Klinik Biyokimyaya Giri Ve Enstrumantasyon

Klinik Biyokimya, adndan da anlalabilecei gibi, biyokimyann klinie uygulanmas ya da biyokimyasal parametrelerin klinikte, tan koyma ve / veya yaplan tedavinin sonularnn izlenmesi asndan kullanlmasdr.

Vcutta meydana gelen biyokimyasal olaylarn bilinmesi, vcudun hasta veya salkl olup olmadnn izlenmesini kolaylatran birtakm laboratuar almalarndan olumaktadr. te bu erevede, biyokimyasal parametre deiikliklerinin izlenmesi byk nem tamaktadr

eitli vcut materyali bir ile birka farkl materyal ile biyokimyasal analizler, artk byk oranda otomasyon eklinde uygulanan almalardan olumaktadr. Farkl yntem ve ilkelerle allan sistemler ve kendi biyokimya laboratuarmzdan rneklerle aktarmay, konunun daha kolay ve rahat anlalabilmesi asndan yararl buldum.

Pratikte farkl baz uygulamalarn olduu bu alanda laboratuarmz rnek olarak vermeyi ayn, kas dokusu anlatlrken izgili kas dokusunun rnek alnarak anlatlmasna benzer ekilde deerlendirmelisiniz.

Kullanlan materyaller bakmndan eitlilik sz konusudur. n srada tam kan, plazma, serum yannda, idrar ve gaita rnekleri, B.O.S. ve vcut svlar ( eklem svs dahil), biyokimyasal analizlerin uyguland materyallerdir. Tm bunlara ek olarak bbrek ve safra talarnn biyokimyasal analizleri, klinik biyokimyada nem tamaktadr.

Tam kan ile allan testler Laboratuarmzda tam kan ile (tan ve tedavide) youn bir ekilde allan parametreler,kan gazlar diye tanmladmz testlerdir. Bu testlerde ilke olarak arter kan numune olarak kullanlr ve deerlendirmeler buna gre yaplr

Kan gazlarnn izlenmesi, ocuk hastalar (yeni doan bata olmak zere) yaygn olarak kullanlmaktadr. Bebekler, yeni doan ya da iki ya alt olanlar, ok kolay ve hzl bir ekilde klinik deiiklikler gsterir (anlk iyi ya da kt tablo izebilirler) ite bu deiikliklerin izlenmesi ve tedavi asndan, sv ve elektrolit takibi ile birlikte kan oksijen, karbondioksit ve pH deerinin bilinmesi salanmaldr.

ocuk hastalar yannda, cerrahi mdahale yaplan hastalarda ayrca solunum ya da sindirim sistemi patolojilerinde ok nemli bir takip aracdr (1.,2.,3.,4.)

Serum ve plazma ile allan testler Klinik biyokimyada yaplacak testler iin alnacak kan rneklerinin nasl olaca, yaplacak testlerin salkl sonu vermesi, doru deerlendirmeler yaplabilinmesi asndan ok nemlidir.

rnek 5 de bu durum tablo halinde sunulmutur

Klinik biyokimya asndan allan parametreler rutin ve acil diye balca iki grupta toplanr. Rutin den kastedilen, tan ve tedavi asndan bilinmesi gereken biyokimyasal deerler iin yaplan tanmlamadr.

Acil grubu diye ayrlan ya da tanmlanan parametreler ise hastalar yaamsal adan ok ksa sre ierisinde mdahale edilmesi, dolaysyla, bilinmesi gereken, hastaya acil mdahale iin nemi olan parametreleri/ deerleri ifade eder Bu deerler 15 ya da 30 dakika iinde, en ok 1 saat iinde mutlaka allp bilinmelidir. Laboratuarmz, almalarn 24 saat kesintisiz srdrmekte ise de, acil hasta ve analizler ncelik sras gzetilerek allr.

Acil grup testler ierisinde, kan ekeri, enzimler, elektrolitler ile re, kreatinin parametreleri yer almaktadr. B.O.S. ve tam idrarn biyokimyasal deerleri yine, acil esprisi ile dier hasta ve testlerin arasna alnp ncelikle allan parametrelerdir. Zaman zaman hastann kliniini bilmek ve mdahale etmek bakmndan, Total protein, albmin deerleri ile trigliserid ve rik asit, bu erevede allabilmektedir.

Vcut svlar diye tanmlanan yaplar, ya normalde de bulunan, baz vcut blgelerinden elde edilen svlardr.(omurilik iinde bulunan sv bu tanmlamalar dnda),ya da eklem svlar gs ve karn boluunda toplanan svlar(plevra ve periton svlar) ,bu grupta anlrlar. Her ne kadar eklem boluunda normalde de bir miktar sv varsa da bu, patolojik durumlarda artar.

Plevra akcierleri epeevre saran, periton ise karn ii boluunu evreleyen zarlarn isimleridir ve salkl koullarda bu zarlarn evreledii organlarla zarlar arasnda olmayan ya da ok az olan bir sv, hastalkta(patolojik durumlarda) artar Bu svlarn biyokimyasal incelenmesi, klinik tablolarn tanmlanmas ve yaplacak tedavi asndan nem tar, Kandaki protein ve hemoglobin deerlerinin bir farkl analizi de elekroforez yntemi ile yaplr.

Kanda(serum/ plazma) allan birka test spektrofotometre de manel olarak allmaktadr.

Bunlar bakr ve inko testleri olup, lityum ise flame fotometrik olarak tayin edilmektedir.

rneklerin Toplanmas Tam kan/ plazma/ serum iin alnacak kan rnekleri ilke olarak 8- 12 saatlik alk sonrasnda alnmaldr. venz kan olarak alnan rneklerde staz ya da hemoliz durumu olmamas iin zen gsterilmelidir.

Biyokimya laboratuarnda allan hangi testlerde serum ya da plazma kullanlaca tablo ile zetlenmitir

Tam idrar analizleri iin bir defada alnan (spot) idrar rnekleri kullanlrken baz durumlarda ( 24 saatlik idrar rneklerinde) almalar yaplr.( Esbach/protein tayini) ve bata hormon analizleri olmak zere (VMA, epinefrin, vb) ile re, kreatinin testleri, bu ekilde allr.

Klinik biyokimya laboratuarlarnda vcut svlar yannda mide suyu ve gaita (fees) Analizleri de yaplmaktadr. Mide suyunda fiziksel ve kimyasal analizler yaplmakta olup zellikle mide asiditesinin deerlendirilmesi, sindirim sistemi, zellikle de midenin gastrit, lser ya da kanserlerinin tanmlanmasnda makroskopik ve mikroskobik olarak yaplan patoloji deerlendirilmeleri yannda tan iin nemli kstaslardr.

Gaita testleri ise, zellikle sindirim sistemi patolojilerinin izlenmesinde, bata ocuklar olmak zere nem tamaktadr. shal diye genel tanmlanmas yaplan her trl enteritlerde, gaitann fiziksel ve kimyasal incelenmesi nemli tan yoludur.

Gaitann fiziksel incelenmesinde renk, koku, kvam ve pH incelemeleri yaplr. Kimyasal incelemede zellikle sindirim sistemi kanamalar takibi iin ,gizli kan aramas yaplr. zellikle enteritlerin tansnda mikroskobik inceleme deerlidir.

Bu incelemede hem gaitann iindeki sindirilmemi besin artklar(lif, niasta vb) incelenir hem de bakteriyel ya da paraziter bir enfeksiyon sz konusu ise buna yol aan mikroorganizma gzlenir ya da tanmlanabilir.

Klinik biyokimya laboratuarlarnda yaplan testlerde allacak rneklerin, salkl ve doru olarak alnp laboratuara getirilmesi ,(doru sonular alnmas iin) zorunludur. nk laboratuar almalar aamada yaplan yanl ya da eksik ilemler ile doru ve salkl olmamaktadr:

Laboratuarmzda rutin biyokimya testlerine ek olarak zel testler olarak tanmlanan bir grup test daha yer almaktadr.

Rutin biyokimya testleri rnek olarak aktarldnda tanmlanan istek belgesi zerinde yer alan HbA1c,Protein-C, Alfa1-antitripsin, Bakr, Seruloplazmin, vit. B12, Folik asit, Ferritin, Digoksin, Troponin T, testleri ve inko ve Lityum parametreleri, bu grupta allmaktadr.

Analiz Sonularn Etkileyen Hata Kaynaklar

Analiz ncesi hata kaynaklar Enjektr ine ya da rneklerin konduu tpleri slak olmas hemoliz, Venz kan rnei alnrken turnikenin uzun sre tutulmas sonucu oluan staz, Kan rnei iin yeterli zaman beklemeden (812 saat alk) ya da tok karna kan rnei alnmas, Kan ayrma (plazma yada serum) santrifj ileminin doru ve salkl yaplmamas, Kan alndktan sonra analiz ncesinde uzun sre bekletilmesi, 24 saatlik idrarlarda allacak analizler iin sabah ilk idrar rneinin tuvalete yapldktan sonra ertesi sabah ilk idrar dahil tm idrarn ayn kapta toplanmas, gerekiyorsa toplanan kaplara toplama ncesinde (koruyucu) konulmas, Hasta ve servis adlar ile numunelerin yanl gnderilmesi bazen hi isimsiz istek belgelerinin dzenlenmesi rastlanlan hata kaynaklardr.

Analiz srasnda yaplan hatalar ncelikle testlerin alld otoanalizrlerin (cihazlarn) kalibrasyonlarnn yaplmas ve allacak testler ile ilgili kontrol almalarnn, olmas gereken standard aralkta bulunduunun dorulanmas gereklidir. Hastalara ait test almalar ancak cihaz (otoanalizr) ve testlerle ilgili kontrol ve kalibrasyon deerlerinin, olmas gereken aralkta olduu grldkten sonra allr. Bu n ilemler uygun ekilde yaplmadan allan testler hatal olarak sonulanr.

Analiz sonras yaplan hatalar Sonularn doruluu onaylanmadan sonu belgelerinin kartlmas, Hasta ve numune isim yanllklarnn / karklklarnn olabilmesi, Klinik ve polikliniklere sonularn ulatrlmasnda karklk ya da yanllklar.

nternal ve eksternal kalite kontrol almalar allan testlerin tekrarlanabilirliinin ve doruluunun bir takm referans deerlerle ve referans laboratuarlar aracl ile dorulanmas ilemlerini kapsar.

statistiksel deerlendirmeler Otoanalizr sonularnn kalite kontrol panelinde yaplan almalar olup sonularn istatistiksel olarak deerlendirilmesini bylece daha sonraki zaman dilimlerinde laboratuar ve hastane kaytlarnn istatistiksel olarak deerlendirilmelerine katk salar. Bu almay, ayn zamanda, baka laboratuarlarn almalar ile kyaslamalar da ierir. Kalite kontrol almalarnda yurt ii ve yurt d referans laboratuar olarak bilinen laboratuarlara laboratuarmzda allan ve sonular bilinen numuneler gnderilerek (rnekler) kendi almalarmzn referans laboratuarlarla uyumunun ne oranda gerekletii test edilir.

Klinik ve polikliniklerle uyumluluk almalar zellikle laboratuar sonular ile hastalarn kliniinin uyumluluu bu erevede aratrlr. Zaman zaman ortaya kan uyumsuzluk durumlarnn nereden kaynakland saptanmaya allr. Yanl rnek gnderilmesi, laboratuar sonularnn yetersiz ekilde takip edilmesi, zellikle acil diye gnderilen baz numune sonularnn ok ge takibi v.b.

28/ kasm/ 2005

28/ kasm/ 2005