QoşmaQoşmaBağlayıcıBağlayıcıƏdatƏdatModal sözlərModal sözlərNidaNidaT E S T L Ə RT E S T L Ə R

Köməkçi nitq hissələri ayrılıqda leksik mənaya Köməkçi nitq hissələri ayrılıqda leksik mənaya malik olmayan, suala cavab verməyən, cümlə malik olmayan, suala cavab verməyən, cümlə üzvləri olmayan sözlərdir.üzvləri olmayan sözlərdir.

Köməkçi nitq hissələri aşağıdakılardır:Köməkçi nitq hissələri aşağıdakılardır: 1. QOŞMA 4. MODAL SÖZLƏR1. QOŞMA 4. MODAL SÖZLƏR 2. BAĞLAYICI 5. NİDA2. BAĞLAYICI 5. NİDA 3. ƏDAT3. ƏDAT

Köməkçi nitq hissələri yalnız Köməkçi nitq hissələri yalnız qrammatik qrammatik məna məna daşısa da, fikrin ifadəsində müəyyən daşısa da, fikrin ifadəsində müəyyən rola malikdir. rola malikdir.

Köməkçi nitq hissələrinə nümunələr: Köməkçi nitq hissələrinə nümunələr: ilə, üçün, ilə, üçün, lakin, tərəf, və, da, amma, ancaq, çünki, lakin, tərəf, və, da, amma, ancaq, çünki, ki, ya.ki, ya.

BAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖN

İsmin İsmin adlıq, yiyəlik, yönlük və çıxışlıq adlıq, yiyəlik, yönlük və çıxışlıq halında olan sözlərə qoşularaq müəyyən məna halında olan sözlərə qoşularaq müəyyən məna çaları yaradan köməkçi nitq hissəsinə çaları yaradan köməkçi nitq hissəsinə qoşma qoşma deyilir.deyilir.

Digər köməkçi nitq hissələrindən fərqli olaraq Digər köməkçi nitq hissələrindən fərqli olaraq

qoşma qoşulduğu sözlə birlikdə cümlə üzvü olur.qoşma qoşulduğu sözlə birlikdə cümlə üzvü olur. Məsələn: Arif Məsələn: Arif iləilə, sənin , sənin iləilə , şair , şair haqqındahaqqında, ,

onun onun üçünüçün, mənim , mənim qədər,qədər, evə evə tərəftərəf, sənə , sənə görəgörə, səndən , səndən sonrasonra, ondan , ondan başqabaşqa, ,

Mən Bakıya Mən Bakıya atam ilə (kim ilə?) atam ilə (kim ilə?) getdim. - tamamlıqgetdim. - tamamlıq

ADLIQ VƏ YİYƏLİK HALDA OLAN SÖZLƏRLƏ ADLIQ VƏ YİYƏLİK HALDA OLAN SÖZLƏRLƏ İŞLƏNƏN QOŞMALARİŞLƏNƏN QOŞMALAR::

Üçün:Üçün: şagird üçün, sənin şagird üçün, sənin üçünüçün, mənim , mənim üçünüçün İlə (-lİlə (-laa2): ): Əhməd Əhməd iləilə, atam, atamlala, Arif, Ariflələ, onun, onunlala Qədər, kimi, -tək:Qədər, kimi, -tək: sənin sənin kimikimi, Məmməd , Məmməd kimikimi, ,

Əli Əli qədərqədər, qardaşım , qardaşım kimikimi, onun, onuntəktək, , Haqqında, barəsindəHaqqında, barəsində: : onun onun haqqındahaqqında, , şairşair haqqındahaqqında, kitab , kitab barəsindəbarəsində NaminəNaminə: : qanun qanun naminə, naminə, elmelm naminə naminə Üzrə:Üzrə: müqavilə müqavilə üzrəüzrə -ca-ca2: : dəryadəryacaca

Qədər:Qədər: evə qədər evə qədər Kimi:Kimi: məktəbə kimi məktəbə kimi -dək: -dək: evədəkevədək Tərəf:Tərəf: mağazaya tərəf mağazaya tərəf Doğru:Doğru: məktəbə doğru getmək məktəbə doğru getmək Sarı: Sarı: evə sarı getməkevə sarı getmək Qarşı:Qarşı: çaya qarşı üzmək çaya qarşı üzmək -can2: -can2: yeməkxanayacan getməkyeməkxanayacan getmək Görə: Görə: mənə görə, müəllimə görəmənə görə, müəllimə görə Əsasən:Əsasən: buna əsasən buna əsasən Aid:Aid: mənə aid, sənə aid mənə aid, sənə aid Dair:Dair: tarixə dair kitab tarixə dair kitab

ƏvvəlƏvvəl : səndən əvvəl gəlmək : səndən əvvəl gəlmək SonraSonra : dərsdən sonra : dərsdən sonra Qabaq:Qabaq: səndən qabaq səndən qabaq Bəri :Bəri : gələndən bəri gələndən bəri Başqa Başqa : Arifdən başqa: Arifdən başqa Savayı:Savayı: ondan savayı ondan savayı Qeyri:Qeyri: vətəndən qeyri vətəndən qeyri Ayrı: Ayrı: səndən ayrı hər kəssəndən ayrı hər kəs Ötrü:Ötrü: evdən ötrü evdən ötrü

QOŞMALARIN MƏNA NÖVLƏRİQOŞMALARIN MƏNA NÖVLƏRİ Qoşmaların məna növləri onların yaratdığı məna Qoşmaların məna növləri onların yaratdığı məna

çalarlarına əsasən müəyyənləşdirilir:çalarlarına əsasən müəyyənləşdirilir: İlə (-laİlə (-la2): ): birgəlik, vasitə bildirir.birgəlik, vasitə bildirir.

MMən məktəbə qardaşımən məktəbə qardaşımlala getdim. getdim. Əvvəl, sonra, qabaq, bəri: Əvvəl, sonra, qabaq, bəri: zaman bildirir.zaman bildirir.

Dərsdən Dərsdən sonrasonra dərnəyə qatılacam. dərnəyə qatılacam. Qədər, kimi, -dək, -canQədər, kimi, -dək, -can2: : məsafə, zaman bildirir.məsafə, zaman bildirir.

Evimizə Evimizə qədər qədər söhbət etdik. söhbət etdik. Tərəf, doğru, sarı, qarşı: Tərəf, doğru, sarı, qarşı: istiqamət bildirir.istiqamət bildirir.

Şagirdlər yataqxanaya Şagirdlər yataqxanaya tərəftərəf getdilər. getdilər. Başqa, savayı, qeyri, ayrı, özgə: Başqa, savayı, qeyri, ayrı, özgə: fərqləndirmə bildirir.fərqləndirmə bildirir.

Dərsə ondan Dərsə ondan başqabaşqa hər kəs gəlmişdi. hər kəs gəlmişdi.

Qədər, kimi, -tək, -caQədər, kimi, -tək, -ca2: : bənzətmə bildirir.bənzətmə bildirir. Məmməd Məmməd qədər qədər dərs oxuyan hər bir şagird dərs oxuyan hər bir şagird

imtahandan yüksək qiymət alar. imtahandan yüksək qiymət alar. Üçün , ötrü, görə: Üçün , ötrü, görə: səbəb-məqsəd bildirir. səbəb-məqsəd bildirir. Bu kitabları sənin Bu kitabları sənin üçünüçün almışam. almışam. Haqqında, barəsində, aid, dair: Haqqında, barəsində, aid, dair: aidlik bildirir. aidlik bildirir. Şair Şair haqqındahaqqında çox məlumat topladıq. çox məlumat topladıq. Görə, əsasən: Görə, əsasən: istinad bildirir.istinad bildirir. Qaydalara Qaydalara görəgörə biz iki komanda şəklində biz iki komanda şəklində

yarışmalı idik.yarışmalı idik.

OMONİMOMONİM QOŞMALAR QOŞMALAR Qoşmalar digər nitq hissələri ilə omonimlik təşkil edə Qoşmalar digər nitq hissələri ilə omonimlik təşkil edə

bilər. Omonim qoşmalar aşağıdakılardır:bilər. Omonim qoşmalar aşağıdakılardır:

DOĞRUDOĞRU

11. . SifətSifət: : doğrudoğru (ne(necə, nə cür, hansıcə, nə cür, hansı)) məlumat, məlumat, doğrudoğru söz söz

2. 2. ZərfZərf: : doğru (necə?)doğru (necə?) danışmaqdanışmaq

3. 3. QoşmaQoşma : Liseyə : Liseyə doğrudoğru getməkgetmək

ƏVVƏLƏVVƏL

1. 1. ZərfZərf: Mən : Mən əvvəl (nə zaman?) əvvəl (nə zaman?) gəlmişdim. gəlmişdim.

2. 2. QoşmaQoşma: Biz müəllimlə dərsdən : Biz müəllimlə dərsdən əvvələvvəl görüşdük. görüşdük.

BAŞQABAŞQA

11. . SifətSifət: Sən bu gün : Sən bu gün başqa (hansı?)başqa (hansı?) işlə məşğul olacaqsan. işlə məşğul olacaqsan.

2. 2. QoşmaQoşma: İmtahanda : İmtahanda səndən səndən başqabaşqa hər kəs yüksək hər kəs yüksək qiymət aldı.qiymət aldı.

SARISARI

1. 1. FelFel: : Tibb bacısı Vaqifin bütün yaralarını Tibb bacısı Vaqifin bütün yaralarını sarıdı. (nə etdi?)sarıdı. (nə etdi?)

2. 2. SifətSifət: : Sarı (necə? hansı?) Sarı (necə? hansı?) alma çox dadlı idi. alma çox dadlı idi.

3. 3. QoşmaQoşma : : Biz məktəbə Biz məktəbə sarı sarı getdik. getdik.

TƏKTƏK

1. 1. SifətSifət: : Tək (necə?) Tək (necə?) əldən səs çıxmaz. əldən səs çıxmaz.

2. 2. ZərfZərf: : Əsmər xala Əsmər xala evdə evdə tək (necə?)tək (necə?) qalmışdı. qalmışdı.

3. 3. QoşmaQoşma: : LaləLalətəktək qızarmaq üz qaydasıdır.qızarmaq üz qaydasıdır.

QABAQQABAQ

11. . SifətSifət: : Biz iclasda Biz iclasda qabaq (hansı?)qabaq (hansı?) sırada oturduq. sırada oturduq.

2. 2. ZərfZərf: : Mən onunla Mən onunla qabaqqabaq (nə zaman?)(nə zaman?) görüşməmişdim. görüşməmişdim.

3. 3. QoşmaQoşma: : Səndən Səndən qabaqqabaq o danışacaqdı. o danışacaqdı.

Qoşmaların sinonimliyiQoşmaların sinonimliyi Bir-birini əvəz edə bilən və eyni mənanı Bir-birini əvəz edə bilən və eyni mənanı

bildirən qoşmalar sinonim qoşmalardır.bildirən qoşmalar sinonim qoşmalardır.

Tərəf, doğru, sarı: məktəbə tərəf, məktəbə doğru, məktəbə sarı

Əvvəl ,qabaq: dərsdən əvvəl, dərsdən qabaq

Kimi, -tək: insan kimi, insantək Qədər, kimi, -dək, -can22: evə qədər, evə

kimi, evədək, evəcən

Qoşmaların oQoşmaların orrfoqrafiyası foqrafiyası

Qoşmalar yazılışına görə 3 cür olur:Qoşmalar yazılışına görə 3 cür olur: 1.1. Ayrı yazılanlar: Ayrı yazılanlar: əvvəl, sonra, tərəf, kimi,

başqa və s. 2.2. Bitişik yazılanlar: Bitişik yazılanlar: -can, -ca, -dək, -tək. 3.3. Bitişik və ayrı yazılanlar: Bitişik və ayrı yazılanlar: ilə (-lailə (-la2) )

BAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖN

BAĞLAYICIBAĞLAYICI Sözləri və cümlələri bir-birinə bağlayan köməkçi

nitq hissəsinə bağlayıcı deyilir. Sintaktik Sintaktik vəzifəsinə görə bağlayıcıların 2 növü vardır: 1. Tabesizlik bağlayıcıları1. Tabesizlik bağlayıcıları

2. Tabelilik bağlayıcıları2. Tabelilik bağlayıcıları Tabesizlik Tabesizlik bağlayıcıları həmcins üzvləri və tabesiz

mürəkkəb cümlənin tərəflərini bağlayır. Məsələn: ƏliƏli və və HüseynHüseyn 9-cu sinifdə oxuyurlar. TabelilikTabelilik bağlayıcıları tabeli mürəkkəb cümləni təşkil

edən sadə cümlələri bir-birinə bağlayır. Məsələn: Mən bilirdim ki,ki, Sabir burada deyil.

Tabesizlik bağlayıcılarının mənaca növləriTabesizlik bağlayıcılarının mənaca növləri1. Birləşdirmə bağlayıcıları:1. Birləşdirmə bağlayıcıları: və, ilə(-lavə, ilə(-la2))2. Bölüşdürmə bağlayıcıları: 2. Bölüşdürmə bağlayıcıları: ya, ya da, gah, ya, ya da, gah,

gah da, gah da, istər, istərsə də istər, istərsə də3. Qarşılaşdırma bağlayıcıları: 3. Qarşılaşdırma bağlayıcıları: amma, ancaq, amma, ancaq,

lakin, fəqət, lakin, fəqət, halbuki, halbuki, isə. isə.4. İştirak bağlayıcıları: 4. İştirak bağlayıcıları: həm, həm də, həm də ki, həm, həm də, həm də ki,

hətta, habelə, o cümlədən, da, də, həmçinin, hətta, habelə, o cümlədən, da, də, həmçinin, nəinki. nəinki.

5.İnkarlıq bağlayıcıları: 5.İnkarlıq bağlayıcıları: nə, nə də, nə də ki.nə, nə də, nə də ki.6. Aydınlaşdırma bağlayıcıları: 6. Aydınlaşdırma bağlayıcıları: yəni, məsələn. yəni, məsələn.

Tabelilik bağlayıcılarının növləri aşağıdakılardır:Tabelilik bağlayıcılarının növləri aşağıdakılardır:

1. Səbəb bağlayıcıları: 1. Səbəb bağlayıcıları: çünki, ona görə çünki, ona görə ki, onun üçün ki, ondan ötrü ki, buna ki, onun üçün ki, ondan ötrü ki, buna görə də.görə də.

İmtahana ciddi hazırlaşmışdım, İmtahana ciddi hazırlaşmışdım, buna buna görə də görə də yüksək qiymət aldım.yüksək qiymət aldım.

2. Şərt bağlayıcıları: 2. Şərt bağlayıcıları: əgər, indi ki, əgər, indi ki, hərgah, madam ki. hərgah, madam ki.

Əgər Əgər buraya gəlməsəydim, indi halım buraya gəlməsəydim, indi halım pis olardı.pis olardı.

3. Güzəşt bağlayıcıları: 3. Güzəşt bağlayıcıları: hərçənd, hərçənd hərçənd, hərçənd ki.ki.

Hərçənd ki Hərçənd ki kobud hərəkət etmişdim, kobud hərəkət etmişdim, müəllim məni bağışladı. müəllim məni bağışladı.

4. Aydınlaşdırma bağlayıcıla4. Aydınlaşdırma bağlayıcılarrı: ı: ki, belə ki.ki, belə ki. Müəllim inanırdı Müəllim inanırdı ki,ki, Arif verdiyi sözü Arif verdiyi sözü

tutacaq.tutacaq.

BAĞLAYICILARIN QURULUŞCA NÖVLƏRİBAĞLAYICILARIN QURULUŞCA NÖVLƏRİBağlayıcıların quruluşca 3 növü vardır:Bağlayıcıların quruluşca 3 növü vardır: 1. SADƏ BAĞLAYICILAR1. SADƏ BAĞLAYICILAR

2. MÜRƏKKƏB BAĞLAYICILAR2. MÜRƏKKƏB BAĞLAYICILAR

3. TƏRKİBİ BAĞLAYICILAR3. TƏRKİBİ BAĞLAYICILAR

Sadə bağlayıcılarSadə bağlayıcılar bir sözdən ibarət olur: bir sözdən ibarət olur: gah, gah, ki, ilə, həm, yəni, əgər, çünki, da, də.ki, ilə, həm, yəni, əgər, çünki, da, də.

Mürəkkəb bağlayıcılar Mürəkkəb bağlayıcılar iki və ya üç sözün iki və ya üç sözün birləşməsindən yaranır və bitişik yazılır: birləşməsindən yaranır və bitişik yazılır: habelə, habelə,

hərgah, nəinki, halbuki.hərgah, nəinki, halbuki. Tərkibi bağlayıcılar Tərkibi bağlayıcılar ayrı yazılan sözlərin ayrı yazılan sözlərin

birləşməsindən əmələ gəlir: birləşməsindən əmələ gəlir: həm də, gah da, ya həm də, gah da, ya da, belə ki, indi ki.da, belə ki, indi ki.

BAĞLAYICILARDA VERGÜLÜN İŞLƏDİLMƏSİBAĞLAYICILARDA VERGÜLÜN İŞLƏDİLMƏSİ Amma, ancaq, lakin, çünki, ona görə ki, yəniAmma, ancaq, lakin, çünki, ona görə ki, yənibağlayıcılarından əvvəl vergül qoyulur.bağlayıcılarından əvvəl vergül qoyulur. O ayağa qalxdıO ayağa qalxdı,, lakinlakin danışmadı. danışmadı. kki i bağlayıcısından sonra vergül qoyulur.bağlayıcısından sonra vergül qoyulur.Müəllim bizə dedi Müəllim bizə dedi ki,ki, imtahan sabah olacaq. imtahan sabah olacaq. Cümlədə təkrar olunan Cümlədə təkrar olunan ya, gah, həm, nə, istər ya, gah, həm, nə, istər

bağlayıcılarından əvvəl ( birincisindən başqa) bağlayıcılarından əvvəl ( birincisindən başqa) vergül qoyulur.vergül qoyulur.

Arif Arif həm həm işləyirişləyir, həm də , həm də oxuyurdu.oxuyurdu. Cümlədə təkrar olunan Cümlədə təkrar olunan da,dəda,də bağlayıcılarından bağlayıcılarından

sonra (sonuncusundan başqa) vergül qoyulur.sonra (sonuncusundan başqa) vergül qoyulur. Müəllim Müəllim də,də, valideyn valideyn dədə şagird üçün çalışır. şagird üçün çalışır.

BAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖN

ƏDATƏDAT Sözlərin və cümlələrin təsir gücünü artıran

köməkçi nitq hissəsinə ədat deyilir. Ədatların məna növləri aşağıdakılardır:1. Qüvvətləndirici ədatlar: ən, lap, daha, axı, hətta,

ki, necə, nə, artıq, da, də, ha, düz Mən ki sənə inanırdım. Nə gözəl havadır. Oxu da.2. Dəqiqləşdirici ədatlar: elə, məhz, əsl Elə mən də onu deyirəm. Məhz sənə inanıram.3. Məhdudlaşdırıcı ədatlar: yalnız, ancaq, tək, təkcə,

bir, bircə Mən yalnız sənə inanıram. Onun burada olmasınıtəkcə mən bilirdim.

4. Sual ədatları: məgər, yəni, bəs, ki, -mi Məgər sən imtahana hazır deyilsən? Sabah bizə

gələcəksənmi? Bəs sən burada yaşamırdın?5. Əmr ədatları: bax, baxsana, gəl, gəlsənə, qoy, -sana2, ha, di Gəlsənə müəllimi burada gözləyək. Dəslərini

oxusana. Di gedək. Evə gəlsənə. 6. Arzu ədatları: kaş, kaş ki, təki, barı Kaş müharibə tez qurtara. Kaş ki mən də burada

təhsil ala bilsəydim. Təki sən deyən olsun.7. Təsdiq və inkar ədatları: hə, bəli, yox, xeyr, heç Bəli, mən bunu bilirəm. Yox, bunu etməyəcəksən.

ƏDATLARIN OMONİMLİYİƏDATLARIN OMONİMLİYİ OMONİM ƏDATLAR AŞAĞIDAKILARDIR: BAX, GƏL, QOY - (fel və ədat)BAX, GƏL, QOY - (fel və ədat)

Fel-Fel- Kitaba bax.bax. Buraya gəlgəl. Qələmi yerə qoy.qoy.

Ədat- Ədat- Qoy Qoy danışsınlar. BaxBax bundan sonra nə baş verəcək.

BİR, ÇOX - (say, ədat)BİR, ÇOX - (say, ədat)

Say-Say- Onun birbir qələmi var.

Ədat-Ədat- BirBir mənə bax. NECƏ, NƏ, ELƏ - (əvəzlik, ədat)NECƏ, NƏ, ELƏ - (əvəzlik, ədat)

Əvəzlik-Əvəzlik- Sən necə necə dərs oxuyursan? Arif nənə oxuyur?

Ədat- Ədat- NecəNecə gözəl havadır.

TƏK, ARTIQ - (sifət, zərf, ədat)TƏK, ARTIQ - (sifət, zərf, ədat)SifətSifət- TəkTək əldən səs çıxmaz.Zərf-Zərf- Körpə evdə təktək qalmışdı.Ədat-Ədat- TəkTək sənə inanıram. Kİ, DA, ANCAQ, HƏTTA, NƏ, YƏNİ - (bağlayıcı, ədat)Kİ, DA, ANCAQ, HƏTTA, NƏ, YƏNİ - (bağlayıcı, ədat)

Bağlayıcı-Bağlayıcı- Arif dedi ki, ki, sabah gələcək.ƏdatƏdat- Sən ki ki bunu bilirdin. CA, TƏK- (qoşma, ədat)CA, TƏK- (qoşma, ədat)QoşmaQoşma- Dəryacaca(dərya qədər) ağıl.ƏdatƏdat- Körpəcəcə uşaq

BAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖN

MODAL SÖZLƏRMODAL SÖZLƏR Danışanın ifadə etdiyi fikrə münasibətini bildirən

köməkçi nitq hissəsinə modal sözlər deyilir.Modal sözlərin mənaca növləri aşağıdakılardır.1. Əminlik bildirən modal sözlər: Əlbəttə, sözsüz,

şübhəsiz, şübhəsiz ki, düzdür, doğrusu, doğrudur, həqiqətən, həqiqətən də

Şubhəsiz ki, biz torpaqlarımızı geri qaytaracağıq.2. Güman, şübhə bildirən modal sözlər: bəlkə, bəlkə də,

deyəsən, görəsən, görünür ki, olmaya, yoxsa, yəqin ki, ehtimal ki

Deyəsən, bu gün yağış yağacaq.3. Nəticə bildirən modal sözlər: nəhayət, beləliklə,

deməli, axır ki, demək, bir sözlə, ümumiyyətlə, müxtəsər, qərəz.

Nəhayət, bizim gözlədiyimiz an gəlib çatdı.

4. Sıra və ardıcıllıq bildirən modal sözlər: birincisi, ikincisi, əvvəla.

Əvvəla, dərsə diqqətlə qulaq asmalısan. 5. Fikrin mənbəyini bildirən modal sözlər: məncə,

səncə, bizcə, fikrimcə, fikrinizcə, mənə görə Məncə, biz imtahana ciddi hazırlaşırıq.6. Təəssüf bildirən modal sözlər: təəssüf ki, heyif

ki, əfsus ki. Təəssüf ki, biz qalib gələ bilmədik.7. Bənzətmə və ya müqayisə bildirən modal

sözlər: sanki, elə bil, elə bil ki, güya, güya ki Sanki, heç nədən xəbəri yox idi.

Modal sModal sözlərin quruluşca növləriözlərin quruluşca növləri Modal sözlər quruluşca sadə və tərkibi olur. Sadə modal sözlər bir sözdən ibarət olur: bəlkə,

görəsən, birincisi, əlbəttə və s. Tərkibi modal sözlər ayrı yazılanlardır: əlbəttə ki,

elə bil ki, bəlkə də, nəhayət ki, doğrudan da və s. Modal sözlərin orfoqrafiyasıModal sözlərin orfoqrafiyası Modal sözlər cümlənin əvvəlində gələrsə, ondan

sonra, ortada gələrsə, hər iki tərəfdən, axırda gələrsə, ondan əvvəl vergül işarəsi işlənir.

Deyəsən,, buraya bir daha gəlməyəcək. Buraya, , deyəsən,, bir daha gəlməyəcək. Buraya bir daha gəlməyəcək,, deyəsən.

BAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖN

NİDANİDA Danışanın hiss və həyəcanını bildirən əsas

nitq hissəsinə nida deyilir. Nidanın məna növləri aşağıdakılardır:1. Sevinc, heyranlıq bildirənlər: bəh-bəh, ay can-

ay can, ura, of, paho, oxqay.2. Kədər, narahatlıq, qorxu bildirənlər: ay aman,

ah, vay-vay, ox, uf, ay dad.3. Çağırış bildirənlər: ey, ay, ya, hey, a4. Təəccüb bildirənlər: ah, vay, a, bıy5. Nifrət, ikrah bildirənlər: tfu, xa-xa-xa, xox, bah

NİDALARIN ORFOQRAFİYASI Nidalar cümlənin əvvəlində gəldikdə ondan

sonra, ortada gəldikdə hər iki tərəfdən, axırda gəldikdə ondan əvvəl vergül qoyulur.

Ah,, mən niyə bunu etdim?! Bu gün,, ah,, nə gözəl hava var! Yaz gəldi,, bəh,, bəh,, bəh!

BAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖN

1.Köməkçi nitq hissələri haqqında verilmiş fikirlərin biri 1.Köməkçi nitq hissələri haqqında verilmiş fikirlərin biri səhvdir.səhvdir. a) Leksik mənaya malik olur. b) Ayrılıqda cümlə üzvü kimi işlənə bilmir. c) Heç bir suala cavab vermir. d) Köməkçi nitq hissələrinə qoşma,bağlayıcı,ədat,modal sözlər və nida daxildir. 2. Qosma haqqında verilmiş fikirlərdən biri səhvdir.2. Qosma haqqında verilmiş fikirlərdən biri səhvdir. a) Adlıq,yiyəlik,yönluk,çıxışlıq hallarında işlənir. b) Sözlərə qoşularaq müəyyən məna çaları ifadə edir. c) Bənzətmə,istiqamət,qarşılaşdırma, arzu mənaları var. d) Üçün və ötrü səbəb-məqsəd mənasında işlədilir.

TESTLƏRTESTLƏR

3. Aşağdakı ədatlardan hansıları digər nitq hissəsi 3. Aşağdakı ədatlardan hansıları digər nitq hissəsi yerində də işlənir?yerində də işlənir? 1-necə; 2-məhz; 3-bir; 4-axı; 5-ancaq; 6-kaş; 7-barı; 8-qoy; 9-məgər; a) 2,3,6,9; c) 3,4,7,9; b) 1,3,5,8; d) 1,5,6,94. Sözlər, cümlə üzvləri və ya cümlələr arasında 4. Sözlər, cümlə üzvləri və ya cümlələr arasında əlaqə yaradan köməkçi nitq hissəsi hansıdır?əlaqə yaradan köməkçi nitq hissəsi hansıdır? a) qoşma; c) nida; b) bağlayıcı; d) ədat;

5. Hansı cərdədəki ədatlar düzgün deyildir?5. Hansı cərdədəki ədatlar düzgün deyildir? a) Qüvvətləndirici- axı,ən,lap,artıq,ha,ki,da,də; b) Əmr- di,qoy,bax,görün,gəlin,gəlsənə,ha; c) Sual- məgər,yəni,bəs,mı4

d) Məhdudlaşdırıcı- yalnız,təkcə,tək,elə,əsl,təki. 6. Aşağdakılardan hansıları tabelilik bağlayıcıların 6. Aşağdakılardan hansıları tabelilik bağlayıcıların məna növünə aiddir.məna növünə aiddir. 1-Səbəb; 2-İnkarlıq; 3-İştirak; 4-Şərt; 5-Güzəşt; 6-Bölüşdürmə; 7-Qarşılaşdırma; 8-Birləşdirmə; a) 1,3,5 c) 1,4,5 b) 3,6,8 d) 2,7,8

7. Hansı cərgədəki bağlayıcılar düzgün deyil?7. Hansı cərgədəki bağlayıcılar düzgün deyil? a) Bölüşdürmə-ya,ya da ki,gah,gah da,istər,istərsə; b) Şərt- hərgah,madam,indi ki,bir halda ki; c) İştirak-hətta,həmçinin,hərçənd,məsələn; d) Qarşılaşdırma-amma,ancaq,lakin;8. Aşağdakı qoşmalardan hansıları digər nitq 8. Aşağdakı qoşmalardan hansıları digər nitq hissələri yerində də işlənir?hissələri yerində də işlənir?1-sonra; 2-ötrü; 3-qeyri; 4-sarı; 5 -tək; 6-özgə;1-sonra; 2-ötrü; 3-qeyri; 4-sarı; 5 -tək; 6-özgə;7-doğru; 8-üçün;7-doğru; 8-üçün; a) 1,2,7,8; c) 1,4,5,7; b) 3,4,6,8; d) 2,5,6,8;

9. Sözlərin və cümlələrin təsir gücünü artıran köməkçi nitq hissəsi 9. Sözlərin və cümlələrin təsir gücünü artıran köməkçi nitq hissəsi hansıdır?hansıdır? a) qoşma; c) bağlayıcı; b) ədat; d) modal sözlər;10. Bağlayıcılar hansı mənalarına görə iki yerə bölünür?10. Bağlayıcılar hansı mənalarına görə iki yerə bölünür? a) morfoloji; c) sintaktik; b) fonetik; d) leksik;11. Yönlük halda işlənən qoşmalar hansı cərgədə düzgün 11. Yönlük halda işlənən qoşmalar hansı cərgədə düzgün verilmişdir.verilmişdir. a) Əvvəl, savayı, bəri, ötrü, özgə. b) Qarşı, doğru, qədər, kimi, -dək. c) Üçün, -tək, ilə, qədər, kimi. d) Ötrü, kimi, başqa,-cən

12. 12. Köməkçi nitq hissələrindən hansı sözlərə Köməkçi nitq hissələrindən hansı sözlərə qoşularaq cümlə üzvü ola bilər?qoşularaq cümlə üzvü ola bilər?

A) ədat B) qoşma C) nida D) heç biri 13. 13. Tabelilik bağlayıcıları hansı cərgədədir?Tabelilik bağlayıcıları hansı cərgədədir? A) çünki, əgər, hərçənd ki B) amma, ancaq, ya C) ya, ya da, yaxud D) yəni, yəni ki, məsələn

14. Hansı cərgədəki bağlayıcılar düzgün deyil?14. Hansı cərgədəki bağlayıcılar düzgün deyil? A) Bölüşdürmə - ya, ya da ki, gah, gah da, istər,

istərsə; B) Şərt - hərgah, madam, indi ki, bir halda ki; C) İştirak - hətta, həmçinin, hərçənd, məsələn; D) Qarşılaşdırma - amma, ancaq, lakin;15. Aşağıdakılardan biri həm bağlayıcı, həm də 15. Aşağıdakılardan biri həm bağlayıcı, həm də

leksik şəkilçidir.leksik şəkilçidir. A) və B) nə C) ki D) ya 16. Tabelilik bağlayıcılarının cərgəsini 16. Tabelilik bağlayıcılarının cərgəsini

müəyyənləşdirin.müəyyənləşdirin. A) yəni, yəni ki B) nə, nə də ki C) istər, istərsə də D) çünki, indi ki

17. 17. Cərgələrdən biri quruluşca sadə bağlayıcılardan Cərgələrdən biri quruluşca sadə bağlayıcılardan ibarətdir.ibarətdir.

A) da, də, həm də B) halbuki, hərgah, habelə C) və yaxud, istərsə də, hətta D) ki, çünki, hərçənd18. 18. Hansı cümlədə inkarlıq bağlayıcısı işlənmişdir?Hansı cümlədə inkarlıq bağlayıcısı işlənmişdir? A) Nə var, nə olub, nədəndir rəngin solub? B) Elə et ki, nə şiş yansin, nə kabab. C) Nə xəbər var, Məşədi? D) Nə yaman müşkülə düşdü işim, Allah!

19. İlə19. İlə (- (-lala22) ) hansı cümlədə qoşmadırhansı cümlədə qoşmadır?? A) Əmim dərin ehtimalla mənə yaxınlaşdı. B) Səncə, bu pendir nədən əmələ gəlib? C) Atanla mən səhər ova gedəcəyik. D) İtlə dost ol, çomağı yerə qoyma.20. ”Ancaq” 20. ”Ancaq” sözü hansı cümlədə ədat kimi sözü hansı cümlədə ədat kimi

işlənmişdir?işlənmişdir? A.Mən də çox çalışdım, ancaq qələbə Azərin oldu. B.İnsan! O, Müqəddəs bir kainatdır, o saf qəlbi

pozan ancaq həyatdır. C.Mənə diqqətlə qulaq asır, ancaq zəif cavab verir. D.Gənclikdə imkanları çox olmuşdu, ancaq istifadə

etməmişdi.BAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖNBAŞA DÖN