Kontrollü Şartlarda Yetiştirilen Ana Arılarla Oluşturulan Balarısı (Apis mellifera L.)...

8/7/2019 Kontroll artlarda Yetitirilen Ana Arlarla Oluturulan Balars (Apis mellifera L.) Kolonilerinin Farkl letmelerdeki Per

1/92

ATATRK NVERSTESFEN BLMLER ENSTTS

DOKTORA TEZ

KONTROLL ARTLARDA YETTRLEN ANA ARILARLA

OLUTURULAN BALARISI (Apis mellifera L.) KOLONLERNN FARKLI

LETMELERDEK PERFORMANSLARININ BELRLENMES

Mahir Murat CENGZ

ZOOTEKN ANABLM DALI

ERZURUM2007

Her hakk sakldr


2/92


3/92

ZET

Doktora Tezi

KONTROLL ARTLARDA YETTRLEN ANA ARILARLAOLUTURULAN BALARISI (Apis mellifera L.) KOLONLERNN FARKLI

LETMELERDEK PERFORMANSLARININ BELRLENMES

Mahir Murat CENGZ

Atatrk niversitesiFen Bilimleri Enstits

Zootekni Anabilim Dal

Danman: Yrd.Do. Dr. Cemal DLGER

Bu alma 2006-2007 yllarnda yaplm ve Erzurum Blgesi artlarna en iyi uyumsalam hakim ar tipinden kontroll olarak yetitirilen ana arlarla oluturulankolonilerde fizyolojik ve davransal zellikler incelenmitir.

Kurual, ehitler, Merkez, Mahmutavu, Samikale, Kontrol A ve Kontrol Bgruplarnda ortalama arl ereve says; 18,771,35, 19,401,59, 17,571,28,

13,501,14, 13,881,04, 14,600,95, 12,990,71 adet/koloni, ortalama kuluka alan

;4697,26386,52, 4838,93408,28, 4455,57376,01, 3087,44282,96, 3333,73314,87,3663,80293,48, 2716,80201,06 cm2/koloni ve ortalama bal verimleri; 38,146,33,40,356,54, 32,266,18, 21,124,35, 22,264,02, 23,561,68, 13,172,06 kg/koloniolarak belirlenmitir. Koloni poplasyonu ile kuluka retim etkinlii arasnda r=+0,54dzeyinde nemli bir korelasyon bulunmutur. Ayrca, bal verimi ile nektar akmdnemi arlk kazanc (r=+0,99) ve koloni poplasyonu (r=+0,82) arasnda pozitif veok nemli (p


4/92

ABSTRACT

Ph.D. Thesis

DETERMINING THE PERFORMANCES HONEY BEE (Apis mellifera L.)COLONIES IN DIFFERENT BEEKEEPERS ESTABLSHED BY QUEEN BEES

REARED UNDER CONTROLLED CONDTONS

Mahir Murat CENGZ

Ataturk UniversityInstitute of the Natural and Applied Science

Department of Animal Sciences

Supervisor: Asst. Prof. Dr. Cemal DLGER

This study was conducted in 2006-2007 to examine the physiological and behaviouralcharacters in colonies established by queen bees obtained from dominant honey beeecotype that has mostly adapted to the conditions of Erzurum region and reared undercontrolled conditions.

The averages of frames covered with bees in Kurual, ehitler, Merkez, Mahmutavu,

Samikale, Kontrol A and Kontrol B groups were 18,771,35, 19,401,59, 17,571,28,13,501,14, 13,881,04, 14,600,95 and 12,990,71 frames/colony, respectively.Avarage amounts of brood were 4697,26386,52, 4838,93408,28, 4455,57376,01,3087,44282,96, 3333,73314,87, 3663,80293,48 and 2716,80201,06 cm2/colony,and the average honey yields were found to be 38,146,33, 40,356,54, 32,266,18,21,124,35, 22,264,02, 23,561,68 and 13,172,06 kg/colony, respectively.Correlation between the development of colony population and brood production wasfound significant (r=+0,54; p


5/92

TEEKKR

Bu almamda, bilgi ve deneyimleri ile beni destekleyerek her konuda yardmc olan

sayn hocam ve doktora yneticim Sayn Yrd.Do.Dr. Cemal DLGERe, denemenin

kurulmasnda ve yrtlmesinde hibir yardm esirgemeyen ve beni cesaretlendiren

deerli hocam Sayn Prof. Dr. Ferat GENe sonsuz teekkrlerimi sunarm.

Gerekli ilgi ve yardmlarn esirgemeyen Fakltemiz dekan Sayn Prof. Dr. Mkerrem

KAYAa, Blm bakanmz Sayn Prof. Dr. Hakk EMSENe, Narman Meslek YksekOkulu mdrmz Sayn Prof. Dr. Bahattin DZGNe, almamn her aamasnda

ilgi ve yardmlarn grdm Oltu Meslek Yksek Okulu mdrmz Sayn Erol

YILDIRIMa, bilgi ve tecrbelerinden istifade ettiim Blmmz retim yelerinden

Sayn Do.Dr. Ahmet DODOLOLUna kranlarm sunarm.

Aratrmadan elde edilen verilerin istatistik analizlerinde yardmn esirgemeyen Sayn

Yrd.Do.Dr. Mehmet TOPALa, iletmelerinde aratrmann yrtlmesini salayan vebu konuda hibir yardmdan kanmayan deerli arc arkadalarma, yine deiik

konularda yardmlarn esirgemeyen Zootekni Blmnn deerli elemanlarna ve

Narman Meslek Yksekokulundaki kymetli mesai arkadalarma iten teekkrlerimi

sunarm.

Her aamada, zveri ve manevi desteklerini hissettiim aileme ve sevgili eime sonsuz

teekkrlerimi sunarm.

Mahir Murat CENGZ

Eyll 2007

iii


6/92

NDEKLER

ZET ................................................................................................................................ i

ABSTRACT..................................................................................................................... ii

TEEKKR....................................................................................................................iii

EKLLER DZN......................................................................................................... vi

ZELGELER DZN .................................................................................................. vii

1.GR ..................................................................................................................... 1

2. KAYNAK ZETLER ........................................................................................ 7

3. MATERYAL ve YNTEM............................................................................... 27

3.1. Materyal ............................................................................................................ 27

3.1.1. Ar materyali .................................................................................................. 27

3.1.2. Kovan materyali............................................................................................. 27

3.1.3. Dier materyal ve aralar ............................................................................... 27

3.2. Yntem.............................................................................................................. 28

3.2.1. letme gruplarnn oluturulmas ve koloni ynetimi ................................... 28

3.2.2. Ana ar yetitirme program ........................................................................... 30

3.2.2.a. Doolitle yntemi.......................................................................................... 30

3.2.2.b. Yetitirme kolonilerinin hazrlanmas ve bakm ........................................ 31

3.2.2.c. Ana ar yksklerinin hazrlanmas............................................................. 32

3.2.2.d. Larva transferi (alama) ............................................................................. 33

3.2.2.e. Kapal yksklerin hasad ........................................................................... 33

3.2.2.f. iftletirme kutularnn hazrlanmas...34

3.2.3. Fizyolojik zelliklerin belirlenmesi ............................................................... 36

3.2.3.a. Yaama gc ............................................................................................... 36

3.2.3.b. Klama yetenei......................................................................................... 36

3.2.3.c. Ergin ar geliimi ......................................................................................... 36

3.2.3.d. Kuluka alan geliimi................................................................................. 37

3.2.3.e. Nektar akmnn tespiti ve arlk kazanc................................................... 37

3.2.3.f. Uu etkinlii............................................................................................... 37

iv


7/92

3.2.3.g. Bal verimi.................................................................................................... 38

3.2.4. Davran zelliklerinin belirlenmesi .............................................................. 38

3.2.4.a. Hrnlk eilimi .......................................................................................... 38

3.2.4.b. Yamaclk eilimi...................................................................................... 38

3.2.4.c. Oul eilimi................................................................................................. 39

3.2.5. Verilerin deerlendirilmesi ............................................................................ 39

4- ARATIRMA BULGULARI ........................................................................... 41

4.1. Fizyolojik zellikler ......................................................................................... 41

4.1.1. Yaama gc. ................................................................................................. 41

4.1.2. Klama yetenei ............................................................................................ 44

4.1.3. Ergin ar geliimi............................................................................................ 47

4.1.4. Kuluka alan geliimi ................................................................................... 51

4.1.5. Nektar akm dnemi arlk kazanc ............................................................. 56

4.1.6. Uu etkinlii. ................................................................................................ 59

4.1.7. Bal verimi....................................................................................................... 62

4.2. Davran zellikleri. ......................................................................................... 66

4.2.1. Hrnlk eilimi. ............................................................................................ 66

4.2.2. Yamaclk eilimi......................................................................................... 68

4.2.3. Oul eilimi ................................................................................................... 70

5. SONU................................................................................................................ 73

KAYNAKLAR............................................................................................................. 76

ZGEM

v


8/92

EKLLER DZN

ekil 3.1. Ana ar memelerinin kafeslenmesi................................................................. 31

ekil 3.2. Ana arsz olarak dzenlenen yetitirme kolonisi .......................................... 32

ekil 3.3. klarn tamamlayan ana arlarn tartmlar ............................................... 34

ekil 3.4. Ahap iftletirme kutular............................................................................. 35

ekil 3.5. iftletirme kutusuna ait arl bir ereve...................................................... 35

ekil.4.1. Poplasyon azalmas ve gda tketimi arasndaki iliki ................................ 45

ekil 4.2. Gruplarn ortalama ergin ar geliimleri. ....................................................... 51

ekil 4.3. Gruplarn ortalama kuluka retim etkinlikleri. ............................................ 54

ekil 4.4. Koloni poplasyonu ile kuluka retim etkinlii arasndaki iliki ................ 55

ekil 4.5. Nektar akm dnemi arlk kazanc ile bal verimi arasndaki iliki. ........... 59

ekil 4.6. Uua kan ortalama ar says ile nektar akm dnemi ortalama arlkkazanc arasndaki iliki. ................................................................................. 61

ekil 4.7. Gruplarn ortalama szme bal verimleri. ....................................................... 63

ekil 4.8. Koloni poplasyonu ile bal verimi arasndaki iliki ...................................... 64

ekil 4.9. Kuluka retim etkinlii ile bal verimi arasndaki iliki ............................... 65

ekil 4.10. Gruplarn ortalama ine saylar. ................................................................. 68

ekil 4.11. Gruplarn ortalama oul eilimleri .............................................................. 72

vi


9/92

ZELGELER DZN

izelge 4.1. Gruplarn deneme d kalan koloni miktarlar ile yaama gcdeerleri.. .................................................................................................... 42

izelge 4.2. Gruplarn gda tketimi ve poplasyon azalmas deerlerine ilikinverilere uygulanan varyans analizi sonular .................................................. 44

izelge 4.3. Gruplarn klatma dnemindeki ortalama gda tketimi vepoplasyon azalmas deerleri ........................................................................ 46

izelge 4.4. Gruplarn ortalama arl ereve miktar.................................................... 48

izelge 4.5. Gruplarn arl ereve miktarlarna ilikin verilere uygulanan

varyans analizi sonular ................................................................................. 49izelge 4.6. Gezginci ve sabit arclk iletmelerinin arl ereve miktarlarna

ilikin verilere uygulanan t testi sonucu.......................................................... 50

izelge 4.7. Gruplarn kuluka alan miktarlarna ilikin verilere uygulananvaryans analizi sonular ................................................................................. 52

izelge 4.8. Gezginci ve sabit arclk iletmelerinin kuluka alan miktarlarnailikin verilere uygulanan t testi sonucu.......................................................... 52

izelge 4.9. Gruplarn ortalama kuluka alanlar .......................................................... 53

izelge 4.10. Gruplarn nektar akm dnemi arlk kazanc deerlerine ilikin

verilere uygulanan varyans analizi sonular .................................................. 56

izelge 4.11. Gruplarn nektar akm dnemi ortalama arlk kazanc deerleri......... 57

izelge 4.12. Gezginci ve sabit arclk iletmelerinin nektar akm dnemi arlkkazanc deerlerine ilikin verilere uygulanan t testi sonucu.......................... 57

izelge 4.13. Gruplarn uan ar says deerlerine ilikin verilere uygulananvaryans analizi sonular ................................................................................. 59

izelge 4.14. Gruplarn ortalama uan ar saylar ........................................................ 60

izelge 4.15. Gezginci ve sabit arclk iletmelerinin uan ar saylarna ilikin

verilere uygulanan t testi sonucu..................................................................... 60izelge 4.16. Gruplarn ortalama bal verimi deerlerine ilikin verilere uygulanan

varyans analizi sonular ................................................................................. 62

izelge 4.17. Gruplarn ortalama szme bal verimleri .................................................. 63

izelge 4.18. Gruplarn ortalama ine says deerlerine uygulanan varyansanalizi sonular .............................................................................................. 66

izelge 4.19. Gezginci ve sabit arclk iletmelerinin ortalama ine saylarnailikin verilere uygulanan t testi sonucu.......................................................... 66

izelge 4.20. Gruplarn ortalama ine saylar .............................................................. 67

izelge 4.21. Gruplarn yamaclk eilimlerine ilikin transforme edilmiortalama deerlere uygulanan varyans analizi sonular. ............................... 69

vii


10/92

izelge 4.22. Gruplarn yamaclk eilimlerine ilikin transforme edilmiortalama deerler............................................................................................. 69

izelge 4.23. Gruplarn oul eilimlerine ilikin transforme edilmi ortalamadeerlere uygulanan varyans analizi sonular. .............................................. 70

izelge 4.24. Gruplarn oul eilimlerine ilikin transforme edilmi ortalamadeerler ......................................................................................................... 71

viii


11/92

1. GR

Gemii insanlk tarihi kadar ok eski olan balarlar (Apis mellifera L.), yksek

adaptasyon yetenei ile iklim artlarnn yaamna elverili olmad kutuplar

dnda dnyann hemen hemen her yerine yaylm, bylece, doal engeller ve

iklime uyum sonucu birbirinden farkl ar ekotipleri ortaya kmtr (Gen ve

Dodololu 2002).

Arclk, balars kolonilerinin nektar akmnn bol olduu dnemlerde ergin ar

poplasyonlarnn en st dzeye ulatrlmas ve bu poplasyonun bal, bal mumu,

ar st, propolis, ar zehiri, ana ar, oul ve paket ar gibi ar rnleri retimi ve

bitkilerin polinasyonu iin kullanlmas ve ynetilmesi amacyla yrtlen bir

faaliyettir (Doarolu 1987; Fratl 1988).

Arclkta verimlilik, iklim ve bitki rts gibi baz evresel faktrler ile uygun

damzlk kullanm, bakm besleme, ar sal gibi ar ynetimi ile ilgili faktrler ve

devletin konuyla ilgili politika ve dzenlemeleri gibi pek ok bileeni olan geni

boyutlu bir kavramdr. klim ve bitki rtsnn tercihi de arcnn denetiminde

olduundan esas itibariyle arclkta verimliliin hemen hemen tamamen arcya ve

onun uygulamalarna bal olduunu sylemek mmkndr. stenilen verimlilik

dzeyinin yakalanabilmesi iin arcnn ary ve onun biyolojik isteklerini ok iyi

bilmesi ve bunlar karlayabilmesi gerekmektedir.

Genellikle bir ar kolonisinde bir ana ar, bir ka yz erkek ar ve binlerce ii ar

bulunmaktadr. Ancak, sahip olduu anatomik ve fizyolojik zellikleri ile kovan

ierisindeki ilevlerin gerei, bir kolonideki en nemli birey, ana ardr. yle ki,

koloni performans ile ana arnn performansn zdeletirmek mmkndr.

Koloniler en ileri tekniklerle ynetilseler bile, ana ars kalitesiz; yani dk

damzlk deerde olan kolonilerde verim dmektedir (Gen ve Dodololu 2002).


12/92

Ortalama olarak 4-5 yllk bir mre sahip olan ana ar, damzlk deeri yksek bile

olsa, bu stn dam

zl

k deerin gerektirdii zelliklerini yaam

n

n ancak ilk 1-2 y

l

ierisinde gsterebilir. Bu nedenle ana arlarn, 1-2 yl damzlkta kullanldktan

sonra verimden dt belirtilerek, sabit arclkta iki ylda bir ger arclkta ise

her yl deitirilmesi nerilmektedir (Kaftanolu 1987; der 1997).

Polonyada yaplan bir almada (Woyke 1984), ana ars bir yanda olan

kolonilerin iki yal ana arya sahip olanlardan %19-27 daha fazla bal verdikleri

tespit edilmitir. Dier taraftan nci (1987), koloninin ana ar

s

n

n gen tutulmas

halinde alnacak verimde %30luk bir art salanacan belirtmekte; Gen (1992)

ise koloninin ana arsnn bir yanda olmasnn iki yanda olmasna gre bal

verimini %28 artrdn bildirmektedir.

Ana arnn damzlk deeri en az ya kadar yetitirildii dnem ve yetitirilmesinde

kullanlan yntemlerle de ilgilidir. Yksek damzlk deere sahip ana arlar iin en

ideal yetitirilme dnemi oul mevsimidir. Yaplan almalar oul mevsiminde

yetitirilen ana arlarn daha fazla k arlna sahip olduklarn gstermektedir

(Weis 1983). Arclk yaplan yrede nektar ve polen geliinin yeterli, eeysel

olgunluktaki erkek arlarn bol ve iklim koullarnn srekli ar uuuna izin verdii

dnemler, kaliteli ana ar yetitirmek iin daha uygun olmakta ve btn bunlara

ramen yetitirme kolonilerinin srekli yemlenmeleri nerilmektedir (Kaftanolu ve

Kumova 1992; Gen ve Dodololu 2002).

Ana arnn ya, yetitirilme dnemi ve artlar, ovariol says, depolad

spermatozoa miktar ve k arl gibi zellikleri onun damzlk deerini

belirleyen kriterlerdir. Damzlk materyal olarak, daha nce ayn koullardaki dier

kolonilere stnln kantlam damzlk kolonilerden alnan gen larvalardan ve

nektar dneminde yetitirilmi, gen ve alkan ana arlar kullanlmal ve bunlar bir

ya da iki ylda bir yenilenmelidir.

2


13/92

Gnmzde de kullanlmakta olan modern ana ar yetitirme yntemi G.M.

Doolittle taraf

ndan gelitirilmitir. Yntem, dam

zl

k bir koloniden al

nan uygunyal larvalarn balmumu veya plastikten yaplm temel hcrelere transferini,

transfer edilen larvalarn bakc kolonilerde gelitirilmesini, bakc kolonilerde

gelien (olgunlaan) ana ar hcrelerinin iftletirme kolonisine verilerek ana ar

knn salanmasn kapsamaktadr (Fratl 1982; Fert 1997).

Ana ar yetitirmek iin eitli ana ar yetitirme metotlar kullanlabilir. Bal

ar

lar

nda ana ar

yetitirmek iin kullan

lan metotlardan biri de anal

kolonilerdeana ar yetitirmedir. Bu metodun ierii gl bir kolonide bir ana arzgaras ile

kulukaln ayrlarak st tarafa alnmas ve 12-18 saatlik larvalarn ana ar

gzlerine transfer edilerek alama erevesinin st kattaki petekler arasna

konulmasdr. Bu metotta bir taraftan ana ar hcrelerinden ana ar yetitirilirken

dier yandan kuluka faaliyeti devam etmektedir. Nitekim, transfer edilen 6666

larvada larva kabul orannn % 81 olduu, ana arl ve ana arsz kolonilerden

yetitirilen ana arlarda; ana ar pupa arl bakmndan nemli bir fark olmad,

fakat ana arsz kolonilerden yetitirilen ana ar hcrelerinin ana arl kolonilerden

yetitirilenlere gre nemli derecede uzun olduu bildirilmektedir (Wilkinson and

Brown 2002).

Ana ar yetitiriciliinde pek ok evre faktr ana arnn kalitesi zerinde etkili

olmaktadr. Nitekim, transfer edilen larvann ya, larvann orijini, hcre balatc ve

bitirici kolonilerinin gen ii ar ve besin varlklar ile ana arnn yeterli saydaki

erkek arlarla iftleebilmesi ana ar kalitesini etkileyen evre faktrleri olarak

belirtilmektedir (Laidlaw 1985; der 1997; Tofilski and Czekonska 2004). Daha

gen larvalarn transferi ve yetitirme yntemi bu larvalardan yetitirilen ana

arlarda k arln, yumurta tp saysn, sperma kesesi hacmini ve dolaysyla

sperma kesesinde depolanan spermatozoid miktarn artrmaktadr (Woyke 1971;

Fert 1997; Gen vd. 2005).

3


14/92

Ana ar kalitesinin belirlenmesi zerine yaplan bir almada (Tarpy et al. 2007)

talyan ve Rus ana ar

larla oluturulan kolonilerde, talyan

rk

kolonilerin petekileme, ergin ar geliimi ve bal verimi bakmndan Rus rk kolonilere gre nemli

derecede stn olduu belirlenmi ve arrknn ana ar kalitesini belirlemede etkin

bir rol oynad bildirilmitir.

Ana ar yetitiriciliinde, transfer edilecek larvann 12-36 saat yata olmas, bakc

koloniler olarak kullanlan hcre balatc ve hcre bitirici kolonilerin yeterli

miktarlarda gen ii ar

ve besin stou (polen ve bal) iermesi, ana ar

retimisresince bakc kolonilerin srekli beslenmesi ve retimin erkek ar, polen ve

nektar varlnn en ok olduu mevsimde yaplmas nerilmitir (Laidlaw and

Eckert 1962; Tarpy et al. 2000, Ko ve Karacaolu 2004).

Ana arnn kalitesine etkili olan faktrlerden biri de alamada kullanlan larvann

ya olmaktadr. Yumurta ve 1-4 gnlk yataki larvalarn aland bir almada

(Woyke 1967), a

lanan larva ya

ndaki art

a bal

olarak ana ar

lar

n vcutarl, spermateka apnn bykl ve yumurta tp saysnda bir azalma

grlmtr. Benzerekilde Fert (1997) yumurtadan retilen ana arlarn bir gnlk

larvadan retilenlerden daha yksek k arlna sahip olduklarn ancak ilemin

g ve kabul orannn dk olmasnn ana ar yetitirmede larva transferi yntemini

stn kldn belirtilmektedir.

Gl ve Kaftanolu (1990), ise ukurova koullar

nda ana ar

yetitiriciliindeuygulanan larva transfer yntemlerinin yetitirilen ana arlarn kalitesine olan

etkilerini inceledikleri aratrmada larva transfer yntemlerini kuru larva transferi,

ar st ile yaplan larva transferi ve su ilavesi ile yaplan larva transferi olarak

grup altnda toplamlardr. Ayn aratrclar, ana arlarn canl arlklarnn da ar

st ilavesi, kuru yntem ve su ilavesi ile yaplan larva transferlerinde sras ile

ortalama 181,137,9 mg, 167,637,2 ve 177,235,8 mg olduu ve bu ynden

gruplar arasnda nemli bir farkn olmadn kaydetmektedirler.

4


15/92

ahinler ve Kaftanolu (2005), tarafndan yaplan bir almada, Nisan, Mays,

Haziran, Temmuz, Austos ve Eyll aylar

nda ana ar

s

z koloniler iin ortalamaalama randman srasyla %95,6, %93,5, %89,9, %88,6, %85,6 ve %75,7 olarak

belirlenirken bu deer ana arl kolonilerde ayn aylar iin srasyla %79, %77,8,

%75,1, %70,9, %68,3 ve %61,1 olarak bulunmutur.

Kolonilerin bal verimlerinin ana arlarn k arl, ovariol says, yavru retim

miktar, iklim ve mera koullar gibi pek ok bileenin etkisi altnda olduu ve

bunlardan ana ar

k

a

rl

n

n, ana ar

n

n deerini gsteren gvenilir bir indeksolarak kullanlabilecei bildirilmektedir (Szabo 1973).

Eid et al. (1980) k arl ile sperma kesesi ap dolaysyla sperma kesesi

hacmi ve sperma kesesinde depolanan spermatozoid miktar arasnda olumlu bir

ilikinin mevcut olduunu belirtmektedirler. Bununla birlikte, Wen-Cheng and

Chong-Yuan (1985) ana ar k arl arttka ana arnn yumurtlama gcnn de

artt

n

ve yumurtlama gcnn seleksiyonun da

k

a

rl

n

n gvenilir birlt olarak kullanlabileceini bildirmektedirler.

Kaftanolu ve Kumova (1988) iftleme orannn genel olarak iklim koullarna,

doal dmanlara, blgenin toporafik yapsna, iftletirme kovanlarnn rengine ve

arlk iindeki diziliine bal olduunu vurgulamlardr. Ayrca, ukurova

Blgesinde uygun artlarda iftleme orann %89,3 olarak bildirmilerdir.

Yumurtlamaya balama sresi, ana arnn k ile yumurtlamaya balad tarih

arasndaki srenin gn olarak ifadesi olup, bu srenin uzunluu evresel ve genetik

etmenlere bal olarak deiiklik gstermektedir. Yumurtlamaya balama sresinin

mevsimlere bal olarak 4-22 gn arasnda deitii bildirilmitir (Szabo et al.

1987). Ancak sz konusu sre; Gl ve Kaftanolu (1986) tarafndan ortalama 10,36

gn olarak saptanmtr.

5


16/92

ztrk (1994)n ana ar yetitiriciliinde k arl ve depolamann ana ar

kalitesi zerine etkilerini belirlemek iin yapt

arat

rmada; ana ar

lar

nyumurtlamaya balama sreleri zerine depolama sresi, k arl grubu ve yln

nemli etkisi olduu bulunmu, ar k arl grubu ana arlarnda 12,00 gn

olarak bulunan yumurtlamaya balama sresi hafif k arl grubu ana arlarnda

13,10 gn olarak belirlenmi, bununla birlikte kontrol grubunda belirlenen 10,82

gnlk yumurtlamaya balama sresinin depolama sresiyle birlikte artarak 8 gn

depolama sresinde 15,32 gne ykseldii bildirilmitir.

Yapay tohumlanm ve tabii iftlemi ana arlarn baz zellikler bakmndan

kyasland bir aratrmada, ana arlarn yumurtlamaya balama sreleri yapay

tohumlananlarda 6,830,21 gn olarak belirlenirken bu srenin tabii iftleenlerde

12,300,22 gn olduu saptanmtr (Einliolu 1990).

der (1997) ana arlarn koloniye verilii srasnda ii arlar zerine ekerurubu

pskrtmenin ya da duman vermenin faydal

olaca

n

ifade ederken, Moretto et al.(2004) kolonilere yeni bir ana ar verilmesinde kabul orann artrma ynnden

genetik faktrlerin etkili olduu, nektar akmnn bol olduu aylarda ana ar

kabulnn artt ve ana arda heyecan ve rkeklik yaratacak davranlardan

kanlmasnn gerektiini bildirmilerdir.

Bu almada, Erzurum artlarna uyum salam mevcut genotipe ait ve kontroll

olarak yetitirilmi ana ar

larla oluturulan kolonilerin eitli iletmelerdekiperformanslar incelenip karlatrlarak; bunlarn farkl iletmelerdeki fizyolojik ve

davransal zelliklerini belirlemek; koloni ynetimden kaynaklanan farkllklar

aratrmak; kontroll artlarda retilen ana arlarla yrede kaliteli damzlk

kullanmnn yaygnlatrlmas ile bal veriminin artmasn salamak; yrede

arcln gelierek kazanl ve cazip bir ikolu haline getirilmesini salamak

amalanmaktadr.

6


17/92

2. KAYNAK ZETLER

Balarlar ok deiik ekolojik koullara uyum salam olup, bu koullarn ve dier

bir ok faktrn etkisi altnda farkl fizyolojik ve davran zellikleri

gstermektedirler. Yeryznde mevcut genotiplerin her birisi, kendi doal yaylma

blgelerinde sahip olduklar verim potansiyelleri ile fizyolojik ve davran

zellikleri ynnden daha homojen olmalarna ramen, farkl evre koullarnda

farkl zellikler sergilemektedirler (Dlger 1997).

Balarlarnda yaama gc, klama yetenei, ergin ar geliimi, kuluka alan

geliimi, nektar dnemi kovan arlk art, uu etkinlii ve bal verimi gibi

zellikler fizyolojik zellikler olarak tanmlanrken; hrnlk eilimi, yamaclk

eilimi, oul eilimi ve propolis toplama eilimi gibi zellikler ise davran

zellikleri olarak tanmlanmaktadr (Ruttner 1988).

Herhangi bir genotipin bir blge iin uygunluunu gsteren en nemli kriterlerden

birisi yaama gcdr. Subbotin ve Orlova (1976), farkl balarsrklaryla yaptklar

bir aratrmada en iyi klama yeteneini Uzak Dou ve Rusyann orta

ksmlarndaki arlarnn gsterdiini, Gri Da Kafkas ile Karniol, Ukrayna ve

Karpat arlarnn da iyi kladklarn; talyan ve Trans kafkas arlarnn klama

dneminde dk yaama gc gsterdiklerini, Sar Fas arlarnn ise klatma

srasnda tamamen ldklerini tespit etmilerdir.

ukurova Blgesinde Kafkas, Mula, Anadolu, Marmara ve Suriye genotipleri

zerinde yaplan bir aratrmada (Doarolu 1981), kolonilerin yaama gcnn

gstergesi olarak snen koloni oran kullanlm ve sz konusu gruplar iin bu oran

srasyla %38,46, %0,00, %13,33, %43,75 ve %0,00 bulunmutur

7


18/92

Budak (1992), ger arclkartlarnda Fethiye, Bitlis, TKV, Ege ve Ankara

gruplar

nda gezgincilik, kovan kontrolleri ve uygulanan testlerden dolay

ana ar

s

n

kaybederek deneme d kalan kolonileri gruplarn yaama gcnn ls olarak

deerlendirmi ve gruplar iin srasyla %40, %50, %40, %20 ve %0,00 deerlerini

bildirmitir. Ancak yaamama gc Fethiye, Bitlis ve TKV gruplarna gre daha

yksek olan Ege ve Ankara gruplarnn blgesel koullara daha iyi uyum

gsterdiklerinin dnlebilecei ifade edilmektedir.

Trakya Blgesinde baz

bal ar

s

rk ve ekotiplerinin performanslar

n

n incelendiialmada (Dogarolu vd 1992), Kafkas, Anadolu, Mula ve Trakya gruplarnda yl

boyu eitli nedenlerle ana ar lm oranlarn srasyla %42,86, %46,15, %42,86 ve

%36,36 olarak belirlerken, ayn gruplarda yl boyu koloni lm oranlarn ise

srasyla %35,71, %38,46, %28,57 ve %36,36 olarak saptanmtr.

Kaftanolu vd. (1993), GAP Blgesinde eitli balarsrklarnn performanslarn

belirlenmek amac

yla yapt

klar

al

mada, kolonilerin eitli dnemlerdekaybettikleri ana ar saylar ve buna bal olarak ortaya kan koloni kayplar

gruplara ait yaama gcnn belirlenmesinde bir kriter olarak deerlendirilmi ve

Gney Dou Anadolu, Karniol, Ege, Trakya ve Kafkas gruplarnn yaama gleri

srasyla %90, %90, %80, %60 ve %50 olarak tespit edilmitir.

Gler (1995), Anadolu, Kafkas, Mula, Gkeada, Trakya ve Alata genotiplerinde

yaama gcn s

ras

yla %100, %80, %100, %100, %80 ve %100 olarak belirlemive souk iklim ars olan Anadolu genotipinin Akdeniz Blgesi koullarnda %100

gibi yksek bir yaama gc gsterdiine dikkat ekmitir.

Dou Anadolu Blgesinde eitli rklarn performanslarnn incelendii bir

aratrmada, kolonilerin eitli dnemlerde kaybettikleri ana ar saylar ve buna

bal olarak ortaya kan koloni kayplar gruplara ait yaama gcnn

hesaplanmas

nda belirleyici bir nitelik olarak deerlendirilmi ve Kafkas, Anadolu

8


19/92

ve Erzurum ekotipi gruplarnn yaama gleri srasyla %78,12, %84,21, %96,67

olarak belirlenmitir (Dlger 1997).

Erzurum koullarnda Kafkas ve Anadolu rklar ile karlkl melezlerinin

morfolojik, fizyolojik ve davran zelliklerinin incelendii bir almada

(Dodololu 2000), klatma ve retim dnemlerindeki yaama gc deerlerini

srasyla Kafkas grubunda %86,66, Kafkas x Anadolu grubunda %93,33, Anadolu x

Kafkas grubunda %93,09 ve Anadolu grubunda ise %86,95, olarak tespit edilmitir.

Denemeyi tamamlayan koloni say

s

dikkate al

nd

nda en yksek yaama gcnnmelez genotiplerde (KxA, AxK) grld bildirilmitir.

Farkl genotiplerle Tokat ili ve evresinde iki yl st ste yrtlen bir aratrmada,

ilk yl Tokat, Mula ve Karniol genotiplerinin yaama gc %100,00 olurken,

Kafkas-TKV, talyan ve Kafkas-Camili genotiplerinin yaama gc %93,33 olarak

belirlenmi ve 2. yl ise Tokat, Mula ve Karniol genotiplerinin yaama gc

%80,00 olurken, Kafkas-TKV, talyan ve Kafkas-Camili genotiplerinin yaamagc %78,57 olarak gereklemitir (Arslan 2003).

Gler (1995) Anadolu, Kafkas, Mula, Gkeada, Trakya ve Alata gruplarnn

klama yeteneklerini srasyla %75,593,89, %69,337,25, %64,252,90,

%72,903,66, %41,476,87 ve %62,633,51 olarak tespit etmi; Anadolu

genotipinin, yksek klama yetenei gstermesine ramen Kafkas, Mula,

Gkeada, Trakya ve Alata genotiplerinden bu zellik bak

m

ndan istatistiki olarakfarkl olmadn bildirmitir.

Farkl gruplarn klama yeteneklerini tespit etmek zere yaplan bir aratrmada,

klama sresince snen koloni saylar, bahara canl kabilenlerdeki poplasyon

azalmas ve koloni bana gda tketimi deerleri kullanlmtr (Dlger vd. 1995).

Ayn aratrclar, Kafkas ve Anadolu grubundaki kolonilerin srasyla %18,18i ve

9


20/92

%10,00unun kn snerken; Erzurum ekotipinde ise klatma dneminde hi koloni

kayb

olmad

n

bildirmilerdir.

Erzurum koullarnda Kafkas, Anadolu ve Erzurum ekotipi guruplarnn eitli

fizyolojik zelliklerinin incelendii bir aratrmada; gruplarn klama yetenekleri

srasyla % 81,82, % 90,00 ve % 100 olarak bulunmu ve ayn srayla 4,110,25

kg/koloni, 4,260,28 kg/koloni ve 5,280,22 kg/koloni gda tketim deerleri elde

edilmitir (Gen vd. 1997).

Baz saf ve melez balars kolonilerinin klama yeteneklerini belirlemek iin

yaplan bir almada; gruplarn klama yetenekleri Kafkas x Kafkas grubunda

%81,96, Kafkas x Mula grubunda %72,05, Mula x Kafkas grubunda %91,66 ve

Mula x Mula grubunda %86,02 olarak tespit edilmi ve klatma yetenei

bakmndan gruplar arasndaki farkllk nemsiz (p>0,05) bulunmutur (Akyol vd.

2005).

Doarolu (1981), bal retim dnemi banda koloni poplasyon byklnn

fazla olmas gerektiini ve bunun kolonilerin performansn olumlu ynde

etkilediini, hastalk ve zararllara kar dayanklln artrdndan arclk

almalarnda zerinde nemle durulmas gerektiini belirterek; ukurova

Blgesinde yapt bir almada Mula, Anadolu, Kafkas, Marmara ve Suriye ar

gruplarndan Mula arsnn blgedeki asl bal mevsiminde en yksek koloni

poplasyonuna sahip olduunu belirlemitir.

Bal ars kolonilerinde bal verimi, ii ar mr ve yavru retimi zerine koloni

poplasyon byklnn etkisini belirlemek zere yaplan bir aratrmada, yln

be farkl dneminde (ubat, Nisan, Haziran, Austos ve Ekim) 0,3 kg, 0,6 kg, 1,2

kg, 2,4 kg, ve 4,8 kg arlnda ar ieren kolonilerde srasyla 2300 adet, 4500

adet, 9000 adet, 17000 adet ve 35000 adet ar bulunduu belirlenmi, dokuz bin adet

10


21/92

ii arya sahip koloninin en ok yavru yetitirdii ve standart koloni byklnn

bu olmas

gerektii bildirilmitir (Harbo 1993).

Ergin ar geliimini belirlemede baz aratrclar ayda bir defa yaplan kontrollerde

kolonilerin sahip olduklar arl ereve miktarn kullanrken (Kaftanolu vd. 1993;

Dlger 1997; Dodololu ve Gen 2002), bazlar ise arl ereve saysnn 21 gn

aralklarla belirlenmesi yntemini kullanmlardr (Doarolu 1981; Gler 1995).

Fratl ve Budak (1992), Fethiye, Ege, TKV, Ankara, ve Bitlis ar gruplar ileyaptklar bir aratrmada bu gruplara ait ortalama arl ereve saylarn srasyla

10,230,61 adet, 9,440,48 adet, 7,960,55 adet, 7,640,35 adet ve 6,990,52 adet

olarak tespit etmiler ve ger arclk koullarnda poplasyon byklnn en

yksek Fethiye grubunda en dk ise Bitlis grubunda olduunu belirtmilerdir.

Trakya Blgesinde yaplan bir almada; Kafkas, Mula, Anadolu ve Trakya

gruplarna ait kolonilerin sezon boyunca 21 gn aralklarla 10 dnemdeki ortalamaarl ereve saylar srasyla 10,83 adet, 12,87 adet, 9,65 adet ve 8,85 adet olarak

kaydetmilerdir (Doarolu vd. 1992).

Gler (1995) Anadolu, Kafkas, Mula, Gkeada, Trakya ve Alata genotiplerinde

lm yaplan 11 dneme ait ortalama arl ereve saylarn srasyla 7,540,37

adet, 8,680,57 adet, 17,049,76 adet, 13,940,79 adet, 8,520,40 adet ve

13,840,61 adet olarak tespit etmitir.

Gener (1996)in Ankarada yapt almada, Kafkas ve Orta Anadolu arsnn iki

ekotipinden elde edilen ortalama arl ereve saylar Krehir ekotipi iin

7,6470,273, Beypazar ekotipi iin 6,9930,184, Kafkas iin 7,9020,239,

Beypazar x Kafkas melezi iin 8,7690,251 ve Kafkas x Beypazar melezi iin

8,2320,273 adet olarak belirlenmi ve grup ortalamalar arasndaki farkn nemli

(p


22/92

Dlger (1997) Kafkas, Anadolu ve Erzurum ekotipi iin koloni bana ortalama arl

ereve say

s

n

s

ras

yla 15,621,04 adet, 17,081,24 adet ve 18,491,25 adetolarak bildirmitir. Yine ayn almada lm yaplan mays, haziran, temmuz ve

austos aylar iin ise ortalamann srasyla 9,960,39 adet, 14,390,79 adet,

20,051,07 adet ve 24,161,24 adet olduu belirtilmitir.

Akdeniz ve Anadolu Blgelerinde gezginci arclk koullarnda, Kafkas ve

Mula rklar ile bunlarn karlkl melezlerinin morfolojik, fizyolojik ve davran

zelliklerinin incelendii bir al

mada (Akyol 1998), bu genotipler iin ortalamaarl ereve saylar srasyla Kafkas grubunda 11,570,42 adet, Mula grubunda

11,560,44 adet, Kafkas x Mula grubunda 8,170,24 adet, Mula x Kafkas

grubunda 8,000,23 adet olarak tespit edilmitir.

Hadim Blgesinde yaplan bir almada, Mula, Yerli ve Kafkas genotipleri iin

koloni bana ortalama arl ereve saylar srasyla 12,50,91 adet, 10,40,66 adet

ve 8,90,51 adet olarak bildirilmitir (Akyol vd. 1999).

Kafkas, Kafkas x Anadolu, Anadolu x Kafkas ve Anadolu ar gruplarnda koloni

bana ortalama arl ereve says srasyla 10,880,06 adet, 11,360,05 adet,

12,130,05 adet ve 12,380,06 adet; lm yaplan mays, haziran, temmuz ve

austos aylar iin ise ortalama srasyla 6,840,06 adet, 8,000,06 adet, 14,370,06

adet ve 17,540,06 adet olarak belirlenmitir (Dodololu 2000).

Farkl besleme yntemlerinin uyguland I. (urup+vitamin+mineral+antibiyotik),

II. (1/1 orannda sakkaroz-su) ve kontrol gruplarnda arl ereve says srasyla

ortalama 9,800,6 adet, 9,500,33 adet ve 8,300,88 adet olarak tespit edilmi ve

gruplar arasndaki farkllk istatistik olarak nemli (p


23/92

ahinler ve Kaya (2001), farkl besleme yntemlerini uyguladklar kek+urup, kek,

urup ve kontrol gruplar

nda ortalama ar

l

ereve say

lar

n

s

ras

yla 11,37, 8,62,7,50, 6,25 adet/koloni olarak tespit etmilerdir.

Kutluca (2003) tarafndan yaplan bir almada, koloni bana ortalama arl

ereve saylar Kafkas, Karniyol ve Anadolu genotipleri iin srasyla 12,980,26

adet, 12,360,28 adet ve 13,020,33 adet olarak bildirilirken; ayn genotipler iin

2002 yl retim dneminde ise lm yaplan Mays ay iin srasyla 8,750,28,

8,450,28 ve 8,500,29 adet, Haziran ay

iin s

ras

yla 11,450,36, 11,550,45 ve11,050,37 adet, Temmuz ay iin srasyla 12,000,29, 11,640,37 ve 11,350,39

adet ve Austos ay iin srasyla 13,100,60, 11,400,51 ve 13,250,54 adet olarak

belirlenmitir.

Arslan (2003) Tokat, Mula, Karniyol, Kafkas-TKV, talyan ve Kafkas-Camili

arlaryla Tokatta yapt almada; genotiplerin ortalama arl ereve saylarn 1.

y

l s

ras

yla 9,730,27 adet, 10,010,28 adet, 10,400,33 adet, 10,190,30, adet10,760,35 adet ve 9,000,20 adet, 2. yl ise ayn srayla 12,970,86 adet,

11,640,78 adet, 13,640,95 adet, 11,610,98 adet, 13,160,88 adet ve 8,160,74

adet olarak belirlemitir.

Balars kolonilerinde yavru retimi ergin ar poplasyonuna paralel olarak mevsime

bal artlar veya azalmalar gsterdii, sonbaharda nektar ve polen aknn durmas

ve s

cakl

n azalmas

ile birlikte ana ar

yumurtlamay

azalt

veya durdurduu,fakat lman iklim blgelerinde yavru retimi btn yl boyunca devam ettii

kaydedilmektedir ( Johansson and Johansson 1987).

Kolonilerde kuluka retim etkinliini belirlemek iin eitli aratrclar tarafndan

farkl yntemler kullanlmtr. Fratl ve Budak (1992) yaptklar almada

kolonideki kapal ve ak yavru alann planimetre kullanarak cm2 cinsinden ifade

ederlerken, bir baka al

mada kolonilerin yavru alanlar

n

n belirlenmesinde

13


24/92

PUCHTA yntemi kullanlarak yavru alanlarna elips forml uygulanmtr (Gler

1995). Ayn

konuda yap

lan dier arat

rmalarda ise, deneme kolonilerinde sezonboyunca 30 gn aralklarla btn yavrulu ereveler zerindeki kapal kuluka

alanlar PUCHTA yntemiyle cm cinsinden belirlenmitir (Dlger 1997; Dodololu

2000; Kutluca 2003).

Kafkas, Mula, Anadolu ve Trakya gruplaryla Trakya koullarnda yaplan bir

almada, gruplarn kuluka etkinlii bakmndan birbirlerinden fark istatistiksel

olarak farkl

bulunurken Mula grubunun dierlerinden daha fazla kuluka retimetkinlii gsterdii bildirilmitir (Doarolu vd. 1992).

Budak (1992)n Fethiye, Ege, TKV, Ankara, ve Bitlis ar gruplar ile Ege Blgesi

koullarnda yapt aratrmada bu gruplara ait kuluka retim ortalamalar

srasyla 3276229 cm2, 3225183 cm2, 2750212 cm2, 2556153 cm2 ve

2373205 cm2 olarak tespit edilmi ve bu deerler arasndaki farkn nemli (p


25/92

Kafkas, Anadolu ve Erzurum ekotipinde koloni bana ortalama yavru alan srasyla

3055,63280,31 cm, 3584,28271,91 cm ve 3897,03303,24 cm; lm yap

lanMays, Haziran, Temmuz ve Austos aylar iin ise ortalama srasyla

2154,64144,70 cm, 4445,08292,44 cm, 4938,55290,08 cm ve

2510,98318,09 cm2/koloni olarak belirlenmitir. En yksek kuluka retim

etkinlii 5081,90609,35 cm2/koloni deeri ile Erzurum ekotipinde elde edilirken,

bu grubu 4883,50396,35 cm2/koloni deeri ile Anadolu grubu ve 4850,25529,06

cm2/koloni deeriyle Kafkas grubunun izledii ve kuluka alan bakmndan gruplar

arasndaki farkllklarn nemli (p


26/92

Tokat, Mula, Karniyol, Kafkas-TKV, talyan ve Kafkas-Camili arlaryla Tokatta

2 y

l st ste srdrlen bir al

mada, kuluka etkinlii ynnden genotip vednemler arasndaki farkllk nemli (p


27/92

Kutluca (2003) tarafndan yaplan bir almada, nektar akm dneminde koloni

ba

na salanan ortalama a

rl

k kazanc

Kafkas, Karniyol ve Anadolu genotipleriiin 2001 yl retim dneminde srasyla 18,132,46 kg, 13,501,53 kg ve

16,382,33 kg olurken; ayn genotipler iin 2002 yl retim dneminde srasyla

9,001,73 kg, 8,501,55 kg ve 7,951,28 kg olarak tespit edilmitir.

Arslan (2003)nn Tokat, Mula, Karniyol, Kafkas-TKV, talyan ve Kafkas-Camili

arlaryla Tokatta yapt almada; genotiplerin nektar akm dnemindeki koloni

bana ortalama arlk kazanc deerleri birinci yl srasyla 43,711,59 kg,42,051,48 kg, 47,651,98 kg, 42,881,70 kg, 46,231,84 kg ve 37,591,42 kg,

ikinci yl ise ayn srayla 45,542,79 kg, 45,222,22 kg, 48,583,41 kg, 45,293,65

kg, 48,973,10 kg ve 35,702,46 kg olarak belirlenmitir.

Marceau et al. (1990) yapt bir almada, kovana giren ve kan ar saysn dijital

bir saya yardmyla tespit ederek; pozitif bir bal arlk art elde etmek iin

minimum aktivitenin 14 000 adet/saat ar olmas gerektiini ve gnlk arlkkazancnn ar says 20 000 adet/saat iken 0,34 kg ve 60 000 ar/saat olduunda ise

5,7 kga ulatn bildirmitir. Yani uu aktivitesi katna ktnda ise bal

retimindeki art 17 kat olmutur.

eitli aratrclar uu etkinlii ile bal verimi arasndaki ilikileri incelemi olup;

kolonilerin uu aktiviteleri ile yiyecek toplama gc arasnda yakn bir iliki

bulunduunu ve uu aktivitesinin belirlenmesi amacyla uygulanabilecek en doruyntemin gnn belirli saatlerinde uua kan arlarn ksa aralklarla saylmas

yntemi olduunu belirtmilerdir (Dlger 1997; Dodololu ve Gen 2002).

Doarolu vd. (1992) deneme kolonilerinin uu etkinliklerinin belirlenmesinde,

eitli zamanlarda fakat btn kolonilerde ayn anda olmak zere, bir dakikada

uua giden ar saylarnn mekanik bir el sayac yardmyla belirlenmesi yntemini

kullanmtr. Dier aratrmaclar ise, farkl gruplar temsil eden kolonilerin uu

17


28/92

etkinliklerini belirlemek iin her gruptan eit gteki kolonilerden rast gele seilen

birer tanesinde lenden nce bir dakikal

k sre iinde uua

kan ar

lar

sayarakuu etkinliinin koloni gcnn bir gstergesi olduunu vurgulamtr (Dlger,

1997; Dodololu ve Gen 2002).

Fratl ve Budak (1992) Fethiye, TKV, Ege, Ankara ve Bitlis gruplaryla yaptklar

bir aratrmada, bu gruplarn ortalama uu etkinlikleri srasyla 58,3514,69

adet/koloni, 52,2013,94 adet/koloni, 45,407,22 adet/koloni, 40,9511,51

adet/koloni ve 37,739,02 adet/koloni olarak saptanm

; Fethiye ile denemeyioluturan dier gruplar arasndaki farkn nemli (p


29/92

Kutluca (2003) tarafndan yaplan bir almada, Kafkas, Karniol ve Anadolu

genotipleri iin bir dakikada uua

kan ar

say

s

2001 y

l

nektar dnemindeortalama 64,820,74 adet/koloni, nektar sonras dneminde 29,801,23 adet/koloni

iken; 2002 yl nektar ncesi dnemde ortalama 34,351,36 adet/koloni, nektar

akm dnemde 72,460,63 adet/koloni ve nektar sonras dnemde ise, 21,731,25

adet/koloni olarak tespit edilmi ve en yksek uu etkinliinin nektar dnemlerinde

(64,820,74 adet/koloni ve 72,460,63 adet/koloni) gerekletii belirtilmitir.

Ar

c

l

kla ilgili olarak yap

lan btn arat

rmalar dorudan ya da dolayl

olarakkoloni bana bal verimini artrmaya yneliktir. nk, lkemiz koullarnda arclk

hemen hemen tamamen bal retimi esas alnarak yaplan bir uratr.

Cale ve Rothenbuhler'in (1984) yapt bir almada, ana arnn gnlk yumurtlama

hz ile koloninin bal verimi arasnda olduka yksek bir korelasyon (r=0,70) olduu

gibi; koloni poplasyonu ile bal verimi arasnda da yksek bir korelasyon (r=0,93)

bulunmutur. Yani bal verimi yumurtlama h

z

ve koloni poplasyonu ile yak

ndanilgilidir.

eitli aratrclar bal veriminin tespitinde kolonilerin kendi ihtiyalar dnda

rettikleri bal miktarnn esas alnmas gerektiini ve bal dolu ballklarn brt

arlklarndan bo ballk ve bo ereve arlklar toplamnn (dara) dlmesi

suretiyle her bir koloniye ait bal veriminin belirlenebileceini ifade etmilerdir.

(Gler 1995; Dlger 1997; Dodololu, 2000; Dodololu ve Gen 2002).

Doarolu vd. (1992) tarafndan yaplan bir almada; Kafkas, Anadolu, Mula ve

Trakya gruplarnn ortalama bal verimi srasyla 29,9717,797 kg/koloni,

24,8578,545 kg/koloni, 23,1717,721 kg/koloni ve 19,5294,067 kg/koloni olarak

belirlenmitir. Gruplarn istatistik olarak karlatrlmasnda ise yalnzca Kafkas

Trakyadan farkl (p


30/92

eitli bal arsrk ve tiplerinin GAP Blgesindeki performanslarnn saptanmas

amac

yla yrtlen bir arat

rmada; koloni ba

na ortalama bal veriminin talyanars iin 19,72,3 kg, Karniol ars iin 20,45,9 kg, Kafkas ars iin 17,65,3 kg,

Ege ars iin 23,95,2 kg, Trakya ars iin 23,37,1 kg ve Gney Dou Anadolu

Blgesinin yerli arlar iinse 4,30,7 kg olduu; bal verimi bakmndan talyan,

Karniol, Kafkas, Ege ve Trakya arlar arasndaki fark nemli olmakla beraber,

blgenin yerli arlarnn bal veriminin dier btn genotiplerinkinden nemli lde

dk olduu bildirilmitir (Kaftanolu vd. 1993).

Dlger (1997), tarafndan Kafkas, Anadolu ve Erzurum ekotipinin Erzurum

koullarndaki performanslarnn belirlenmesi amacyla yrtlen aratrmada,

koloni bana ortalama bal veriminin srasyla 30,623,22 kg/koloni, 32,635,17

kg/koloni ve 35,415,36 kg/koloni olduu; Kafkas grubundaki kolonilerin daha az

ar ve yavru varlna sahip olmalarna ramen, aratrma blgesinde dier

genotipler kadar bal veriminde bulunduu bildirilmitir.

Mula, Yerli ve Kafkas balars genotiplerinin koloni geliimini ve bal verim

zelliklerini belirlemek amacyla Hadim Blgesinde yaplan bir almada; bu

genotipler iin ortalama bal verimi srasyla 26,41,28 kg/koloni, 15,40,92

kg/koloni ve 24,61,77 kg/koloni bulunmutur (Akyol vd. 1999).

Erzurum koullarnda Kafkas ve Anadolu rklar ile karlkl melezlerinin

morfolojik, fizyolojik ve davran

zelliklerinin incelendii bir al

mada; Kafkasgrubunda 7,952,19 kg/koloni, Kafkas x Anadolu grubunda 8,431,50 kg/koloni,

Anadolu x Kafkas grubunda 11,791,71 kg/koloni ve Anadolu grubunda ise

11,171,45 kg/koloni bal verimi deerleri elde edilmi ve bal verimi bakmndan

genotip gruplar arasndaki farkn nemsiz olduu bulunmutur (Dodololu 2000).

Dodololu ve Gen (2002), tarafndan yaplan bir aratrmada ise, Kafkas, Kafkas x

Anadolu, Anadolu x Kafkas ve Anadolu gruplar

n

temsil eden kolonilerde ortalama

20


31/92

bal verimleri srasyla 7,952,19 kg/koloni, 8,431,50 kg/koloni, 11,791,71

kg/koloni ve 11,171,45 kg/koloni olarak belirlenmitir.

Tokat, Mula, Karniyol, Kafkas-TKV, talyan ve Kafkas-Camili arlaryla Tokatta

yaplan bir almada; genotiplerin ortalama bal verimleri birinci yl srasyla

15,121,26, 14,221,04, 19,401,98, 15,87 1,81, 19,551,78 ve 11,521,01

kg/koloni, ikinci yl srayla 49,814,63, 33,236,57, 52,173,47, 47,785,87,

50,289,91 ve 21,054,48 kg/koloni olarak belirlenmi ve bal verimi bakmndan

genotipler aras

ndaki farkl

l

k her iki y

lda da istatistiki olarak nemli (p


32/92

incelenmesi gerektii ifade edilerek; bu amala arlarn sokabilecekleri bir disk ya

da krenin belirli bir sre iin kovan giriinde ve ayn

h

zda sallanmas

suretiylearlarn bu disk veya kreye braktklar ine saylarnn kullanlabilecei

bildirilmitir (Fratl ve Budak 1992; Kaftanolu vd 1993; Dlger 1997; Gen vd.

1999b; Dodololu 2000; Dodololu ve Gen 2004).

Fethiye, Bitlis, TKV, Ege ve Ankara arlar zerinde yaplan bir aratrmada (Fratl

ve Budak, 1992), arlarn topa brakt ine says en az olan grup Fethiye ars

olmu, bunu s

ras

yla TKV, Ege ve Ankara gruplar izlerken Bitlis grubu en h

r

ngrup olarak belirlenmi ve hrnlk zellii bakmndan gruplar arasndaki fark

nemli (p


33/92

adet/koloni olarak belirlenmi ve gruplar arasndaki faklln istatistiksel adan da

nemli (P


34/92

Kayral ve Kayral (1984), arlktaki yamac kolonilerin belirlenmesi iin yama

edilen kovandan d

ar

kan btn ar

lar

n zerine un pskrtlerek gzlenmesigerektiini vurgulamakta ve unla iaretlenmi arlarn yamalamadan sonra

girdikleri kolonilerin yamac olarak deerlendirilebileceini ifade etmektedir.

lkemizde eitli kurumlarca yetitirilen ana arlarla oluturulan kolonilerin

fizyolojik, morfolojik ve davransal zelliklerinin incelendii bir aratrmada

(Fratl ve Budak 1992), Fethiye, Bitlis, TKV, Ege ve Ankara ar gruplarnda

deneme sresince yamac

l

n balad

gnlerde toplam drt kez uygulananlmlerde gruplara ait yamac kovan saylar srasyla 7, 5, 14, 8 ve 10 olarak

saptanm ve gruplar arasndaki farkllk nemli (p


35/92

balamakta ve koloniler kadroca en gl olmalar gereken nektar akm ncesinde

gszlemekte, oysa kazanl

bir ar

c

l

k iin temel art ar

ailelerinin nektarakmna gl kadrolarla girmeleridir (Gen 1984).

Kolonilerin oul vermelerini nlemeye ynelik olarak yaplabilecek bir ok

uygulama mevcuttur. Bunlar ierisinde gen, salkl ve verimli ana ar kullanmak,

oul verimi dkrklarla almak, kovan i hacmini genileterek arlara alma

ve yumurtlama sahas hazrlamak, kolonilerin yerini deitirmek, iyi bir

havaland

rma dzeni salamak etkili oul nleme yntemlerindendir. Buyntemlerin birlikte uygulanmasnn daha iyi bir sonu verecei de bir gerektir

(Root 1983; Cale et al. 1984; Balc 1988).

Baz aratrmaclar (Dlger 1997; Gen vd. 1999b), uygulanan btn oul nleyici

tedbirlere ve grevlerini eksiksiz olarak srdrebilen gen bir ana arnn varlna

ramen yaplan ana ar yks saysnn oul eiliminin ls olarak

deerlendirilmesi gerektiini bildirirken; Gler (1995) ise, farkl

genotiplerin oulverme eilimlerini belirlemek amacyla eitli evresel faktrler bakmndan

eitlenen kolonilerden, hibir oul nleme uygulamas yaplmad halde, doal

yolla oul veren ve ana ar yenileyen koloni saylarn kullanmtr.

Trakya Blgesinde Kafkas, Mula, Anadolu ve Trakya gruplarna ait kolonilerle

yaplan bir almada (Doarolu vd. 1992), aratrmaclar genotiplere ait ortalama

ana ar

yksklerinin say

s

n

s

ras

yla 38,838,88, 95,470,33, 30,417,90 ve104,685,79 adet/koloni olarak tespit etmi ve genotiplerin birbirlerinden farknn

nemsiz olduunu bildirmilerdir.

GAP Blgesinde farkl genotip gruplarna mensup kolonilerin oul verme eiliminin

belirlenmesinde oul veren koloni saylarnn esas alnd bir aratrmada GAP

Blgesi yerli arlarnn oul verme eiliminin (%75) dier genotiplerinkinden

(Kafkas, talyan, Trakya, Ege ve Karniol) daha fazla olduu; Ee ve Karniol

25


36/92

arlarnn ise en dk oul eilimi gsterdikleri (%33) belirlenmitir (Kaftanolu

vd. 1993).

Kafkas, Anadolu ve Erzurum ekotipi zerinde yaplan bir aratrmada (Gen vd

1999b), genotiplerin oul eilimine ilikin yksk saylar 0,00 ile 137,00 arasnda

deimi ve genotiplere ait yksk saylar srasyla 33,0016,98, 9,304,15,

22,0014,71 adet/koloni olarak tespit edilmitir.

Arslan (2003), tarafndan Tokatta yaplan bir almada Tokat, Mula, Karniyol,Kafkas-TKV, talyan ve Kafkas-Camili genotiplerine mensup arlarn oul verme

oranlar srasyla %33,33, %40,00, %26,26, %26,66, %46,66 ve %13,33 olarak

bulunmutur. En yksek oul eilimi talyan ve Mula genotiplerinde grlrken,

en dk oul eilimini Kafkas Camili genotipinin ortaya koyduu belirlenmitir.

Kafkas, Mula ve karlkl melezleriyle yaplan bir almada; aratrmaya alnan

genotiplerin oul eilimleri Kafkas x Kafkas grubunda %10, Mula x Mula

grubunda %30, Kafkas x Mula grubunda %10 ve Mula x Kafkas grubunda %20

olarak belirlenmi ve ana ar yks says bakmndan gruplar arasndaki farkllk

nemsiz (p>0,05) bulunmutur (Akyol vd. 2005).

26


37/92

3. MATERYAL ve YNTEM

3.1. Materyal

3.1.1. Ar materyali

Bu alma 2006-2007 yllarnda yaplmtr. 2006 ylnda kontroll artlarda yetitirilen

ana arlarla koloniler oluturulmutur. 2007 ylnda ise bu kolonilerin performanslar

belirlenmitir. Aratrmada Atatrk niversitesi Narman Meslek Yksekokulu

Mdrl bnyesindeki eitim aratrma ve uygulama arl iin satn alnan balars

(Apis mellifera L.) kolonilerinin yan sra Narman merkez ve kylerindeki gezginci ve

sabit arclk yapan iftilere ait koloniler kullanlmtr. Damzlk materyal olarak

Erzurum ili Narman ilesinde ar giri knn olmad ulam g da kylerinden

temin edilen ve blgeye en iyi ekilde uyum salam yresel ekotipi temsil eden 20

adet koloni kullanlmtr.

3.1.2. Kovan materyali

Kovan materyali olarak standart llerde Langsroth tipi ahap ar kovanlar ve

yetitirilen ana arlarn iftletirilmesi amacyla her biri ikier blmeli er ereveli

(35cm x 30 cm x 25 cm boyutlarnda) ahap iftletirme kutular kullanlmtr.

3.1.3. Dier materyal ve aralar

Aratrmann eitli safhalarnda bal mumu, ana ar yksk kalb, ana ar ykskleri,

yksk tama ereveleri, larva transfer ka, ana ar kafesi, hassas terazi, inkbatr

ana arzgaras, temel petek, yemlik, ekerurubu, soukk kayna, cetvel,

kronometre, tenis topu, baz ar ilalar ve dier arclk malzemeleri kullanlmtr.

27


38/92

3.2. Yntem

3.2.1. letme gruplarnn oluturulmas ve koloni ynetimi

Aratrma, gezginci arcln yapld Narman-Kurualky, Narman-ehitler ky

ve Narman Merkezde birer arlkta, sabit arcln yapld Narman-Mahmutavu

ky, Narman-Samikale kynde birer arlkta ve Narman Meslek Yksekokulu

arlndaki sabit arclk yaplan kontrol grubuyla birlikte toplam 6 iletmede

yrtlmtr. letmelerin seimi bitki deseni ve rak

m dikkate al

narak yap

lm

t

r.

Aratrma kontrol ve muamele gruplarnda toplam 70 kolonide uygulanmtr. Kontrol

grubu, 10 adet yemleme yaplan ve 10 adet yemleme yaplmayan olarak toplam 20 adet

koloni, deneme gruplar ise her birinde 10ar koloni bulunan be iletmede ve toplam 50

koloniden oluturulmutur.

Deneme ve kontrol grubu koloniler 2006 yl yaz dneminde Dolittle yntemiylekontroll olarak yetitirilip tabii iftleme yaptrlan ana arlar ile oluturulmu ve

koloniler, klatma ncesinde ar varl ve besin stoku bakmndan eitlenmitir. Besin

stoku bakmndan yaplan eitlemede, kolonilerdeki ball ve polenli petek alan

byklklerinin ayn olmasna allmtr. Ar varl bakmndan yaplan eitleme iin

ayn gn ve evre scaklnda btn kolonilerin 10ar arl ereveye sahip olmalar

salanmtr. Bu amala ar mevcudu yetersiz olan kolonilere arl ereve takviyesi

yap

lm

t

r. Arat

rman

n balang

tarihinde kolonilerdeki kapal

yavru alan

ok azolduundan yavru alan miktar bakmndan bir eitleme yaplmamtr (Gen ve Aksoy

1993; Dlger 1997; Dodololu ve Gen 2002).

Sonbahar yemlemesinde kontrol grubuna ait kolonilere 2:1 (2 ksm eker+1 ksm su)

orannda hazrlanmekerurubu kullanlarak 15 gn sreli ad-libitum yemleme

program uygulanm ve kolonilerin klatmaya gen ii arlarla girmesi salanmtr.

(Dlger 1997). Yetitiricilerin ise al

k olduklar

sonbahar yemlemesi program

naherhangi bir mdahalede bulunulmamtr.

28


39/92

Sonbaharda iklim artlarndaki deiimle birlikte deneme kovanlarnda uu delikleri

daraltlmtr. Hava scaklnn 14-15Cnin zerinde olduu gnlerde varroa paraziti

(Varroa destructor)ne kar krkle 3 defa amitraz aktif maddeli ilalar

kullanlmtr.(Gen 1990).

Kolonilerin klatma dnemindeki (1 Ekim 20061 Mart 2007) gda tketimlerinin

belirlenebilmesi ve aralarnda klatma ncesi arlklarnca da nemli bir varyasyonun

olmamas iin deneme ve kontrol grubuna ait koloniler tek tek tartmlar yaplarak

klatmaya alnmtr (Gen ve Aksoy 1993).

Aratrmada; iletmelerdeki kolonilerin 2007 yl retim dnemindeki ergin ar geliimi,

kuluka alan geliimi, nektar dnemindeki arlk kazanc, uu etkinlii, bal verimi

gibi fizyolojik zellikleri ve hrnlk eilimi, yamaclk eilimi, oul eilimi gibi

davransal zellikleri incelenmitir. Deneme ve kontrol gruplarnda her birinin

ilkbaharda 6 ereve arya ve 4 ereve kapal yavru alanna sahip olmas salanmtr.

Kontrol grubuna ait tm kolonilere erken ilkbaharda varroaya kar perizin[0.0-diethyl-

0-(3-choloro-4-methyle-7-coumarinyl)-thiophosphate] uygulanmtr (Dlger 1997;

Gen ve Dodololu 2002; Kutluca 2003). Yetitiricilerin ise alk olduklar varroa

mcadelesi programna herhangi bir mdahalede bulunulmamtr. Ayrca kontrol

grubuna ait kolonilerin genel ilkbahar bakm ve kontrolleri yaplm ve yemleme

yaplacak olan kolonilere 1:1 (1 ksm eker+1 ksm su) orannda hazrlanmeker

urubu kullanlarak 6 hafta sreli yemleme program uygulanmtr (Gler 1995).

Yetitiricilerin ise alk olduklar ilkbahar yemlemesi programna herhangi bir

mdahalede bulunulmamtr.

Gezginci arclk iletmelerinde 27, sabit arclk iletmelerinde 16 ve kontrol grubunda

19 olmak zere klatma sonras canl kalan toplam 62 kolonide Mays-Eyll 2007

aylar arasnda fizyolojik ve davran zellikleri incelenmitir.

29


40/92

3.2.2. Ana ar yetitirme program

3.2.2.a.Doolittle yntemi

Damzlk olarak Erzurum blgesi artlarna uyum salam mevcut ekotipe ait seilen

koloninin ana ars, ana arzgaral blme tahtasyla, bu kolonide kabartlm bo bir

petek zerine hapsedilerek drt gn sonra transfer iin hazr ok sayda 0-24 saatlik

yata larva elde edilmitir (Hanser 1983; Fratl 1988; Gen 1990; Dodololu 1995;

Dodololu ve Gen 1997; der 1997). Drdnc gn dam

zl

k koloniden al

nan 0-24saatlik larvalarla alama yaplmtr.

Ana arsz ekilde tanzim edilen drt adet koloni yetitirme kolonisi olarak

kullanlmtr. Alamadan bir gn nce hazrlanan kolonilere her dnemde (4x30) 120

adet ve 3 dnemde toplam (120x3) 360 adet larva transfer edilmitir. Damzlk

koloniden alnan 0-24 saatlik larvalar 1:1 orannda sulandrlm ar st zerine

a

lanm

t

r. Bir gn sre ile balang

kolonilerinde tutulan a

lama erevelerialamay izleyen gn karlp kabul edilerek beslemeye alnan larvalar saylmak

suretiyle alama randman bulunmutur. Ana ar yetitirilen koloniler srekli 1:1

oranndaki ekerurubuyla beslenmilerdir.

Kapanan ykskler uzunluklar llerek kafeslenip ana arlarn klarn yapmak

zere i scakl 331C ve oransal nemi %60-65 olan bir inkibatre aktarlmtr

(ztrk 1994). nkibatr iinde

k

lar

n

tamamlayan ana ar

lar 0,001 gr duyarl

l

ktatartlp k arlklar tespit edilmitir. k arl 180 mgdan hafif olan ana arlar

ayklanarak, her dnem toplam 60 adet ana aransa bal olarak ereveli

iftletirme kutularna datlmtr. Doal yolla iftlemeleri iin iftletirme kutularna

verilen ana arlar 6. gnden itibaren her gn ve gnde iki kez kontrol edilerek

yumurtlama tarihleri ve iftleme oranlar belirlenmitir.

iftlemelerini baar

yla tamamlayarak yumurtlamaya balayan ana ar

laryumurtlamaya baladktan 8 gn sonra ansa bal olarak deneme kolonilerine verilmi

30


41/92

ve bu ilemler her dnemde (Haziran, Temmuz, Austos) tekrar edilmitir. Dll ana

arlar deneme kolonilerinde 24 saat kafes iinde tutulduktan sonra serbest braklmtr.

ekil 3.1. Ana ar memelerinin kafeslenmesi

3.2.2.b. Yetitirme kolonilerinin hazrlanmas ve bakm

Aratrmada balatc ve besleyici olarak ayr ayr koloniler kullanlmayp; dnemde

(Haziran, Temmuz, Austos) her dnem 4 adet olmak zere toplam 12 adet yetitirme

kolonisi kullanlmtr. Ana arsz olarak dzenlenen yetitirme kolonilerinde larva

transferinden bir gn nce arlktaki gl kolonilerden 4 tanesinin anas alnm ve

ballktaki arlar kulukala silkelenerek ballk kaldrlmtr. Kulukalkta ball -polenli

ak ve kapal yavrularn bulunduu 8 ereve braklmtr (ekil 3.1). Petekler ball

ereve -polenli ereve -kapal yavrulu ereve -ak yavrulu ereve -alama

31


42/92

erevesi ak yavrulu ereve -kapal yavrulu ereve -polenli ereve -ball ereve

dzeninde yerletirilmitir (Fratl 1988; Gen 1990; der 1997).

Ball

ekil 3.2. Ana arsz olarak dzenlenen yetitirme kolonisi

Her bir yetitirme kolonisine 1 adet alama erevesi zerindeki yapay yksklere

transfer edilmi 30 adet larva verilmitir. Alama ereveleri yetitirme kolonilerinde

10 gn tutulmu ve bu sre boyunca koloniye 1:1 oranndaki ekerurubu ile srekli

besleme yaplmtr (Gen 1990; der 1997).

3.2.2.c. Ana ar yksklerinin hazrlanmas

Ana ar yksklerinin yapmnda 10 cm boyunda ve 9 mm apnda sert aatan yaplm

yksk kalplar kullanlmtr. Bu kalplardan 15 tanesi tayc bir ta zerine 2,5 cm

ara ile monte edilerek mandril hazrlanmtr. Mandrile bal yksk kalplarnn 10

mm'lik u ksmlar 3-4 defa erimi bal mumuna 0,5 cm daldrlp karlarak elde edilen

yapay ykskler alama erevesinin yksk tayc talar zerine temas ettirilip

diplerine erimi bal mumu dkmek suretiyle sabitletirilmitir. Mandril, yksk tayc

Kapal Yavruluereve

Alamaerevesi

Polenliereveereve

erbetlik

Polenli Ballereveereve

Ak Yavruluereve

32


43/92

ta ile birlikte ierisinde souk su bulunan bir kaba daldrlarak balmumunun

katlamas salanm ve daha sonra yine souk su ierisinde yksk tayc ta

zerindeki yksklerle birlikte yava yava manrilden ayrlmtr. Bylece mandril

stndeki yksk kalplarnda bulunan yapay yksklerin alama erevesinin yksk

tayc tas zerine 2,5 cm ara ile balanmas salanmtr.

3.2.2.d. Larva transferi (alama)

A

lama ilemleri Laidlaw (1985)a gre yap

lm

t

r. nce dam

zl

k koloniden al

nantransfer edilecek larvalarn bulunduu petek nemli bir beze sarlarak scakl 25C ve

oransal nemi %50 olan alama odasna tanmtr (der 1997). Odann scakl

termometre ile kontrol edilmi ve gerekli nemi salamak zere alamadan nce odann

tabanslatlmtr. Alama iin nce alama erevesindeki suni ana ar yksklerinin

diplerine 1:1 orannda sulandrlm ar st konulmu ve 0-24 saatlik larvalar transfer

ka ile alnarak bu st zerine braklmtr. Transfer srasnda petek gzndeki

damzlk larvann zarar grmeden alnmasna zen gsterilmi ve bu amala soukk

kayna ve baa taklan bir byteten faydalanlmtr.

Her dnemde bir alama erevesi iin iki adet yksk tayc ta zerine 2x15=30

adet olmak zere toplam 120 adet larva transfer edilmitir. Larva transferinden sonra

alama ereveleri, larvalarn kuruyup lmelerini nlemek iin slak nemli bir beze

sarlarak korunmutur.

3.2.2.e. Kapal yksklerin hasad

Yetitirme kolonilerince kabul edilip kapatlan ana ar ykskleri larva transfer

ileminden 10 gn sonra hasat edilerek ana ar memelerinin uzunluklar tespit edilmi

ve tek tek numaral kafeslere konularak kuluka sresini tamamlamak zere

kafeslenerek inkbatre yerletirilmitir. nkbatrde srekli izlenen kapal

yksklerden

kan dlsz anaar

lar

k

tan hemen sonra tart

larak

k

a

rl

klar

bulunduktan sonra iftletirme kolonilerine datlmtr.

33


44/92

ekil 3.3.

k

lar

n

tamamlayan ana ar

lar

n tart

mlar

3.2.2.f. iftletirme kutularnn hazrlanmas

Ana arlarn iftletirilmesi amacyla her biri ikier blmeli er ereveli (35 cm x 30

cm x 25 cm boyutlarnda) ahap iftletirme kutular kullanlmtr. iftletirme

kutusunun drt erevesi normal bir Langstroth ereveye aklan takozlara taklm ve

bu kk erevelere ana ar tarafndan braklan yumurtalarn ou kapal gz halinegelince arlaryla birlikte alnarak iftletirme kutusuna yerletirilmitir. iftletirme

kutusunun her blmesine kapal yavrulu ve arl ereve verilmitir (nci 1999).

Hazrlanan iftletirme kutular arlktan yedi km uzaa gtrlerek burada bir hafta

kaldktan sonra tekrar arla getirilmilerdir. Yaplan doal ana memeleri yok edilerek

her blmeye tp kafes iersinde bir ana ar yerletirilmitir. Doal yolla iftlemeleri

iin iftletirme kutularna verilen ana arlar 6. gnden itibaren her gn ve gnde iki kez

kontrol edilerek yumurtlama tarihleri ve iftleme oranlar

belirlenmitir.

34


45/92

ekil 3.4. Ahap iftletirme kutular

ekil 3.5. iftletirme kutusuna ait arl bir ereve

35


46/92

3.2.3. Fizyolojik zelliklerin belirlenmesi

3.2.3.a. Yaama gc

Gruplarn yaama gleri % olarak hesaplanmtr.Bu amala kolonilerin 1 Ekim 2006

tarihi ile 1 Mart-1 Eyll 2007 tarihleri arasnda kaybettikleri ana ar saylar ve buna

bal olarak ortaya kan koloni kayplar dikkate alnarak gruplarn yaama gleri

belirlenmitir (Gen vd. 1999a; Dodololu 2000; Akyol vd. 2005).

3.2.3.b. Klama yetenei

Kolonilerin klatma yetenekleri belirlenirken; gruplar klatma ncesinde arl ereve

says, gda stoku, koloni bykl, ana ar ya ve kovan tipi gibi faktrler

bakmndan eitlenmitir. 1 Ekim 2006-1 Mart 2007 tarihleri arasnda deneme ve

kontrol gruplarnda snen koloni saylar, bahara canl kabilen kolonilerdeki

poplasyon kayb ve klatma sresince koloni bana gda tketimi dikkate alnarakklama yetenei belirlenmitir.

Deneme ve kontrol grubundaki btn kolonilerin klatma sonras ve ncesi arl

ereve saylar birbirlerine oranlanmak suretiyle klatma dnemindeki poplasyon

kayb ve klatma ncesi ve sonras arlklarnn farklar alnarak gda tketim deerleri

hesaplanmtr (Gen ve Kaftanolu 1993; Dodololu ve Gen 2002; Akyol vd. 2005).

3.2.3.c. Ergin ar geliimi

Nisan ay balangcnda ar ve yavru varl bakmndan gleri eitlenen deneme

kolonilerinde bal hasadna kadar geen dnem boyunca 30 gn aralklarla arl ereve

saylar belirlenmi ve elde edilen deerler ergin ar geliiminin ls olarak

kullanlmtr. Deneme sresince herhangi bir nedenle ana yenileyen, ana kaybeden ve

oul veren koloniler deneme d braklmtr (Dlger 1997; Dodololu 2000).

36


47/92

3.2.3.d. Kuluka alan geliimi

Kuluka alan geliiminin ls olarak deneme kolonilerinin ilkbahardan bal hasadna

kadar geen dnem ierisinde 30 gn aralklarla btn yavrulu ereveler zerindeki

kapal kuluka alanlar PUCHTA yntemiyle (S=3.14xA/2xa/2) cm cinsinden

llmtr. Kolonilerin sahip olduklar kapal yavru alan miktarlar kuluka etkinlii

ya da kuluka retim kapasiteleri, farkl dnemlerde sahip olduklar kapal yavru alan

byklnn bir fonksiyonu olarak deerlendirilmitir (Gen 1990; Dlger 1997;

Dodololu 2000; Arslan 2003).

3.2.3.e. Nektar akmnn tespiti ve arlk kazanc

Denemenin yapld Erzurum (Narman) artlarnda ana nektar akmnn balang ve

biti tarihlerini belirlemek amacyla 2007 ylnda kontrol grubu kolonilerinden en gl

olan haziran ayndan itibaren bir baskl zerine alnmtr. Bu koloni her gn ayn

saatlerde tartlmak suretiyle gnlk arlk artlar tespit edilmitir. Gnlk arlk

deiimlerinden 28 Haziran-6 Austos tarihleri arasndaki dnemin ana nektar akm

olduu kaydedilmitir. Belirlenen bu tarihler esas alnarak deneme kolonilerinin nektar

akm dnemindeki arlk kazanlarn tespit etmek iin btn koloniler nektar akm

banda ve sonunda tartlmlardr. Koloniler ballk ve ilave ereve verme veya geri

alma durumunda da tartlarak nektar akm dnemindeki net arlk artlar

hesaplanmtr. Kontrol grubu kolonilerinde bir nceki yldan kalan kabartlm petekler

kullanlmtr (Szabo 1980, 1983; Dlger 1997; Gler ve Kaftanolu1999; Gen vd.

1999a; Dodololu 2000; Kutluca 2003).

3.2.3.f. Uu etkinlii

Farkl gruplardaki kolonilerin uu etkinliklerini belirlemek amacyla her gruptan ansa

bal olarak seilen eit gteki birer kolonide her seferinde ayn kolonide ve leden

nce ayn saatte (10,00-11,00) olmak zere birer hafta ara ile 7er defa 60 saniyelik

sre iinde uua

kan ar

say

lar

n

n hesaplanmas

yntemi kullan

lm

t

r (Dlger1997; Gler ve Kaftanolu 1999; Gen vd. 1999a; Dodololu ve Gen 2002).

37


48/92

3.2.3.g. Bal verimi

Bal verimi, kolonilerin kendi klk gereksinmeleri dnda ballklarda depoladklar bal

miktar ile belirlenmitir. Bu amala kolonilerin kendi klk ihtiyalar dnda ve

ballklarda bulunan ball erevelerine ait olduu kovann numaras yazlp tartlarak

toplu hasat yaplm, daha sonra her koloniye ait bal szlm ereveler yeniden

tartlarak iki tartm arl arasndaki fark kolonilerin szme bal verimi olarak

kaydedilmitir (Nelson and Gary 1983; Gler 1995; Dlger 1997; Gler ve Kaftanolu

1999; Gen vd. 1999a; Kutluca 2003).

3.2.4. Davran zelliklerinin belirlenmesi

3.2.4.a. Hrnlk eilimi

Hrnlk eiliminin belirlenmesinde 5 cm apnda her koloni iin ayr hazrlanm ve

siyaha boyanm tenis toplar kullanlmtr. Bu top her gruptan ansa bal olarak

seilen eit gteki birer kolonide 60 saniye sre ile uu delikleri nnde bir sarka

gibi sallanarak arlarca inelenmesi salanmtr. Bu uygulama her defasnda ayn

kolonilerde, ayn saatte ve farkl bir topla olmak zere, birer hafta ara ile 7 defa

tekrarlanm ve farkl gruplara ait kolonilerin topa batrdklar ine saylar hrnlk

eiliminin gstergesi olarak kullanlmtr (Fratl ve Budak 1992; Dlger 1997; Gen

vd. 1999b; Dodololu 2000; Akyol vd. 2003; Dodololu ve Gen 2004).

3.2.4.b. Yamaclk eilimi

Koloniler yamaclk eiliminin en st dzeye ulat nektar akm dnemi sonu ile bal

hasad arasnda geen dnemde yakndan takip edilmitir. Yamacln grld

durumlarda yama edilen kovan nndeki yamac arlarn zerlerine un serpilmi ve

bu unlu arlarn hangi kovanlara girdikleri ve bu kolonilerin hangi gruplara ait olduklar

belirlenmitir. Bu ilem yamacln olduu dnemde 10 defa uygulanabilmi ve her

38


49/92

defasnda farkl gruplardan yamaya katlan kolonilerin saylar belirlenmitir. Elde

edilen kovan saylar gruplarn yamaclk eilimlerinin gstergesi olarak

kaydedilmitir (Fratl ve Budak 1992; Dlger 1997; Gen vd. 1999b; Dodololu 2000;

Dodololu ve Gen 2004,).

3.2.4.c. Oul eilimi

Kolonilerin oul eiliminin belirlenebilmesi iin oul mevsimi boyunca deneme

kolonileri bir hafta aral

klarla yedi defa kontrol edilerek ar

lar taraf

ndan yap

lan doaloul ykskleri her defasnda kesilip imha edilmi ve bu yksk saylar oul eiliminin

gstergesi olarak kaydedilmitir. Kontroller esnasnda yaplan btn oul nleme

abalarna ramen oul vermi olan koloniler aratrmann daha sonraki ksm iin

deneme d braklmlardr (Fratl ve Budak 1992; Dlger 1997; Dodololu 2000;

Dodololu ve Gen 2004; Akyol vd. 2005).

3.2.5. Verilerin deerlendirilmesi

Hesaplamalarda SPSS 13.0 for Windows adl paket program kullanlm ve etkisi

nemli bulunan zellikler iin oklu karlatrma testi uygulanmtr. Gruplarn klama

yeteneini belirlemek amacyla; poplasyon azalmas oranlarna varyans analizi

ncesinde Arc.Sinx transformasyonu yaplrken, gda tketimi deerlerine dorudan

varyans analizi uygulanmtr (Gen ve Kaftanolu 1993; Dlger 1997; Dodololu

2000).

Farkl iletmelerde yaama gcne ilikin veriler, aratrma sresince deneme d kalan

koloni saysnn btn dnemlerde beten az olmas nedeniyle non parametrik bir test

olan Kolmogrov-Simirnov Bir rnek Testi ile analiz yaplmtr (Kartal 1993).

Gruplarn arl ereve saylar, yavru alan, uu etkinlii, nektar akm dnemi arlk

kazanc, bal verimi ve hrnlk eilimine ilikin veriler tekrarlanan lmler varyansanalizi teknii ile test edilirken; varyans analizi ncesinde oul eiliminin ls olarak

39


50/92

ele alnan doal yksk saylarna x transformasyonu ve yamaclk eiliminin ls

olarak ele al

nan yamac

kovan oranlar

na ise Arc.Sin

x transformasyonuuygulanmtr (Gen 1990; Budak 1992; Gler 1995; Dlger 1997; Dodololu 2000).

Ayrca elde edilen bu verilerin gezginci ve sabit iletmeler asndan

deerlendirilebilmesi iin t testi kullanlmtr.

40


51/92

4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA

4.1. Fizyolojik zellikler

4.1.1. Yaama gc

Aratrma sresince klatma dneminde tamamen snen koloniler ile Nisan-Austos

2007 yl retim dneminde oul veren veya ana yenileyen koloniler deneme dbraklmlardr. Farkl iletmeler iin eitli nedenlerle deneme d kalan koloni

saylar kullanlarak her bir iletmede yaama gc hesaplanmtr.

Aratrmada 2006 yl sonbaharnda her bir iletmede 10ar adet ve kontrol grubunda 20

adet olmak zere toplam 70 adet koloni klatmaya alnmtr. Alt aylk klatma sresi

boyunca Kurual grubunda hi koloni kayb olmazken; ehitler grubundan iki tanesi,

Merkez grubundan bir tanesi, Mahmutavu grubundan tanesi, Samikale grubundanbir tanesi ve Kontrol B grubundan bir tanesi tamamen snerek deneme d kalmlardr.

Klatmay mteakip 2007 yl Nisan aynda gezginci iletmelerde 27 adet ve sabit

iletmelerde 35 adet koloni ile retim dnemine girilmitir. Bu dnemde Kurual

Merkez, Samikale, Kontrol grubundaki kolonilerden birer tanesi oul verip ana

yenileyerek deneneme d kalmtr. eitli nedenlerle deneme d kalan koloni says

ve oranlar ile bunlara bal olarak hesaplanan yaama gc deerleri izelge 4.1de

zetlenmitir.

Klatma ve retim dnemlerinde deneme d kalan koloni saylar bakmndan gruplar

arasndaki fark istatistik olarak nemsiz bulunmutur. Klatma ve retim dnemlerinde

yaama gc deerleri Kurual, ehitler, Merkez , Mahmutavu, Samikale, Kontrol A

ve Kontrol B gruplar iin srasyla %100,00 ve %90,00; %80,00 ve %100,00; %90,00

ve %88,89; %70,00 ve %100,00; %90,00 ve %88,89; %100,00 ve %90,00; %90,00 ve

%100,00 olarak bulunmutur.

41


52/92

izelge.4.1. Gruplarda deneme d kalan koloni miktarlar ile yaama gc deerleri

GRUPLAR

Denemeye AlnanKoloni(Adet)

Deneme DKalan

Koloni*(Adet)

Yaama Gc(%)

Gezginci letmelerKurual

Klatma Dnemiretim DnemiToplam/Ortalama

101020

011

100,0090,0095,00

ehitlerKlatma Dnemiretim DnemiToplam/Ortalama

108

18

202

80,00100,0088,89

MerkezKlatma Dnemiretim DnemiToplam/Ortalama

109

19

112

90,0088,8989,47

Gezginci 57 5 91,22Sabit letmelerMahmutavu

Klatma Dnemi

retim DnemiToplam/Ortalama

10

717

3

03

70,00

100,0082,35

SamikaleKlatma Dnemiretim DnemiToplam/Ortalama

109

19

112

90,0088,8989,47

Sabit 36 5 86,12Kontrol A


109

19

011

100,0090,0094,74

Kontrol B


99

18

101

90,00100,0094,44

Kontrol 37 2 94,59

GENEL 130 12 90,77

* Deneme d kalan koloniler klatma dneminde tamamen snerek, retim dneminde ise oul veripana yenileyerek deneme d kalmlardr. Kolmogrov-Simirnov, D= 0,25, klatma ve retim dnemindedeneme d kalan koloni miktaryerleim yerlerine gre farkllk gstermemektedir.

42


53/92

Kafkas, Anadolu ve Erzurum ekotipi gruplaryla yaplan bir aratrmada, bu gruplar iin

belirlenen yaama gc srasyla %78,12, %84,21, %96,67 olarak bulunmu olup

(Dlger 1997); bu aratrmada Erzurum ekotipi iin elde edilen yaama gc deeri

(%90,77) literatrde Anadolu ve Kafkas ars iin bildirilen deerlerden yksek ve

Erzurum ekotipi iin bildirilen deerle ksmen uyumaktadr.

Erzurum koullarnda Dodololu (2000), tarafndan Kafkas ve Anadolu rklar ile

karlkl melezlerinin morfolojik, fizyolojik ve davran zelliklerinin incelendii bir

almada Kafkas, Kafkas x Anadolu, Anadolu x Kafkas ve Anadolu gruplar iin

klatma ve retim dnemlerindeki yaama gc deerlerini srasyla %86,66, %93,33,

%93,09 ve %86,95 olarak tespit etmi olup; bu aratrmada Erzurum ekotipi iin elde

edilen yaama gc deeri (%90,77) saf gruplardan yksek bulunurken, melez gruplarla

uyumludur.

Anadolu, Kafkas, Mula, Gkeada, Trakya ve Alata genotipleri ile Akdeniz

Blgesinde ger arclk koullarnda yrtlen bir aratrmada, yaama gc sz

konusu genotipler iin srasyla %100, %80, %100, %100, %80 ve %100 olarak

belirlenmitir (Gler 1995), Bu almada Erzurum ekotipi iin tespit edilen yaama

gc deeri (%90,77) Anadolu, Mula, Gkeada ve Alata genotiplerinden daha dk

ve Kafkas ve Trakya genotiplerinden daha yksek bulunmutur.

Ayrca, bu almada ekotipi iin hesaplanan yaama gc Kaftanolu vd, (1993)

tarafndan GAP Blgesi Koullarnda Gney Dou Anadolu, Karniol, Ege, Trakya ve

Kafkas arlar iin srasyla %90, %90, %80, %60, %50 olarak hesaplanan deerlerin

hepsinden yksek olup; sz konusu aratrmada da GAP blgesine en iyi uyum salayan

arlarn blgenin yerli arlar olduu bildirilmitir.

letmeler arasnda istatistik olarak farkllk bulunmamasna ramen; alnan sonular

Erzurum ekotipi blge artlarndaki yaama gcnn %90n zerinde olduu ve sabit

arclk iletmelerinin klatma artlar konusunda eitime tabi tutulmas gerekliliini

ortaya koymutur.

43


54/92

4.1.2. Klama yetenei

Kontroll artlarda yetitirilen ana arlarla oluturulan kolonilerin farkl iletmelerdeki

klama yeteneklerini tespit etmek amacyla bu iletmelerde 1 Ekim 2006-1 Mart 2007

tarihleri arasnda snen koloni saylarn, bahara canl kabilenlerdeki poplasyon

azalmas ve her bir koloninin klatma dneminde tkettii gda miktar kullanlmtr

(Gen ve Kaftanolu 1993; Dlger 1997).

Aratrma kolonileri 2006nn sonbaharnda her biri poplasyon byklkleri

bakmndan eitlenmi olarak 10ar ereve aryla klatmaya alnmtr. Kurual,

ehitler, Merkez , Mahmutavu ve Samikale gruplarnda 10ar koloni; kontrol

grubunda ise 20 koloni klatmaya alnmtr. Klatmaya alnan ehitler grubuna ait

kolonilerden 2 adet, Merkez grubuna ait kolonilerden 1 adet, Mahmutavu grubuna ait

kolonilerden 3 adet, Samikale grubuna ait kolonilerden 1 adet, Kontrol grubuna ait

kolonilerden 1 adet snerek deneme d kalrken Kurual grubuna ait kolonilerde

koloni kayb olmamtr.

izelge.4.2. Gruplarn gda tketimi ve poplasyon azalmas deerlerine ilikin verilere

uygulanan varyans analiz sonular

Gda Tketim Deerleri

Varyasyon Kaynaklar SD KO F

Gruplar 6 3,77 2,059*

Hata 55 1,83

Poplasyon Azalmas Deerleri

Gruplar 6 31,86 0,817ns

Hata 55 39,00

*: p


55/92

Farkl gruplardaki kolonilerin klatma dnemindeki gda tketim deerlerine

uygulanan varyans analizine gre, gda tketimleri arasndaki fark nemli(p


56/92

izelge 4.3. Gruplarn klatma dnemlerindeki ortalama gda tketimi (kg/koloni) ve

poplasyon azalmas (%) deerleri

Gruplar n XX

S XS Min. Max. V.K

Gezginci letmeler

Gda Tketimi (kg/koloni)

Kurual 10 7,30a0,59 1,87 4,30 11,50 25,62

ehitler 8 6,37ab0,46 1,31 3,80 8,20 20,57

Merkez 9 6,82a0,57 1,72 3,30 9,60 25,22

Sabit letmelerGda Tketimi (kg/koloni)

Kontrollü Şartlarda Yetiştirilen Ana Arılarla Oluşturulan Balarısı (Apis mellifera L.)...

Documents

Transcript of Kontrollü Şartlarda Yetiştirilen Ana Arılarla Oluşturulan Balarısı (Apis mellifera L.)...