Prof. dr hab. Janusz Szymborski

Biuro Rzecznika Praw DzieckaWszechnica Polska SW TWP w Warszawie Polskie Stowarzyszenie im. Janusza Korczaka

Koncepcja Narodowej Strategii Bezpieczeństwa Dzieci

w świetle danych epidemiologicznych na temat

urazów

7 stycznia 2007 Warszawa

Narodowa Strategia Bezpieczeństwa Dzieci Podstawa koncepcyjna

• Bezpieczeństwo to nie tylko brak urazu i przemocy ale zasób, wartość i środek do osiągnięcia lepszej jakości życia • Dziecko to podmiot działań na rzecz promocji bezpieczeństwa, prewencji zagrożeń i restytucji bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo

• Obejmuje wszystkie dzieci i wszystkie przyczyny zagrożeń tego bezpieczeństwa

• Działania na rzecz promocji bezpieczeństwa, w tym na rzecz kształtowania postaw i zachowań związanych z bezpieczeństwem oraz poczynania w zakresie prewencji zagrożeń adresujemy do całej populacji

• Stwarzamy przez to szansę uniknięcia tragicznych zaskoczeń

Szerokie rozumienie bezpieczeństwa

nie oznacza zastępowania ludzi i struktur prowadzących codzienną, według kompetencji, działalność wśród dzieci na rzecz ich zdrowia, rozwoju, edukacji, zabezpieczenia socjalnego…

Bezpieczeństwo

• jest w tej koncepcji rozumiane wielowymiarowo • jednak skupiamy się na tych zagadnieniach, które angażują sektory spraw wewnętrznych, administracji i sprawiedliwości • co znajduje wyraz w przyjętej koncepcji priorytetów

Priorytetowe obszary działań

• Zaniedbanie i przemoc wobec dzieci

• Samobójstwa

• Demoralizacja i przestępczość nieletnich

• Urazy niezamierzone, w tym tzw.

konsumenckie

• Zagrożenia ze strony środowiska fizycznego, epidemie, katastrofy

I. Łączne podejście do urazów zamierzonych i niezamierzonych

(wg WHO Regional Committee for Europe 2005)

• Uwypuklenie rangi problemu • Podobne uwarunkowania, czynniki i grupy ryzyka

• Analogiczne podejście wielosektorowe

• Synergistyczny system nadzoru • Podobne postępowanie lecznicze

• Zbliżone procedury dochodzeniowo - prawne

II.Bezpieczeństwo dzieci z perspektywy okresów rozwojowych (Propozycje rozwiązań)

• Okres ciąży i okres okołoporodowy:

bezpieczny start do życia

• Pierwszy rok życia:

bezpieczny rozwój w okresie dużego ryzyka

• Okres wczesnego dzieciństwa:

osiągnięcie gotowości szkolnej

• Okres późnego dzieciństwa:

bezpieczny rozwój przed okresem pokwitania

• Okres młodzieńczy:

nastolatek dobrze przygotowany do dorosłości

III. Działania międzysektorowe

Bezpieczny rozwój dzieci zależy od wielu uwarunkowań, wobec czego wszystkie sektory życia społeczno-gospodarczego mają do odegrania ważną rolę w zakresie: • promocji bezpieczeństwa • prewencji urazów, przemocy, demoralizacji i przestępczości nieletnich

Działania międzysektorowe-c.d.

• umożliwiają uwzględnienie głównych uwarunkowań bezpieczeństwa• wybór najbardziej efektywnych działań zaradczych• włączenie organizacji i instytucji pozarządowych, sektora prywatnego, mediów oraz przedstawicieli społeczeństwa i samej młodzieży

Rola wojewody w wykonywaniu polityki rządu na obszarze województwa

W szczególności wojewoda:

„zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia, mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym

zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach”.

IV.Racjonalizacja wykorzystania istniejących sił i środków publicznych oraz doświadczeń

Odpowiedzialność za wprowadzenie w życie strategii spoczywa na władzach publicznych wszystkich szczebli i na społeczeństwie obywatelskim.Podmioty te winny zagwarantować:

• optymalne wykorzystanie dostępnych środków publicznych przeznaczanych na dzieci

• stworzyć warunki umożliwiające pozyskiwanie dodatkowych środków pozabudżetowych i pomocowych funduszy międzynarodowych

Dwa cele pozyskiwania dobrych informacji z terenu, zbieranych i analizowanych konsekwentnie i rzetelnie przez dłuższy czas

I. Umożliwienie oceny: potrzeb, zasobów, działań, rezultatów; kierunku oraz tempa zmian; porównań między ośrodkowych

II. Dostarczenie dowodów, które powinny pomóc w praktycznym działaniu i przejściu od teoretycznych rozważań „co może skutecznie działać” do praktycznej realizacji „programów o udowodnionej skuteczności”

Krajowe Centrum Monitorowania i Programowania Działań na Rzecz Bezpieczeństwa Dzieci (CBD)

Wspieranie władz krajowych, wojewódzkich i lokalnych w szczególności w wykonywaniu następujących zadań:

• opracowywanie propozycji całościowych i celowanych programów na rzecz bezpieczeństwa dzieci z uwzględnieniem istniejących i pojawiających się priorytetów realizacyjnych

• wdrażanie całościowych i celowanych programów na rzecz bezpieczeństwa dzieci

• kompleksowa ocena efektywności programów na rzecz bezpieczeństwa dzieci realizowanych ze środków publicznych

• doskonalenie systemu informacji i nadzoru

nad bezpieczeństwem dzieci• prowadzenie „audytu równości”• budowa struktur i współpracy międzysektorowej• rozwijanie współpracy z organizacjami

pozarządowymi, w tym młodzieżowymi• opracowywanie i upowszechnianie standardów

i poradników dotyczących polityki, programów

i działań • współpraca międzynarodowa na rzecz

bezpieczeństwa dzieci

Projektowane zadania CBD – c.d.

Wstępne wnioski z konsultacji międzyresortowych

• poparcie inicjatywy jako przedsięwzięcia

trudnego ale z pewnością potrzebnego

• b. ważny dokument

• bez wątpienia istnieje konieczność

wprowadzenia zintegrowanego podejścia

• uznanie za koncentrację zadań na poziomie

regionalnym, co wpisuje się w koncepcję

wojewody jako aktywnego przedstawiciela

rządu w terenie

Konsultacje międzyresortowe – sugestie

• doprecyzowanie obszarów bezpieczeństwa

• prognoza trendów rozwojowych w okresie

objętym realizacją strategii…

• określenie ram finansowych, w tym źródeł

finansowania…

• podanie wskaźników realizacji celów…

• sprecyzowanie czy pp 46, 54, 57, 63, 73

zawierają katalogi celów czy zadań

Konsultacje międzyresortowe – sugestie c.d.

• zapewnienie zbieżności z już realizowanymi

programami…

• uwypuklenie roli mediów:

ujemnej i dodatniej…

• wskazanie konkretnych rozwiązań

pomocnych we wdrażaniu strategii

na poziomie województw…

• rozważenie czy współpraca z wszystkimi

podmiotami działającymi na terenie

województwa w obszarze bezpieczeństwa

dzieci jest szczególną potrzebą… • pełnomocnik wojewody to instytucja

nie obligatoryjna a fakultatywna…

(decyduje wojewoda)

• konieczne wyraźne określenie zadań…

• jeżeli obecnie koordynacja działań

w zakresie bezpieczeństwa dzieci…

jest prawidłowa to nie trzeba zmieniać

Konsultacje międzyresortowe – c.d.Koordynacja, monitorowanie i programowanie

działań na poziomie centralnym

• zadania MSWiA w ramach ustawowych

kompetencji Ministra

• usytuowanie i zadania Krajowego Centrum

Bezpieczeństwa Dzieci

Wybrane informacje epidemiologiczne na temat urazów zamierzonych i niezamierzonych

w zależności od wieku dzieci

Urazy niezamierzone i przemocjako problem społeczny

• Wysoki udział w umieralności i chorobowości

• Częsta przyczyna niepełnosprawności

• Istotny gradient socjalny

• Wysokie koszty leczenia i koszty społeczne

• Niekorzystne porównania międzynarodowe

• Możliwe zapobieganie - wdrożenie znanych

procedur prewencyjnych mogłoby uratować

życie ok. 900 dzieci rocznie

Jedynie prewencja znacząco zmniejsza

umieralność pourazową dzieci

Nastawienie na leczenie z pominięciem prewencji nie wpływa znacząco na spadek umieralności

natomiast zwiększa wskaźniki trwałej

niepełnosprawności dzieci

(Nick Spencer - Europejskie Towarzystwo Pediatrii Społecznej)

URAZY U DZIECIURAZY U DZIECI

JAKO PROBLEM ZDROWIA PUBLICZNEGOJAKO PROBLEM ZDROWIA PUBLICZNEGO

opłacalność zapobiegania urazom dzieci (w złotych, przeliczono na podstawie danych Centers for Diseases Control, 2000)

Wydatek Oszczędność

1zł na czujniki dymu 69zł

1zł na kaski dla rowerzystów 29zł

1zł na bezpieczne foteliki samochodowe 32zł

1zł na porady prewencyjne pediatry 10zł

1zł na kontrolę zatruć 7zł

1zł na bezpieczeństwo na drogach 3zł---------------------------------------------------------------

6zł zainwestowane w w/w działania 150zł

Ochrona zdrowia dziecka jako konsumenta

• standardy dla wyrobów, konstrukcji i standardy dla wyrobów, konstrukcji i usługusług przeznaczonych dla tych dzieci musząprzeznaczonych dla tych dzieci muszą odpowiadać ścisłym wymogom odpowiadać ścisłym wymogom bezpieczeństwabezpieczeństwa

• wymogi te dotyczą nie tylko produktówwymogi te dotyczą nie tylko produktów oznaczonych limitem wieku ale równieżoznaczonych limitem wieku ale również produktów, które mogą być przez dzieci produktów, które mogą być przez dzieci użyteużyte

• pewne urazy są skutkiem zachowań osóbpewne urazy są skutkiem zachowań osób dorosłych a nie dziecidorosłych a nie dzieci

(Źródło: CEN Guide 12)(Źródło: CEN Guide 12)

\\

WHO Regional Committee for Europe, Fifty-fifth session, Bucharest, Romania, 12–15 September 2005; Injuries in the WHO European Region: Burden, challenges and policy response

Urazy jako problem zdrowia publicznego - przyczyny niepowodzeń

• brak świadomości co do rzeczywistej skali problemu

• brak świadomości co do możliwości skutecznego zapobiegania urazom (fatalizm)

• niechęć do wzięcia współodpowiedzialności w ramach niezbędnych działań wielosektorowych (transport, wymiar sprawiedliwości, polityka społeczna, mieszkalnictwo, …)

• niedostateczna uwaga poświęcana opartemu na dowodach postępowaniu medycznemu

• niedofinansowanie

Cancer Epidemiology and Prevention Division, Cancer Center, Poland

0

10

20

30

40

50

60

1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002year

stan

dar

dis

ed r

ates

per

100

,000

po

pu

latio

n

malesfemales

Nagłe zgony z przyczyn zewnętrznych w Polsce w populacji 0 – 4 lata (1962-2002)

na 100tys.populacji

Cancer Epidemiology and Prevention Division, Cancer Center, Poland

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002year

stan

dard

ised

rat

es p

er 1

00,0

00 p

opul

atio

n

malesfemales

Nagłe zgony z przyczyn zewnętrznych w Polsce

w populacji 15 - 19 lat (1962 – 2002)na 100tys. populacji

Source: Central Statistic Office (mortality from death certificates 1996)

Udział zgonów z powodu urazów wśród ogółu zgonów dzieci ( 0-19 lat)

2,6%

31,4%

46,5%

64,9%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Infants 1-4 4-15 15-19

Percentage of total deaths

Główne przyczyny zgonów dzieci z powodu urazów u w Polsce (na podstawie GUS)

Przyczyna wiek w latach

(0-12m) 1 - 4 5 -14 15 -19

Komunikacyjne 6,5% 34,1% 48,8% 51,5%

Utonięcie 23,0% 19,3% 10,1%

Zadławienie 63,2% 7,0% 3,6%

Zatrucia 7,8% 4,2% 3,8%

Upadki 3,4% 5,5% 3,9% 3,7%

Samobójstwo 6,3% 18,1%

Zabójstwo 11,1% 4,6% 1,8% 2,6%

Source: WHO 1996-2000 National Sources Average

Główne zewnętrzne przyczyny zgonów dzieci (0-14lat) w 24 krajach EU( bez Cypru )

37%

17% 17%

4% 5% 5% 4%6%

2% 3%

34%

21%

13%

6% 6%5% 5%

4% 4%2%

0%

10%

20%

30%

40%

POLANDEU

Source: WHO 1996-2000 National Sources Average

Główne zewnętrzne przyczyny zgonów dzieci (0-14) w Polsce w porównaniu do innych krajów EU(bez

Cypru) na 100,000 populacjiGłówne

przyczyny zgonów

Wskaźniki EU PolskaMinimum Maximum Wskaźnik Lokata

Wypadki drogowe

0,09

Slovakia

5,58

Estonia, Latvia 4,07 19

Utonięcie 0,25

Luxembourg

8,70

Latvia 1,83 21Samobójstwo 0,00

Malta, Slovenia

1,32

Estonia 0,62 20Zabójstwo 0,00

Luxembourg

1,77

Latvia 0,45 12Upadki 0,00

Malta

1,03

Estonia 0,40 12Zatrucia 0,00

Finland, Lux., Malta

1,34

Lithuania 0,37 20

Oparzenia 0,00

Malta, Slovenia

2,42

Estonia 0,23 8

Wypadki jako przyczyna korzystania z pomocy medycznej (J.Mazur,HBSC 2002)

• 28% uczniów w wieku 11, 13 i 15 lat co najmniej 1 raz

w ciągu ostatnich 12. miesięcy korzystało z pomocy

medycznej z powodu wypadków • Spośród poszkodowanych uczniów:

- 49% doznała urazu podczas wykonywania ćwiczeń

sportowych,

- 17% gdy chodzili lub biegali, ale nie było to

związane z ćwiczeniami fizycznymi,

- 12% w czasie jazdy na rowerze.

Najczęstsze miejsca wypadków

• szkoła/boisko szkolne - 35%

• dom - 32%

• obiekt sportowy, poza szkołą – 12%

Międzynarodowe badania zachowań zdrowotnych młodzieży szkolnej w wieku 11-15lat (J.Mazur,HBSC)

Samoocena dziewczęta chłopcy lokata % w

rankingu

• Dobra i b. dobra ocena zdrowia 82,7 88,4 16/32

• Dolegliwości subiektywnie,

2, częściej niż 1 raz w tygodniu 42,8 30,5 26/32

• Niezadowolenie z życia 22,5 17,7 24/30

Częstość występowania subiektywnych dolegliwości narasta z wiekiem dzieci, bardziej u dziewcząt

Wskaźniki rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży leczonych ambulatoryjnie

(na podstawie danych IPiN)

Rozpoznanie Wskaźnik na 100tys. 2000r.* 2004r.*

(N = 77 738) (N = 138 529)

• zaburzenia psychiczne łącznie 730,0 1590,1** w tym:

• zab. psychiczne bez uzależnień 652,6 1467,5• uzależnienia 63,4 107,0• alkohol 14,0 15,7---------------------------------------------------------------------------* w r. 2000 populacja 0–19 lat, w r. 2004 populacja 0-18lat** w r. 2004 wskaźnik od 597,7 (warmińsko-mazurskie) do 3419,2

(wielkopolskie)

Główne przyczyny leczenia dzieci w poradniach zdrowia psychicznego w

2004r. (na podstawie danych IPiN)

Rozpoznanie Liczba %• Zaburzenia zachowania i emocji

rozpoczynające się w dzieciństwie 48 877 37,9• Zaburzenia rozwoju psychicznego 38 506 29,8• Zaburzenia nerwicowe związane

ze stresem i somatoformiczne 18 371 14,2• Zaburzenia nastroju ( afektywne ) 5 998 4,6• Zespoły behawioralne 4 461 3,5• Organiczne zaburzenia psychiczne 3 574 2,8• Schizofrenia 2 727 2,1

Pacjenci w wieku 0 – 19 lat leczeni w oddziałach psychiatrycznych

(na podstawie danych IPiN)

2000 rok 2004 rok

Liczba Wskaźnik Liczba Wskaźnik

na 100 tys. na 100 tys.

10 994 102,0 11 826 124,2…………………………………………………………• liczba oddziałów psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży

zmniejszyła się o 5,1% a liczba łóżek o 3,7% • W 2001 roku specjalistów psychiatrii dziecięcej było w Polsce 260 a w 2004 roku 213 (spadek o 18,1%)

Występowanie wśród gimnazjalistów zespołu 6. zachowań ryzykownych ( śr. 15,7

lat) (tytoń, alkohol, narkotyki, kontakty

seksualne, dręczenie innych, udział w bójkach)

• co najmniej jedno 42,8%

• trzy lub więcej ryzykownych zachowań 12,2%

• cztery lub więcej 6,2% • wszystkie sześć zachowań 1,0%

(Źródło: J. Mazur HBSC 2002)

↑ częstości uzależnień

↑ częstości wypadków

↑ częstości depresji

↑ nastoletnich matek

↑ częstości palenia tytoniu

↑ częstości zaburzeń lękowych

↑ częstości samobójstw

zdrowiedzieckaz ADHD