlarca yaplmas salanmtr. SSCB ilk

Salk Bakan Alexander Semashkobamsz salk rgtlerikurulmas ve bunlarn zellikle koruyucu salk hizmetlerinde

younlamas konusunda nemli almalar yapmtr. 1922 ylndan

sonra bir ok eitim, aratrma merkezi ile enstitleri kurulmu ve

ii sal i gvenlii konusunda nemli almalar yaplmtr.

On dokuzuncu yzyldan itibaren sanayi devriminin getirdii olumsuz

alma koullarnn dzeltilmesinin salanmas amacyla sendikalar,

ii sal ve i gvenlii ile ilgili yasalarn hazrlanmas ve

yaptrmlar uygulanmas konusunda eitli etkinliklerde

bulunmulardr.


50/94

Daha on sekizinci yzylda Avrupa'da gelimeye balayan sosyal

gvenlik ilkeleri on dokuzuncu yzylda yaygnlam, eitli sigorta

kurumlar kurulmu ve i kazalar ile meslek hastalklar sigortasuygulanmaya balanmtr. Dnyadaki meslek hastalklar ve i

kazalarnn nlenmesine ynelik almalarda sendikalarn katklar

yannda, 1919 ylnda faaliyetine balayan Uluslararas alma

rgt (ILO)"Milletler Cemiyeti"ne bal olarak bu konuda nemlialmalar yapm ve 1946 ylnda ise Birlemi Milletler ile imzalad

anlama sonucu bir uzmanlk kuruluu durumuna gelmitir.


51/94

Takip eden Dnya Savalaryllarnda, kullanlan sava

tekniklerinin eitimindeki hasar ve kazalar, hasmn verdii

kayplardan ok daha yksek olduunun saptanmas, Salve Gvenlii konusuna eilmenin nemli bir sebebi olmutur. Bu

periyot sresince, iki kritik karara ulald: gvenlik ile kalite ve

kazalar ile verimlilikarasndaki balantlarn kesin varl.

Uluslararas alma rgt (ILO)ile Dnya Salk rgt (WHO)

ve bu kurulularla ibirlii yapan bir ok kurulu, ii sal ve i

gvenlii ynnden nemli almalar gerekletirmitir. lkemizin

de yesi bulunduu Uluslararas alma rgt'nn kimyasal

maddeler iin saptad "iyerlerindeki maruz kalma deerleri" ve ii

sal ve i gvenlii ile ilgili alnan kararlar ve oluturulan


52/94

"uluslararas szlemeler" bu konudaki sorunlarn zmne katklar

salamtr.

Sanayi devrimi sonrasnda yaanan bilimsel teknolojik gelimelere

benzer nitelikte gelimeler amzda da yaanm ve bu gelimeler

sonucunda toplum ve alma yaamnda nemli deiimler ve

dnmler ortaya kmtr. inde yaadmz yzylda devrim

nitelii kazanan teknik gelimeler sonucunda retim sreci de

etkilenmitir. Bilimsel teknolojik devrim olarak nitelenen bu

gelimeler sonucunda bilim bizzat retim gc haline dnmtr.

Bunun grnr ilk etkisi, retim srecinde i makinalarnn giderek

daha ok oranda alan insann ilevlerini yerine getirmesi olmutur.


53/94

Artk bu aamadan sonra insann retim dzeni iinde monoton ilevi

makinalar tarafndan yerine getirilmeye balanmtr. Otomasyonun

geliimi, robotlarn giderek youn bir biimde retimde kullanlmas,bilgisayarlarn karar verme ve kontrol etme ilevlerini yerine

getirmeye balamas bu gelimelerin somut belirtileri olmutur.

Sanayi devrimi ile balayan gelimelerin alma yaamna, ii

sal ve i gvenliine olumsuz etkilerinin tersine; bilimsel

teknolojik devrimle salanan gelimeler, alma koullarnn

iyiletirilmesine, i kazalarnn ve meslek hastalklarnn nlenmesine

ok byk olanaklar salamtr. Bilimsel teknolojik devrim sonucu

retim srecinde otomasyonun arlk kazanmas i kazalar ve

meslek hastalklarnn azaltlmasna yardmc olmutur.


54/94

nsan salna uygun olmayan alma ortamlarnda giderek daha

ok robotlar kullanlmaya balanmtr. Denizalt almalarnda,

zehirli gaz ortamnda veya radyoaktif evrede yaplacak almalardarobotlarn kullanlmas yaygnlamtr.


55/94

Gnmzde salanan bilimsel teknolojik gelimeler i kazalar ve

meslek hastalklarnn nedenlerini ortadan kaldrma olanaklar

getirmitir. zellikle Uluslararas alma rgt ve Dnya Salkrgt'nn de katklaryla olumsuz alma ve salk koullarnn

dzeltilmesi amacyla yasal dzenlemeler ve bilimsel almalarla

balayan bu sre gelikin ve kapsaml bir i gvenli mevzuatnn

olumasna yol amtr. i sal ve i gvenlii etkinliklerinehekim, hukuku, sosyal bilimci, teknik eleman ve dier uzmanlk

alanlarndan bir ok bilim insannn katlmas ile ii sal ve i

gvenlii konusu bir bilim dal olarak gelime gstermi ve uygulama

alan bulmutur.


56/94

2. TRKYE'DE SALII ve GVENLNN TARH

GELM

Dnyada olduu gibi lkemizde de ii sal ve i gvenliinin

tarihsel geliimi alma yaamndaki gelimelere bal olarak benzer

aamalardan gemitir. Meslek hastalklarnn ve i kazalarnn

nemli bir sorun olarak gndeme gelmesi sanayilemenin geliimi ile

younluk kazanmtr. Sanayileme sonucu retim aralarnda ve

retim yntemlerinde salanan gelimeler ii sal ve i gvenlii

sorunlarn da ortaya karmtr. Bu sorunlarn younluuna ve

toplumsal tepkilere bal olarak da zm nerileri retilmesi ve

yaama geirilmesine ynelik almalar ii sal ve i gvenlii

konusundaki etkinliklere ivme kazandrmtr.


57/94

Dier lkelerde olduu gibi lkemizde de sanayilemenin geliim

dzeyine bal olarak ii sal ve i gvenlii konusunda yasal,

tbbi ve teknik almalar yaplmtr.

Osmanl mparatorluu Dneminde Sal ve Gvenlii

On dokuzuncu yzylda Avrupa'da yaanan sanayi devrimi ile eski

retim ilikileri yklm, retim hzla artm, maliyetler dm ve

sermaye birikimi hzlanmtr. retim aralarnda ve alma

koullarnda byk deiimlere neden olan sanayi devrimi toplumsal

ve ekonomik gelimelere de kaynaklk etmitir. Avrupa'da bu deiim

ve gelimeler yaanrken Osmanl mparatorluu'nda ise, siyasi ve

ekonomik zlme dnemi yaanmaktadr.


58/94

Osmanl mparatorluu'nda sanayilemenin kendisini gsterdii

dnem olarak on altnc ve on yedinci yzyl esas alnmaktadr.

mparatorluun ekonomik ynden gl olduu bu dnemde kkel sanatlar, inicilik, dokumaclk ve gemi yapm arlk

tamaktadr.

On altnc ve on yedinci yzylda Avrupa lkelerinde sanayi atlye ve

fabrika retimine geerken, bu ynde gelime gsterirken Osmanl

mparatorluu'nda sanayi yaps kk el sanatlar ve tezgahlardan

teye gidememitir. zellikle ngiltere'dedokuma sanayinde byk

gelimeler olmu, bu alanda retim yapan fabrika says 1843'e

ulamtr. Bu gelimeler sonucu mparatorlukta bir ok el tezgah

kapanm ve Avrupa'dan kuma satn alnmaya balanmtr.


59/94

Avrupa'nn sadece kumalar deil teki giyecek ve ev eyalar da

lkeye girmeye balam ve 1559 ylndan sonra ise bu durum

giderek daha da art gstererek srmtr. Bat lkelerinden malalma ve hammadde satma biimindeki alveri nitelii Osmanl

mparatorluu'nda yerli sanayinin yalnz hammadde sknts ile

karlamasna neden olmam, ayn zamanda sanayinin giderek

gerilemesini de dourmutur.Bursa'dan kadife ve ipek kuma

satn alan Avrupa lkeleri giderek

ipek iplii almakla yetinmeye

balamtr.


60/94

Bu nedenlerle Osmanl mparatorluu'nda retim etkinlikleri daha ok i

pazara tketim maddeleri salamaya ynelik olmutur. lk sanayi

kurulularnn II.Mahmut dneminde sava sanayi ile birlikte baladgrlmtr. Bu dnemde Sinop, zmit ve stanbul tersanelerinde

buharl gemi yaplmtr. Bu sanayi kurulular iin kmre gereksinim

giderek artmtr. Bu dnemde iletmeye alan Ereli Kmr letmeleri

Osmanl Sanayinde nemli bir yer tutmutur. lkenin ilk kmr havzas

1829 ylnda iletmeye almtr. On dokuzuncu yzyln balarnda lke

ekonomisi ve gvenlii bakmndan kmrn nemi giderek artm ve

kmr retimini artrmak iin almalar yaplmtr. Zonguldak havzas

ilk bulunuundan itibaren srekli el deitirmi ve kmr retimi devlet

denetimi altnda olmakla beraber yerli ve yabanc zel kurulular

tarafndan ynetilmitir.


61/94

Osmanl mparatorluu'nda kmr retimi dnda tersane, baruthane,

top arabas, fiekhane, dkmhane gibi askeri amal iyerleri ile

dokuma fabrikalarnn arlk tad grlmtr. Osmanlmparatorluu'nda kk zanaat ve atlye retimine dayanan iyerleri

sanayi devrimi ncesi olduka yaygndr. Bu iyerlerinde usta, kalfa ve

rak olarak cretle alanlarla iverenler arasndaki ilikileri ve alma

koullarn "Lonca"larn kurallar ve gelenekler belirlemitir. Bunun

dnda lkede i yaam Mecelletarafndan dzenlenmitir. Dinsel bir

yasa olan Mecelle'de ii iveren ilikilerini kapsayan hkmler

bulunmadndan, alma yaamndaki bu boluu doldurmak ve ii

iveren ilikilerini yenigelimelere uygun olarak dzenlemek amacyla

deiik tarihlerde eitli yasal dzenlemeler yaplmtr.


62/94

Bu dnemde iilere eitli kaynaklardan deiik yollarla sosyal

yardmlar yaplm, ancak yardmlar yasal zorunluluktan deil vakf

ve esnaf kurulular araclyla yaplan yardmlar olduundansreklilik kazanamamtr. Tanzimat'tan sonra baz giriimler sonucu

ii yararna dzenlemeler yaplmtr. Bunlar zellikle Ereli Kmr

letmeleri'nin Deniz Bakanl'na gemesi ile kmr ocaklarnda

alan iilerin alma koullarn dzenleyen yasalar olmutur.Osmanl mparatorluu'nda ii sal ve i gvenlii ile ilgili

mcadele 1820'lerde kurulan ilk iletmelerde alan iilerin yaama

ve alma koullarnn dzeltilmesi amacyla balam, ancak, 1850

ylnda karlan Polis Nizamnamesiile bu tr etkinliklerengellenmitir.


63/94

i sal ve i gvenlii konusunda ilk almalarn balad 1850

yllarnda Osmanl mparatorluu'nda, askeri amal retimlerin yan

sra, daha ok el tezgahlar olarak gelimeye balayan sanayileme,daha sonralar kmr ocaklar ve madenler, demir yolu yapm, ttn

iletmelerinin katlm ile srmtr. Bu dnemde alma koullar

olduka ar olup, alma sresi gnde 16 saate kadar kmaktadr.

Ayrca, ar ilerde kadn ve ocuklarn altrlmas dayaygnlamtr. Bu yllarda iiler tezgah banda uyuyup tezgah

banda yemek yemek zorunda kalmlardr. Ereli Havzas'ndaki

kmr ocaklarnda alan iiler ksa srede meslek hastalklarna

yakalanmlar ve giderek artan i kazalarnda yaamlarnyitirmilerdir.


64/94

Franszlar tarafndan iletilen kmr ocaklarnda 16 saat alan

evre kylerden gelen iiler, penceresizve salksz barakalarda

yatmlardr. Beslenmeleri de son derece yetersiz olan iiler, kmrocaklarndaki salksz koullar nedeniyle ksa srede kmr

tozlarnn yol at pnomokonyozhastalna yakalanmlardr.

Kmr ocaklarndaki alma koullarnn arl ve ok sayda iinin

akcier hastalklarna yakalanmas retimde dmelere neden olmutur.

retimi artrmak amacyla 1865 ylnda Madeni Hmayun Nazr Dilaver

Paatarafndan bir tzk hazrlanmtr. Ancak padiah tarafndan

onaylanmad iin bir tzk nitelii kazanamam olan Dilaver Paa

Nizamnamesi, alma koullarna ilikin olarak getirdii dzenlemeleryannda, madende bir hekim bulundurulmasn da hkme balamtr.


65/94

Kmr madenlerinde ok sk grlen i kazalarna ilikin olarak ise

bir hkm getirilmemitir. 100 maddeden oluan Dilaver Paa

Nizamnamesi daha ok retimin artrlmasna ynelik olmasnakarn, ii sal ve i gvenlii ile ilgili ilk yasal belge olmas

asndan nemlidir.

Tanzimat'tan sonraki ikinci nemli belge olan Maadin

Nizamnamesi, genellikle i gvenliini ilgilendiren nemli hkmler

getirmitir. Bu tzn getirdii yenilikler ve nemli hkmler

unlardr:

veren i kazasnn olumasn nlemek iin gerekli nlemleri

alarak i gvenliini salamak zorundadr.


66/94

Kazaya maruz kalanlara veya ailesine mahkeme tarafndan

hkmedilecek tazminat iveren tarafndan denecektir. Kaza,

iverenin kt ynetim ve denetimi veya gereken nlemlerinyasalara uygun olarak yerine getirilmemi olmas nedeniyle

meydana gelmi ise, iveren ayrca 15-20 altn tutarnda daha

fazla tazminat deyecektir.

Havzada her iveren, diplomal bir hekim altrmak ve eczanebulundurmak zorundadr.

Dilaver Paa Nizamnamesi'ne gre daha ileri ve kapsaml hkmler

getiren Maadin Nizamnamesi de iverenler tarafndan uygulanmam

ve tzk hkmleri yaama geirilememitir.


67/94

Bu dnemde karlan dier tzkler ise; Tersanei Amiriye ve Mensip

ilerin Emeklilikleri Hakknda Tzk, Hicaz Demir Yolu Memur ve

Hizmetlerine Hastalk Kaza HallerindeYardm Tz, Askeri Fabrikalar

Tz olarak sralanabilir. Bu tzkler

daha ok sosyal yardm amal

hkmler iermilerdir. 1908 ylndakurulmasna izin verilen sendikalarn,

ii sal ve i gvenlii sorunlarn

gndeme getirmelerine karn somut olarak hibir ilerleme

salanamam ve ar alma koullar dzeltilememitir.


68/94

Bu dnemde Osmanl mparatorluu'nda sanayinin olduka geri

kalm olmas, ii sal ve i gvenliine ynelik almalarnda

gelimesini engellemi ve yetersiz dzeyde kalmasna nedenolmutur. 1913 ve 1915 yllarn kapsayan sanayi saymna gre,

iyerlerinin gda, toprak, deri, aa, dokuma, krtasiye, kimya,

madeni imalat gibi i kollarnda younlat grlmektedir. Saym

yaplan 264 iyerinden 249 (%93,9) iyerinin evirici g kullandsaptanmtr. evirici gleri hakknda bilgi alnan 245 iyerinin

kulland evirici g toplam ise 20.977 beygir gcnde olup,

ortalama her iletmeye 95 beygir gc dmektedir. Bu gdeki

iletmelerin ise, kk sanayi olmaktan bile uzak olduklarsylenebilir.


69/94

evirici glerde, birinci srada % 40,6 ile buhar makinalar, ikinci

srada % 35 ile iten yanmal motorlar, daha sonra ise % 21,4 ile

elektrik motorlar yer almaktadr. Elektrik i yerlerinde en azkullanlan enerji kaynadr. Sanayinin bu nitelii ile Osmanl

mparatorluu'nda teknolojinin Avrupa'dan ok geride olduu

anlalmaktadr.

lkede sanayi alannda 1913 ylnda 16.975 ve 1915 ylnda 14.060

kiinin alt saptanmtr. Uzun sava yllar boyunca iilerin

askere gitmesi nedeniyle iletmelerde alan iilerin byk bir ksm

da dz (vasfsz) iilerden olumaktadr. Ayrcabu dnemde kadn

iilerin de yaygn olarak altrldklar grlmektedir. 1913 ile 1915yllar arasndaki cret artlar ise beklendii gibi yksek olmamtr.


70/94

Kesimler ve alt gruplara bakldnda en dk cretin dokuma

sanayinde olduu grlmektedir. Bu i kolunda kadn ii

altrlmasnn yaygn olmas cretlerindk kalmasnn nedenleri arasnda

saylmaktadr.

Bu koullar Osmanl mparatorluu'nda

ii sal ve i gvenlii ynnden

kapsaml almalar yaplmasna

engellemi ve olumlu gelimeler salanamam, iz brakacak belgeler

ortaya konulamamtr.


71/94

Birinci Byk Millet Meclisi Dneminde Sal ve Gvenlii

Bu dnemde alma yaam ile ilgili ilk nlem 1921 ylnda alnmtr.

Bu yllarda, Bamszlk Savamzda kullanlan tek enerji kayna

kmr olduundan, kmr retiminin kesintisiz srdrlebilmesi

byk nem kazanmtr. Bu srekliliin salanmas amacyla byk

bir ii kitlesinin ar alma koullar iinde bulunduu Zonguldak

ve Ereli Kmr letmelerinde konunun zerinde nemle

durulmutur. Zamann ktisat Vekili Mahmut Celal Bey meclis

krssnde bu iilerin alma koullarn btn ynleri ile ortaya

koyarak iilerin salk, sosyal ve ekonomik durumlarnn

dzeltilmesine ynelik baz yasalarn karlmasna nclk etmitir.Bu gelimeler sonucu bu dnemde arka arkaya iki yasa karlmtr.


72/94

Bunlardan ilki, Zonguldak ve Ereli Havzas Fahmiyesinde

Mevcut Kmr Tozlarnn Amale Menafii Umumiyesine

Fruhtunadair 28 Nisan 1921 tarih ve 114 sayl yasadr. Buyasayla, kmrden arta kalan kmr tozlarnn satlmas ile elde

edilecek gelirin iilerin gereksinimleri iin ayrlmas salanmtr.

Bu dnemde karlan ikinci yasa, Ereli Havzai Fahmiyesi Maden

Amelesinin Hukukuna Mteallik 10 Eyll 1921 tarih ve 151 saylyasadr. Bu yasa ile kmr iilerinin alma koullarnn dzeltilmesine

ynelik hkmler getirilmitir. Ayrca bu yasa ile htiyat ve Teavn

Sand adyla yardmlama sandklar kurulmasn ve bunlarn Amele

Birlii iinde birletirilmesi ngrlmtr. Yine bu yasa ile hastalk ve ikazalar durumlarnda gerekli yardmlarn yaplmas salanmtr.


73/94

151 sayl yasa ile sigortalln iki ana ilkesi kabul edilmi, sermayesi

iveren ve iiden alnan aylk paralar ile yardm sand

oluturulmutur. Bu hkmler yllarca sonra karlan 506 sayl SSKyasas iinde varln srdrmtr.

151 sayl yasa ile ii sal ve i gvenlii ynnden getirilen yeni

dzenlemeler yle zetlenebilir:

veren havzada alan iinin yatp kalkmas, yiyip imesi ve

temizliini yapabilecei biimde konut salayacaktr.

veren altrd ii saysn ve dedii creti gsteren defter

tutacaktr.


74/94

veren iilerin kurduu yardm sandna iinin cretinin %

1'inden az olmamak kaydyla yardmda bulunacaktr.

veren hastalanan ve kazalanan iileri tedavi ettirecektir. Buamala iyerinde hekim altracak, hastane ve eczane aacaktr.

Kazada yaralanan ile lenlerin yetimlerine mahkeme karar ile

tazminat denecektir. Eer kaza iverenin ynetim veya denetim

hatas ile olumu ise ayrca 500-5000 TL fazla tazminat

denecektir.

alma sresi gnde sekiz saattir. Fazla alma iki tarafn

oluruna bal olup, iki kat cret denecektir.

veren yeni iilerin eitiminden sorumlu olacaktr.


75/94

Amele Birlii, htiyat ve Teavn Sandklar bu yasa gereince

kurulacaktr.

151 sayl yasa uyarnca 1923 ylnda karlan bir ynetmelik ile sz

konusu sandklarn ve bunlar bir araya getiren Amele Birliinin

almalar dzenlenmitir. Bu ynetmelikle sandklarn kurulu ve

grevleri tanmlanmtr.

Birinci Trkiye Byk Millet Meclisi dneminde 4 Mart 1923 tarihinde

zmir'de toplanan I. ktisat Kongresi'nde ii delegeler 30 maddelik

bir neri listesi sunmutur. Bu neriler daha sonralar gerekleen bir

ksm yasalarn ekirdeklerini oluturmutur.


76/94

Cumhuriyet Dneminde Sal ve Gvenlii

Cumhuriyetin ilk yllarnda hafif sanayi denilen gda, dokuma, dericilik

gibi alanlarda younlam bir sanayi bulunmaktadr. Bu sanayi

yapsnda kk iletmeler byk ounluu oluturmaktadr.

Cumhuriyetin ilk yllarndan balayarak lke sanayinin gelitirilmesine

ynelik bir ok yatrm gerekletirilmitir. zellikle 1963 ylndan

itibaren be yllk kalknma planlar yrrle konarak uzun dnemlihedef ve stratejiler belirlenmitir. Bu dnemde sanayinin gayri safi milli

hasladaki pay giderek artm; birinci be yllk planda % 17,5, ikincide

% 20,5 ve nde ise % 22,5 olmutur. Cumhuriyetin ilk yllarndan

balayarak kamu yatrmlar ile gelikin sanayileme srecine giren

lkemizde son yllarda kamu yatrmlar azalm, zelletirme politikalar

yrrle konmu ve zel kesim yatrmlar arlk kazanmtr.


77/94

Sanayilemede salanan gelimelerin getirdii sorunlarn giderilmesi

amacyla Cumhuriyet dneminde ii sal ve i gvenlii ile ilgili

pek ok yasa, tzk, ynetmelik karlmtr. Cumhuriyetin ilanndansonra ilk yasal dzenleme 2 Ocak 1924 tarih ve 394 sayl Hafta

Tatili Yasasolmutur. Bu yasa Cumhuriyet dneminde ii sal

ve i gvenlii konusundaki ilk olumlu dzenlemelerden birisidir.

1926 ylnda yrrle giren Borlar Yasas'nn 332.nci maddesiiverenin i kazalar ve meslek hastalklarndan doan hukuki

sorumluluunu getirmitir. Hizmet akdi ve iin dzenlenmesi ile ilgili

yeni hkmler getiren bu yasa sosyal gvenlikle ilgili herhangi bir

zorunluluk getirmemekle birlikle i kazas ve hastalk hallerinde iiyararna baz hkmler iermektedir.


78/94

lkemizde i yasann bulunmamas nedeniyle ii sal ve i

gvenlii ile ilgili hkmler tayan Umumi Hfzshha Yasas ve

Belediyeler Yasas1930 ylnda yrrle konulmutur.1580 saylBelediyeler Yasas'na gre iyerlerinin ii sal ve i gvenlii

ynnden baz alardan denetlenmesi grevi belediyelere verilmitir.

Bu yasann 15.nci maddesinin 38 ve 76.nc fkralar ile belediyeler

genel olarak endstriyel kurulu ve fabrikalarn elektrik tesisatnn,makine ve motor dzenlerinin, kazan, ocak ve bacalarn gerek ilk

nce gerekse sonradan srekli olarak teknik muayenelerini yapmak;

evre toplumunun salk, huzur ve mallar zerine zararl etkisi olup

olmadn incelemek, zararlarn nlemek, iyerlerinin ve iikamplarnn salk denetimlerini yapmaktan sorumlu tutulmulardr.


79/94

Yine 1930 ylnda yrrle giren 1593 sayl Umumi Hfzshha

Yasas'nn 7.nci ksm ii sal ve i gvenlii ynnden bugn bile

ok nemliolan hkmler getirmitir. yerlerine salk hizmetiningtrlmesi gr bu yasa ile balamtr. Yasann 173-178 maddeleri

ile endstriyel kurulularda, ocuk ve kadnlarn altrlma koullar,

iiler iin gece hizmetleri, gebe kadnlarn doumdannce ve sonra

altrlma koullar, iyerlerindeki ii yasa konular hkme

balanmtr. Yasann 179.ncu maddesi iilerin iyerinde

altrldklar srece salk ve gvenliklerinin korunmas amacyla

tzkler karlmasn ngrmtr. 180.nci maddesi ise iyerlerine

salk hizmeti gtrecek i yeri hekiminin altrlmasna ve dier

revir, hastane gibi kurululara ilikin dzenlemeleri iermektedir.


80/94

Daha sonra 1936 ylnda yrrle giren ve alma yaamnn birok

sorunlarn kapsayan 3008 sayl Yasasile lkemizde ilk kez ii

sal ve i gvenlii konusunda ayrntl ve sistemli bir dzenlemeyegidilmitir. 3008 sayl Yasas 8 Haziran 1936 tarihinde kabul

edilmi, 16 Haziran 1937 tarihinde yrrle girmi ve 1967 ylna

kadar uygulamada kalmtr. Bu yasa ile sosyal gvenlikasndan

yeni bir anlay getirilmitir. Bu yasa hkmlerine gre 1 yl iinde

karlmas ngrlen sosyal sigortalar sisteminin kurulmaya

balanmas ancak, 1945 ylnda olmutur. 2.nci Dnya Sava, btn

lkelerin olduu gibi lkemizin de ekonomisini sarsm, sava ncesine

kyasla byk kitlelerin yaam dzeylerinde gerilemeler olmutur. Bu

nedenle bir gvenlik sistemine her zamandan daha fazla gereksinim

duyulmaya balanmtr.


81/94

Sava sonrasnn sosyal politika anlaylar lkemize de yansm, i

kazalar meslek hastalklar ve analk sigortalar kurulmutur. 28

Ocak 1946 tarih 4841 sayl alma Bakanl kurulu yasasnnbirinci maddesi ile Bakanln grevleri arasnda sosyal gvenlikte

yer almtr. Mevzuatmza sosyal gvenlik ilk kez bu yasa ile

girmitir.

i sal ve i gvenliine ynelik almalarn tek eldenyrtlmesi amacyla alma Bakanlnn kurulmas sonrasnda bu

grev i Sal Genel Mdrl'ne verilmitir. Bunun sonucunda

81 sayl Uluslararas alma Szlemesinin 9.uncu maddesinin

onanmasna dair 5690 sayl Yasa13 Aralk 1950 tarihindeyrrle girmitir.


82/94

Bu yasa gerei olarak iyerlerinin ii sal ve i gvenlii

ynnden denetimini yapmak, alma yaamn dzene koymak, yol

gsterici uyarlarda bulunmak zere hekim, kimyager ve mhendisgibi teknik elemanlarn grevlendirilmesi ile ilgili 174 sayl Yasa

karlmtr. Ad geen yasann onayndan sonra ilk kez 12 Ocak

1963 tarihinde stanbul ve sonrasnda Ankara, Zonguldak, zmir

illerinde Gvenlii Mfettileri Grup Bakanlklar kurulmutur.Daha sonra Bursa, Adana, Erzurum gibi

illerde de kurulan ve saylar artrlan Grup

Bakanlklar ile iyerlerinin ii sal ve i

gvenlii ynnden denetimi almalaryounlatrlmtr.


83/94

Gnmzdeki Sal ve Gvenlii

Gnn gereksinimlerine yant veremez duruma gelen 3008 sayl

Yasann yerine 1967 ylnda 931 sayl Yasaskarlmtr. 931sayl Yasann Anayasa Mahkemesi tarafndan usul ynnden

bozulmas zerine hemen hibir deiiklik yaplmadan 1971 ylnda

1475 sayl Yasas( Kanunu) yrrle konulmutur. i

sal ve i gvenlii ynnden 1475 sayl Yasas ve ona uygunolarak karlan tzk ve ynetmeliklerle ada ve geni anlamda

ayrntl dzenlemeler getirilmitir. 1475 sayl Yasas 10 blmden

ve 112 maddeden olumaktadr. Bu blmler sras ile genel

hkmler, hizmet akdi, cret, iin dzenlenmesi, ii sal ve igvenlii, i ve ii bulma, iyaamnn denetimi ve teftii,


84/94

sosyal sigortalar, ceza hkmleri ve son hkmler olarak

dzenlenmitir. Yasann salk ve gvenlikle dorudan ilgili

hkmleri 5. Blmdeki 73'den 82'ye kadar olan maddelerinde yeralmaktadr.

1475 sayl Yasasnn ii sal ve i gvenlii ynnden ada

yaklam getiren 73.ncu Maddesi ile iveren iinin salk ve

gvenliini salamak iin gerekli olan yapmak ve bu husustakiartlar salamak ve aralarnoksansz bulundurmakla ykml

klnmtr. ilerinde bu yoldaki usullere ve artlara uymak zorunda

olduklar belirtilmitir.


85/94

1475 sayl Yasasnn 74.ncu maddesi salk ve gvenlik ile ilgili

tzklerin hazrlanmasn ngrmtr. Yasann bu maddesine gre

karlan tzklerin balcalar unlardr:

i Sal ve Gvenlii Tz

Parlayc, Patlayc, Tehlikeli ve Zararl Maddelerle allan lerde

ve yerlerinde Alnacak Gvenlik Tedbirleri Hakknda Tzk

Yap lerinde Alnacak i Sal ve Gvenlii Tedbirleri

Tz

Maden ve Ta Ocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda

Alnacak i Sal ve Gvenlii nlemlerine likin Tzk


86/94

Yasann 75.nci maddesinde salk ve gvenlikle ilgili olarak hangi

koullarda iin durdurulaca veya iyerinin kapatlaca belirlenmitir.

76.nci maddesi ile ok nemli bir soruna zm getirilmek istenmi, ikazalar ve meslek hastalklarnn nlenmesi amacyla iyerlerinde ii

sal ve i gvenlii kurullarnn kurulmas ve bu kurullarn kurulu,

yetki ve sorumluluklarnn bir tzkle saptanmas ngrlmtr.

77.nci maddesi iyerlerindeki iki yasan dzenlemitir.

1475 sayl Yasasnn 78.nci maddesi 16 yan doldurmam

ocuklarn ar ve tehlikeli ilerde altrlamayacan, ayrca, hangi

ilerin ar ve tehlikeli ilerden saylacann bir tzkte gsterileceini

hkme balamtr. Bu madde kapsamnda Ar ve Tehlikeli lerTz karlmtr.


87/94

Yasann 79.uncu maddesinde ise ar ve tehlikeli ilerde altrlacak

iilerin ie girilerinde veya iin devam sresince bedence bu ilere

elverili ve dayankl olduklar; iyerimi hekimi, ii sal dispanseri,bunlarn bulunmad yerlerde sras ile en yakn Sosyal Sigortalar

Kurumu, salk oca, hkmet veya belediye doktoru tarafndan

verilmi muayene raporlar olmadka bu gibilerin ie alnmalarnn ve

ite altrlmalarnn yasak olduu belirtilmektedir. Yasann 80.ncimaddesinde ise 18 yana kadar olan ocuklarn herhangi bir ie

alnmadan nce; salk muayenesinden geirilerek iin niteliine ve

artlarna gre vcut yaplarnn dayankl olduunun raporla

belirtilmesi ve bunlarn 18 yan dolduruncaya kadar en az alt aydabir ayn ekilde doktor muayenesinden geirilerek bu ite almaya


88/94

devamlarnda bir saknca olup olmadnn kontrol ettirilmesi

ngrlmtr. Yasann 81.nci maddesi gebe ve emzikli kadnlarn

hangi dnemlerde ne gibi ilerdealtrlmalarnn yasak olduunu, emzirme

odalar ve kre kurulmas ile ilgili hkmler

getirmitir.

1475 sayl Yasasnn baz maddelerinde 29Temmuz 1983 tarih ve 2869 sayl yasa ile

deiiklikler yaplmtr. 1475 sayl Yasas ve

bu yasa hkmlerine gre karlm olan tzk ve ynetmelikler ile

ii sal ve i gvenlii asndan kapsaml ve geni bir mevzuatoluturulmutur.


89/94

Daha sonraki yllarda sosyal gvenlik ierikli yasalar yrrle

konmutur. 27.06.1954 tarihinde 4772 sayl Kazalar ve Meslek

Hastalklar Sigortas Yasas, 09.07.1946 tarihinde 4792 sayl iSigortalar Kurumu Yasas, 1950 ylnda 5502 sayl Hastalk ve Analk

Sigortas Yasas, 1957 ylnda ise 6700 sayl htiyarlk Sigortas

Yasas karlmtr. Sosyal sigorta uygulamasnn bu ekilde deiik

yasalarla dank bir biimde dzenlenmi olmas nedeniyle; budank yasalar bir araya getirerek sosyal sigortalar sistemini tek bir

yasada toplamak amalanm ve 1964 ylnda 506 sayl Sosyal

Sigortalar Yasasyrrle konulmutur. Bu kanunun ikinci blm

Kazalar ile Meslek Hastalklar na tahsis edilmitir. Ayrca, 124. ve

125. maddeleri gereince Sosyal Sigortalar Kurumunun,


90/94

sigortallarn salk durumlarn denetleme amac ile istedii zaman

salk kontrolne tabi tutulabilecei gibi koruyucu hekimlik bakmndan

da gerekli her trl nlemleri alabilecei hkme balanmtr.

1952 ylnda karlan 5953 sayl Basn Mesleinde alanlarla

altranlarn Arasndaki likilerin Dzenlenmesi Hakkndaki Yasa,

1954 ylnda karlan 6309 sayl Maden yasas, 1967 ylnda karlan

Deniz Yasas gibi deiik yasalarda da ii sal ve i gvenlii ileilgili eitli hkmler yer almtr.

Trkiye'de meslek hastalklar zerine resmi almalar kat

zerinde 1946 ylnda karlan SSK Yasas ile balamsa da, 1964

ylna kadar ciddi ve kapsaml hibir alma yaplamam ve olumlu

gelimeler olmamtr.


91/94

1965 ylnda 506 sayl SSK Yasasnn uygulanmasna dein daha ok i

kazalar zerinde durulmutur. Zonguldak kmr ocaklarnda alan

iilerde yaygn olarak pnmokonyoz meslek hastalnn ortayakmas ile meslek hastalklar istatistiklerde yer almaya balamtr.

506 sayl SSK Yasasnn yrrle girmesinden sonra Trk Hkmeti

ile Birlemi Milletler zel Fon daresi birliinden yararlanlarak i

Sal ve Gvenlii Aratrma Enstits (Bugnk ismiyle, Sal ve Gvenlii Merkezi Mdrl, SGM) kurulmutur.

SGM, kuruluundan bu gne kadar alma ve Sosyal Gvenlik

Bakanl'na bal olarak almalarn srdrmektedir. Bu almalar

sonucu ii saln etkileyen evresel etkiler zerinde durulmu veperiyodik salk muayenelerin nemi ortaya karlmtr.


92/94

1975 ylnda ise talyan niversitesi rnei esas alnarak stanbul ve

Anadolu'da birer meslek hastalklar klinii kurulmutur. 1980 ylnda

da Ankara'da 50 yatakl Ankara Meslek Hastalklar Hastanesi,

stanbul Kartal'da ise 300 yatakl stanbul Meslek Hastalklar

Hastanesi kurulmutur. Birlemi Milletler zel Fon daresinin

katklar ile SGM ve Meslek Hastalklar Hastaneleri gerekli ara,

gere ve cihazla donatlm olmasna karn, bu kurulularn kapsaml

almalar yapamadklar, sorunlarn zmlne katklarnn snrl

kald ve giderek etkisizletikleri grlmektedir.

Uluslararas alma rgt (ILO) tarafndan bugne kadar ii

sal ve i gvenliine ilikin 30 szleme vepek ok nemli karar

kabul edilmesine karn, Trkiye bunlardan sadece 7 ILOSzlemesini imzalamtr.


93/94

lkemizde i sal ve gvenliinin salanmas grevi,1945 ylnda

kurulan alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde i

Sal Genel Mdrlne verilmitir. Denetim hizmetlerinin birbaka birimde rgtlenmesi nedeniyle Genel Mdrlk, 1983

tarihinde Daire Bakanlna dntrlmtr. Bylesine nemli bir

alanda verilen hizmetin niteliinin ykseltilmesi ve etkinliinin

artrlmas amacyla i Sal Daire Bakanl, 2000de Salve Gvenlii Genel Mdrl(SGGM) olarak yeniden

tekilatlandrlm ve yeni grevlerle glendirilmitir.


94/94

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanarak 2003 tarihinde

4857sayl Kanunu, i Sal ve Gvenlii asndan

getirdii hkmler dikkate alndnda, devletimizce kartlan ennemli yasa konumundadr. Kanununda i Sal ve Gvenlii

ile ilgili yer alan hkmler, Kanunun Beinci Blmnde ( Sal

Ve Gvenlii verenlerin Ve ilerin Ykmllkleri) Madde 77-

89da yer almaktadr.Son yllarda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca, Sal

ve Gvenlii Kanununu hazrlamaktadr.

Konu02 is Sagligi Ve Guvenliginin Kavram Ve Kurallarinin Gelisimi

Documents

Transcript of Konu02 is Sagligi Ve Guvenliginin Kavram Ve Kurallarinin Gelisimi