ÖNSÖZ......................................................................................................................III

KISALTMALAR .....................................................................................................VI

GİRİŞ .......................................................................................................................... 1

Edebiyâtımızda Arapça-Türkçe Manzûm Lügatler ........................................... 3

I. BÖLÜM

SÜNBÜLZÂDE VEHBî’NİN HAYATI VE ESERLERİ

SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ ....................................... 8

1. HAYATI............................................................................................................... 8 1.1. Doğumu ........................................................................................................ 8 1.2. Âilesi ............................................................................................................. 9 1.3. Çocukluğu ve Tahsîli ................................................................................... 9 1.4.Görevleri ...................................................................................................... 10 1.5. Seyahatleri .................................................................................................. 11 1.6. Ölümü ......................................................................................................... 12

2. EDEBÎ ŞAHSİYETİ .......................................................................................... 14 2.1. Şâirliği ........................................................................................................ 14 2.2. Nâsirliği ...................................................................................................... 18

3. ESERLERİ ..................................................................................................... 19 3.1. Tuhfe-i Vehbî ............................................................................................. 19 3.2 Lütfiyye ........................................................................................................ 20 3.3. Dîvân........................................................................................................... 21 3.4. Şevk-engîz ................................................................................................... 22 3.5. Münşeât ...................................................................................................... 22 3.6. Kasîde-i Tannâne ....................................................................................... 23 3.7. Kasîde-i Tayyâre ......................................................................................... 23 3.8. Nuhbe-i Vehbî ............................................................................................ 24

II. BÖLÜM

SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ'NİN MANZUM LÜGATİ (NUHBE-İ VEHBÎ)

SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ'NİN MANZUM LÜGATİ ............................................. 25 NUHBE HAKKINDA KISA BİLGİ ............................................................................... 25 1.ŞEKİL ÖZELLİKLERİ ....................................................................................... 30

1.1.Nazım Şekli.................................................................................................. 30 1.2.Vezni ............................................................................................................ 31 1.3.Kâfiye ve Redif Düzeni................................................................................ 36

2. DİL VE USLÛB ÖZELLİKLERİ....................................................................... 38 2.1. Didaktik Özelliği ......................................................................................... 38 2.2. Hikemî Olması............................................................................................ 39 2.3.Hezelî Uslûb ................................................................................................ 42 2.4.Kendini Övmesi ........................................................................................... 43 2.5.Mülemma'lı Beyitler.................................................................................... 45 2.6.Anlam Bütünlüğüne Önem Vermesi .......................................................... 47

3. MUHTEVÂ ÖZELLİKLERİ ............................................................................. 50

II

3.1. Dînî Muhtevâ......................................................................................... 50 3.1.1.Âyet ve Hadislerden İktibâslar.............................................................. 51

3.1.1.1. Âyetlerden Yaptığı İktibâslar:...................................................... 51 3.1.1.2. Hadîslerden Yaptığı İktibâslar ...................................................... 53

3.1.2. Cenâb-ı Hakk’ın İsimleri ..................................................................... 54 3.1.3.Hz. Peygamber’in ve Âile Fertlerinin İsimleri...................................... 55

3.1.4.Diğer Peygamberler ve Âile Fertleri........................................................ 57 3.1.5.Dört Halîfe ............................................................................................ 59 3.1.6. Kur'ân ve Hadîs’te Geçen Diğer Dînî Terimler ................................ 61

3.2. Sözlük Özellikleri ...................................................................................... 63 3.3. Tertîb Şekli ................................................................................................. 65

4. KAYNAKLARI ................................................................................................. 67 4.1.el-Cevherî..................................................................................................... 69 4.2.el-Kâmûsu’l-Muhît...................................................................................... 69 4.3.Vankulu ....................................................................................................... 70 4.4.Ferezdak ...................................................................................................... 70 4.5.'Asma'î ......................................................................................................... 71 4.6.İbn-i Hâcib .................................................................................................. 71 4.7.Buhturî......................................................................................................... 71 5.NUHBE'DE GEÇEN ÖZTÜRKÇE KELİMELER ...................................... 72

6. NUHBE'DE GEÇEN İSİMLER ........................................................................ 73 6.1.Yer İsimleri .................................................................................................. 73 6.2.Şahıs İsimleri............................................................................................... 73 6.3.Diğer İsimler................................................................................................ 74

7. NUHBE'NİN MATBÛ' NÜSHALARI .............................................................. 75 8. NUHBE’NİN ŞERHİ ......................................................................................... 76

III. BÖLÜM

NUHBE-İ VEHBÎ’NİN METNİ

NUHBE-İ VEHBÎ’NİN METNİ ............................................................................. 79 1.YAZMA NÜSHALARININ TANITILMASI................................................................... 79 2.TRANSKRİPSİYON ALFABESİ ................................................................................ 81

NUHBE-İ VEHBÎ-Yİ SÜNBÜLZÂDE................................................................... 82

SONUÇ.................................................................................................................... 219

KAYNAKÇA .......................................................................................................... 222

III

ÖNSÖZ

Medeniyeti meydâna getiren unsurların başında kültür ve edebiyât

gelmektedir. Manzûm yâhut mensûr bütün edebî türler meydâna getirilirken de dil,

tabîatıyla en önemli araç olarak kullanılacaktır. Öte yandan bir başka dili

öğrenebilmenin ilk şartı da o yabancı dile âit sözlüklere sâhip olmaktır.Türkler

İslâmiyet’e girdikten sonra Arapça’yı öğrenmeye ve öğretmeye gayret

göstermişlerdir. Bilindiği gibi Türk edebiyâtının ilk yazılı ürünü olan Dîvânu

Lügâti't-Türk bir sözlük olup Kaşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınmıştır ve

Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır.

Arapça öğrenme gayreti, Türkleri Arapça-Türkçe sözlük yazmaya

sevketmiştir.Tespitlerimize göre ilk manzum lügat, XIV. Asırda yazılan

Ferişteoğlu lügatidir. Kolay ezberlenmesi nedeniyle manzum sözlük yazma âdeti,

XIX. Asrın sonlarına kadar devam etmiştir. İşte Türkler, bir yandan İslâmî ilimler

için Arapça sözlükler kaleme alarak o dili öğrenirken, -sözlük çalışmaları sâyesinde-

aynı zamanda kendi dillerine ve kültürlerine de hizmet etmişlerdir.

Bu cümleden olarak tez konusu olarak seçtiğimiz Sünbülzâde Vehbî'nin

Nuhbe'si de bu geleneğin güzel bir örneğidir. 1214/1800’de devrin pâdişâhı

III.Selîm'e ithaf edilen eser uzun yıllar medreselerde ders kitabı olarak okutulmuş ve

öğrenciler tarafından ezberlenmiştir.

Çalışmamız esnâsında Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’de; Arapça kelimeleri

Türkçe’ye çevirirken, bâzı Arapça ta'birleri de başarılı bir şekilde Türkçe’ye

tercüme ettiğini gördük. Nuhbe'de geçen bazı öztürkçe kelimelerin, bugün artık

yaygın olarak kullanılmadığını hattâ, Türk Dil Kurumu'nca hazırlanmış bulunan

Tarama Sözlüğünde bile bulunmadığını tespit ettik. Çalışma esnâsında, Sünbülzâde

IV

tarafından Nuhbe’ye alınan ve tercüme edilen ta'birlerin, mevcut Arapça-Türkçe

sözlüklerin hiçbirinde bulunmadığını gördük. Bu özellikleri sebebiyle çalışmamızın

hem bundan sonra ülkemizde yapılacak Arapça-Türkçe sözlük çalışmalarına, hem de

dil ve kültür hayatımıza katkı sağlayacağını düşünüyoruz.

Üç bölümden oluşan tezimizin ilk bölümünde Sünbülzâde Vehbî’nin hayâtı,

edebî şahsiyeti ve eserleri üzerinde durulmuştur.

İkinci Bölüm, Nuhbe’nin özelliklerine ve metnin değerlendirilmesine

ayrılmıştır. Bu bölümde Nuhbe’de kullanılan nazım şekli, vezin ve kâfiye etraflıca

işlenmiş olup dil ve uslup özellikleri yanında, dînî muhtevâ değerlendirmesine özen

gösterilmiştir. Ayrıca, şâirimizin eserinde atıflarda bulunduğu Arap edebiyâtının

önemli şahsiyetleri ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Yukarıda temas ettiğimiz

gibi Nuhbe’de kullanılan öztürkçe kelimelerle yer ve şahıs isimleri, beyit numaraları

verilmek sûretiyle çıkarılmıştır. Bu bölümde son olarak Nuhbe’nin matbû’ nüshaları

ile şerhi üzerinde durulmuştur.

Üçüncü Bölüm’de ise müellifin tesmiyesiyle; Nuhbe-i Vehbî-yi

Sünbülzâde’nin yeni harflerle trankripsiyonlu metni verilmiştir.

Metni oluştururken takip edilen usüle gelince:

Kullanım kolaylığı sağlaması açısından her beyit baştan sona

numaralandırıldı. Kıt’a başlıkları büyük harflerle kalın olarak yazıldı. Her bölümde

kullanılan vezin başlık altında verildi. Madde olarak verilen Arapça kelimeler,

ta’bîrler ve mülemma’ beyitlerdeki Arapça mısra’lar, koyu renk ve italik harflerle;

yer, şahıs ve kitap isimleri ise sâdece koyu renkle yazıldı. Metin teşkîlinde

Osmanlıca imlâ esâs alındı.

V

1853 áaêabu’l-èâşık imiş kim ol àaøab

Tîz geçüp olmaya bâdi-i taèab beyitinde olduğu gibi aynı kelimede olsa bile (dad) harfi;Türkçe ibârelerde (ø) ile

Arapça ibârelerde ise (ê) ile gösterildi. Böylece, transkribe ile berâber aslına uygun

okuma imkânı sağlanmaya çalışıldı. Âyetler dipnotlarda verilirken; önce sûre

numarası ve sûre, daha sonra âyet numarası gösterildi.

Bu vesîleyle, değerli hocalarım Prof. Dr. Ali YILMAZ’a ve Prof. Dr. Mehmet

AKKUŞ’a; hem engin sabırları ve hem de pek değerli katkıları için en kalbî

şükranlarımı sunarım. Ayrıca bu konuyu çalışmamı öneren ve çalışmamın her

aşamasında samîmî ve değerli katkılarını hiç esirgemeyen Yrd.Doç.Dr. Zülfikar

GÜNGÖR’e, metnin teşkîlinde sürekli teşvik ve yardımlarını gördüğüm meslektaşım

Süleyman BAYBARA ile Hikmet ATİK'e teşekkür ederim.

Necmettin YURTSEVEN Ankara - 2003

VI

KISALTMALAR

AKDTYK : Atatürk Kültür Dil ve Târih Yüksek Kurumu

a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : Adı geçen makâle.

a.g.md. : Adı geçen madde.

Ank. : Ankara.

AÜSBE : Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

a.y. : Aynı yer.

b. : ibn-i, ibnu

Bkz. : Bakınız.

C. : Cilt.

DİA : Diyânet İslâm Ansiklopedisi.

Ef. : Efendi.

HÜİFD : Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi.

Haz. : Hazırlayan.

Hz. : Hazret-i

İst. : İstanbul.

İÜED : İstanbul Üniversitesi Edebiyât Fakültesi.

İ.A. : Millî Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi.

MEB. : Millî Eğitim Bakanlığı.

No. : Numara.

OTDTS. : Osmanlı Târih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü.

ö. : Ölümü.

S. : Sayı.

s. : Sayfa.

Ty, ty. : Tarih yok.

TDK. : Türk Dil Kurumu

Vr, vr. : Varak.

Vd.,vd. : Ve devâmı..

Yay, yay. : Yayınları.

GİRİŞ

Sözlük; bir dilin bir çağda veya bütün çağlarda kullanılmış yahut

kullanılmakta olan bütün kelimelerini ve kalıplarını, alfabetik düzen içinde

tanımlarıyla birlikte veren, gerektiğinde örneklerle bu tanımları pekiştiren

eserlerdir.Eşanlamlısı olarak lügat-kâmûs da denmektedir.1

Kelime anlamı; engin deniz, okyanus ve bunun ortası demek olan kâmûs,

Fîrûzâbâdî'nin (ö.817/1415), meşhûr sözlüğüne el-Kâmûsu'l-Muhît ismini

vermesinden sonra, sözlük anlamını kazanmış ve sözlüklere kâmûs denmesi gelenek

hâline gelmiştir.2 Bugün de Arapça'da, sözlük anlamında kâmûs kelimesi

kullanılmaktadır.

Tarihte sözlük yazan en eski milletler, Âsurlular, Çinliler ve eski

Yunanlılardır.3 İlk sözlüğün ise İskenderiye'de M.Ö. 250-180 yılları arasında

yazıldığı bilinmektedir.4 Cahiliyye çağında Araplar,-yazının da yaygın olmaması

sebebiyle- ve göçebe toplum oldukları için günlük yaşantılarında sözlüğe ihtiyaç

duymamışlardı.5 İslâmiyetle birlikte bir taraftan yazı kullanımı artarken, diğer

taraftan da gayr-ı Arap milletler Müslüman oluyorlardı. Bu yeni durum, Kur'ân-ı

Kerîm'in ve Hz. Peygamber’in hadislerinin öğrenilmesini zarûrî kılıyordu. Bilindiği

gibi sahâbenin ileri gelenlerinden Abdullah ibn-i Abbâs ilk Kur'ân müfessiridir. O,

Kur'ân'da geçen, ancak Arapların anlayamadığı âyetleri ve dolayısıyla kelimeleri ilk 1 Türk Dili ve Edebiyâtı Ansiklopedisi, Dergâh yayınları, İst 1998, VIII/43. 2 Hulûsi Kılıç, 'Kâmûs', Diyânet İslâm Ansiklopedisi, (DİA), XIV/287. 3 Ahmet Aslan, ‘Arap Dilinde Sözlük Çalışmaları’, Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi(HÜİFD),III/349. 4 Türk Dili ve Edebiyâtı Ansiklopedisi, VIII/44. 5 Ahmet Aslan, a.g.m, a.y.

2

tefsir eden kişi olmuştur. Bu nedenle, Tercümânu'l-Kurân diye şöhret bulan İbn-i

Abbâs, Arap dilciliği târîhinde ilk sözlük çalışması yapan kişi olarak kabul

edilmektedir. Daha sonra Abbân b. Tağlîb'in Garîbu'l-Kur'ân isimli bir kitap yazdığı

ve bu kitapta kelimeleri açıklarken cahiliyye şiirinden örnekler verdiği bilinmektedir.

Bugünkü anlamda ilk sözlük ise Hicrî II.asırda el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhidî

tarafından yazılmış olup eserin adı Kitâbu'l-Ayn'dır6.

Türklerin Müslüman olduktan sonra, bu yeni dînin kutsal kitabı olan Kur’ân-ı

Kerîm’in ve Hz.Peygamber’in sözleri olan hadîslerin anlaşılabilmesi için –Arapça

öğrenme arzusunun tabîi sonucu olarak- yaptıkları çalışmaların başında, doğal olarak

lügatler gelmektedir. Bu çalışmaların amacı, yazıldığı zaman dilimi açısından halkın

o yabancı dili öğrenmesine katkı sağlamaktır.

Türk Edebiyâtının ilk yazılı ürünü olan Dîvânu Luğâti't-Türk7, esasen bir

sözlüktür8. Kaşgarlı Mahmûd tarafından M.1072 yılında Araplara Türkçe öğretmek

amacıyla yazılmıştır. Bu eser sadece Türkçe'den Arapça'ya bir sözlük olmasının

ötesinde Türk tarihine, coğrafyasına, folklorüne, kültürüne, diline ve edebiyatına âit

zengin bilgiler ihtivâ eden çok önemli bir eserdir. Âdetâ döneminin sosyal

yaşantısının bir aynası olması yanında bu eser, sözlükler üzerinde yapılan çalışmalar

için de önemlidir.

6 Ahmet Aslan, a.g.m, s.351. 7 Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lüğâti't-Türk (Tıpkı basım), Kültür Bakanlığı, Ank 1990. Ayrıca eserin Türk Dil Kurumu tarafından tercümesi yayınlanmıştır: Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lüğâti't-Türk, (I-IV), (Çeviri: Besim Atalay), TDK, Ank 1992. 8 Türkçe sözlük çalışmaları için bkz:İsmail Parlatır, ‘Türkçe Sözlük Çalışmaları ve Sorunlarımız’, Folklor ve Halk Edebiyatı Kongresi, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay, 23-25 Ekim 1998.

3

Mîlâdî XII.Yüzyılın ilk yarısında meşhur âlim Zemahşerî tarafından

Mukaddimetu'l-Edeb adıyla yazılan Arapça-Farsça sözlük, bu alanda ikinci en eski

örnek olup Dîvânu Luğâti't-Türk kadar önemlidir.9

Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılan diğer bir sözlük de Esîruddîn

Ebû Hayyân Muhammed b.Yûsuf'un yazdığı Kitâbu'l-İdrâk li Lisâni'l-Etrâk'dir.

711/1312'de Kâhire'de yazılmış olan bu sözlük, 1931'de İstanbul'da Türkiyât

Enstitüsü yayınları arasında basılmıştır.10

Edebiyâtımızda Arapça-Türkçe Manzûm Lügatler Osmanlılar döneminde yazılan ve medreselerde okutulan ilk Arapça-Türkçe

manzûm lüğat11 tespitlerimize göre VIII/XIV. yüzyılın sonlarına doğru Abdullatif b.

Melek tarafından kaleme alınan Arapça-Türkçe manzum Ferişteoğlu Lügatidir.12

Değişik vezin ve nazım türünde kaleme alınan bu lugat 1528 Arapça kelimeyi

açıklamakta ve kelimelerin çoğu Kur'ân'da geçmektedir. Eserde birçok öztürkçe

kelime de bulunmaktadır.

Diğer bir lügat ise Abdülmecid b. Abdullatif b. Ferişte tarafından yazılan

Lügat-ı Kânûn-i İlâhî'dir.13 Yaklaşık 2300 madde ihtivâ eden sözlükteki bütün

kelimelere âyetlerden şâhid getirilmiştir. Bu eser mensûr olup -adından da

anlaşılacağı üzere- neredeyse tamâmıyla, Kur'ân'daki kelimelerin anlamlarını ihtivâ

ettiğinden Lügat-ı Kur'ân diye şöhret bulmuştur.14

9 M.Şakir Ülkütaşır, ‘XI.Yüzyıldan Günümüze Kadar Yazılmış Başlıca Sözlüklerimiz’ Türk Dili/Belleten, Seri:III, Sayı:12-13 İst, 1949 S.48; Büyük Larus, Milliyet Yayınları, XXI/10744; Meydan Larus, İst 1972, XIII/114. 10 Ahmet Aslan,a.g.m. s.351. 11 Cevat İzgi, Osmanlı Medreselerinde İlim, İst 1997, I/95. Araştırmamız sırasında, uslûp bakımından Arapça-Türkçe manzum lügatlere çok benzeyen, manzum Türkçe-Boşnakça bir sözlüğe de ulaştık: Dr. Muhammed Hukoviç- Dr. Ahmed Kasumoviç-Dr. İsmet Smailoviç, Muhammed Hevâi Uskufî, Universal, Tuzla (Bosna-Hersek), 1990. 12 Cemâl Muhtar, İki Kur'ân Sözlüğü Lüğat-i Ferişteoğlu ve Lüğat-i Kânûn-ı İlâhî, İst 1993, s.11. 13 M.Şakir Ülkütaşır, Ferişteoğlu Lügatini Lugat-ı Kânûn-ı İlâhî ile karıştırmaktadır. a.g.m. s.49. 14 Cemal Muhtar,İki Kur'ân Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî, İst, 1993, s: 11.

4

Osmanlılar döneminde lügat çalışmalarına da önem verilmiştir. Matba'anın

kuruluşundan sonra basılan ilk kitabın15, Vankulu Mehmed Efendi'nin Kitâb-ı Lügat-i

Vankulu olması da bu önemi açıkça ortaya koymaktadır.

Bizde bugünkü anlamda alfabetik sözlük çalışmasının ilk örneği Şemseddin

Sâmî’nin Kâmûsu’l-A’lâm’ı ve Kâmûs-ı Türkî’sidir. XIX. asrın sonlarına kadar

medreselerde okutulan Arapça ve Farsça lügatler ise manzumdur.16 Bu türün tesbit

edilebilen en eski örneği de Ferişteoğlu Lügatidir.17 Bu lügat Arapça- Türkçe olarak

nazmedilmiş olup, muhtevâsı itibâriyle Kur’ân lügati denilecek şekilde âyetlerdeki

kelimelerin tercümelerine hasredilmiştir.

Yaptığımız araştırma sonucunda ulaşabildiğimiz bazı manzum Arapça-

Türkçe18 lugatlerle, bunların uslûbuna örnek teşkîl edebilmesi için seçilmiş bazı

beyitler şunlardır:

a. Luàat-ı Manôûm

Óabl ip baà èaúd úatır baàl yük Òaml óızâm úolañ yular òuùâm19

b. Kitâb-ı Lüàat-i İbn-i Úalender

Şibl aãlan enüğidir õiéb úurd ëayåem ü èıs ü óumûs aãlandır20

c. Luàat-ı Manôûm, Derviş Mehmedbeyzâde Malatyâvî

Tañrıdır îl ü ilâh başlamaú oldu ibtidâ

15 Türk Dili ve Edebiyâtı Ansiklopedisi, Dergâh yayınları, İst 1998, VIII/44. 16 Yahya Akyüz, a.g.e., s.143. 17 Cemal Muhtar, a.g.e., s.11. 18 Ahmet Hilmi İmamoğlu, Farsça-Türkçe Manzum Lügatler ve Şâhidî'nin Sözlüğü, Doktora Tezi, Erzurum, 1993. 19 Süleymâniye/İzmir 656/2. 20 Süleymâniye 876/7.

5

Aàza di fem daòi fah öğmeğe óamd u åenâ21

d. Tuhfe-i Fedây,Muóammed èAyınùâbî

Mefâèîlün mefâèîlün feèûlün

ëalâletde úalan yitürdü yoluñ22

e. Tuhfe-i Lebîb, Lebîb Meómed b. Muãùafâ,

Nebtedî bism-i ilâhi'l-ekvân

Mubdièu'd-dehri müdîru'z-zamân23

f. Tuhfe-i èÂãım. èÂyıntâbî Aómed èAåım

Rızıú úısmetdir viren Rezzâú óamd oldu sipâs

Şükürdür taèôîm-i Münèim öğmedir medó u åenâ24

Aynı zamanda Tuhfe25 adındaki meşhur Farsça-Türkçe lügatin de müellifi

olan Sünbülzâde Vehbî, yaşadığı dönemde Arapça ve Farsça'ya hâkim bir âlim

olarak şöhret bulmuştur.26 Bu tespitten hareketle biz de onun Nuhbe adındaki Arapça-

Türkçe manzum lügatini tez konusu olarak seçmeyi uygun gördük. Zira Nuhbe uzun

yıllar medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur27. Çalışmamız sırasında,

şâirimizin Arap diline ve özellikle de Arapça ta’birlerin28 Türkçe’ye kazandırılması

21 Süleymâniye 1014/8. 22 Süleymâniye/Esad Ef. 3190. 23 Millî Kütüphâne Yz.A. 3931/1. 24 Süleymâniye/Hüsrev Paşa 707. 25 Numan Külekçi-Turgut Karabey, Sünbülzâde Vehbî- Tuhfe (Farsça-Türkçe Manzum Sözlük), Edebiyât Fakültesi Yayınları No:57, Erzurum 1990. 26 Gibb, Osmanlı Şiir Târihi, Akçağ Yay, Ank 1996, III-V/440. 27 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, İst.2001, s.142-143. 28 1362-1938. beyitler arası, münhasıran Arapça ta’birlerin tercümesine ayrılmıştır. Gerek tezimize esas aldığımız yazma nüsha (Süleymâniye-Reşid Ef. 980) ve gerekse matbû nüshaların hiçbirinde, 1362. beyitten sonra ‘Mesnevî’ başlığı kullanılmamış olmasına rağmen biz, yeni bir nazım şekline

6

hususundaki vukûfiyetine şâhit olduk. Bu sahâdaki mahâretinin edebiyat dünyasına

kazandırılmasının,- mevcut Arapça-Türkçe sözlük çalışmaları dikkate alındığında-,

bu alana katkılar sağlayacağını düşünmekteyiz. Ayrıca bu çalışmanın, o dönemde

kullanılan bazı öztürkçe kelimelerin tespitiyle, günümüzde dil ve edebiyat

çalışmalarına katkı sağlayacağı kanaatindeyiz. Bilindiği gibi edebiyâtın temelini

oluşturan en önemli unsur dildir. Dil de kelime demektir. Kelimenin hem telaffuzu,

hem de ona yüklenen anlam son derece önemlidir. Türkçe ve Arapça kelimelerin

geçmişte ve günümüzdeki kullanım farklılıkları yâhut benzerlikleri ve bunları tespit,

dilbilimi açısından önem arzetmektedir. Bu nedenle, çalışmamızın bu alana da

katkısı olacağını düşünmekteyiz.

Türk-İslâm Edebiyâtı ürünlerinin daha iyi anlaşılabilmesi için, dînî tâbirlerin

ve mazmûnların iyi bilinmesi, onun için de Arapça kelimelerin ve ta’birlerin iyi

kavranması gerekmektedir. Sünbülzâde Vehbî Nuhbe’sinde, dînî edebiyâtımızın

hemen her alanında kullanılmakta olan İslâmî mazmûn ve ta’birlere esâs teşkîl eden

nice kelime ve kavramları başarılı bir şekilde dilimize tercüme etmiştir.

Manzum lügat yazma geleneği, XIX. asır başlarına kadar sürdü. Zîrâ

manzûm tarzda yazılmış bir lügatin ezberlenmesi daha kolay oluyordu. Bunlardan

tezimizin konusu olan Nuhbe, medreselerde Cumhûriyet'in îlânına kadar ders kitabı

olarak okutulmuştur.29

Günümüzde böyle bir çalışmanın amacı ise; başta o zamanki edebiyat olmak

üzere, o günlerin sosyal, siyasal ve ekonomik yaşantısı hakkında en sağlam bilgileri

günümüze taşımaktır. Kelimelerin de insanlar gibi doğan, büyüyen, gelişen ve

geçildiğini belirtmek için bu başlığı kullanmayı uygun gördük. Esâsen, son kıt’adan sonra gelen ve mesnevî türüne geçilen bu bölüm; ‘Mesneviyyâtün’ sözüyle başlamaktadır. 29 Yahya Akyüz, a.g.e.,a.y.; Tâhirü’l-Mevlevî, Nazım ve Eşkâl-i Nazm, İst 1329, s.87.

7

nihâyet ölen birer organizma misâli, dilin en önemli unsuru olduğu dikkate alınırsa,

bu tür çalışmalar daha da önem kazanır.

Türk-İslam Edebiyatı ürünlerinin daha iyi anlaşılması ve değerlendirilmesi

hususunda yapılacak çalışmaların en önemlileri, eserler üzerinde yapılan

bibliyoğrafik araştırmalardır. Biz de bu nedenle tez konusu olarak Sünbülzâde

Vehbî'nin Nuhbe'sini seçtik.

I. BÖLÜM SÜNBÜLZÂDE VEHBî’NİN HAYATI VE ESERLERİ

1. HAYATI

1.1. Doğumu

Sünbülzâde Vehbî' Maraş doğumlu olup asıl adı Mehmed’dir. Babası Reşid

Efendi30, Vehbî doğduğunda Haleb’de, meşhûr Seyyid Vehbî’nin yanında görevli

olarak bulunuyordu. Seyyid Vehbî, şâirimizin babasından, oğluna kendi ismini

vermesini ricâ etti. Böylece Sünbülzâde, asıl ismi yerine Vehbî mahlasıyla şöhret

buldu.31

Biyografisinden bahseden eserler doğum târihini açıkca yazmıyorlarsa da32

müellifin doğum târihini Nuhbe adlı eserindeki şu kayıtlardan çıkartabiliyoruz. Söz

konusu eseri 1214/1799' da kaleme aldığını şu beyitinde belirtmektedir:

1085 Nev-edâdır ki yazıldı ikiyüz on dörtde

Atma yabana ãanup da bunu köhne taúvîm

Bir başka beyitte ise Nuhbe'yi yazdığı sırada 80 yaşında olduğunu şöyle ifâde

etmektedir:

1276 Daòi seksen úaderin bulmuşidim

İtmedim anları amma ityân 30 Süreyyâ A. Beyzâdeoğlu, Sünbülzâde Vehbî, İst 2000, s.13.; Muallim Nâcî, Osmanlı Şâirleri, Ank 1995, s.90.; Fâik Reşât, Eslâf, Tercüman 1001 Temel eser, s.315. 31 Ömer Fâruk Akün, ‘Sünbülzâde Vehbî’,İslâm Ansiklopedisi, (İA).XI/238.; Gibb, OsmanlıŞiir Târihi, III-IV-V/430.; Fâik Reşât, Eslâf, Tercüman 1001 Temel Eser, İst, ty.s.315. 32 Ömer Fâruk Akün, a.g.md, a.y.; Gibb, a.g.e., s. 431.; Fâik Reşâd, a.g.e., a.y.; Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, Târih Vakfı Yurt Yay, V/1656; Şemseddin Sâmî, Kâmûsu'l-A'lâm, İst 1316, VI/4707; Nihâd Sâmî Banarlı, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi, İst 1998, II/781.

9

Bu iki beyitten gâyet açık olarak anlaşılmaktadır ki şâirimizin doğum târihi

kesin olarak 1134/1721’dir.

1.2. Âilesi

Şâirimiz aslen Maraşlı olup meşhûr Sünbülzâdeler ailesine mensuptur. Babası

Reşid Efendi ile dedesi Maraş Müftüsü Mehmed Efendi, ülemâdan idiler. Nuhbe’de

babası ve dedesinden şöyle bahsetmektedir:

1310 Benim eşbâhı şeróiden oàlu İnnenî ibnu şâriói’l-eşbâh

1311 Fâèilâtün mefâèilün feèilün

İde âbâma maàfiret Allâh .

1.3. Çocukluğu ve Tahsîli

Sünbülzâde’nin gençliğini nasıl geçirdiğine dâir elimizde her hangi bir bilgi

yoktur. O küçüklüğünde Maraş’da babasından ve devrinin büyük âlimlerinden dînî

ilimleri tahsîl etti. Küçükken babasından ve dedesinden ilim tahsil ettiğini Nuhbe'de

şöyle anlatmaktadır:

544 Biz muóaúúaú èilmi âbâmızdan aldıú ùıfl iken Úad aòaõnâ’l-èilme min âbâina óâleã-ãığar

Daha sonra da tahsîlini ilerletmek için İstanbul’a gittiyse de gidiş târihi belli

değildir.33 Ancak her dîvân şâirinde olduğu gibi, onun nazarında da İstanbul’un ayrı

bir yeri vardır. Nitekim:

1049 Çıúmasun âdem olan ùaşraya aãlâ andan 33 Gibb, a.g.e.,s.430.; Fâik Reşât, a.g.e., s.315 vd. Ömer Fâruk Akün, a.g.md, s.238;

10

Bilelim úadrini cennet gibidir İstanbul

demektedir.

1.4. Görevleri

Şemseddin Sâmî, Kâmûsu'l-A'lâm'ında Sünbülzâde Vehbî'nin meslek hayâtını şu

şekilde özetlemektedir:

"Tarîk-i tedrîse sülûk ederek Rumeli ve Anadolu'da kadılık etmiş, hâcegânlık34

silkine girerek Îran'a sefir olmuş, daha sonra tekrar kadılığa dönmüştür."35 Bu

bilgiden onun kadılık, hâcegânlık ve elçilik gibi devlet hizmetlerinde bulunduğunu

anlamaktayız.Ancak, idârî görevlerde de bulunmasına rağmen, o daha çok kadılık

göreviyle şöhret bulmuştur..

1201/1787’de Şâhin Giray’ın idâmı sırasında Rodos’ta kadı idi. Şâhin Giray

meselesinde gösterdiği dirâyetten dolayı ‘merâtib-i sitte’den Silistre niyâbetine tayîn

oldu. 1203/1788-89’da Eski Zağra kadılığına nasbedildi. Yakın arkadaşı şâir Surûrî,

burada kendisinin kethüdâsı idi. Bu görevde iken Şâhin Giray’ın intikâmını almak

isteyen tatarlar tarafından evi basılarak yağma edildi. Surûrî’ye göre bu olayda bir

kadın meselesi vardı. 1204/1790’da Eski Zağra kadılığından azledildi.36 Daha sonra,

Manisa, Siroz, Manastır’da kadı olarak bulundu. 1211/1797’de Bolu’ya kadı oldu.

Surûrî’nin bildirdiğine göre Yaş ve Bükreş’te 17 yıl kadılık yaptıktan sonra Eflâk ve

Boğdan’da da aynı görevde bulunmuştur.37

34 Hâcegân, Devlet dâirelerindeki yazı işlerinin başında ve defterdarlık, nişancılık gibi vazîfelerde bulunanlar hakkında kullanılır bir tâbirdir. Daha fazla bilgi için bak: Mehmet Zeki Pakalın,(OTDTS). 3.baskı, MEB, İst, 1983, I/693 35 Şemseddin Sâmî, Kâmûsu'l-A'lâm, İst 1316 VI/4707. 36 Ömer Fâruk Akün, a.g.md.s. 238. 37 Surûrî, Hezeliyyât, İstanbul, ty, S.70,117.

11

Kadılık görevinin yanı sıra hâceganlık gibi çeşitli idârî görevlerde de

bulunmuştur. Bu görevi hakkında ileride mufassal bilgi verilecektir.

1.5. Seyahatleri

I. Abdülhamîd döneminde, Farsça’ya vukûfiyeti sebebiyle, 1189/1775 de Bağdat

vâlîsi Ömer Paşa meselesini görüşmek üzere, Kerîm Hân Zend nezdine, Îran’a elçi

olarak gönderildi.38 Bu seyahat, Sünbülzâde Vehbî için çok önemli olup her vesîle ile

bu seyahatten bahseder.39 Tuhfe’yi de buradan döndükten sonra yazdığını40 ve Îran

seferini uzun uzun anlatır.41 Elçi olarak Îran'a yaptığı seyahati anlatırken Nuhbe’de

söylediklerini görelim:

45 ÒÀcegânlıúda bu òâùır-ı vîrân Olıcaú ilçi-yi sû-yi Îrân

46 Nüãòa-i ùabè idi bî-şîrâze Çâre ne gitdi yine Şîrâz’a 47 Varıcaú devletime şân virerek

Şâhid-i dânışıma ân virerek

48 Nâmede basù olunan midóatimi Her maèârifde olan úudretimi

49 İftiòârâne beyân itmiş idim

Hünerim òayli èayân itmiş idim

50 Nice ebóâs olunup her fende Bildirüp óaddini her ferzende

51 Bâ-òuãuã eyler idim hep ilzâm 38 Ömer Fâruk Akün, a.g.md,a.y.; Gibb, a.g.e., s.431.; Süreyyâ A. Beyzâdeoğlu, a.g.e.,s.17-18.; Nihâd Sâmî Banarlı, a.g.e., s.781.; Mehmed Süreyyâ , a.g.e., s.1956.; Muallim Nâci, a.g.e.,İst, 1995. s.90.; 39 Muallim Nâcî, a.g.e , s 90.; Gibb, a.g.e., s.434. 40 58. beyit: èAvn-i Haúla olununca èavdet / Cümle òatırda idi ol óâlet 60. beyit: Bir lüàat yazmış idim tâze zebân / Ola tâ nâdire-i devr-i zemân 61. beyit: Nâmı da Tuhfe-i Vehbî idi hem / Güher-i bî-bedel-i mülk-i ‘Acem 41 Muallim Nâci, a.g.e., s.90.; Gibb, a.g.e., a.y.

12

Şièr u inşâda maóâretle temâm

52 Fârisîce olunurdu güftâr Nev-be-nev basù-ı nikât-ı eşèâr

53 Anlarıñ nice lüàatında ammâ

Başúadır virdiği raènâ maènâ

54 Ùarz-ı dîğerledir istièmâli Fehmedince bu òafî aóvâli

55 Heb nezâket ile úıldım taãóîó

İtmeyüp aãlını ammâ taãrîó

56 Vâúıf oldum úatı vâfir-i râza

Bâède ez-în gitmeyelim Şîrâz’a

57 O zebân anlara çün mâder-zâd

Òoş maóallinde iderler îrâd

1.6. Ölümü

Son zamanlarda cinnet getirdiğine dâir rivâyetler varsa da Hatîce Sultân için

söylediği târih bu iddiâyı yalanlamaktadır.42 Ancak nikris (gut) hastalığına

yakalanarak yatağa mahkum bir şekilde 7 sene yattı.43 Ölüm yatağında arkadaşlarının

ziyâreti sebebiyle Surûrî’nin yaptığı şaka bütün kaynaklarda belirtilmektedir.44 14

Rebîu’l-evvel 1224/28 Nisan1809’da İstanbul’da vefât etti.45 Edirnekapı’ya

42 Ömer Fâruk Akün, a.g.md, s.238. 43Ömer Fâruk Akün, a.g.md, a.y.; Gibb,a.g.e., s.432.; Eslâf’a göre 2 sene yattı. s.315. 44 Fâik Reşât, a.g.e., s.317. ; Gibb, a.g.e., s.432. 45 Şemseddin Sâmî, a.g.e., VI/4707. Vefât târihi sehven 1214 olarak verilmiş, zira ölüm târihinin 1224 olduğunda hiçbir tereddüd yoktur.

13

defnedildi, ancak bugün mezârı belli değildir. Ölümü üzerine, yakın dostu Sürûrî' şu

tarihleri düşmüştür:46

Gitdi şeyhu'ş-şu'arâ Vehbî-i sâhib-âsâr Bü'l-heves pîr-i cevân-tâb' idi fevka’l-âde Lâle vaktinde vefât itdi didüm târihin Gülşen-i Cenneti me'vâ kıla Sünbülzâde (1224) *** Şeyh ü şâb-ı büleğâ defn idüp oldu mahzûn Ki cevân-tâb idi pâkîze edâ Vehbî-i pîr Seri üzre dikülüp serv didüm târîhin Oldu nâbûd re'îsü'ş-şu'arâ Vehbî-i pîr (1224)

Meşhûr edebiyat târihçisi Tâhirü'l-Mevlevî, Manzûm Bir Muhtırâ47 isimli

eserinde Vehbî'nin hayâtını, şâirliğini ve eserleri hakkındaki görüşlerini mesnevî

şeklinde yazdığı 23 beyitlik bir şiirde özetlemiştir. Yeri geldikçe şâirliği ve eserleri

ile ilgili görüşlerini, ilgili bölümlerde aktaracağız. Şimdi ölümüne kadar hayâtının

anlatıldığı kısmı görelim:

Bu asrın en meşhûr şahs-ı edîbi (Sünbülzâde) denen Mer'aşlı Vehbî Yetişti Mer'aşta başladı söze Tefeyyüz fikriyle geldi merkeze Müderrislik etti kadılık etti Meslek değiştirdi Îran'a gitti Bitince sefâret hizmeti döndü Kalbinde memurluk hevesi söndü Eski meslekine eyledi avdet Bir çok kazâlarda eyledi niyâbet Bin iki yüz yirmi dört senesinde Doksanı epeyce geçkin bir sinde

46 Muallim Nâcî, a.g.e., s.90-91.; Fâik Reşat,a.g.e., s.318. 47 Tâhirü'l-Mevlevî, Manzûm Bir Muhtırâ, İst 1931, s.140.

14

Kapandı gözleri ölüme baktı Yerine iki üç eser bıraktı

2. EDEBÎ ŞAHSİYETİ

2.1. Şâirliği

Edebiyât târihçilerinin çoğu, Sünbülzâde Vehbî’nin şiiriyyet bakımından zayıf

olduğu görüşündedir. Nitekim Muallim Nâcî şöyle demektedir: “Merhûmun Tuhfe’si,

Nuhbe’si, Lutfiyye’si hakîkaten faydalı eserlerden ise de, şiirinde hakîkî zevk

erbâbının arayacağı halâvet bulunamaz. Ziyâ Paşa’nın ‘Benzer kokusuz güle

cebelde’ tesbîti yerindedir...Mevzûn şiir söylemekte birincilerden sayılmayı hak

kazanmıştır.”48

Gibb’in onun hakkındaki değerlendirmesi ise şöyledir:

“Bir şâir olarak Vehbî’nin gücü, gayretiyle orantılı değildir. Kasîdelerinin

bazıları gerçekten çok fazla uzundur ve dikkatli sözlük çalısmasiyle üretkenliğinin

âbideleridir. Ne var ki bütünüyle ilhâmdan yoksun, sıkıcı olduğu kadar da bayağı ve

soluksuzdur. Beyitleri birbirinden bağımsız olarak nazmedilen gazelleri, kasîdelerine

nazaran daha başarılıdır... Gazellerini ‘kokusuz yaban güllerine’ benzeten Ziyâ

Paşa’nın görüşüne iştirâk etmekte biraz zorlanırız. Yine Ziyâ Paşa, Vehbî’yi bir

mesnevî şâiri olarak Nâbî’nin ardından ikinci sırada yer alan bir şâir olarak anar;

gerçekten bu şâir büyük ölçüde hangi konuyu seçerse seçsin bunları fevkalâde büyük

bir kolaylıkla nazma geçmekte, fakat eserlerini istîlâ eden şâirlik gücünden yoksun

olması dolayısıyla üçüncü Îran ekolünün meşhûr kurucusunu hatırlatır. Ziyâ Paşa,

onun mesnevîlerinin , gazellerinden daha iyi olduğunu düşünmektedir....Vehbî iyi bir

48 Muallim Nâcî, a.g.e., a.y.

15

bilim adamı ve kültürlü bir kişidir ve bu özelliği de gazellerinden ziyâde

mesnevîlerinde görülmektedir. Mesnevîlerin bilgi yüklü olması iyi bir şiir ya da şiir

olması anlamına gelmemektedir. ”49

Nihad Sâmi Banarlı'ya göre de Sünbülzâde mesnevî şâiridir ve Nedim'e nazîre

yapacak kadar edebî zevki olan Vehbî'nin şiirinde Sâbit'in bâriz tesîri görülür.50

Tâhirü'l-Mevlevî ise Nâbî ve Nedîm'den etkilenmesinin yanı sıra, Nef'î'yi de taklîd

ettiğini belirtmektedir:51

Yazılan sözlerden bilinmiştir ki Vehbî'nin edebî mesleki iki Bâzı sözlerinde Nâbî'ye uygun Bâzısında ise Nedîm'den coşkun Hicivde Nef'î'nin mukallididir Üç türlü söz söyler Mer'aşlı şâir Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere Vehbî’nin şiirlerinde hâkim olan husus; onun

düşüncelerini kolayca nazmedebilmesidir. Nitekim Bursalı Mehmed Tâhir'e göre de

"... şiiri ilim kuvvetiyle söylemiş olduğundan o kadar güzel olmamakla beraber,

mevzun söz söyleme husûsunda Osmanlı şâirlerinin birincilerinden sayılır..."52 Gibb

de onun kolay şiir söyliyebildiğini ifâde etmektedir.53 Aynı değerlendirme Eslâf’da

da vardır.54 Mine Mengi de şiirlerinin lirizm yönünden zayıf ve kuru olmakla beraber

anlatımının açık olduğuna işaret etmektedir.55 Tâhirü'l-Mevlevî Sünbülzâde'nin

şâirliği hakkında şöyle demektedir:56

Hakkıyla nâzım idi bu koca âlim Üslûbu görünür hatâdan sâlim

49 Gibb, a.g.e., s.435. 50 Nihad Sâmi Banarlı, a.g.e., s.781. 51 Tahirü'l-Mevlevî, a.g.e., s.141. 52 Bkz: Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, İst 1336, II/236. 53 Gibb, a.g.e., s.435. 54 Fâik Reşat, a.g.e., s.319. 55 Mine Mengi, Eski Türk Edebiyâtı Tarihi, Ank 2000, s.218. 56 Tâhirü'l-Mevlevî, a.g.e., s.140.

16

Bununla berâber şâir değildi O şi'ri nazımdan ibâret bildi Bir asır evvelki adaşı57 gerçek Şâirlikte elbet kendinden yüksek Bizim çalışma konumuz olan Nuhbe'ye gelince; lügat olması hasebiyle, şâirin

duygu ve düşüncelerini şâirâne bir mahâret ve edâ ile yoğunlaştırma ihtiyâcı

hissettiği bir eser türü değildir. Lirizmin ve ince duyguların ustalıkla ifâde edildiği

eserler genelde dîvânlardır. Şâirimizin bu yönüne ilişkin yapılan ve yukarıda ana

hatlarıyla verilen değerlendirmeler doğrudur. Ancak-yine yukarıda belirtildiği gibi-

bilgili ve kültürlü kişiliği, kolay ve basitce nazmedebilme kâbiliyeti, bütün yönleriyle

Nuhbe’de görülmektedir. Hakîkaten kolay, sâde ve basit anlatımı, ezberi gereken

didaktik bir metinle tam bir bütünlük arzetmektedir. Biz bu yönüyle, Nuhbe’deki

uslûbunu başarılı bulmaktayız. Nitekim şâirin Nuhbe’den önce yazdığı ve Tuhfe-i

Şâhidî’ye nazîre olarak kabul görmüş meşhûr Farsça lügati Tuhfe, medreselerde

uzun süre ders kitabı olarak okutulmuştur. Nuhbe'yi de ona ikiz kardeş olarak

yazdığını ve ondan daha kıymetli olduğunu şu şekilde ifâde etmektedir :

121 Tuófe’den oldu dü-bâlâ vâlâ İtmemiş miålini kimse imlâ

142 Oldu hem Tuófe’ye râènâ tev’em Dü-birâder gibi güyâ tevéem

Bu da bizim görüşümüzü desteklemektedir.

Yukarıda görüşlerini zikrettiğimiz ediblerimizin aksine Ahmed Cevdet Paşa

Sünbülzâde Vehbî’yi takdîr etmektedir: “...Manzûm târih söylemek sınâatı, haylice

terakkî buldu ve 1193 senesinde Dersaâdet’e gelen Adanalı Surûrî, bu sınâatın

57 Seyyid Vehbî. Bu şahıs aynı zamanda Sünbülzâde'nin isim babasıdır.

17

hurdelerini bulub doğrusu bu fende üstâd-ı küll oldu. Aslında Sünbülzâde Vehbî gibi,

fenn-i şiirde ondan daha mâhir ve Hâce Münîb Efendi gibi edîb ve mütebahhir nice

zevât var iken fenn-i târihde bir kimse ona akrân olamamıştır.”58

Ahmed Cevdet Paşa’nın yanı sıra, bâzı edebiyatçılar da yazdıkları mürâca’at

kitaplarında, çeşitli edebî sanat ve alanlarla madde ve mazmunlara örnekler verirken

Vehbî’den de yer yer alıntılar yapmışlardır.59 Günümüzdeki bazı eserlerde de işlenen

konuya uygun olarak Vehbî'nin şiirlerinden örnekler verilmektedir.60 Sünbülzâde

Vehbî, dîvân edebiyâtının her türünde eser vermiş ve kendinden önce gelen dîvân

şâirlerinin yolunu izlemiş ve onların kullandığı kavramları kullanmıştır.61 Ali Cânib

Yöntem; Vehbî'nin 'şâirliğinin zayıf olduğu' şeklindeki genel kanaâte katılmamakta,

şâirimizin güzel ve üstâdâne gazelleri olduğunu ve bu işten anlayanların onları

zevkle okuduklarını ileri sürerek kendisine haksızlık yapıldığını belirtmektedir.62

Vehbî; 8 pâdişâh döneminde ( III.Ahmed, I.Mahmud, III.Osman, III.Mustafa,

I.Abdülhamid, III.Selim IV.Mustafa ve II.Mahmud) yaşadı. Hep saraya yakın oldu.

Dönemin pâdişâhlarına medhiyeler yazdı, kitâplarını ithâf etti. Büyük ihsân ve

atıyyelere nâil oldu. Yukarıda da değindiğimiz gibi, Nuhbe’yi devrin pâdişâhı

III.Sultân Selîm’e ithâf etti. Bu dönemde “ser-levha-i şu’arâ” oldu.63 Dîvânını da yine

III.Selîm’e takdîm etti(1205/1791). Bu dönem onun en parlak dönemidir.

58 Ahmed Cevdet Paşa, Belâğat-i Osmâniyye, Ank 2000, s.128. 59 Bkz: a.g.e., s.103, 107,113, 128, 132.; Mehmed Rif’at, Mecâmi’u’l-Edeb, İst 1308, 3.Kitap, s.244.; Muallim Nâcî, Istılâhât-ı Edebiyye, (Haz: Dr.Alemdâr Yalçın- Abdülkâdir Hayber) Ank t.y, s.31,37.; Ahmet Tal’at Onay, Eski Türk Edebiyâtında Mazmunlar, MEB., İst 1996. Bu eserde tam 117 maddede Vehbî’nin şiirlerinden örnek verilmiştir. 60 Nihat Sâmi Banarlı, a.g.e., II/718, 790.; Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ank 1997, s.547. Ayrıca bkz: Emine Yeniterzi, Dîvân Şiirinde Na’t, Ank 1993: Âgâh Sırrı Levend, Dîvân Edebiyâtı, İst 1984: Tarama Sözlüğü, TDK Yay, No:212/1 Ank 1995. 61 Ömer Fâruk Akün, a.g.md, s.658. 62 Ali Cânib Yöntem, ' Sünbülzâde Vehbî', Türk Dili ve Edebiyâtı Dergisi, İÜEF, İst 1946, C.1, S.2, s.81, 96. 63 Mehmed Süreyyâ , a.g.e., s.1656.

18

Keçecizâde İzzet Molla'nın onu kültürlü bir dîvân şâiri olarak gördüğü ve asrının

"reîsu'ş-şuarâsı" ünvânını aldığı nakledilmektedir.64

2.2. Nâsirliği

Sünbülzâde Vehbî’nin çok ciddî bir eğitim aldığı âşikârdır. Nitekim uzun yıllar

kadılık mesleğinde bulunması, Arapça ve Farsça’ya vukûfiyeti ve edebiyâta olan

ilgisi, nesrini çok güçlendirmiştir. Bu yönüyle de şöhret sâhibi olan Vehbî, yargı

görevinin yanı sıra idârî görevlerde de bulunmuş ve uzun süre hâcegânlık65 yapmıştır.

Dostlarının pâdişâh nezdinde onu tezkiye ve tavsiyelerinin sebebi, nesre olan

hakimiyetinden idi. Kendisine nâme-i humâyûnları kaleme alma görevi tevdî

edilmiştir.66 Nuhbe’nin 45. beyitinde;

ÒÀcegânlıúda bu òâùır-ı vîrân Olıcak ilçi-yi sû-yi Îrân

diyerek hâcegânlık da yaptığından bahsetmektedir. Nitekim yedi sene hâceganlık

görevinde bulunmuştur. İnşâdaki mahâreti sebebiyle, şâirin yakın dostları olan

Yenişehirli Osman ve Râif İsmâil Efendiler, pâdişâh III. Mustafa nezdinde

kendisinden bahsettiler. Muhsinzâde Mehmed Paşa’nın ilk sadâreti ve Yenişehirli

Osman Efendinin reîsü’l-küttâblığı sırasında yapılan girişim sonucu 1182/1768'de,

Râif İsmâîl Efendi’nin reîsü’l-küttâblığında ‘hâcegânlık’67 ünvânı verildi. Birkaç defa

64 Ali Cânib Yöntem, a.g.md., s.96. 65 Hâcegân, Devlet dâirelerindeki yazı işlerinin başında ve defterdarlık, nişancılık gibi vazîfelerde bulunanlar hakkında kullanılır bir tâbirdir. Daha fazla bilgi için bak: Mehmet Zeki Pakalın,(OTDTS). 3.baskı, MEB, İst, 1983, I/693 66 Ali Cânib Yöntem, a.g.md, s.83.; Büyük Larus, XXI/10924 67 Mehmet Zeki Pakalın, a.g.e., a.y.

19

nâme-i humâyûn yazdı.68 Mühimme tahrîrâtında istihdâm olundu.69 1188/1774’de

Reîsü’l-küttâb Râif İsmâîl Efendi’den ‘masraf-ı şehriyârî’ kitâbetini istedi.

3. ESERLERİ

3.1. Tuhfe-i Vehbî

Sünbülzâde Vehbî'nin en meşhûr eseridir. Bu eser kaleme alındıktan sonra, o

zamana kadar medreselerde ders kitâbı olan Tuhfe-i Şâhidî'nin yerini Farsça sözlük

olarak bu eser almıştır.70 Tuhfe Şâhidî'nin eserine bir nazîre olarak yazılmıştır.

Nuhbe'de de Tuhfe'den uzunca bahsetmekte ve Nuhbe'nin; Tuhfe'nin ikiz kardeşi

olduğunu söylemektedir:

60 Bir lüàat yazmış idim tâze zebân

Ola tâ nâdire-i devr-i zamân 61 Nâmı da Tuófe-i Vehbî idi hem

Güher-i bî-bedel-i mülk-i èAcem

142 Oldu hem Tuófe’ye râènâ tev’em Dü-birâder gibi güyâ tevéem

Vehbî'nin bu eseri, kendisi hayatta iken Ahmed Hayâtî tarafından

şerhedilmiştir. Şâir bu husûsu Nuhbe'de şöyle dile getirmektedir:

63 Anı şeró eyledi hem bir niórîr

İderek râz-ı nikâtin taórîr

68 Mehmed Süreyyâ, a.g.e., a.y.; Ali Cânib Yöntem, a.g.m. s.83. 69 Ömer Fâruk Akün, a.g.md, a.y. 70 Yahya Akyüz, a.g.e., s.142-143.

20

Tez konumuz olan Nuhbe, şekil ve muhtevâ yönünden Tuhfe'ye

benzemektedir. Nitekim Vehbî, Nuhbe'yle Tuhfe'nin ikiz kardeş olduğunu bir başka

beyitte de şöyle belirtmektedir:

71 Yazayım bir èarabî naôm-ı bedîè

Ola tevéem aña ol óüsn-i ãanîè Tâhirü'l-Mevlevî, Sünbülzâde Vehbî’nin Tuhfe ile Nuhbe'yi yazmış olmasını

büyük bir hizmet olarak görmekte71, medrese öğrencilerinin onları ezberlerken aynı

zamanda aruz öğrendiklerini belirtmektedir:

Tuhfe'yle Nuhbe'si manzûm lügattir Bunları yazması büyük hizmettir Çocuklar bunları ezber ederdi Hem lügat hem arûz öğrenirlerdi. Tuhfe hakkında yazılan makâlelerin dışında Numan Külekçi ve Turgut

Karabey tarafından Sünbülzâde Vehbi-Tuhfe isminde müstakil bir çalışma

yapılmıştır.72

3.2 Lütfiyye

Sünbülzâde Vehbî’nin eserlerinin en meşhûrlarından bir diğeri de

Lutfiyye’dir.73 Şâir bu eserde ahlâkî-didaktik olması bakımından sanat kaygısından

âzâde bir şekilde, bilgi ve kültürünü akıcı ve sâde uslûbuyla birleştirmiştir. Nâbî'nin

oğlu için yazdığı Hayriyye'si örnek alınarak yazılmıştır. Mesnevî türünde olup

71 Tâhirü'l-Mevlevî, a.g.e., s.141. 72 Numan Külekçi-Turgut Karabey, Sünbülzâde Vehbî-Tuhfe,(Farsça-Türkçe Manzûm Sözlük)Edebiyat Fak. Yay. No:57, Erzurum 1990.; Ayrıca Bkz: Yusuf Öz, 'Tuhfe-i Vehbî Şerhleri', İlmî Araştırmalar 5, İst 1997, s.217-232. 73 Bursalı Mehmed Tâhir'in yeni harflerle yayınlanmış Osmanlı Müellifleri isimli meşhur eserinde, okuma hatası olarak bu eserin ismi 'Latîfe' olarak yazılmış. İst 1972, II/ 357.

21

oğluna nasîhatler içermektedir. Eser, devrinin tip ve karakterlerini tasvîr etmesi

bakımından önemlidir. Nitekim Tâhirü'l-Mevlevî, Lütfiyye hakkında şöyle diyor:

Lütfiyye ünvanlı manzûm eseri Oğlu Lütfullâh'a nasîhatleri İçinde acâib fikirler vardır Şâirin görüşü epeyce dardır74 Lütfiyye, 1205/1791'de kaleme alınmış 1253/1837'de Mısır/Bulak'da

basılmıştır. Prof.Dr. Yahyâ AKYÜZ, ahlak ve davranış kitâbı olarak nitelediği

Lütfiyye'den Türk Eğitim Tarihi isimli eserinde örnekler vermektedir.75

3.3. Dîvân Vehbî, oldukça hacimli olan Dîvân’ın adını; Sa'dî'nin Gülistân'ına nazîre

olarak Sünbülistân koyar; “şiirin ve şâirin kadr u kıymetini bilen bir padişâh” olarak

nitelediği III.Selim'e 1205/1791’de ithâf eder.

Tâhirü'l-Mevlevî Dîvân'a 'muazzam' demekte ve belâğat örneği olarak

nitelemektedir:

Vehbî'nin âsârı edilse hisâb Mu'azzam bir dîvân dört manzûm kitâp Dîvânı vezinli sözler derneği O sözler belâğat bahsi örneği76 Dîvân’da Türkçe dışında Arapça 3 na't, 5 kasîde, 2 gazel, 7 müfred ve Farsça

dîvânçe bulunmaktadır. Ayrıca münâcât, na't ve mesnevîler vardır. Süreyyâ A.

Beyzâdeoğlu, Dîvân üzerine doktora yapmıştır.77

74 Tâhirü'l-Mevlevî, a.g.e., a.y. 75 Yahya Akyüz. a.g.e., s.143-144. 76 Tâhirü'l-Mevlevî, a.g.e., s.140-141. 77 Süreyyâ Beyzâdeoğlu'nun Sünbülzâde Vehbî Dîvânının Tenkitli Metni ve İncelemesi isimli doktora çalışmasının orijinalini göremedik.İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde 1985 yılında

22

3.4. Şevk-engîz

Eserin konusunu, şehvet duygusu, kadın ve erkek güzelliği teşkil etmektedir.

Kadın düşkünü (zanpara) ve oğlan düşkünü (gulampara) iki kişi birbirlerine

mâcerâlarını anlatırlar. Daha sonra bunlar doğru yolu bulmak için bir şeyhe giderler.

Şeyh yaptıklarının yanlışlığını anlattıktan sonra, önemli olanın ilâhî aşk olduğunu

vurgular. Her ikisi de tövbe ederler ve ahlaklı ve nâmuslu olurlar.

Tâhirü'l-Mevlevî,78 bu eserin ahlâkî bakımdan pek düşük olduğunu

belirtirken, çapkın bir hayat sürdüğüne işâretle Vehbî'ye 'Şeyh-i Sabî' diyerek, yakın

arkadaşı Surûrî'nin Vehbî'ye yaptığı eleştirileri dile getirmiştir:

Şevk-engîz isimli kitâbı fakat Ahlâk noktasından sakat mı sakat Hafiflik göstermek istemiş gibi Yazmış açık saçık bu Şeyh-i Sabî Kendisi kocamış gönlü genç kalmış Hevâ vü hevese boyuna dalmış Surûrî dolamış diline bunu Bu da karalamış hicviyle onu

779 beyitlik bu mesnevî 1253/1837’de ve 1286/1869’da İstanbul'da iki kez

basılmıştır.79

3.5. Münşeât

yapılan ve 1838 no.da kayıtlı gözüken eseri, Enstitü kitaplığında da Merkez Kitaplığında da bulamadık. Ancak yazar, doktora çalışmasını, Sünbülzâde Vehbî ismiyle, 2000 yılında İstanbul'da Şûle yayınlarında bastırmıştır. Ayrıca Bkz: Gibb, a.g.e., s.434. 78 Tâhirü'l-Mevlevî, a.g.e., s.141. 79 Numan Külekçi-Turgut Karabey, a.g.e.,s.20.; Süreyyâ Beyzâdeoğlu, a.g.e., s.60.; Gibb, a.g.e., s.436.

23

Bazı parçalarına Letâif-i İnşâ ve Münşeât-ı Azîziye'de rastlanan bu eserin

tamamı, bir yangında kül olmuştur.80

3.6. Kasîde-i Tannâne

Sünbülzâde Vehbî, meşhur Îran seyahati dönüşünde hakkında çıkarılan îdam

fermânından kurtulmak amacıyla ve dostlarının telkinleriyle kaleme aldığı Tannâne

kasîdesini I.Abdülhamîd'e ithâf etmiş, pâdişah da bunun üzerine kendisini

affetmiştir.81 Tâhirü'l-Mevlevî Tannâne kasîdesini şerhetmiştir.82

Bu eseri Nihâd Sâmî Banarlı,-diğer kaynaklardan farklı olarak- bir

Sefâretnâme olarak kabul etmekte ve Türk Edebiyâtında Evliyâ Çelebi'nin

seyahatnâmesinden sonraki ilk örneklerden saymaktadır.83

3.7. Kasîde-i Tayyâre

Kırım Hanlarından Şahin Giray, Ruslarla birlikte olup Osmanlı'ya isyan

etmiş, ancak Ruslar kendisini terkedince yine de Osmanlı Devleti'ne sığınmıştır.

Padişah ihânetine çok kızdığı için onu Rodos'a sürgün etmiştir. Sürgünde

hapishâne'den kaçarak Fransız konsolosluğuna sığınan Şahin Giray'ı, Rodos kadısı

Sünbülzâde Vehbî yakalatmış, daha sonra îdâm edilmiştir. Kasîde-i Tayyâre84 bu

olayları anlatmaktadır. İsminin 'tayyâre' oluşu, 'şâhin' kelimesinin anlamıyla ilgilidir.

80 Numan Külekçi-Turgut Karabey, a.g.e., s.21. 81 Mehmed Süreyyâ, a.g.e., s1656. Sicill-i Osmânî'nin yeni harflerle basılı diğer bir nüshasında 'tannâne kasîdesi', '...Tinâne kasabası ile mazhar-ı avf oldu...' şeklinde yanlış okunmuştur. Zaten yanlış okunmuş olduğu, cümlenin anlamsız oluşundan da bellidir. Sebil Yayınları, İst 1998, IV/ıı, s.218 (Haz. O.Hülâgü-M Ekincikli-H.Savaş). 82 Zülfikar Güngör, Tâhirü'l-Mevlevî (Olgun) Hayâtı, Eserleri ve Dînî Edebiyatla İlgili Şiirleri, (yayınlanmamış yüksek lisans tezi) AÜSBE, Ank 1994, s.163. 83 Bkz: Nihad Sâmî Banarlı, a.g.e., s. 790-791. 84 Gibb, a.g.e., s.435.

24

Bugün kullanılmakta olan ve 'uçak' anlamına gelen kelimeyle bir ilgisi yoktur. Bu

eserini de Tâhirü'l-Mevlevî şerhetmiştir.85

3.8. Nuhbe-i Vehbî

Bu eser tez konumuz olduğu cihetle, bundan sonraki bölümde teferru'atlı bir

şekilde ele alınacak olmakla berâber burada; Mehmed Lebîb tarafından Tazmînât-ı

Tuhfe ve Nuhbe ismiyle –ve bu iki eser geliştirilmek sûretiyle- meydana getirilen bir

başka esere kısaca temâs etmek istiyoruz:

Tuhfe’nin ve Nuhbe’nin muhtelif kıt’alarından seçilmiş beyitlere bir, iki veya

üç beyit ilâvesiyle toplam 711 beyitten oluşan bu esere, Nuhbe’den 508 beyit

alınmıştır. Seçilmiş beyitlerin Türkçe açıklaması mâhiyetindedir.Şâire âit beyitler,

Tuhfe ve Nuhbe’den seçilen beyitlerle nazmedilmiş Farsça ve Arapça kelimelerin

anlamlarına yakın manzûm sözlerdir.86

85 Zülfikâr Güngör, a.g.e., s.165. 86 Yusuf Öz, ‘Tuhfe-i Vehbî Şerhleri’, İlmî Araştırmalar, İst 1997, S.5, s.230.

II.BÖLÜM SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ'NİN MANZUM LÜGATİ

(NUHBE-İ VEHBÎ)

Nuhbe Hakkında Kısa Bilgi

Sünbülzâde Vehbî, eserine isim olarak seçtiği ‘nuhbe’ kelimesinin sözlük

anlamını, aşağıdaki beyitte ‘bir şeyin en seçilmişi’ olarak vermektedir:

1337 Oldu hem nuòbe neúâve şol kim Ola şeyiñ seçilen mümtâzı

Bu kelimeyi eserine isim olarak verdiğni ise şöyle ifâde etmektedir:

141 Buna da dinse sezâ dünyâda Nuòbe-i Vehbî-yi Sünbülzâde

Hâtime bölümünde ise Nuhbe’yi, ‘inci tânelerinden

oluşan tesbîh’ gibi nazmettiğini belirtmektedir:

1935 Bulmamış bir böyle dürr-i şâh-vârı Cevherî

Subóa-i lüélüé gibi virdim bu naôma intiôâm

Eserini 1214/1799 yılının Şa'bân ayında tamamlayıp devrin pâdişâhı III.

Selîm'e ithaf etmiştir. Bu husûsu

1936 Mâh-ı Şaèbânda teyemmün úaãd idüp taèôîmle

Eyledim taúdîm dergâh-ı Şeh-i Gerdûn

èAllâm

1085 Nev-edâdır ki yazıldı ikiyüz on dörtde

Atma yabana ãanup da bunu köhne taúvîm

beyitleriyle anlatmaktadır.

26

Nuhbe, döneminin edebiyat geleneklerine uygun olarak nazmedilmiştir.

Bilindiği gibi dîvân edebiyâtı ürünleri tevhîd-münâca’at ile başlar. Daha sonra

Peygamberimize övgü ile sıfatlarının anlatıldığı na’t bölümü gelir. Bir başka ifâde ile

klasik kitaplarda bulunan ‘hamdele-salvele’ geleneği eserimizde de genişce yer

almıştır. 1-145. beyitler arası mesnevî türündedir ve eseri tanıtıcı bilgiler

içermektedir.

Cenâb-ı Hakk'ın insanlığa lisân nîmetini ihsân etmek sûretiyle onu, diğer

canlılardan üstün kıldığını şöyle belirtmektedir:

6 Nuùúu taòãîã idüp insâna Úıldı fâyıú anı her óayavâna

Kur'ân-ı Kerîm'in bu dilde nâzil olması hasebiyle Arapça'nın diğer bütün

dillerden daha üstün olduğunu

12 Lîk emriyle lisân-ı èarabî Oldu her elsinenin münteòabı

13 İmtiyâzın ider elbette èayân

O lisân üzre nüzûl-ı Úuréân diyerek belirtmektedir.

Arapça'nın Farsça'dan daha önemli oluşunu da yine Kur'ân-ı Kerîm'in bu

dilde indirilmiş olmasına bağlamaktadır:

80 Ol eåer ise sezâ-vâr úabûl Fârisîden èArabîdir maúbûl

81 O lisân üzre değil mi Furúân

Aña muótâcdır elbette cihân

Başta Hadis olmak üzere Fıkıh, Kelâm ve Tefsir gibi bütün İslâmî ilimlerin

kaynağının Arapça oluşunun, onun önemini daha da arttırdığını vurgular:

14 Hem eóâdîã-i Cenâb-ı Nebevî Nuùú-ı muèciz-eãer-i Muãùafavî

15 Kütüb-ı fıúh u kelâm u tefsîr

27

Her fünûnda olunanlar taórîr

16 O lisân üzre müretteb yek-ser

Odur envâè-ı èulûma zîver

Daha sonra, ilerlemiş yaşında böyle bir eseri yazmasının amacının Allah

rızası ve insanların duâsı olduğuna işâret eder:

107 Ol cihân-bâna duâ celbi içün Tâ ebed şükr ü åenâ celbi içün

108 Ele pîrâne-ser aldım úalemi

Nev-civânlar gibi úıldım himemi

Diğer peygamberler ve âileleri de olmak üzere, Peygamberimizin âilesi,

ashâb-ı kirâm ve dört halîfeden bahseden kısımlar mevcuttur. Bu yönleriyle Nuhbe,

her ne kadar bir lügat ise de -yukarıda değinildiği üzere- dînî edebiyât türlerinde

bulunan bütün dînî motifleri de ihtivâ etmektedir.

Çalışmamız sırasında, eserin bu yönü özellikle değerlendirilmiştir. Nuhbe

bir lügat çalışması olması hasebiyle, kelime ve kavramların Türkçe anlamları

verilirken aynı zamanda dînî edebiyatımızın en önemli konularına ilişkin güzel

örnekler de verilmektedir. Bu cümleden olmak üzere; 169-181. beyitler Hilye87

ta’birlerine, 333-339. beyitler, ‘Âdiyât sûresinde geçen tâbirlere, 633-642. beyitler

de, âyetlerde geçen bâzı ta’bîrlere hasredilmiştir. Öte yandan bu şekilde topluca

olmasa da birçok yerde, âyet ve hadîslerde geçen kelime ve tâbîrlerin tercümesine

özen gösterilmiştir.

87 Hilyeler hakkında daha geniş bilgi için bakınız: Zülfikar Güngör, Türk Edebiyâtında Türkçe Manzum Hilye-i Nebevîler ve Nesîmî Mehmed'in Gülistân-ı Şemâil'i, (Yayınlanmamış doktora tezi), AÜSBE. 2000.

28

Nuhbe'nin mukaddime bölümü 145. beyite kadardır ve mesnevî türünde

dir.Yukarıda ifâde edildiği gibi, mukaddime dînî edebiyâtımızın geleneklerine uygun

olarak tevhîd-münâcât, na’t-salavât ve sahâbeye övgü içermektedir. Yine bu

bölümde, lügatin yazılış amacı, şâirimizin meşhûr İran seferi, Nuhbe’nin Tuhfe88’ye

ikiz olarak yazıldığı ve lügati yazma nedeni, Nuhbe’nin özellikleri ve padişah III.

Selîm’e ithâfı konu edilmektedir. Kitabını yazarken 120 eserden89 faydalandığından

bahisle yer yer kaynaklarının adını vermekte, yeri geldikçe de onların hatâsını

göstermektedir.90 Nuhbe'yi İslâmî ilimlerin iki önemli alanı olan Tefsîr ve Hadîs

ilmine hizmet etmiş olmak için ve ecrini Allah'tan bekleyerek yazdığını şöyle ifâde

etmektedir:

535 Murâdım oldu çü òidmet óadîå u tefsîre

Ümidim ol ki Òudâ saèyimi ide meşkûr

Nuhbe'nin 146-1361.beyitler arasındaki 82 kıt’alık kısmı, kelime

tercümelerine ayrılmıştır. 1362. beyitten 1931. beyite kadar olan kısım ise; mesnevî

tarzında nazmedilmiş olup sâdece Arapça tâbirlerin tercümesine hasredilmiştir. Bu

özellikleri sebebiyle Nuhbe üzerinde yaptığımız çalışmanın, günümüzde

kullanılmakta olan ve Arapça tâbirlerin tercümesi bakımından son derece yetersiz

kalan Arapça-Türkçe sözlüklere de katkı sağlayacağına inanmaktayız.

1932-1948. beyitler arası Nuhbe’nin hâtime bölümü olup, gazel türünde

yazılmıştır.Bu bölümde kitabın Şa’bân ayında yazıldığı ve Padişah III. Selîm’e ithâf

edildiği:

88 Numan Külekçi-Turgut Karabey, a.g.e.. 89 110.beyit: Yüzyiğirmi kütübün zübdesidir / Anların hall olunan ‘ukdesidir 90 1101. beyit: Esb-i Cibrîl dimiş sâhib-i Kâmûs amma / Cevherî cümle melekler atına dir hayzûm

29

1936 Mâh-ı Şaèbânda teyemmün úaãd idüb taèôîmle

Eyledim taúdîm dergâh-ı Şeh-i

Gerdûn èAllâm

1938 Óaøret-i Sulùân Selîm Òân kim èuluvv-ı şânıdır

Taòt-ı èulyâ-yı İrem de faòr-i

ecdâd-ı èıôâm

beyitleriyle anlatılmaktadır.

Eserin 1214/1799 yılında yazıldığını târih düşürerek son beyitte şöyle

anlatmaktadır:

1948 Âb-ı gevherle èuùârid levóa târîhin yazar

Nuòbe-i rengîn- edâyı eyledi Vehbî

temâm91.

Nuhbe-i Vehbî’de yaklaşık 3800 Arapça kelime bulunmaktadır. Ayrıca 550

tâbîrin ve deyimin92 başarılı bir şekilde Türkçe karşılıkları verilmiştir. Bunların

dışında mülemma’ şekli de dâhil olmak üzere –sık kullanılan ve duâ şeklinde olan-

175 cümlenin aynı beyit içinde vezne de riâyet edilerek anlamları yazılmıştır.

Eserin bir diğer özelliği de hemen her kıt’anın sonunda, bazen bir veya iki

hattâ üç beyit mülemma’ ile hikemî tarzda bir-iki beyitin mevcûdiyetidir.93

Nuhbe’nin 10’a yakın baskısı yapılmıştır.94 Tesbit edebildiğimiz 6 da yazma

nüshası vardır.95 Biz metin kontrolünde Süleymâniye/Reşid Efendi kütüphânesinde

980 numarada kayıtlı olan şerhli nüshayı esas aldık.96

91 Gibb’in, Osmanlı Şiir Târihi ismiyle Ali Çavuşoğlu tarafından Türkçe’ye tercüme edilen eserinde bu beyit, zuhul eseri olsa gerek; ‘Âb-ı gevherle utarid levhe târîhin yazar / Nuhbe-i nigîn-râ’dâyi eyledi Vehbî tamâm’ şeklinde yanlış yazılmıştır. Akçağ Yay. Ank 1999, III-V/440. 92 Mevcut Arapça-Türkçe sözlüklerde hemen hiç bulunmayan bu tâbîrlerden yararlanmak gerekir. 93 Bkz: s.37,42. 94 Bkz: s.71. 95 Bkz: s.76.

30

Sünbülzâde Vehbî, Dîvânı ve diğer eserlerindeki dile nazaran medreselerde

ders kitabı olarak okutulduğu için Nuhbe’de oldukça sâde ve basît bir dil

kullanmıştır. Bu husûsu Nuhbe'de şöyle anlatmaktadır:

1294 Naômımız âsân u òoşdur okuyuñ Naômunâ sehlun laùîfun iúraéû

Bilindiği gibi manzûm lügatler, medreselerde ezberletiliyordu. Nitekim

Nuhbe de, ikizi97 Tuhfe gibi medreselerde uzun yıllar ders kitabı olarak

okutulmuştur.98 Eserde dikkat çeken bir başka husus da öztürkçe kelimelere oldukça

fazla yer verilmiş olmasıdır.99 Bugün artık pek kullanılmayan yâhut yerel olarak

kullanılan kelimeler de ayrıca dikkat çekmektedir. Çalışmamız esnâsında, - Yeni

Tarama Sözlüğü dâhil- diğer sözlüklerde bulunmayan Türkçe kelimelerle karşılaştık.

Çocuklara ve dolayısıyla halka yönelik olan bu eser, yazıldığı devirde halkın

kullandığı dile ait örnekler ihtivâ etmektedir.

1.ŞEKİL ÖZELLİKLERİ

1.1. Nazım Şekli Uzun tasavvufî manzûmeler ile didaktik ve ahlâkî şiirlerde; kâfiye seçiminde

sınırsız serbestiyet imkânı olduğu için genellikle mesnevî nazım türü tercîh

96 Bkz: s.77. 97 142.beyit: Oldu hem Tuhfe’ye ra’nâ tev’em Dü-birâder gibi güyâ tev’em. 98 Yahyâ Akyüz, a.g.e., s.142-143. 99 Bkz: s.68.

31

edilmiştir.100 Nuhbe'nin 1.beyitle 145. beyit arası, mukaddime bölümü olup

mesnevî tarzında yazılmıştır101. Arapça kelimelerin Türkçe karşılıklarının verildiği

lügat bölümünün birinci kısmı ile (146-1361. beyitler arası) kıt’alar102 (tamâmı 83

adet) ise gazel türündedir. Bilindiği gibi gazel,103 Dîvân edebiyâtı şâirlerinin pek

önem verdikleri bir nazım şekli olup en az dört en fazla onbeş beyitten oluşur.

Nuhbe , -manzum lügat olması hasebiyle- bir gazelde olması gereken; matla’ beyit,

hüsn-i matla’, makta’, hüsn-i makta’, şah-beyit veya beytü’l-gazel gibi unsurları

taşımadığından klasik tarza uymamaktadır. Istılâh ve ta'birlerin Türkçe anlamının

verildiği 1362-1931. beyitler arası; Lügat bölümünün ikinci kısmı olup, Mukaddime

gibi mesnevî türündedir. Nuhbe'nin telif tarihi ile ithâfın olduğu 1932-1948. beyitler

arası ‘hâtime’ bölümü olup yine mesnevî şeklindedir. Yukarıda değinildiği gibi

Sünbülzâde Vehbî; Nuhbe'nin ikizi olması için yazdığını söylediği Tuhfe'sinde de

aynı usûlü benimsemiştir.104

Netice olarak Sünbülzâde Vehbî Nuhbe'de, Dîvân edebiyâtının en çok rağbet

edilen iki nazım şeklini; 'mesnevî' ve 'gazel'i kullanmıştır.

1.2. Vezni

Mesnevîlerde kullanılan Remel bahri lirik şiirlerde de sıkça kullanılan bir

vezin olup, Mevlânâ'nın meşhûr Mesnevî'sinin de veznidir.105 Sünbülzâde Vehbî de,

100 Gibb, a.g.e., I.II./66. 101 Gibb, a.g.e., a.y. 102 Kıt'a sözlük anlamı itibâriyle 'parça', 'bölük' demek olup, edebî tür olarak matla' ve makta' beyiti olmayan nazım şeklinin adıdır. Haluk İpekten, Eski Türk Edebiyâtında Nazım Şekilleri, Ank 1985, s.61,62.; İskender Pala, Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Akçağ, Ank 1995, s.330. Nuhbe'de de matla’ ve makta’ beyiti olmayan bir nazım türü anlamı kastedilmektedir. Aynı husus, şâirin diğer eseri Tuhfe için de söz konusudur. Numan Külekçi-Turgut Karabey, a.g.e., s.24- 25 103 İskender Pala, a.g.e., s.200. 104 Numan Külekçi-Turgut Karabey, a.g.e., s.23. 105 a.g.e., s.83.

32

Nuhbe'nin; 1-145. beyitler arasındaki Mukaddime’siyle, 1362. beyitten 1879. beyite

kadar olan mesnevî türündeki bölümünde Remel bahrini kullanmıştır. Şekil itibâriyle

mesnevî olmasına rağmen 1880. beyitten 1931. beyite kadarki bölümde ise yaygın

mesnevî kalıbı olan Remel yerine Münserih106 bahri tercih edilmiştir.

Vehbî; 83 kıt'anın 10 tânesinin sonunda, o kıt'ada kullandığı vezni

belirtmiştir. Bunlardan bir tânesi 'fa'lün / fe'ilâtün / fe'ilâtün / fe'ilâtün' şeklinde olup

hiçbir bahre uymamaktadır ve yanlıştır. Bu veznin geçtiği kıt'anın doğru vezni; '

mef'ûlü / mefâîlü /mefâîlü / feûlün' dür. Mesnevî şeklinde yazılan 1362-1931.beyitler

arasında 5 yerde yine aynı vezni kullanmıştır. Aşağıdaki beyitlerde farklı vezinleri

kullandığını ifâde etmektedir:

168 Fâèilâtün fâèilâtün dürre-i baór-ı remel

İfhemû siz añlayın vezni bu hâõâ veznuhâ

234 Müfteèilün fâèilun müfteèilün fâèilun

Rûy-i zemînde ider ehl-i hüner iètilâ

269 Fâèilâtün fâèilâtün fâèilün Ehl-i èilmiñ olmaya saèyi hebâ

321 Feèilâtün feèilâtün feèilât Viremem àayra kitâbım maóbûb

Nuhbe’nin vezin konusundaki bir başka özelliği de, kıt’a başlarında bulunan

ve biri hâriç tamâmı Arapça olan müfredlerin107 hepsinin vezninin, âit olduğu

106 Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yay, No:517, Ank 1995, s.45. 107 Müfred, (ferd): Tek, yalnız, ayrı. Başka beyitlerle ilgisi olmayan ve bir şiir içinde yer almayan beyite denir. İskender Pala, Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Ank 1995, s.184. Bizim Nuhbe’de ‘müfred’ olarak nitelediğimiz husûs, ‘tek, ayrı, yalnız’ anlamlarını çağrıştıran ve ‘tek mısra’-başlık’ şeklinde nazmedilen başlıklardır. N.Y.

33

kıt’adaki beyitlerle aynı oluşudur. Bu müfredlerin bir başka özelliği de, o bölümde

Türkçe karşılıkları verilen Arapça kelimelerin anlam bütünlüğünü yansıtmasıdır.

Birkaç misâl ile bu husûsu îzâha çalışalım:

ÚITèATUN ŞERèİYYETUN ELFEYTUH Lİ’L-İBTİDÂ

Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

146 Evvelâ Allah bil ism-i celâl-i kibriyâ

Lâ ilâhe àayruhu yok andan özge hiç Òüdâ

147 Úul huva’llâhu aóad sen söyle birdir ol ilâh

Es-ãamed àâyet ulu ôât-ı refîèi dâiémâ

Görüldüğü gibi, sözlüğe başlarken kullandığı müfred, o bölümde anlamlarını

verdiği Arapça kelimelerle bir bütünlük oluşturmaktadır. Sözlüğe başlangıç

yaptığını müfredde belirtirken, anlamlarını verdiği Arapça kelimeler, Allâh ve onun

sıfatları olmuştur.

Aşağıdaki örnekte ise sayılarla ilgili kelimeleri bir araya toplamış, müfredde

bu husûsa işâret etmiştir:

ÓAäRU’L-AèDÂD èASÎRUN FE TEREKTU ‘L-İKæÂR

Feèilâtün (Fâèilâtün) / feèilâtün / feèilâtün / feèilün(fa’lün)

585 Bir iki üç aóad iåneyn u åelâå eyle şumâr

Erbaèa òamse disün dörde beşe ol ki sayar

586 Sitte altı yedi sebèa sekize dindi åemân

Hem ùokuz tisèadır eyler èaşra onda úarar

34

587 Dindi èişrûn yiğirmiye åelâåûn otuza Erbaèûn úırú ise òamsûn diyerek elliye var

588 Altmışa yitmişe sittûn ile sebèûn

didiler Daòi seksen de åemânûn imiş itdim işèâr

589 äaydılar ùoksanı tisèûn miée olmuşdur yüz

Biñe geldikde èaded elf imiş defter-dâr

590 Birler âóâd imiş amma èaşarât

onlardır Oldu yüzlerde miéât işte heman ãay

tekrar

591 İn teèuddû nièama’llâhi felâ tuóãûhâ äaysañız óaú nièamın eyleyemezsiz ióãâr

592 äayısız malı olanlar da úalur ãıfru’l-yed Böyledir yevm-i óisâb işte anı ãay her bâr

Sünbülzâde Vehbî aruz veznine hâkim bir şâirdir. Nitekim farklı aruz

vezinleri kullandığını şöyle dile getirmektedir:

125 İdicek úıtèa-i dîgerde güzâr Eylemem vezn-i èarûzun tekrâr

Tuhfe'de de hemen hemen aynı bahirlerden kalıplar kullanmıştır.108 Şimdi

Nuhbe’de kullanılan kalıplar ile bu kalıplarla yazılan beyitleri (numaralarıyla

birlikte) görelim:

Remel bahrinden kullandığı kalıplar ve o kalıpla yazılan beyitler:

108 Numan Külekçi-Turgut Karabey, a.g.e., s.26-27.

35

Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilün: (1-145), (247-269), (310-332), (340-351), (372-

392), (413-441),(749-781), (819-837), (939-960), (1007-1025), (1050-1060), (1152-

1181), (1200-1213), (1362-1879).

Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilün :(146-217), (260-309), (333-339),(393-

412), (442-454), (468-507), (536-545), (585-601), (621-632), (655-665), (690-739),

(838-886), (924-938), (961-993), (1026-1049), (1061-1086), (1127-1151), (1167-

1181).

Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'lün: (270-279), (352-371), (546-571),(602-

620), (677-689), (901-923), (1100-1126).

Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'lün: ( 782-794), (1182-1199).

Hafîf bahrinden kullandığı kullandığı kalıp ve o kalıpla yazılan beyitler:

Fâ'ilâtün / mefâ'ilün / fâ'ilün : (1214-1223).

Hezec bahrinden kullandığı kalıp ve o kalıpla yazılan beyitler:

Mefâ'îlün / mefâ'îlün / mefâ'îlün /mefâ'îlün: (169-184), (455-467), (633-654)

(804-818), (859-873), (1224-1245).

Mef'ûlü / mefâ'îlü / mefâ'îlü / feûlün: (1323-1334).

Münserih bahrinden kullandığı kalıp ve o kalıpla yazılan beyitler:

Müfte'ilün / fâ'ilün / müfte'ilün / fâ'ilün: (218-234).

Recez-serî bahrinden kullandığı kalıp ve o kalıpla yazılan beyit:

Müfte’ilün / müfte’ilün / fâ’ilün: (1880-1931).

Recez bahrinden kullandığı kalıplar ve o kalıpla yazılan beyitler:

Müstef'ilâtün / müstef'ilâtün: (235-246).

Müstef'ilün / müstef'ilün/ müstef'ilün/ müstef'ilün: (572-584), (740-748),

36

Müctes bahrinden kullandığı kalıplar ve o kalıpla yazılan beyitler:

Mefâ'ilün / feilâtün / mefâ'ilün / feilün: (508-535), (994-1006).

(887-900),(1087-1099).

1.3. Kâfiye ve Redif Düzeni

Sünbülzâde Vehbî'nin, mukaddime bölümü (1-145) ile kıt'alardan sonra gelen

ve Arapça tâbirlerin tercüme edildiği bölümü (1362-1931), mesnevî şeklinde

yazdığını daha önce belirtmiştik. Bilindiği gibi mesnevîlerde her beyitin kendi

arasında kâfiyeli oluşu, -kâfiye bulmada kolaylık sağladığı cihetle- uzun şiir

denemeleri için ayrıca tercih nedeni olmaktadır. Tamamı 1948 beyit olan Nuhbe'nin

yaklaşık üçte biri, nazım şekli olarak kendi aralarında kâfiyeli beyitlerden oluşan

mesnevî türündedir. Nuhbe'de kullanılan kâfiyelerin tamâmına yakını, iki harfin

uyumu sûretiyle meydâna gelen tam kâfiye olarak karşımıza çıkmaktadır. Üç ve daha

fazla harf uyumu olan zengin kâfiyeye de –tam kâfiye kadar çok sık olmasa da- yer

yer rastlıyoruz. Tek harfin uyumundan müteşekkil yarım kâfiye ise çok azdır.

Şimdi yarım ve zengin kâfiyeye bir iki örnek verelim:

1 Óamd-i bî-àâyedir Allâh’a sezâ Ki anıñ nièmetidir bî-ióãâ

8 èAúl u idrâk úılup hem ièùâ

İtdi tefhîm-i me’âl-ı esmâ

80 Ol eåer ise sezâ-vâr úabûl Fârisîden èArabîdir maúbûl

131 Òayli itèâb u vucûd itmiş idim

Reh-i nâ-reftelere gitmiş idim

37

Kıt'alar gazel türünde yazıldığı için ilk beyit kendi arasında kâfiyeli

(musarra')109, diğer beyitlerin ikinci mısraı, musarra' beyitle kâfiyelidir.(aa / ba / ca

/da /ea...) şeklindedir. Kıt'aların içine serpiştirilmiş, bâzen de peş peşe gelen 145

beyit zâtü'l-metâlî110 vardır.

FETEÓA’LLÂHU LENÂ MİN YEDİHÎ ÒAYRE’L-BÂB Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / fâèlün

280 Muòtaãar mûcez imiş sözü uzatmaú ıùnâb

Çadırın ipi ùunab cemèi ùınâb u eùnâb

283 Dindi óınnâ úınaya boyalı el keffun òaêîb

İòtiêâb oldu boyanmaú boyadır òaêb u òıêâb

Anlam ve ses bakımından aynı olan ek yahut kelimelere redif denir.

Nuhbe'nin sadece, mesnevî şeklinde yazılmış 70 beyitinde redif vardır. Nihad Sâmî

Banarlı redif konusunda;"Dîvân şiirinin bilhassa redifli kâfiyelerle çok zengin ses

tekrarları kurması, Türk ve Îran şiirinin müzikal zaferlerindendir"111 demektedir.

Şâirimiz de Nuhbe'nin mesnevî şeklinde yazılmış bölümlerinde redifi, şiire âhenk ve

renk katan bir unsur olarak başarıyla kullanmıştır.

Aşağıda redifli beyitlerden birkaç örnek sunulmaktadır:

47 Varıcaú devletime şân virerek Şâhid-i dânışıma ân virerek

49 İftiòârâne beyan itmiş idim Hünerim òayli èayân itmiş idim

109 Muallim Nâcî, Istılâhât-ı Edebiyye, Ank, t.y. s.85. 110 Bir gazelde birden fazla musarra' (kendi arasında kâfiyeli) beyit varsa ve matla' beyit ile kâfiyeli ise bu beyitlere zâtu'l-metâlî denir. İskender Pala, a.g.e., s.200. 111 Nihad Sâmî Banarlı, a.g.e., I/184.

38

103 Anı heróalde manãûr ide Óaú

Cümle aèdâsını maúóûr

ide Óaú

114 İntiòâb eyleyerek efãaóını Müşterek

lafıøların aãlaóını

2. DİL VE USLÛB ÖZELLİKLERİ

2.1. Didaktik Özelliği

Edebiyât tarihçilerinin Sünbülzâde Vehbî'nin şâirliği hakkındaki görüşlerini,

tezimizin 'Edebî Şahsiyeti' bölümünde genişçe işlemiştik. Vehbî'nin şâirliği her ne

kadar şiiriyyet bakımından zayıf görülüyorsa da kabul etmek gerekir ki didaktik

bakımından gerçekten başarılıdır. Hemen bütün kaynaklarda, şâirliğinin- meselâ bir

Nedim yâhut Nâbî gibi- olmadığı belirtilmekle berâber iki lügati; Tuhfe ve Nuhbe'ye

vurgu yapılmaktadır. Her ikisinin de ta'lîmî eserler olduğu mâlumdur. Nuhbe

yazıldığı dönemde medresede ilk ve ortaöğrenim düzeyindeki çocuklara ders kitabı

olarak okutulduğu ve ezberlendiği için dili, -işin tabiatı îcâbı- şâirin diğer

eserlerindeki diline nazaran oldukça sâde ve basittir. Nuhbe'den birkaç örnek

verelim:

313 Yaya râcil daòi bir er de recul Her neye olur ise binme ruúûb

314 Çıúıcı òâric u dâòil girici

Çıúma hem girme òurûc ile vuúûb

39

336 äoy olanlardır ciyâd u üç ayaàın úaldırup

Bir ayaàın ùırnaàı üzre dönenler ãâfinât

466 Muóaúúaú ol kerîm Allah hiç vaèdinden òulf itmez

Huve’r-rabbu’l-kerîm innehû lâ yuòlifu’l-mîèâd

Görüldüğü gibi rastgele seçilmiş bu üç beyitte kullanılan kelimeler, uslûb ve

dil, bugün bile rahatlıkla anlaşılmaktadır.

Sünbülzâde dilin bir ta'lîm-i ilâhî olduğunu da şöyle anlatmaktadır:

332 Âdem ol sen de çalış öğrenmeğe Çünkü taèlîm-i ilâhîdir luàât

2.2. Hikemî Olması Arapça bir kelime olan 'hikmet'; felsefe, hakîmlik, bilgelik, kutsal kitaplar

İncil ve Kur'ân, özdeyiş, atasözü, anlamlarına gelmektedir. Çoğulu 'hikem'dir.

Hikemî yâhut 'hikemiyyât' şeklinde, edebî bir tarza isim olmuştur.112

Hikemî şiir; kişinin hayat tecrübelerinden hareketle; toplumun dînî inançlarını

ve ahlâkî davranışlarını güçlendirmek amacıyla yazılan, şâirinin de dünya görüşünü

yansıtan, bir bakıma okuyana nasîhat eden, onu düşünmeye, doğruya ve güzele

yönlendirmeyi hedefleyen bir tarzdır. Bilindiği gibi eski edebiyâtımızda hikemî

tarzın en önemli ismi hiç şüphesiz Nâbî'dir. Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’de

değerlendirilmesi gereken en önemli yönlerinden birisi de onun hikemî tarzda

söylediği beyitleridir. Yahyâ Kemâl, Sünbülzâde'nin 'hikemî' tarzın başarılı bir

112 Hikemî şiir için bkz: Hüseyin Yorulmaz, Dîvân Edebiyâtında Nâbî Ekolü-Eski Şiirde Hikemiyât,İst 1996.; Mine Mengi, Dîvân Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, (AKDTYK), Ank 1998.; Mine Mengi, Eski Türk Edebiyâtı Târihi, Ank 2002, s.182.

40

uygulayıcısı olduğunu şöyle vurgulamaktadır: 'Bizde irşad ve nasîhât destanları

yazmış olanlardan Nâbî, Seyyid Vehbî ve Sünbülzâde Vehbî ön safta hatıra

gelirler.'113

Şâirimiz genel olarak etkilendiği Nâbî'yi, hikemî tarzda yazdığı şiirlerde de

örnek almıştır. Nitekim;

1334 Ben bâà-i hüner sünbülüyüm sünbüle beste

Nâbî’niñ uãûlünde maúâm ise rehâvî

diyerek onun yolunu tâkip ettiğini belirtmektedir.

Metindeki mevcut 43 kıt’anın son iki beyitin her hangi birinde yâhut her

ikisinde çoğu kez vecîze değerinde nasîhat içerikli hikmetli sözleri, mâhirâne bir

üslupla şiirleştirmiştir.

371 Nûr-ı èaynım çalışup kesb idegör sen yoòsa

Pederiñ èilm u kemâli saña úalmaz mîrâå

781 Oúumaàa yazıdan çoú saèy it Ki úalur naúşile câhil òaùùâù

Hayâtı boyunca eğlenceye, işrete ve kadına düşkünlüğü ile ünlenen114 birisi

olduğu halde, insanları şeytândan sakındırması belki de âhir ömründe bir nedâmet

feryâdıdır.115

1181 Âdeme şeyùândır òaãm-ı mubîn Şerr ü mekrinden aman olma emîn

Hayatı devlet memûriyetinde geçen birisinin, nasîhat sadedinde, devlet

kapısında vazîfe almaktan sakındırması da ilginçtir:116

113 Yahyâ Kemâl Beyatlı, Edebiyâta Dâir, İst 1990, s.317. 114 Ali Cânib Yöntem, a.g.m, s.84 .; Gibb, a.g.e., III-V/432.; Muallim Nâcî, Esâmî, İst 1308, s.336. 115 Gibb, a.g.e., a.y.; Fâik Reşat, a.g.e.,s.316-318.

41

665 Seni girdâb-ı belâya düşürürler âòir

Felek-i devletde daòi mümkün ise olma reéîs

İlginç kişiliğinin bir başka yansıması olsa gerek, yer yer mütedeyyin bir

Müslümana yakışan edâ ile -vecîze olacak güzellikte- dînî ve ahlâkî nasîhâtlerde de

bulunmaktadır.117 Meselâ aşağıdaki beyit, büyük İslâm mutasavvıfı İbn-i 'Arabî'den

nasıl etkilendiğini göstermektedir:

1414 Baú Futûóât’ına Şeyò-i Ekber’iñ Ol fuyûôât-i Òudâ’ya maôharıñ

Şu beyiti; ömrü zevk u safâ ve işretle geçmiş birinin- hem de nasihat

sadedinde- söylediğine kim inanır:

1199 İttibâè itmeyen ehl-i fısúa Olur iúbâlle metbûè-ı cihân

Hikmetli beyitlerden biri olan aşağıdaki beyit, istisnâ olarak kıt’anın sonunda

değil ortasında yer almıştır:

1249 èİlmimiş ummu’l-faêâéil ey veled saèy it aña

Cehldir ummu’r-reõâéil iótirâz eyle amân

.

Aşağıdaki hikemî beyit, diğerlerinin aksine kıt’a sonunda değil, mesnevî

tarzında kaleme alınan son bölümde geçmektedir:

1406 Bil zekâtu’l-câh iósân itmedir Çoú dil-i nâşâdı şâdân itmedir

116 Gibb, a.g.e., III.IV.V/439. 117 1181.beyit: Âdeme şeytândır hasmu mubîn Şerr u mekrinden aman olma emîn.

42

2.3. Hezelî Uslûb

Sünbülzâde Vehbî’nin, hayâtı boyunca zevk u safâ ve işrete düşkün olarak

yaşadığı ve öyle tanındığı kabul edilir.118 Hattâ bir ara kadılık yaptığı Rodos’ta onun

bu tarz yaşantısı halkta galeyâna sebep oldu. Muâsırları onu, “delikanlı hayâtı

yaşayan bir pîr” olarak nitelerler.Meselâ Şevk-engîz adlı eseri, kadınlara düşkün

birisinin, erkeklere düşkün başka biriyle aralarında geçen konuşmaları anlatır. Gibb'e

göre eserlerinde anlattıkları 'bayağı ve küfürlü hikâyelerdir.119 Vehbî’nin bu özelliği

Nuhbe’de açıkca görülmektedir. Bir âile ortamında okunamayacak müstehcenlikte

şeyler söylemekten hiç çekinmemiştir. Sünbülzâde Vehbî, ilginç bir kişiliğe sâhiptir.

Bir yandan kadılık gibi mânevî değeri son derece önemli olan görevlerde

bulunmuş120, diğer yandan da zevk u safâ ve işret âleminin - hattâ âhir ömrüne kadar-

müdâvimlerinden olmuştur. Hakkında yazılmış biyografik eserlerin tamâmında bu

yönüne mutlakâ atıfta bulunulmuştur. Nitekim bu özelliği, Nuhbe’ye de gereğinden

fazla bir şekilde yansımıştır. Cinsel hayatla ilgili kelimelerin de bir sözlükte

bulunması elbette gereklidir, ancak aşağıdaki örnekte121 olduğu gibi tespitlerimize

göre, tam 53 beyitte, edeb sınırları zorlanarak şehevî hislere hitâbeden bir üslubla

müstehcen kelimelerin Türkçe anlamları verilmiştir. Nuhbe'nin bir özelliği olarak

değerlendirdiğimiz 'hikemî' beyitlerin sayısının 43 olduğu dikkate alındığında,

kanaatimizce Vehbî'nin müstehcen olarak nitelenebilecek şiirlere daha da önem

atfettiğini söylememiz bir abartı olmayacaktır. Bu müstehcen beyitlere birkaç misâl

verelim:

118 Muallim Nâcî, a.g.e.,s.90. 119 Gibb,a.g.e., III.IV.V/436. 120 Bkz: s.10. 121 439. beyit: Tenk-kus cilveli hatun rasûf Bayılan zevk-i cimâ’ ile rabûh Bu beyiti; anlamı edeb sınırlarını zorladığı için sâdeleştiremedik.

43

791 Âletüñ úalúmasına dindi nuèûô Anı úaldırma imiş hem inèâô

792 Çoú cimâè itmedir incâ vü óateé Her şeye şehveti olan culmâô

1772 Şol ebu irb iden ziyâde cimâè

Anı ol õevk itmeye işbâè

Kanaatimizce, bu beyitlerde Türkçe anlamları verilen Arapça kelimeleri bir

medrese öğrencisinin bilememesi, onun tahsil hayâtında bir eksikliğe neden

olmayacaktır. Kendi döneminde ve daha sonra yazılan bu kabil sözlüklerde, cinsel

hayata ilişkin kelimelere bu yoğunlukta yer verilmemektedir.

2.4. Kendini Övmesi

Fahriye, bir dîvân şâirinin kendi üstünlüğüne vurgu yapması ve kendini öğ

mesidir. Müstakil olarak kaleme alınan fahriyeler olmakla berâber daha ziyâde

kasîdenin bir bölümü olarak yazılmıştır.122 Dîvân edebiyâtında sıkça rastlanan bu

tarzın üstâdı Nef'îdir. Nuhbe'de, fahriye olarak yazılmış 23 beyit bulunmaktadır.

Nef'î ile karşılaştırıldığında, Sünbülzâde'nin fahriyyeleri oldukça soğuk ve hattâ

gülünç bulunmaktadır.123 Nuhbe'de fahriye olarak yazılan beyitlerden 10 tânesi,

Mukaddime’de, 13 tânesi ise kıt'aların içindedir.

Mukaddimedeki bâzı beyitler şöyledir:

47 Varıcaú devletime şân virerek Şâhid-i dânışıma ân virerek

122 İskender Pala, a.g.e., s.177.;Tâhirü'l-Mevlevî, Edebiyât Lügatı, İst 1994, s.43. 123 Mehmet Zeki Pakalın, a.g.e., I/583.; İskender Pala, a.g.e., s.178.; Muallim Nâcî, a.g.e., s.92.

44

48 Nâmede basù olunan midóatimi

Her maèârifde olan úudretimi

49 İftiòârâne beyân itmiş idim

Hünerim òayli èayân itmiş idim

50 Nice ebóâs olunup her fende

Bildirüp óaddini her ferzende

121 Tuófe’den oldu dü-bâlâ vâlâ İtmemiş miålini kimse imlâ

Şu beyitlerde eserini âdetâ göklere çıkarıyor ve herkese meydan okuyor:

726 Okusuñ naôm-ı dil-ârâmı èavâmile òavâã Cümle manôûmeler içinde budur

òâããu’l-òâã

1223 İki de bir de oku naômımı kim Dürr-i yektâ da dinürse şâyân

1281 Er olan var ise çıksun görelim Bu hüner baóåidir işte meydân

Aşağıdaki beyitlerde ise fahriye söylemesinin sebebini, eserinin daha çok

rağbet görmesini sağlamaya yönelik olduğuna bağlıyor ve amacının 'kendini

beğenmişlik' olmadığını söylüyor:

133 Bâèø-ı faòriyye daòi yazdım ise Nefs u şeyùâna uyup azdım ise

134 Óâşe lillâh ki değil èucb-ı èacîb

Maúãadım naômıma òalúı teràîb

45

2.5. Mülemma'lı Beyitler

Arapça 'leme'a' fiilinden türetilen ve 'tef'îl' masdarının ism-i mef'ûl kalıbında

kullanılan mülemma’ın sözlük anlamı; renk renk, parlatılmış, alacalı demektir.124

Mülemma'; edebiyatta mısra'ların birincisinin Türkçe, ikincisinin Arapça veya Farsça

olarak söylenmek sûretiyle yazılan bir nazım türü olup daha çok gazel nazım

şeklinde kullanılmıştır.125 Bazı mısra'ların yarısı Türkçe diğer yarısı da Arapça veya

Farsça olabilir. Nuhbe bir sözlük olduğu cihetle, müstakil olarak gazel şeklinde

yazılmış mülemma'lar yoktur. Kıt'aların sonlarına doğru mülemma' beyitler vardır.

Kıt'alar bölümünde toplam 89 mülemma' beyit vardır. Bunlardan 71'i, kıt’anın

sondan bir önceki beyiti, 6'sı; sondan üçüncü beyiti, 5'i; sondan dördüncü beyiti,4'ü ;

ortada, ikisi; son beyit, birer tânesi de baştan ilk ve ikinci beyitlerde gelmiştir.

Mukaddime’de, biri baş taraflarda ikisi de son iki beyit olmak üzere 3 Arapça beyit

vardır. Son bölümde de 4 beyit Arapça yazılmıştır. Eser, Arapça bir müfredle son

bulmaktadır:

1948 Âb-ı gevherle èuùârid levóa târîòin yazar

Nuòbe-i rengîn- edâyı eyledi Vehbî temâm Úad òatemnâhâ bi isèâdin ve òayrin ve’s-selâm

Bunların dışında beyitlerin Arapça yazılmış ikinci mısra'ları,-klasik

mülemma'ların aksine- Türkçe olan ilk mısra'ın tercümesidir:

124 Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ank 1978, s.859. 125 İskender Pala, a.g.e., s.408.; Cem Dilçin,a.g.e., s. 506.

46

202 Naãr-ı dâyimle muéeyyed ide Óaú dârâmızı

Eyyede’llâhu binaãrın dâéimin sulùânenâ

308 Óaú bize kâfî ki taóúîúan güzel merciè odur

Óasbuna’llâhu teèâlâ innehû nième’l-meéâb

Ayrıca üç yerde de ilk mısra' Arapça, ikincisi Türkçe'dir:

591 İn teèuddû nièama’llâhi felâ tuóãûhâ äaysañız óaú nièamın eyleyemezsiz ióãâr

1687 İóõerû min eãâbièi’l-eytâm

Ellerin bed-duèâya açma merâm

1907 Ebòalu min kelbi Benî Sâèide Ol kim ide òısseti bed-úâèide

Nuhbe'de ba'zı mısra'ların yarısı Arapça, yarısı Türkçe olan mülemma'

beyitlere de rastlanmaktadır:

182 Lenâ lâ şekke fîhi yoú bizimçün bunda hiç şübhe

İnandıú eyledik taãdîú âmennâ ve ãaddaúnâ

237 İn ciéte leylen gice gelürseñ

Fe’l-beytu òâlin hem oda tenhâ

243 Yâ leyte şièrî keşke bileydim Aãlı ne bunun mâ aãlu hâõâ

Örneklerde görüldüğü gibi şâir, bir mısra'da geçen Arapça ibâreleri yine aynı

mısra' içinde tercüme etmektedir. Bu üslûp; sözlük olması münâsebetiyle Nuhbe'de

sıkça kullanılmaktadır. Nitekim ileriki sayfalarda verilen örneklerde bu husûsa

rastlanacaktır.

47

2.6. Anlam Bütünlüğüne Önem Vermesi

Sünbülzâde Vehbî, kıt'a başlıklarındaki müfredlerin anlamıyla; bu başlık

altında işlenen Arapça kelimelerin anlam bütünlüğü oluşturmasına önem

vermektedir. Meselâ 'Fi-l-müåennâ nebõetun hâõâ'l-beyân' başlıklı kıt'ada, o

başlığın ifâde ettiği anlama uygun olarak Arapça müsennâ kelimelere yer

verilmiştir.

Sünbülzâde Vehbî, Arapça kelime, deyim ve yaptığı iktibasların Türkçe

anlamlarını verirken, bir kıt’a içinde verilen Arapça kelimelerin hepsinin aynı anlam

grubundan olmasına özen göstermektedir. Bu durum, manzûm sözlük tekniği

bakımından, okuyana ve ezberleyene kolaylık sağlamaktadır. Meselâ çamur, kuru

çamur, balçık, kumlu çamur, taş, taşın çoğulu, atmak fiili, pek katı, mermer, küçük

taş, onun çoğulu, döşeme taşı, onun genişi… dikkat edilirse bütün bu kelimeler bir

yönüyle birbiriyle alâkalı kelimelerdir. Şâir de büyük bir mahâretle hepsinin

Arapça'larını bir arada vermekte, böylece kelimelerin ezberlenmesi ve öğrenilmesi

kolaylaşmaktadır:

229 Ùîn çamurdur anıñ úurusu ãalãâl hem Balçıàa dirler vaól åeéùa olanı fenâ

230 Úumlu çamurla pişen ùaş adı siccîl imiş

Cemèi óıcâre gelür ùaş óacer atdı remâ

231 äald dimek pek úatı mermere dindi ruòâm

Oldu ufaú ùaş óaãât cemèi de gelmiş óıãâ

48

232 Óavlulara döşenen ùaşa dimişler balâù

İnlüsine de ãafîó ol ki sezâ-yı binâ Mülemma'yı anlatırken verdiğimiz örnekleri ‘anlam bütünlüğü’ bakımından

inceleyecek olursak; gerek tam ve gerekse yarım mülemma' şeklinde yazılan

beyitlerde de bu konuya özen gösterildiği görülecektir:

266 Kullu men câ’e gelen hep cümlesi Râóa gitdi bizden evvel úablenâ

940 èÂşıú oldu şevkle gören seni

Kâne ãabben bi’l-àarâmi men raéâk

941 Yâ òalîlî ey benim pek sevgilim Görürüm bir gün seni yevmen erâk

Başta Kur'ân-ı Kerîm olmak üzere, hadîslerde geçen kelime ve ta'birleri

tercüme ederken, yine anlam bütünlüğüne dikkat etmekte, konuyla ilgili kelime ve

ta'birleri ustalıkla peş peşe getirebilmektedir. 'Âdiyât sûresinde geçen; 'âdiyât, dabh,

muğîrât, mûriyât, sâfinât… kelimeleri arka arkaya gelen beyitlerde verilirken, aynı

anlam bütünlüğü içinde değerlendirilebilecek ciyâd, hısân, hicr, remle, fâris, feres,

cebhe… kelimelerinin anlamları da verilmektedir.

333 Atludur fâris feres cebhe cemâle òayl at

Her gelicidir yaúın yaènî úarîbun kullu ât

334 At şitâbiyle úoşarken òaşlamaú êabó oldu çün

Düşmene åalıcı atları àüzâtıñ èâdiyât

335 Hem muàîrât atları àâret-gerân düşmeniñ

Zîr-i naèlından úıàılcımlar ãaçanlar mûriyât

336 äoy olanlardır ciyâd u üç ayaàın úaldırup

49

Bir ayaàın ùırnaàı üzre dönenler ãâfinât

337 Erkek at oldu óıãân u óıcr u remle kıãraàı

Mühr ùaydır anlarıñ yüğrükleridir sâbióât

Türk-İslâm Edebiyâtının en önemli türlerinden biri olan "hilyeler"le 126 ilgili

ta'birleri, konu ile anlam bütünlüğü içeren başlığıyla berâber özel bir kıt'ada

vermektedir. Peş peşe 12 beyiti (169-180), Peygamber Efendimizin şemâiline

ayırmış ve başarılı bir şekilde bu ta'birleri Türkçe'leştirmiştir. Birkaç misâl verecek

olursak:

172 Dü çeşmi úaradır nur-i siyeh-veş edèacu’l-è‘ayneyn

Ezec ol ince úaşlı kim çekilmişdir hilâl-âsâ

173 Úapaàında siyeh kirpikleri çok

ehdebu’l- eşfâr Gözü úudretden olan sürmeli ekóal zihî râènâ

174 Beyâøı ãâf cismi câ-be-câ óumretlüce eşkel

Açıú kaşludur eblec kim ola àâyet cebîn-ârâ

Bu verilen örneklerden başka da beyit içinde anlamını verdiği Arapça

kelimeler, o beyitte bütünlük arzetmektedir.

Kıyâmetin kopacağından hiç şüphe olmadığını belirtirken, cehennem ateşinin

Arapça'sını veriyor ve ondan korunmak için du'a ediyor:

126 Hilyeler hakkında daha geniş bilgi için Bkz: Zülfikar Güngör, Türk Edebiyâtında Türkçe Manzum Hilye-i Nebevîler ve Nesîmî Mehmed'in Gülistân-ı Şemâil'i, (Yayınlanmamış doktora tezi), AÜSBE 2000.; Ayrıca bkz: Neclâ Pekolcay v.di., İslâmî Türk Edebiyâtında Şekil ve Nev'îlere Giriş, İst 1994, s.216.

50

166 Hem úıyâmet sâèat anda şübhe yoú lâ raybe fîh

Hâviye nâr-ı cehennemdir bizi óıfz it

úınâ

Aşağıdaki beyitlerde tam bir anlam bütünlüğü vardır. 'Her zaman sâdece

Tanrı'ya şükret.' Anlamına gelen Arapça kelimeleri; kendine özgü üslûpla bir beyit

içinde şöyle ifâde etmektedir:

259 Kullemâ her-bâr uşkur şükür úıl Tañrıya li'r-rab ancaú innemâ

Peygamberimizin ‘şüphesiz bir müjdeci olarak bize geldiğini’ ve mübeşşir ve

nezîr gibi iki önemli sıfatını da yine tam bir anlam bütünlüğü içinde şu beyitte

belirtmektedir:

260 Müjdeci olmuş mübeşşir hem neõîr Geldi taóúîúan bize úad câéenâ

3. MUHTEVÂ ÖZELLİKLERİ

3.1. Dînî Muhtevâ

Dîvân edebiyâtının bütün ürünlerinde dînî tâbirler ve kavramlara sıkça

rastlanır. Şâirler eserlerine, Allâh'a hamd ve Resûl'üne salavât getirdikten sonra

diğer peygamberleri ve sahâbenin ileri gelenlerini zikrederek başlarlar. Kur'ân-ı

Kerîm'den ve Hadislerden iktibâslar yaparlar. Dînî emir ve telkînleri dile getirirler ve

haramdan uzak kalınmasını öğütlerler. Sünbülzâde Vehbî de bu geleneğe uyarak,-bir

sözlük olmasına rağmen- Nuhbe'de bu hususlara genişce yer vermiştir. Şimdi bu dînî

muhtevâyı kendi içinde tasnîf ederek teker teker incelemeye ve örneklerle îzâha

çalışalım:

51

3.1.1. Âyet ve Hadislerden İktibâslar

Sünbülzâde Vehbî, bir taraftan sıkça kullanılan dînî kelime ve ta'birlerin

ma’nâlarını verirken bir taraftan da sâdece Kur'ân ve Hadis'lerde geçen kelime ve

ta'birleri Türkçe'ye tercüme etmiştir. Bunlara ilâveten bazen âyet ve hadîsleri olduğu

gibi bazen de bir bölümünü alarak iktibâslar yapmıştır. Böylelikle eserde, bir sözlük

olmasına rağmen dînî muhtevâ ağırlığı da açıkça görülmektedir.

3.1.1.1. Âyetlerden Yaptığı İktibâslar:

267 Nice dirildir yeri baède’l-memât Keyfe yuóyî’l-arêa baède mevtihâ127

268 Âdeme çalışdıàından àayrı yoú

Leyse li’l-insâni illâ mâ seèâ128

147 Úul huva’llâhu aóad129 sen söyle birdir ol ilâh

Es-ãamed 130àâyet ulu ôât-ı refîèi dâimâ

591 İn teèuddû nièama’llâhi felâ tuóãûhâ131

äaysañız óaú nièamın eyleyemezsiz ióãâr

1293 İremezsiz òayra infâú itmeden Len tenâlû’l-birra óattâ tunfiúû132

1282 Siz yiyiñ içiñ kulû hem veşrebû

Ancaú isrâf itmeyiñ lâ tusrifû133

1283 Oldu ravóu’llâh134 Óaúú’ıñ raómeti 127 30.Rûm 50. 128 53.Necm 39. 129 112.İhlâs 1. 130 112. İhlâs 2. 131 14. İbrâhîm 34, 16. Nahl 18. Bu âyetlerde ‘...nièmeta’llâhi lâ tuóãûhâ...’ şeklinde geçmektedir. 132 3. Âlu İmrân 92. 133 7. Âraf 31. 134 11. Yûsuf 87.

52

Kesmeyiñ ümidiniz lâ taúneùû135

1169 Hep içenler ola leõõet-yâb hem Dimek olmuş leõõeten li’ş-şâribîn136

1170 Cennet dinmiş cinân úalbe cenân

Úalble taãdiú edenler mûúinîn

1171 Òuld imiş hem cennetiñ bir adı da Ehl-i taúvâ câyı meåva’l-muttaúîn

1172 Cennet-i aèlâda maòãûãan daòi

Beyt-i óamd olmuş maúâmu ãâbirîn

1173 Siz giriñ ey mü’minîn aña ebed Sâkin olun fe’dòulûhâ òâlidîn137

1174 áuããalanmazlar dimek la yaózenûn138

Cümlesi emniyet üzre âminîn139

1175 Hem yedinci gökde èilliyyîn140 maúam

äâèid olur aña ruh-ı muèminîn

1176 Çünkü àılmân141 oldu òuddâm-ı âdem

Anda cennet úızlarıdır óûru èîn142

22 Çün odur eblaà-ı cümle buleàâ Nuùúudur maènâ-yı vaóyun yûóâ143

Yukarıya aldığımız örneklere dikkat ettiğimiz zaman, Vehbî'nin iktibâsları

yaparken; naklettiği âyetin veya bir bölümünün yâhut kelimenin anlamını aynı

beyit içinde verdiğini, böylelikle anlam bütünlüğünü de korumaya özen gösterdiğini,

bunu yaparken; beyitin kolayca ezberlenerek öğrenilmesini amaçladığını görürüz.

135 39. Zümer 53. 136 37. Sâffât 46. 137 39. Zümer 73. 138 13 âyette ‘ ve lâ hum yaózenûn’ şeklinde geçmektedir. 139 12. Yûsuf 99. Ayrıca 7 âyette daha geçmektedir. 140 83. Mutaffifîn 18. Ayrıca 19 âyette de ‘ èilliyyûn’ şeklinde geçmektedir. 141 52. Tûr 24. 142 44. Duhân 54. Ayrıca 3 âyette daha geçmektedir. 143 53. Necm 4, 21. Enbiyâ 45.

53

Alışılagelmiş iktibâslarda, burada olanın aksine; iktibâs edilen Türkçe'ye tercüme

edilmemekte; ancak anlamından yararlanılmaktadır. Bahis konusu klasik iktibâs

örneğine 'hâtime' bölümünün sondan bir önceki beyitinde rastlamaktayız:

1947 Sûre-i innâ fetaónâ144 ola fâl-ı nuãreti

Maóv idüp aèdâsını úaór-i èazîz-i õu’ntiúâm145

3.1.1.2. Hadîslerden Yaptığı İktibâslar Peygamberimizin 'Ben Arab'ın en fasih konuşanıyım.' şeklindeki hadîsine

telmihte bulunarak şöyle demektedir:

23 Ki feãâóat olunurken taúrîr

Ene efãaóu deyu úıldı taèbîr İnsanların peşinden sürüklenmeyi kınayan hadîste geçen imma' kelimesini

şöyle tercüme etmektedir:

806 Úıãacıú boylu õâtında óaúîr olan imiş zevbaè

Daòi aòmaú olup her gördüğü şaòãa uyan immaè

1795 æemenu’l-cenne imiş óusnu’ô-ôan

Nuùú-ı vâlâ-yı nebîdir bu suòan Âyet ve Hadîs iktibâslarının dışında anlamı itibâriyle dînî olan ancak

Kur'ân'da ve Hadîs'lerde geçmeyen ibâreye de rastlamaktayız:

143 Evvelâ Allah bil ism-i celâl-i kibriyâ Lâ ilâhe àayruhu yok andan özge hiç Òüd

Şimdi sırayla bu muhtevâyı inceleyelim: 144 48. Fetih 1. 145 3. Âlu İmrân 4.

54

3.1.2. Cenâb-ı Hakk’ın İsimleri

Nuhbe Allâh'a hamd ile başlamaktadır:

1 Óamd-i bî-àâyedir Allâh’a sezâ Ki anıñ nièmetidir bî-ióãâ

2 Úılup ol Óaøret-i Feyyâø-ı Kerîm

Nevè-i insânı muóaúúaú tekrîm

Nuhbe'yi yazmaya karar vermesini Cenâb-ı Hakk'ın kendisine şöyle bir

ilhâmda bulunmasına bağlar:

76 Nâgehân feyø-i Óudâ-yı èAllâm Eyledi úalbime bir gün ilhâm

Mukaddime’den sonra, gazel şeklinde yazılmış sözlük bölümü olan kıt'aların

ilki, yine Cenâb-ı Hakk’ın isim ve sıfatları ile ilgili tevhîd manzûmesi gibidir:

146 Evvelâ Allah bil ism-i celâl-i kibriyâ

Lâ ilâhe àayruhu yoú andan özge hiç Òüdâ

147 Úul huva’llâhu aóad sen söyle birdir

ol ilâh Es-ãamed àâyet ulu ôât-ı refîèi dâéimâ

148 Pek ziyâde pâk úuddûs öyledir subbûó hem

Óayy sağ úayyûm bâúî aña yoúdur fenâ

Kıt'aların içinde yer yer Cenâb-ı Hakk'a münâcâtından örnekler görmekteyiz:

466 Muóaúúaú ol kerîm Allah hiç vaèdinden òulf itmez Huve’r-Rabbu’l-kerîm innehû lâ yuòlifu’l-mîèâd

55

872 Ricamız ãuç baàışlamaúdır Allah’dan keremlerle

Recânâ min ilâhi’l-òalú èafvu’l-cürmi bi’l- ièùâf

945 Rabbim olduysa bu úul èâãî saña

Õâlike’l-èabdu ilâhî lev èaãâk

1667 Rabbunâ’r-raómânu settâru’l-èuyûb

İnnehû bi’l-èâfvi àaffâru’õ-õunûb

Bunların dışında Cenâb-ı Hak’tan bahsederken; sık sık ‘Hak’ ve ‘Tanrı’, yer

yer de ‘Rabb-i Mücîb’(104), ‘Hüdâ’ (146), ‘Bârî’ (309), ‘Ma’bûd’(946), ‘Rabb-i

Muèîn’1361) gibi sıfatlarını kullanmaktadır.

3.1.3. Hz. Peygamber’in ve Âile Fertlerinin İsimleri

Daha önce işâret ettiğimiz gibi Sünbülzâde Vehbî, Nuhbe'nin

mukaddimesinde Peygamber Efendimizi medh sadedinde söylediği bölümde

Peygamberimizin bâzı isim ve sıfatlarını şöyle ifâde etmiştir:

18 Hem ãılât-ı ãalavât-ı fâyıú O nebiyy-i èArabîye lâyıú

19 èÂlemîne o Resûlu’å-æekaleyn

Cânib-i óaúdan olup raómet-i èayn 20 Bizi Furúân ile irşâd itdi

Sâlik-i meslek-i isèâd itdi 21 Zât-ı ekmeldir o memdûó-ı celîl

Eyledi dîn-i mübîni tekmîl 22 Çün odur eblaà-ı cümle buleàâ

Nuùúudur maènâ-yı vaóyun yûóâ

23 Ki feãâóat olunurken taúrîr Ene efãaóu deyu úıldı taèbîr

24 Vaãf-ı Úuréan’da buyurdu o Resûl

56

Aóruf-i sebèa ile itdi nüzûl Peygamberimizin en çok kullanılan isim ve sıfatlarından ba'zılarının anlamını

ise şöyle vermektedir:

153 Dindi pek memdûóa Aómed hem Muóammed öyledir

Pek güzîde Muãùafâ seçmek beğenmek ıãùıfâ

154 Dört resûlullâh ulû’l-èaôm işte bu úavl-i eãaó

Nûó u İbrâhîm u Mûsâ vü Muóammed Muãùafâ

Peygamber'imizin, halk arasında kullanma bakımından, bunlar kadar yaygın

olmamakla berâber diğer bâzı sıfatlarını da şöyle anlatmaktadır:

1364 Faòr-ı èâlem äâóibu’l-òâtim odur

Seyyid-i evlâd-ı Âdem odur 1365 Hem-daòi İbnu’l-èâvâtık ol Resûl

Vâlidi-veş ummuhâtı pâk uãûl 1366 Hem Ebu’l-baùóâ’ o faòru’l-mürselîn

Var óadîåinde bu taè’bîr-i mübîn Daha önce, 'Anlam Bütünlüğüne Önem Vermesi' konusunu işlerken,

Peygamber Efendimizin şemâilini anlatan kelimelere işâret etmiş ve hepsinin peş

peşe gelen beyitlerde anlatıldığına dikkat çekmiştik. Hilyeyle ilgili olan bu

kelimelerin Türkçe karşılıklarının verilmesi, Peygamber'imiz sebebiyledir.

Dolayısıyla burada tekrâr hilyeyi zikretmenin uygun olacağını düşünüyoruz.

Peygamber Efendimizin âile ferdlerinden sadece Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz.

Hüseyin'den bahsetmektedir:

1375 Pek tevâøû-kâr idi bî-irtiyâb

57

Õât-ı èulyâ-yı èAlîdir Bû turâb

1376 Seyyidâ şubbân-ı ehli’l-cenne hem

Ol Óasen ile Óüseyin muóterem

1216 èUmerân óaøret-i Bûbekr u èÖmer

Hem Óuseyn ile Óasandır Óasenân

Peygamber Efendimizin kızı Ümmü Külsüm'den de

isminin babasına künye olması münâsebetiyle

bahsetmektedir:

1102 Ummu Kulåûm idi yek bint Resûl’e künye

Yüzü çok etli olan kimseye dinmiş kulåûm

3.1.4. Diğer Peygamberler ve Âile Fertleri

Sünbülzâde Vehbî, bir yerde (152) peygamber ta'birini kullanırken, enbiyâ

ta'birini yedi yerde (152, 281, 323,1368,1371, 1379, 1383) ve bir yerde de (151)

ulû'l-'azmta'birini kullanmaktadır. Nuhbe'de isimleri geçen peygamberler şunlardır:

Âdem (536), Dâvûd (512, 1524), Süleymân (1425, 1426), İbrâhîm (154,

1074, 1392), Mûsâ (154, 1377), Îsâ (418,1377), Nûh (154, 226,426,1368,1621,1678),

Yûsuf (701, 1468, 1580, 1698, 1806), Yûnus (1152), Şu'ayb (1371), Lokmân (1388).

İsmi yukarıda zikredilen peygamberlerin sıfatları ve âile fertleri hakkında

bilgi de verilmektedir.

Hz. Âdem'in sıfatı ve künyesi şu şekilde verilmiş:

536 Óaøret-i Âdem ãafiyyu’llâha dinmiş bu’l-beşer Hem ebu’l-cin u ebû murra o iblîs-i eşer

58

1367 Óaøret-i Âdem imiş èIrku’å-åerâ Çün ubuvvet andan oldu ibtidâ

. Ulû'l-'azm peygamberlerden bahsederken:

154 Dört resûlullâh ulû’l-èazm işte bu úavl-i eãaó

Nûó u İbrâhîm u Mûsâ vü Muóammed Muãùafâ

demektedir. Hz. İbrâhim'in misâfirperverliğinin meleklere has bir amel olduğu

kanaatindedir:

1392 ëayfu İbrâhîm mihmân-ı kerîm Hem melek-òaãlet ola hem müstaúîm

Hz. Nûh'un peygamberlerin şeyhi ve sıfatının Neciyyu’llâh olduğunu şöyle

anlatmaktadır:

1368 Óaøret-i Nûó oldu Şeyòu’l-

enbiyâ Hem Neciyyu’llah o õât-ı müctebâ

Hz. Süleymân'ın meşhûr tahtından ve adâletle hükmetmesinden bahsederken

1425 Oldu kürsî-yi Süleymânu’n-nebî Taòt-gâh-ı èadl u dâdıñ aècebi

1426 Hem odur óükm-i Süleymân kim aña

Vech-i aãvabla ola óükm-i úaøâ demektedir. Bir başka beyitte Hz. Îsâ'nın Rûhullah sıfatına işâret etmektedir:

418 Rûóa mensûb olan rûóânî Cân u Cebrâéil’e èÎsâ’dır rûó

59

Hz. Mûsâ ve Hz. Îsâ'nın anneleri Hz. Âsiye ve Hz. Meryem'in, dünyâ

kadınlarının en hayırlıları olduğunu söylüyor:

1377 Mâder-i Mûsâ vü èÎsâdır hemîn áâlibâ òayru nisâi’l-èâlemîn

Bir başka beyitte Hz. Meryem'in Hz. Îsâ'yı hurma ağacının altında

doğurduğuna işâretle, bereket anlamına gelen bir ta'birin Türkçe karşılığını veriyor:

1883 Naóletu Meryem dinülürse murâd Pür bereket nesnedir it iètimâd

Hikemî tarzda söylediği şu beyitte, babasının Hz. Yûsuf'a, 'Sakın gördüğün

rüyâyı kardeşlerine anlatma.'146 uyarısına telmihde bulunarak, 'Sırrını kardeşine bile

söyleme.' öğüdünü vermektedir:

701 Böyledir Yûsuf’a hem pend-i cenâb-ı pederî

Râz-ı pinhânıñı iòvânına da

eyleme fâş

Ashâb-ı Kehf'den de şöyle bahsetmektedir:

1073 Didiler baèøıları úarye-i aãóâbu’l-kehf Baèøılar levóa-ı esmâlarıdır didi raúîm

3.1.5. Dört Halîfe

İslâm târihinin önemli şahsiyetleri olan Hulefâ-yı Râşidîn'den, dînî

edebiyâtımızın hemen her ürününde olduğu gibi, bir lügat olan Nuhbe'de de

bahsedilmektedir.

146 11. Yûsuf 5.

60

Farsça bir terkîb olan ve Türkçe'mizde de kullanılan 'dört dost' anlamındaki

'çâr-yârân'ın, yânî dört büyük hâlîfenin dünyâ ve âhiretteki makamlarının

yüceliğinden bahisle onların şefâatini ummaktadır:

41 Çâr-yârân-ı meèâlî èunvân

Çâr erkân-ı binâ-yı îmân

42 Anlarıñ úadri dü èâlemde refîè

Olalar Vehbî-yi èâãîye şefîè İlk iki halîfe'den ve Peygamberimizin torunlarından şöyle bahsetmektedir:

1216 èUmerân óaøret-i Bûbekr u èÖmer Hem Óuseyn ile Óasendır Óasenân

Ayrıca Hz. Ebû Bekir'e insanların en hayırlısı derken Peygamberimizin

amcası Hz. Abbâs'ın sıfatını vermektedir:

1372 Õu’l-òalâ Bûbekr òayru’n-nâs imiş Faòr ile Õu’r-reéy hem èAbbâs imiş Hz. Ömer'i de 'cennet ışığı' olarak nitelemekte ve

onun 'fârûk' lakabına işâret etmektedir:

1373 Hem Sirâcu’l-cenne ol pür-nûr u fer

Óaøret-i Fârûú kim yaènî èÖmer Hz. Osman ve Hz. Âli'den bahsederken şöyle

demektedir:

1374 Râbièu’l-İslâm dinmek ile hem Óaøret-i èOåmân olmuşdur èalem

1375 Pek tevâøu-kâr idi bî-irtiyâb

Õât-ı èulyâ-yı èAlîdir Bû turâb

61

3.1.6. Kur'ân ve Hadîs’te Geçen Diğer Dînî Terimler

Eserde geçen dînî kelimeler şunlardır: Allah (1,146, 392, 466, 872)147, Kur'ân

(13, 24, 28, 29, 447, 861, 958, 1881), Furkân (81), peygamber (152), namâz (159),

salât (159), dîn (151), hacc (161), enbiyâ (152, 281, 323, 1368, 1371, 1379, 1383),

cennet (165, 862, 1029, 1049, 1170, 1172, 1176, 1411) halîfe (186), cehennem (846,

862, 1263), a'râf (862), vudû (159), mensûh (429), Mekke (161, 1202, 1217), Medîne

(1217), 'Arafât (1218), 'ıyd (162), zekât (160), tahâret (158), ğusl (158), savm (163),

sıyâm (163), farz (157), abdest (159), haremân (1217), sûre (1806, 1947), harâm

(398, 510, 555, 1059, 1626, 1832, 1920), helâl (555), kıyâmet (166, 1382), sâ'at

(166), sevâb (106, 1384), melek (155, 175, 345, 1245, 1392, 1788), şeytân (349, 635,

636, 1193, 1581, 1751, 1846, 1847), hilâfet (187), imâm (185).

Bunların dışında Kur'ân ve Hadîslerde geçen bâzı ta'bîr ve kelimeler de

şunlardır:

Es-Samed (147), Kuddûs (148), Hayy (148), Kayyûm (148), 'Afuvv (149),

Ğafûr (149), Fâtır (150), Hâlık (150), şerîat (151), seb'u'l-mesânî (156), ummu'l-

Kur'ân (156), Fâtihâ (156), ittikâ (164), Firdevs (165), Hâviye (166), es-sırâtu'l-

mustakîm (167), halîfe (186), melik (188), erîke (190), cihâd (200), silm (201), şems

(204), necm (205 ), kevkeb (205), Târık (205), hunnes (206), kunnes (206), duhâ

(326), seb'un şidâd (214), tîn (229), siccîl (230), sukârâ (240), tûbâ lehum (254),

mübeşşir (260), nezîr (260), hablun verîd (285), 'âdiyât (334), dabh (334), muğîrât

(335), mûriyât (335), hârût mârût (345), refes (357), neffâsât (360), ecdâs (365),

vehhâc (372), mudğa (375), 'alaka (375), emşâc (375), furât (381), 'ucâc (381),

râsihûn (428), uhdûd (442), libâs (563), kur' (564), enkeru'l-asvât (593), hümeze

147 Rakamlar, o kelimenin geçtiği beyitleri göstermektedir.

62

(604), ibnu sebîl (614), teğâmuz (617), vesvâs (617), hannâs (637), 'as'as (639),

hasâsa (641), kabes (642), menfûş (681), istebrak (691), ahkâf (861), ebâbîl (870),

îlâf (890), buzûğ (964), dulûk (964), fasl (1046), fısâl (1046), ramîm (1076), mutaffif

(879), mürselât (973), ashâbu'l-kehf (1073), müsevveme (1092), 'urcûn (1153),

neste'în (1167), âminîn (1174), 'illiyyîn (1175), hûru'în (1176), kirâmen kâtibîn

(1177), ravhullah (1283), Hablullâh (1380), cubb-i Yûsuf (1468), 'azâbu'l-hûn

(1526), zi'b-i Yûsuf (1580), keydu'n-nisâ (1603), mekrullâh (1606), savâhib-i Yûsuf

(1699).

Görüldüğü gibi Sünbülzâde Vehbî, mübtedî bir medrese öğrencisine lâzım

olan dînî kelime ve ta'birleri Türkçe'ye tercüme etmiştir. Bu kelimelerin nasıl

nazmedildiğini bir kaç örnekle îzâha çalışalım:

206 Ay u günden mâèadâya sebèa-ı seyyâreden

Òunnes u kunnes

buyurmuşdur kitâbında Òudâ

'Âdiyât sûresinde geçen ta'birleri sâde bir dille Türkçe'ye çevirmiş ve daha

önce işâret ettiğimiz gibi, peş peşe gelen beyitlerde anlam bütünlüğüne özen

göstermiştir. Böylece beyitlerin ezberlenmesi ve gerektiğinde hatırlanması

kolaylaşmıştır:

333 Atludur fâris feres cebhe cemâle òayl at

Her gelicidir yakın yaènî úarîbun kullu ât

334 At şitabiyle úoşarken òaşlamaú êabó oldu çün

Düşmene åalıcı atları àüzâtıñ èâdiyât

63

335 Hem muàîrât atları àâret-gerân düşmeniñ

Zîr-i naèlından úıàılcımlar ãaçanlar mûriyât

336 äoy olanlardır ciyâd u üç ayaàın úaldırub

Bir ayaàın ùırnaàı üzre dönenler ãâfinât

337 Erkek at oldu óıãân u óıcr u remle kıãraàı

Mühr ùaydır anlarıñ yüğrükleridir sâbióât

338 Úalúınız aèdâya mızraàile siz ey

atlular Eyyuha’l-fursân úûmû li’l-eèâdî bi’l-

úınât Kur'ân'da geçen 'buzûğ'148 ve 'dulûk'149 kelimelerini gâyet sâde bir şekilde

tercüme etmiştir:

964 İbtidâ ùoàması olmuş güneşiñ gerçi buzûà

İrmesi vaút-i zevâle hem anıñ oldu dulûk

Furkân Sûresi 53.âyette geçen kelimeleri yine anlam bütünlüğü içinde bir

beyitte vermektedir:

381 Ùatlı ãuya didiler èazb u furât Miló ùuzdur acı su milh u èucâc

3.2. Sözlük Özellikleri

Sünbülzâde Vehbî, Îran'daki sefirlik görevinden döndükten sonra Tuhfe isimli

meşhûr Farsça-Türkçe manzûm lügatini yazdı. Daha sonra Tuhfe'ye ikiz olsun diye

ve aynı tertîb üzre bir de Arapça-Türkçe manzûm lügat yazmaya karar verdi. Adını

148 6. En’âm Sûresinin 78. âyetinde ism-i fâil kalıbında ‘bâziàaten’ şeklinde geçmektedir. 149 17. İsrâ 78.

64

Nuhbe koyduğu bu eserin mukaddimesinde, Kur'ân'ın Arapça nâzil olması

münâsebetiyle Farsça'ya olan rüchâniyyetini, dolayısıyle Nuhbe'nin de Tuhfe'den çok

daha değerli olduğunu belirtti:

80 Ol eåer ise sezâ-vâr úabûl

Fârisîden èArabîdir maúbûl

81 O lisân üzre değil mi Furúân

Aña muótâcdır elbette cihân

82 O lisândır fuøalâya elzem Óall-i işkâli anıñ emr-i ehem

83 Andadır nice óaúâyıú der-kâr

Lafô u ma’nâ-yı daúâyıú-âåâr Hayat hikâyesini anlatırken belirttiğimiz gibi Sünbülzâde Vehbî, her dönemde

saraya yakın olmuştur. Devrin pâdişahlarına eserlerini ithâf etmiş, onlardan da büyük

ihsan ve atıyyelere nâil olmuştur. Nuhbe'sini de devrin pâdişâhı Sultân III.Selîm'e

ithaf etmiştir. Eserin çeşitli yerlerinde pâdişâha övgülerde bulunmuş ve ona du'âlar

etmiştir. Pâdişâhı Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer'e teşbih etmiş, onun hayırlı bir evlâd

olduğunu belirtmiştir. Teşbihte o derece mübâlağa etmiştir ki pâdişâhı, gökyüzünün

ayı ve güneşine benzetmiştir.

85 Bâ-òuãuã işte bu devrin şâhı Úadr-i dân-ı óaøret-i ôıllu’llâhı

86 Her maèârif ile pîrâstedir Zîb-i èirfân ile ârâstedir

87 Dergeh-i devlet-i bâ-iclâlı èÂlemin úıble-geh-i âmâli

88 Úadr u rifèatla bulurdu şânı Olsa dârâ derinin derbânı

89 Cemè olup anda òıãâlu’l-èOmereyn

65

Ùalèat-ı zâtı cemâlu’l-úamereyn

90 Âl-i èOåmân’a virir úadri şeref Nesl-i ecdâda odur òayr-ı òalef

91 O kerîm ibn-i kerîm ibn-i kerîm

Yaènî kim óaøret-i Sulùân Selim

92 Ser-be-ser rûy-i zemîniñ şâhı Âsumânıñ daòi mihr ü mâhı

93 Çeşm-i encüm ile çerò-ı gerdân

Görmedi öyle şeh-i èâlî-şân

94 O şehin-şâh-ı kerem fermânıñ O cihân-bân-ı felek-èünvânıñ

95 Mihr-i iósânı ile ser-tâ-pâ Tâb-nâk olmada zîr u bâlâ

96 Ol òudâvend-i åüreyyâ-iúbâl Olduğıçün şeref-ârâ-yı kemâl

97 Cümle âåâr-ı hüner maúbûlü

Güher olmaz o úadar maúbûlü

Yaşlı hâlinde böyle taze dilli oluşunun sebebi de yine Hazret-i Sultân

Selîm'in yüce himmetleridir:

1086 Pîrlikde beni bu gûne iden tâze zebân

Himmet-i èâliye-i Óaøret-i Sulùân

Selîm

1938 Óaøret-i Sulùân Selîm Òân kim èuluvv-ı şânıdır

Taòt-ı èulyâ-yı İrem de faòr-i ecdâd-ı èıôâm

3.3. Tertîb Şekli

66

Biri Türkçe150 olmak üzere kıt'aların tamâmının başında-yukarıda işâret

edildiği gibi- 83 adet Arapça müfred (kıt'a başlıkları) vardır. Bu müfredler başında

bulunduğu kıt’anın vezninde yazılmış olup ma’nâsı da orada tercüme edilen

kelimelerin genel anlamını vermektedir. Gazel türünde olduğu için de o kıt’ada yer

alan beyitlerin ikinci mısra’larıyla kâfiye bütünlüğü arzetmektedir. Bunlardan; 7 si

(elif), 4 ü (be), 3 ü (te), 1 i (se), 1 i (cim), 2 si (ha),1 i (hı), 3 ü (dal), 1 i (zal), 5 i (re)

2 si (ze), 3 ü (sin), 3 ü (şın), 1 i (sad), 2 si (dad), 2 si (ta) 2 si (za) 3 ü (‘ayn), 1 i

(ğayn), 3 ü (fe), 2 si (kaf), 3 ü (kef), 5 i (lam), 6 sı (mim), 8 i (nun) 1 i (vav), 2 si

(he), 3 ü (ya) harfi ile bitmekte, kâfiyeler de bu harflerden oluşmaktadır. Nitekim bu

bölümü; hurûf-ı hecâ’nın bütün harflerini nazmetmek sûretiyle tamamladığını,

1361 Eyledim naôm-ı óurûfu itmâm Úıldı ol Rabb-i Muèîn imdâdı

diyerek belirtmektedir.

Bu düzenlemeden de anlaşılacağı üzere şâirimiz müfredleri ve kıt'aları hurûf-

ı hecâya göre tertîb ettiğini, kitabının başında şöyle ifâde ediyor.

124 Tuófe tertîbi gibi óarf-i hecâ Oldu bunda daòi revnak-ı pîrâ

Nuhbe'nin ikizi olan Tuhfe'nin tertîb şekli hakkında ise Tuhfe'de 151 şöyle

demektedir:

Eyledim harf-i hecâda tertîb Okur ebced gibi her tıfl-ı edîb152 Konunun daha iyi anlaşılması için Nuhbe'den örnekler verelim:

DÜRRÜN MANÔÛMUN Lİ IÒVÂNI’ä-äAFÂ Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

150 'Rızka rızâ nüktesi Nahnu Kasemnâ'dadır.' 151 Numan Külekçi-Turgut Karabey, a.g.e., s.24. 152 a.g.e., a.y.

67

247 Vüsèat üzre ola óâlin meróabâ Dostum pek òoş meéâli óabbeøâ

248 Haømı òoş ola henîéen dinmedir

Hem merîéen yek-meéâl olmuş aña

BÂNETU’L-BÂU FETEéTEéETİ’L-LUáÂT Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

322 Cümle bî-külfet gelenler sânióât Hem teèâúubla gelenler vâridât

323 Söz óadîå u hem kelâm-ı enbiyâ

Hep rivâyet idicilerdir ruvât

Görüldüğü gibi,-daha önce 'Vezin' ve 'Kâfiye' bölümlerinde işâret ettiğimiz

üzre- kıt'a olarak isimlendirdiğimiz bölümlerin başlıkları, biri hâriç hepsi Arapça'dır.

Ayrıca bu başlıklar, başında bulunduğu bölümle de (kıt'a) aynı vezin ve kâfiyededir.

Nuhbe'nin ikizi olan Tuhfe de aynı tertîb üzre yazılmıştır.153

4. KAYNAKLARI Sünbülzâde Vehbî, bu eserini yazarken 120 kitaptan yararlandığını, kitabının

sayısız kitapların özü olduğunu ve bunlarda gördüğü yanlışlıkları düzelttiğini şöyle

dile getirmektedir:

110 Yüzyiàirmi kütübün zübdesidir Anlarıñ óall olunan èuúdesidir

140 Çünki bu naôm-ı luàât-ı èarabî

Oldu bî-óad kütübün münteòabı

153 Numan Külekçi-Turgut Karabey, a.g.e., s.25.

68

Zaman zaman yaptığı tercümelere çeşitli kaynaklardan şâhitler getirmekte,

böylelikle bu alandaki mahâretini de ortaya koymaktadır. Nitekim Vankulu'dan şöyle

bir misâl vermektedir:

364 Nesr kerkes kervan baèøa göre ùavşancıl

Vanúulu da didi kerkes gibi bir úuşa buàâå

Aşağıdaki beyitte anlamını verdiği ta'bîrin, büyük dil 'âlimi 'Asma'î tarafından

da aynı şekilde târif edildiğini söylüyor:

1505 äıdú maènâsında ôannu’l-elmaèî Öyle taèrîf itdi zîrâ Aãmaèî

Şâir Ferezdak'ın fısk ve işretle anıldığına işâretle, tercümesini verdiği Arapça

deyimin, onun eseri olduğuna telmihte bulunuyor:

1604 Leyletu’l-óalfâ şeb-i fısú u fucûr

Bu meåel itdi Ferazdaú’dan ôuhûr

Arap edebiyâtının en eski ve önemli iki kaynağındaki bâzı kelimelere, farklı

ve yanlış anlam verildiğine işâretten de geri durmamaktadır. Bu üslûp bir taraftan

onun Arapça'ya vukûfiyetinin bir alâmeti olurken, öte yandan da tefahhur gayretine

de bir misâl olmaktadır:

702 Cevherî yazdı ki òalù itmeğe dinmiş teşvîş

Ùoàrusun åâóib-i Úâmûs buyurdu tehvîş Aşağıda, yukarıdaki beyitin aksine, bu sefer Kâmûs'un yanlış anlam verdiği

bir kelimenin doğrusunu, Cevherî'nin söylediğine işâret eder:

1101 Esb-i cibrîl dimiş ãâhib-i Kâmûs amma

Cevherî cümle melekler atına dir óayzûm

69

Şu beyitinde başarılı şâirleri, meşhûr Arap şâiri Buhturî'ye benzetir:

1458 Şâèiriñ hüsn-i edâda bihteri Men lehû ùabèun ke ùabèi’l-Buòturî

Şimdi de Nuhbe'de bahsettiği bu kaynaklar hakkında bilgi verelim:

4.1. el-Cevherî

Asıl adı, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Cevherî'dir (ö.400/1009). Aslen Türk

olup Fârâb'da doğdu. Fasîh Arapça'yı öğrenmek için bugünkü Kuzey Irak, el-Cezîre

ve Sûriye'deki Rebî'a kabileleriyle, Hicâz ve Necd'deki Mudar kabîleleri arasında

uzun süre yaşadı. Daha önce nazarî olarak öğrenmiş olduğu Arapça'yı buralarda

tatbîkî olarak da öğrendi.

Es-Sıhâh fi'l-lüğa isimli meşhûr eseri, 'es-Sıhâh' ismiyle tanındı. Arapça

sözlük çalışmalarında, tertîb itibâriyle yeni bir çığır açmıştır. Tekmile, zeyil, şerh,

ihtisâr, tenkît ve tercüme birçok çalışmaya konu olmuştur. İlk defâ 1270/1853'de

Tebrîz'de basılmıştır.154

4.2. el-Kâmûsu’l-Muhît

Fîrûzâbâdî'nin (ö. 817/1415), kısaca el-Kâmûsu'l-Muhît ismiyle meşhûr olan

Arapça'dan Arapça'ya sözlüğüdür. Cevherî'nin Sıhâh'ındaki 40.000 kelimeye 20.000

kelime ekliyerek 60.000 kelimeye çıkartmıştır. Eser 813/1410'da tamamlanmıştır. En

önemli şerhi ve hâşiyesi; ez-Zebîdî'nin meşhûr Tâcu'l-'arûs'udur. İki defâ Türkçe'ye

tercüme edilmiştir. Mütercim Ahmed Âsım Efendi'nin Kâmûs Tercümesi diye bilinen

tercümesi, eserin aslında yetersiz olan harekelerini tamamlamıştır. Âyet ve

Hadîsler'den şâhid ve misâller eklenmiştir. Kelimelerin Türkçe karşılığını bulmakta

154 Hulûsi Kılıç, 'Cevherî', DİA, VII./459.; Cevat İzgi, Osmanlı Medreselerinde İlim, İst 1997, I/90.

70

pek titizlik gösteren Âsım Efendi bu hususta halk ağzından da yararlanmıştır. Bu

yönüyle te'lif bir eser sayılabilecek sözlük, II. Mahmûd'un irâdesiyle 1230-

1233/1815-1818'de İstanbul'da basılmıştır. Ahmed Lütfi Efendi, Kâmûs

Tercümesi'ndeki kelimeleri alfabetik sıraya göre düzenleyerek 53.000 kelimelik

Lüğat-ı Kâmûs'u hazırlamıştır.155

Bu da aynen Cevherî'nin eseri gibi tekmile, zeyil, şerh, ihtisâr, tenkît ve

tercüme olarak birçok çalışmaya konu olmuştur.

4.3. Vankulu

Asıl adı Mehmed b. Mustafa olup Vankulu lakabıyla şöhret bulmuştur. Aslen

Van'lıdır. Dînî ilimlerde ve özellikle Arap dili ve edebiyâtı alanında büyük bir

âlimdir. Sonuncusu Medîne olmak üzere uzun yıllar çeşitli yerlerde kadılık

yapmıştır. Cevherî'nin Sıhâh ismiyle bilinen lügatını Türkçe'ye tercüme etmiştir. Bu

eser Vankulu Lügatı diye tanınmıştır.Tercüme-i Sıhâh Vankulu ismiyle 1141/1728'de

ve 1168/1754'de İstanbul'da iki kere basılmıştır.156 Sıhâh tercümesinde Ahterî'nin

yaptığı bâzı tercüme hatâları, Vankulu'yu, eseri yeniden tercümeye sevketmiştir.157

4.4. Ferezdak

Asıl ismi Ebû Firâs Hemmâm b. Gâlib b. Sa'saa et-Temîmî'dir. 20/261-

114/732 yılları arasında yaşamıştır. Emevîler devrinde eski uslûbu devâm ettiren üç

büyük hiciv şâirinden biridir. Uzun bir ömür süren Ferezdak, genellikle dînî

155 Hulûsi Kılıç, 'Kâmûs', DİA, XXIV/287-288. 156 Bursalı Mehmed Tâhir, a.g.e., II/48. 157 Ahmet Suphi Furat, 'Vankulu',İA ,XIII/202-203.

71

vecîbelere karşı ilgisiz kalmış, hayâtının sonuna kadar içkiye ve eğlenceye olan

düşkünlüğü devâm etmiştir.158

4.5. 'Asma'î

Asıl adı Ebû Sa'îd Abdülmelik b. Kureyb el-'Asma'î el-Bâhilî'dir. 122/740-

216-831 yılları arasında yaşamıştır. Basra dil mektebinin önde gelen sîmâlarındandır.

Şâir ve ahbâr râvîsi olup, Arap dili ve edebiyâtı âlimidir. 18 eseri vardır. Arap dili ve

edebiyâtı alanında en önemli ilk kaynaklardandır.159

4.6. İbn-i Hâcib

Asıl adı Ebû 'Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus'tur.

570/1175-646/1249 târihleri arasında yaşamıştır. Mısır doğumlu olmasına rağmen

aslen Tiflis'lidir. Babası Kûs Emiri'nin hâcibliğini yaptığı için bu İbn-i Hâcib

lakabıyla anılmıştır. Mâlîkî fakîhi olan İbn-i Hâcib aynı zamanda Arap dili ve

edebiyâtı alanında çok önemli bir şahsiyetti. Arap gramerine âit iki önemli eseri

vardır. Sarf ilmiyle ilgili olarak yazdığı eserinin adı eş-Şâfiye'dir. Nahiv ilmiyle ilgili

yazdığı eserin adı ise el-Kâfiye'dir. Bu eserini, öğretim amacıyla ve kolay

ezberlenmesi için geleneğe uyarak, el-Vâfiye ismiyle nazmetmiştir. Ancak şâir

olmadığı için tekellüflü bir hâl alan el-Vâfiye, yazılış amacının aksine, çok zor

anlaşılır bir hâl alınca, yine kendisi tarafından şerhedilmiştir. Her iki eseri de birçok

dile, bu arada Türkçe'ye de tercüme edilmiştir. Bu eserinin birçok yerinde nahivcilere

muhâlefet etmiş ve bu eseri sâyesinde şöhrete ulaşmıştır.160

4.7. Buhturî 158 Ali Şâkir Ergin, 'Ferezdak', DİA, XII/ 373-375. 159 Süleyman Tülücü, 'Asma'î', DİA, III/499-500. 160 Hulûsi Kılıç,'İbnu'l-Hâcib', DİA, XXI/55-58.

72

Asıl adı Ebû 'Ubâde el-Velîd b. 'Ubeyd'dir. Buhturî lakabıyla tanınmıştır.

204-284/819-897 yılları arasında yaşayan Buhturî, Abbâsiler döneminin, el-

Mütenebbî ve Ebu Temmâm'la birlikte en önemli şâirlerinden kabûl edilmektedir.

Hem medihte ve hem de hicivde pek usta bir şâirdir. Dîvân’ında medhettiği aynı

şahsı, para vermemesi hâlinde zemmetmekle tehdit ettiği için yer yer hicvettiği de

olmuştur.161

5. NUHBE'DE GEÇEN ÖZTÜRKÇE KELİMELER

Sünbülzâde Vehbî Nuhbe'de yaklaşık 3800 Arapça kelimenin Türkçe

karşılığını vermiş, 550 ta'bir ve deyimi, 175 cümleyi Türkçe'ye tercüme etmiştir. Bir

sözlük olması ve medreselerdeki mübtedîler için yazıldığı dikkate alındığında,

Vehbî'nin anlaşılır ve kolayca ezberlenebilir bir üslûbu tercîh ederken halkın

kullandığı kelimeleri seçmesi dikkat çekicidir. Bâzıları, Türk Dil Kurumu'nun Yeni

Tarama Sözlüğü'nde bile olmayan bu kelimeler162 öz Türkçe'dir. Bu bakımdan

çalışmamızın, dilimizin zenginleşmesine kendi çapında bir katkısı olacağını

umuyoruz. Tespitlermize göre günlük konuşma dilinde halk arasında çoğu

kullanılmakta olan ve Nuhbe'de geçen öz Türkçe kelimeler şunlardır:

Uçmak (143), kande (264, 939), kankı (264, 939), mızğanma (284),

ımızğanıcı163 (1184), sinirmek (287), yöğrük (423), böğrek (483), seme (415), dirlik

(694), yıldırayup (735), ivmek (789, 1048), ivdirmek (789, 1048), özge (946), ad

161 D.S.Margoliouth, 'Buhturî', İA, II/775-777. 162 772. beyit: Òayù iplik daòi hem dikmekdir / İğneler yurdusudur semmu òıyâù. 'Yurdu' kelimesi, iğne deliği anlamındadır.Tespitlerimize göre Balıkesir ve Denizli/Acıpayam yörelerinde hâlen kullanılmaktadır. 163 Orhan Şâik Gökyay, bu kelimenin öztürkçe olduğunu ve Mehmed Âkif’in bile şiirinde kullandığını belirtiyor. Destursuz Bağa Girenler, İst 1982, s.65.; Mehmet Âkif Ersoy, Safahat, İz Yay. İst 1991, s.303. ‘Yok öyle heybeye dirsek verip ımızğanmak / Yataksa emre müheyyâ... hem ne yatak’

73

(1859), yalınlanmak (1055), ırlamak (1335), bük (1140), kuskun (1050), kolan

(1050), deprenmek (983), ıçkırık (914), katı (1694), yen (980), örgüç (1088), aldayıcı

(811), yoğun (799), kirde (875), yalabımak (742), iğne yurdusu (772), öndül (913),

düş (974), arık (1044), ard (1089), uğru (210), ağız barı (305).

6. NUHBE'DE GEÇEN İSİMLER

6.1. Yer İsimleri

Nuhbe'de 25 tâne yer ismi geçmektedir. Bunlardan bir kısmı bir kere

zikredilirken, bazıları birden çok zikredilmiştir. Hemen tamamının sözlük

anlamının, Türkçe'ye çevrildiği görülmektedir. Bu isimlerin hangi beyitlerde geçtiği

aşağıya çıkarılmıştır:

Yemâme (1866), Merv (1341, 1513), Rey (1341), Şam (1411, 1412,1806),

Sedum (1108), Âmid [(Diyârbakır) (226)], Mûsul (226), Minâ (1218), Fırât (1210),

Dicle (504, 1210), Bağdâd (504, 1808), Kâbe (161,553), Mekke (161, 1202, 1217),

Arafât (1218), Şîrâz (46,56), Medîne (161, 1217), Cûdî (226), Yesrîb (161), İstanbul

(1049), Kâf [(dağı) (1254)], Îrân (45), İrem (1938), Nişâbûr (1058), Bâbil (871),

Hindistân (1230).

6.2. Şahıs İsimleri

Vehbî (42, 61, 77, 141, 339, 923, 1038, 1931, 1948), Cevherî ( 702,

1101,1935), Vankulu (364), Asma'î (1505), III. Selîm (1086, 1938), I.Abdülhamîd

(1465), Süleymân (1425, 1426), Dâvûd (514, 1524), Âdem (536, 1781), Nâbî (1334),

74

Ferezdak (1604), Ahmed (153), Muhammed (153, 154), Mustafâ (153), Cibrîl (155),

İbn-i Hâcib (956, 1275), Ümmü Külsüm (1152), Hasan (1376), Hüseyin (1376),

İbrâhîm (154, 1074, 1392), Mûsâ (154, 1377), Îsâ ( 418,1377), Nûh (15), Ebûbekir

(1372), Ömer (1216, 1373), Ali (1375), Yûsuf (701, 1468, 1580, 1698, 1806), İyâs

(1679), Ebû Zerr (1885), Kuss (1892), Câhız (1900), Benî Sa'îde (1907), Cemşîd

(1790), Bistâm (1794), Cercîs (1797), A'meş (1852), Ahfeş (1852), Cuhâ (1568),

Kayser (1736), Ebû Berâkıs (1739), Ebû Dulâme (1740), Ahvezî (497), Lût 1108),

Eş’ab (319), Hârût-Mârût (345), Müseyleme (1728), Nûşirevân (1789), Cemşîd

(1792).

6.3. Diğer İsimler

Kitap İsimleri

Nuhbe (141,793, 1377, 1948), Tuhfe (61,65,121,124,142), Kâmûs (670, 702,

1101), Zebûr (512).

Gezegen İsimleri

Müşterî (1214), Merîh (1214), Zühre (1214), Zühal (1214).

Hicrî Ay İsimleri

Receb (1219), Şa'bân (1219), Şevvâl (1816).

Meyve İsimleri

Tüffâó [(elma) (575)], fâkihe[(yemiş) (574)], mişmiş [(zerdâli) (574)],

kümmeåra [(amrud) (574)], icâs [(erik) (574)], rummân [(nar) (574)], ferãâd

[(dut) (574)], ùal' [òurma) (575)], temr [(òurma) (577)], óaãram [(úoruú)(579)],

sefercel [(ayva) (579)], curfûze[(çam fıstığı) (580)], cillevz [(fındık) (580)], beysem

75

[(muşmula) (581)], zaèrûr [(alıç) (581)], tîn [(incir)(581)], óabbu'l-mulûk [(vişne

kiras) (581)].

7. NUHBE'NİN MATBÛ' NÜSHALARI

Yaptığımız araştırmada, Nuhbe'nin dokuz ayrı matbû' nüshası164 olduğunu

tespit ettik. İlk baskısı Sünbülzâde Vehbî hayatta iken 1220/1805'de yapılan Nuhbe,-

daha önce belirtildiği gibi-önemli bir sözlük ve kaynak olması hasebiyle uzun yıllar

medreselerde ders kitâbı olarak okutulmuş ve daha sonraları defâlarca basılmıştır.

Tespit edebildiğimiz matbû' nüshaları şunlardır:

1. İstanbul, Dâru't-Tıbâ'ati'l-Ma'mûre, 1220/1805, 123+1 s.

2. İstanbul, Dâru't-Tıbâ'ati'l-Ma'mûre, 1242/1826, 123+1 s.

3. Kâhire, Bulak Matba'ası, 1246/1830, 123+1 s.

4. İstanbul, Dâru't-Tıbâ'ati'l-Mektebi'l-Harbiyye, 1251/1835, 123 s.

5. İstanbul, Matba'a-i Âmire, Muhammed Recâî’nin Taş Destgâhı,

1265/1849, 115 s, taş basma.

6. İstanbul, Urfâvî el-Hâc Halîl Efendinin Taş Destgâhı 1286/1869, 116

s, taş basma.

7. İstanbul, Urfâvî el-Hâc Halîl Efendinin Taş Destgâhı 1301/1884, 116

s, Taş basma.

8. İstanbul, (matba'a ismi yok), 1303/1886, 143 s.

9. İstanbul, Hacı Hüseyin Efendi Matba'ası, 1310/1892 143 s.165

164 Bkz: Sâdi Çöğenli,'Eski Harflerle Basılmış Türkçe Sözlükler Katalogu', Akademik Araştırmalar Dergisi, İstanbul. Sayı VII-VIII. ; M.S.Özege, Türkçe Eserler Katalogu, İst 1975, III/1335. 165 Ayrıca 1249/1833 Kâhire/Bulak baskısı mevcuttur.Nasrullah Mübeşşir et-Tırâzî, Fihrisu’l-Matbûâti’t-Turkiyyeti’l-Osmâniyye, Kâhire 1982, I/264.

76

8. NUHBE’NİN ŞERHİ

Nuhbe’nin, 10 Zilhicce 1256/ 4 Şubat 1841’de Yayaköylü Ahmed Reşîd

Efendi tarafından şerhi tamamlanmış ve 1257/1842 yılının Safer/Şubat ayının

sonunda tebyîz edildikten sonra Sultan Abcülmecîd zamânında, 1259/1843 yılının

Ramazan/Eylül ayının ortasında, Yesârîzâde Mustafa İzzet Efendi nezâretinde

İstanbul’da basılmıştır. Ancak matbaa ismi yoktur.

Şerh-i Nuhbe-i Vehbî büyük boy bir kitap olup 444 sayfadır. Kitabın

mukaddime bölümü Arapça kaleme alınmıştır.

Aşağıda isimleri bulunan zatların şerh hakkında Arapça takrizleri mevcuttur.

1. Rumeli Kazaskeri Abdülkâdir Efendi.

2. Şeyhzâde es-seyyid Muhammed Es’ad Efendi (bu zat ayrıca, te’lîf

târihini gösteren Türkçe bir şiir de yazmıştır).

3. Takvîm-i Vekâyî Musahhihi Karsîzâde Muhammed Cemâleddin

Efendi.

4. Manisa Müftüsü Seyyid Ahmed Es’ad Efendi.

5. Abdullah el-Ferdî el-Hâlidî en-Nakşıbendî.

Şerhin sonundaki beş şiirle, eserin basım yılı hakkında târih düşülmüştür. Bu

şiirler şu zatlara âittir:

1 el-Hâc Hızır Efendi.

2 Hâfız Paşa’nın hazînedârı İshâk Hakkı Bey.

3 Hâcegân-ı Dîvân-ı Humâyûn’dan Câzim Efendi.

4 Hâcegân-ı Dîvân-ı Hümâyûn’dan Takvîmi Vekâyî

Mukâbelecisi Lütfi Efendi.

5 Takvîm-i Vekâyî Musahhihi Cemâl Efendi.

77

Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’sinden bahseden bütün kaynaklar, onun bu

şerhinden de bahsetmektedirler. Hatta Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri

isimli meşhûr eserinde ondan bahsederken ‘...mükemmel...”166 demektedir.

Gerçekten de her beyitin içinde geçen ve farklı şekilde okunabilecek Arapça

kelimelerin doğru okunabilmesi için harekelerinin ne olması gerektiğini örneklerle

teker teker anlatmış, kelimelerin eşanlamlılarını vererek îzâh ettikten sonra, o

kelimenin sarf bakımından özelliklerini de ayrıca belirtilmiştir. Aynı özen Türkçe

yâhut diğer dillere âit kelimeler için de söz konusudur. Eserden bir örnek olmak

üzere, aşağıdaki beyite yaptığı şerhi nakletmek istiyoruz:167

“Tañrı òavfiyle óarâmdan iótirâz itmek veraè

İåm olmuşdur günâh ismi saúınmaú

ittiúâ

(veraè) vâvıñ ve rânıñ fetóalarıyla taúvâ

maènâsınadır ki Allah Teèâlâ’nın èiúâbından òavf idüp

muóarremât u menâhîden nefsini viúâye ve şübühâtdan

iótirâz u ictinâb itmekdir. (İåm) hemzeniñ kesri åâ-i

müåelleåeniñ sükûnuyla bâb-ı râbièden maãdardır. Muùlaúâ

õenb ü günâh ve şerède işlemesi óalâl olmayan şeyi

işlemek ve òuãûãan òamr u úumâr maènâlarınadır. Cemèi

hemzeniñ meddiyle (âåâm) ve cehûl vezninde (eåûm) gelür.

166 Bursalı Mehmed Tâhir, a.g.e.,İst 1333, II/236. Şâir Eşref de torunlarından olduğu müellifin, yazdığı şerh için şöyle demektedir: Lüzûmu bence yokken Nuhbe-i Vehbî’yi şerhetmiş Mübârek cedd-i pâkim zannederdim bî-kerem çıkmış Görüp âsâr-ı ‘asrı şimdi ettim hakkını teslîm Yayaköy’den süvâr-ı ma’rifet Eşref dedem çıkmış. Hilmi Yücebaş, Şâir Eşref, İst 1978, s.32,92. Dikkat edilirse Şâir Eşref burada, Şerh’te ve diğer kaynaklarda rastlamadığımız bir bilgiden bahsetmekte; dedesini Eşref ismiyle anmaktadır. Şârihin, âilesi arasında bu isimle anıldığı anlaşılıyor.

78

(İttiúâ) iftièâl bâbından maãdardır. Lüàatda muùlaúâ bir

şeyden iótirâz idüp ãaúınmaú maènâsınadır. èÖrf-i

şerîèatda âòiretde muøır olan èaõâbdan ve münâúaşa fî’l-

óisâbdan nefsi viúâye ve muóâfaøa itmek maènâsınadır.

İsm-i fâèili müttaúîdir ki neşéet-i ûlâda óüsn-i iètiúâd

ü iòlâãa muúârin aèmâl-i ãâlióât ve terk-i münkerât ile

âòıretde nefsini èaõâbdan ve sû-i óisâbdan viúâye iden

kimseye dinür. Müttaúîniñ merâtib-i åelâåesi kütüb-i

tefâsîrde meõkûrdur.”168

Öte yandan metin kontrolü yaparken, 161. beyitin; yazma ve basma bütün

nüshalarda, anlam bakımından yanlış olarak şu şekilde yazıldığını gördük:

Óacc ùavâf-ı Mekke’dir hem berre dindi zemzeme

Yeårib u Ùîbe Medine Kaèbe’dir Ummu’l-úurâ

Doğrusu “Hacc tavâf-ı Ka’be’dir... Mekke’dir Ummu’l-Kurâ” şeklinde

olmalıdır. Nitekim şârih Yayaköylü Ahmed Reşîd Efendi, bu yanlışı şu şekilde

düzeltmiştir:

“Nusaò-ı maùbûèa’da mıãraè-ı evvelde Kaèbe bedeline

Mekke ve mıãraè-ı åânîde Mekke maúâmında Kaèbe vâúiè

oldu. Ôâhir bu ki úalem-i ùâbièden ya úalem-i nâsiòden

sehv ola; zîrâ ùavâf olunan zât Kaèbe’dir Mekke değil,

Ummu’l-Úurâ Mekke’dir fakat Kaèbe değil.”169

168 Yayaköylü Ahmed Reşîd, Şerh-i Nuhbe-i Vehbî, İst 1259, s.39. 169 Yayaköylü Ahmed Reşîd, a.g.e., s.38.

79

III. BÖLÜM NUHBE-İ VEHBÎ’NİN METNİ

1. Yazma nüshalarının tanıtılması

1. Kayseri Râşid Efendi Kütüphânesi, Katalog No: 2311/26803.

Baştan ve sondan eksik, çok nefîs bir nesh ile yazılmış olup, miklepli, meşin

kaplı mukavvâ dağınık ciltlidir. Ayrıca zencirekli, şemseli, şîrâzesizdir.232x165

(156x80) ebâdındadır.

Başı:

Gösterüp soñra kemâl-i óikmet Virdi her úavme de başúa úudret Sonu:

Oldu mücâzât-ı sinnimâr hem İylük içün görme mükâfât kem

Kıt’a başlıkları ve sonları kırmızı mürekkeple yazılmış ve harekelenmiş olup

ayrıca kıt’alara da numaralar konmuş.

2. Süleymâniye/İzmirli İsmâil Hakkı, 3664/4

Kurt yenikli oldukça eski ve üzeri kağıtla kaplanmış bir cilt olup

207x153(141x103) ebâdındadır. Neshle ve beş sütun hâlinde sayfanın yukarısına

doğru yazılmıştır. Mecmûanın dördüncü risâlesi olup vr. 129b-167a arasındadır.

Müstensihi, Muhammed el-Emîn eş-Şîrâzî; istinsâh târihi, Muharrem 1221’dir.

Mecmû’anın diğer eserleri de Sünbülzâde Vehbî’ye âittir.

3. Süleymâniye/Yazma Bağışlar 3160

80

Mukavvâ ciltli ve şîrâzelidir. 280x205(150x100) ebâdındadır.Ta’likle 16 satır

hâlinde yazılmıştır.

4. Millî Kütüphâne Yz.A 3086/1

Sırtı meşin, mukavvâ cilt, 220x130(140x85) ebâdındadır. Mecmûanın vr. 1a-

139b. arasındadır. Nesih yazıyla 13 satır hâlinde yazılmış olup, baştan 70a’ya kadar

harekelidir.Müstensihi İsmâil b. Ömer; istinsâh târihi 1264 Şa’bân’dır.

5. Millî Kütüphâne Yz.A 2950/1

Ebrû kağıt kaplı meşin cilt, filigranlı kağıt, cetveller kırmızı,

208x153(173x110) ebâdında olup, mecmûanın vr. 1b-54a arasındadır. Nesihle

yazılmış 19 satırdır. Müstensihi Muhammed b.Hasen Elbistânî, istinsâh târihi

1226’dır.

6. Süleymâniye/Reşîd Efendi 980.

Sırtı meşin karton kaplı mukavvâ cilt, bâzı varakları çift sütun,

210x150(160x80) ebâdında, 21 satır, harekeli nesihle yazılmış olup, tamâmı

harekelidir.Varakların kenarları, şerhlerle doludur. İstinsâh kaydına göre, el-Hâc

Muhammed el-Emîn el-Yelemî es-Sîrôzî tarafından 1221 yılının Muharrem ayında

bir Cumartesi günü duhâ vaktinde istinsâh tamamlanmıştır. Temellük kaydında

müstensih bu nüshayı kendisi için istinsâh ettiğini belirtmektedir. 1198 târihli bir de

mühür vardır.

Müellif hayattayken istinsâh edilen, metni ve şerhi harekeli olan bu nüshayı,

çalışmamıza esas aldık.

81

2. Transkripsiyon Alfabesi

Osmanlıca harfleri Transkribe harfleri

å ث

ó ح

ò خ

õ ذ

ã ص

ê ض

ø ض

ù ط

ô ظ

à غ

è ع

ú ق

ñ, ğ, y, g گ

é ء

À (elif-i ma’dûle) وا

â ا

î ي

û و

NUHBE-İ VEHBÎ-Yİ SÜNBÜLZÂDE

83

Bismillâóirraómânirraóîm

Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

1 Óamd-i bî-àâyedir Allah’a sezâ Ki anıñ nièmetidir bî-ióãâ

2 Úılup ol Óaøret-i Feyyâø-ı Kerîm

Nevè-i insânı muóaúúaú tekrîm

3 Maóô-ı luùfuyla hem itdi inèâm Beşere lehce-i tezyîn-i kelâm

4 Kimisin şânile Óassân itdi

Kimini faòrile sübóân itdi

5 Kimisi şevket-i ôîşân oldu Kimisi äâib u Selmân oldu

6 Nuùúu taòãîã idüp insâna

Úıldı fâyıú anı her óayvâna 7 Nuùúdur mâye-i taúrîr u beyân

Ne şerefdir bilesin ol iósân

8 èAúl u idrâk úılup hem ièùâ İtdi tefhîm-i me’âl-i esmâ

9 Pâre-i laóm iken ez cümle zebân

Oldu iúrâra maúarr-ı îmân 10 Gösterüp soñra kemâl-i óikmet

Virdi her úavme de başúa úudret

11 Oldu böyle müteòâlif kelimât Her biri söyleyerek àayrı lüàât

12 Lîk emriyle lisân-ı èArabî

Oldu her elsinenin münteòabı

13 İmtiyâzın ider elbette èayân O lisân üzre nüzûl-ı Úuréân

14 Hem aóâdîã-i Cenâb-ı Nebevî

Nuùú-ı muèciz-eãer-i Muãùafavî

15 Kütüb-i fıúh u kelâm u tefsîr Her fünûnda olunanlar taórîr

84

16 O lisân üzre müretteb yek-ser Odur envâè-ı èulûma zîver

17 Şükrin îfâ idemez kim âdem

Oldular èilm ile èâlemde èalem

18 Hem ãılât-ı ãalavât-ı fâyıú O nebiyy-i èArabîye lâyıú

19 èÂlemîne o Resûlu’å-æekaleyn

Cânib-i Óaú’dan olup raómet-i èayn 20 Bizi Furúân ile irşâd itdi

Sâlik-i meslek-i isèâd itdi 21 Zât-ı ekmeldir o memdûó-ı Celîl

Eyledi dîn-i mübîni tekmîl 22 Çün odur eblaà-ı cümle buleàâ

Nuùúudur maènî-yi vaóyun yûóâ

23 Ki feãâóat olunurken taúrîr Ene efãaó deyu úıldı taèbîr

24 Vaãf-ı Úuréan’da buyurdu o Resûl

Aóruf-i sebèa ile itdi nüzûl

25 Çünkü var anda úabâyil luàatı áayrı vechiyle edâ-yı ãıfatı

26 Yaèni ol mehbıù-ı nûr-ı ilhâm

Kâşif-i râz-ı kelâm-ı èAllâm

27 Úıldı ol nuùú-ı belîà ile hemân Vech-i envâè-ı úırââtı èayân

28 Lîk Úuréân’daki bilcümle luàât

Efãaóu’l-lafôı belîàu’l-kelimât

29 Muècizâtı beli bî-pâyândır Cümleden aèôamı da Úur’an’dır

30 O maèânî-i bedîèâne beyân

Vaóy-i óaú olduğu gün gibi èayân

31 Olmaz ol mertebelerde iècâz Yok aña miål u naôîr u enbâz

32 Kimsenin olmadı óaddi aãlâ

Aña temåîl u taóaddî aãlâ

85

33 Olıcaú faòr ile mebèûå o Nebî

O şeref-baòş-ı lisân-ı èArabî

34 Virdi çünkim o lisâna zînet Soñradan itmediler vaøè-ı luàat

35 Âl ü aãóâb-ı kirâmına hem

Ola ãad gûne selâm-ı eslem

36 Her biri nûr-ı nübüvvetle münîr Úıldılar èâlem-i dîni tenvîr

37 Cümlesi necm-i Òudâ-yı óaúdır

Hâdi-yi râh-ı rıøâ-yı Óaúdır

38 Ekåeri úıldı kerâmetle hemân Keşf-i esrâr-ı nihân-ı Furúân

39 Oldular herbiri bâ-nuùú-ı nefîs

Eyleyüp basù-ı ibârât-ı selîs

40 Râvi-i râz-ı aóâdîå-i nebî Ol kirâm-ı büleàâ-yı èArabî

41 Çâr-yârân-ı meèâlî -èunvân

Çâr erkân-ı binâ-yı îmân

42 Añların úadri dü èâlemde refîè Olalar Vehbî-yi èâãîye şefîè

43 Bâède-zâ kilk-i óarîri taórîr

O süòan-sâz-ı èabîrî taèbîr 44 İderek râz-ı derûnun ibrâz

Sebeb-i naôma da úılsun âàâz

45 ÒÀcegânlıúda bu òâùır-ı vîrân Olıcaú ilçi-yi sû-yi Îrân

46 Nüãòa-i ùabè idi bî-şîrâze Çâre ne gitdi yine Şîrâz’a 47 Varıcaú devletime şân virerek Şâhid-i dânışıma ân virerek

48 Nâmede basù olunan midóatimi Her maèârifde olan úudretimi

49 İftiòârâne beyan itmiş idim

Hünerim òayli èayân itmiş idim

86

50 Nice ebóâs olunup her fende

Bildirüp óaddini her ferzende

51 Bâ-òuãuã eyler idim hep ilzâm Şièr u inşâda maóâretle temâm

52 Fârisîce olunurdu güftâr

Nev-be-nev basù-ı nikât-ı eşèâr

53 Anlarıñ nice lüàâtında ammâ Başúadır virdiği raènâ maènâ

54 Ùarz-ı dîğerledir istièmâli

Fehmedince bu òafî aóvâli

55 Hep nezâket ile úıldım taãóîó İtmeyüp aãlını ammâ taãrîó

56 Vâúıf oldum úatı vâfir râza

Bâèd- ez-în gitmeyelim Şîrâz’a

57 O zebân anlara çün mâder-zâd

Òoş maóallinde iderler îrâd

58 èAvn-i Óaú’la olununca èavdet Cümle òâùırda idi ol óâlet

59 Yâdigâr olmaàiçün dünyâya

Getirüp anları hep imlâya

60 Bir lüàat yazmışidim tâze zebân Ola tâ nâdire-i devr-i zamân

61 Nâmı da Tuófe-i Vehbî idi hem

Güher-i bî-bedel-i mülk-i èAcem

62 Oldu nezd-i büleàâda meùbûè İtdiler nuãòa-i pâkin maùbûè

63 Anı şeró eyledi hem bir niórîr

İderek râz-ı nikâtin taórîr

64 Virdi şöhret o úadar âfâúa Nâmı çıkdı felek-i nüh-ùâúa

65 Her diyâra ùaàılup nüãòaları

İtdiler tuófe o vâlâ-güheri

66 Úılmayup àayrı lüàâta raàbet

87

Ezber itmekdedir ehl-i àayret

67 Anı ise èacele yazmış idim Ol úadar kim yañılayazmış idim

68 Cümle âfâúda çünkim o kitâb

Oldu bu mertebede şöhret-yâb

69 Pîrlikden var iken øaèf u fuùûr Óâùır-ı fâùıra eylerdi òuùûr

70 Öyle bir vâdi-yi müsteånâda

Òoş edâ ãûret-i bî-hemtâde

71 Yazayım bir èArabî naôm-ı bedîè Ola tev’em aña ol óüsn-i ãanîè

72 Keşf ile râz-ı èulûm-ı edebî

Ola manôûmelerin münteòabı

73 Ki lisân-ı èArabîde nâ-yâb Öyle rengîn-edâ faãl-ı òıùâb

74 Lîk iómâlile her ãubó u mesâ

Diyerek leyte leèalle vü èasâ

75 Bu taãavvurla iderdi güzerân Mâ-ı cârî gibi vaút ü ezmân

76 Nâgehân feyø-i Òudâ-yı èAllâm

Eyledi úalbime bir gün ilhâm

77 Didi gûyâ baña ol mülhim-i àayb èAybdır ey koca Vehbî ãad èayb

78 Ki çeküp èâlem-i fânîde taèab

Kesb u taóãîl-i èulûm itdin heb

79 Gider elbetde seniñle hüneriñ Ne revâ úalmaya vâfir eåeriñ

80 Ol eåer ise sezâ-vâr úabûl

Fârisî’den èArabî’dir maúbûl

81 O lisân üzre değil mi Furúân Aña muótâcdır elbetde cihân

82 O lisândır fuøalâya elzem

Óall-i işkâli anıñ emr-i ehem

83 Andadır nice óaúâyıú der-kâr

88

Lafô u maènâ-yı daúâyıú-âåâr

84 Niyyet-i òayrı çıúar fièle hemân Geçmeden àaflet ile vaút u zamân

85 Bâ-òuãûã işte bu devriñ şâhı

Úadr-dân Óaøret-i Ôıllu’llâhı 86 Her maèârif ile pîrâstedir

Zîb-i èirfân ile ârâstedir 87 Dergeh-i devlet-i bâ-iclâlı èÂlemin úıble-geh-i âmâli

88 Úadr u rifèatla bulurdu şânı Olsa Dârâ derinin derbânı

89 Cemè olup anda òıãâlu’l-èOmereyn

Ùalèat-ı zâtı cemâlu’l-úamereyn

90 Âl-i èOåmân’a virir úadri şeref Nesl-i ecdâda odur òayr-ı òalef

91 O kerîm ibn-i kerîm ibn-i kerîm

Yaèni kim óaøret-i Sulùân Selîm

92 Ser-beser rûy-i zemîniñ şâhı Âsumânıñ daòi mihr ü mâhı

93 Çeşm-i encüm ile çerò-ı gerdân

Görmedi öyle şeh-i èâlî-şân

94 O şehin-şâh-ı kerem fermânıñ O cihân-bân-ı felek-èünvânıñ

95 Mihr-i iósânı ile ser-tâ-pâ Tâb-nâk olmada zîr ü bâlâ

96 Ol òudâvend-i åüreyyâ-iúbâl Olduàiçün şeref-ârâ-yı kemâl

97 Cümle âåâr-ı hüner maúbûlü

Güher olmaz o úadar maúbûlü

98 Ne ùurursun getürüp kilk ü devât Öyle bir ùarz ile úıl naôm-ı luàât

99 Ki ola kâle-i zî-bende nümâ Basù-ı dergâh-ı şehin-şâha sezâ

100 Nükte-dândır o şeh-i vâlâ-şân

89

Tâ ola óüsn-i úabûle şâyân

101 Oúuduúca èulemâ vü fuøelâ İde ol dâver-i devrâna duèâ

102 Taòt-ı iclâlde bâ-èömr-i ebed

Devlet ü şevketi olsun sermed

103 Anı heróalde manãûr ide Óaú Cümle aèdâsını maúóûr ide Óaú

104 Her àazâsında úıla Rabb-i Mücîb

Kâm-yâb-ı ôafer u feth-i úarîb

105 Olıcaú òayr ile bu goft u şenîd Ùabèıma geldi èaceb şevú-i cedîd

106 Fehmidüp re’y-i ãavâb olduàunu

Mâye-i birr ü åevâb olduàunu

107 Ol cihân-bâna duèâ celbi içün Tâ ebed şükr ü åenâ celbi içün

108 Ele pîrâne-ser aldım úalemi

Nev-civânlar gibi úıldım himemi

109 İtdim inşâya hemân âàâzı Öyle bir nev-eåer-i mümtâzı

110 Yüzyiğirmi kütübün zübdesidir

Anlarıñ óall olunan èuúdesidir

111 Yazılup müşkil-i Úuréân u Óadîå Nièmet-i Òâlıúı itdim taódîå

112 Yazdıàım baèø-ı luàât-ı aàreb

Ekåeri müşkil-i eşèâr-ı èArab

113 Çoàu da êarb-ı meåelde cârî Nükteden yâèni değildir èârî

114 İntiòâb eyleyerek efãaóını

Müşterek lafıøların aãlaóını

115 Yazmadım pek lüàat-ı meşhûru Olmaya tâ ôürefâ menfûru

116 Terk idüp çok lüàat-i òurmâyı

Deveye dâéir olan maènâyı

90

117 Daòi aóvâl-i nisâya dâyir Sûd ile yaàmura mâya dâyir

118 Õikrini itdiàim ekåer ihmâl

Çölde îrâd olunan baèø-i maúâl

119 Anlarıñ ekåeri nâ-müstaèmel Bâdiye òalkına ammâ ne güzel

120 Zeyline derc olunup hem emåâl

Iãùılâóât-ı àarîb istièmâl

121 Tuófe’den oldu dü-bâlâ vâlâ İtmemiş miålini kimse imlâ

122 Óall-i emåâl belî müşkildir

Bilür anı o ki dânâ-dildir

123 Úadrini ehl-i dirâyât añlar Âşinâ-yı edebiyyât añlar

124 Tuófe tertîbi gibi óarf-i hecâ Oldu bunda dahi revnak pîrâ

125 İdicek úıtèa-i dîger de güzâr

Eylemem vezn-i èarûøun tekrâr

126 Ùabè-ı mevzûna ióâle iderim Zihn-i derrâke óavâle iderim

127 Úanda mefhûm u me’âli dirisem

Öyle bir remz-i òafî eylerisem

128 Maúãadım zübde-i maènâ dimedir Eyle diúúat aña ammâ dimedir

129 İltizâm eyle tenâsüb hünerin

Dahi envâè-i ãanâyiè güherin

130 Nâdirât-ı edebiyyet cemèin Müşkilât-ı èArabiyyet cemèin

131 Òayli itèâb-ı vucûd itmiş idim

Reh-i nâreftelere gitmiş idim

132 èAvn-i óaú itdi òitâmın iósân Òârıú-ı èâde dinürse şâyân

133 Bâèø-ı faòriyye dahi yazdım ise

91

Nefs u şeyùâna uyup azdım ise

134 Óâşe lillâh ki değil èucb-ı èacîb Maúãadım naômıma òalúı teràîb

135 Resm-i inãâfı idenler der-pîş

Olmayan ehl-i óased bed-endîş

136 İtmeyüp taènayı birden der-kâr Óüsn-i âdâb ile eyler iúrâr

137 èArabî mıãraèı ber-vech-i kemâl

Tercüme itmede vardır işkâl

138 èAynın ityân be-àâyet maèsûr Var ise baèø-ı tesâmuó maèôûr

139 Câ-be-câ óâãıl-ı maènâ oldu

Öyle iken yine râènâ oldu

140 Çünki bu naôm-ı luàât-ı èArabî Oldu bî-óad kütübüñ münteòabı

141 Buna da dinse sezâ dünyâda Nuòbe-i Vehbî-yi Sünbülzâde 142 Oldu hem Tuófe’ye râènâ tevéem

Dü-birâder gibi güyâ tevéem 143 Anları mürà-i dil-i pür bel-bâl

Eyledi uçmaàa iki şehbâl

144 Kânetâ fi’l-luàateyni senedâ Şükran l’illâhi bi-saèyî ebedâ

145 Úad kefet münteòabâtu naômî

Zemenü’l-baóãi leküm müstenidâ

ÚITèATUN ŞERèİYYETUN ELFEYTUH Lİ’L-İBTİDÂ

Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

146 Evvelâ Allâh bil ism-i celâl-i kibriyâ Lâ ilâhe àayruhû yok andan özge hiç Òüdâ

147 Úul huva’llâhu aóad sen söyle birdir ol

ilâh Es-ãamed àâyet ulu ôât-ı refîèi dâéimâ

148 Pek ziyâde pâk úuddûs öyledir subbûó hem

Óayy saà úayyûm bâúî aña yoúdur fenâ

92

149 èAfv idicidir èafuv vü yarlıàayıcı àafûr

İstediàini murâd eyler yurîdu mâ yeşâé

150 Bârî vü Fâùır yaradıcı dimek Òâlıú gibi Var idicidir mükevvin éard yer ü gök semâ

151 Şâriè ulu yol daòi şerè u şerîèat dîn yolu

Gitmek olmuşdur sulûú îmân inanmaú bî-riyâ

152 İlçidir gönderdiği Óaúú’ın kitâbile resûl Hem nebî peyàamber ü cemè-i şerîfi enbiyâ

153 Dindi pek memdûóa Aómed hem Muóammed

öyledir Pek güzîde Muãùafâ seçmek beàenmek ıãùıfâ

154 Dört resûlu’llâh ulû’l-èaôm işte bu úavl-i

eãaó Nûó u İbrâhîm u Mûsâ vü Muóammed Muãùafâ

155 Gizlu sırdâş oldu nâmûs u daòi Cibrîl adı

Vaóy-i ilhâm ekåer inzâle melek meémûr aña

156 Fâtióa sebèu’l- meåânî ümmü Úuréân dindi

hem Muókem ol âyet ki teévîl olmaya anda revâ

157 Óükm-i úatèî ile Óaúú’ın emri farêun

muftaraê Nehy menè itmek daòi münker de fièl-i nâ-sezâ

158 Pâklık oldu ùahâret àusl yıúanmaú dimek

Muàtesel miróâê o yer kim àusle eyler iútiøâ

159 Âbdest almak tavaêêû âbdesde di vuêû

Hem namâz oldu ãalât u aãl mâènâsı duèâ

160 Mâ’ni-i mâèûn zekât u ùâèata dirler daòi Tezkiye pâk eylemek òoşluúla vergidir èaùâ

161 Óacc ùavâf-ı Mekke’dir hem berre dindi

zemzeme Yeårib u Ùîbe Medîne Kaèbe’dir Ummu’l-úurâ170

170 Bu beyit; yazma ve matbu’ nüshalarda bu şekilde yanlış yazılmıştır. Ancak Nuhbe şârihi Yayaköylü Ahmed Reşîd, Nuhbe’nin şerhinde bu hatâyı düzeltmektedir. Daha geniş bilgi için bkz. s.74.

93

162 èIydu aêóâ mevsim-i úurbândaki bayramdır

Naór u uêóiyye daòi ber vefú-i rıøâ

163 äâéimûn oruç ùutıcılar oruç ãavm u ãiyâm Fıùr oruç açdıàı şeydir ehl-i ãavmıñ evvelâ

164 Tañrı òavfiyle óarâmdan iótirâz itmek veraè

İåm olmuşdur günâh ismi saúınmaú ittiúâ

165 Bûstân Firdevs cennet baàına dirler daòi Óaúú bize kılsun müyesser yessera’llâhu lenâ

166 Hem úıyâmet sâèat anda şübhe yoú lâ raybe

fîh Hâviye nâr-ı cehennemdir bizi óıfz it úınâ

167 Doğru yol ancaú hidâyet şâh-râh-ı semtidir Eã-ãırâùu’l- müstaúîm innemâ ãavbu’l-hudâ

168 Fâèilâtün fâèilâtün dürre-i baór-ı remel

İfhemû siz añlayın vezni bu hâõâ veznuhâ

FEHÂÕ DURRU NAÔMİN FÎ LUáÂTİ’l-

ÓILYETİ’L-èULYÂ

Mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün

169 äıfatdır óilye ammâ ãuret-i óüsniyledir maènâ Melîó öyle güzeldir kim òoş uslûb ola ser-tâ-pâ

170 Melâóat ol güzellikdir ki artar óüsnü

baúdıúca Besîm oldur ki güldükce gül-i òandân olur gûyâ

171 Dü çeşmi úaradır nûr-i siyeh-veş edèacu’l-

è‘ayneyn Ezec ol ince úaşlı kim çekilmişdir hilâl-âsâ

172 Úapaàında siyeh kirpikleri çok ehdebu’l-

eşfâr Gözü úudretden olan sürmeli ekóal zihî râènâ

94

173 Beyâøı ãâf cismi câ-be-câ óumretlüce eşkel

Açıú kaşludur eblec kim ola àâyet cebîn-ârâ

174 Esîlu’l- òad değirmi ruòları ùolayı bir mikdâr Teleélü’ parlamaú mânend-i bedr âsumân pîrâ

175 Menûr burnunuñ ortası rifèatluca aúnâ’l-

enf Yüzü gül-renk olandır ezheru’l- levn melek-sîmâ

176 ëalîèu’l- fem olan şaúú-ı dehânında biraz

vüsèat Odur eşneb ki incu dişleri ãâfî vü bî-hemtâ

177 Dür-i dendânı seyrekce dizilmiş eflecü’l- esnân

æenâyâ zîr ü bâlâ dört èaded öñ diş ki pek zîbâ

178 Siyeh-mû ùop ãakallı õâta keããu’l- lıóye dirler hem

Biraz mûyu sefîd-âlûd olan ekhel imiş ammâ

179 Úalınca üstüòÀnlarla úavî êaòmu’l-èıôâm oldu

Hem orta boylu ùâmu’l-úad miãâl-i serv-i müsteãnâ

180 Muvâfıú óüsn-i òilúatle cesîm endâmdır ebcel

Ki âfâúa ola nûr-ı mücessem-veş øiyâ-baòşâ

181 Bu gûne aósen-i taúvîme maôhar server-i èâlem

Olur nevè-i beşer içinde elbet cümleden a’lâ

182 Lenâ lâ şekke fîhi yoú bizimçün bunda hiç şübhe

İnandıú eyledik taãdîú âmennâ ve ãaddaúnâ

183 Şaşup úaldıú ki saymaúdan sayılmaz söylemekle bu

Taóayyernâ èani’l-ıóãâ õâ bi’n- nuùúı lâ yuóãâ

95

184 Mefâèîlün mefâèîlün budur meémûlümüz ancaú

Óabîbin rûz-ı maóşerde şefîè itsün bize Mevlâ

EL-MELÎKU’L- èADL RÛÓU’L- èÂLEM YUÓYî’L-VER Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

185 Pâdişâh oldu imâm ol müéminîne muútedâ Öyle şâhen-şâha ôıllu’l lâh taèbîri sezâ

186 Şâh-ı İslâm’a velî vü hem òalîfe dindi kim

Padişâhlardır ulu’l- emr-i èadâlet-intimâ

187 Çün òılâfet şerè u úânûna muvâfıú salùanat Naãã-ı Úuréân ile emrine vâcib iútidâ

188 Kencüm ü úudmûs-ı àâyetde muèaôôam

pâdişâh Hem daòi öyle melik oldu şeh-i şevket-nümâ

189 Efser-i şâhîye dindi tâc u tîcân cemèidir

Hem o tâc iklîl kim cevherle ola pür-øiyâ

190 Taòt-ı sulùânî serîr u cemèi gelmişdir surur

Hem erîke taòtdır kürsî dahi dinmiş aña

191 Dest ãadr oldu vezîre dinülür düstûr kim Aãl-ı maènâsı úavânîn defteridir àalibâ

192 Pek muúarrablar úarâbîn u muãâóibdir óabâ

äıdúile maèrûf olanlar ãâdıúîn u aãdıúâ

193 Cenkde şiddet silâóıñ óiddeti şevket imiş Hem daòi úudret dimekdir vaãf-ı şâh olmaú revâ

194 Úısù u èadl olmuş meôâlimden teóâşî eylemek

Hem siyâset emr u nehyin itmek icrâ dâimâ

195 Zîver-i fermân olan ùuàrâ imiş tevkî’è hem Maèni-i menşûr fermân-ı iùâèat iútidâ

196 Sikke urulan maóalle dindi dâru’ê-êarb kim

Nâm-ı şâhî anda naúdine ola revnaú-fezâ

197 Úullar olmuşdur memâlîk u memâlik mülkler

96

Şehr imiş mıãr u beled hem köylere dinmiş úurâ

198 Caófel ü ceyş ü ketîbe cünd dinmiş èaskere

Ordu mefhûmu muèasker cenk imiş óarb u veàâ

199 Úâidu’l-ecnâd ser-èasker gibi başbuàdur

Dindi râyet hem èalem bayraàa sancaúdır livâ

200 Fî sebîli’llâh Óaú yolunda yâènî dîn içün

Úâfir ile cenk itmekdir cihâd u hem àazâ

201 äulóu bozmaúda muóayyerlikde nebõ u intibâõ Silm u hem lîm u tevâêuè ãulóa dinmişdir şehâ

202 Naãr-ı dâyimle muéeyyed ide Óaú dârâmızı

Eyyede’llâhu binaãrın dâéimin sulùânenâ

203 Yâd-ı evãâf-ı mulûkî virdi revnaú naômıma Oldu gûyâ kim naôîr-i úıããa-i şâh u gedâ

LÂMİèUN KE’N-NÛRİ ENNÎ ÚULTUKUM MÂ FÎ’S-SEMÂ Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

204 Zibrúân aydır úamer gibi güneş şems u õukâ Yûó u yûóâ vü àazâle bûó dinmiş hem aña

205 Necm ü kevkeb yıldız ammâ parlaàı dürrî añın

Ùârıú ol yıldızdır ki vaút-i ãubó olur pertev-nümâ

206 Ay u günden mâèadâya sebèa-ı seyyâreden

Òunnes u kunnes buyurmuşdur kitâbında Òudâ

207 Òalk-ı yıldız uçmadır kim şuèledir gökde şihâb

Anda yıldızlar maãâbîó olmada zînet-fezâ

208 Úutb o yıldız kim anıñ üzre felek dönmekdedir

ëâóiye gökdür yere úarşu yüzü baùnu’s- semâ

209 Hem mücerreh kehkeşân yâènî ãaman uàrusudur

97

Gök kenârına dinür úuùr u ufuú úuşluú êuóâ

210 Faòt u úamer ayıñ aydınlıàı olan gicedir Neyyirân ayile gün gündüz nehâr aòşam mesâ

211 Yıldırımdır ãâèiúa gök gürlemek de raèd imiş

Berú şimşekdir øiyâsı parlamaú anıñ senâ

212 Ùolu cemd u åelc úar buz hem úıraàudur celîd Yaàmura àayå u maùar dindi bulut müzn ü óayâ

213 Hem odur úavsu úuzaó kim dürlü dürlü rengile

Yay gibi ôâhir olur yaàmur soñunda ber-hevâ 214 Óaú buyurmuşdur yedi úat göklere seb’un şidâd Âsumândır üstümüzde es-semâu fevúanâ 215 Lâyıó olmuşdur kitâbımda bu beytler nûrile Fî kitâbî hâõihî’l-ebyât lâóet bi’ê-êıyâ

216 Rûyuñuz nûr ile parlatdı gözümüz gün gibi Vechukum ke’ş-şemsi bi’n-nûri eêâéet èaynenâ

217 Ùurmayup taóãîl-i èilme çalışursañ rûz u şeb

Mihr u mâh-âsâ olursun sen de nûrânî liúâ ÚIÙèATUN ARëIYYETUN TUNEBBİéUKUM MÂ BİHÂ Müfteèilün / fâèilün / müfteèilün / fâèilün

218 Yer yüzüdür sâhire ùopraàa dirler burâ Turb u turâb öyle hem nemlüsi olmuş

åerâ

219 Pâk olana tîb u ùopraàa dindi ãaèîd Ehl-i teyemmüm içün işte o ùopraú

sezâ

220 Reml úuma úum úarışan ùopraàa dinmiş ruàâm Kûfe úızıl úum daòi belde-i şöhret-

nümâ

221 Dindi fulât u tenûfîye beyâbâna hem

98

Öyle dimekdir daòi berr u beriyye melâ

222 Yol şaşırır anda kim gitse o ãaórâ-yı tîh

Şol ova kim olmaya suyu di feyfâ aña

223 Belúaè u úafr ol yere dindi ki òâlî ola Düz ova ãaórâ imiş miålidir añın faêâ

224 Dindi çöle bâdiye hep dereler evdiye

Úaè ova düz ãafãaf ol yolculara pek ãafâ

225 Ùavd u èalem ùûr ùaà yükseài şâhiú anıñ

Pek yücesi şâmıò u yücelik oldu èulâ

226 Keşti-i Nûó indiği ùaà daòi Cûdî ki o Âmid u Mûãul meyânında göründü baña

227 Ùaàa cebel dindi hem cemèi gelürmüş cibâl

Úum tepe adı ketîb öyle dimekdir naúâ

228 Yüksek olan úum tepe adı da cumhûr imiş Cemèi tilâl oldu çün tel tepe muùlaúâ

229 Ùîn çamurdur anıñ úurusu ãalãâl hem

Balçıàa dirler vaól åeéùa olanı fenâ

230 Úumlu çamurla pişen ùaş adı siccîl imiş Cemèi óıcâre gelür ùaş óacer atdı remâ

231 äald dimek pek úatı mermere dindi ruòâm

Oldu ufaú ùaş óaãât cemèi de gelmiş óıãâ

232 Óavlulara döşenen ùaşa dimişler balâù İnlüsine di ãafîó ol ki sezâ-yı binâ

233 Cümle bu ùopraúdaki nesneye pâyân yoú

Mâ bi cemîèi’å-åerâ leyse lehu’l-intihâ

234 Müfteèilün fâèilun müfteèilün fâèilun Rûy-i zemînde ider ehl-i hüner iètilâ

TEFREÓU Bİ NAÔMÎ MÂ DÜMTÜ ÓAYYÂ Müstefèilâtün / müstefèilâtün

99

235 Olmuş yanıú òad yüzdür muóayyâ

Ùaúbîl u teléim öpmekdir amma

236 Ebkâr dimek cümle úız oàlan Dûşîze úızlar olmuş èaõârâ

237 İn ciéte leylen gice gelürseñ

Fe’l-beytu òâlin hem oda tenhâ

238 Buşrâ lenâ çün müjde bizimçün Hem müjdeciye baòşiş òuõeyyâ

239 Oàlan àulâm u hem úul dimekdir

Olmuş esîriñ cemèi usârâ

240 Òamr oldu bâde lâ teşreb içme

Saròoş olanlar cümlesi sukârâ

241 Hem èarf u nekhet úoúuya dirler Pek ùîb olana di fûó u reyyâ

242 Ahmaú úarıya râènâ dinürmüş

Maóbûba dinmek bilmem ne mâènâ

243 Yâ leyte şièrî keşke bileydim Aãlı ne bunun mâ aãlu hâõâ

244 Yüksek èaliyy ü alçaú deniyy hem

Yüce senî vü pek yüksek esnâ

245 Ùoàduñ şerefle mânend-i pervîn Aùlâète saèden miåle’å-åüreyyâ

246 Müstefèilâtün ayıtdım úalemden

Âb-ı óayâtı yârâna icrâ

DÜRRÜN MANÔÛMUN Lİ IÒVÂNI’ä-äAFÂ Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

247 Vüsèat üzre ola óâliñ meróabâ Dostum pek òoş meéâli óabbeøâ

248 Haømı òoş ola henîéen dinmedir

Hem merîéen yek-meéâl olmuş aña

100

249 Merreten-veş târeten bir keredir Şimdi geçmiş oldu gûyâ ânifâ

250 Suóúan u tebben daòi taèsen dimek

Ola ãankim levm u òusrâna sezâ

251 Fièl-i muømar ile naãbı bunlarıñ ÒÀce-i naóv añladır anı saña

252 Hem teferruú tefriúa ùaàılmadır

äonra cemèi güç olan idi senâ

253 Oldu Allâhümme Yâ Allâh dimek

äanki ol âòirde mîm evvelde yâ

254 Óâl-i ùîb anlar içün ùûbâ lehum Hem òuãûãan dinmedir lâsiyyemâ

255 Mâèni-i li’llâhi derruh medóile

Óak aña çoú òayrile úılsun cezâ

256 Eymenu’llâh öyle eymu’llâh daòi Hem leèamruk cümle sevgend-i Òudâ

257 Ente li’llâhi olasın maúbûl-i Rab Hem leke’llâh luùf-ı Óaú saña revâ

258 Dinse ebleyte cedîden bir kese

Çoú yeñi eskit diyu itmek duèâ

259 Kullemâ her-bâr uşkur şükr úıl Tañrıya liér-Rab ancaú innemâ

260 Müjdeci olmuş mübeşşir hem neõîr

Geldi taóúîúan bize úad câéenâ

261 Hâõihi’d- dunyâ dimekdir bu cihân Leyse yoúdur öyledir hem mâ vü lâ

262 Men yelümnî kim beni taèyîb ider

Õâke budur bu da öyle hâkeõâ

263 Oldu evlâ lek saña şerdir yaúîn Sen bize yaúlaşma lâ taúrab lenâ

264 Naónu innâ biz sen ente ben ene

Eyne úande úanúı yerde óayåümâ

265 İõhebû gidiñ dönüñ hem f’ercièû Sizler entüm ikiñiz de entümâ

101

266 Kullu men câ’e gelen hep cümlesi Râóa gitdi bizden evvel úablenâ

267 Nice dirildir yeri baède’l-memât

Keyfe yuóyî’l-arêa baède mevtihâ

268 Âdeme çalışdığından àayrı yoú Leyse li’l-insâni illâ mâ seèâ

269 Fâèilâtün fâèilâtün fâèilün

Ehl-i èilmiñ olmaya saèyi hebâ BÂ İLE’L-BÂ MEN ENŞEDE NAÔME’L-èACÎB Müfteèlün / fâèilün / müfteèlün / fâèilün

270 Cemèi èanâdil gelür bülbül adı èandelîb Óavcem u verd oldu gül sevgülü òıdn ü óabîb

271 Baba ãoyu pâk olan kimseye dirler nesîb

Vâlidesi cânibi ùâhir olandır óasîb

272 èIrú ùamardır daòipâk nesillu èarîú Aãla di curåûme hem cinsi iyidir necîb

273 Farù-ı õekâdır deha öyle õekîler duhât

èAúla dinür lub kim èâúil olandır lebîb

274 İrbe gibi irb hem èaúla õekâya dinür äâóib-i dîn olana èâúile dirler erîb

275 Râb üğey babadır râbe üğey ana hem

áayrıdan olan veled zevc yanında rebîb

276 Úorúmaàa di òîfe hem òavf u fezaè úorúudur Úorúucudur òâéif u úorúaú olandır nehîb

277 Úıss papaz baş papaz usúuf u hem câåeliú

Bîèa kilise imiş deyr gibi haç ãalîb

278 Bulamayuz óâõiú-ı mâhiri úande óekim Lâ necidu’l-óâõiúa’l-mâhira eyne’ù-tabîb

279 Lâyıú-ı teédîb olur ol ki edebsiz ola

Ehl-i edeble görüş sen de olursun edîb FETEÓA’LLÂHU LENÂ MİN YEDİHÎ ÒAYRE’L-BÂB Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / fâèlün

102

280 Muòtaãar mûcez imiş sözü uzatmaú ıùnâb

Çadırın ipi ùunab cemèi ùınâb u eùnâb

281 Óizb imiş ùâéife ammâ ki olup òâin-i dîn Enbiyâ üstüne cemèiyyet idenler aózâb

282 Fitneye dindi şaàab şâàıb anı taórîk idici

Fitne erbâbına müşàib dinülür hem şaààâb

283 Dindi óınnâ úınaya boyalı el keff-i òaêîb İòtiêâb oldu boyanmaú boyadır òaêb u òıêâb

284 Sinne mizàanmaàa di yıl sene hem cemèi

sinîn Óaúb seksen yıl imiş cemèi de gelmiş aóúâb

285 Cîyd gerdendir anın şâh damarı habl-i

verîd Gerdene hem ruúebe dindi gelür cem’i rıúâb

286 äulb bil hep kemüği oldu terâéib göğsüñ

Terb hem-zâd olana dindi hem aúrân etrâb

287 Ekl ü haêm oldu yimek haêm siñirmekdir hem Çoú yiyen kimse ekûl u daòi dinmiş ãaúlâb

288 Lubs giymek giyecek nesnelere elbise di

Câmedir åevb ki hem cemè’i åiyâb u eåvâb

289 İntisâb it der-i Óaúú’ı bulasın mercıè-i òayr İntesib bâbe ilâhin fe tecid òayra meéâb

290 Feéilâtün feéilâtün feéilâtün faèlün

Gizlü düşmen gibidir bil ki müdâhin-i ahbâb

ÕÂKE MUFÎDUN LEKUM ECMAèU KULLE’L-èUCÂB

Müfteèlün / fâèilün / müfteèlün / fâèilün

291 Şeyb úocalıú daòi gençlik olmuş şebâb Oldu úocalmaú meşîb genç olan âdem de şâb

292 Gidicidir õâhib u altının adı õeheb

Gelmeàe hem gitmeàe dindi iyâb u õehâb

103

293 Pek gülecek nesneye didiler uêóûke hem Şol ki èacîb ola pek di aña şeyéun èucâb

294 Dâr eve dinmiş daòi yüce saraya èimâd

Mevêıè-i maèmûrdur èâmir u àâmir òarâb

295 Bâb kapuya dinür belli gıcırtı ãarîr Gâhi sinek vızlamak oldu ùanînu õübâb

296 Hem òıãımın àayrıdan alma imiş zevceyi

Oldu vaùandan çıúup gitme dahi iàtirâb

297 Úaãb gibi úaêb hem kesme daòi buncadır Sözü bedîhe edâ söyleme de iútiêâb

298 Óâlimize aàlarız óaşr-ı óesâb günü

Nebki èalâ óâlinâ yevme yeúûmu’l-óisâb RIZÚA RIØA NÜKTESİ NAÓNU ÚASEMNÂ DADIR Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

299 Úâniè olan úısmete çekmeye hiç iøùırâb Úad temurru’l-furãatu’s-seyyâratu miåle’s-

sióâb

300 Levó-i maófûôa ne èâlî künyedir ummu’l-kitâb Levó taòta vaóy yazılmış olan miål-i kitâb

301 äu yüzünde şol úabarcıú kim olur dirler

óabâb Hem sevişmekdir óibâb olmuş muóabbet de óibâb

302 Óaúúı bâùıldan ayırmaú òaãmı ilzâm itme hem

Muãùalaódır lafô-ı emmâ baèdu ya faãlu’l-òiùâb

303 Saób çekmekdir yiyüp içmek daòi şiddet ile

Hem bulut olmuş seóâbe cemèi gelmişdir sióâb

304 Muútedir úâdir odur kim ãâóib-i úudret ola

Òalúa memlûku gibi mâlik olan mâlik rıúâb

305 Rîú açlıú rîú ve râyıú daòi aç úarnına Tükürüàe dinmiş buzâú aàız barı rîú u raêâb

104

306 Ùûùi bîàâ söylemek nuùú úafesde fi’l-

úafes Fi’r-riyâêi baàçelerde úaràadır zâà u àurâb

307 Munşiu’n-naôm ol ki inşâd eyleyen mevzûn

kelâm Ger unutsa lev sehâ taèyîb olunmaz lâ yuèâb

308 Óaú bize kâfî ki taóúîúan güzel merciè odur

Óasbuna’llâhu teèâlâ innehû nième’l-meéâb

309 Devr-i ebvâb eyleyüp olma cihânda der-be-der Dergeh-i Bârî ùururken àayrıya itme intisâb

ÚAD ETEYNÂKE Bİ NAÔMIN MERáÛB

Feèilâtün / feèilâtün / feèilât

310 Óacel keklik adıdır hem yâèúûb Bal arısı beği olmuş yaèsûb

311 Rîó yel esmesine dindi óubûb

Hem şimâle eseni úarşu cenûb

312 Vaèdi naúd itmedir incâz ammâ Di yalan vaèdeye vaèdu èarúûb

313 Yaya râcil daòi bir er de recul Her neye olur ise binme ruúûb

314 Çıkıcı òâric u dâòil girici

Çıúma hem girme òurûc ile vuúûb

315 Râèib efsuncu imiş raèb efsûn Ruèb úorúu daòi úorúaú ruèûb

316 Úışru cevz olmuş ise úavz úabuàu

Lub içidir ki gelür cemèi lubûb

317 Güzel işe didiler óusnu èamel äanma kim òûb günâhıñ adı óûb

318 Laèb oyun cemèi luèab geldi anıñ

105

Hem meşaúúat dimedir laàb u luàûb

319 Bir ùamaè-kâr idi Eş’ab meşhûr Oldu ecnâs-ı úabâyil de şuèûb

320 èAfv u âsâm idici Óaú ancaú

İnnemâ’llâhu èafuvvun li õunûb

321 Feèilâtün feèilâtün feèilât Viremem àayra kitâbım maóbûb

BÂNETU’L-BÂU FETEéTEéETİ’L-LUáÂT Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

322 Cümle bî-külfet gelenler sânióât Hem teèâúubla gelenler vâridât

323 Söz óadîå u hem kelâm-ı enbiyâ

Heb rivâyet idicilerdir ruvât

324 Sebú geçmek geçdiàiçün cinleri Vaãf-ı Rab üzre melekler sâbiúât

325 Ùâèat idicilere erkek dişi

Óaú buyurdu úânitîn u úânitât

326 ëuóâ maènâsı ãabaó uyúusudur İbtidâ-yı nevm-i râóatla subât

327 Eb baba umm ana oàlanlar benîn

Bint kızdır hem analar ummehât

328 Zerè ekmek nebt bitmekdir daòi Necm olmuşdur çemen otdur nebât

329 Yemm u ùam oldu deñiz úamúâm hem

Sebh yüzmekdir gemiler sâbióât

330 äatmaú almaúdır şirâ eødâddan Dindi úatèî satmaàa beyèu betât

331 Ol güzel òuy ki pesendîde şiyem

Kun bi óusni’l-òulk memdûòu’ã-ãıfât

332 Âdem ol sen de çalış öğrenmeğe Çünkü taèlîm-i ilâhîdir luàât

FÎ MEYÂDÎNİ’L-MEáÂZÎ UÓëURÛ KULLE’L-CİHÂT

106

Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

333 Atludur fâris feres cebhe cemâle òayl at Her gelicidir yaúın yaènî úarîbun kullu ât

334 At şitabiyle úoşarken òaşlamaú êabó oldu

çün Düşmene åalıcı atları àüzâtıñ èâdiyât

335 Hem muàîrât atları àâret-gerân düşmeniñ

Zîr-i naèlından úıàılcımlar ãaçanlar mûriyât

336 äoy olanlardır ciyâd u üç ayaàın úaldırup

Bir ayaàın ùırnaàı üzre dönenler ãâfinât

337 Erkek at oldu óıãân u óıcr u remle kıãraàı Mühr ùaydır anlarıñ yüğrükleridir sâbióât

338 Úalúıñız aèdâya mızraàile siz ey atlular

Eyyuha’l-fursân úûmû li’l-eèâdî bi’l-úınât

339 Tenkdir bu vâdi-yi nâ-reftede at oynamaz Kim didi Vehbî úoşup da kendini meydâna at

MÂ CEVÂBU’L-ÓUMÚ áAYRE SUKÛT

Feèilâtün / feèilâtün / feèilün

340 Balıàıñ adı semek hem daòi óût Götürücüsü zemîni yehmût

341 Úorúma hem úorúudıcıdır rehbût

Raóm idici vü teraóóum raómût

342 Pek tevâøuè da òuşûè ile òuêûé Ùâèata ùûl-i úıyâm oldu úunût

343 Mütecebbir mütekebbir gibidir

Kibre cebbâra dinür hem ceberût

344 èİzzet u salùanat u memlekete Didi asóâb-ı feãâóat melekût

345 Çâh-ı Bâbil’de olan iki melek

Biri Hârût u birisi Mârût

346 Óıúd u êaàn oldu óasûduñ kini

107

Şaòs-ı maósûda dinürmüş meénût

347 İftirâ itme behet hem buhtân Nuùúu óayretle ùutulmuş mebhût

348 Mıãùaba oturacaú yer anda

Yaèni dükkâna dinürmüş óânût

349 Lât u èuzzâ dinilen butlar hem Oldu şeyùân daòi kâhin ùâàût

350 Úût-ı dîn güzel úût bize

Úûtu’d-dîni lenâ nième’l-úût

351 Genç iken diñle naãîóatlerini Dime pîrâne ne şaşúın fertût

Cİ’TU Bİ’æ-æÂİ İLEYKUM SİèATEN Lİ’L-EBHÂæ Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

352 Genç olanlar dime maènâsına olmuş aódâå Nev-òaber almaàa da dirler imiş istiódâå

353 Oldu imdâd ùaleb itme àavâå ile àuvâå

Daòi imdâd idiciye di muàîå ile muàâå

354 İstiàâåe dime mefhûmu imiş istimdâd Meded itmek daòi àavå oldu o maènâ da àıyâå

355 Meclis-i meyde úadeó yoldaşına dindi nedîm

Pek òabâålu muãâóibler idinmek aòbâå

356 Cemèi õukrân u õukûr oldu õeker erkekdir Dindi unåâ dişiye cemèi anıñ geldi inâå

357 Úubl öpmek teveúúân olmaya imiş pek müştâú

Hem cimâè itme vikâè u refeå ile irfâå

358 Gebe óublâ daòi înâå ùoàurmaúdır úız Dâéimâ úız ùoàuran èavrata dirler mînâå

359 Úurusu yaşı úarışmış ota da êaàå dinür

Düşler aólâm imiş ammâ úarışıúlar eêàâå

360 Siór idüp üfleyiciler düğüme neffâåât Hem düğümler èuúud u üfleyicidir neffâå

361 Arıú olmaàa àıåâåe dinülür àıå arıàa

108

Arıú at alma daòi bed-òaber almak ıàåâå

362 Aùa ãoàanına èanãal ãoàana dindi baãal Fûm u åûm oldu ãarımãaú pıraãa hem kurrâå

363 Biçmeniñ vaúti haãâd ve ekine óarå dinür

Hem oraú mióãad imiş oldu ekinci hurrâå

364 Nesr kerkes kerevân baèøa göre ùavşancıl Vanúulu da didi kerkes gibi bir úuşa buàâå

365 İm úaşèam ölüme künye meniyye daòi mevt

Didiler úabre cedeå cemèi gelürmüş ecdâå

366 Müsteóaúú-ı terike vâriå imiş meyyitden Oldu mîrâåa baúiyye terike irå u türâå

367 Cânlı hem cânsız olan mâla di nâùık ve

ãâmıt Ev metâèına dinür her ne ise cümle eåâå

368 Óaú baña òayr-ı meded-kâr o fakaù dâd-ı

resm İnneme’r-Rabbu muàîåî huve lî òayru àıyâå

369 äaúınıñ nekbet-i isrâfdan idiñ óaõeri

İtteúû va’óõerû min nekebâti’l-iúèâs

370 Feèilâtün feèilâtün feèilâtün faèlün Ùabèa böyle suòan itmez mi leùâfet îrâå

371 Nûr-ı èaynım çalışup kesb idegör sen

yoòsa Pederiñ èilm u kemâli saña úalmaz mîrâå

Bİ LUáATİ’L-CÎM KE NAÚDİN BİRAVÂC

Feèilâtün / feèilâtün / feèilün

372 Şemè-veş parlayıcudur vehhâc Di çerâàa daòi nibrâs u sirâc

373 Abanos aàacı nevèinden sâc

Daòi filiñ kemüği olmuş èâc

374 Oldu óayvânı ùoàurtmaú intâc Dölünü almaàa da dindi nitâc

375 Muêàa et parçası úanı èalaúa

109

Merdler nuùfeleridir emşâc

376 Feõõ u tev ile daòi vitr ile ferd Tek dimek çift olanlar ezvâc

377 Süd ana ôıér u çocuúlar eùfâl

Daòi emzirmeàe dindi imlâc

378 èAvradı çoú olan âdem minkâó Úocaya çoú varıcı zen mizvâc

379 Pilicidir ùavuàun ferrûha

Hem òoros ile ùavuú dîk ü decâc

380 Bâàış az yaàışı olan yaàmur Pek yaàandır daòi úâóif ve necâc

381 Ùatlı ãuya didiler èazb u furât

Miló ùuzdur acı su miló u èucâc

382 Nehc u menhec dimedir yol daòi hem Aşikâre yola dinmiş minhâc

383 Oldu iki ùaà arasındaki yol

Fecc kim gelmiş anıñ cem’i ficâc

384 İrtıúâ-veş yuúaru çıúma èurûc Nerdübân süllem imiş hem mièrâc

385 èUcb-veş kibr dimekdir òuyelâ

Kibr u èunvân idicidir neffâc

386 Çià imiş neyy u melàûå hem enîã Pişme naêc oldu pişirmek indâc

387 Münkesir oldu úırılmış nesne

Şişe úârûra daòi dindi zücâc

388 Úatı ses ãâòa vü recs ü êacce Daòi pek pek çıàırandır èacèâc

389 Serc eyerdir ki gelür cem’i surûc

Di eyer urmaàa ata isrâc

390 Düşmeni bozma imiş hezmu èaduv Cenk heycâ vu úıtâl oldu hiyâc

391 Úoparup da çıúarıñ müttehemi

Aòricû’l-mütteheme bi’l-izèâc

392 Úıl duâè itmesün ey nûr-ı baãar

110

äaà gözü ãol göze Allâh muhtâc

CÂéETİ’L- ÓÂ KE RÂHİN èABAÚAN Lİ’L-EFRÂÓ

Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

393 Pek kerem idici mièùâ vü cömertlik de semâó Şuó imiş buól ùamaè-ı şaòã-ı baòîl oldu şuóâó

394 İtmedir âdeme taèôîm ile ikrâm ibrâó

Òorlamaúdır daòi teõlîl u meõellet ismâó

395 İrmeàe vaút-i ãabâóa dinülürmüş ısbâó Öyleden ãoñra da aòşama úadar oldu revâó

396 Ùar yere lâó dinür düz yer imiş ãırdâò

Cây-i râóatda merâó u daòi bol yol raórâó

397 Di òalâã itmedir incâ vü òalaã oldu necât Hem ôafer bulmaàa úurtulmaàa da dindi necâó

398 Suót maènâsı óarâm oldu güneh õenb u cünâó

Dindi zânîye musâfió ki zinâ adı sifâó

399 Feraó ile ferec u râóu meraó cümle sevinç İrtiyâó oldu sevinmek sevinendir mifrâó

400 Dindi ãâóî ayıàa saròoş olandır sekrân

Bâdenin adı raóîú öyle èakâr u daòi râó

401 İltiyâó ile luvâó oldu eğerçi ãuãamaú Òâliã u ãâf olan suya dinür mâun úarâó

402 Saòtiyân üzre dizüp boncuàu nisvân-ı èArab

Boynuna ùaúdıàı âvîze nezâketle vişâó

403 Göz ucuyla naôar itmek dimedir laóô u şufûn İltimâó oldu hem az baúma ki öyle ilmâó

404 Nûr-veş parlayan aydınlıà imiş êavé u êiyâ

Şemèdân muşamèa hem dindi çerâàa mıãbâó 405 Vaùé u èakd oldu nikâó aènî menâkióu nisvân Ùâlib olmaú da nikâò itmekiçün istinúâh

406 Nükte-âmîz söze dindi laùîfe ammâ Òûrâùa itme fukâhe daòi hem mezó u mizâó

111

407 áâéib olmaya di àaybûbe óuêûruñ øıddı Vech yüzdür yüze yüz olmaàa da dindi kifâó

408 Ùayr úuş cemèi ùuyûr u ùayarân

uçmaúdır Cemèi de ecnióa gelmiş ki úanat oldu cenâó

409 Cemèine dindi maúâlîd u anaòtar

mıúled Dahi iúlîd dimek öyle miåâl miftâó

410 Di ucuzluàa refâàa hem odur òaãb u

raòâ Úaóù úıtlıú daòi úıtlıú seneniñ adı kulâò

411 Óaú feãâóat feyeøânın bize inèâm itdi

Enèama’llâhu ileynâ feyeêâne’l-ifãâó

412 Bir imiş èilm u èamel óarfine eyle diúúat

èİlmile èâmil olan bula dü èâlemde felâó

SURRENÂ’LLÂHU Bİ NASRIN VE FUTÛH

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilün

413 Baèøılar nâm-ı Òudâ didi Bedûó Yürümek ùarz-ı nezâketle budûó

414 Âşikâr olmaàa dinildi vuêûó

Ôâhir olmaú da bedâhetle sunûó 415 Çanaàın ùolması àâyetde ùufûó

äu içüp úanmaya dinildi funûó 416 Gice ile içilen bâde àabûú äubóa úarşu içilen oldu ãabûó 417 Çün peşîmân olandır nâdim Tövbe-i ãâdıúa mefhûmu naãûó

418 Rûóa mensûb olan rûóânî

Cân u Cebrâil’e èÎsâ’dır rûó 419 İftitâó oldu èinâyet ùalebi

Fetó açmaúdır açılmış meftûó 420 Hem temeddüó ùaleb-i medó itmek

İmtidâó öğme öğülmüş memdûó

112

421 Levm u taèyîr dimekdir úınamaú Daòi rusvâlıàa dinildi fuêûó 422 Kebş úoçdur ki gelür cemèi kibâş Boynuzuyla urucu oldu naùûó 423 Yüğrük at úaydu’l-evâbid av için

Tepeğen ata daòi dindi êarûó 424 Pek seğirdüp úoşanı oldu cemûm

Başı pek yavuz atın adı cemûó 425 Tañrımız ùâhir u çoúdur keremi

Rabbuna’llâhu kerîmun subbûó 426 Olma maàrûr fenâ dünyâya

Biñ yaşarsañ daòi mânend-i Nûó

CÂ’ETİ’L-ÒÂU Bİ NAÔMİN MERSÛÒ

Fâèilâtün / feèilâtün / faèlün 427 Dindi İdrîs nebîye Uònûò

Pîr olan şeyò gelür cemèi şuyûò 428 Rasiòûn åâbit olanlar eyüden æâbit olmaàa daòi dindi rusûò 429 Nesò bir nesneyi zâéil itmek Óükmü zâéil olan âyet mensûò 430 Deri soymaàa dinür selò ammâ Derisi soyulan olmuş meslûò 431 İntifâò oldu eğerçi şişmek

Pek semiz úarnı büyük de menfûò 432 äûret-i evveli taóvîl olunan

Aúbaó ãûrete olmuş memsûò

433 Úulaàıñ kendüsine menfezine İşiden didi sımâò u esmûò

113

434 Alçaàa dirler imiş dûn daòi

Yücelik oldu èuluvv ile şumûò 435 İki hem-sîn ve iki miål olana

Dindi şeròân u gelür cemèi şurûò 436 Reés baş kelle úafâdır ammâ

Tepeniñ üstüne dirler yâfûò 437 Tabò u şeyé oldu pişirmek çûnkim

Dinülür pişmişe meşvî maùbûò 438 Veken u veker olmuş ise úuş yuvası Ferò úuş yavrusudur cemèi furûò 439 Tenk-kus cilveli òâtûn raãûf Bayılan ôevú-i cimâèile rabûò 440 äaúlanur saèy u åebât ile èulûm Yuófaôu’l- èilmu bi ciddin ve rusûò

441 Bezm-i èirfânda ol àâyet şûò Virme åiúlet ôurefâ mecmaèına

DELLETİ’D-DÂLLU èAYÂNEN Lİ ÓUäÛLİ’L-MAÚäÛD

Fâèilâtün / feèilâtün / Feèilâtün /faèlün 442 Boylu òendeú gibi yarılmış olan yer uòdûd Nâr âteşdir odunlu dimedir õâtu veúûd 443 Hûd maènâsı yehûd idici inkâr cuóûd Cemè-i òâyin òavene münkir-i niémet de kenûd 444 Söğüt aàacı òılâf u daòi ãafãâf öyle Gölgedir ôıll u çekilmiş de uzanmış memdûd 445 Sâmidûn oldu eèâlî daòi sâmî èâlî Yücelik oldu sumuvv u hem o maè’nâda semûd

446 Alta taót üste dinür fevú refîè oldu yüce Aşağı inme hubûù u yuúarı çıúma suèûd 447 Gerçi maómûd dimek medó olunmuş ammâ Õikri Úuréân’da olan fîèlin adı da maómûd

114

448 Uyúudur nevm anıñ evveline dindi nüèâs Uyanıúlara di eyúâô uyumuşlara ruóûd 449 äabb u hâvî dime èâşıú daòi dil-ber de behîc èAşúile óâli yaman kimse èamîd u maèmûd 450 İftiêâê oldu öñü bozma ki úızlıú èuõre èAbúara pek güzeli tâze cevâdıdır òûd

451 èUrub ol erlerini pek sevici òâtûnlar Hem uzun boylusu èaùbûl u muóabbetli vedûd 452 Merée èavrat ki gelür cemèi nisâ vü nisvân Çocuàu çoú doàuran èavrata hem dindi velûd 453 Esòıyâdan ãayılursun idegör vaède vefâ Evfi bi’l-vaèdi yeèuddûneke min ehli’l-cûd 454 Şeref-i cedd ile faòr itme hemân cidd eyle Kimse èâlim olamaz itmese beõl-i mechûd İLEYN NAÚDU KENZİ’L-èİLMİ MEVRÛæUN MİNE’L-ECDÂD

Mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün 455 Telaôôî od èalevlenmek èalevlendirmedir îúâd Şuvâô u hem leheb yalıñ yalıñlanıcıdır vaúúâd 456 Úovanıdır òaliyye naól arı şehd u èasel baldır

Şekerdir úand u sukker kim şekerciye dinür úunnâd

457 Taraããutdur taraúúub-veş gözetmek intiôâr ile

Raãad yol gözlenen yerdir ulu yola dinür mirãâd

458 Elûk u hem elûke ilçilik olmuş sefâret-veş Dinür elçiye vefd u cemèi gelmişdir vufûd evfâd 459 Şibâk avcı duzaúları şuruk hem ipleri anıñ

115

Úanaã av ãayd maènâsında avcı úânıã u ãayyâd 460 Esirlerdir sebâyâ seby ü istirúâú esîr itmek Raúîú u úınn u èabd olmuş úul iètâú itmedir âzâd 461 áulâm u zen getürücüye ehl-i fısú-ı bed-kâra Müéenneå ise úavvâde dinür erkek ise úavvâd 462 Muúayyed oldu baàlanmış daòi baàlamadır taúyîd Buúaàu gibi úayd u bendlerdir cümlesi aãfâd 463 Şebeh ve şibh ikisi de beñzemek teşbîh beñzetmek Dinür her nesneniñ miåline nidd u cemèidir endâd 464 Dimişler mîcne ùoúmaàa óaft u bekk u daúú úaúmaú Çiviye úazıàa dindi veted cemèi gelür evtâd 465 Eğerçi nefd u ısbâà oldu maènâda dükenmek hem Düketmek hem dükenmek her ne şey olur ise infâd 466 Muóaúúaú ol kerîm Allâh hiç vaèdinde òulf itmez Huve’r-rabbu’l-kerîm innehû lâ yuòlifu’l-mîèâd 467 O kim ôemm ide òalúı sürmeğile ol ıraà andan Femen kâne yeõummu’n-nâse cennib èanhu bi’l-iùrâd 468 äarîr-i òâme ãanma vaút-i taórîrât-ı naômımda Úalem eyler elimde ùaène-i óussâddan feryâd VAFFAÚA’LLÂHU LENÂ MESLEKE ÒAYRİN VE REŞÂD Feèilâtün / feèilâtün / Feèilâtün / feèilün

116

469 Müstaúil olmaàa herşeyéde dinür istibdâd Ùoàru söz úavl u sedîd söylemek anı isdâd 470 èUdde vâhab gibi yat yaraàa dindi èatâd Óaøır itmek dime maè’nâsında olmuş iètâd 471 Şuèle-i âteşi söndürmeàe dirler ıòmâd Cemre vü cemz köz olmuş külüñ adı da remâd 472 Yeñi mal ùârif imiş eskisine dindi tilâd äarf u òarc itmeğe dirler ki dükenmek de nefâd 473 Mecd dinmiş kereme õât-ı kerîm oldu mecîd Şeref-I õâtı olan ehl-i keremler emcâd 474 Dindi cömerde cevâd viricidir muèùî Refd imiş baòş u èaùâ baòşişi virmek irfâd 475 İktiãâd oldu ne ifrâù ne tefrîù daòi Beõl u taútîr meyânında dimekdir ıúãâd 476 Ululuàa di siyâdet daòi sevd u sûded Şehr hem mâl-ı keåîr u úaralıú oldu sevâd 477 Úılıca seyf gibi dindi óusâm u ãamãâm Keskini ãârım imiş baàı daòi oldu nicâd 478 Yurt meévâ daòi yurt ùutmaàa di istîùân Úande olursa muúîm olmaàa dinmiş irtâd 479 Ümmu râşid sıçanıñ künyesi râşid èâúil Óaúúa sevú eylemek irşâd u ãavâb oldu reşâd 480 Hem beşik hem döşemek mehd u düzeltmek temhîd Döşenen nesne de mânend-i firâş oldu mihâd 481 äaèb güç òarù aàaç kabuàunu ãoymaúdır Bir keven gibi dikenli aàacıñ adı úannâd 482 İttiúâ oldu ùayanmaú ki tevessüd gibidir Yaãdıàıñ adı visâde hem o maènâda visâd 483 Ùalaàın adı ùıóâl u daòi böğrek de kulâ Ciğere dindi kebid cemèi gelürmüş ekbâd 484 Hem süveydâ yüreğiñ noúùa gibi úara demi Yüreğe úalb u cinân dindi göñül adı fuéâd

117

485 Şâhidin cemèi şuhûd u daòi óâøır olmaú Hem şehâdet ùaleb itmek dimedir istişhâd 486 Úırd maymun ki gelür cemèi úurûd u úırede Kene didikleri úurduñ adı da oldu úurâd 487 Hem tesâfüd dime birbirlerine aşmasıdır Yaèni óayvânların dindi cemâèatine sifâd 488 Úâèid ol zen ki ola hayø u veledden úalmış Hem oturmaú da úuèûd oldu oturtmaú iúèâd 489 Şerède ruòãatı var kim idicek zevci vefât èAvratıñ zîneti terk itmesi olmuş iódâd 490 Yol sunen yükseği necd eğrisi olmuş şâùıb Câdde ulu yol imiş cemèi de gelmiş cevâd 491 Gerçi her óâlde òoş óaúúa tevekkül ammâ Güç imiş olmayıcak maãrafa àâlib îrâd 492 äûfiler gibi iderler mi riyâ ehl-i èıfâf Hel yurâéûne ulu’l-èiffeti miåle-zühhâd NEBÕETU’Õ-ÕÂL MİNE’L-áAYBİ ETETKÜM BİNEBÂÕ Fâèilatün / mefâèîlü / mefâèîlü / feèilün 493 Tafãiye tenciye úurtarma imiş hem inúâõ Óıãn mânendi taóaããun yerine dindi melâõ 494 Çün sığınmaú dime maènâsı imiş èavõ u èiyâõ Mültecâ-veş sığınacaú yeriñ adı da meèâõ 495 Her ne olur ise olsun uzaú itmek işúâõ Daòi bir ùâéifeden ayrılan olmuşdur şâõ 496 Dâéimâ seyr-i serîè itmek imiş iclivvâõ Sürèatiyle yürümekdir daòi óaõóâõ aóõâõ 497 Aóveõî cümle işinde mütebaããır kimse áâlib olmaya di ióvâõ u daòi istióvâõ 498 æüúbe vu åüúb delik naúb u åaúb delmekdir

Geçme maènâsı nefâõ oldu geçirmek infâõ 499 èAzf uãanmaú ki değişdirme de tebdîl ibdâl

118

Uyluàa faòõ dinür cemèi gelürmüş efòâõ 500 Fâsıúıyye dime mefhûmu imiş burma ãarıú

Úavuàuñ adı èamâre ãarıàıñ da mişvâõ 501 Paralanmaàa tefettüt di taúaããum gibi kim

İnticâõ oldu kesilmek kesilen parça cuõâõ

502 Ùutılan kimse aòîõ u hem esîre didiler İstiòâõ alma imiş öyle dimek hem teéòâõ 503 Dânesi iri olan yaàmura vâbil dirler Azıcıú yaàmura hem dindi reşâş ile reõâõ 504 Şaùù suyu Dicle’dir su kenarı şâùıéi Daòi Zevrâ gibi Baàdâd’a dinürmüş Baàdâõ 505 Pek açıú bellü yalana didiler feşfeşe kim Aãlı yoú lâf u güzâfile yalancı mellâõ 506 Baña yardımcı Óaúú ancaú ki odur òayr-ı penâh İnnema’llâhu naãîrî huve lî òayru muèâõ 507 Şükr kim Óaúúa şükredende leõîõ oldu sözüm Oúuyan úand-ı mükerrer-veş ider istilõâõ FE KUN Bİ REéYİN MUëÎéEN MUëÂHIYEN Lİ’N-NÛR Mefâèilün / Feèilâtün / mefâèilün / fâèilün 508 Òudâ-yı munèime çoú şükreden kimesne şekûr Ziyâde münkir-i luùf u nièam olan da kefûr

509 Mevânièi yoàiken hem bilâ úuãûr u fuùûr Tenâkuó istemeyen zât-ı pâke dindi óaãûr

510 Kesîru’l-âfe olan nesneye dinür maóêûr Daòi óarâm ki memnûè imiş adı maóôûr

511 Me’âl-i dîğere mebnî Òudâ’ya ıùlâúı Zamân u èâdete de dehr dindi cemèi duhûr

512 Kitâb-ı Óaøret-i Dâvûd’a ãoñra òâã oldu

Mecelle gibi kitâb adı idi gerçi Zebûr

513 Selef anı òalefe naúliden óadîå daòi

119

Úılıç ki cevher ile zeyn ola o da meéåûr

514 Ketûm saúlayana dindi gizlu esrârı O gûne sırrı da fâş eyleyen kimesne buõûr

515 Kemâl ü faølile mâhir olan imiş nihrîr

Ùuyup da muùùaliè olmaàa dindi èaår u èuåûr 516 Zülâl ùatlı ãu selsel daòi anıñ gibidir O şey ki pâk olunur àayrı şey anıñla ùahûr 517 Óubûr gerçi surûruñ murâdifi ammâ O kimse kim ola mesrûr u şâd-mân yaóbûr

518 äabâ o yel ki eser şems maùlaèından hem Ana muúâbil esen rîó-i müflis oldu dubûr

519 Semûm gündüz esen bâd-ı germ kim maèlûm

Anıñ gice eseni öyle zehr-nâk òarûr

520 Müvelled ise de meşhûr-ı èâlem olmuşdur

Yedi sıcaú güne dinmiş temûzda bâóûr

521 Yalan söylemek ifk u efîke olmuşdur Yalancı kâõib imiş kiõb-veş yalan daòi zûr

522 Nemîme kiõbile ifşâ-yı úavl fâsiddir Nubâó ürümesi kelbiñ úudurmuşu da èaúûr 523 Melûm odur ki anı òalú eyleye taèyîb Kelâl ile naôarı munúaùıè olan maósûr

524 Şedîd ölüm dime mefhûmu mevtu aómer imiş Dinildi õül ile òor olmaàa cihânda duóûr

525 Bevâr oldu helâk u kesâda dinmiş hem

Olana fâsid u hâlik daòi dinilmiş bûr 526 Úızamıàın adı óaãba çiçek daòi cuderî

Çiçek çıúarmış olan kimseye dinür mecdûr 527 Me’âl-i óâfire evve’l-emirde dinmekdir Sivilci çıúmış olan aàız oldu hem maòfûr 528 Eğerçi maèni-i bir ferd tevmeri olmuş Di ferd-i vâóide hem nefse úâne de tâmûr 529 Yüzün açıcı olan èavrata dinür sâfir Daòi müsâferet idici kimesne misl-i sefûr

120

530 Úarañu gice daòi leylu müdlehim olmuş Ducâ gibi úarañuluú da ôulmet u deycûr 531 Cihânda adı ãanı olmayan kimesne daòi Hemîşe uyúuya meélûf olana dindi deåûr 532 Úureyş mecmaèınıñ adı dâru nedve idi Dinildi meclis-i fısú u şeúâvete mâóûr 533 äaçılmış incu gibi oldu naôm-ı dil-cûyum Fe kâne naômu laùîfî ke luéluin menåûr 534 Mefâèilün feèilâtün mefâèilün faèilün Bu şièrimiñ bilür elbette úadrin ehl-i şuèûr 535 Murâdım oldu çü òidmet óadîå u tefsîre Ümîdim ol ki Òudâ saèyimi ide meşkûr MÜNBİéUN MİN BAèëI MEŞHÛRİ’L-KUNÂ ÕÛ L- MUÒTAäAR Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün 536 Óaøret-i Âdem ãafiyyu’llâha dinmiş Bu’l-beşer Hem ebu’l-cinn u ebû murra o iblîs-i eşer 537 Künyesi ãuyuñ ebû óayyân imiş hem bû’l-àıyâå Bal ebû manãûrdur kim bu’ş-şifâ olmuş şeker 538 Bu’l-òaãîb atdır şarâba bu’l-muhennâ dindi hem Bû naèîm itmek ebû beşr oldu naúl-i òûb-ter 539 Bu’ş-şehî berbâù ebu’l-lehv ise ùanbûra dinür Bu’l-kemâl olmuş nedîm-i nüktedân-ı muèteber 540 äofraya dirler bisâùu’r-raóme gibi bu’r-recâ Hem ebu sâyıà daòi pâlûde-i óelvâ-eåer 541 Bu’l-musâfir oldu peynir açlıàa bu’l-èumre di Ùuz ebû ãâbir tere bu’l-òuêrdur kim tâze-ter

121

542 Di ebû ùâlib ebû munúid atın aèlâsına Úurd ebû caède ebu’l-eşbâl olmuş şîr-i ner 543 Çün ebû eyyûb ebû ãafvân deve mefhûmudur Hem ebû’l-aóôal úatırdır bû ziyâd ammâ ki òar 544 Biz muóaúúaú èilmi âbâmızdan aldıú ùıfl iken Úad aòaõnâ’l-èilme min âbâinâ óâle’ã-ãığar 545 Oúu Òayru’llâh’ım oàlum òayr-ı èilmi göresin Sen de baba-veş hünerle böyle mânend-i peder TİLKE EëDÂDU MAèÂNİéİN Lİ KELÂMİ-L AÒYÂR Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / faèlün 546 Pâdişâha úula hem cebr dir ehl-i aòbâr Úul daòi ãâóib u mevlâ bunu yâd it her-bâr 547 Hem verâ arda öñe dindiğini fehm eyle Oldu hem daànece mefhûmu da iúbâl idbâr 548 Ezr u münne ikisi øaèf ile úuvvet dimedir ëamd imiş hem yaş olan hem úuru olan eşcâr 549 Az ãuya çoú suya êaóêâó olunmuş taèbîr Dindi caèfer büyük olsa küçük olsa enhâr 550 Maèn uzuna úıãaya hem çoàa hem aza dinür Nebl mefhûmu daòi oldu kibâr ile ãıàâr 551 Gerçi terfîl ile taèzîz meéâlî taèôîm Daòi teõlîle de teédîbe de dinmiş tekrâr 552 Hem úavî şey’e daòi gevşeàe de dindi elûs Bol olan nesnedir efcîc u olandır daòi dar 553 İnme çıúma aşaàı yuúarı hem oldu úanûè Úâbe yaúlaşdı daòi dinmek imiş itdi firâr

554 Zevze gitmek daòi gelmek dime maènâsınadır Daòi ermez dimek gitme vü câyinde úarâr

555 Besl maènâsı óelâl ile óarâm olmuşdur Medó u õemme dahi taúrîê dimişler ebrâr

122

556 Kâõib u ãâdıúa zuèmî olunurmuş ıùlâú Zuèm şek hem daòi óaú sözile bâùıl güftâr 557 Çoú ödünç alıcı hem virici olmuş midyân Dâyine dindi àarîm u daòi medyûn nâ-çâr 558 Hem mefâze dime úurtulma helâk olma yeri Fevz úurtulma helâk olma daòi yaèni demâr

559 Rehve yüksek yere dirler daòi alçaú yerdir Zübye yüksek yer ile oldu çuúur yer ey yâr

560 äoàuñ hem ãıcaàıñ şiddetine dindi maãad äoà ile ãıcaàıñ adı iken bârid u óâr 561 Şeyé-i maóbûba da mekrûha daòi dindi bedîè èArf hoş úoúulu yeldir daòi bed-bûy âåâr 562 Hem yaúına uzaàa sâúıb iderler taèbîr Avcıya dindi úanîã u hem o maènâda şikâr 563 Zevcden úaçıcı yaúlaşıcı òâtûn helûb Zevce vü zevc libâs olduàun eyle teõkâr 564 Úuré imiş óayø daòi paklık olmuş andan Oldu mescûr o úab kim boş ola hem ser-şâr 565 Hem ãadâúatde òuãûmetde èalâúa olmuş Şef-i noúãâna dinürmüş daòi rıbó-ı bisyâr 566 Úaraya úırmızıya ebyaøa da cûn dinür Úara eåvâba beyâøına da dindi daòdâr 567 Úılı çoú hem úılı yoú olana ehleb dirler Hem êamâdîd úoyunlar ki tenevmend u nizâr 568 ëıdd imiş gerçi muòâlif daòi miåle dinmiş Cemè-i øıddeyn meéâlî hele bunda der-kâr 569 Bir úabîle luàati olmadır ancaú şarùı áayri úavmiñ luàati olamaz eødâda medâr 570 Mûcez itdik ki uãandırmaya çoú sözle beyân Iútaãarnâ bi beyânin li melâli-l ikåâr 571 Gerçi vâfir bulunur böyle luàatler ammâ Zihni teşóîõ için itdik bu úadarca eşèâr

123

İNNî İCTENEYTU’L-ÓAMLE MİN AáäÂNİ NAÒLİ’L-İÚTİDÂR Müstefèilün / müstefèilün / müstefèilün / müstefèilün 572 Bâkûredir turfandası yaènî yemişlerdir åimâr Öyle yeñi turfandayı dirmek yemekdir ibtikâr 573 Oldu óadâyıú baàçeler yecrî aúar sular miyâh Eşcâr aàaçlardır daòi müåmir meéâli mîve-dâr 574 Hem fâúihe olmuş yemiş mişmiş dahi zerdaludur Kümmeårâ amrud imiş icâã erik rummân nar 575 Tüffâó almadır daòi şeftalu adı òûò imiş Firãâd o tut kim úırmızı ola úızarmaú iómirâr 576 Talè anıñ evvel mîvesi òurma aàacıdır naòîl Olmuş çiçekler adı da zehr u daòi nevr u nuvâr

577 Òurmaya dindi temr hem úınvân anıñ ãalúımları Devóa büyük aàaca di duleb u ãınâr oldu çınâr

578 Nâùûr baàıñ bekcisi kerm aãmadır òıãrım

úoruú Aènâb üzümler ãalúımı èunúûd imiş leõõet-niåâr

579 Ayva sefercel didiler úaùf u ekl hem mîveye Yapraú varaú imiş yeşillenmek de olmuş iòêırâr

580 Culfûzedir çam fıstıàı cillevz fındıúdır daòi

Dirler àubeyra iàdeye defne aàacı àâf u àâr

581 Beysem dimekdir muşmula zaèrûr alıc incir de tîn

124

Óabbu’l-mulûk evãâfdan vişne vü kiras âb-dâr

582 Yanımda aúreb mîveler gündüz yanaúlar

öpmedir èİndî úuùûfu’d-dâniye leåmu’l-òudûdi fi’n-

nehâr

583 èİlm u edeb-veş görmedim òoş mîveli bir bâàçe İtdim riyâø-ı èâlemi niçe zamân keşt u güzâr

584 Müstefèilün müstefèilün müstefèilün

müstefèilün Naòl-i ümîdim olmadı baà-ı cihânda mîve-dâr

ÓAäRU’L-AèDÂD èASÎRUN FE TEREKTU ‘L-İKæÂR

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

585 Bir iki üç aóad iåneyn u åelâå eyle şumâr Erbaèa òamse disün dörde beşe ol ki sayar

586 Sitte altı yedi sebèa sekize dindi åemân

Hem ùoúuz tisèadır eyler èaşara onda karar

587 Dindi èişrûn yiğirmiye åelâåûn otuza Erbaèûn úırú ise òamsûn diyerek elliye var

588 Altmışa yitmişe sittûn ile sebèûn didiler

Daòi seksen de åemânûn imiş itdim işèâr

589 äaydılar ùoksanı tisèûn miée olmuşdur yüz Biñe geldikde èaded elf imiş defter-dâr

590 Birler âóâd imiş ammâ èaşarât onlardır

Oldu yüzlerde miéât işte hemân ãay tekrâr

591 İn teèuddû nièama’llâhi felâ tuóãûhâ äaysañız óaú nièamın eyleyemezsiz ióãâr

592 äayısız mâlı olanlar da úalur ãıfru’l-yed Böyledir yevm-i óîsâb işte anı ãay her bâr ENèAMU’L-ENèÂMİ Lİ’N-NÂSİ HUVE’R-RABBU’L-ÚADÎR Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

125

593 Enkeru’l-aãvât bed sesler eşeklerdir óamîr Añırıcı nâhıú u ãavtı şehîú u hem zefîr

594 èAyr u èilc olmuş daòi òar hem óumr cemèi óımâr

Úancıàı ùâlih atan caóş ol sıpadır kim ãaàîr

595 Hem daòi kusèûm òardır debnel anıñ

tenbeli Óâmiru óammâr eşekci óaml yük çoúdur kesîr

596 Oldu yâbânî óımârıñ adı yaómûr u ferâé

Yavrusu tevleb óavâr olmaya ammâ kim kebîr 597 Kevdenî úaùır dimekdir baàl-veş cemè’i biàâl Şol ki ùoàurmaz úıãır ola èaúîm u hem èaúîr

598 Nâúadır dişi deve cemèi gelür nûú u niyâú İrisi buòt u deve adı cemel budn u baèîr

599 Bikr dinmiş gencine devser daòi yüğrük deve Yavrusu olmuş faãîl u yük için maòãûãu èîr 600 Olma vaút-i baósde ãavt idici òarlar gibi Lâ tekun fî vaúti baóåin sâéiten miåle’l-óamîr 601 Üştürân çekmez eğerçi bâr-kûh-ı cürmümü èAfv-ı Óaúú’a nisbet ammâ õerreden belki óaúîr Bİ LUáATİ’Z-ZÂİ LEKUM èAYNU áINÂéİN KE RİKKÂZ Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / faèlün 602 Debr -i mâl u daòi mâl bulmaàa dinmiş irkâz Kenz mefhûmu defîne hem o maènâda rıkâz 603 áamzdır úavleme kim úovcuya dinmiş àammâz Òalúı taèyîb idicidir lemeze hem lammâz 604 Hümeze hem daòi hemmâz da taèyîb idici Pek òuãûmet iden aèdâsına hem oldu lezâz 605 Vaãf-ı òûbânda iderler şuèarâ istièmâl Gerçi sıòriyyeye alıcıya dinmiş ùannâz

126

606 Güveğüye geline müşterek ammâ ki èarûs Kûs-zen oldu cehâz u gelin eşyâsı cehâz 607 Ùarz-ı heyéet dimedir ùavr daòi óadde dinür Oldu úaftandaki zincif de èalâmet de ùırâz 608 áuãn ùal aãl dinürmüş köküne herşeyéiñ Naól òurma aàacı kökleri olmuş aècâz 609 İntiòâb oldu iyisin ayırup da seçmek Münteòab ol seçilen nesne ayırmaú ifrâz 610 Ketm u kitmân daòi gizlemedir iòfâ-veş Âşikar itmedir iôhâr gibi hem ibrâz 611 Taèmiye gizleme mef’ûlü muèammâ gelmiş Gizlemek sözde merâmı luàaz ile ilàâz 612 Pek faúîriñ adı miskîn u gedâdır èâéil Mièveze eski libâs oldu faúirlik ièvâz 613 Kerbe vü kurb u teraó àussa gibi hep ùasadır Munúabıø olmaàa àâyetde dinür işmiézâz 614 Yolcudur ibnu sebîl oldu tecâvüz geçmek Bil òaúîúatde yola ehl-i luàat didi mecâz 615 Câéize oldu èaùıyye bir içim ãudur hem Ruòãat u iõn meéâlinde imiş lafô-ı cevâz 616 Dindi ürkütmeğe infâr u nifâr ürkmekdir Oldu úorúutma da terèîb u hem öyle ifzâz 617 Hem teàâmuz biribirine baúup göz úıpmaú Kûşe-i çeşmile baúmaàa dinürmüş iàmâz 618 Zâyı sîne çevirüp ãoñra mühendis didiler Yerler ölçücü mühendiz idi ölçü-hendâz 619 İhtirâz eyle sefâóatden o ièzâz yeri Fahteriz èan sefehi zâke maúâmu’l-ièzâz 620 Eyleme õüll u hevân eyle óaúâret kesbin İdegör mertebe-i èizz u vaúârı iórâz RABBÜNA’LLÂHU áANİYYUN VE ÓAMÎDUN VE èÂZÎZ

127

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün 621 èAsced u naêr dır altun pek iyisi ibrîz Altunuñ hem gümüşüñ sikkelisi naúd-i èazîz 622 Hem lecîn oldu gümüş naúre ile fıêêa gibi İtmeğe vaôè-ı òazîne dinülürmüş teknîz 623 Demire dindi óadîd u baúırıñ adı nüóâs Hem raãâã oldu úalay Fârisî ismi erzîz 624 Rû-yi tûtyâ-yı maèâdinden idüp hem taèdâd Òârıãîni deyu taèbîrine hepoldu mecîz 625 Úurşun usrub didiler civaya da zîbaú hem Civadır aãl-ı maèâdin demiş ehl-i temyîz 626 Kîmyâ ehli daòi şems diyüp altuna Hem úamerdir gümüşe şaòs-ı faúîr oldu èavîz 627 Úalaya müşteri vü zühre dimişler baúıra Demire hem didi merrîò ãanup õihnini tiz 628 Rû-yi tûtyâya èuùârid daòi úurşuna zuóal Didiler böyle kinâyâtı idüp de tecvîz 629 Nisbet-i sebèa-yı seyyâre iderler güyâ Lîk ãanèatları-veş cümle meéâlî nâ-çîz 630 Iãùılâóât-ı àarîbe daòi çok anlarda èAbeå olduàu èayândır idelim naômı vecîz 631 Õüll-i taècîzile mâl istemeden pek ãaúınıñ Fetteúû min ùalebi’l-mâli bi õülli’t-taècîz 632 Kimyâ faøl u hünerdir var ise dünyâda Olur erbâb-ı kemâl ehl-i àınâdan da èazîz SİNÂU’S-SÎN NÛRUN MUŞRIÚUN Lİ’L-CEVVİ KE’N-NİBRÂS Mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün 633 Benî âdem beşer hem cinne hem inse dinürmüş nâs Biribiriyle üns u ülfet itmek oldu istînâs 634 Bir ayaú üzre ãıçrar òalú ya yeécûcdur yaòud

128

Bir elli bir ayaúlı mesò olunmuş nâsdır nesnâs 635 Òudâ’nıñ raòmetinden nâ-ümîd oldıàıçün şeyùân Dinilmiş adına iblîs nevmîd olmadır iblâs 636 Derûn-ı nâsa ilúâ itdiàiçün vesvese dâéim O şeyùân-ı laèîniñ hem dinürmüş adına vesvâs 637 Geru úalmaàa dirler òıns kim óaúú õikrolunduúca Geru úaçdıàiçün iblîs-i melèûna dinür òannâs 638 Di iúbâli olana muúbil idbârı olan müdbir Taúaddüm eyler u geçmek geru úalmaúdır iúèinsâs 639 èAses gice ùolaşmaú gezdiğin ãayd içün gice Dinür úurduñ adına èasèas u hem öyledir èasèâs 640 Òanîf olmuş úalın bez hem òaşîf eski beze dinmiş Kerâbîs oldu cemèi òâm beze dirler imiş kirbâs 641 Di mièvez yoòsula zengîn åerî åirvân àanî-âsâ Züğürtlükdür òaãâãa lîk zengîn olmadır ıúèâs 642 Büyük âteşden âteş almaú olmuş iútibâs ammâ Úabes şuèle daòi şuèle ùaleb itmek iúbâs 643 Betaòter hem tezâyuè ãalına ãalına gezmekdir Yürürken iki yana ãalınan kimse daòi meyyâs 644 Dinür gizlü sese vecs u daòi úalbe gelen úorúu Derûn-ı úalbe istîlâé-ı òavf u bîmdir îcâs 645 Zine hem vezn ùartmaúdır terâzû úoludur mincem Daòi mîzân-veş dinmiş terâzû adına úıstâs

129

646 Iãırmaú dişle nehş u zerr u èaêê olmuş ıãırmaú hem Diş adı sinn azı diş êırs kim cemèi gelür aêrâs 647 Òarîde şol deliksiz incüdür durr u cumân incu Zümürrüddür zemâverd u hem elmas adı olmuş mâs 648 Muvâsât u meberreh iylik itmek cûd cömertlik Òasîs alçaú òasâsa hem fenâ fièl işlemek iòsâs 649 Úalem adı berâèa hem devâta mihbere dinmiş Mürekkebdir midâd u óıbr kaàıddır daòi úırùâs 650 Eli olmuş havânıñ milked u temlîd yumuşatmaú Havana didiler hâvin midaúúa hem daòi mihrâs 651 Mumâse hem misâs oldu cimâè itmek meéâlinde Mesîs u mes yapışmaú yapışdırmaú imiş imsâs 652 Vaãîfe câriye ammâ meõâle tenbeli anıñ Úaçan úul èabd âbıú hem esirciye dinür neòòâs

653 Cihânda òayr-ı nâs oldur ki nefè-i nâsa saèy eyler

Feòayru’n-nâsi fî’l-ekvân men yesèâ li nefèi-n nâs 654 Bi óamdi’llâh derûnum cevher-i èirfânile memlû Zer u sîm ile gerçi òalú-veş ùoldurmadım ekyâs KUTUBU’L-èİLMİ LEN ÒAYRU CELÎSİN VE ENÎS Feèilâtün /feèilâtün / feèilâtün / feèilün

655 Didiler arslana hermâs u yataàına èirrîs Küfye güç úuvvete dinmiş ki bahâdır da beéîs

656 Rûóu úuds itdiler ıùlâú belî Cibrîl’e

Paklık úuds u di pâk eylemeğe hem taúdîs

130

657 Çün binânıñ temeli üss ü esâs u mebnî

O óudûdunu beyân vaøè temelde teésîs

658 Óâlet-i şiddete beésâ di èaõâba daòi beés

Oldu hem òor u óaúîr itme meéâli teébîs

659 Yeés ümmîdi kesilmek daòi umniyye ümîd Kesmek ümmîdini meéyûs idüp de teéyîs

660 Aña nisbet olunur pek iyi nar imlîsi

Şehribân da ovadır gördüm anı ben imlîs

661 Ekåeriyyâ olunur eùèımede istièmâl Her ne olur ise olsun iyüsi oldu nefîs

662 Úoyuna dindi àanem maèz keçidir ammâ

Keçinin oàlaàı cedîy vü daòi erkek keçi tîs

663 Beñzemek lebs imiş ammâ daòi telbîs gibi İşine óîle úarışdırmaàa dinmiş tedlîs

664 Size bu naôm-ı selîs işde dizilmiş incu

Õâlike’n-naômu lekum durru naômın ve selîs

665 Seni girdâb-ı belâya düşürürler âòir Felek-i devletde daòi mümkün ise olma reîs

äÂRAT URCÛZETUN RÂÓATE RÛÓİN Lİ NÜFÛS Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

666 Uyúuda åıúlet ile muøùarib olmak kâbûs èAúlı gitmek de selâs öyle dimekdir meslûs

667 Boy güzelliği reşâúa güzele dindi mulâó

Yüzünüñ rengi güzel kendi güzeldir úâbûs 668 Úamùarîr ol ki şedîd ola hem öyle úamùar Yüzünü ekşiderek çehre iden kimse èabûs

669 Bulaşık levå daòi laùò bulaşdırmaúdır Yalamaú laós u di menóûs kişiye lâóûs 670 Ùalàa teyyâr u ãuyu ùaşúın olan baór ùabîs Deñiz ortasıdır esùımm u dinür hem úâmûs

671 Òışt nîzek daòi mızraàa dinür rumó u sinân Cerz kirazın adıdır dindi ùopuza debbûs

131

672 Ters u micneb dahi cünne adıdır úalúanıñ

Miàfer ol baş giyimi zıròa dinür dırèu lebûs

673 Dindi ùoldurmaàa idhâú u ùolu kâse dihâú

Şeyé içilen çanaàa keés di kim cemèi kuéûs

674 Aramaú cess u tecessüs ki tefaúúud gibidir

Oldu nâãıf daòi münhî vü ùalîèa câsûs

675 èIzz ile èâlim olan cümle baş üzre oturur Yeclisu’l-èâlimu bi’l-èızzi èalâ kulli

ruéûs

676 Naós-ı ekberdir anıñ ùâlièine nâôır olan Yanıña uàramasun yaèni müneccim u menóûs

ŞE’NU ŞÎNÎ KE èIMÂDİN Bİ ÙILÂèİN MENÚÛŞ

Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

677 Ôufr ùırnaú úaşınup ùırmalanandır maòrûş Mers hem ùırmalamaú öyle imiş òamş u òumûş

678 Heşş u beşş oldu beşâşet ile yüzü gülmek

Yüzü gülmek daòi mebşûş u güler yüzlü beşûş

679 Ùaèm ùad óulv dimek ùatlı imiş murr acıdır Óâmıê ekşiye dinür müzz dimekdir meyòoş

680 Memedir åedy ü süd ile ùolusudur óâlıú

Zevr u ãadr oldu göğüs hem daòi cuéş u cuéşûş

681 Lebid u èıhn u daòi ãûf dimek yüñ yapaàı

Anı óallâclarıñ atdıàı olmuş menfûş

682 Neşr ùaàıtma imiş lüff dürüp devşirmek Döşemek ferş u döşenmiş dimedir hem mefrûş

683 Úamó buàday ùarıdır daòi değirmen ùâóûn

Una di ùaón u değirmende öàünmüş mecşûş 684 Erúum u óayye yılan pek büyüğüdür åuèbân Nehş anıñ ãoúmasıdır ãoúduàu olmuş menhûş 685 Âdeme mûnis olan cânver olmuş ehlî

132

Cümle óayvânki yâbânî ola hem dindi vuóûş 686 Şaşmaàa dindi tevellüh daòi şaşúın vâlih Oldu idhâş şaşırmaú müteóayyir medhûş

687 Dindi söyletmeàe inùâú u daòi istinùâú Söyleyen nâùıú imiş sâkit u ãâmıt óâmûş

688 Naômımız naúd olunan sözdür o maàşûş değil

Naômunâ muntaúadun leyse bi úavlin maàşûş

689 Sen de bir söyle iki diñle bilüp hikmetini Çünki âdemde zebân birdir iki olmuş gûş

İÓFAÔÛ ELSÜNEKUM èAN HEÕEYÂNİ’L-EFÓÂŞ Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

690 Kişiniñ zevce-i menkûóasına dindi firâş

Yataàa alma daòi câriyeyi istifrâş

691 Telli dîbâ imiş istebraú u sündüs aùlas èAbúarî kâle-i vâlâ iyü eåvâb riyâş

692 Aàùaş eyledi muôlim dimedir maènâda

İtmedir hem daòi öyle úarañuluú iàùâş

693 Nem úapup celb-i ruùûbet iden olmuş merşûş Daòi serpintisi ãu gibileriñ oldu reşâş

694 äaà iken êanku maèîşet dimedir dar dirlik

Bolca dirlikle dirilmek de maèîş ile maèâş

695 Didiler mâl baúâyâsına gerçi óunşûş Óâlet-i nezède rûhuñ daòi bâúîsi óaşâş

696 Nâsdan muòtelif ecnâs dimek vebş olmuş

Ol dirinti süfehâ zümresidir hem evbâş

697 Lıããu sârıú dinülür òırsıza ammâki anıñ Úatı melèûnu kefen ãoyucu yaènî nebbâş

698 Fâóişe oldu zinâ hem yaramaz işe dinür

Öyle iş idici bed söyleyicidir faóóâş

699 èİllet-i øaèf-ı baãarla gice gören aòfeş Yarasa úuşu da vaùvâù imiş hem òuffâş

700 Úıl òulûãile maèâşıñda tevekkül Óaúú’a

133

Fe èala’l-lâhi tevekkel bi òulûãin li maèâş

701 Böyledir Yûsuf’a hem pend-i cenâb-ı pederî Râz-ı pinhânıñı iòvânına da eyleme fâş

ENèAMA’L-LÂHU LENÂ’L-èİLME BİHî NAÓNU NAèÎŞ

Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

702 Cevherî yazdı ki òalù itmeğe dinmiş teşvîş Ùoàrusun åâóib-i Úâmûs buyurdu tehvîş

703 Òalúa ilkúâ-yı fesâd eylemek olmuş tevrîş Daòi tezvîre sulûk itmeğe dinmiş terúîş 704 Râhibu úavmi naãârâ dimedir Türkçe keşîş Dir èArab bâde coşup úınama ãavtına keşîş

705 Hem èArab didi küçük cüååeliye úûş amma èUşş úuşuñ yuvasıdır beliği olmuş rîş

706 èAlef ol kim anı óayvân yiye yemlik mièlef

Ufaàı óaåå u åaman tibn u úuru ot da óaşîş

707 Cemèiden bir yere nisvân u ricâli deybûb Di úımıldıya debîb u óareket oldu naùîş

708 èAcele eyleyici kimse èacûl olmuş hem

İnkimâş uyumadır uyutmağa dinmiş tekmîş

709 Ùırmalanmaú eåeri òâdişedir òadş gibi Úaşımaú ùırmalamaú dinme de òarş u taòdîş

710 Úopmadır èars u daòi ceåå úoparmaúdır hem

èUnf şiddet ile aòõ eyleme de baùş u baùîş

711 Âşikâr olur aranmaú demi muãlió müfsid

Yaôharu’l-muãlióu ve’l-müfsidu hîne’t-teftîş

712 Olma pesmânde ùarîúıñda miåâl-i cühelâ

İdegör bedraúa-i èilm u kemâli der-pîş

134

RETELî äÂDE RAäÎN ÒAÙALE’L-áAYR RAäÂä

Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün 713 äudà zülf oldu başa ùoplanılan ãaç da èuúâã

Başda úıl bitdiği yer àâyete erdikde úuãâã

714 Dönerek cünbüş ile oynayıcıdır raúúâã Anı oynatma daòi şevúle terúîã irúâã

715 Pek serîè olan imiş gerçi kim emlîãu melâã Úaçmaàa hem geru úalmaàa dinür navã u menâã 716 Úamçı sevù u daòi úırbaca dinürmüş èırfâã Òayrı yoú şerr edici kimse imiş hem mindâã

717 Di àarîb itmeğe taàrîb u çıúarmaú ifãâã Daòi iclâ gibi dûr itme vaùandan inşâã

718 Nefs-i maútûle bedel mâla diyet dinmişdir

Daòi yara diyeti erş u úaved oldu úıãâã

719 İntiúâm alma imiş åeér u daòi úan adıdır

Fırãata dest-res olmaàa dinürmüş ifrâã 720 Bâéis ol kimse ki faúrile be-àâyet muótâc Faúr imiş fâúa òaãâãa ki züğürtlük de òaãâã 721 áavã u àams oldu ãuya ùalma miåâl-i telcîc

Didiler ùalàıca àaùùâs hem öyle àavvâã

722 äıvadır şîd u secâc u ãıvacıdır seccâc Cibs u caãã oldu kireç adı kireçci caããâã 723 Siz inanmañ aña maènâsı da lâ taètemidûh Nâ-be-câ sözle yalan òarã u yalancı òurrâã 724 Óaúú’a àâyetle òulûãile èibâdet idiñiz Uèbudu’llâhe teèâlâ bi kemâli’l-iòlâã 725 Müjelerle nigehi kâkulu ãayd itdi dili

äâde úalbî bi cufûnin ve şufûnin ve è‘iúâã 726 Okusuñ naôm-i dil-ârâmı èavâmmile òavâã

Cümle manôûmeler içinde budur òâããu’l-òâã

135

ëÂE NAÔMÎ KE ÕUKÂİN Bİ FUYÛëİ’L-FEYYÂë

Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

727 Óavê meşhûr anıñ cemèidir aóvâê u óıyâê äuya girmek dime mefhûmu daòi óavê u óıyâê

728 Úarê ödünç oldu ödünç istemedir istiúrâê Úarê hem kesmeğe dirler ki maúasdır miúrâê

729 Herşeyiñ cüzéü imiş baèd ki cemèi ebèâd

Azacaú nesne dimekdir daòi hem barê u barâê

730 Oldu raêrâê semiz úarnı büyükdür cirbâê Tenbel olmaúla åaúîl olmaàa dinmiş irêâê 731 İstièâõe di ãıàınmaàa daòi levõ u liyâõ äıàınacaú yere mevéel gibi hem dindi ıêâê

732 Pek güzel nesne enîú u daòi dil-ber maóbûb Miónet-i èaşúla berbâdlık olmuş ıòrâê

733 Şiddet u diúúat ile baúma da taódîúu baãar

Oldu göz görme baãar göz úapamaúdır iàmâê

734 O metâèı götürücü deveye dindi óafaê Óafaêa cemèi daòi öyle óıfâê u aófâê

735 Yelmaè ol şimşeğe dinmiş ki ola bî-bârân

Şimşeğiñ yıldırayup çaúması olmuş îmâê

736 Úâéim olmaú dime maènâsınadır nahê u nuhûê

Úalúmadır nahêat u úaldırmaàa dinmiş inhâê

737 Di revâfıê o gurûha ki reéîsin bıraàa Rafê terk itmedir ayırma imiş hem irfâê

738 Meclis-i fısúı görürseñ yüzüñü döndiregör

Lev terâ mecmaèa fısúın fe è aleyke’l-ièrâê

136

739 Úarêu miúrâê muóabbet idüğün úatèî bil İtme aòbâbıña bir óabbe úadar şeyé iúrâê

RABBÎ CEVÂDUN MUNèİMUN Bİ’L-CÛDİ Lİ’L-ÒAYRİ MUFÎë

Müstefèilün / müstefèilün / müstefèilün / fâèilün

740 Tefcîr aúıtmaúdır ãuyu ùatlu aúarãudur faêîê

Az ãu naêîd olmuş daòi az aúmasıdır hem baêîê

741 Oldu naúâve pâklık pâka di maòmûm u naúî

Hem yıúamaúdır şavã u mavã yıúanmış olandır raóîê

742 Òoş renkle pek parlayan fâúiè daòi parlaú delîã

İşrâú nurlu parlamaú şimşek yalabımaú vamîê

743 Az baúma lemóa ùarf-ı göz lemóu’l-baãar pek âşikâr

Hem görme ruéyet görmede øaèfı olan kimse àaêîê

744 Olmuş uzunluú ùûl hem èarê in derinlik èumú imiş

Her bir deriñ şeydir èamîú inlü olan nesne èarîê

745 Şirrîr çoú şerr idici kimse yaramazlıú êaèr Òayyir o kim çoú òayr idegelmiş o maènâya erîê

746 Teşóîõ olmuş bilemek hem bileği mişóaõ u misenn Sikkîn u ùalş imiş bıcaú keskin olan nesne ramîê 747 èÂlemde tâ kim ãaà olam Rabbimden iósân isterem Mâ dümtü óayyen fi’l-verâ min faêlı Rabbî estefîd

748 Ehl-i tenaèum şükredüp Óaúú’a ãafalar eylesün

Dâéim óasûduñ úalbidir renc-i óased ile marîê

137

ÙÂBE KELÂMÎ LE KUM LEYSE EÙÎÙU’L-BAÙÎÙ

Müfteéilün / fâèilün / müfteéilün / fâèilün

749 Úalbe muvâfıú gelen nesneye dinmiş elîù Pâk nihâd u saòî oldu cevâd u sefîù

750 Óüsn-i edâ ãâhibi oldu faãîh u selîù

Òalúile òoş imtizâc eyleyicidir òalîù

751 Zeyreğe dirler zekî reéyi õaèîfe êaàîù Şaşúına mefhût di aómaú olandır raùîù

752 èAúla nuhâ vü hücâ èâúile dâhî dinür

Hâbit u delhem deli èaúlı az olan saúîù

753 Şehr ay imiş evveli àurre yeñi ay hilâl Óavl u daòi èâm yıl bir sene kâmil úamîù

754 Yitmeğe di êayèa vü hem yitiğe êâlle

Yolda bulup alınan nesne de olmuş laúîù

755 Úalbiñ adı bâl imiş hem ùasa belbâl imiş

Úalb ãafâsı neşâù oldu feraólu neşîù 756 Çözme imiş óall u hem èuúde vü urbe düğüm Baàlamadır rabù kim baàlu ùavardır rabîù

757 Oldu ùavr u baót-veş ãâf u bulanıú keder

Sel yoluna di åaèb hem bulanıú ãu mesîù 758 èAfv idicisin bizi èâãî úulu èafv úıl Ente èafuvvun lenâ faèfu lièabdin saòîù 759 Bildiği bu èâlemiñ úaùredir evvel úaùreden Oldu Òudâ èilminiñ úaùresi baór-ı muóîù RABBENÂ YEDFAèU èANNA’L-AÒBÂÙ Feè ilâtün / feèilâtün / feèilün

760 äarı gül úırmızı gül oldu vièâù Yâsemîne daòi dinmiş sicilâù

761 Çûnkî èadl itme meéâli iúsâù

Óaúúı ióúâúda yardım ilùâù

762 Pek uzun âdeme dirlermiş ùâù Hem uzun oldu ùavîl u şirvâù

138

763 Şol òalâyıú ki ùaàılmış elúâù

Uzaú olmaàa daòi dindi şeùâù

764 Oldu àavàâ àalebe laàù u liàâù Hem o maènâda hiyâù ile miyâù

765 Úaldırup da yere urmaú ebhâù

Daòi indirme aşaàı ihbâù

766 Hem şaùaù óaddi tecâvüz itmek Ôulm u àadr itmeğe dinmiş işùâù

767 Dâhiye çünkü muãîbet dimedir

Varùa hem öyle gelür cemèi vırâù

768 Pek büyüklenme tebedduò olmuş Hem daòi kibr idicidir nióâù

769 äaúalıñ pek úabası hilûfe

Daòi cavlaú köseye dindi sinâù

770 Úoltuàa alma teéebbuù olmuş Ibù úoltuú ki gelür cemèi ibâù

771 Oàul oàlu dime mefhûmu óafîd

Veled evlâdı da cümle esbâù

772 Òayù iplik daòi hem dikmekdir İğneler yurdusudur semmu òıyâù

773 Gerçi meşhûr beşik baàında

El ayaú baàı mıúâù ileúımâù

774 Muótekir ãaúlayıcı zâd u zevâd Óınùa buàday ãatıcısı òannâù

775 Fâredir àuffe debûb u funúuè

Úıùù erkek kedidir cemèi úıùâù

776 Oldu divârıñ adı cedr u cidâr Hem daòi óâyiù odur cemèi óıyâù

777 Úoúudur nekhet u pek ùîbi şezâ

Baór aàız úoúusu bed úoúu óıùâù

778 Şaóme-i üzn úulaú yumşaàıdır Úurùa vü úuruù küpe cemèi úırâù

779 Hem úılâde daòi gerdânlıúdır

Öyledir laùù gelür cemèi lıùâù

139

780 äakınıñ itmeden ifrâù isrâf

Fetteúû èan serefin bi’l-ifrâù

781 Oúumaàa yazıdan çoú saèy it Ki úalur naúşile câhil òaùùâù

ÔAHARAT DİÚÚATUNÂ Fİ’L-ELFÂÔ

Fâèilâtün / feèilâtün / fâèilün

782 Lâzım olmaàa dinürmüş ilôâô Nesnedir şey u daòi öyle limâô

783 Kibrile yürüyücüdür cevâô

Hem yürürken ãalınıcı ciyâô

784 Sözü serd söyleme olmuş ıàlâô Daòi òoyradlıàa da dindi àulâô

785 Pek èadâvet dime mefhûmu tukâô

Hem daòi cenk u cidâl oldu tümâô

786 Òulledür dost u òulûle dostluk Bî-vefâ dosta dinürmüş tilmâô

787 Faõõ o kim àılôet ile bedlik ide

Şaòã-ı bed-òûy u hem aòmaú cinèâô

788 Di uyutmaàa inâme irúâd Hem uyandırmadır inbâh îúâô

789 İnúiõâm u èacele ivmekdir

Daòi ivdirmedir iècâl inkâô

790 Tütüne dirlerimiş duòò u èukâb Bî-duòân şuèle-i âteş de şuvâô

791 Âletüñ úalúmasına dindi nuèûô

Anı úaldırma imiş hem inèâô

792 Çoú cimâè itmedir incâ vü óateé Herşeye şehveti olan culmâô

793 Óıfô idiñ Nuòbe’miz ey óâfıôlar

Iófaôû nuòbetenâ yâ óuffâô

140

794 ÒÀb-ı àafletden açılmaz gözümüz Eyleye cümlemizi Óaúú îúâô

İNNE LENÂ L-BÂRİE’L-ÚÂDİR ÒAYRE’L-ÓAFÎÔ

Müfteèilün / feâèilün / müfteèilün / faèilün

795 Baòt u naãîbi olan kimseye dinmiş óaôiô Óaôô naãîb oldu çün saúlayıcıdır óafîô

796 Óâce gereklü imiş cemèi óavâyic gelür

Óavc gerek olmadır lâzım olandır laôîô

797 Göz bebeği nâôır u hem daòi insân èayn Göz bebeği de büyük olana dindi caóîô

798 áayriye beñzetme bir nesneyi olmuş veéem

Oldu muêâhî gibi beñzeyici de laóîô

799 Óabteredir incelik ince daúîú u raúîú Úalın olandır vesîc oldu yoàun da àalîô

800 Òâtıé vü cânî gibi ãuçluya dinmiş eåîm

Dâéire-i şâhdan ùard olunandır delıô

801 İnce uzun heyú imiş èandel uzun nesnedir Hem úıãadır cevsaú u öyle dimekdir èakîô

802 Nâéil-i òayr olamaz dehrde bed-òuy olan

Lâ yecidu’l-òayre fi’l-èâlem faôôû àaliô

803 Laóôa be-laóôa çalış kesb-i kemâl itmeğe Olmaya tâ kim saña kimse şebîh u laóîô

FEHÂÕ èAYNU FAYëIN NÂFİèİN Lİ’N-NÂSİ BEL ENFAè Mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün

804 Vücûdu iètidâl üzre olan raèrâè u hem raèraè

Bezîèolmuş ôarîf u tâze àâyetde güzel ervaè

805 áadîre dindi ãarúan ãaça pekçok ãaçlıdır efraè

Başı ùazlaú olan aslaè daòi kel başlıdır aúraè

141

806 Úıãacıú boylu õâtında óaúîr olan imiş zevbaè

Daòi aòmaú olup her gördüğü şaòãa uyan immaè

807 Òabîå âdem imiş elkaè eli úatè olunan aúùaè

Úulaàı burnu maúùûè olana dinmiş dahi ecdaè

808 äuyu otu ziyâde çoú olan yer adıdır meryaè Daòi óayvânlarıñ otlayacaàı yer imiş mertaè

809 Ne yerde olsa òâne rebè imiş cemèi rubûè erbâè

äafâ-yı nev-bahâr içün olan menzil daòi merbaè

810 Dinürmüş elmaèî vü yelmaèî vü levõaèî cümle

Zekâ asóâbı eşòâãa zekî úalb oldu hem aãmaè

811 Muòâdièaldayıcı mekr u óîle òudèa olmuşdur O gûne mekr u óîle ãâóibi kimse daòi òaydaè

812 Øarar itmez dimek mefhûmu gerçi lâ yaêurru olmuş

Daòi hiç fâide itmez meéâlî oldu lâ yenfaè

813 Zebed úaymaú leben risl u èalûú olmuş südün adı

Meõîú anıñ su úarışmış olanı òâliãi munúaè

814 Nisânıñ başına baàladıàı mendildir mıècer

Òımâr u miúnaèa yaşmaú yüz örtüsü peçe burúaè

815 İşitmek istemekdir istimâè vü semè işitmekdir

Semîè işidicidir hem úulaúdır sâmiaè mismaè

816 Faúîrdir her óarîã u hep úanâèat-kardır zengîn

Faúîrun kullu õî óıråı àaniyyun kullu men yaúnaè

817 áanîmetlen àınâ-yı úalb kenzinden daòi úorúma

áınâu’l-úalb kenzun fa’àtenim minhu ve lâ taòşaè

142

818 Benim ol èayn-ı èirfân kim dilim deryâ-yı maènâdır

Bu gûne feyø-i cârîye anı Óaúú eylemiş menbaè

İNNE’L-İNSÂNE HELÛèUN MENNÂè

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilün

819 Oldu maènâda èaúârât êiyâè Telef olmaú daòi mefhûmu êiyâè

820 Buúèa bir parça zemîn cemèi buúâè

Her yanı baàçeli belde meõrâè

821 Kîledir keyl u daòi ölçek ãâè Hem úulaç bâè vü di arşuna õirâè

822 Pek èaõâb itmeàe dinmiş icdâè

Daòi zindâna úomaúdır icõâè

823 Buêè kus vaté u óaşeé raèù cimâè Hem cimâè itme daòi buêè u buêâè

824 İkişer hem üçer ile dörder

Oldu meånâ vü åülâå u rubâè

825 Meme emzirici èavrat murêiè Meme emmek dimedir raêè u rıêâè

826 Mutèa di fâéideli nesneye hem

Fâéide-òÀhişidir istimtâè

827 Hem vedîè’a şu emânet úonulan Daòi virmekdir emânet îdâè

828 Di çanaú çölmeğe evàâb daòi

Cümcüme úaãèa çanaú cemèi úıãâè

829 Dindi mezzâó laùîfe-gûyâ Nükte-dânlıúla ôarâfet de bezâè

830 Sözü bî-râbıùa yekşân åeråâr Sırrı fâş eyleyici de muõyâè

831 Sebègerçi yâleylî úurda dinür

Yırtıcı cânverân cümle sibâè

832 Ùoúluàa dindi şebaè ùok şebèân Hem ùoyurmaú dime olmuş işbâè

143

833 Mubdiè ihdâå idicidir yoàiken

Yeñiden itmedir îcâd ibdâè

834 Ruúèa bir parça imiş kaàıtdan Daòi bez parçasıdır cemèi ruúâè

835 Cemèi aèãâb siñir oldu èaãab

Hem kemik èaôm u ilik adı niòâè

836 Fuôelâ gün gibidir pertevile Fe ulû’l-faêlı ke şemsin bi şuâè

837 Diñleme ehl-i riyâ semèasını

İtse de ãûret-i óaúdan ısmâè

İNNE TERäÎèA KELÂMÎ LE MAèÂNİN LE BEDÎè

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / fâèilün

838 Mîve aàaçları çoú mevøiè dilcû-yi baúîè Daòi turfandası bâşûra olan mîve yenîè

839 Úış şitâ ãayf yaz olmuş güze hem dindi òarîf

Vaút-i cemèiyyete mevsim di bahâr oldu rebîè

840 äubó-dem ùañ yeri aàarmaàa isfâr dinür

Hem o vaút oldu ãabâó u felaú u fecr u seùîè

841 Uyumaàa hem uyanmaàa teheccüd dinmiş

Uyúusuzluú seher olmuşdur uyutmaú tehcîè

842 Secè şol úâfiyeli söz ki fevâãıl gibidir Söylemek öyle muúaffî sözü olmuş tescîè

843 Úorúmayup kendusini cenge atandır èâbıù

Pek yürekli de şucâè u hem o maènâda şecîè

844 äatıcı bâyiè alım ãaùıma da dindi mikâs Beyè hem ãaùma hem almaú ãaùılan nesne mebîè

845 Eski eåvâb raèâbîl u òaõâfîl olmuş

Yamalı oldu muraúúaè yama vurmaú terúîè

846 Bed úoúar ehl-i cehennem yemeği âteşden Çölde hem bir úuru acı dikeniñ adı êarîè

144

847 Ber-şeref rifèatile dehrde ancaú èâlim

İnneme’l-èâlimu fi’d-dehri şerîfun ve refîè

848 Sânièin úudretini fikriderek òaşyet eyle Kâr u bârıñ ola her bâr-meded hüsn-i sanîè

áÂBE MEN AèŞAÚAHÛ’L-èÂNE VE FÎ’L-ÚALBİ REVÂá

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

849 Vaút pek dökme helâk itmedir ihlâk ibyâà Ceş değnek ile döğmek daòi urmaú ıúşâà

850 Serò u tesrîó daòi baèå gibi göndermek

Hem erişdirmeğe de dindi belâà u iblâà

851 Tâzeniñ tüysüzüdür emred u nev-óaôôı ùarîr Daòi şâbil deliúanlusı yiğitdir birzâà

852 äabb imiş dökme daòi sekb u dökülmek de sukûb

Oldu munãâb dökülmüş ãuyu dökmek ifrâà

853 Ceşè u iàvâl óarîã olma imiş isteyerek Hem daòi istemeyüp terk eyleme úurtulma ferâà

854 Yutmadır belè gibi selc u tezaúúum serrîù

Çiynemek maêà u daòi çiğnenilen nesne muêâà

855 Bilezik adı sivâr oldu esâvir cemèi

Hem úuyumcıluàa di ãavà u úuyumcu ãayyâà

856 èAlaú u hem melaúú u vudd u miúa sevmekdir

Sevgi óubb oldu daòi gizlüce meyletme ruvâà

857 Muşk-veş zülf-i nigârım ki meşâme hoş-bû

äudàu Leylâye bi reyyâhı ke miskin li dimâà

858 Nûr-veş lemèa-yı èirfânile pertev-yâb ol Nâr-ı reşkile ola sîne-i óâsid pür-dâà

TEFEéFEéN Bİ NAÔMİN LEV RAÂHU YEMDAÓU’L-VAääÂF

Mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün

145

859 Dinür çoú mâla óılú u mâlı artup öğmedir iórâf

Daòi hem mâl u nièmet çoúluğuyla azmadır itrâf

860 Tekebbür itme caòòaf u kibr iden ceffâò u hem caòòâf

Gidermek hem yaúîn olmaú dimek mefhûmudur iócâf

861 Belî Kuréân’da olmuş úavm-ı èÂd’ıñ şehriniñ adı

Dinürmüş eğri büğrü úum yıàınlarına da aóúâf

862 èUref aèrâf gelmiş cemèi yüksek úum imiş èurfe

Daòi Cennet Cehennem arasında ãûrdur aèrâf

863 Teúaddüm eylemek zülf u tezellüf izdilâf öyle

Yaúınlıú menzilet zülfâ yaúın itmek daòi izlâf

864 Gelin òâtûnu irsâl itmeğe hem òâne-i zevce

Dinür ziff u zifâf u izdilâf u hem daòi izfâf

865 Şaàaf úalbi muóabbet yaúmadır mecnûndur meşàûf

Hevâ-yı èaşúila sevmek tâbiè olmaú dinmedir irdâf

866 Dinür mihmâna êayf u hem aña uyup gelen êayfın

Daòi şol kimse kim çoú çoú øiyâfet eyleye mıêyâf

867 Sedef ôulmet hem aydınlıú imiş eødâddandır bu

Gice olmaú úarañlıú hem daòi mum yaúmadır esdâf

868 èIyâli itmede infâú taúãîr itmedir taútîr

Ziyâde nâ-be-câ ãarf eylemek tebzîr-veş isrâf

869 Yaúınlarda olur ùarzında eğlendirmedir tesvîf

146

Esef pek àuããalanmaúdır ùarıltmaúdır daòi îsâf

870 Ebâbîl oldu fırúa fırúa úuşlar vâóidi yoúdur

Şu úırlangıç ki evlerde yapar lâne adı òuùùâf

871 èAcâéibler òaber virdi birin Bâbil’de gördüm ben

Òaber virici falcı àaybdan kâhin gibi èarrâf

872 Ricâmız ãuç baàışlamaúdır Allah’dan keremlerle

Recânâ min ilâhi’l-òalú èafvu’l-cürmi bi’l- ièùâf

873 Ne müşkil olduğun bu iltizâmile tenâsübler

İderler iètirâf elbet olanlar ãâóib-i inãâf

RABBUNÂ’LLÂHU İLE’L-ÒALÚİ RAÓÎMUN VE LAÙÎF

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

874 Lafô u maènâda sözü bozmaàa dinmiş taórîf Hem kitâb içre òatâ itme meéâli taãóîf

875 Òubz etmek daòi şol kirde dinen yufúa raàîf

Ùoyacak mertebe ekl itmemek olmuş taècîf

876 Ücret ile ùutulan kimse ecîr oldu èasîf Merd u zen òidmet idici olana dindi vaãîf

877 Hem taóannüf Óanefî meõhebi üzre olmaú

İstiúâmet ile müslim olan âdem de óanîf

878 İyülük idici muósin óasene iyülükdür Yaramaz óallü olan kimseye de dindi ôalîf

879 Eksik ölçekle ãatan kimse muùaffif olmuş

Azıcıú nesneye hem eksik olana di ùafîf

880 Dostluú oldu muvâlât u daòi dost secîr Hem daòi mûnis olan hem-dem imiş ilf u elîf

881 èAúlı az olmaàa da saòf u seòâfe dinür

Daòi èaúlı az olan kimseye de dindi saòîf

147

882 Raùb u yâbis úuru yaş ıãladılan nesne naúúûè

Dindi yaş itmeğe tarùîb u úurutmaú tecfîf

883 Úulaàıñ adı òaôenne küçüğüdür úanifâ Küpedir şenf anı ùaúmaú da úulaàa teşnîf

884 Dindi bildirmeğe îõân dahi izkân öyle

Necdedir èilm gibi bilme bilici de èarîf

885 Cühelâ faòrı hemân eski yeñi mâliledir İftiòâru’l-cühelâ bi telîdin ve ùarîf

886 Eyle âdâba riâyet ki girân-úadr olasın

Meclis-i ehl-i meèâlîde ãaúın olma òafîf

HUVE’L-KERÎMU FEMİNHU RECÂUNA ‘L-ELÙÂF Mefâèilün / feèilâtün / mefâèilün / faèlât

887 Getirmemek yerine vaèd-i luùfunu iòlâf O gûne vaède vefâ itmeyicidir miòlâf

888 Resîaè câizedir dindi baòşişe cedvâ Baàışlamaú hibe hem vehb imiş daòi ıùlâf

889 Maèûne èaêê u hem incâd yardım itmekdir

İdüp müsâèade óâcet bitirmedir isèâf

890 Hem âdem semel iki âdemi barışdırmaú Biri biri ile itdirmek ülfeti îlâf

891 Yüce binâya dinür èafr u ãaró u mecdel köşk

Daòi di çardaàa àurfe ki cemèi geldi àırâf

892 Dinildi èaãf ekine hem yenilmişe meékûl Úatı yel esme ôuhûr itmedir ekin ièãâf

893 Di câna mühce daòi hem yürekdeki úana

èAbîù dem gibi úandır burun úanı da ruèâf

894 Sülâfedir ãıúılan nesneden çıúan evvel Şarâba hem üzümüñ şirasına dindi sülâf

895 Raùîb yaş daòi bile ruùûbe yaşlıúdır

Yubûset oldu úurımaú anıñ gibi de cefâf

148

896 Şu aldanan kişi maàbûn u àabn aldanmaú

Óisâbsız götürü ãatın almaàa di cezâf 897 Di òaãf çarıàa hem çizme adıdır curmûú Midâs u úafş papuçdur papuçcudur iskâf

898 Güzelce òuylar eyle sen de pâk-evãâf ol Fekun bi óusni òıãâlin muheõõebe’l-evãâf

899 Mefâèilun feèilâtun mefâèilun faèlât

Maèârif ehline itdim bunu daòi itóâf

900 Bizim de bildiğimiz anlarıñ eåerleridir Giru gelenlere birşey bıraúmamış eslâf

ÚÂFUNÂ FÂÚA èALÂ KULLİ CİBÂLİ'L-ÂFÂÚ Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / faèlün

901 Òuùabânıñ sesi òoş kendü belîài mislâú Öyle hem òûb-edâ ãavt-ı bülendi sılâú

902 Ùatmadır õevú u õevâú u hem o maènâda meõâú

Úatı maòzûn u melûl âdem imiş hem õevvâú

903 Úatı pek gülmedir inzâú u hem öyle ihzâú

Aàlamaú maòn u bukâ olmuş anıñ gibi imâú

904 Pek çaàırmaàa di mièlâl u hem öyle ıãlâú

Oldu leylek úuşu laúlâú daòi sesidir laúlâú 905 İètibâr itmemek ikrâh ile daóú u idóâú Hem taòâãum gibi düşmenlik idişmek de teóâú 906 èAvratıñ mehrine aàırlıàına dindi ãıdâú

Daòi çoú èavrat alup da boşayandır mıùlâú

907 Dindi èuùbûl her aèøâsı muvâfıú úadına Gül-i òandân gibi pek òoş gülicisi mihzâú

908 Óayzebûn óirdebe úoca úarı mânend-i

èacûz Nâşize úahle edebsizleri kim bed-aòlâú

149

909 Dökme dıfú oldu dökülmüş ãu da mâun dâfıú Dökücü kimse de muhrîú u dökülmüş muhrâú

910 Şehr imiş baóre beled behme medîne gibi hep

Köye de úarye gibi kefr dinür hem rustâú

911 Óâlden óâle dimekdir ùabaúan èan ùabaú Olmadır birbiriniñ üstüne úat úat da

ùıbâú

912 Râóa el ayası yed el bilek adı mirfaú Ayaàa dindi úadem inciği de olmuş sâú

913 Sebaú öñdül dimedir kim yarış erbâbı alur

İleriye geçici kimse yarışmaú da sıbâú

914 Mülée mefhûmu rukâm u hem o maènâda êunâk

Öksürüğüñ adı suèâl ıçúırıàa dindi fuvâú

915 Meéúadır ıçúıraraú aàlama mâéık aómaú Göz pıñarı daòi mâú oldu ki cemèi âmâú

916 Óâsin aydır daòi soñ gicesine dindi serâr

Hafta usbûè imiş ay âòiri üç gün de muóâú

917 Muømaóil olıcı mefhûmu zehûú olmuşdur

Muømaóil itmeğe öldürmeğe dinmiş izhâú

918 Kevr noúãân u daòi óavr ziyâde dimedir Úorúudur òaşyet u àâyetde faúîrliú imlâú

919 Cân baúâyâsını tende úapamaú sedd-i ramaú

Úût-ı yevmiyye imiş bulàa o maènâda rimâú

920 Òâm teklîf ile taècîze dinürmüş taèvîú Çoú ziyâdet ile åıúlet viricidir mièfâú

921 Òınfe şol iş ki anıñ fâèil àâyet utana

Pek èacîb iş daòi filú işlemek anı iflâú

922 Tañrımız òalúa ifâêa idici rızú-ı keåîr Rabbuna’llâhu ile’l-òalúı mufîêu’l-erzâú

150

923 İtme Vehbî úuluñu àayrı úapuya muótâc Bâb-ı erzâúı suhûletle açup yâ Rezzâú

ÚAD TEVEKKELTÜ èALA’LLÂHİ VELİYYİ’T-TEVFÎÚ Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / fâèilün

924 Òulú òuy òalú yaratmaú daòi öyle taòlîú

Tâmu’l-aèêâ yaradılmış olan âdem de òalîú

925 Sözü àâyetde belîà olana dirler mınùîú Hem daòi tîz-zebân nâùıúalı kimse õelîú

926 Oldu mânend-i ùaóûnun adı hem ince daúîú

İnce itmek daòi yumuşatmaàa dinmiş tedúîú

927 Şaúú dinmiş yarıàa yarmaàa yırtmaú taòrîú

Fetú u teftîú daòi yarma miåâl-i teflîú

928 Göz açup diúúatile bakmaàa dirler tebrîú

Muttaãıl göz dikerek baúma da olmuş termîú

929 Parlamaú oldu burûú u hem o maènâda berîú

Daòi parlaú úılıca dindi o meşhûr ibrîú

930 Çadıra òayme serâdıú di serâ-perdeye hem

Perdedir òıdr u rivâú anı da çekmek tervîú

931 Eli öz ustaya şaèbâõ di her ãanèatda Óâõık üstâd olan kimse daòi ledú u lebîú

932 Beslemek terbiye beslenme terabbî olmuş

Besleme nâz u naèîm ile meéâli tefnîú

933 Hem bezenmek de tezyîn ki tezevvuú öyle Zînet itmek daòi mefhûmu da olmuş tezvîú

934 Şebteèûr arpaya dinmiş daòi meşhûru şaèîr

Hem úaêîm at yeminiñ arpasıdır öyle èalîú

935 Pek muóabbet dime mefhûmu imiş èışú u èaşaú

151

Oldu vâmıú daòi èâşıú úatı düşkün èışşîú

936 Emr-i Óaúdan ùışaru çıúma imiş fısú u fusûú

Dâéimâ fısú u fucûr üzre olandır fessîú

937 Óükme şâyeste olan èadlile ancaú òaúdır İnneme’l-óaúúu maèa’l-èadli ile’l-óükmi óaúîú

938 Yâve-gûyân-i zamâne baña taúlîd idemez Şükür kim Óaúú’a benem èasrda ehl-i taóúîú

NAÔMUNA’L-KÂFÎ Bİ BASÙIN KAD KEFÂK Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

939 Ol ki èaşúıñda seniñ men fî hevâk Úanda görür o seni eyne yerâk

940 èÂşıú oldu şevúle gören seni

Kâne ãabben bi’l-àarâmi men raéâk

941 Yâ òalîlî ey benim pek sevgilim Görürüm bir gün seni yevmen erâk

942 Sen gelür iseñ baña lev ciétenî

Saña cânımdır fedâ rûóî fidâk

943 Senden ayrılmaú baña oldu àumûm Kâne lî’l-aózânu minke’l-infikâk

944 Mâ şehidnâhu biz anı görmedik

Söyle kim geldi saña úul men etâk

945 Rabbim olduysa bu úul èâãî saña Õâlike’l-èabdu ilâhî lev èaãâk

946 Senden özge yoú aña Maèbûd u Rab

Mâ lehû rabbun ve maèbûdun sivâk

947 İòtiyâr isem daòi bî-iòtiyâr Tekye-i èaşúa soyundum pîr-pâk

ENTE LÂ TAÚLİB MİNNÎ ÚALBEK

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilün

948 Ùams u ùasm ikisi de maóv itmek Ceõb u cebõiñ de meéâli çekmek

152

949 èAvùabu èûbaù imiş dâhiye pek

Betl u tebl ikisi olmuş kesmek

950 èAmcaèu maèc eylemek olmuş sürèat Serùaè ùarsaè ol yürüdü pek

951 Úarpuzuñ adı da bâ-nuùú-ı nebî Oldu baùùîò ile ùabbîò dimek

952 Óamd maúlûbu dimişler medóin İkisiniñ de meéâli övmek

953 Hem daòi kursuf u kurfus pembe

Óamt u maót oldu ãıcaú gün dimek

954 èAmcaàa maècemàa söz ãav úarışıú èAslaùa èasùala bed söylenmek

955 æelùama åemlaùadır gevşeklik

Faùs u ùafs oldu hem âdem ölmek

956 Câh maúlûbu dimişler vechin İbn-i Óâcib didi öyle gerçek

957 Lüàat erbâbı òılâf-ı naóvi

Böyleler úalb dimişler bî-şek

958 Bu miåillüleri yoú Úuréân’da Odur efãah arayup çekme emek

959 Senden öñ geldi muóaúúaú o bize

Huve úad câée ileynâ úableke

960 èArabıñ böyle èacâéib luàatın Maèrifetden sayılur öğrenmek

ëÂèA èOMRU’L-ÓUKEM Bİ ÔUNÛNİN VE ŞUKÛK

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

961 Dindi meéfûn gibi èaúlı øaèîfe meénûk Nûk aómaúlıú imiş aòmaú olandır meèfûk

962 èAvratıñ zevcine buàø idicisi oldu furûú Erkeğe şevúi ziyâde olana dindi helûk

963 Zuhredir pek ak olan muhıú aúlıúdır Pek úara nesnedir edcen gibi olmuş óulkûk

153

964 İbtidâ ùoàması olmuş güneşiñ gerçi buzûà

İrmesi vaút-i zevâle hem anıñ oldu dulûk

965 Didiler zengîne åervân u úınâ zengînlik Faúr ãaèlîk u faúîr olana dinmiş ãuèlûk

966 Òasta olup da øaèîf olma imiş denf u êaneé

Òastalıú ile øaèîf olana dirler menhûk

967 Cem-èi rehn oldu rihân rehne bıraúmaú irhân

Rehni úurtarma hem ayırma imiş fekk u fukûk 968 Sâfil alçaú dimedir õüll u èunuvv alçaúlıú

Yüce sâmik daòi yüksekliğe de dindi sumûk

969 Semt u mevrid yol imiş úumluú olanı da óabâk

Ùaracıú ùaà yolu òânıú ulu yol da êaóûk

970 Muèteberdir sözümüz kim o değil şübheli söz

Úavlunâ muèteberun leyse kelâmen meşkûk

971 Hüner iósânile aórârı úul itmek yoòsa Bende olmaz keremiñ görmese èabd-i memlûk

LÂME MEN YAÓSUDU FÎ NAÔMİ KELÂMÎ KE LEéÂL

Fâèilâtün / feèilâtün feèilâtün / feèilün

972 Òuy seciyye gibi òaãlet ki gelür cemèi òıãâl

Daòi aòlâú u èalâmâta dinürmüş âsâl

973 Mürselât oldu melekler daòi yeller ki riyâó

Fırúa fırúa dime mefhûmu da olmuş irsâl

974 Òîle ôann eyleme òaylûle hem ol maènâda Düşde teşòîã olunan nesne imiş ùayf u òayâl

975 Oldu mesrûr olan kimse feraó gibi zaèil

Daòi bir kimseyi şâd itme dinmiş izèâl

976 èİyme mâlıñ iyisi feyé àanîmet olmuş

154

Hem àanâéim gibi emvâl-i àanîmet enfâl

977 İyülik birr u ãalâó u pek iyilik de ifú Virmedir nièmeti hem óaúúı edâdır izlâl

978 Sürü sirb u deve úoyun sürüsü oldu resel Raèledir at sürüsü geldi anıñ cemèi

rièâl

979 Tenbele hevcel u èafşel di diraòmîl gibi

İşden âvâre olan kimseye dinmiş baùùâl

980 Úaftana úidèa merâze di àilâle zibne Gömleğe dindi úamîã u daòi öyle sirbâl

981 Yaúadır ceyb u yeñe kumm di cemèi ekmâm Õeyl etekdir ki gelür cemèi õuyûl u eõyâl

982 Eli çolaàa eşell dindi ùopala aèrec èArac aúsaúlıàa dinmiş ki o maènâda òumâl

983 Zelzele úudret-i Bârî ile yer deprenmek Yeri depretmeğe de dindi tezelzül zilzâl

984 Babanıñ hemşîresi èamme úarındaşı da èam

Ana hemşîresi òâle dayı da olmuş òâl

985 Semizi ribaóle vü sıbaóledir nisvânıñ Pek güzel dinme meéâli dahi olmuş cemmâl

986 Zevle àâyetde ôarâfetli olan òâtûndur Dindi nazlanmaàa da dell u delâl u idlâl

987 Òûb nisvânile ãoóbetde teàâzül olmuş

Baèl zevc oynaması zevcile èavrat da bièâl

988 Çoú ùoàurmaú da tenûú oldu óabâlâ gebeler

Gebelikdir óabel u hem gebe itmek ióbâl

989 Úocalıú oldu herem pek úocalıú ifsînân Pîrlik ile cimâè dan daòi úalmaú óîúâl

990 Dişisi èanz u geğik şâdin u ôaby olmuş hem

Yavrusu oldu cedâye daòi yaèfûr u àazâl

991 Oúculuú oldu nebâle yapıcısı nâbil

155

Úavs yay nebl oú olmuş ki gelür cemèi nibâl

992 Ùañrımız úula kerem idici çok luùfidici Rabbuna’llâhu ile’l-èabdi kerîmun mifêâl

993 Pây-i mâlâna kerem úıl ne úadar úâbil ise

Var iken elde hemen fırãat-ı vaút-i iúbâl

HUVE’L-KERÎMU İLEYNÂ èATÂéUHÛ’L-MEéÛL Mefâèilün / feèilâtün / mefâèilün / feèilün

994 Òıyânet itmeğe iàlâl gibi dindi àulûl Eli ayağı olan úayd u bendde maàlûl

995 Denâéet ile reõîl olmuşa dinür maòsûl Şu èaúlı nâúıã u pür èayb olan imiş medòûl

996 Şu kim cihânda bî-úadr u şân ola òâmil O gûne şöhret u şân olmamaú meéâli òumûl

997 Dinildi sâfile her nesneniñ aşaàısı Daòi hem öyle dimek sifl ile seffâl

u sufûl

998 Cereb uyuza dinürmüş òaãaf úuru geçik Çıban da demmel u beår oldu hem

sikkil åuélûl

999 Erâmil oldu mesâkîn-veş faúîrler hem Ùasa melâle úasâvetlü kimse mell u

melûl

1000 Dinür unutmaàa nisyân unudıcı nâsî Meéel àaflet imiş õuhl anıñ gibi de õuhûl

1001 Nisâdan eylemeyüp bu cihâna hiç raàbet Òulûãile müteveccih olan Òüdâ’ya betûl

1002 è Azeb di ergene ùul èavrat oldu ermele hem

Teéehhül itmedir ıóãân u izdivâc u uhûl

1003 Nisâda mevdıè-i maèhûd sırr u óırr olmuş Ricâlde olanı eyr u èacred u àurmûl

1004 Vucûda gelmek imiş yoàiken meéâl-i óudûå Daòi úadîm dimek oldu èadmel u èadmûl

156

1005 O èafv idiciniñ oldu ümîd-i èafvı bize

Huve’l-èafuvvu lenâ kâne èafvuhû’l-meémûl

1006 Tecâvüz eyleme óaddi naãîóat eyle úabûl Cihânda tâ olasın óüsn-i óalle

maúbûl NAÔMUNÂ’L- MÛCEZ MÂ ÚALLE VE DELL Fâèilâtün / fâèilâtün / feèilün

1007 Şaşı gözlüye dinürmüş aóvel

İntiúâl eyleme de oldu óivel

1008 Úısacıú boyluya dinmiş óanbel Hem uzun boylu olandır hercel

1009 Pek úadîme ezelî di hem ezel Lem yezel öyle dimek ke’l-evvel

1010 İşlediğinden aña ãorulmaz Yaènî lâ yuséelu è ammâ yefèal

1011 Âl evlâd u èıyâle dinmiş Oldu òuddâm gürûhu da òavel

1012 Óill bel oldu óelâlile mubâó Dindi mebõûl u mubâóa muscel

1013 Sellu seyf oldu ãıyırmaú úılıcı Úılıcıñ keskini olmuş miòãal

1014 Her aõıtıcı muøır öldürülür Kullu mûõin ve muêırrın yuútel

1015 Oldu pek úorúucu kimse ecfîl Úorúaàa dindi cebân-veş zümel

1016 äaàrılı èavratı görseñ di åıkâl Daòi meékem gibi de saàarı kefel

1017 Şame dinmiş beñe de òâl gibi Beñleri çok olan adam aòyel

1018 Keçidir èanz u daòi cefr oàlaú

Úoyuna şât dinür kuzu óamel

1019 Pireye dindi berâàîå daòi Kehleniñ adı da olmuş úummel

157

1020 Olmuş iczâl sevindirmek hem

Daòi şâd olmaàa ki dindi cezel

1021 Heõeyân söylemek olmuş aòùâl Úavl-i fâsid dime mefhûmu òaùal

1022 İótiyâl itmeye dinmiş óîle Daòi pek óîle idici aóyel

1023 Di utandırmaàa taòcîl iòcâl Hem utanmaú dime de oldu òacel

1024 Muòtaãar sözle kifâyetlendik İktefeynâ bi maúâlin mucmel

1025 Yeri düşdükce mahal-gûy olagör Söze atılma ãaúın tâ-be-maóal

FE’ŞKURÛ NèİMETE RABBİN Bİ áADÂTİN VE AäÎL Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

1026 Bir úonaú yer dimedir meróale hem göç de raóîl

Daòi gönderme de iróâl-veş olmuş teróîl

1027 İtmedir âdemi mensûb-ı êalâlet taêlîl Dindi pek azmış olan şaòã-ı òabîåe êalîl

1028 Pek leùâfetli olan hüsn-i kelâm oldu retel

Vâêıh u rûşen oúumaú daòî olmuş tertîl

1029 Selsebîl u daòi kevåer ile tesnîm olmuş Cennet ırmaúları aúıntılı mevêıèda mesîl

1030 Faêl maènâsınadır nebl u nebâlet çünkim Úadr-i vâlâ ile memdûó olana dindi

nebî

1031 Nuùfe kim mâye-i tevlîd-i sülâle dinmiş Baba nâcil velede necl di mânend-i selîl

1032 Óulleci oldu muóallil ki meéâli maèlûm

Zevce mefhûmu óalîle úocaya dindi óalîl 1033 Güzele óavh u óasen dindi güzellik de úasâm

158

Oldu nazlanma tasaóóub daòi öyle taèvîl 1034 Zînete zibric u nîúa dinülür yaènî bezek

Hem bezenmek de taóallî dahi öyle tesvîl 1035 Zâmile şol deve kim yolcu metâèın götürür

Râkibiñ ardına binmiş olana dindi zemîl 1036 Zebil-i serúin gibi fışúıya dinürmüş ammâ

Dindi zenbîle de zibil u o maènâda zebîl 1037 Şükr ile biz aza úâyil oluruz iósândan Naónu narêâ mine’l-iósâni şekûran bi úalîl 1038 èİlme óamd eyle ki Vehbî ilâhî o kerem Ne úadar èâlim iseñ câhili itme taòcîl ÓİKMETULLÂHİ MET TUDRAKU KUNHEN Bİ èUKÛL Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

1039 Pek denî kimse reõõâl u di òasîse merõûl

Daòî hem öyle denî nâkise dinmiş mefsûl

1040 èÂúil uãluya daòi dindi yabânî keçiye èUúle bağ-bend gibi èaúlı çok olan da èaúûl

1041 Behl az mala dinürmüş daòi laèn itmeğe de

Pek gülücü hem olan òayrı çok âdem behlûl

1042 Dinmiş erkek deveye faól u faóîl ammâ kim

Muùlaúâ erkeğe de faól dinür cemèi fuóûl

1043 Urmadıúca yürümez anıñ adı êâàın imiş Davarıñ âdeme râm olanına dindi õelûl

1044 Semize dindi semîn oldu semizlik de semn

Hem arıú aècef u mehzûl arıúlıú da nuhûl

1045 Úarşusunda biriniñ ùurmaú ayaà üstünde Oturur gibi yapışmaú yere hem oldu muåûl

1046 Faãl imiş kesme çocuàu memeden kesme fıãâl

Úaùl hem úaùè gibi kesme kesilmiş maúùûl

159

1047 Faúd u fiúdân dimedir øâyiè idüp de aramaú

Olmaàa àâib u nâbûd daòi dindi ufûl

1048 Kusèâ gibi peşîmandır ebed her ivici Nâdimun ke’l-kusèaî ebeden kullu èacûl

1049 Çıúmasun âdem olan ùaşraya aãlâ andan

Bilelim úadrini cennet gibidir İstanbul

MÂLENÂ MÂLUN SİVÂ NAÚDU’L-KELÂM

Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

1050 Dizginiñ adı èinân yular zimâm Úusúuna dinmiş åuàr úolan óizâm

1051 Cümle yer yüzünde olana daòi

İns u cinne òalúa hem dindi enâm

1052 Çoú olan her nesneden cemm u cemîm Cemèi de gelmiş cemûm ile cimâm

1053 Ùurna kurkî vü óubârî ùoy kuşu

Dişisi èâle devekuşu neèâm

1054 Úılletu’l-ekl u úatâne az yimek Úuru etmekdir èaşm úatıú idâm

1055 Hâşe maóşe hem daòi mulúaù odur

Vâhice ateş yalıñlanmak êırâm

1056 Yüzü üzre düşmüşe menkûb di èÂciz olandır cuhûm u hem èibâm

1057 Di günahkâr olana âåim daòi

Hem günahıñ da cezâsıdır eåâm

1058 Câm Nişâbûr’da bir beldedir hem

Sîmden olan úadeó de oldu câm

1059 Óaúú bize mey içmeği kıldı óarâm Óarrema’llâhu lenâ şurbe’l-mudâm

1060 Her ne deñlu var ise sehv u òatâm

Umarım maèõûr ola èınde’l-kirâm

NAÓNU LÂ NAèRİFU’L-ESMÂE HUVE’R-RABBU èAlîM

160

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / fâèilün

1061 Òûb simâlı güzel yüzlü olan kimse vesîm Gül-i nev-òande gibi òoş gülücü oldu besîm

1062 Aãlı àâyetde denî nefsi baòîle di leéîm

Levm u levme úınamaú hem daòi öyle telvîm

1063 Ululuú faòm u selâsetli söze dinmiş hem Dindi taèôîme de ibcâl u hem öyle tefòîm

1064 Hem zeèâme ululuk dindi kefîl olmaàa da

Seyyidu’l-úavm gibi olmuş ulu kimse zaèîm

1065 Olmuş etbâèile òuddâm meéâlinde óaşem Kenduden òavf olunan utanılan kimse óaşîm

1066 Õü şekîme o ki serkeş ola hem nefsi şedîd

Şekim imiş rüşveti virmek hem ıãırmaú da şekîm

1067 Pek àalîô ehl-i cefâ kimse èutul olmuşdur

Úavmiñ içindeki bî-gâne òabîå oldu zenîm

1068 Heşm imiş bir úuru şey úırma daòi baş úırmaú

Úuru otuñ da úırılmış ufaàı oldu heşîm

1069 Kötülük oldu semâce yaramazlıú da òubûl Daòi pek ôulmedici kimse àaşûm u ôalîm

1070 Seb imiş söğme söğüşmek de teşâtum olmuş

Şetm hem söğme liúâsı bed olan kimse şetîm

1071 èAzm imiş itmeye bir nesneyi úatèî niyyet Hem èazîmet dimedir öyle o maènâda èazîm

1072 Añlamaú oldu teferrüs daòi dirk u idrâk

Óâzim ol kimse ki rüşd üzre ola öyle óazîm 1073 Didiler baèøıları úarye-i aãóâbu’l-kehf Baèøılar levóa-ı esmâlarıdır didi raúîm

1074 Geldi taãàîri ubeyre ne àarîb istièmâl Aècemî lafôıdır olmuş èalem ol İbrâhîm

1075 Faãm bir nesneyi ufatmaúdır ayırmaúsızdan

İnfiãâm olmuş anıñ gibi hem öyle tafãîm

161

1076 Çürüàe dindi rufât u çürümüşdür merfût Çürümek rimeh u naòr u çürümüş nesne ramîm

1077 Hem faúîr olmaàa yoú itmeàe ièdâm dinür

Malı yoú kimse de maèdûm hem o maènâda èadîm

1078 Úarañuluú dime àayheb ki àayâhib cemèi

Úarañuluú giceye ãubóa daòi dindi ãarîm

1079 áalmedir şehvet u şevúile olan óırã-ı cimâè

İştihâsı aña àâyetde ziyâde àıllîm

1080 Gebe òatunlarıñ aş yermesine dindi vaóâm

Anlara òÀhiş olanı yidirmek tevóîm

1081 Óumme oldu kömür adı tütündür yaómûm Dinülür hem òıãıma oldu sıcaú ãu da óamîm

1082 Aúçadır èayn u daòi úalbi de zeyf u sutûú

Didiler pâka naúî òâlıã olan nesne åamîm

1083 Pek müsinn âdeme úaşèam dinülür gerekse de

Hem èamel-mânde olan pîr kehâm öyle kehîm

1084 Dehirde merdum-i bed-òûy óaúîr u meõmûm

Reculu’l- èârimi fi’d-dehri óaúîrun ve õemîm

1085 Nev-edâdır ki yazıldı ikiyüz on dörtde

Atma yabana ãanub da bunu köhne taúvîm

1086 Pirlikde beni bu gûne iden taze zebân Himmet-i èâliye-i Óaøret-i Sulùan Selîm

HUVE’R-RAÓîMU İLE’L-èÂBDİ YAáFİRU’L-éÂæÂM Mefâèilün / feèilâtün / mefâèilün / faèlün

1087 Şehâme úalbi úavî olma hem zekâsı tamâm

Feòâmedir ululuú hem ulu kişi de humâm

1088 İbil dinür deveye örgücü de oldu senâm Şemûò imiş yücelik hem anıñ gibi de senâm

162

1089 Muúaddime dinülür öñ bölüğe askerden

Di arda òalf u emâm öñ hem öyledir úuddâm

1090 Maúâma meclise dinmiş daòi cemâèat-i nâs

Mekân maúâm dimek cây-gehdir öyle maúâm 1091 Semiz olan daòi yaà eklini seven de şaóîm Dinürmüş et yaàına şaóm anı ãatan şaóóâm

1092 Musevveme güdilen atlara dinürmüş hem Gezen davarlara merèalarında dindi hem

şevâm

1093 Ùavar ki otlıya yabanda sâime olmuş Bahâ vü úıymeti söyleşmeniñ me’âli sivâm

1094 Palazı cevzel u dinmiş güvercine verúâé

Yaban güverciniñ adı da yemâme yemâm

1095 Güverciniñ adıdır ãanma yalñız zîra Boàazı ùoúlı her bir úuşa dinildi óamâm

1096 Oúu uzaàa giden yay imiş ùaóûr u rakûã

Naãîbe hem oúa da sehm dindi cemèi sihâm

1097 Cesedle birbirine urmadır muãâdeme hem Ùoúuşma ãatt u teãâdum acıtmadır îlâm

1098 O kim tevekkül ide óaúúa úavuşur kereme

Femen tevekkele li’r-rabbi ãâdefe’l-inèâm

1099 Baúar efendisiniñ óâl u şânına itbâè Sen ol edîb ki ehl-i edeb ola òuddâm

YAäİLU’L-èARŞE MAèAL-ÓUZNİ DUÂUèL-MAÔLÛM Feèilâtün / feèilâtün / feèilâtün /faèlün

1100 Boğazıñ dindi yimek yutma yerine belèûm Belèame yutma boàazdır daòi óalú u óulúûm

1101 Esb-i cibrîl dimiş ãâhib-i Kâmûs amma

Cevherî cümle melekler atına dir óayzûm

1102 Ummu Kulåûm idi yek bint Resûl’e künye

163

Yüzü çoú etli olan kimseye dinmiş kulåûm

1103 Úarm imiş şol deve kim óıfz olunurmuş döl içün

Úavmiñ ulusuna da úarm dinür cemèi úurûm

1104 Cizm her nesneniñ aãlı kökü maènâsınadır

Cemèi de geldi eúânîm dimek aslı uúnûm

1105 Aòdem u muòdem imiş ãâhib-i etbâè u òadem

Daòi cin tâbièalı kimseye dinmiş maòdûm

1106 Âdeme tâbièa şol cinden olan tâbiè kim

Úande olursa berâber ola ber-vech-i luzûm

1107 Otuñ evvelce ôuhûr eyleyeni oldu reşem Şol çiçek kim iyi açılmamış ola burèûm

1108 Çün Sedûm olmuş idi úaryesi úavm-i Lût’uñ

Anlarıñ óâkim-i pür-cevri de úâêı-i Sedûm

1109 Pek uàurlu imiş eymen hem uğursuz óaùbâ

Nâ-mübârek dime mefhûmu da meşéûm u meşûm

1110 Recm úatletme daòi ùaşlama maènâsınadır Öyle recm olanına da dindi recîm u mercûm

1111 Miyvesi reés-i şeyâùîn gibi bir ehl-i caóîm

Úaèr-ı düzaòda bir âteşden aàaçdır zaúúûm

1112 Òalúile ülfeti çoú eyleme meõmûm u úabîó

Keåretu’l-òalùati bi’n-nâsi úabîóun meõmûm

1113 èİlm deryâdır anıñ al iyi inculerini Yoòsa mümkün değil insâna göre cemè-i èulûm

ÚALLE M NAèRİFUHÛ ALLÂHU TEèÂL èALEM Fâèilâtün / feèilâtün / fâèilâtün / faèlün

1114 Oldu óuznile nedâmet dime mefhûmu sedem Hem peşîmanlıàa mânend-i teneddüm di nedem

164

1115 Ùaràına dindi teéak kinli óanıú òaşem eêam

Pek àaøab-nâk da èatrîs u àaøabdır êamêam

1116 áayô imiş gizli àaøab kaôm anı haømetmekdir

Kâôım oldur ki sukût eyleye cemèi kuôôam

1117 Laùma sille daòi laùam olmuş anı urmaú da

Hem ùabanca urulan yüz dime òaddu mulaùùam

1118 Sinsine èâdete dinmiş daòi òuya ùabèa Yılanıñ erkeği hem berkesiñ adı aòzem

1119 Naób u àarrâra úarûn ile raèûm olmuş rûó

Nesme câna hem insâna dinür cemèi nesem

1120 Dilsize aòres u lâl olana ebkem dinmiş Pek ãaàır kimseye èaùraş di ãaàır oldu eãamm

1121 Didiler fâtióa her nesneniñ evvellerine

Her şeyiñ âòiri de òâtimedir hem òâtem

1122 Şeve çirkinlik imiş çirkine hem dindi õemîm

äâòib-i óüsn-i cemâl olana dinmiş fedàam

1123 Óıãrım u muóaãram ol kimse ki àâyetde baòîl

Daòi òıêrım o ki àâyetle ola ehl-i kerem

1124 Dâyim olmaya èaõâbe daòi óırãa di àarâm Mübtelâ olana bir nesneye dinmiş muàram

1125 Saña itdik luàat esrârın işâret añla

Úad eşarnâ leke esrâre luàâtin fe’fhem

1126 Çalış aèlâm-ı gürûh-i èulemâdan olasın äaóib-i èilim olanıñ şöhretidir tûà u èalem

CİéİLE’L-BEYTİ ÓABîBî FENEBîTE VE NENÂM

Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

1127 Úalbe ilúâ olunan òayırlu nesne ilhâm Hem daòi itmedir ilhâmı ùaleb istilhâm

165

1128 Gerçi èuşşâú gürûhuna dinürmüş heyyâm

èAşúla olmaya mecnûn gibi hem dindi huyâm

1129 Müstehâm ol ki anıñ úalbi ola óayretde Hâme başıñ tepesi cemèi de gelmişdir hâm

1130 áaym dinmiş buluùa buluùlu güne de

Hem buluùlanma hava oldu iàâme iàyâm 1131 İnsicâm u seyelân aúma o maènâda sucûm Yaàmuruñ muttaãılan yaàması olmuş iåcâm

1132 Usta üstâõ u daòi nâbil u taúin öyle imiş

Dindi tilmîõ de şâkirde gelür cemèi tilâm

1133 Şol çocuúdur ki faùîm ola kesilmiş memeden

Çocuàu hem memeden kesmeye de dindi fiùâm

1134 Miåli nâ-yâb olan incu imiş durr-i yetîm

Hem yetîm öksüze di cemèi yetâmâ eytâm

1135 Pek ziyade yiyici âdeme dinmiş mitèam Rızúı çoú kimse de mutèam yemeği çoú matèâm

1136 Vâriş oldur ki øiyâfâta gelür bî-daèvet

Hem ùufeylî o yedirmek yemeği de itèâm

1137 Sofrada hep bulunanı yemedir úamm u funûk

Boàazı ùoúluàuna òidmet iden kimse ùaàâm

1138 Óaùma úıtlıú bile dinmiş óuùame düzaòdır

Úuru otuñ ãamanıñ da ufaàı oldu óuùâm

1139 Faóme vu faóm kömürdür hem anıñ gibi faóîm

Oldu iskât olunan mufóam u iskât ifóâm

1140 áâbe orman daòi aslan yataàı orman àîl Ecme bükdür daòi bükler meşelikler âcâm

1141 Pek yeşil otlu olan baàçe imiş müthâme

Mâyil olmaú úaralıú rengine hem idhimâm

166

1142 Nezà imiş vesvese ile bozup ifsâd itmek Daòi bir nesneyi iãlâòa dinürmüş islâm

1143 Fıruna dindi etûn u daòi külòan da úamîn

Oldu külòancı da úamân ki deymâsu óammâm

1144 Úab dimek ôarf meéâlinde inâ ile vièâ Daòi bir nesneyi ùoldurmaàa dinmiş ifèâm

1145 Torba miòlât u daòi heybeye dinmiş èaybe

Çuvala kâèd u çuvâlık dimek olmuşdur nam

1146 Pek úaranlıú gice òındes gicedir kâfir hem

Şeb-i yeldâ dime maènâsınadır leylu tamâm

1147 Úaçacaú yer dime mehreb ki murâàam öyle Âdemiñ burnunu sürmek yere olmuş iràâm

1148 Çünkü engüşt-i şehâdet dimedir sebbâbe

Orta vusùâ daòi baş parmaàa dinmiş ibhâm

1149 äırça parmaàa di òınãır ki yanında bınãır

Parmaàa dindi benân u hem o maènâda benâm

1150 Òâããa hem èamme de bu naôm idici fâéideyi

Õâlike’n-naômu müfîdun li òavâããın ve èâvâm

1151 Rızúa maúsûm iduğin añla kemâl u hünerin

İtme àıbùa cühelâ olsa da merzûú u bekâm ÕÂKE Fî BAÓRİ KELÂMî KE’N-NÛN Fâèilâtün / feèilâtün / faèlün

1152 Laúab-i Óaøret-i Yûnus Õu’n-nûn Cemèi envân balığıñ adı da nûn

1153 äalúımıñ kök dibi olmuş èurcûn

Òurmanıñ orta budaàı da èuhûn

1154 Õû şucûn oldu úarışmış sözler Óâcete dindi şecn cemèi şucûn

167

1155 Dâim olmaú dimedir deymûme Hem daòi geldi o maènâya vutûn

1156 Len terânî beni sen göremezsin

O nice olabilir keyfe yekûn

1157 Rükn her nesneniñ aúvâ ùarafı Daòi meyl itmeye de dindi rukûn

1158 Perdedir kenn u ekinne cemèi

Olmuş âteş yaúacaú yer kânûn

1159 Eski mâla dinülürmüş èâhin

Hem òazîne adı úayùûn yaúùûn

1160 Dindi ãanduúa ãıvân ile ãuvân Daòi ãaúlanmış olana di maãûn

1161 èÂyin ol kim yaramaz gözle baúar

Bed-naôar değmiş olandır maèyûn

1162 Şeénu buàê èadâvet dimedir Òaùb u şeén emre dinür cemèi şuéûn

1163 Rayb şekk itme daòi bu dehriñ

Óâdiåâtına dinür raybu menûn

1164 Sırrını fâş idicidir èalene Âşikâr olma èalen gibi èalûn

1165 Dil-i àam-nâkile kıl Óaúúa niyâz

Udèullâhe bi úalbin maózûn

1166 Ser-nüvişt-i güher-i pâk-ekåer Òâtemiñ naúşı gibidir vârvün

èAVNU MEVLÂN EMÂNU’L-ÒÂéİFîN

Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün 1167 Oldu yardımcı muèâvin hem muèîn İsteriz yardım dimekdir nesteèîn

1168 Şurbu hîm olmuş ãusuzlar içmesi Ùatlı ãu kim pâk aúar mâun maèîn

, 1169 Hep içenler ola leõõet-yâb hem

Dimek olmuş leõõeten li’ş-şâribîn

1170 Cennet dinmiş cinân úalbe cenân

168

Úalble taãdiú edenler mûúinîn

1171 Òuld imiş hem cennetiñ bir adı da Ehl-i taúvâ câyı meåva’l-mutteúîn

1172 Cennet-i aèlâda maòãûãan daòi

Beyt-i óamd olmuş maúâmu ãâbirîn

1173 Siz giriñ ey mü’minîn aña ebed Sâkin oluñ fe’dòulûhâ òâlidîn

1174 áuããalanmazlar dimek la yaózenûn

Cümlesi emniyet üzre âminîn

1175 Hem yedinci gökde èilliyyîn maúam äâèid olur aña ruh-ı muèminîn

1176 Çünkü àılmân oldu òuddâm-ı âdem

Anda cennet úızlarıdır óûru èîn

1177 Şol melekler kim yazar aèmâlimiz Anlara dinmiş kirâmen kâtibîn

1178 Şahidiz óaú Tañrısı her èâlemiñ

Neşhedu’l-lâhe ilâhe’l-èâlemîn

1179 Ehl-i küfrüñ úahrile o hâliki İnnehû bi’l-òızyi muòzi’l-kâfirin

1180 Pür-ziyân olmaúda ancaú kâfirân İnneme’l-kuffâru kânû òâsirîn

1181 Âdeme şeyùândır òaãmu mubîn

Şerr u mekrinden aman olma emîn

FE’TTEBİè MESLEKE EHLİ’L-èİRFÂN Fâèilâtün / feèilâtün / faèlün

1182 äusuz olana di èaùşân naùşân Sâàib lâàib imiş hem aç olan

1183 Sâyıà lâyıà imiş öyle taèâm

Ki ola yutması haømı âsân

1184 Nâèis vâèis ımızàanıcıdır Daòi seròoş da sekrân nekrân

169

1185 Dindi fièlinde pişman olana Nâdim u sâdim nedmân sedmân

1186 Tâfih u nâfih imiş şeyéun óaúîr

Saúr u baúr ıñ daòi maènâsı yılan

1187 Mürtefîèdir daòi sâmik u nâmik Muvaêêaó muveccaó imiş emru èayân

1188 Hizbezek de me’âli òıffet

Hâyiè u lâyiè ise şaòã-ı cebân

1189 Úoca úarı daòi sehle kehle Musmeàid musmeéid olmuş ùarılan

1190 Óayùa nayùa dime mefhûmu zukâm

Úalmıyan ãabrı da èaymân eymân

1191 Bir dimek vâóid fâóid olmuş Óâõiú bâõiú iyü üstâdân

1192 Ebeden sermeden olmaú dâim

Fevc mevc adımı seyrek esbân

1193 Gelicidir daòi bâdî úâdî Dindi iblîse de şeyùân leyùân

1194 Bu miåüllülere etbâè dimek

Ekåer-i erbâb-ı luàat úavli hemân

1195 Baèøılar da didi tevkîd ammâ Úavl-i evveldedir ancaú rücóân

1196 Olup evvelkine tâbiè åânî

Anıñ olunmaya maènâsı beyân

1197 Şarùı girmemedir arasına Eyleme ol ùarafa èaùf-ı èinân

1198 Óaúú-ı imèân ile óaú ôâhir olur

Yaôharu’l-óaúúu bi óaúúı’l-imèân

1199 İttibâè itmeyen ehl-i fısúa

Olur iúbâlle metbûè-ı cihân Fİ’L-MUæENNÂ NEBÕETUN HÂÕÂ’L-BEYÂN Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

1200 Âsmânın da ay u gündür ezherân

170

Maşrıú u maàrib dimekdir òâfiúân

1201 Di cedîdân gice ile gündüze Hem ãabaóile ikindi ebredân

1202 Dindi mıãrân Baãra ile Kûfe’ye

Mekke vü Ùâif dimekdir úaryetân

1203 Eşherân ùabl u èalem maènâsına Emn u èadliñ de meéâli efêalân

1204 Enfesân mecd u kerem mefhûmudur Hem daòi seyf u úalemdir aúùaèân

1205 Ùayyibân uyúu ile zevú-i cimâè

Bâde-i rengîn ile et aómarân

1206 Ebyaêân pek yaàlı ile gençlik Altun ile zaèferândır aãfarân

1207 Hem emerân dinme faúr u pîrlik

Açlıàa vü çıplaúlıàa di óâfiôân

1208 Asàarân dinmek zebân u úalb imiş Himmet u nefse dinürmüş ekberân

1209 Ecvefân àârân baùn u ferc hem

èAvratıñ yüzü ayaàı mevúifân

1210 Râfidân nehr-i Fırât u Dicle’dir Dindi mızraàile ãuya esmerân

1211 Aãramân hem úaràa ile úurt imiş

Fîl u câmûsa dinürmüş aúhibân

1212 Kim gelür ikincisiyle èaãırda

Men bi åânîhâ yecîéu fi’z-zemân

1213 İki kere baúmaàa óâcet değil Bir görüşden úadrin añlar èârifân

FEKEÕ VEZNU NAÔMİNA’æ-æİNTÂN

Feèilâtün / mefâèilün / faèlün

1214 Müşterî Zühre ikisi saèdân Daòi Merriò u Zuóaldir naòsân

1215 İnsle cinne dinürmüş åakalân

Gice gündüz dimedir hem melevân

171

1216 èUmerân óaøret-i Bûbekr u èÖmer

Hem Óuseyn ile Óasendır Óasenân

1217 Óaremân Mekke Medîne dimedir Aòşebân Mekke’de vâúiè cebelân

1218 èAskerân hem èArafât ile Minâ

Gümüşe altuna dinmiş óacerân

1219 Ecredân hem iki ay hem iki gün Recebân oldu Receb’le Şaèbân

1220 Úurretân olmuş ikindi ile ãabâó

Didiler leyl u nehâra feteyân

1221 Erõelân òavf u óaõer dinmek imiş Óıfô ide cümleyi andan Yezdân

1222 Bu iki naôm bir incu gûya

Durretun vâóidetun õâ’l- iånân

1223 İki de bir de oku naômımı kim Dürr-i yektâ da dinürse şâyân

HUVE’L-ÓAYYU’L-BEDÎèU-L MUBDİèU’L-ÒALLÂÚU Lİ’L-EKVÂN

Mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün / mefâèîlün

1224 Şu kim cânlı ola óayvân cemâd ol nesne kim bî-cân

Behîme çar-pâ kim dört ayaàıyla gezen óayvân

1225 Esed leyå u úaøanfer úasvara riébâl u hem êıràâm

Hizebr u óaydara èurve heråeme arãlan

1226 Anıñ yavrısı şibl u künyesi olmuş ebu’l-óâriå

Usâme hem odur òâdir olanı mebşe de pinhân 1227 Daòi èarîs u àâb u àayêa olmuş mîşesi anıñ

Şeriyy u meésede òaffân òufiyye cümle şîristân

1228 Dinür şol yırtıcı óayvâna bebirândan günâmende

172

Kemâl-i òavf u òaşyetle olur arãlanlar lerzân

1229 Senebtî nemr u keåèam êarcaè u hem èasber u zemcîl

Keled ile daòi kenèam dimekdir cümlesi úaplân

1230 Dimişler file èayåum u dülem şemşel daòi

èayhem Dişisi oldu ùalòâm anlarıñ meévâsı Hindustân

1231 Dinürmüş úurda ziéb u sîd u seyde nehşel u

vellâs Òalîè vü òayåeèûr vâlıú u silaú u sefed u

seróân

1232 Daòi ãırtlana dinmiş êabè u èarcâé vu óaêâcir hem

Dişisi õeyha olmuş erkeği taèåel daòi èaylân 1233 Ayudur dübb u cehber debsem anıñ yavrısı olmuş

Dişisine vaùıé ittirmek için mâyil insan

1234 Dişi maymun zennâh erkeği rubbâó imiş anıñ

Dinürmüş dönerek oynayıcı olana da raúãân

1235 æaèâlib geldi cemèi tilki åaèleb hem-daòi semsem

Dişisi åemle yavrısı tenfel óîle perdâzân

1236 Çakal èıllavã u èıllûs ibnu âvî künyesi anıñ

Daòi vaèvaè odur kim mîşelikde çaàruşur her ân

1237 Dinür sañsara delú u delúam u nems u daòi muúrıê

Muèarrabdır ki semmûra dinmiş Bulàar-ı tâtârân

1238 Şekîme fehd dinmiş parsa adı parisîce yüz

Úaraúulaú èanâú u hem tufeh kim òâdim-i şîrân

173

1239 Ebû Òâliddir anıñ künyesi úunduz adı óârûd

Úuêâèa hem odur kim òayası çoú derdiçün dermân

1240 Gelincik ibnu èırs u sunèube serèûb olmuşdur

Hem oúlı kirpi duldul dört ayaàıyla ider cevelân

1241 Kedi sinnevr u hirr u feyèam u óayùal dimekdir hem

Daòi êayvân anıñ nevèinden olan meskeni yâbân

1242 Di kelbe felóas u aèúad zaàar åemåem ùazı heblaè

Selûúiyyeh dinür ãoy ùazıya maúbûl-i ãayyâdân

1243 Dinür òınzira èafr u yavrısı òınnûã imiş anıñ

Daòi reå erkeğidir cümlesi nâ-pâk u murdârân

1244 Bize mümkün değil maòlûú-ı Óaúú’ıñ cümlesin ãaymaú

Lenâ taèdâdu òalúi’llâhi kullen leyse fi’l-imkân

1245 Behâyim ùînet olma saèyile ol kim melek-òaãlet

Kemâli olmayan insandır óayvân-ı bî-iõèân

YÂ BUNEYYE’F-HEM BİMÂ KENNÂHU EBNÂU’Z-ZEMÂN Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

1246 Âsumân ummu’n-nucûm ummu’s-semâdır kehkeşân

Ummu saóle âfıtâb u ummu devze bu cihân

1247 äubódur ummu’õ-õekâ ummu’l-leyâli mâhdır

Dir şeb-i mehtâba da ibnu åemîr ehl-i beyân

1248 Gice gündüz künyesi ibnâ semîr ibnâ cemîr

174

İbnu yevm ancaú nehâra didiler rûşen-dilân

1249 èİlmimiş ummu’l-faêâéil ey veled saèyet aña

Cehldir ummu’r-reõâéil iótirâz eyle amân

1250 Hem daòi ummu’n-nedâme oldu taècîl u şitâb

Bâdedir ummu’l-òabâiå kim anıñ òubåi èayân

1251 Bintu kerm u bintu èunúûd daòi bintu èineb

Fârisîce duòter-i rez-veş şarâb-ı eràuvân

1252 Burr buàdaydır ki olmuş künyesi ummu’ù-ùaèâm

Ummu meåvâ hem o òâtundur ki ola mîz-bân

1253 Çün benû’d-dünyâ meéâli oldu cümle âdemî

Hem benû’l-eyyâm dimek olmuş ebnâ-i zemân

1254 Pek ãadâúatli güzîde dost ibnû’l-ins imiş

İsmi var èanúâ gibi hem Úâf da kendu nihân

1255 Oldu dervişân seyyâóîn benû’l-àabrâ daòi İbnu arê olmuş àarîb bî-úarâr u lâ mekân

1256 Ummu ùalóa kehle olmuşdur çekirge ummu èavf

Umm-u èırbaù èaúrebe dinmiş ùoàâr andan ziyân

1257 İbnu àimd imiş úılıç pek keskini úaêêâl anıñ

Maèni-i ebnâ-yı óarb olmuş daòi cenk-âverân

1258 Mevt imiş ummu dehîm u hem daòi ummu’l-lehîm

Ummu kelbe sıtmadır kim hiç úomaz âdemde cân

1259 Bintu ãadr endîşe olmuşdur suòan bintu şefe

175

Bintu fikr olmuş daòi şièr-i laùîf şâèirân

1260 Zâde-i fikrim bu ebyât oldu maènâsı vefîr

İbnu fikrî hâzihi’l-ebyât kânet zî maèân

1261 Âh kim olmuş şeb-i baòt-ı siyeh-kârım èaúîm

Ùoàmaz andan ùıfl-i ümmîdim ki olam şâd-mân ÕÂKE M ENTE SEMèÂN Bİ BEYÂN Faèilatün / feèilatün / feèilün

1262 Nefs u èayn u daòi sinn u uõunân

Dâr u delv ile hem ist u ketifân

1263 Hem saèîr ile cehennem daòi nâr Rîó u fulk ile èaãâ vu èaêudân

1264 Hem laôâ ile caóîm ile saúar

Cümlesi öyledir eyle itúân

1265 Úadem u ricl u serâvîl öyle Iãbaè u keff u yemîn ile yedân

1266 Mancınîú u daòi úavs u erneb

æaèleb u dirè u õirâè u vedekân 1267 áûl u firdevs èarûê u eşèâr

Õeheb u şems ile arê u èıúyân

1268 Feres u keés u şimâl u mûsa Fihr u kerş u kebd ile sâúân

1269 Òamr u hem biér ile miló u èaúrab

èAnkebût u daòi óarb u naèlân

1270 æırb u efèâ dimede öyle imiş ëabè u feés ile daòi hem faòiõân

1271 Ol ki teõkîr ile teénîåinde

Sen muòayyer olasın anda hemân

1272 Raóm u sikkîn u úafâ vu sulùân Silm u misk daòi èılú ile lisân

1273 Daòi esmâu leyâlî vu êuóâ

176

Óâl hem öyledir ehl-i èirfân

1274 Úadr u hem leyå u ùarîú ile serî Hem silâó öyledir añlar merdân

1275 İbnu Óâcib bu úadarca veznen

Eylemiş gerçi belâàatle èayân

1276 Daòi seksen úaderin bulmuşidim İtmedim anları ammâ ityân

1277 Öyle bir ehl-i kemâle óâşâ

Nâ-sezâ eyleme èizz u noúãân

1278 Her hecâ óarfi müenneå ancaú İótiyâùan anı itdim ièlân

1279 Hem müenneå de müõekker de olur

Ne úadar var ise ismi büldân

1280 Olma mânend-i zenân àafletde Lâ tekun àâfileten ke’n-nisvân

1281 Er olan var ise çıksun görelim

Bu hüner baóåidir işte meydân

VÂ LEKUM YÂ RAHÙU İN LEM TETTEÚÛ

Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

1282 Siz yiyiñ içiñ kulû hem veşrebû Ancaú isrâf itmeyiñ lâ tusrifû

1283 Oldu ravóu’llâh óaúúıñ raómeti

Kesmeyiñ ümidiniz lâ taúneùû

1284 Zaóf imiş èasker yürümek düşmene Úaçmayıñ mefhûmudur la tehrebû

1285 Şol ki hiç bilmez aña dindi cehûl

Bilmedir èilim añlayıñ siz ifúahû

1286 Düşme ùavó u èaåra vü õer ü suúûù Nahê úalúmaú úaldırıñ siz irfaèû

1287 èAhr itmekdir zinâ rüsvâlıàı

Siz yaúın olmañ dimek lâ taúrabû

1288 äuçlunuñ teédîbi óadd cemèi óudûd Setr örtmek defèidiñ hem idreéû

177

1289 Oldu cemè olmaú tekeékû gerçi kim

Açılup da ùaàılıñ ifrenúièû

1290 Di behîre sitt u àurî úadına Hem nikâóile alıñ siz inkaóû

1291 Luùf u iósân isteyen câdî imiş

Meróamet idiñ dimekdir iróamû

1292 İstemek olmuş rivâd u ibtiàâ Buàye maúãûd isteyiñ siz ibteàû

1293 İremezsiz òayra infâú itmeden

Len tenâlû’l-birra óattâ tunfiúû

1294 Naômımız âsân u òoşdur okuyuñ Naômunâ sehlun laùîfun iúraéû

1295 Yâdigârımdır cihânda bu kitâb

Úadri èâlîdir biliñ siz ièlemû

HÂULÂéÎ LEN Bİ FAëLI İLÂH Fâèilâtün / mefâèilün / fâèilün

1296 Cebhe alın ki gelür cemèi cibâh

Şefeh ùuùaú anıñ da cemèi şefâh

1297 Úadri efzûn itmedir îcâh Hem daòi úadr u menziletdir câh

1298 Rû-be-rû olmadır muvâcehe de

Yüzüne úarşudur vicâh u ticâh

1299 Di tefevvuh tekellüm eylemeye Fûh aàız cemèi söylenür efvâh

1300 Úâh ùâèat u úah anıñ gibidir

Ùâèat itmek imiş daòi îúâh

1301 Oldu gerçi teéevvuh âh itmek Çoú duèâ idici olan evvâh

1302 Beñzemekdir müşâkehet amma

Hem anıñla mürâdif oldu şikâh

1303 Bir güzel èavrat idi mâhu semâ Daòi óusn-i ùerâvete di mehâh

1304 Hiye ol èavrat u ol er de huveh

178

Hem anıñ àayrısı dimekdir sivâh

1305 Dehdehe bir şeyi yuvarlamadır Nâs maènâsına gelür dehdâh

1306 İntibâh uyúudan uyanmaúdır

Hem uyandırmaàa dinür inbâh

1307 Dindi râfih óuøur ãâóibine Vusèât-i emr-i èâyş oldu refâh

1308 Kunh di her şeyiñ nihâyetine

Kunhunü aramaúdır istinkâh

1309 Añlamak istemekdir istifhâm Daòi ãormaú dimekdir istinúâh

1310 Benim eşbâhı şeróiden oàlu

İnnenî ibnu şâriói’l-eşbâh

1311 Fâèilâtün mefâèilün feèilün İde âbâma maàfiret Allâh

ŞÂèİRU’L-MUFLİÚ YECLÛ’L-KELİMÂTİ FÎ FîH Fâèilâtün / feèilâtün / feèilâtün / feèilün

1312 Şekl u endâmı be-àâyet òoş olan kimse vecîh

Daòi tevúîr ile tâèôîm ile añmaú tenvîh

1313 Fıúh u naúh añlama maènâsınadır fehm gibi

èÂlim-i èilm-i şerîat olana dindi faúîh

1314 Úulluú itmek de teéelluh kim èibâdet gibidir

Ùâèat ittirme daòi Óaøret-i Óaúúa teélîh

1315 İştihâr u şerefe çünkü nebâhet dinmiş Şeref u şöhret u şânı olan âdem de nebîh

1316 Vâúıf olmaya tenebbüh dinülür her şeyde

Vâúıf itmek daòi bir nesneye olmuş tenbîh

1317 Bir èibâretde ya maènâda biraz øaèf olsa

179

Ehl-i tasnîf dir ol yerde ve fîhi mâ fîh

1318 Hem taãalluf dime maènâda tekellüf gibidir

Faòr-ı bîhûde ãalef kibre di zehv u daòi tîh

1319 Óîle vü òudèâ ile kârına ãûret virmek

Demiri baúırı yaldızlamadır hem temvîh

1320 Nüzhe maènâsı ırâà olma imiş neze gibi Mûcib-i levmden ol kimseki dûr ola nezîh

1321 Sû-i òulúile õelîl oldu cihânda süfehâ

Õelle fî’l-èâlemi min daèvetihi kullu sefîh

1322 Bulunur gerçi bu dünyâda hezârân mekrûh

Hele èindimde cehâlet gibi yoú şey-i kerîh

Y MULTEMİèA’L-èİLMİ İLE’Ş-ŞEMSİ TUSÂVÎ Mefèûlü / mefâèîlü / mefâèîlü / feèûlün

1323 Bir nesne berâber ise àayra di müsâvî èAyniyle meóâsin dimenin øıddı müsâvî

1324 Mihmân åevy u di muúîme daòi åâvî

Meåvâ dinülür menzile kim cemèi meåâvî

1325 Meévâ di rucûè eyleyecek menzile her dem

Ricèat iderim ben dime mefhûmu da âvî

1326 Teştît ùaàıtmaú ki şetât oldu ùaàılmak Cemè idicidir hem daòi câmiè gibi óâvî

1327 Müşkil-i maraøıñ dâéı èuêâl oldu meéâli

Meşàûl-i devâ olmaàa da dindi tedâvî

1328 Cûè açlıàa di òavv u mecâèa daòi öyle Hem câiè vu hâfî aç olandır daòi ùâvî

1329 áayy u zehaú u baày u èutuvv azmaàa dinmiş

èÂtî gibi azàın dime olmuş daòi àâvî

180

1330 äıçrayıcı vu åâb u cerâd oldu çekirge Óusbân imiş anıñ adı hem cundub u hâvî

1331 Râvî ãuya úanıcı rivayet idici hem

At üzre úıyâm idici kimse daòi râvî

1332 Dinle sözümü kim benim idici rivâyet F’esma’ bi kelâmî ene râvî ene râvi

1333 Faèlün feèilâtün feèilâtün feèilatün

Faòriyyemi ôanneyleme bî-hûde deèâvî

1334 Ben bâà-i hüner sünbülüyüm sünbüle beste

Nâbî’niñ uãûlünde maúâm ise rehâvî

LÂ YU ÒILLU’L-KELİME Î’CÂZÎ Fâèilâtün / feèilâtün / faèlün

1335 Mièzefe çalgıcılarıñ sazı Taàniye ırlamaàa aàazı

1336 Hem güzel şâra tedaèub dimedir

Dil-beriñ eylemesidir nazı

1337 Oldu hem nuòbe neúâve şol kim Ola şeyiñ seçilen mümtâzı

1338 áazv imiş düşmenle uàraşmaú

Kâfire cenge gidendir àâzî

1339 Cârióa avlayıcı úuşa dinür Ùoàanıñ adı da olmuş bâzî

1340 Aècemî di èarabıñ àayrısına

Dir èacemler èarabîye tâzî

1341 Mervezî belde-i Merv’e mensûb Şehr-i Rey nisbeti olmuş râzî

1342 èAyşemî nisbeti èayn-i şemsiñ

Lafô-i menóût imiş añla râzî

1343 Dindi ifòâm büyüklendirerek Âdeme eylemeàe ièzâzı

1344 Henber at kişneyicidir ãâhıl

Hem ãahîl olmuş anıñ âvâzı

181

1345 İki kâhin idiler şaúú u saùîó

Şöhreti var daòi kâhin óâzî

1346 Tercümemde sözümü gizleme yoú Leyse fî tercemetî elğâzî

1347 Naômımız oldu òıtâma nezdîk

Çoàa ùutsun ôurafâ bu azı İNNAMA’L-LÂHU İLEYNÂ’L-HÂDÎ Fâèilâtün / feèilâtün / faèlün

1348 Bire vâóid de birinci óâdî Sâdis altıncı hem öyle sâdî

1349 Pek saòî âdem imiş nâdî’l-keff

Nem nedî meclise dinmiş nâdî

1350 Sen èitâb itme dimek lâ tenher Oldu sâéil çü dilenci adı

1351 Sürücüsü deveniñ óâdî’l-èıys

Sürèat iden deve adı òâdî

1352 İnşıùâb aúma imiş mevr gibi Nehr ırmaú dere olmuş vâdî

1353 Bıêè úanmaú daòi imèân öyle

Dindi necrân ãusuza hem ãâdî

1354 Úoúlamaú şemm u daòi istişmâm Úoúusu òûb yimekdir úâdî

1355 äarılıú ãufret u aãfar ãarı

Zaèferin adı da eydaè câdî

1356 Òârıúu èâde òılâf-i muètâd èÂdetiñ nisbeti olmuş èâdî

1357 Naàme idici muànî olmuş

Daòi òânendeye dinmiş şâdî

1358 Sen emîn olma dimek lâ teémen Didiler düşmene şânî èâdî

1359 Gerçi azdırmadır ıùàâ amma

Ùoàru yol göstericidir hâdî

182

1360 Ancaú evvel iden oldu aôlam İnnema’l-aôlamu kâne’l-bâdî

1361 Eyledim naôm-ı óurûfu itmâm

Úıldı ol Rabb-i Muèîn imdâdı

MEæNEVÎ

Fâèilîtün / fâèilâtün / fâèilün

1362 Meåneviyyâtun li emåâli’l-èArab İnteòabna’l-kulle min èilmi’l-edeb

1363 Zü’l-maèâric Óaøret-i Rabb-ı Kerîm

Hem odur mefhûm-i Õü’l-èârşı’l-èâôîm

1364 Faòr-ı èâlem äâóibu’l-òâtim odur Seyyid-i evlâd-ı Âdem odur

1365 Hem-daòi İbnu’l-èâvâtık ol Resûl

Vâlidi-veş ummuhâtı pâk uãûl 1366 Hem Ebu’l-baùóâ’ o faòru’l-mürselîn

Var óadîåinde bu taè’bîr-i mübîn 1367 Óaøret-i Âdem imiş èIrúu’å-åerâ Çün ubuvvet andan oldu ibtidâ

1368 Óaøret-i Nûó oldu Şeyòu’l-enbiyâ Hem Neciyyu’llah o õât-ı müctebâ

1369 Oldu mefhûm-ı Ebu’ê-êayfân hem

Ol Òalîlu’llah mebõûlu’n-nièâm

1370 Óaøret-i èİsâ imiş Õu’n-naòle hem Oldu Rûóu’l-úuds Cibrîl’e èalem

1371 Hem Şuèâyb idi Òaùîbu’l-enbiyâ

Eylemişdi úavmi àâyet iútidâ

1372 Õu’l-òalâ Bûbekr òayru’n-nâs imiş

Faòr ile Õu’r-reéy hem èAbbâs imiş

1373 Hem Sirâcu’l-cenne ol pür-nûr u fer Óaøret-i Fârûú kim yaènî èÖmer

1374 Râbièu’l-İslâm dinmek ile hem

Óaøret-i èOåmân olmuşdur èalem

183

1375 Pek tevâøu-kâr idi bî-irtiyâb

Õât-ı èulyâ-yı èAlîdir Bû turâb

1376 Seyyidâ şubbân-ı ehli’l-cenne hem Ol Óasen ile Óüseyin muóterem

1377 Mâder-i Mûsâ vü èÎsâdır hemîn

áâlibâ òayru nisâi’l-èâlemîn

1378 Cümle zevcâtu òayrı’l-mürselîn Her biri èıãmetle ummu’l-mu’minîn

1379 Künye-yi yek est faòru’l-enbiyâ

Oldu ummu’l-murtecez èâlem-bahâ

1380 Oldu Óablu’llah Úuréân-ı Kerîm Hem-daòi dîn-i mubîn-i mustaúîm

1381 Rıbúatu’l-islâm imiş aókâm-ı dîn Ehl-i îmâna odur óabl-i metîn

1382 Şol óadîåu’l-àâşiye emr-i èaôîm

Ya úıyâmet dinme ya nâru caóîm

1383 Nükte-i vâlâ-yı faúru’l-enbiyâ Faúr-ı òâle eylemek óüsn-i rıøâ

1384 Oldu haråu’l-âòire òayr u åevâb

Cennetu’l-me’vâ imiş nième’l-meéâb

1385 äıbàatu’llah fıùratu’llah oldu hem Yaòud ol emr itdiği fièl-i ehem

1386 Òaymetu’llah sâye-i èarş-ı berîn

Öyle taèbîr itdi Òayru’l-úâéilîn

1387 Sehmu’l-islâm oldu maènâda selâm

Kim anıñ pür-zaòmı küffâr-ı liéâm

1388 Dindi rabbânî kemâl erbâbına èİlmile èâmil-i èulûm aãóâbına

1389 Óikmet-i Loúmân nuãó u pend imiş

Hem vaãâyâ-yı óikem pey-vend imiş

1390 Bilki âyende olan úaãdu’s-sebîl Òayra mûãıl-i râóa olmaúdır delîl

1391 Vâóid ibnu’l-vâóid o maèrûf olan

184

Úadri èizz u şânile mevãûf olan

1392 ëayfu İbrâhîm mihmân-ı kerîm Hem melek-òaãlet ola hem müstaúîm

1393 Maèni-i taèbîr evtâdu’l- bilâd

Beldeniñ erkânı ehl-i iètimâd

1394 Oldu raóbu’r-râóa dinmekden murâd Desti pür-iósân olan merd-i cevâd

1395 Cûdu maèn u cûdu kaèb olmuş meåel

Çün seòâda anlar idi bî-bedel

1396 Cûdu faêl u cûdu óâtim öyle hem Òaãlet idi anlara beõl-i kerem

1397 Hem úarîèu’d-dehr şol õât-ı mecîd

Kim ola vaútinde rifèatla vaóîd

1398 Faòr-ı òanden eylemekdir iftiòâr Keåret-i neslile bir èâlî-tebâr

1399 Oldu úurùâ mâriye şey-i celîl

Úadr u úıymetle cihânda bî èadîl

1400 Sübóa-i zeydân olan hem bî-misâl Kim hemân miåli bulunmaúdır muóâl

1401 Zübdetu’l-aóúâb nâdir bulunan Miålini bulmaàa lazım çok zamân

1402 Maèni-i evtâd-ı arø olmaú cibâl Hem-dahi ehl-i èulûm-ı pür-kemâl

1403 Çün namâz adı èimâdu’d-dîn imiş Úılmayan anı òarâb âyîn imiş

1404 Hem èafîfu’l-cebhe oldu bî-namâz

Yüz sürüp çünkim yere itmez niyâz

1405 Pek ãalâóa didiler zühdü’l-óasen Yoàise zühdüñ eğer ha ben ha sen

1406 Bil zekâtu’l-câh iósân itmedir

Çoú dil-i nâşâdı şâdân itmedir

1407 Oldu aèùi’l-úavse bârîhâ dimek Ehle tefvîø eyle kârı hâ dimek

1408 Ehl-i tefsîre göre úavl-i ãavâb

185

Úalbi itmek pâk taùhîru’å-åiyâb

1409 Nâãıòu’l-ceyb ol ki àâyet pâk-dil Olmaya úalbinde aãla àişş u àil

1410 Âsumâna didiler tâcu’l-felek Hem mulûka yaúışır öyle dimek

1411 Cennetu’d-dünya meéâli oldu Şâm Olmaz öyle belde-i cennet meşâm

1412 Bir cebeldir Şâm úurbunda Lukkâm Yitmiş ebdâlu’l-lukkâm için maúâm

1413 Surretu’l-arê ol ki bî-rayb u gümân Maèni-i iúlîm-i râbièdir hemân

1414 Baú Futûóât’ına Şeyòu Ekber’iñ

Ol fuyûôât-i Òudâ’ya maôharıñ

1415 Andadır tafãîl-i arøu’s-simsime İtmez idrâk anı her şaòã-ı seme

1416 Ehl-i keşf añlar ne ol arø-ı vesîè

Var imiş anda nice ãunè u bedîè

1417 İótiyâùan eyledim îmâ saña Yâd ider ehl-i taãavvuf câ-be-câ

1418 Ummu envârı’s-semâ òûrşîd imiş Felsefî nûr-i nucûm andan dimiş

1419 Âsumâna dindi hem ummu’l-àıyâå

Câ-be-câ àayå itdiği çün inbièâå

1420 Vâèdu ãâdıú vâèd-i İsmâèîl hem Kim olur encâzı elbet mültezem

1421 Úudret u devlet imiş berdu’l-firâş Rûó-i râóat ile itmek intièâş

1422 Pâk bil mefhûm-i ãâbûnu’õ-õunûb Òâliã olan tevbedir ehl-i úulûb

1423 Hem-daòi en-nefed ãâbûnu’l-úulûb Naúd aúca pâk ider dilden kürûb

1424 Pek muùahhar nesnedir ùaştu’l-èarûs Meyl ide her pâk-dil vâlâ-nüfûs

186

1425 Oldu kürsî-yi Süleymânu’n-nebî Taòt-gâh-ı èadl u dâdıñ aècebi

1426 Hem odur óükm-i Süleymân kim aña Vech-i aãvabla ola óükm-i úaøâ

1427 Oldu nakşu’l-faãã re’y-i èâúılân Kim saúîmi mustaúîm ide hemân

1428 Dindi mâéu’l-vech câh u devlete

Hem-daòi şerm ü óayâ vü èizzete

1429 Oldu ãayyâdu’l-úulûb ol òoş kelâm Kim ide celb-i úulûb-i òâãã u èâm

1430 Di àulâmu’l-òâlidî kim şol úula Pek müèeddeb èâúıl u ãâdıú ola

1431 Pek yaúınlıú nüktesi óablu’l-verîd Ber müfâd-ı naôm-ı Úuréân-ı mecîd

1432 Âsumân mefhûmu õâtu’r-recè imiş Heb tefâsîr ehli de öyle dimiş

1433 Oldu õâtu’s-ãadè maènâda zemîn Şaúú olur her nesneden çünkim hemîn

1434 Mâh-tâba didiler bî rayb u şekk Felsefiyyât ehli firfîru’l-felek

1435 Óâmilu’l-misk oldu maènâda enîs Müşk-veş bû-yı muvâlâtı nefîs

1436 Óusn-i ùâvûs oldu óusn-i ber-kemâl Hem aña óusnu’t-tedâruc yek-me’âl

1437 Hem rûóu’ş-şatranc o kim úadri bülend Müstaúîm u rükn-i devlet hûş-mend

1438 Maèni-i óusnu’l-bedâve bî-gümân Óusn-i òulú õâtı behçet-nişân

1439 Òalúile óusn-i mudârâ dâyimâ Oldu reésu’l-èâúl saèy eyle aña

1440 Sevmek esb u mâlı óubbu’l-òayr imiş Bunda çün maènâsı òayrıñ àayr imiş

1441 Zehretu’d-dünyâ be-àâyet óırã-ı mâl Cemè-i emvâl eylemek rûz u leyâl

187

1442 İbnu yevme fikr-i ferdâ itmeyen Óarc u ãarfında muóâbâ itmeyen

1443 Óusnü òoş gösterme sevdâéu’l-èârûs Ôıddıyle keşf eyler eşyâyı nüfûs

1444 Gençlik hengâmıdır berdu’ş-şebâb Pîrlerden soyulurmuş ol åiyâb

1445 Oldu bîêu’n-nûú o şey-i bî-miåâl Miåli bulunmaú èadîmu’l-iótimâl

1446 Bîêatu’d-dîk olki bir kere olur

Arayan ãanma anı her-dem bulur

1447 Pek müzeyyen òânedir beytu’l-èarûs Kim ider kesb u ferec andan nufûs

1448 Fârisu’l-eblaú olan şöhret-şièâr Râkibu’l-eblaú hem öyle nâm-dâr

1449 Pek zekî olandır ezkâ min İyâs Kim ola idrâki òayret-baòş nâs

1450 Şol nesîmu’r-râó mefhûmu õekâ Ùîbu aòlâúa dinür hem câ-be-câ

1451 Hem benâtu’l-fikr o kim eyler òuùûr Òâùır-ı aãóâb-ı re’ye bî-úuãûr

1452 Maèni-i beytü’l-úaãîde munteòab

Her ne de olursa olsun öyle heb

1453 Hem-daòi óüsnü taòalluã ol kelâm Eyleye mâ baèdine telmîó-i tâm

1454 Nükte-i óusnu’l-beyân olmuş hemân Pek belâàatla edâ-yı şâèirân

1455 Afãaóu min Daàfel ol kim pek faãîó

Her kelâmı ola àâyetde melîó

1456 Şol kelâma dindi kim sıóru’l-beyân Úalbe teéåîr ide efsûn-veş hemân

1457 Ùîb-i eşèâr olmuş enfâsu’r-riyâó Òoş nefesler böyle itmiş iãùılâó

1458 Şâèiriñ hüsn-i edâda bihteri Men lehû ùabèun ke ùabèi’l-Buòturî

188

1459 Hem èabîdi’ş-şièr şol rengîn-edâ

Söyleye âzâde naôm-ı dil-güşâ

1460 Nev-hevesler kim yazar şièr ibtidâ Didiler bâkûratu’l-eåmâr aña

1461 Câize virmek imiş úatèu’l-lisân Ekåeriyâ alur anı şâèirân

1462 Oldu hem şièr ibn şière ol óarîf Şâèirunâ muntaôam şièru saòîf

1463 Nükte-i rengîn tezvîúu’l-lisân Oldu tezyînu kelâm òoş beyân

1464 Eblaàu min Caèfer ol kim pek faãîó Cümle güftârı belâàatla ãaóîó

1465 Kâtib-i eblâà idi èAbdu’l-óamîd Óayf kim manãûr anı itdi şehîd

1466 Çün benâtu’d-dehr olmuş óâdiåât Bed-ôuhûrât-i cihân bî-åebât

1467 áabàab-ı òûbân tuffâó-ı feraó Úalb-i èâşıúda úomaz aãlâ teraó

1468 Cubbu Yûsuf dinmedir çâh-ı õekan èÂşıú-ı dil-teşnedir aña düşen

1469 Ùurratu’ã-ãubó ol muèteber kîsvân Revnaú-ârâ-yı cebîn-i dil-berân

1470 Dil-berânıñ itmesine iktióâl Göz göre óarúu’s-siyâc olmuş meéâl

1471 Óabbetu’l-úalb ise óâl-i dil-berân Muşk-i èanber-veş meşâm-ârâ-yı cân

1472 Òâl-i òûbân noúùatu’l-bîkâr hem Ola müşkîn-buy u èanber-bâr hem

1473 İbn-u usbûèayn imiş bedr olmuş ây Rûy-i òûbândır anı teşbîhe cây

1474 Şaúúatu’l-fustuú dehân-ı yâr imiş Çünkü ùûùî-veş şeker güftâr imiş

1475 Úavs-i óâcib ebruvân-ı dil-berân

189

èÂşıú-ı zâra çeker her-dem kemân

1476 Òaùù-ı òûbâna dinür òaùùu’z-zevâl Tîre-sâz ãafóa-i mihr-i cemâl

1477 Dil-beriñ dendânıdır óabbu’l-àamâm Oldu óabbu’l-muzn hem doluya nâm

1478 Nev-òaùânıñ òaùùı da óabbu’ş-şebâb Sünbül-i nev-òîz amma müşk-nâb

1479 Oldu hem ùayfu’t-telaúî bed- meéâl Dil-berânıñ itmesi vâèdu viãâl

1480 Çünkim ayrılmaz güzellerden raúîb Çâre ne dirler aña åânî’l-óabîb

1481 Maèni-i şekvâ’l-muóibb oldu òuşûè İştikâ da itmek iôhâru òuêûè

1482 Hem şefîèu’l-müõnib olmuş iètiõâr Olmaú iúrâr ile güyâ tövbekâr

1483 İbnetu’z-zercûn şarâb-ı pür-feraó Hem ebu’l-envâr olmuşdur úadeó

1484 İbn-i ren u hem daòi ummu ùarab Bâdedir kim fısúı tevlîde sebeb

1485 Hem aña dinmiş ki tiryâúu’l-humûm Nûş idince defè olur summ-i àumûm

1486 Dindi àâyet açlıàa óâdî’ş-şeàab Bulduàun yer öyle aç eşòâã heb

1487 Câyièun ke’õ-õi’b ve ke’l-liúûh hem Úarnı gibi gözü aç ehl-i şekem

1488 Didiler boàaza dihlîzu’l-óayât Çünkim açlıúdan olur şâyet memât

1489 Oldu óatfu’l-enf mevt bâ-ecel Yaènî bî úatl u úaêâ-yi pür-òalel

1490 Seyfu hindîye muhenned oldu nâm Andan èalâ olamaz tîà-i benâm

1491 Maèni-i sâùûru úaããâb âşikâr Ehl-i àıybet dilleriçün müsteèâr

1492 Ehlu’l-ehvâ olmuş envâè-i milel

190

İètiúâdâtı olanlar pür-òalel

1493 Bil úabîóu aãóâb rûóâniyeti Ehl-i hindiñ but-perestân nekbeti

1494 Hem-daòi aãóâbu eşòâã öyledir Óâl-i aãóâb-i heyâkil böyledir

1495 Oldu kullu’ã-ãayd fî cevfi’l-ferâ İtmek aúrâna tefevvuú-i iddièâ

1496 Sióre dâir anlarıñ aèmâli heb Gösterirler çoú fusûn bu’l-èâceb

1497 Evvelu’l-óussâd iblîs-i laèîn Her óasûd olmuş aña hem tâbièîn

1498 Dindi su-i ôanna câsûsu’l-èuyûb Pek fenâ òaãletdir anı ãanma òûb

1499 Bilki reésu’l-cehl èaceb bu’l-èâceb Hem-daòi reésu’l-òaùâyâdır àaøab

1500 Oldu úalèu’ã-ãamà kim öyle àaøab Maóv u maàêûba ola kullî sebeb

1501 èAfva maôhar olmaú eåmâru’õ-õunûb Çünkü èavf ile bulur lezzet úulûb

1502 Hem semâóat ãayúalu’l-iósân imiş Çün ãafâ-baòş dil-i aóbâb imiş

1503 Bed sözüñ teéåîridir ceróu’l-lisân Kim ola zaòm-ı derûn-ı merdumân

1504 äıdúu tevbe doàru sözdür bî-riyâ İótimâl-i kiõb anda nâ-revâ

1506 äıdú maènâsında ôannu’l-elmaèî Öyle taèrîf itdi zirâ Aãmaèî

1507 Oldu tâcu’l-hüdhüd ol şey’-i celîl Kim ola üftâde-i dest-i reõîl

1508 Õû èiyâl olmaú imiş cerru’l-baúar Çekse envâè-ı øarûret kim baúar

1509 Faúr u fâúa dinmedir ãıfru’l-inâ Pür-àınâ eyle bizi yâ Rabbenâ

191

1510 Çünki åevbu’ã-ãıóóa olmuş èâfiyet äoyulur ammâ ne çâre èâkibet

1511 Pek ãoğuú ãaóvu’l-kevânîn oldu hem Sen içinden giy hemân kürkü o dem

1512 Dindi pek úorúaúlıàa cübnu’r-rebaó Şol úadar kim úorúa pek esse riyâó

1513 Hem cebânu’l-kelb o kim miøyâf ola Òânesi her-dem misâfirle dola

1514 Encelu min ehl-i Merv öyle leéîm Kim ola buòliyle àâyetde õemîm

1515 Óârisu’l-miréât şaòã-ı bed-liúâ Ola èaks-i ãûreti nefret-nümâ

1516 Hem ebu’l-beyêâ óabeş-i eşòâã imiş Künye bi’ø-øıd eyleyen böyle demiş

1517 Baàletu’ş-şaùranc şaòã-i bî-luzûm Şol nufûs-i zâyide gibi melûm

1518 Câmièu’l-aózân mefhûmu gice Arturur ekdâr-ı maàmûmu gice

1519 Pek muóâle dindi taèúâdu’r-retem

Óalli müşkil èuúde-i emr-i ehem

1520 Ger dinürse düne òarùu’l-úadâd Kâr-i müşkildir dimek olur murâd

1521 Müşkil iş bulsa suhûlet ber-merâm Dirler ol demde aña ceõbu’õ-õimâm

1522 Oldu hemmâr ibnu hemmâr ol sene Kim ola her óâleti müstaósene

1523 Hem daòi èâm-ı cemîle öyle sâl èÂlem anda pek ola feròunde óâl

1524 Künye olmuş âteşe Ummu’l-Úırâ Çünkü ùabò-ı eùèime muótâc aña

1525 Pâk ise ùabò-i ùaèâm için maóal Maùbaòu Dâvûd olur êarbu’l-meåel

1526 Rüzgâra didiler ummu’l-èaõâb Şiddetinden oldu çoú yerler òarâb

192

1527 Hem èaõâbu’l-hûn şiddetli èaõâb Pek ihânet ile olunmaú èiúâb

1528 Nükte-i èaêêu’l-benân olmuş nedem áayø imiş èaêêu’l-enâmil dime hem

1529 Oldu òaùùu’r-reml ile èaddu’l-óaãâ áâyet ile óüzne olmaú mübtelâ

1530 Maèni-i aèdâ mine’l-èaúrab hemîn

Pek èadâvet eyleyen òaãm-i mübîn

1531 Hem-daòi ôulmu’l-cülendîye meéâl Pek ziyâde ôulme itmek iştiàâl

1532 Nükte-i ùavúu’l-óamâme muòtelef Lîk eãaóó ol kim imârât şeref

1533 Çün semendir adı ùayru’n-nâr imiş Şol ki hep tâb-âver-i âzâr imiş

1534 Oldu ùayru’d-devle hem murà-i humâ Sâye-i bâli saèâdet intimâ

1535 Hem èuúâbu’l-cevv ãâóib-i iètilâ Òayli müşkil dest-res olmaú aña

1536 Ôıll-i sulùân u daòi ôıllu’l-àamâm Tiz geçüp de olmayandır ber-devâm

1537 Buldu êıóku’l-arê o maènâda åebât Ôâhir olmaú anda ezhâr u nebât

1538 Nükte-i êıóku’l-efâèî oldu hem Òande-i pür-zehr ehl-i àamm u hem

1539 äayóatu’l-óublâ òaùar âvâzesi Hevl-nâk olur vilâdetde sesi

1540 Çoú olan nesne tefârîúu’l-èaãâ Hem-daòi vâfir-i zamân ãâóib-i baúâ

1541 Pek semiz âdem imiş câru’l-emîr Hem aña êayfu’l-emîr olmuş naøîr

1542 Hem ùavîlu’õ-õeyl aãóâb-i àınâ Ekåeri müsrif olur çün aàniyâ

1543 Óıãnu Teymâ oldu şol óıãn-i óaãîn Kim ola àâyet reãânetle metîn

193

1544 Oldu òuffu’r-râfiêî pek bol dimek

Mesó-i pây için anı bol eylemek

1545 Çün benâtu’ã-ãadr imiş mâ fî’ê-êamîr Sînede râz-ı nihân-veş cây-gîr

1546 Eylemek mâ fî’ê-êamîrayn âşikâr Olmuş ifãâó óacîr ey kâm-kâr

1547 Hem cezâéu şevveledir kim şol cezâ Eyülüğe kemlik bulup çekmek cefâ

1548 Nükte-i teşmîru ãâèid keşf-i sâú Saèy u himmetle umûra ittisâú

1549 Anlara dinmişki aúmâru’ş-şitâ Nâ-muvâfıú vaúitde ola hebâ

1550 Òaddu èaõrâ kûfe-i behcet-meéâb Òayf ben gördüm anı àâyet òarâb

1551 Dinmedir dîk-i mezîd öyle óaúîr Celb ide óadden fuzûn-i nefè-i keåîr

1552 Dûdetu’l-àazz ol ki àayra nefè ider

Kendu nefsine virir amma øarar

1553 İbretu’l-òayyâù hem iden ziyân áayrınıñ nefèin arayup her zaman

1554 Dindi şol eşòâãa tüccâru hecer Nefè ararken ideler pek çok øarar

1555 Dindi óusnu’ô-ôan anıñçün àaflete Keår-i nâsa mâniè olur diúúate

1556 Aãlı yoúdan gösteriş bî-âb u nâb Úuru èunvâniyle raúrâúu’s-serâb

1557 Vaèd-i kâõibdir daòi lemèu’s-serâb Teşne-gân parlar ãanur gûya ki âb

1558 Oldu hem muòòu’l-baèûê için meéâl Öyle nâdir kim bulunması muóâl

1559 Zînetu’llâh dinse maúãûdu merâm Câme-i òûb u müzeyyendir temâm

1560 Nükte-i fâluõeci’s-sûú oldu hem Ôâhiren òûb u derûnu ola kim

194

1561 Dinse miréâtu’l-àarîbe bil nedir

Pâk u ãafvetli mücellâ nesnedir

1562 Didiler şol óavøa miréâtu’s-semâ Kim ola âyîne-veş ãafvet-nümâ

1563 Rabù-ı ümniyet imiş óablu’l-civâr Óablu àayy olmuş daòi düşvâr-kâr

1564 Hem-daòi mefhûm mendîlu’l-emân Reéy içün almaú ekâbirden nişân

1565 Óayretu’n-necm oldu şaşúın gezme hem Óayretu’ê-êab öyle şaşmaú dem-be-dem

1566 Oldu hem mefhûm uslûbu’l-óakîm İtme taèrîø kelâmı müstaúîm

1567 Óâùıbu’l-leyl eyleyen òalù-ı kelâm Söyleyüp de güft u gû-yi bî-niôâm

1568 Òayùu bâùıl ol ki àâyetde ùavîl Ùûl-ı úaddi óumúına ola delîl

1569 Pek ziyâde óumú imiş óumúu Cuhâ Anıñ içün yazdılar çok mâcerâ

1570 Óumú-ı bî-òûş öyle bir şey èucâb Kim ola aòmaú iken óâøır cevâb

1571 Kâr-ı mekrûha dinür óükmu’n-nisâ Merd olanlar itsün andan ittiúâ

1572 Pek åaúîl âdem imiş óummâ-yı rûó Yaòteşûèa öyle itmişdir sünûó

1573 Ehl-i åıúlet defèine óusn-i óıyel Òâtemu ùâvûs imiş êarbu’l-meåel

1574 Câlibu’ê-êaén ol ki àâyetde denî Hem daòî òâmî’õ-õeheb cömert àanî

1575 Òıssete dinmüş daòi duhnu’l-óaãâ Çün baòîlân seng-veş saòtî-nümâ

1576 Nükte-i dühnu Ebî Eyyûb hem Sıór ile itmek èameller dem-be-dem

1577 Òabùu èaşvâ gâh iãâbet geh òaùâ

195

Hem dinür muùlaú òaùâya câ-be-câ

1578 Renc-i nıúrıs adı dâéu’l-mütrefîn Aàniyâ çünkim olur râóat nişîn

1579 Oldu dâéu’l-baùn ol sırr-ı nihân

Olmaya ôâhirde bir türlü èayân

1580 Aòyenu min õiéb pek òâyin olan Herkese bî-hûde òaãım mâl u cân

1581 Õiébu Yûsuf yoà iken hiç töhmeti Müttehemlik ile bulmaú şöhreti

1582 Õiébu’l-insân oldu şeyùân-ı laèîn Âdeme çünkim odur òaãm-ı mübîn

1583 Õiébu ehbân bir èaceb sırr-ı àarîb áayr-ı nâùıú söylemek nuùú-ı èacîb

1584 Çok zaman kin tutmadır óıúdu’l-cemel Òaãlet-i meõmûmedir ãanma güzel

1585 Óulmu nâim tiz geçen vakt-i óuøûr

Devlet-i dünyâ ider öyle èubûr

1586 Óilmu yaúôân ol ki bî-aãl u meéâl Óâlet-i ruéyâ gibi vehm u òayâl

1587 Gizlu içmek bâdeyi şurbu’l-yehûd Keyfini ãaúlar o úavm-i bed-numûd

1588 Òudèatu’l-eyyâm imiş nûş-i şarâb Tâb-ı àam tâ itmeye úalbi kebâb

1589 Surèatu’s-semè olmadır àâyet serîè Surèatu’l-èusr öyle hem seyr-i bedîè

1590 Zehvu dîk u zehvu ùâvûs u àurâb Yürümekde nâz u cünbüşle şitâb

1591 Óusnu ùâvûs oldu óusn-i ber-kemâl

Hem aña óüsnu’t- tedâruc yek-meéâl

1592 Riclu ùâvûs oldu şol şey-i úabîó Nerz-i zîbâ nesne de ola faêîó

1593 Şol ki mümkin olmaya şeybu’l-àurâb

Çün odur dâyim siyeh bî-irtiyâb

196

1594 Çün àubâru’ş-şeyb imiş rîş-i sefîd Gerd-i pây esb èömr-i nâ-bedîd

1595 Pîr olunca añladım ben bî-òaber

Bil bükülmek olduàun úavsu’l-kiber

1596 Olıcaú mu-yi sefîdi âşikâr Lióyeniñ dirler ki sirbâlu’l-vaúâr

1597 Oldu pek meéyusluú yeésu’l-àarîú

Şiddet-i bîm u òaùar hevlu’l-óarîú

1598 Bed-naôarla bulmadır nâ-geh zevâl Ehl-i câha nükte-i èaynu’l-kemâl

1599 Her ne dem bir kimse eylerse òaùâ

Olmuş âgâh eylemek úarèu’l-èaãâ

1600 Oldu úarèu’s-sin pişmanlıú dimek Leblerin dişlerle güyâ çiynemek

1601 Ayrılan iki muóib ibnâ subât

Olmaya mümkin buluşmaú tâ memât

1602 Fâúiéu èayniyye ol ãâóib-òaùâ Kim pişmanlıúdan eyler çoú bukâ

1603 Leyletu’l-óuzze o şeb kim bâkire

Bikrini itdirmeye zâil ere

1604 Pek muèaôôam mekr imiş keydu’n-nisâ Ehl-i èırøı óıfô ide andan Òudâ

1605 Leyletu’l-óalfâ şeb-i fısú u fucûr

Bu meåel itdi Ferazdaú’dan ôuhûr

1606 Pek muãîbetli gice leylu’l-herîr Cümleyi meèmûn ide Rabb-ı Úadîr

1607 Dindi mekru’llâh istidrâca hem

Çün anıñ encâmıdır àâyetde kem 1608 Ortalıú òalúı imiş naúdu’l-beled Olmayan pek muèteber pek muètemed

1609 Hem esîru’l-hind ile şeyòu’l-àarîb Söyleyenler aãlı yoú keõb-i èacîb

1610 Şol åaúîl eşòâãa kim bed-iòtilâù

Hem raúîbe didiler àaymu’ş-şubâù

197

1611 Ol ki óâcât-ı şitâde nekredir Nükte-i kâfât ibnu sekredir

1612 Genç iken rîş-i siyeh misku’ş-şebâb

Andan èalâ olamazmış müşk-nâb

1613 Aú ãakal da oldu kâfûru’ş-şebâb Görünür bârid ider zen-i ictinâb

1614 Hem maùâyâ-yı óavâdiå rûz u şeb

Yüklenür ãubò u mesâ çoú bul-èaceb

1615 Bâde maènâsında miãbâóu’s-surûr Didiler zuhhâd miftâóu’ş-şurûr

1616 Pek leõîõ olan meõâúu’l-òamr imiş

Keyfile sermestler öyle dimiş

1617 Úılletu’l-curõân faúr u fâúadır Ol úadar kim müstaóîlu’ù-ùâúadır

1618 Nâşiru’l-uõuneyn di şol ùâmièa

äîtu nefàa ide vaúf-ı sâmièa

1619 Hem naôîfu’l-maùbaò ol şaòã-ı leéîm Kim yimek pişmez evinde ez-úadîm

1620 Pek åaúîle dindi kâbûsu’s-seóer

Meclise erken gelüp de giç gider

1621 Nükte-i kâbûs yaúôân dinme hem Pek girân-cân ehl-i åıúlet bed-şiyem

1622 Hem àurâbu Nûó o peyk-i nâ-sezâ

Giç gele gitdiği yerden dâimâ

1623 Úâêı-yı câhilde úâêı-yı óabel Óükmü nâ-merdî vü kend u mübteõel

1624 Hep berâberlerdir esnânu’l-óımâr

Ola her dürlü musâvât âşikâr

1625 Pek fenâ òuylardır aòlâúu’l-biàâl El-óaõer olma o gûne bed-òıãâl

1626 Òayr-ı aòu’ş-şer u aòu’l-òayr oldu şer

Òayırsız dâver de olsa úıl óaõer

1627 Şübhe maènâsındadır uòtu’l-óarâm

198

Şübheliden ittiúâ eyler kirâm

1628 Oldu li’l-óîùâni âõân dinme hem Sırrıñı bir ferde açma nîk u kem

1629 Sırru àırbal u daòi sırru zücâc

Keşf-i râz itmek imiş bî-iótiyâc

1630 İótilâcu’l-èayn dindikde meéâl Müjde ile olmadır feròunde fâl

1631 Oldu sâèâtu’t-telâúî çoú sürûr

Çün o vaút elbet olur àâyet óubûr

1632 Úuş ile itmek tefeéul zecru ùayr Nehy olundu çünkü yoúdur anda òayr

1633 Zelletu’l-reéy oldu èâúilden òaùâ

Óusn-i tedbîr eyleriken câ-be-câ

1634 Reéyu óâúin reéyu ãârib yek-meéâl Yaènî fikr-i fâsid u bâùıl òayâl

1635 Zelletu’l-èâlim şu kim meşhûr ola

Zelletu’l-câhil o kim mestûr ola

1636 Yaènî èaybu èâlim olur âşikâr Câhiliñ èaybına yoúdur iètibâr

1637 İttifâú itmişler iken evvelâ

İòtilâf-ı úavm imiş şaúúu’l-èaãâ

1638 Olmuş ibnu’l-muõlıú ol şaòã-ı faúîr Miónet-i iflâsile zâr u óaúîr

1639 İbnu merúûmı’z-zırâèayn oldu òar Câhil-ı ebter hele andan beter

1640 Eltemu min ibni úarãaè ol leéîm

Kim ola àâyet denâéetle õemîm

1641 Oldu hem mevlâ’l-mevâlî pek reõîl äadme-i faúr u óaúâretle õelîl

1642 Pek şeéâmet dinmedir şuému’l-beéûs

Nefret eyler andan elbetde nufûs

1643 Cümle evlâd-ı zinâ içün tamâm Künye olmuş ibnu aólâmi’n-niyâm

1644 İbnu åulle oldu şaòã-ı kârdân

199

İbnu óurra pâk damen-i merdümân

1645 Şol èabîr vaódehû olmuş meàer İòtilâù-ı nâsdan eyler óaõer

1646 Oldu hem mefhûm eksâ min baãal

Úat-be- úat câme giyen ehl-i kesel

1647 Nükte-i nâru’õ-õubâle dindi hem Âteş-i úalb-i óasûd bed-şiyem

1648 Oldu ãabbu’z-zeyt fi’l-úandîl hem

Rüşvetile kesb-i envâr-ı himem

1649 Hem rişâéu’l-óâce dindi rişvete

Çünkü bâdî âb u tâb óâcete

1650 Oldu kâfûru’t-tecârub aú-ãaúal Pîrlerdir az mâbişkâr-ı óâl

1651 Yâsemînu’ş-şeyb imiş mû-yi sefîd

Câ-be-câ olduúda ammâ nev-resîd

1652 Mihr-gînde şol ki àâyet õî bahâ Ger kız oàlan olãa güç yitmez aña

1653 Dinse åuúbu’l-luélué oldur kim me’âl

Duòter alub eylemek bikrin müzâl

1654 Dindi kesru’l-fustuúa bikr almaàa Lücce-i tenk-i ãafâya dalmaàa

1655 Oldu fetóu’l-óıãn ol maènâda hem

Úalèa fetó itmek gibi gûyâ ehem

1656 İttiãâlu’l-óubel mefhûmu zifâf Rabùu ülfet ile olmaú sîne-ãâf

1657 Nükte-i itòâlu busre fî’n-nevât

İctimâèu câmièîn u câmièât

1658 Oldu faêêu’l-kîs u ièlâúu’l-òitâm Bikr izâle itme ber-vıfú-ı murâm

1659 Úâãırâtu’ù-ùarf o òoş manôar-ı nisâ

Zevciniñ àayrına baúmaz dâimâ

1660 Di benâtu’ù-ùârıú ol óasnâlara Nesli pâk u óusnü müsteånâlara

200

1661 Ummu úırfe pek èazîz olan nisâ Aãl u nesli ãâóib-i èizz u èalâ

1662 Hem enâbîbu’l-úanâ dinmek tamâm

Midóat-i âbâ vü ecdâd-ı kirâm

1663 Ol ki òaêrâéu’d-dimen beyne’n-nisâ Kendu òûb u aãl u nesli nâ-sezâ

1664 Bâúatu’t-tezcîs èacûz-ı bed-liúâ

Mû sefîd u zerd rû-yi sebz-pâ

1665 Riúúatu’l-óâfir fesâdât-i zenân Her biri taòdîşedir nâòen-i zinân

1666 Õâtu naòyeyn olmadır rüsvâ-yı èâm

Şuàl-ı buòl u óırãile beyne’l-enâm

1667 Öyle müşkil-i èâr kim èâru’n-nisâ Úavmine ola ebed òaclet-fezâ

1668 Rabbunâ’r-raómânu settâru’l-èuyûb

İnnehû bi’l-èâfvi àaffâru’õ-õunûb

1669 Fâèilâtün fâèilâtün fâèilât Ol meóâmidle pesendîde-ãıfât

1670 Hâkeõâ min nefâyisi’l-emåâl

Nâdirâtu cevâhiri’l-aúvâl

1671 Maèni-i ãâóibu’l-hırâve belî Vaãf-ı faòr-ı rusülde oldu celî

1672 Ger cilâéu’l-úulûb dinse hemân

äafvetile tilâvet-i Úuréân

1673 èAmel-i ãâlió ol úadar pür-nûr Ki aña didiler muhûru’l-óûr

1674 Dimek olmuş óabâéilu’l-islâm

Mehd-i edyânı rabù u istihúâm

1675 Kimyâéu’s-saèâde faêl u kemâl İtme hem óüsn-i òulúu istikmâl

1676 Cehl imiş óuccet-i zenâdıúa hem

Ola gör èilimle cihânda èalem

1677 Dindi bir òabîåe kâtibu’l-eflâk Sırrın ehl-i úalem ider idrâk

201

1678 Yazıya didiler lisânu’l-yed

Nuùúu anıñ zebândan ezyed

1679 Óayrile müjdeci óamâme-i Nûó Ki beşâretle ola râóat rûó

1680 Ezkenu min İyâs ehl-i õekâ

Ki ola èafl u rüşdü bî-hem-tâ

1681 èAdl u iósân sîretu’l-èOmereyn Óüsn-i ùalèat da ãûretu’l-úamareyn

1682 Sîretu Erdeşîr o ùarz-ı óasen

Ki ola cümle ùavrı müstaósen

1683 Ol ki àâyetde muùèim u mıøyâf Künye olmuş ana Ebu’l-eêyâf

1684 İbnu mâéi’s-semâ meéâli hemân

Âb-ı iósânı çoú iden cereyân

1685 Ramaøân ayıdır Ebu’l-berekât Nièmet-i óaúdır anda bî-àâyât

1686 Bâbu’l-ebvâb dinmedir tövbe

Dâòil olmaya çalış ol úapuya

1687 Ummu âdem dimek zemîn olmuş Òılúatiñ aãlı çünki ùîn olmuş

1688 İóõerû min eãâbièi’l-eytâm

Ellerin bed-duèâya açma merâm

1689 Hem bulûàu’l-eşidde dinse meéâl Gelmedir bir ãabîye rüşd ü kemâl

1690 Aãdaúu min úaùâ dinürse murâd Dâimâ ãıdúı eyleyen muètâd

1691 Umerâéu’l-kelâm şâèirler

Pek belâàatla naôma úâdirler

1692 Cülcülâniyyeti’l-èırâú dimek Nevè-ı lüknetle nazlı söylenmek

1693 Oldu hem àafletu’r-raúîb dimek Vaút-ı fırãat ne vaút-ı ùîb dimek

1694 Aèmar min Duveyd èömr-i ùavîl

Ki muèammer ola úatı çoú yıl

202

1695 Şol gice leyletu’l-èarûs olmuş

Kim neşâù-âver nufûs olmuş

1696 Hem nisâdır şaúâyıúu’l-aèvâm Bâ-òuãûã ol rûóları gül-fâm

1697 áayretu’d-dîk oldu şol àayret

Eylemek hıfô-ı èırøına diúúat

1698 Öyle hem àayretu’l-cemel dinmek Zevcesin hıfôa ihtimâm itmek

1699 Ol nisâdır ãavâóıbu Yûsuf

Bed-òaãâyıl sezâ-yı levme-i düf

1700 Zen-i åeyyib èucâletu’r-râkib Ki arar tîz-suvâr olan ãâóib

1701 Hem daòî èiffetu’l-izâr dimek

Bil zinâdan mucânebet itmek

1702 Bûse-i dil-berân berîdu’n-neyk İbtidâdan o fièle oldur peyk

1703 Reéy-i fâsid iùâèatu’n-nisvân

Anlarıñ çünkü èaúlıdır noúãan

1704 èAåretu’r-reéy imiş òaùâ itmek Tîz endîşe nâ-be-câ gitmek

1705 Âh gençlik ki bî-åebât olmuş

Adı bâkûratu’l-óayât olmuş

1706 Enèamu min Óuzeym dinse me’âl Feyø-ı nièmetle olmadır òoş óâl

1707 Dinse òaùùu’l-melâéike faraøâ Yazınıñ zemîni ider îmâ

1708 Oldu hem abãaru mine’l-vaùvâù

Gice ince yazı yazan òaùùâù

1709 Nükte-i fâretu’l-èırm dime hem Pek úavî iş gören øaèîf âdem

1710 Diseler ãoóbetu’s-sefîne hemân

Bî-ãadâúat görüşmedir yârân

1711 Maèni-i úuvvetu’l-úulûb ne òûb

203

Vuãlata vaède itmedir maóbûb

1712 Óâl-i òûbân úurâêatu’l-ibrîz Òurde-i zer aña göre nâçîz

1713 áâliyâtu’ş-şebâb mû-yi siyâh

Pîrlikde sefîd olur eyvâh

1714 Dinmek olmuş êarâyiru’l-óasnâ Bed-óasûdân zümre-i fuøalâ

1715 Aãladu min Zinâd o şaòã-ı baòîl

Senk-dil saòt rû õemîm u reõîl

1716 Ùayarânu’l-èaãâ nifâú u şikâú Buàøa tebdîl olunma óusn-ı vifâú

1717 Şemse dinmiş úaùîfetu’l-miskîn

Kerem-sâz bürehne-gân-ı zemîn

1718 Daòi úarnu’l-àazâle güftârı Mihriñ evvel-i ôuhûr-ı envârı

1719 äoóbetu’l-ferúadeyn o òoş ülfet

Ki ide iki dost çoú müddet

1720 Nükte-i efúaru mine’l-èuryân Pek faúîr u óaúîr olan insân

1721 Hem daòi ãafúatu ebî àabşân

İtmedir kâr u kesb de òusrân

1722 Şaòãu menóûs imiş àurâbu’l-beyn Anı görmek ola nuòûset-i èayn

1723 Bir kuşuñ mâliku’l-óazîn adı

Hem olan àuããalanma muè’tâdı

1724 Hem ùalâúu’r-ricâl èazl olmuş Şaòã-ı maèzûle òayli hezel olmuş

1725 Ekõebu min uòayõ ãayóân hem Pek yalancı òabîã olan âdem

1726 Çünkü kiõb-i Müseyleme meşhûr Ekõebu aòbeå idi ol maúhûr

1727 Şièr-i nâ-sâz u nâ-pesend-ârâ

Úaèúaèâtu’r-raòâ imiş güyâ

1728 Oldu hem àurretu’s-serâb dimek

204

Aãlı yoú nesneden ümîd itmek

1729 Dindi idbâra mişyetu’s-sereùân Geç-rev olmaú da baòt-ı idbârân

1730 Hem òadîå-i òurâfedir o kelâm Aãlı yoúdur diye anıñçün enâm

1731 Şol nümâyiş ki òayrı yoú aãlâ

Dindi nâru’l-óabâóib işde aña

1732 Türrehâtu’l-besâyis öyle maúâl

Ki meéâli ola òayâl-i muóâl

1733 Dimek olmuş tecâhulu’l-èârif Bildiğinden teõâhul-i èârif

1734 Şey-i nâdir tebessumu’l-mekrûb

Mâniè-i òandedir çü hüõn-i úurûb

1735 Maèni-i úad teóallele’l-èuúadi Bil àaõablar sukûnuna dindi

1736 Enbehu min èimâra dinse murâd Faòr u kibri eden kişi muètâd

1737 Pek tekebbür-i tecebbür Úayser

èÂdeti olmaú iftiòâr-ı ekåer

1738 Hem dimekdir televvunu’l-óarbâ Óâlden óâle dönme ãubò u mesâ

1739 Aóvelu min Ebî Berâúış hem

Mütelevvin-i muóîl olan âdem

1740 Aña dinmişki hem ebû úalmûn Ola àâyet televvünât-numûn

1741 Baàle-i Bûdilâme pek maèyûb Kim ola câmiè-i cemîè-i èuyûb

1742 Oldu şol kimse kim ebû àabşân

Óumúu ile görür gezer òusrân

1743 İbnu mellâã oldu şaòã-ı leéîm İbnu mellâc hem baòîl-i õemîm

1744 Oldu heyyânu bni beyyân hem

Aãlı maèlûm olmayan âdem

205

1745 Eşéemu min Ùuveys àâyet şûm

Pek şeéâmet meéâli şûmu’l-bûm

1746 Hem-daòi óarb-i dâòis u àabrâ Pek nuòûsetli kâr-ı nâ-bercâ

1747 Úatl mefhûmu âfetu’l-vuzerâ Óıfô ide bî-günâhı ãavn-ı Òudâ

1748 Hem me’âl-i vekîl èazrâîl Mühlik-i òastagân-ı ùabîb-i rezîl

1749 Iãfırâru’l-enâmil olmuş mevt

Öyle dirlermiş olıcaú kişi fevt

1750 Iêùırâbu’l-èinân hezîmetdir Ki sezâ-yı èaduvv-i devletdir

1751 Oldu istaècebe’õ-õübâb dimek

Düşmenânı dost ùarzı göstermek

1752 Şol vesâvis-i berâziòu’l-insân Götürür úalbe dem-be-dem şeyùân

1753 Óâniå olsa taóılletu’l-eymân Dindi küffârten edâya hemân

1754 Âfetu’l-èilm dindi nisyâna Terk ile èârıø olur insâna

1755 Ummuhâtu’l-òaùîée maènâsı

Óırã u kibr u óased òaùâyâsı

1756 Hem óımâru’l-óavâyic ol bed-kâr Bâr-ı òalúı çeker gezer her bâr

1757 Dindi pek õellete hevânu úaèîs Olma müşkil-i õelîl nefs-i nefîs

1758 Oldu hem kulbe-i benî aãfâ

Ol ki cânın ide ùaèâma fedâ 1759 Ecredu min Cerâd o şaòã-ı ekûl Kim ne bulursa eyleye meékûl 1760 Dimek olmuş åerîdetu àassân Enfes-i eùèime meéâli hemân

206

1761 Aãbaru min Úaêîb olmuş hem áâyetile ãabûr olan âdem

1762 Eåúalu min Raúîb öyle ãaúîl Ki ola mâniè-i ãafâ-yı cemîl

1763 Diseler eåúalu mine’l-úânûn Pek åaúîle ne âteşîn maømûn

1764 Nükte-i celsetu’l-òaùîb dimek Pek çoú oturmadan hemân gitmek

1765 Şöyle kim tevbetu’z-zemân dime hem

Úılma tekdîr idüp soñra kerem

1766 Genç iken ãaç ãaúalda olma siyâh Òayf kim ãıbàatu’ş-şebâb imiş âh

1767 Maèni-i cüréetu’õ-õübâb dimek

Pek øaèîfiñ cesâreti bî-şek

1768 Oldu tesòîn âzer-i şevú-ı cedîd Yaènî itmek taèaşşuúu tecdîd

1769 Didiler iltiúâéu rufàaynı

Yaènî lafô-ı mucâmaèat èaynı

1770 Miål-i tîys Benî Cümân dime hem Pek keåîru’l-cimâè olan âdem

1771 Hem ãarîru’l-meóâmil oldu o óâl

İşidilmek mulâèabât viãâl

1772 Şol ebu irb iden ziyâde cimâè Anı ol õevk itmeye işbâ’

1773 Nükte-i şehvetu’n-nebîõ dimek

Keyf-i tefòîõ birle eğlenmek

1774 Göz göre enkaóu mine’l-aèmâ Naãb-ı èaynı cimâè-ı ehl-i hevâ

1775 Mecmecu’l-mîm bi’l-úalem dinme hem

Muàlim itdi dimek talavvuù-ı kem

1776 Diseler elvaùu mine’r-rehbân Şol ki kâfirce fâèil-i àılmân

1777 Bunu îhâm idüp de baèø-ı òabîr

207

Muàlime râhib itdiler taèbîr

1778 Hem devâu’s-seherde mest olmaú

Yâ cimâè eyleyüp de pest olmaú

1779 Fâèilâtün mefâèilün feèilün Yürü ùurma hüner yolunda bulun

1780 Ve keõâ muãùalaóâtu’l-udebâ

Elletî intaòabûhâ’l-buleàâ

1781 Haøret-i Âdem imiş ibnu’ù-ùîn Fehm ider aãlını erbâb-ı yaúîn

1782 Tañrıdan úorúma libâsu’ù-ùaúvâ Giyer ol câmeyi ancaú ãuleóâ

1783 èÂlimân oldu maãâbîóu’l-arø Pertev-i faølı iderler çok èarø

1784 Cehl maènâsına mevtu’l-aóyâ

Çün ider èâlemi èâlim ióyâ

1785 èAdl u dâd itmede mîzânu’llâh El-óaõer ôulmden ey èâlî-câh

1786 Pek èadâlet daòi èadlu’l-mîzân

Olmaya maèdeletinde noúãân

1787 Oldu hem aèdel min Nûşirevân èAdli ile pür olan mülk-i cihân

1788 èAmel-i òayra di èaúdu melekût

Çün melek-òaãlet olandır menèût

1789 èAnberu’ş-şaór o kim òulúu óasen Bû-yı âdâbı ola müstaòsen

1790 Di kibâra cülesâ-yı Cemşîd

Ki ola her biri dânâ vü reşîd

1791 äayúalu’l-úalb laùîfe dimedir Hezlile gâhî ãafâ eylemedir

1792 Şeceru’l-utruc imiş õât-ı aãîl

Aãl u ferèi öyle pek ùîb u celîl

1793 İbnu eclâ vu daòi ibnu celâ Õât-ı maèrûf dimekdir meåelâ

208

1794 Meåel-i efres min Bisùâm hem Pek firûsiyyeti olan âdem

1795 æemenu’l-cenne imiş óusnu’ô-ôan

Nuùú-ı vâlâ-yı nebîdir bu suòan

1796 Baúaru’l-cenne o kim ebleh ola İstiúâmetle gide ùoàru yola

1797 æemeru’ã-ãabr ôafer-yâb olmaú Yaènî ãabrıñ åemerâtın bulmaú

1798 Pek èaõâba di èaõâbu Cercîs Şühedâya hem odur reés-i reéîs

1799 Kişiniñ òânesi cilbâbu’llâh Açıla òayrile ol bâbu’llâh

1800 Basù-ı güftârda óüsn-i taèlîl

Pek leùâfet ile îrâd-ı delîl

1801 Di ebû èozr nev îcâd idene Bikr-i maømûn daòi îrâd idene

1802 Pek belîà-i eblaà min saóbân hem Çünkü saóbân belâàatle èalem

1803 èAyyu bâúil ki meåelde meşhûr Sözün añlatmada şol nâ-maúdûr

1804 Bir söze dinse kelâmu’l-bîàâ Âòiriñ úavli dimekdir maènâ

1805 Oldu hem úavl-i òuzâme şu kelâm

Ola şâyeste-i taãdîú-i enâm

1806 Óâfıô-ı sûre-i Yûsuf dime hem èİlmi azdır dimek Allâhu aèlem

1807 Oldu şol nesne ki tüffâóu’ş- Şâm

Ola àâyetde leùâfetle benâm

1808 Cennetu’l-arê dinür Baàdâd’a Evliyâ burcu behişt-âbâda

1809 Elifu’l-vaãl úadd-i òûbândır

Serv-i bâlâ-yı riyâz-ı cândır

1810 İttiãâlu’l-elif bi’l-lâm hem Dâyimâ müctemiè iki âdem

209

1811 Ebyenu min felaúi’ã-ãubó hemân

Oldu şol nesne ki àâyet de èayân

1812 Vetedu’ş-şer muòabbet mâla Getürür âdemi çoú bed-óâle

1813 Olmıyan nesneye haømı âsân Dindi taóõîr ile mâlu’s-sulùân

1814 Kenc-i bâd-âver imiş kenzu’r-rîó

Edebiyyetde olunmuş taãrîó

1815 Lemèatu’l-bârıú iden tîz güzerân Parlayan fırãatı fevt itme hemân

1816 Pek şecîè âdeme di leyåu’l-àâb Şîr-i ner gibi ola şöhret-yâb

1817 Oldu mefhûm-ı hilâl-ı Şevvâl Ruéyeti dilden iden refè-i melâl

1818 Vâúıèu’ù-ùâyir o èâlî miúdâr

Ki ola muttaãıf óilm u vaúâr

1819 Ol vefâdır ki vefâéu’s-Semevéel èAhdin îfâya ide èöõrü úabûl

1820 Kulefu’l-bedr şu èayb-ı òûbân Ki vire óüsnüne cüzéî noúãân

1821 Pek seòâvet dimedir basùu’l-yed İtmemek yaènî kerem-cûları red

1822 Leõõetu’l-mülk mulûka şâyân

Õevú-ı èadlîle ãafâ-yı iósân

1823 Fervetu’ã-ãayf semâóat dimedir Esòiyâya göre òilèat dimedir

1824 Oldu hem ferve-i ibnu sâre

Câme-i köhne-i pâre pâre

1825 èAbdu èayn oldu müdâhin-i eşòâã Aãlı yoúdan görünür bende-i òâã

1826 Ùalebu’l-úarn u êıyâéu’l-uõuneyn

Olmadır maùlab-ı òüsrânü’l-èayn

1827 Oldu hem şürb-i ãabûò-ı óayyân Vaúitsiz bulma riyâset ile şân

210

1828 Şol ki mefhûm-ı àurâbu’l-aèãam

Miålini görmemiş ola èâlem 1829 Ol ki àâyetde óaõâúatli óekîm Dinmedir lâyıú aña ibnu óaõîm

1830 İbnu zencîyye dinürmüş úaleme Ki devât oldu sebeb bu èilme

1831 Daòi mefhûm-ı êalâl ibnu êalâl Bâbâsı kendusi mechûlu’l-óâl

1832 İbnu kesb ile daòi ibnu óarâm

Veled-i zânîye mefhûmu tamâm

1833 Gice maènasına ibnu’l-kervân İbnu leyl ol kim olur gice revân

1834 Di àarîb âdeme ibnu’l-úasùal

Ki odur şefúat u iósâna maóal

1835 áurabâ oldu faúîdu’l-iòvân Çünkü àurbetde bulunmaz òullân

1836 Òıssetiñ aşnaèı buòlu’l-Manãûr

Ki anıñ buòlu idi pek meşhûr 1837 Oldu mefhûmu nüvâtu’z-zeytûn Òayırsız fâéidesiz merdum-i dûn

1838 Bâòilî dindi leîmu’n-nesebe Şaòã-ı nâ-pâk u denî yyu’l-óasbe

1839 Dindi cevzî şu denâet-şiyeme Úorúduàu yire viren mütteheme

1840 Keåret-i ekl imiş eklu’ã-ãûfî Çıúarır sofra başında ãûfi

1841 Kelbetu óavmil o kim àâyet ac

Bir dilim itmeğe ola muótâc

1842 Köfte-òorân gurûh-ı èarâb Pek faúîre dindi kelbu’l-kaããâb 1843 èIùr-ı münşeéem dimedir şol meşéûm Ki ola bû-yı nuóûset meşmûm

1844 èIrøına àayreti yoú süfle nihâd

211

Oldu maènâda àayûr-ı Baàdâd 1845 Oldu câru’l-cenb ol hem-sâye

Ki úarâbetten ola bî-vâye

1846 Õevú-ı dünyâya di òamru’ş-şeyùân Ki ider âdemi güyâ sekrân

1847 Uyma kim eåerine iblîsiñ amân Mesleğidir òuùuvâtu’ş-şeyùân

1848 Endemu min Kusèâ dinse eğer Pek peşîmân dimek olur aôhar

1849 Mekteb-i nüktede sebtu’ã-ãıbyân Şol ki àâyetde gelür ùabèa girân

1850 Cüréetu’l-leyl o ki erbâb-ı futûr

Gice vaútinde olur gâhi cesûr

1851 Kiõb-i pîrâna dinür kiõbu reten Pek müsinn ise yalansın dime sen

1852 Fecr-i kâõib õenbu’s-seróândır O da ya úurt yaòud arãlandır

1853 èAnzu’l-Aèmeş daòi èanzu’l-Aòfeş

Şol muãâòib ki ola pek efóaş

1854 áaêabu’l-èâşıú imiş kim o àaøab Tîz geçüp olmaya bâdi-i taèab

1855 Úasvetu’ã-ãaòr dinmek úasvet-i úalb

Meróamet andan olunmuş ola selb

1856 Meåel-i aùmaèu min Eşèab hem Óırãı àâlib ùamaèı çoú âdem

1857 Úâlibu’ã-ãaòra ùamaèkâra di hem

Ki ùamaèdan ola maóãûlü nedem

1858 Mâh-ı naòşeb úameru’l-muúniè imiş O füsûna udebâ öyle dimiş

1859 Şehru ãabrile daòi şehru kesâd Ramaøân âyına olmuşdur ad

1860 Fuúahâya göre úuùùâèu ùarîú

Oldu ãûfiyye gürûhu taóúîú

212

1861 Dindi zindâna úubûru’l- aóyâ Mücrime úatle bedeldir güyâ

1862 Tuófetu’l-müémin imiş mevte meéâl

Ki olur raómet-i óaúla òoş-óâl

1863 Nükte-i úavl tefârîúu’ş-şiyeb äaúala düşmedir aúlıú bî-rayb

1864 Fièl-i mestûr cilâéu’l-miréât

Ki anı setr ide her ãâf-ãıfât

1865 Daòi mefhûm-i cilâéu’l-cevzâ İtmemek zecr-i vaèîdeyn icrâ

1866 Buldu ôürefâ-yı Yemâme şöhret

Var idi bâãırasında óiddet

1867 Dâyim olmaúda baúâéu’n-nesreyn Hem o maènâda baúâéu’l-èaãreyn

1868 äoàuñ elùafıdır berdu’l-verd İètidâl üzre ne pek kerm u serd

1869 Fehm úıl úalb-i şitâ âteş olur

èAksi ol vaúte göre dil-keş olur

1870 Leyletu’l-èâşıú o uzun gicedir Uyumaz dir ki óabîbim nicedir

1871 Úaryetu’n-neml imiş ol dâra meéâl

Anda àâyet çoú ola ehl ü èiyâl

1872 Úaãru àamdân dime şol úaãr-ı bülend Ki metânetde bulunmaz mânend

1873 Nükte-i laùmai ibnu Cüdèân

äûret-i zecrde itmek iósân

1874 Pek teessüf dimedir lehfu úaêîb Çekme elden keydine òuzn-i èacîb

1875 Añla kim esfed min èUsfûrî

Çok cimâè idicinin meşhûri 1876 Dindi úalbu’s-semeke maènâda

Rûspûnuñ vuãlatına tenhâda

1877 Müéessiru’l-mîm èalâ ‘ã-ãâd o faêîó İde àılmânı nisâya tercîh

213

1878 Nükte-i óubbu ùavâmîr dimek

Gâhî meébutluàu taèrîø itmek

1879 Fâèilâtun fâèilâtun feèilun

Gülsitân-ı hüneriñ úoúla gülün

1880 Òâtimetu muntaòabâti’l-meåel èÂriyetun min hefevâtı’l-òalel

1881 Meédebetu’llâh dime Úuréan’dır

Çün edeb-ârâ-yı dil u cândır

1882 Şol ki leùâfetde ola bî-bedel Dindi óalâvetle mücâcu’l-èasel

1883 Naóletu Meryem dinülürse murâd

Pür bereket nesnedir it iètimâd

1884 Encebu min èÂtike şol ùâhire Nesl-i necâbetde ola ôâhire

1885 äıdúu Ebî Õerr kelâmı ãaóîó

äıdkı anıñ úavl-i nebîde ãarîó

1886 Ehl-i baãîret daòi idüp naôar Didi óayâ itmeye àaêêu’l-baãar

1887 Ecmelu min Bedr o ãâóib-cemâl Pertev-i óusniyle ola ber-kemâl

1888 Vaút-ı seóer oldu tebâşîru ãubó

Evvel-i feyø-âver-i tenvîr-i ãubó

1889 Òaùù-ı ruò-ı yâr olıcaú âşikâr Dindi teéessüf ile levmu’l-èaõâr

1890 Faãl-ı bahâr oldu şebâbu’z-zamân

Tazelenür anda gül ü gülsitân

1891 Ummu óabâóib dime dünyâ imiş Pertevi bî aãl temâşâ imiş

1892 Eblaàu min Úuss meéâli hemân

Dinmek olur efãaóu rengîn-i beyân

1893 Esyeru min şièr dinilse murâd Eyleme çoú geşt u güzâr-ı bilâd

1894 Câize-i ibnu müdebbir ãalavât

214

Eyler idi şièr-i úabîóa ãılât

1895 Oldu mücâzâtu Sinnimâr hem Eylik için görme mükâfât-kem

1896 Dinmek imiş èâde Nuóafiyyu Óuneyn

Oldu sefer óâsılı òüsrân-ı èayn

1897 Nükte-i úad câe bi uõuney èinâú Geldi de kiõb itdi dimek hem nifâú

1898 Dinse daòi câée bi úarney óımâr

Kiõbile geldi dimedir âşikâr

1899 Ekõebu min Fâòite dinse me’âl Kiõbile meélûf olan bed-òıãâl

1900 Aúbaóu min Câóıô olan zişt-rûy

Olsa daòi òûb-edâ nükte gûy

1901 Aúbahu min úırd daòi bed-likâ Çehresi maymûn gibi nefret-nümâ

1902 Efsedu min arêıh dinilse murâd

Pek øararı çoú olan ehl-i fesâd

1903 Hem aña dinmiş ki fesâdu’l-cerâd Mekri ile pek øarar ide èibâd

1904 Aôlamu min óayye o kim ôulmü çoú

Zehr-i meôâlim ile bir èadli yoú

1905 Aôlamu min õîéb dimekden murâd Ôulmü iden kimse imiş iètiyâd

1906 Eşéemu min aómer èâr oldu hem

Şumèu şeúâvetle olan müttehem

1907 Ebòalu min kelbi Benî Sâèide Ol kim ide òısseti bed-úâèide

1908 Eåúalu min ôıll o şaòã-ı åaúîl äiúlet-i dâéimle ola bî èadîl

1909 Eåúalu min fîl dimek öyle hem

Şaòã-ı girân-cân úabîóu’ş-şiyem

1910 Aómaú olan kimse ùavîlu’n-necât Olmuş anıñ miåli èarîêu’l-visâd

215

1911 Aómaúa hem dindi èarîêu’l-úafâ Baúla-yı óamúâya şâyân aña

1912 Ecbenu min ãâúır olan pek cebân

Úorúu ile ide óaõer her zaman

1913 Aóõeru min õiéb dinürse eğer Eyleyici kimse imiş pek óaõer

1914 Enmiletu’n-nemle olan pek úaãîr

èAnfaúatu baúúa daòi pek ãaàîr

1915 Arê-ı òarâb oldu ki cevfu’l-óımâr Úahr-ı Òudâ ile ola târumâr

1916 Ebèadu min êabb ile’n-nûn o òâl

Kim ikisi bir yere gelmek muóâl

1917 Ebãaru min hüdhüd o şaòã-i baãîr Bâãırada óiddeti pek bî-naôîr

1918 Ebãaru min nesr daòi öyle hem

Ruéyetiniñ óiddeti àâyet etem

1919 Òâéinetu’l-aèyun olup ehl-i şer Maóreminiñ àayrıya iden naôar

1920 Zendeka-i mezdek o óâl-i úabîó

Cümle óarâm olanı olmaú mübîó

1921 Şol oùalıúlarda èimârâtu nevm Vuãlatıdır mâye-i râóât-ı nevm

1922 Perde-küşâyân-ı nikât-i umûr

Didiler ebkâra benâtu’l-òudûr

1923 Mefsedetu’l-óubb meéâli viúâè Şevúa olur çün sebeb-i indifâè

1924 Pek açulup şevúile seóóâúalar

Didi serâviyle àılâfu’l-úamer

1925 èIrøına şol àayreti yoú nâ-bekâr Dinmek imiş bil ki úaãîru’l-cidâr

1926 Escedu min hüdhüd o mefèûl olan

Hîz-i àulâmân gibi mecèûl olan

1927 Elvaùu min dübb me’âli hemîn Fièl-i şenî’ eyleyici muàlimîn

216

1928 Hem-daòi idóâlu úalem bi’d-devât İtmedir ol fièl-i şenîèi’ã-ãıfât

1929 Cildu èamîre dime de calú imiş Anı iden suòte gibi òalú imiş

1930 Nükte-i zîbende-i óusnu’l-òıtâm

Òûb-i edâlarla temâm-ı kelâm

1931 Müfteèilun müfteèilun faèilun Óaú ide meécûr bu Vehbî úulun

FEVÓU TÂRÎHİ ÒITÂMİ’N-NAÔMİ MİSKUN Lİ’L-MEŞÂM Fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilâtün / fâèilün

1932 Óamdu li’llâh buldu bu manôûme-i pervîn-niôâm

Kilk-i Bercîsi raúamla nûr-veş óüsn-i òitâm

1933 Ùarz-ı nev îcâd kim her lafôı bir faãlu’l-òitâb

Câmièu’l-kelim olduğun teslîm ider ehl-i kelâm

1934 Her müsellem úıùèası bir úıùèa-i elmâsdır

Kân-ı èirfânda naôîrin görmemiş çeşm-i enâm

1935 Bulmamış bir böyle dürr-i şâh-vârı Cevherî

Subóa-i lüélüé gibi virdim bu naôma intiôâm

1936 Mâh-ı Şaèbânda teyemmün úaãd idüp taèôîmle

Eyledim taúdîm dergâh-ı Şeh-i Gerdûn èAllâm

1937 Óüsn-i dîğerdir ki oldu bu kitâb òûb-edâ

Nâm-ı sulùân-ı enâm ile şeref-mend u benâm

1938 Óaøret-i Sulùân Selîm Òan kim èuluvv-ı şânıdır

Taòt-ı èulyâ-yı İrem de faòr-i ecdâd-ı èıôâm

1939 Úalb-i nûrânîsi ilhâm-ı Òudâ miréâtıdır

217

Óusn-i vechile nümâyân anda her emr-i mübhâm

1940 Çerh ider úaddin óamîde böyle kim dergâhına

Rûy-mâl itmek ümîdinde be-vech-i iótirâm

1941 Meyl-i rû-mâl itmesinmi kim muèallâ dergehi

Beyt-i maèmûr felek-veş úıble-gâh-i òâã u èâm

1942 Rûz-i bâzâr-ı maèârifdir zemân-i devleti

Her hüner buldu revâcın ehl-i dâniş şâd-gâm

1943 Ol òudâvend-i civân-baòtıñ òuãûãan şefúati

Vaút-i pîrîde ider bu çâkerin her dem bekâm

1944 Úulluàa úayd eylemişdi vâlid-i maàfûru hem

Bu ocaúda yaènî baş eski bu èabd-i müstehâm

1945 Óasret-i dâniş-verân bir böyle naôm-ı inşâddan

Ol Şehe celb-i duèâ-yı òayrdır aãl-ı merâmū

1946 èÖmr-i devletle ola nûr u øiyâ-yı taòt u tâc

Tâ cihânı mihr u mâh ide münevver ãubó u şâm

1947 Sûre-i innâ fetaónâ ola fâl-ı nuãreti

Maóv idüp aèdâsını úaór-i èazîz-i õu’ntiúâm

1948 Âb-ı gevherle èuùârid levóa târîhin yazar

Nuòbe-i rengîn- edâyı eyledi Vehbî temâm Úad òatemnâhâ bi isèâdin ve ūòayrin ve’s-selâm

218

SONUÇ

Târih boyunca milletler, önce başka milletlerin dillerini öğrenmek, daha sonra da

kendi dillerine hâkim ve vâkıf olabilmek için birçok sözlük çalışmaları yapmışlardır.

Bizde Arapça-Türkçe ilk manzûm lügati, XIV. Asır’da Ferişteoğlu yazmıştır.

Tuhfe isminde Farsça-Türkçe manzûm bir sözlüğü de olan Sünbülzâde Vehbî, XVIII.

Asır’da yaşamış önemli bir Dîvân şâirimizdir. Tez konusu olarak seçtiğimiz Nuhbe isimli

eseri üzerinde yaptığımız çalışmanın sonucu şunlardır:

1. Nuhbe’nin yazma nüshalarından, Süleymâniye/Reşîd Efendi 980 numarada

kayıtlı olan harekeli ve şerhli nüshayı esas aldık.

2. Metin teşkîli süresince, Yayaköylü Ahmed Reşîd Efendi’nin Şerh-i Nuhbe-i

Vehbî isimli eserinden sürekli yararlandık.

3. Nitekim; yazma ve matbû bütün nüshalarda 161. beyit yanlış okunmuşken.

Şerh’te bu yanlışa işâret edilerek düzeltildiğini gördük.

4. Tamâmı 1948 beyit olan Nuhbe, 83 kıt’adan oluşmaktadır. Her kıt’anın

başında; o kıt’ada kullanılan vezin ve kâfiyeyle yazılmış olan -biri hâriç

tamâmı Arapça- müfredler vardır. 1-145. beyitler arası eserin Mukaddime

bölümü olup mesnevî türünde yazılmıştır. Arapça maddelerin Türkçeleştirildiği

sözlük bölümü ise146-1361. beyitlerden oluşmakta ve gazel türündedir. 1362-

1931. beyitler arası ise tâbir ve deyimlerin anlamlarının verildiği diğer sözlük

bölümü olup bu bölüm de Mukaddime bölümünde olduğu gibi mesnevi

tarzında yazılmıştır. 1932-1948 . beyitler arası ‘hâtime’ bölümüdür.

5. Nuhbe’de 3800 Arapça kelimenin Türkçe karşılığı verilmiştir. Buna ilâveten,

bugün kullanmakta olduğumuz Arapça-Türkçe sözlüklerde bulamayacağımız

550 adet tâbir-deyim başarılı bir şekilde dilimize kazandırılmıştır. Dil öğretimi

220

usûlüne uygun olarak da 175 cümle’nin mülemma’ mısralar hâlinde

tercümeleri verilmiştir.

6. Sünbülzâde Vehbî, Tuhfe’de yaptığı gibi Nuhbe’yi de huruf-i hecâya göre

tertîb etmiştir.

7. Nuhbe kaleme alınırken 120 eserden yararlanılmıştır.

8. Nuhbe’de 128 adet dînî tâbir-deyim ve kelimenin Türkçe anlamı verilmiştir. 22

adet yer ismi,- peygamber isimlerinin dışında- 32 adet şahış ismi, 16 adet

meyve ismi geçmektedir. Çoğu günümüzde halk arasında kullanılan 36 adet

öztürkçe kelimeye de yer verilmiştir.

9. Aruz vezniyle yazılmış olan Nuhbe’de ağırlıklı olarak Remel bahrinin çeşitli

tef’ileleri kullanılmakla birlikte; Hezec, Münserih, Recez, Recez-Serî ve

Müctes bahirlerinden de örnekler görülmektedir.

10. Eserde yaygın olarak ‘tam kâfiye’ kullanılmış olmakla berâber ‘yarım ve

zengin kâfiye’ çeşitlerine de rastlanmaktadır. Redifin de esere âhenk katan bir

özellik olarak başarıyla kullanıldığını görmekteyiz.

11. Ayrıca kaynakları değerlendirme sırasında, bâzı okuma hatâları tespît ettik.

Şöyle ki: Sebil Yayınları tarafından yeni harflerle yayınlanan Mehmed

Süreyyâ’nın Sicill-i Osmânî’sinde şâirin meşhûr Tannâne Kasîdesi, yanlış

okuma sonucu ‘Tınâne Kasabası’na dönüştürülüvermiş. Yine Gibb’in Ali

ÇAVUŞOĞLU tarafından dilimize kazandırılmış bulunan Osmanlı Şiir Târihi

isimli meşhûr eserinde; Nuhbe’nin hâtime kısmındaki târih düşürme beytinin

yanlış okunduğunu belirledik. Bursalı Mehmed Tâhir’in bugünkü harflerle

yayınlanan Osmanlı Müellifleri isimli eserinde de, Lütfiyye isimli eseri, yanlış

okuma sebebiyle ‘Latîfe’ye dönüşmüş.

221

12. Şemseddin Sâmî’nin Kâmûsu’l-A’lâm isimli eserinde ise matbâ hatâsı olarak,

ölüm târihi, 1224 yerine 1214 olarak yazılmıştır.

13. Sünbülzâde’nin hayâtından bahseden eserlerde doğum târihi sarâhaten

belirtilmemekte, ancak bazılarında yaklaşık rakamlar verilmektedir. Biz

Nuhbe’deki bâzı şiirlerinden hareketle, doğum târihini tam olarak tespît etmiş

bulunuyoruz.

14. Edebiyât alanında kaynak eser olarak kullanılmakta olan birçok kitapta,

işlenilen edebî türlere örnek olarak Sünbülzâde Vehbî’nin şiirlerinden sık sık

alıntılar yapılmıştır. Nihad Sâmî BANARLI da Resimli Türk Edebiyâtı Târihi

adlı eserinde, onun manzûm sefâretnâme yazan ilk isim olduğunu

bildirmektedir. Yahyâ Kemâl Edebiyât Yazıları’nda onun adını hîkemî tarz şiir

alanında, Nâbî’yle birlikte zikretmektedir. Nitekim çalışmamız sırasında tespît

ettik ki; hemen her kıt’anın sonunda pek mâhirâne bir edâ ile söylediği hikmetli

beyitlerin çoğu, ‘kelâm-ı kibâr’ olacak değerdedir.

15. Eserini, çocukların rahatlıkla ezberleyebilmesini temînen sâde bir dille ve akıcı

bir üslûpla yazmış ve özellikle Arapça tâbir ve deyimleri çok başarılı bir

şekilde dilimize kazandırmıştır. Dolayısıyla Nuhbe, didaktik tarzın başarılı bir

örneğidir. Bu çalışma sâyesinde, mevcut Türkçe-Arapça sözlüklerin hiçbirinde

bulunmayan bu tâbir ve deyimler Türkçe’ye kazandırılmak sûretiyle ilgililerin

istifâdesine sunulacak hâle gelmiştir.

222

KAYNAKÇA

AHMED CEVDET PAŞA, Belâğat-i Osmâniye, Ank 2000.

AKÜN, Ömer Fâruk, 'Sünbülzâde Vehbî', İslâm Ansiklopedisi, MEB. Yay, İst

1970, C.XI.

AKYÜZ, Yahyâ, Türk Eğitim Târihi, İstanbul 2001.

ALPASLAN, Ali, Manzum Lügatler ve Tuhfe-i Vehbî'nin Alfabetik Tertîbi,

(Yayınlanmamış mezûniyet tezi), İÜEF, 1947.

ASLAN, Ahmet, 'Arap Dilinde Sözlük Çalışmaları', Harran Üniversitesi İlâhiyat

Fakültesi Dergisi, C.III..

BANARLI, Nihat Sâmi, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi, MEB Yay, İst 1998.

BEYZÂDEOĞLU, A, Süreyyâ, Sünbülzâde Vehbî, İst 2000.

BEYATLI, Yahyâ Kemâl, Edebiyâta Dâir, İst 1990.

BİLDİRİCİ, Yusuf Ziyâ, Tanzîmattan Cumhûriyete Türkiye'de Arapça Öğretimi,

(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Târihi Enstitüsü, Ank

1987.

BURSALI MEHMED TÂHİR, Osmanlı Müellifleri, İst 1336.

Büyük Larus, Milliyet Yay, C.XXI.

CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ank 1997.

ÇÖĞENLİ, Sâdi, 'Eski Harflerle Basılmış Türkçe Sözlükler Katalogu', Akademik

Araştırmalar Dergisi, İst. S. VII-VIII.

DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ank 1978.

DİLÇİN, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yay, Ank 1995.

----------------- Yeni Tarama Sözlüğü, TDK yay, Ank 1983.

ERGİN, Ali Şâkir, 'Ferezdak', Diyânet İslâm Ansiklopedisi, C.XII.

ERSOY, Mehmed Âkif, Safahât, İz Yay, İst 1991.

FÂİK REŞÂT, Eslâf, Tercüman 1001 Temel Eser, İst t.y.

FURAT, Ahmet Suphi, 'Vankulu', İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay, C.XIII.

GIBB, Wilkinson, Osmanlı Şiir Târihi, (Çeviren: Ali Çavuşoğlu), Akçağ Yay, Ank

1996, I-II, III-V.

GÖKYAY, Orhan Şâik, Destursuz Bağa Girenler, İst 1982.

223

GÜNGÖR, Zülfikar, Tâhiru'l-Mevlevî (Olgun) Hayâtı, Eserleri ve Dinî Edebiyâtla

İlgili Şiirleri, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Ank 1994.

------------------- Türk Edebiyâtında Türkçe Manzum Hilye-i Nebevîler ve Nesîmî

Mehmed'in Gülistân-ı Şemâ'il'i, (Yayınlanmamış doktora tezi), AÜSBE, Ank 2000.

HUKOVİÇ, Muhammed-KASUMOVİÇ,Ahmed-SMAİLOVİÇ,İsmet,

Muhammed Hevâi Uskufî, Universal, Tuzla(Bosna-Hersek), 1990.

HÜSEYİN KÂZIM KADRİ, Türk Lügati, C.I-III, İst 1928.

İBNU’L-ESÎR, en-NİHÂYE, CI, Beyrût, ty.

İMAMOĞLU, Ahmet Hilmi, Farsça-Türkçe Manzûm Lügatler ve Şâhidî'nin Sözlüğü,

Doktora tezi, Erzurum 1993.

İPEKTEN, Haluk, Eski Türk Edebiyâtında Nazım Şekilleri, Ank 1985.

İZGİ, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, İst 1997, C.I.

KAŞGARLI MAHMUD, Dîvânu Lüğâti't-Türk, (Tıpkı basım), Kültür Bakanlığı yay,

Ank 1990.

KAŞGARLI MAHMUD, Dîvânu Lüğâti't-Türk, (I-IV), Çeviren: Besim Atalay, TDK

yay, Ank 1992.

KILIÇ, Hulûsi, 'Cevheri', Diyânet İslâm Ansiklopedisi, C.VII.

KUR’ÂN-I KERÎM,

--------------- 'İbnu'l-Hâcib','Kâmûs', Diyânet İslâm Ansiklopedisi, C.II.

KÜLEKÇİ, Numan- KARABEY, Turgut, Sünbülzâde Vehbî-Tuhfe, Edebiyât Fakültesi

yay, No: 57, Erzurum 1990.

LEVEND, Agâh Sırrı, Dîvân Edebiyâtı, İst 1984.

MARGOLİOUTH, D.S, 'Buhturî', İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay, C.II.

MEHMED SÜREYYÂ, Sicill-i Osmânî, Târih Vakfı Yurt yay,(Haz. Nuri Akbayar)

C.V. İst 1996.

------------------------ Sicill-i Osmânî, Sebil yay, ( Haz. O.Hülâgü, M.Ekincikli,

H.Savaş,) İst 1998.

MEHMED RİF'AT, Mecâmi'u'l-Edeb, İst 1308.

MENGİ, Mine, Dîvân Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, AKDTYK, Ank

1998.

----------------- Eski Türk Edebiyâtı Târihi, Ank 2002.

Meydan Larus, İst 1972, C.XIII.

MUALLİM NÂCÎ, Esâmî, İst 1308.

224

---------------------- Osmanlı Şâirleri, MEB,Ank 1995.

---------------------- Istilâhât-ı Edebiyye (Haz. Dr.Alemdâr Yalçın- Abdülkâdir Hayber),

Ank t.y.

el-MU’CEMU’L-MUFEHRES Lİ-ELFÂZİ’L-KUR’ÂNİ’L-KERÎM, Kâhire

1364/1945.

MUHTÂR,Cemâl, İki Kur'ân Sözlüğü Lügat-i Ferişteoğlu ve Lügat-i Kânûn-ı İlâhî, İst

1993.

ONAY, Ahmet Tal'at, Türk Edebiyâtında Mazmunlar, MEB Yay, İst 1996.

ÖZ, Yusuf, 'Tuhfe-i Vehbî Şerhleri' İlmî Araştırmalar 5, İst 1997.

ÖZEGE, M.Seyfettin, Türkçe Eserler Katalogu, İst 1975.

PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Târih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yay,

İst 1983.

PALA, İskender, Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Akçağ, Ank 1995.

PARLATIR İsmâil, 'Türkçe Sözlük Çalışmaları ve Sorunlarımız' Folklor ve Halk

Edebiyâtı Kongresi, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay. 23-25 Ekim 1998.

PEKOLCAY, Neclâ, v.di, İslâmî Türk Edebiyâtında Şekil ve Nev'îlere Giriş, İst 1994.

SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ, Nuhbe-i Vehbî, Dâru't-tıbâ'ati'l-Âmire, İst 1242.

------------------------- Nuhbe-i Vehbî, Urfâvî el-Hâc Halîl İbrâhîm Efendinin Taş

Destgâhı, İst 1301.

SURÛRÎ, Hezeliyyât, İst t.y.

ŞEMSEDDİN SÂMÎ, Kâmûsu'l-A'lâm, İst 1316.

---------------------- Kâmûs-ı Türkî, C.I-II. Dersaâdet 1317.

TÂHİRÜ'L-MEVLEVÎ, Manzûm Bir Muhtırâ, İst 1931.

------------------------ Nazım ve Eşkâl-i Nazım, İst 1329.

------------------------ Edebiyât Lügatı, İst 1994.

TARAMA SÖZLÜĞÜ, TDK Yay, No: 212/1, Ank 1995.

et-TIRÂZÎ, Nasrullah Mübeşşir, Fihrisu'l-Mabû'âti't-Türkiyyeti'l-Osmâniyye, Kâhire

1982.

TÜLÜCÜ, Süleymân, 'Asma'î', Diyânet İslâm Ansiklopedisi, C.III.

Türk Dili ve Edebiyâtı Ansiklopedisi, Dergah Yay, İst 1998, C.VIII.

ÜLKÜTAŞIR, M.Şâkir, 'XI. Yüzyıldan Günümüze Kadar Yazılmış Başlıca

Sözlüklerimiz', Türk Dili/Belleten, Seri:III, Sayı:12-13, İst 1949.

YAYAKÖYLÜ AHMED REŞÎD, Şerh-i Nuhbe-i Vehbî, İst 1259.

YENİTERZİ, Emine, Dîvân Şiirinde Na’t, Ank 1993.

225

YORULMAZ, Hüseyin, Dîvân Edebiyâtında Nâbî Ekolü-Eski Şiirde Hikemiyât, İst

1996.

YÖNTEM, Ali Cânib, 'Sünbülzâde Vehbî', Türk Dili ve Edebiyâtı Dergisi, İÜEF, C1,

S.2.

YÜCEBAŞ, Hilmi, Şâir Eşref, İst 1982.

YAZMA ESERLER

Lüğat-i Manzûm, Süleymâniye/İzmir, 656/2

Kitâb-ı Lüğat-i İbn-i Kalender, Süleymâniye, 876/7

Lüğat-i Manzûm, Dedviş Mehmedbeyzâde Ayntâbî, Süleymâniye, 1014/8

Tuhfe-i Fedâyî, Muhammed Ayntâbî, Süleymâniye Esad Efendi, 3190.

Tuhfe-i Lebîb, Mehmed b. Mustafa, Millî Kütüphâne, Yz. A. 3931/1.

Tuhfe-i Âsım, Ayntâbî Menmed Âsım, Süleymâniye/Hüsrev Paşa, 707.

NUHBE'NİN YAZMA NÜSHALARI

Nuhbe-i Vehbî, Kayseri Râşid Efendi, 2321/26803.

" , Süleymâniye/İzmirli İsmâil Hakkı, 3664/4.

" , Süleymâniye/Yazma Bağışlar, 3160.

" , Süleymâniye/Reşid Efendi, 980.

" , Millî Kütüphâne, Yz. A. 3086/1.

" , Millî Kütüphâne, Yz. A. 2950/1.

226

ÖZET

YURTSEVEN Necmettin, Türk Edebiyâtında Arapça-Türkçe Manzûm Lügatler

ve Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’si, Doktora Tezi, Danışman, Prof.Dr. Mehmet AKKUŞ,

VI+ 232s.

Sünbülzâde Vehbî, XVIII. Asır’da yaşamış bir şâir olup, Nuhbe isimli Arapça-

Türkçe manzûm lügatin sâhibidir. Dîvân edebiyâtı geleneklerine uygun olarak yazılan

bu kitap, Allah’a hamd-münâcât ile başlamakta; Hz. Peygamber’e, diğer

peygamberlere, başta dört halîfe olmak üzere sahâbeye ve - o zamanki geleneklere

uygun olarak- devrin pâdişâhına ithâf ile övgüler içermektedir.

Söz konusu eserde toplam 1948 beyit bulunmakta olup, 3800 Arapça kelimenin

550 den fazla Arapça tâbir ve deyimle 175 Arapça cümlenin Türkçe karşılığı verilmiştir.

Eser, yazıldığı dönemde kullanılan öztürkçe kelimeler bakımından da önemlidir. Uzun

yıllar kadılık görevinde bulunduğu için Arapça’ya vukûfiyetinin yanısıra, bugün bile

yerel olarak kullanılmakta olan kelimeleri eserinde kullanmakla, böylece Türkçe’ye

olan hâkimiyetini de göstermiş olmaktadır.

Şâir, çocukların ezberlemesini sağlamak için son derece basit bir dil kullanmış

ve lügati akıcı bir üslûpla nazmetmiştir. Dolayısıyla Nuhbe, didaktik tarza güzel bir

örnek teşkil etmektedir.

1-145. beyitler arasındaki mukaddime mesnevî tarzında yazılmıştır. 146-1361.

beyitler arası, kasîde-gazel tarzında ve çeşitli sayılardaki beyitlerden oluşan kıt’alardan

ibârettir. 1362-1932. beyitler arası ise Arapça tâbir ve deyimlerin bulunduğu bölüm

olup şekil bakımından mesnevî tarzındadır.

Hâtime’de; kitabı yazış amacını zikretmekte ve devrin pâdişâhı III. Selim’i aya

ve yıldızlara benzeterek göklere çıkartmaktadır.

227

ABSTRACT

Yurtseven, Necmettin. Arabic-Turkish Poetic Dictionaries in Turkish Literature and

Sünbülzâde Vehbî’s Nuhbe. Ph.D. Dissertation. Adviser: Prof. Dr. Mehmet Akkuş,

VI+232 p.

Sünbülzâde Vehbî is a poet who lived in the XVIIIth Century and wrote a Turkish

Poetic Dictionary. The dictionary, which is written in the tradition of Divan literature,

begins with praising Allah, and expressing gratitude for the Prophet Muhammad, the

first four Caliphs, the Companions, and in accordance with the tradition, commending

the present Sultan.

The work has 1948 lines which gives the Turkish translation of 3800 words, more than

550 idioms, and 175 sentences in Arabic. The work is important for the original Turkish

words of which was in use during the time of its compilation. The author shows his

authority and competence in both Arabic and Turkish, since he worked as a judge for a

long time and used words which are still employed in colloquial Turkish even today.

The poet has used a very plain and fluent language so that the children may memorize

the words and their meanings easily. Thus Nuhbe is a very good example in didactic

style.

The introduction between the lines 1-145 has the form of mesnevi. The lines between

146-1361 is written in the form of qaside-gazal; the section between 1362-1932 includes

Arabic idioms and expressions in the form of mesnevi.

In the final chapter, the author mentions his aim in writing the work and uses laudatory

expressions for Sultan Selim III resembling him to the moon and starts.