KISALTMALAR - tarimorman.gov.trTablo 53 Yıllar itibarı ile Bursa ili Tatlı su ürünleri üretimi...
Transcript of KISALTMALAR - tarimorman.gov.trTablo 53 Yıllar itibarı ile Bursa ili Tatlı su ürünleri üretimi...
1
KISALTMALAR
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
BYKP : Beş Yıllık Kalkınma Planı
DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü
OTP : Ortak Tarım Politikası
AB : Avrupa Birliği
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
GSYİH : Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla
DSİ : Devlet Su İşleri
KHGB : Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü
TKB : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü
2
TABLOLAR Tablo No Konusu Sayfa No Tablo 1 Bursa İli Alt Bölgeleri 32 Tablo 2 Bursa İli İklim Verileri 35 Tablo 3 Türkiye Bursa ve Bursa Alt Bölgelerde Arazi Dağılımı 37 Tablo 4 Bursa İli Nüfus Verileri 39 Tablo 5 Bursa İli 1990 Yılı Nüfusuna Göre Nüfus Projeksiyonu 40 Tablo 6 Türkiye ve Bursa İlinde Öğrenci,Öğretmen ve Okul Sayıları 42 Tablo 7 Yıllara Göre Kişi Başına Düşen GSMH($) 42 Tablo 8 Bursa İlinde Arıcılık Yapan Köyler ve Köy Sayıları 51 Tablo 9 Bursa İli İpek Böcekçiliği 52 Tablo 10 Bursa İlinde Traktör Verileri 52 Tablo 11 Türkiye ve Bursa Eli Yaş Koza Üretimi 55 Tablo 12 Türkiye Ham İpek Kullanım Projeksiyonu 57 Tablo 13 Türkiye ve Bursa Yaş Koza Pazarlama (Swot Analizi) 61 Tablo 14 Gemlik Zeytin Çeşidinin Bazı Çeşitlerle Karşılaştırılması 65 Tablo 15 Türkiye ve Bursa Sofralık Zeytin Arz Projeksiyonu 66 Tablo 16 Marmarabirlik Zeytin İhracatı 69 Tablo 17 Türkiye’de Zeytin Talep Projeksiyonu 69 Tablo 18 Türkiye ve Bursa İli Zeytin ve Zeytinyağı Pazarlaması 70 Tablo 19 Türkiye ve Bursa İli Şeftali Üretimi Arz Projeksiyonu 75 Tablo 20 Bursa İli Şeftali İhracatı 77 Tablo 21 Bursa Şeftali Üretimi ve Pazarlama (Swot Analizi) 77 Tablo 22 Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları 78 Tablo 23 Yenilenebilir Kaynaklar 85 Tablo 24 Yenilenemeyen Kaynaklar 86 Tablo 25 Bursa İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu 88 Tablo 26 DSİ,KHGM ve Halk Tarafından Sulanan Alanların Dağılımı 88 Tablo 27 Bursa İli Su Kaynakları 90 Tablo 28 Bursa İlinde Bazı Sektörlerin Cari Fiyatlarla Sektör Payları ve
Gelişme Hızı 95 Tablo 29 Bursa İli 2001 Yılı Tarımsal Üretim Değerleri 97 Tablo 30 Bursa İli Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri 97 Tablo 31 Türkiye ve Bursa İlinde İşlenmiş Tarım Ürünleri Miktarı 98 Tablo 32 Bursa İli Tarım Ürünleri İhracat Miktarları 98 Tablo 33 Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı 99 Tablo 34 Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları 101 Tablo 35 Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Tarla Bitkilerinin
Üretim Miktarları 103 Tablo 36 Bursa İlinde Yıllar itibarı ile Bazı Tarla Bitkilerinin Üretimindeki
Değişimler 105
Tablo 37 Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Alanlarının Dağılımı 106
Tablo 38 Türkiye Bursa ve Bursa alt Bölgelerinde Bazı Sebzelerin
Üretim Miktarları 108
Tablo 39 Bursa İlinde Yıllar İtibarı ile Bazı Sebzelerin Üretim Miktarları 110
3
Tablo 40 Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde Meyve ağaç sayıları ve
meyve üretim miktarları 113
Tablo 41 Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde Meyve ağaç sayıları ve
meyve üretim miktarları 120
Tablo 42 Bursa İlinde Yıllara göre bazı meyvelerin üretim miktarları 124
Tablo 43 Bursa ilinde tohumluk bitkilerin ekil alanları 125
Tablo 44 Bursa ili tohum üretim miktarları 126
Tablo 45 Yıllara göre Bursa ili fidan üretim miktarları 128
Tablo 46 Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde Mevcut hayvan sayıları 131
Tablo 47 Türkiye ve Bursa ilinde sığır mevcudunun yıllara göre değişimi 134
Tablo 48 Türkiye ve Bursa ilinde küçük baş hayvan sayılarındaki değişim 136
Tablo 49 Bursa ilinde arıcılık yapan köyler ve köy sayıları 140
Tablo 50 Bursa ve alt bölgeleri sağılan hayvanların sayıları ,ırkları ve ortalama
süt verimleri 141
Tablo 51 Bursa ve Bursa alt bölgelerinde toplam süt üretiminin hayvan türlerine
göre dağılımı 142
Tablo 52 Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde hayvansal ürünlerin
üretim miktarları 143
Tablo 53 Yıllar itibarı ile Bursa ili Tatlı su ürünleri üretimi 146
Tablo 54 I.Alt bölge Tarla bitkileri Üretim Değerleri 163
Tablo 55 I.Alt Bölge Sebze ürünleri Üretim Değerleri 164
Tablo 56 I.Alt Bölge Meyve üretim değerleri 165
Tablo 57 I.Alt Bölge Hayvansal ürünlerin üretim değerleri 166
Tablo 58 II.Alt bölge Tarla bitkileri Üretim Değerleri 167
Tablo 59 II.Alt Bölge Sebze ürünleri Üretim Değerleri 168
Tablo 60 II.Alt Bölge Meyve üretim değerleri 169
Tablo 61 II.Alt Bölge Hayvansal ürünlerin üretim değerleri 170
Tablo 62 III. Alt Bölge Tarla bitkileri Üretim Değerleri 171
Tablo 63 III.Alt Bölge Sebze ürünleri Üretim Değerleri 172
Tablo 64 III.Alt Bölge Meyve üretim değerleri 173
Tablo 65 III.Alt Bölge Hayvansal ürünlerin üretim değerleri 174
Tablo 66 IV.Alt bölge Tarla bitkileri Üretim Değerleri 175
Tablo 67 IV.Alt Bölge Sebze ürünleri Üretim Değerleri 176
Tablo 68 IV.Alt Bölge Meyve üretim değerleri 177
4
Tablo 69 IV.Alt Bölge Hayvansal ürünlerin üretim değerleri 178
Tablo 70 Bursa ili Tarla Bitkileri Üretim Değerleri 179
Tablo 71 Bursa ili Sebze Üretim Değerleri 180
Tablo 72 Bursa ili Meyve Üretim Değerleri 181
Tablo 73 Bursa ili Hayvansal ürünler üretim değerleri 182
Tablo 74 Bursa ili su ürünleri üretim değerleri 183
Tablo 75 Bazı ürünlerde Bursa,Türkiye,AB ve Dünyada Verimlilik 184
Tablo 76 Tarımsal Kaynaklar,Kurumsal yapı ve Nüfus 198
Tablo 77 Tarımsal ürünler Tarımsal yapı ve Pazarlama 200
Tablo 78 Bazı tarım ürünlerinin alt bölgeler bazında karşılaştırılması 203
Tablo 79 Bursa için geliştirilen stratejilerin SWOT analizi 204
Tablo 80 Bursa ilinde tarıma dayalı sanayi tesisleri ihtiyacı 212
Tablo 81 Bursa ilinde uygulanması önerilen projeler 214
Tablo 82 I. Alt Bölge Doğal Kaynak envanteri 220
Tablo 83 II. Alt Bölge Doğal Kaynak Envanteri 228
Tablo 84 III. Alt Bölge Doğal kaynak Envanteri 235
Tablo 85 IV. Alt Bölge Doğal Kaynak Envanteri 241
5
Sayfa
GRAFİKLER
Grafik No: Konusu : No: Grafik 1 2001 Yılı ort.sıcaklık ile 23 yıllık ort.sıcaklıkların karşılaştırılması 35 Grafik 2 Bursa ili 2001 yılı ort.Yağış ile 23 yıllık ort.Yağışın karşılaştırılması 36 Grafik 3 Bursa ilinde arazi dağılımı 37 Grafik 4 Bursa ili alt bölgeler bazında arazilerin oransal dağılımı 38 Grafik 5 Bursa ilinde nüfus dağılım oranları 40 Grafik 6 Sayım yıllarına göre nüfus artış hızı 41 Grafik 7 Bursa ilinde işletmelerin büyüklüklerine göre dağılımı 45 Grafik 8 Bursa ilinde tarım işletmelerinin faaliyet alanlarına göre dağılımı 46 Grafik 9 Bursa ilinde tarımsal işletme tipine göre arazi büyüklükleri ve işletme sayıları 46 Grafik 10 Bursa ili hayvan varlığı 47 Grafik 11 Alt bölgeler bazında büyük ve küçük baş hayvan varlığı 48 Grafik 12 Alt Bölgeler bazında erkek büyükbaş hayvan varlığı 48 Grafik 13 Alt Bölgeler bazında dışı büyük baş hayvan varlığı 49 Grafik 14 Alt Bölgeler bazında küçük baş hayvan varlığı 49 Grafik 15 Alt bölgeler bazında büyük baş süt sığırcılığı işletmeleri 50 Grafik 16 Alt bölgeler bazında kanatlı hayvan varlığı 50 Grafik 17 Bursa ili alt bölgelerinde arılı kovan durumu 51 Grafik 18 Bursa ili alt bölgelerinde traktör dağılımı 53 Grafik 19 Türkiye yaş koza üretimindeki gelişme eğrisi 55 Grafik 20 Türkiye yaş koza üretiminde bursa ilinin payı 56 Grafik 21 Türkiye yaş koza fiyatındaki değişmeler 59 Grafik 22 Türkiye zeytin ağacındaki değişme eğrisi 62 Grafik 23 Türkiye zeytin üretimindeki değişme eğrisi 63 Grafik 24 Türkiye zeytin üretiminde bursa ilinin payı 64 Grafik 25 Marmarabirlik zeytin tavan ve taban alım fiyatları 68 Grafik 26 Türkiye şeftali ağaç sayısındaki gelişme eğrisi 72 Grafik 27 Türkiye şeftali üretimindeki değişim 74 Grafik 28 Türkiye şeftali üretiminde bursa ilinin payı 74 Grafik 29 Bursa ili şeftali üretici fiyatları 75 Grafik 30 Bursa ilinde arazilerin sulanma durumu 89 Grafik 31 Bursa ili alt bölgelerinde arazi sulama durumu 90 Grafik 32 Bursa ili su potansiyeli 91 Grafik 33 Bursa ili su yüzeyleri 92 Grafik 34 Türkiye GSMH’da tarım sektörünün payı ve büyüme hızı 94 Grafik 35 Tarım sektörünün GSYİH’da ki payı(Cari) 96 Grafik 36 Bursa ilinde tarım sektörünün büyüme hızı 96 Grafik 37 Türkiye ve bursa ilinde tarım arazilerinin dağılımı 100
Grafik 38 Bursa ili alt bölgelerinde tarla bitkileri ekiliş oranları 101
Grafik 39 Türkiye ve Bursa ilinde tarla bitkileri alanlarının oransal dağılımı 102
Grafik 40 Bursa ili alt bölgelerinde tarla bitkileri ekiliş oranları 103
Grafik 41 Bursa alt bölgelerinde üretilen tarla bitkileri üretimlerinin
oransal dağılımı 104
6
Grafik 42 Bursa ilinde buğday,patates ve K.soğan üretimindeki değişimler 105
Grafik 43 Bursa alt bölgelerinde sebze alanlarının oransal dağılımı 107
Grafik 44 Bursa alt bölgelerinde bazı sebzelerin üretim miktarları 109
Grafik 45 Bursa alt bölgelerinde konserve sanayiinde kullanılan bazı sebzelerin
üretim miktarları 110
Grafik 46 Bursa ilinde bazı sebzelerin üretim miktarlarındaki değişim 111
Grafik 47 Bursa ilinde bazı sebzelerin üretim miktarlarındaki değişim 112
Grafik 48 Türkiye ve Bursa ilinde meyve veren yaştaki ağaçların oransal dağılımı 114
Grafik 49 Bursa alt bölgelerinde meyve veren yaştaki ağaç sayılarının
oransal dağılımı 115
Grafik 50 Türkiye ve bursa ilinde meyve vermeyen yaştaki ağaçların
oransal dağılımı 116
Grafik 51 Bursa alt bölgelerinde meyve vermeyen yaştaki ağaç sayılarının
oransal dağılımı 117
Grafik 52 Türkiye ve Bursa ilinde meyve üretimin oransal dağılımı 118
Grafik 53 Bursa alt bölgelerinde meyve üretiminin oransal dağılımı 119
Grafik 54 Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim oranları 121
Grafik 55 Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim oranları 122
Grafik 56 Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim oranları 122
Grafik 57 Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim oranları 123
Grafik 58 Bursa ilinde bazı meyvelerin yıllara göre üretim miktarları 124
Grafik 59 Bursa ilinde tohumluk bitkilerin ekim alanları 126
Grafik 60 Yıllara göre Bursa ili tohum üretim miktarları 127
Grafik 61 Yıllara göre bursa ili fidan üretimi 129
Grafik 62 Yıllara göre Bursa ili fidan üretim miktarları 130 Grafik 63 Türkiye ve Bursa ilinde sığır mevcudunun oransal dağılımı 132 Grafik 64 Bursa alt bölgelerinde sığır mevcudunun oransal dağılımı 133 Grafik 65 Türkiye sığır mevcudunun yıllara göre değişimi 134 Grafik 66 Bursa ilinde sığır mevcudunun yıllara göre değişimi 135 Grafik 67 Bursa ili alt bölgelerinde küçük baş hayvan mevcudunun dağılımı 136 Grafik 68 Türkiye küçük baş hayvan sayılarının yıllara göre değişimi 137 Grafik 69 Bursa ilinde küçük baş hayvan sayılarının yıllara göre değişimi 137 Grafik 70 Bursa alt bölgelerinde işletmelerde yıl sonu mevcut tavuk sayıları 138 Grafik 71 Bursa ili alt bölgelerinde diğer kanatlıların oransal dağılımı 139 Grafik 72 Bursa ili alt bölgelerinde toplam kanatlıların oransal dağılımı 139 Grafik 73 Bursa ili alt bölgelerinde arılı kovan durumu 140 Grafik 74 Bursa alt bölgelerinde üretilen hayvansal ürünlerin oransal dağılımı 144 Grafik 75 Bursa alt bölgelerinde bazı hayvansal ürünlerin oransal dağılımı 145
7
Grafik 76 Bursa ilinde 1991 yılına göre domates ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 155
Grafik 77 Bursa ilinde 1991 yılına göre biber ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 156
Grafik 78 Bursa ilinde 1991 yılına göre patlıcan ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 157
Grafik 79 Bursa ilinde 1991 yılına göre karpuz ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 157
Grafik 80 Bursa ilinde 1991 yılına göre çilek ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 158
Grafik 81 Bursa ilinde 1991 yılına göre şeftali ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 159
Grafik 82 Bursa ilinde 1991 yılına göre Armut ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 159
Grafik 83 Bursa ilinde 1991 yılına göre Kiraz ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 160
Grafik 84 Bursa ilinde 1991 yılına göre Ayva ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 160
Grafik 85 Bursa ilinde 1991 yılına göre İncir ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 161
Grafik 86 Bursa ilinde 1991 yılına göre Zeytin ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 162
8
SUNUŞ
Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır.
Özellikle Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde, kırsal alandaki sorunların tespiti ve bu sorunlara kalıcı çözümler bulunması öncelikli bir konudur.
Çiftçilerimizin; iç ve dış pazarlar için üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir düzeyine kavuşabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları gerekmektedir.
Ülkemiz için; sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliştirilmesi, amacına uygun kullanılması ve bu çalışmaların, kaynakları kullananlarla beraber planlanması önem arz eden bir husustur.
Dolayısıyla, il ve bölge Tarım Master Planlarının hazırlanması; tarımsal kaynakların ve problemlerin belirlenmesi, kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin değerlendirilmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından önem taşımaktadır.
Tarım Master Planlarının hazırlanmasının amacı; sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için, bölgenin mevcut kaynaklarının, fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle ihtiyaçlarının belirlenmesi ve potansiyelin verimli bir şekilde kullanılmasına yönelik stratejiler geliştirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının belirlenmesidir.
Bu bağlamda, master planlar; yerel kurum ve kuruluşlar ile üniversite, sivil toplum örgütleri ve özel sektör temsilcilerinin katılımları sağlanarak, tarımın kısa, orta ve uzun vadeli kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına, problemlerin çözüm yollarının yerinden ve doğru bir şekilde ortaya konulmasına ve uygulanmasına rehberlik etmektedir.
Tarım sektörünün temsilcileri olarak görevimiz; sektörün yapısal sorunlarını çözecek
politikaları belirlemek ve bunları en kısa sürede hep birlikte uygulamaya koymaktır. Bu çerçevede, yöre halkının yaşam standardını yükseltmeye yönelik ihtiyaçların tespit
edilmesi, bunların en kısa yoldan çözüme kavuşturulması için gerekli çalışmaların yapılmasına ışık tutması amacıyla hazırlanan ve tarımsal planlamanın yerelleşmesi anlamına gelen Tarım Master Planlarının, kamu ve özel sektör girişimcilerine yol gösterici ve faydalı olmasını temenni ederim.
Mehmet Mehdi EKER Bakan
9
ÖNSÖZ
Ülkemizin, Marmara Bölgesinin Güneyinde yer alan İlimiz Tarih,Turizm,Sanat,Ticaret ve Sanayi kenti olduğu kadar, Türkiye coğrafyası üzerindeki konumu ve ekolojik yapısının getirdiği önemli avantajların yanında yeniliklere ve teknolojik gelişmelere açık ,aydın çiftçileri sayesinde bitkisel ve hayvansal üretimde de önemli potansiyele sahip bir tarım kentidir.
Uluslararası anlaşmalar çerçevesinde tarımsal yapı ve destekleme yaklaşımlarının
değişmesi üretimin iç ve dış pazar sistemleri doğrultusunda yönlenmesi ve ürün standardının dünya normlarına ulaşması,tarımda nüfus oranının düşürülmesi, arazi toplulaştırılması,mekanizasyonun artırılması,katılımlı çiftçi örgütlerinin ve finans kurumların tesisi,kayıtlı ekonomiye geçiş,çiftçi,tüccar,sanayici işbirliğinin tesisi,gelir artırıcı tarımsal politikaların uygulanması, sözleşmeli üretim,devletin düzenleyici ve denetleyici bir rol üstlenmesi ülkemiz tarımının yeniden yapılanması için önemli unsurlardır.
Toplumun genel kalkınma stratejisinden tarımın ayrı tutulamayacağı hususu göz
önünde bulundurularak toplumun yararına tarımda yeniden yapılanma çalışmaları planın ön gördüğü ,kamu ve özel sektör temsilcilerinin katılımıyla sağlanması ile Ülkemizin kendi ekonomik ve sosyal yapısına özgü bir tarım politikası belirlemek ve bu politikayı uygulamak durumundadır.
Bursa,tarımsal faaliyetlerin bir bütün olarak değerlendirildiği ülkemizin ender
illerinden biridir. Tarımda Üretim-İşleme-Değerlendirme ve Pazarlama gibi üç temel unsurunun işlev halde olması, Bursa tarımının sanayi ile entegre olmasını sağlamıştır.Ayrıca ülkemizde tarımsal yönden önemli bir potansiyele sahip olmasının yanında Marmara,Ege ve İç Anadolu bölgelerinde birçok ili besleyen tarımsal bir merkez konumundadır.
Bursa Tarım Master Planı İlin genel durumu ve mevcut potansiyeli
değerlendirilerek , tarımsal alanda yeni yatırım ve yatırımcılar için kısa ve orta vade de bir yol haritası olması nedeniyle önemli bir çalışma olduğu kanaatini taşımaktayım.Bu nedenle;Bursa Tarım Master Planının hazırlanmasına katkı sağlayan kamu kurum ve kuruluşları ile Müdürlüğümüz teknik elamanlarına gösterdikleri ilgi ve yardımlarından dolayı teşekkür ederim.
Hasan KÜÇÜKBALLI İl Müdürü
10
BURSA İLİ TARIM MASTER PLANI
BÖLÜM 1.
GİRİŞ
Ülkemizde 1963 yılında başlatılan beş yıllık ulusal kalkınma planları çerçevesinde bir
dizi reformlar yapılarak son yıllarda ülkenin insan ve fiziki kaynaklarının modern pazara
dayalı bir ekonomiye destek verecek bir tabana oturtulması hedeflenmektedir.
Dünya tarım örgütü ile Tarım anlaşmasının 1995 yılında imzalanması ve Avrupa
Gümrük Birliği anlaşması çerçevesinde Türk Tarımının geniş ölçüde iyileştirilmesi ihtiyacını
ortaya çıkarmıştır. Tarıma verilen iç desteklerin azalması karşısında Türk çiftçisinin Uluslar
arası pazarda başarılı olabilmesi; Ülkemizin sahip olduğu kaynakların akılcı ve planlı
kullanılması, dinamik çağa uyum gösterebilen hedeflerin belirlenmesi ve uygulanması ile
mümkün olacaktır.
Sekizinci Beş yıllık Kalkınma Planında (2001-2005) Kırsal Kalkınma Projelerinin yerel
tarım üreticileri tarafından belirlenmesi ve hazırlanmasında daha fazla sorumluluklar verilmesi
de dahil olmak üzere bölgesel kalkınma girişimlerine daha fazla önem verilmiştir. İl seviyesinde
entegre kalkınma planlaması Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından yürütülmektedir. Bu
uygulama bütün önemli ekonomik sektörleri ( tarım, sanayi, madencilik, enerji ve hizmet
sektörleri) kapsamaktadır. Aynı zamanda ekonomik ve ölçümsel boyutları ile İlin genel
kalkınma planı içerisinde entegrasyonu öngörülmektedir.
Bu doğrultuda, Ülkemizin sahip olduğu tarımsal kaynakların belirlenmesi, kısıtların
ortaya çıkarılması, tarımsal kaynak ve potansiyellerin değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve
çiftçi gelirlerinin artırılması ürün arzında sürekliliğin sağlanması, tarımın çevre, sanayi, turizm
gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin belirlenmesi doğal kaynakların ve çevrenin korunması amacı
ile T.C. Hükümeti adına Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım
Teşkilatı (FAO) arasında yapılan işbirliği sözleşmesi çerçevesinde Ülkemizin İller bazında
Tarım Master Planlarının hazırlanması kararı alınmıştır.
Tarım Master Planı ile gündeme gelen en önemli değişim tarımsal planlamaların
“AŞAĞIDAN YUKARI YÖNTEMİ” ile il düzeyinde hazırlanmasıdır. Bu çerçevede ilde
bulunan mevcut kaynakların, potansiyellerin, hedeflerin ve sınırlılıkların belirlenmesi ile yöre
halkının kendi sorunlarını tanımlamaları ve çözüm önerilerini belirlemeleri açısından fırsat
tanınarak bölgesel kalkınmada belirleyici olmalarını sağlayarak, tarımsal planlamanın
11
yöreselleştirilmesi ile “TARIMSAL VE KIRSAL KESİMİ SADECE TALEP EDEN DEĞİL
AYNI ZAMANDA PLANLAYAN VE YETKİ KULLANAN KONUMA GETİRİLMESİ”
amaçlanmaktadır.
Bu amaçlar doğrultusunda, BURSA İLİ TARIM MASTER PLANI; İlin doğal, tarihi,
kültürel ve tarımsal kaynakları ile bu kaynakların tarım, çevre, sanayi ve diğer sektörlerle
ilişkisi irdelenerek ortaya çıkan potansiyellerin değerlendirilebilmesi ve yatırıma
dönüştürülebilmesi için Kamu ve özel sektör temsilcilikleri ile Uluslararası yatırım ve finans
kuruluşlarına ulaştırılması sağlanacak ve bu kurumlar için Tarım Master Planları bir yol haritası
niteliği taşıyacaktır.
Planlar tarımsal ve kırsal kalkınma çabalarında karar alıcıları için yol gösterici olmasının
yanında özel sektör içinde yörede karlı yatırım alanlarının ortaya konulmuş olmasından dolayı
olabilirlik analizi olarak dikkate alınacaktır. En azından özel sektör, Master Planı hazırlanan
bölgedeki veya yöredeki potansiyel yatırım alanlarının farkına varacaktır. Bölge halkı ise
ekonomik refah düzeyini artırmak için gerçek ihtiyaçlarının ve bunların çözüm yollarının ne
olduğunun gerçek bilincine varacaktır. Böylece bir yandan sınırlı kaynakların daha etkin ve
verimli kullanılması sağlanırken diğer yandan yöre insanının gerçek sorunlarına yönelik
gerçekçi çözümler daha kısa sürede üretilebilecektir.
Bursa İl Tarım Master Planı kapsamında kalkınma planlaması ve idari sistem, ulusal ve
alt-ulusal düzeyde politika çerçevesi ve cari kalkınma zorunlulukları, stratejiler ve planlar İlde
tarım üzerinde etkisi olan, devam eden program ve projelerde dahil olmak üzere İlin kalkınma
koşulları gözden geçirilerek bio-fiziki ve sosyo-ekonomik olarak İlin ana özelliklerinin ve
tarımsal üretimin pazarlamanın gerçekleştiği koşulların tanımlanması, İl dahilinde muhtelif
zonlar / alt-bölgeler arasındaki değişkenlerin ve farklılıkların ayırt edilmesi zaman içerisindeki
trendlerin analizi yapılarak üretim, verimlilik, ticaret ve pazarlama yönlerini kapsayacak şekilde
anahtar alt- sektörler ve ürün gruplarına göre İlin tarım sektörü performansı gözden
geçirilecektir.
İlimizin Tarım Master Planı gerçek verilere dayanmalı ve bu verilerin ölçümsel boyutları
ile planlamanın asıl hedefe ulaşması sağlanmalıdır. Bu da her sektörün plan çalışmalarına
doğrudan katılımı ile mümkün olacaktır.
Bursa Tarım Master Planı I. Paydaş Toplantısı ile master planın genel tanıtımının
yanında katılımcıları bilgilendirmek, ilin sorunlarını tartışmak, gerçekçi hedefler ortaya koymak
ve hiçbir sektör veya temsilci grubunu yönlendirmeden her sektörün sorunları, çözüm önerileri
ve hedeflerinin ortaya konması amaçlanmış İl Tarım Master Planı hazırlama kurulu tarafından
12
bu toplantı sonunda oluşan görüş ve öneriler ,master planın amacı doğrultusunda plan içeriğine
dahil edilmiştir.
Tarımsal Master Planının Amacı: Tarımsal kaynakların belirlenmesi ( toprak, su,
ekoloji, iş gücü ve teknik bilgi düzeyi ), kısıtların ortaya konması ( üretim tekniği, örgütlenme,
yatırım gereksinimi, iş gücü ve pazarlama problemleri vb.), tarımsal kaynak ve potansiyellerin
değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, ürün arzında sürekliliğin
sağlanması; tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin belirlenmesi, doğal
kaynakların ve çevrenin korunması olarak ifade edilebilir. Master planlar tarıma uzun vadeli yol
göstermesi yanında orta ve kısa vadelerde kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına ve
uygulanmasına rehberlik edecektir. Kalkınma için gerekli potansiyeller ve fırsatlar da dahil
olmak üzere ilin ihtiyaçları ve gerçeklerine dikkat çekecektir.
Planlamanın kapsamı: Planlamanın kapsamı tarım sektörü ile sınırlı olması
nedeniyle, yönetim sorumluluğu Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’ndadır. Bununla beraber,İlde
hizmetleri ile Tarım sektörünü doğrudan veya dolaylı şekilde etkileyen diğer kuruluşlarla sıkı
işbirliğine önem verilmelidir.
Bu maksatla Bursa İlinde,alan çalışmasına başlamadan önce ,İl Müdürlüğü Teknik
elamanlarının yanında ildeki diğer ilgili Kamu Kurum ve kuruluşları ,Üniversite ile özel sektör
temsilcileri ve sivil toplum örgütü temsilcilerinin katılımı ile il düzeyinde tarım master
planının tanıtımı,amacı ve hedeflerin belirlenmesi ,Bursa Tarımının bugünkü durumu ile
potansiyelleri ve kısıtlarının belirlenmesi amacıyla , ilgili olarak paydaşlar toplantısı yapılmıştır.
Bursa ili Biyo-fiziksel ve sosyo–ekonomik koşullar bakımından tekdüze bir yapıya sahip
olmayıp ;önemli farklılıklar göstermektedir .Bu durum göz önüne alınarak ,il agro-ekolojik alt
bölgelere ayrılmıştır .Her alt bölgede yer alan İlçe Müdürlüklerinin teknik elamanlarının
katılımları ile alt bölgelerdeki her ilçenin potansiyelleri ,fırsatları ve kısıtları tartışılmış ve
ayrıca alt bölgeleri temsil edebilecek ilçe ve köylerde alan çalışması yapılmıştır .Planlama
sürecinin en önemli aşamalarından birisi tarım ilçe müdürlerinin planlama sürecine katılımının
sağlanmasıdır
Master Planda kullanılacak olan birincil veriler paydaş toplantısında ve köy ziyaretleri
sırasında katılımcılardan , ikincil veriler ise büro çalışması sırasında Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı ,Devlet İstatistik Enstitüsü ,Bursa Tarım İl Müdürlüğü ve gerektiğinde diğer kamu
kurum ve kuruluşlarından alınmıştır.
Bursa ili Tarım Master Plan hazırlanmasında, Tarım İl Müdürlüğü ve bağlı kuruluşlar
ile Uludağ Üniversitesi Ziraat ve Veteriner Fakülteleri , DSİ, KHGM ,DİE, DPT, Sivil Toplum
13
Örgütleri ,tarıma dayalı sanayi temsilcileri ,İhracatçılar birliği ,kooperatif , Birlikler ve Ziraat
Odalarının katılımı amaçlanmıştır.
Master Plan 2002-2010 dönemi için hazırlanmakta olup; kalkınma amaçları , bu
amaçlara ulaşmada stratejiler ve bu stratejilerin desteğinde muhtemel program ve projeleri
içermektedir.
Bursa İli Tarım Master Planı Sekiz Ana Bölümden Oluşmaktadır.
1.Bölümde ; Plan öncesi durum amaç, kapsam, yöntem ve içerikten bahsedilmiştir.
2.Bölümde ; Master Planı etkileyebilecek olan ülkesel plan ve genel politikalar, kalkınma
koşulları ve yürürlülükteki idari sistem , halen takip edilmekte olan kalkınma stratejileri ve
planlar hakkında bilgi verilmiştir.
3.Bölümde ; biyo-fiziki ve sosyo-ekonomik özellikler , tarımsal üretim ve pazarlama sistemleri
, ve mevcut tarımsal hizmetler olarak ilin genel bir tanımına yer verilmiştir.
4.Bölümde ; ilin doğal, fiziksel, insan ve kurumsal kaynak boyutunu içine alan tarımsal
kaynak envanteri tanımlanmıştır.
5.Bölümde ; tarımın performansı (yerel ekonomiye katkısı,üretim ve verimlilik,bölgesel ve
ulusal ekonomi ile bağlantılar) ele alınmıştır . Bu bölüm ilin tarımsal sektörünü, mevcut
durumu ve geçmiş performansı ile gelecekten beklentiler açısından incelenmektedir. Tarımın il
ekonomisine ve kırsal bölge halkının geçimine olan katkısı değerlendirilmektedir.
6.Bölümde ; bir taraftan tarımın ve çiftçilerin karşı,karşıya olduğu problemler,noksanlıklar ve
kısıtlar,ve diğer taraftan kalkınma için potansiyeller ve fırsatlar analiz edilmiştir.
7.Bölümde ; kalkınma amaçları ve stratejiler formüle edilmiştir Bu bölüm master plan
amaçlarının nasıl belirlenip birleştirildiğini , kalkınma fırsatları ve seçeneklerinin nasıl analiz
edildiğini ve geniş stratejilerin nasıl tanımlandığını anlatmaktadır.
8.Bölümde ; projeler önceliklendirilerek kısa listesi hazırlanmış finansman kapsamı ve
imkanları uygulama sorumlulukları ve yöntemlerden bahsedilmiştir.
14
BÖLÜM 2. PLANLI KALKINMA VE TARIM
2.1. TARIMSAL PLANLAMA VE TARIM
1963 Yılında planlı dönemin başlamasıyla birlikte ,ulusal düzeydeki tarımsal planlama
,Beş yıllık kalkınma planları içinde (BYKP) yer almaya başlamıştır. Böylece tarımsal
planlamada ,merkezi planlamanın yönlendirilmesi artmıştır .Bununla birlikte ,VII. BYKP’ nin
da ulusal düzeyin altındaki düzeylerde yerinden planlamaya yönelik bir strateji değişikliğinin
işaretleri görülmektedir. Bu değişiklik, il özel idarelerinin etkin hale getirilmesi ve yerel
kurumların güçlendirilmesini içine alan kapsamlı yapısal reform için genel bir alt yapı
oluşturmaktadır. Tarım dahil bütün önemli sektörleri kapsayacak şekilde hazırlanacak bu
entegre planlara, İl Tarım Master planlarının önemli katkısı olacağı umulmaktadır.
VII. BYKP’nın da yerinden planlamaya verilen önem daha da artmıştır. Planda “İl
planlama ve koordinasyon birimleri güçlendirilecektir” ve “Tarım sektörü ile ilgili her
türlü konuda,her aşamada ve düzeyde katılımcı proje planlaması ve yönetim esas
alınacaktır” ibarelerine yer verilmiştir .Bu çerçevede, 81 ilde tarımsal master planların
hazırlanması çalışmaları başlamıştır.
2.2. POLİTİKA ÇERÇEVESİ
2.2.1. Türk Tarım Politikasının Gelişimi
Cumhuriyetten günümüze kadar tarım politikalarının kronolojik sıralaması yapılacak
olursa;
1923-1950 yılları tarımsal KİT’ lerin kurulmuş olduğu yıllardır.
1950-1960 yıllarında liberal ekonomi politikası benimsenmiş ve 1960’lı yıllardan
itibaren planlı döneme geçilmesi ile birlikte tarıma yapılan destek devam etmiştir.
1960-1970 yıllarında tarımsal girdi kullanımının teşviki ve sulama alanlarındaki büyük
yatırımlar ile tarımda verim artışı sağlanmıştır.
1970-1980 yıllarında tarımsal ürünlere fiyat desteği yapılmış ve desteklenen tarım
ürünü sayısı 24’e ulaşarak destekleme en yüksek seviyeye çıkmıştır.
1994 yılında ürün sayısı dokuza indirilerek devam etmiştir.2000 yılı itibari ile sadece
dokuz üründe (Buğday,arpa,mısır,çavdar,yulaf,çeltik ,haşhaş,tütün,ve şeker pancarı) fiyat
desteği uygulaması devam etmiştir.
1980’li yıllarda Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan ve tarla
ürünleri arzını etkileyen iki önemli proje uygulamaya konulmuştur.
15
Bunlardan birincisi l982 yılında Nadas alanlarının Daraltılması Araştırma ve Projesi
olup Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 33 ilde ve geçit bölgelerinde uygulamaya konulmuş ve 8
milyon ha. Civarında olan nadas alanları 1994 yılı itibari ile 5,2 milyon ha. İndirilmiştir.l994
yılında biten proje l995 yılında revize edilerek iç Anadolu Bölgesindeki yeni illere
kaydırılmıştır. Burada nadas alanlarının yemeklik ve yemlik baklagil ekimi ile değerlendirilmesi
amaçlanmış ve proje ile mercimek,korunga ,fiğ,ve nohutta büyük üretim artışları sağlanmıştır.
Diğer proje ise ; İkinci ürün araştırma ve yayım projesidir .Bu proje ile ekolojisi uygun
olan ve sulanabilir tarım alanlarında aynı tarladan ikinci ürün alınması hedeflenmiştir. Proje ilk
olarak 18 ilde uygulanmış,.Ege,Akdeniz,Çukurova ve GAP Bölgesinde yazlık olarak
mısır,soya,ayçiçeği,yer fıstığı,susam,çeltik,kuru fasulye,ekimi ve kışlık olarak macar fiği,taze
patates,taze bakla üretimi önerilmiştir.
Uygulama sonucunda özellikle soya ve hibrit mısır üretiminde artış sağlanmıştır. 1994
yılında proje revize edilerek l5 ilde daha uygulamaya konulmuştur.1999 yılı rakamlarına
göre,Türkiye çapında l40.000-145.000 ha. Arasındaki arazide ikinci ürün ekimi yapılmaktadır.
Hayvancılık konusunda , 2000/467 sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında
Bakanlar Kurulu Kararı ile hayvancılığa çeşitli destekler verilmiştir(Yem bitkileri ,Suni
Tohumlama,Damızlık teşviki,Süt teşvik pirimi uygulaması vb.)
Söz konusu Kararnameye ek olarak 14 Kasım 2001 tarihli Resmi Gazetede süt teşvik
pirimi uygulaması ve besiciliğin desteklenmesi yönünde yeni ilaveler olmuştur. İşletmesinde
çift cidarlı kazan, pastörizatör veya UHT sistemi olan işletmelere 10.000 TL/lt. süt teşviki
verilecektir.
Süt teşvik pirimi soy kütüğüne kayıtlı veya birliklere üye olan üreticiler 20.000 TL/lt.
olarak verilecektir. Besicilikte hayvan başına 20 milyon TL karşılıksız olarak verilecektir. Bu
şekilde Hayvancılığın Desteklenmesi kararının uygulama alanının genişletilerek 2002 yılında
bu kararname kapsamında hayvancılığa 75 trilyon liralık destek sağlanacaktır.
Günümüze kadar uygulanmış olan tarım politikaları sonucunda üretim artışı sağlanırken
bazı ürünlerde üretim fazlası olmuştur .Örneğin Dünya fiyatları üzerinde yapılan destekleme
alımları bazı ürünlerde (Fındık,tütün,şeker pancarı,) üretim fazlasına yol acarken bazı ürünlerde
de (Yağlı tohumlar ve yem bitkileri) üretim eksikliğine yol açmıştır.
2.2.2. Uluslararası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri
Son yıllarda ülkemiz tarım politikaları, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım
Anlaşması,AB ile imzalanan 1/95 Sayılı Ortaklık Konsey Kararı ile girilen Gümrük Birliği
16
Anlaşması ve IMF ile imzalanan Stand-By Anlaşması sonucunda yeniden gözden geçirilerek
tarım sektöründeki Devlet müdahalelerinin azaltılması ve destekleme sisteminde buna yönelik
değişiklikler yapılması gündeme gelmiştir.
(DTÖ) Tarım Anlaşması pazara giriş, iç destekler ve ihracat sübvansiyonlarının
azaltılması konuları temel hükümlere bağlanmıştır. Bu konularda Türkiye’nin taahhütleri
aşağıda özetlenmektedir.
. 1995-2004 yılları arasında gümrük tarifeleri %24 oranında azaltılacaktır.
. 1995-2004 yılları arasında 1986-1988 yılları baz alınarak destekler değer olarak
%24 ,miktar olarak % l4 oranında azaltılacaktır.
. Ancak yeşil kutu kriterleri olarak belirtilen (Araştırma ,yayım,kontrol,alt yapı,
pazarlama sistemlerinin iyileştirilmesi , gıda güvenliği stokları , ürün sigortaları, doğal afet
yardımları, gelir desteği,yapısal uyum,çevre programları, üretimden bağımsız gelir desteği
uygulamaları alanlarda indirim taahhüdünde bulunulmayacaktır
Ayrıca, kırsal kalkınma programları,yatırım,girdi ve ürün çeşitlendirme konularında
yapılacak olan harcamalarda kapsam dışı tutulacaktır.
Desteklemede toplu destek ölçümü (TDÖ) uygulamaları Toplam Üretim Değerinin
%l0’nunu geçmeyecek şekilde uygulanacaktır.
1995-2004 yılları arasında ihracat sübvansiyonlarında değer olarak %24, miktar olarak
% l4 oranında indirimde bulunulacaktır.
Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikası (OTP) uyum amacıyla 1/95 Sayılı Ortak
Konsey Kararının 8. Maddesi Türk Mevzuatında ticaretin önündeki teknik engellerin 5 yıl
içinde kaldırılması öngörülmüştür.
8 Kasım 2000 yılı içinde AB ile imzalanan Katılım Ortaklığı Belgesini (KOB) takiben
24 Mart 2001 yılında yürürlüğe giren Ulusal Programda Türkiye tarımında kısa ve uzun vadede
yapılması gerekenler belirlenmiştir.
Kısa vadede Çiftçi Kayıt Sistemi,hayvan kimlik sistemleri ve bitki sertifikası
oluşturulması, Pazar piyasa sistemlerinin düzenlenmesi , çevresel,yapısal ve kırsal kalkınma
önlemlerinin uygulanması konularını kapsamaktadır.
Orta vadede ise tarımsal ve kırsal kalkınma politikalarında AB müktesebatına uyumun
tamamlanması, gıda işleme tesislerinin AB normlarında modernize edilmesi balıkçılıkta
toplam kalite ve güvenirliliğin geliştirilmesi hedeflenmiştir.
2.2.3. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda Tarım
a) Mevcut Durum
17
Geçmişte uygulanan destekleme politikaları ile üretici gelirlerinde istikrar
sağlanamamış, dünya fiyatları üzerindeki destekleme alım fiyatları bazı ürünlerin ekim
alanlarının aşırı genişlemesine, üretim fazlası oluşmasına ve devletin fazla alım yaparak yüksek
stok maliyetine katlanmasına sebep olmuştur.
Türkiye’de 2000 yılı içinde tarımsal destekleme aracı olarak üretimden ve girdi
kullanımından bağımsız olarak Doğrudan Gelir Desteği pilot uygulamasına 4 ilde (Ankara,
Adıyaman ve Trabzon ) 7 ilçede başlanılmış olup; 21 Haziran 2001 tarihinde çıkan uygulama
tebliğ ile çiftçiye işlediği tarım arazisi dikkate alınarak 200 da .ra kadar olan tarım arazisi için
dekara l0 milyon TL. ödenmesi, 5 da. Altındaki tarım işletmeleri için toplam 50 milyon TL
ödenmesi karara bağlanmıştır.2003 yılı için Doğrudan Gelir Desteği kapsamında arazi
büyüklüğü 500 da. çıkarılmış, her da. başına l6 milyon ödenmesi karara bağlanmıştır.
Fark ödemesi olarak adlandırılan pirim uygulaması 1998 yılında zeytinyağı ve
pamuk için yapılmıştır.2000 yılında pirim ödemesi adı altında çiftçiye pamuk , soya ve
ayçiçeği için fark ödemesi yapılmıştır. 2003 yılında çiftçiye kütlü pamuk Ayçiçeği için 85.000
TL/kg ,soya fasulyesi için 100.000 TL/kg ,zeytinyağı için 175.000 TL/kg ,Kanola için 90.000
TL/kg verilmiştir.
Üretim fazlası olan ürünlerde ise Alternatif Ürün Projesi gündeme gelmiştir. Proje ile
üretim fazlası olan ve destekleme alımları nedeniyle bütçeye büyük yük getiren fındık,tütün ve
şeker pancarı gibi ürünlerde üretim alanlarının azaltılması yoluyla kazanılan tarım alanlarında
üretim açığı olan ürünlerin (yağlık tohumlu bitkiler ve yem bitkileri) ekilişinin
yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır.
Tarımda yeniden yapılanma ve reform programı çerçevesinde aşağıda belirtilen
konularda politika değişikliğine gidilmesi gündeme gelmiştir.
. Destekleme politikalarının kademeli olarak kaldırılması yerine fakir çiftçiye
yörelik DGD uygulaması.
. Tarım Satış Kooperatifleri Birliğine (TSKB) özerklik verilmesi.
Konuyla ilgili olarak 16 Haziran 2000 tarih ve 24081 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
kanun ile TSKB özerk ve mali yönden bağımsız bir yapıya kavuşturulması hedeflenerek
yeniden yapılandırma Kurulu oluşturulmuştur.
. Girdi sübvansiyonlarının kademeli olarak kaldırılması,(gübre ve kredi )
Gübre desteği 2000-2001 yıllarında gübre desteği sabit tutulup,Eylül 2001 yılında
kaldırılmıştır. Tarımsal amaçlı kredilerdeki destek ise 2000 yılından itibaren kaldırılmıştır.
. Tarımsal amaçlı KİT’lerin özelleştirilmesi
18
Tarımsal amaçlı KİT’lerin bu doğrultuda yeniden yapılandırılması çalışmaları devam
etmektedir. TEKEL,TŞFAŞ,ÇAYKUR için özelleştirme gündemde olup,TMO 2001 yılında
küçülecek stratejik ve olağanüstü hal stoku bulunduracak ve 2002 yılında borsada oluşan fiyat
ile alım yapacaktır.
Türkiye’de yukarıda belirtilen tarım politikalarında değişikliğe gidilirken yapılan yasal
düzenlemeler ise aşağıda verilmektedir.
- 4342 Sayılı Mera Kanunu 1998 yılında yürürlüğe girmiştir.
- Tarımda Yeniden Yapılanma ve Destekleme Kurulu oluşturulmuştur.
- 552 Sayılı Yaş Meyve ve Sebze Ticareti Düzenlemesi ve Toptancı Halleri hakkında Kanun
Hükmünde Kararname çıkarılmıştır (4367 sayılı Kanunla söz konusu KHK de değişiklikler
yapılmıştır.)
- Şeker ve Tütün üretiminde Devlet müdahalelerinin kaldırılmasını amaçlayan Şeker ve Tütün
Kanunları hazırlanmış olup, Şeker Kanunu 4 Nisan 2001 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
- Tütünde, ise Tütün Üretiminden vazgeçip Alternatif Ürün yetiştiren üreticilerin
Desteklenmesi 12/07/2001 tarih ve 2001/2705 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uygulamaya
konulmuştur. Bakanlıklar arası Tütün Kurulu Kararı gereğince tütün üretiminin kır ve kır taban
araziler dışındaki taban arazilerde yapılmaması ve tütünde 2002 yılı ülke kotasının 150.000 ton
Ege bölgesi kotasının ise 91.000 ton olması kararlaştırılmıştır.
Ayrıca, Tarım politikaları belirlenirken çevresel ve doğal kaynakların korunması,
sürdürülebilir tarımın önemi dikkate alınmaktadır. Bu çerçevede Ülkesel biyo güvenlik
sisteminin kurulması gündemdedir. Trasgenik Kültür Bitkilerinin alan denemeleri, Trasgenik
Kültür Bitkilerinin tescili ve üretilmesi, pazara sürülmesi kapsamında çalışmalar yapılmakta
olup, Trasgenik Kültür bitkilerinin alan denemeleri konusunda Mayıs 1998 tarihinde yönetmelik
çıkmış ve mevzuat çalışmaları devam etmektedir.
Ancak; VII plan döneminde Tarımsal politikalar ile ilgili Yapısal Değişim Projesi
çerçevesinde öngörülen Tarımın Yeniden Düzenlenmesi, Ürün Sigortası , Türkiye Ziraat
Odaları Birliği, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Yeniden Organizasyonu Kanunları
çıkarılamamıştır. Üretici Birlikleri Kanun Tasarısı son aşamaya gelmiştir.
b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar
Türkiye kendi Tarım politikası ihtiyaçları, Dünya tarımındaki gelişmeler ve Türk
Tarımının OTP’ ye uyumu zorunluluğu göz önünde bulundurularak VIII. Planda aşağıdaki
amaç, ilke ve politikaları belirlemiştir.
19
•Kaynakların etkin kullanımı ilkesi çerçevesinde ekonomik, sosyal,çevresel, ve Uluslar arası
gelişmeler boyutunu bütün olarak ele alan örgütlü, rekabet gücü yüksek,sürdürülebilir bir tarım
sektörünün oluşturulması temel amaçtır. Gıda güvenliği ilkesi çerçevesinde artan nüfusun
dengeli ve yeterli beslenmesi esas alınacaktır
•Piyasada fiyat oluşumu üzerinde olumsuz etkileri olan ürün fiyatlarına devlet müdahale
yerine,üretimin piyasa koşullarında talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika
araçları devreye sokularak, üretici gelirlerinin artırılması ve istikrarlı bir yapıya
kavuşturulması esas alınacaktır. Üretim maliyetlerini azaltıcı ve teknolojik gelişimi hızlandırıcı
tedbirler uygulamaya konulacaktır.
•Tarım Politikalarının esasları ; DTÖ Tarım Anlaşmasının öngördüğü yükümlülükler ile
AB’ye tam üyelik sürecine girerken AB Ortak Tarım Politikasında ve uluslar arası ticaretteki
gelişmeler çerçevesinde belirlenecektir.
•İnsan kaynakları başta olmak üzere üretim faktörlerinin daha etkin kullanılması ,verimliliğin
artırılması tarımla ilgili kuruluşlarda kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi ,kurumsal hizmet
akışında gözlenen sorunların giderilmesi,sektör içi kaynak dağılımında etkinlik ve rasyonel
kullanımın sağlanması,üretici örgütlerinin güçlendirilmesi ,tarımsal işletmelerin rekabet
güçlerinin artırılması ve pazarlama ağlarının geliştirilmesine ağırlık verilecektir.
•Çiftçi kayıt sistemi ,Tapu-Kadastro Sistemi ,Coğrafi Bilgi Sistemi ve Çiftlik Muhasebe Veri
Ağının geliştirilmesi sağlanacaktır. Tarımsal veri tabanını kullanan Tarım Bilgi sistemi
kurulacaktır.
•Üretici ve üretim düzeyini risklere karşı korumak amacıyla risk Yönetimi araçları
geliştirilecektir .Bu çerçevede; tarım ürünlerine yönelik sigorta sistemi,vadeli işlemler borsası,
sözleşmeli tarım ve stok yönetimi araçlarının geliştirilmesi,yaygınlaştırılması ve etkin şekilde
uygulamaya konulması sağlanacaktır.
•Tarımsal gelişmede bölgesel nitelikli programların önemi nedeniyle Tarımda Sorunlu ve
Öncelikli Üretim Alanlarının Tespit Çalışmaları çerçevesinde bölgesel özel programlar
geliştirilecektir.
•Tarım Sektörü ile ilgili her türlü konuda,her aşamada ve düzeyde katılımcı proje planlaması ve
yönetimi esas alınacaktır.
•Üreticilerin katılımını ve sorumluluğunu esas alan ve doğrudan üreticilere finansman sağlayan
Kırsal Kalkınma Projelerine ilişkin çalışmalar sürdürülecektir. Bu çerçevede ,
gerçekleştirilmekte olan ve kırsal kesimdeki gelir seviyesini artırmayı amaçlayan Doğu
Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi halen 11 İlde uygulanmaktadır.
20
•Kırsal alanda tarım-dışı sektörlere destek verilmesi ve kırsal sanayinin yaygınlaştırılması
sağlanacaktır. Tarımdan çekilecek nüfusa yeni istihdam imkanları yaratacak projeler
geliştirilecektir.
•Tarımsal araştırma kurumları etkili bir yapıya kavuşturulacak, çeşitli kurum kuruluş ve
Üniversiteler tarafından yapılan araştırma faaliyetlerinde koordinasyon sağlanacaktır.
•Tarımsal araştırma örneklerinin belirlenmesinde üretici talepleri dikkate alınacak ve
uygulamaya yönelik araştırma projelerinin geliştirilmesi ve uygulanmasında üreticilerin katılımı
ve katkısı esas alınacaktır.
•Tarım-Sanayi entegrasyonunun geliştirilmesi, tarımsal ürünleri işleme sanayinin rekabet
edebilirliğini artırıcı nitelikte uygun ve kaliteli hammaddenin temini ile tarımsal sanayi ye
dönük sözleşmeli üretimin yaygınlaştırılması sağlanacaktır.
•Kamu tarafından yapılmakta olan bir kısım görevler üretici organizasyonlarına devredilecektir.
•Doğal kaynak kullanımında havza bazında katılımcı proje planlaması ve yönetimi
benimsenecektir. Doğal kaynakların sürdürülebilir biçimde kullanılması, gen kaynakların
korunması ve saklanması sisteminin kurulması sağlanacaktır.
•Tarımsal politikalar doğrultusunda dengeli ve çevreyle uyumlu tarımsal kalkınmanın
sağlanmasına yönelik olarak tarımsal altyapı yatırımlarının her aşamasında yatırımdan
faydalananların her türlü katılımı sağlanacak, mevcut alt yapının etkin kullanımı ve yeni
yatırımların gerçekleştirilmesinde kaynakların rasyonel kullanımı temin edilecektir.
•Detaylı toprak etütlerinin ve toprak haritalarının yapılması ile toprakların kullanım ve
korunmasına ilişkin bir kanunun çıkarılması, kadastro çalışmalarının tamamlanması ve toprak
veri tabanının oluşturulması sağlanarak Arazi Kullanım Planı hazırlanacaktır.
•Bölünemeyecek en küçük parsel anlamında optimum işletme büyüklükleri bölgelere göre
tespit edilecek, belirlenecek ekonomik işletme büyüklüklerine bağlı özendirici tedbirler
geliştirilecektir.
•Hayvansal ürünler üretimi geliştirilecek, toplumun hayvansal protein bakımından dengeli ve
yeterli beslenmesini sağlamak amacıyla hayvan ıslahı, hayvan hastalık ve zararlıları ile kaliteli
kesif yem ve yem bitkileri üretiminin artırılmasına, meraların ıslahına ve yayım hizmetlerine
ağırlık verilecektir.
•Su ürünlerinde sürdürülebilir üretimin artırılması amacıyla; doğal kaynakların rasyonel
kullanımı sağlanacak, yetiştiricilik ve açık deniz balıkçılığı geliştirilecek, araştırma ve
geliştirme faaliyetlerine önem verilecek ve kamuda etkin kurumsal bir yapının oluşturulması
için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
21
•Ormanlar; toplumun ormancılık sektörü ürün ve hizmetlerine olan gereksinimlerini,
sürdürülebilir ormancılık, biyolojik çeşitlilik ile yaban hayatını koruma ve çok yönlü
yararlanma ilkeleri doğrultusunda ekonomik, sosyal, çevresel ve ergonomik kriterler
çerçevesinde yönetilecek, işletilecek ve korunacaktır.
•Türkiye’de ormansızlaşma, çölleşme, toprak erozyonu, sel, heyelan ve çığ gibi afetleri
önlemek amacıyla; ağaçlandırma, erozyon kontrolü, mera ıslahı ve sosyal ormancılık
faaliyetleri geliştirilecek, gerçek ve tüzel kişilerin orman yetiştirme etkinlikleri desteklenecektir.
c) Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler
•Tarım sektörü ile ilgili konuları bir bütünlük içinde ele alan Çerçeve Tarım Kanunu
çıkarılacaktır. Ziraat Odalarının etkin olarak faaliyetlerini sürdürmeleri ve geliştirmeleri
yönünde düzenlemeler yapılacaktır.
•Kamudan bağımsız bir yapıda üreticilere üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda hizmet
vermek üzere kar amacı gütmeyen organizasyonlar oluşturmaya yönelik Üretici Birliklerine
ilişkin bir kanun tasarısı hazırlanmış olup, Başbakanlığa sunulmuştur. Örgütlü çiftçi kesiminin
desteklenmesi ve bu yönde teşvik önlemlerinin uygulamaya geçirilmesi sağlanacaktır. Söz
konusu örgütlerde denetimin özerkleştirilmesi yönünde düzenlemeler yapılacaktır.
•Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile tarımsal nitelikli Kamu İktisadi Teşebbüsleri yenide
yapılandırılacaktır.
•Tarımsal Ürün Sigortaları Kanununun ve buna ilişkin eylem planının hazırlanmasına ilişkin
çalışmalar tamamlanacaktır.
2.3.TARIMSAL KALKINMANIN GEREKLİLİKLERİ
Tarım sektörü ekonomik, sosyal, politik ve teknik yönleri ile diğer sektörlerden farklı
özellikleri olan ve vazgeçilmez öneme sahip bir sektördür.
Tarım ürünlerinin temel ihtiyaç maddeleri oluşu, bu ürünlere stratejik bir önem kazandırmıştır.
Bütün ülkeler tarımsal ürünlerde; özellikle tahıl, şeker, süt, et ve bitkisel yağ gibi temel tarımsal
ürünlerde kendi kendine yeterli olma çabası içerisinde olup, tarım politikalarını bu hedef
doğrultusunda yönlendirmektedirler.
Türkiye’de tarım sektörü 2004 yılı itibariyle GSYİH içindeki payı %11.1 olmasına karşılık,
istihdam içindeki payı %45 dir. Görülmektedir ki nüfusun önemli bir kısmı geçimini tarım
sektöründen sağlamaktadır. Bununla birlikte tarım sektöründe istihdam edilenlerin gelirleri
22
diğer sektörlere göre daha düşüktür. Bunun sonucu ortaya çıkan kır kent farklılığı, köyden kente
yoğun göçe sebep olmuştur. Büyüyen bir tarım sektörü, istihdam artmasına ve ekonominin
gelişmesine önemli katkılarda bulunacaktır. Bununla birlikte Bursa İlinde özellikle doğal
kaynakların korunması ve çevresel açıdan sürdürülebilirlik, üretimde kalitenin artırılması
konularına özel önem verilmiştir.
2.4.MEVCUT PLAN VE PROGRAMLAR
2.4.1.Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu
Bu rapor hayvancılık sektörünün gelişmesi ile ilgili temel amaçları, sorunların
boyutlarını ve planlama çatısını içeren ve 2005 yılına kadar uzanan bir stratejiyi sunmaktadır.
Strateji seçenekleri olarak belirlenen temel seçenekler ise; üretim bazını ve hayvansal
verimliliği geliştirmek, gerçek ürün fiyatını ve ithalatını artırmak şeklindedir.
2.4.2. Ulusal Ormancılık Programı
Ormancılık sektöründe üstlenilmiş olan uluslararası ve bölgesel sorumlulukların yerine
getirilmesini ve takibini kapsayan Ulusal Ormancılık Programı çalışmaları devam etmektedir.
2.4.3. Diğer Projeler
Aşağıda bahsi geçen projeler Türkiye genelinde uygulanan projeler olup, Bursa İlinde
yerel idareler tarafından uygulanan projelerde bulunmaktadır. Tarımla ilişkili olarak diğer kamu
kurum ve kuruluşlarının uyguladığı (Sulama, Çevre vs.) hakkında ileri ki bölümlerde bilgi
verilecektir.
- Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi
1991 yılında 18 ilde başlayan proje tüm illerde uygulanır hale getirilmiş ve 2006 yılına
kadar sürecektir. Projenin amacı yem bitkileri ekilişlerinin artırılarak kaliteli kaba yem açığının
giderilmesi ve meralar üzerindeki baskıyı azaltmak için silaj yapımını teşvik edilecektir.
Uygulama safhasında silaj makinesi alımı, boğa barınağı yapımı, damızlık boğa alımı,
suni tohumlama uygulamaları ve yem bitkileri tohumu desteği yapılmaktadır.
-Hayvancılığın Desteklenmesi ile ilgili Bakanlar Kurulu Kararı Gereğince
Uygulanan Projeler
Bu kararnamenin amacı; Türkiye hayvancılığının geliştirilmesi ve hayvansal üretimin
artırılması maksadı ile kaliteli kaba yem açığının giderilmesi için yem bitkileri üretiminin teşvik
edilmesi genetik ıslahın yaygın hale getirilmesi, soy kütüğü kayıtlarının tutulması ve belgeli
damızlık kullanılmasının teşvik edilmesidir.
23
Bu kapsamda Bursa İlinde 2003 yılı içerisinde 1.686 Trilyon yem bitkileri desteklemesi
,266.749 milyar hayvancılığın desteklenmesi amacıyla olmak üzere toplam 1.952,749 trilyon
ödeme yapılmıştır.
- Mera Islahı ve Amenajman Projeleri
Bu projelerle illerde Mera Kanunu gereğince tespit ve tahdit işlemleri tamamlanmış olan
meraların ıslah edilmesi amaçlanmıştır. Bu projelerin bedellerinin tamamı Mera Fonundan
karşılanmakta olup Bursa İlinde 2003 yılı itibariyle 45.755 Ha. mera alanının tespit ve tahdidi
yapılarak, 4500 da. alanda ıslah projeleri hazırlanarak uygulamaya konulmuştur.
- Ön Soy Kütüğü Projesi
Bu proje ile tüm sığırların kayıt altına alınması ve suni tohumlama yapılan hayvanların
tümünün kayıt altına alınması amaçlanmaktadır. Eylül 2000 den itibaren suni tohumlama
işlemleri Holstein Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğine devredilmiş ve son yıllarda özel
sektörden de talep gelmektedir. Özel sektör tarafından yapılmakta olan suni tohumlama
faaliyetleri bu proje ile denetlenecektir.
BÖLÜM 3.
İLİN ÖZELLİKLERİ
3.1. BİYOFİZİKSEL ÖZELLİKLER
3.1.1. İlin Konumu
Marmara Bölgesinin güneyinde yer alan Bursa İli, tarih, turizm, sanat, ticaret ve sanayi
şehri olduğu kadar, Türkiye coğrafyası üzerindeki konumu ve ekolojik yapısının getirdiği
önemli avantajlara sahip bir ilimizdir. 40° boylam ve 28-30° enlem daireleri arasında Marmara
Denizinin güneydoğusunda bulunan Bursa İli doğuda Bilecik, Adapazarı kuzeyde İzmit,
Yalova, İstanbul ve Marmara Denizi güneyde Eskişehir, Kütahya batıda Balıkesir İli ile
çevrilidir. İlin yüzölçümü göller dahil 10.891 km2 yüz ölçüme sahiptir. Bu alanda 17 ilçe, 9
Bucak, 682 Köy bulunmakta olup; bir büyük şehir, 17 ilçe ve 36 Belde Belediyesi olmak üzere
54 Belediye mevcuttur. Yüzölçümü itibari ile ülkemizin 28 inci büyük ilidir.
3.1.2. Yüzey Biçimleri
Marmara Bölgesi topografyası komşusu bulunduğu diğer üç bölgenin topografyaları ile
ortak özellikler taşımaktadır. Bu ortak özellikler, Karadeniz Bölgesinin doğu- batı yönünün
rölyefi ile kuzey ve güneye doğru dik meyilleri, yine Ege Bölgesinin doğu- batı yönlü rölyefi ve
aralarındaki çukur alanları, İç Anadolu Bölgesinin parçalar halinde beliren yüksek ve alçak
alanları şeklindedir. İlin yüzey şekilleri , birbirinden eşiklerle ayrılmış çöküntü alanlarıyla,
24
dağlar belirler. Çöküntü alanlarının başlıcalarını İznik (298 km2) ve Uluabat (113 km2)
gölleriyle, Yenişehir, Bursa,İnegöl, Karacabey ve M. Kemalpaşa ovaları oluşturmaktadır.
İl topraklarının % 17 sini ovalar, yaklaşık % 35 ini dağlar kaplamaktadır. Dağlar genellikle
doğu-batı yönünde uzanan sıradağlar şeklindedir .Bunlar; Uludağ (2543 m), Bozburun,
Samanlı, Mudanya, Katırlı ve Karadağ dır.
İlin önemli akarsuları; Mustafakemalpaşa Çayı, Uludağ’ın güney yamaçlarından doğan ve yine
Uludağ’dan kaynaklanan bir çok küçük dere ile beslenen Nilüfer Çayı, Göksu Çayı, Koca Dere,
Kara Dere ve Aksu Deresidir.
3.1.3.Agro Ekolojik Alt Bölgeler
Agro-ekolojik bölgelendirme, arazilerin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve arazi
uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alt alanlara bölünmesini ifade eder.
Bu agro-ekolojik bölgeler iklim, arazi formu, toprak yapısı ve arazi örtüsüne, sosyo- ekonomik
yapıya göre belirlenir. Bursa İli 4 agro-ekolojik bölgeye ayrılarak incelenebilir. Alt bölgeler
içindeki ilçeler aşağıda gösterilmektedir.
Tablo 1. Bursa İli Alt Bölgeleri
I. ALT BÖLGE
II. ALT BÖLGE
III.ALT BÖLGE
IV.ALT BÖLGE
1.Osmangazi
2.Yıldırım
3.Yenişehir
4.İnegöl
5.Kestel
6.Gürsu
1.Nilüfer
2.Karacabey
3.M. Kemalpaşa
1.Mudanya
2.Orhangazi
3.Gemlik
4.İznik
1.Keles
2.Orhaneli
3.Büyükorhan
4.Harmancık
3.1.3.1. I. Alt Bölge
I. Bölge, Osmangazi, Yıldırım, Gürsu, Kestel, Yenişehir ve İnegöl ilçelerinin bulunduğu
3.094,88 Km2 lık alanı kaplamaktadır. Bölgede Bursa ovası (208 Km2), Yenişehir ovası (200
25
Km2) ve İnegöl ovası (150 Km2) bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak sulu tarımın yapıldığı
bölgede tarım alanlarının genel kullanımı bağ-bahçe ve sebze ağırlıklıdır. Bölge içinde kalan
Kestel ilçesinde meyve fidanı ve dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği yoğun bir şekilde
yapılmaktadır. Bölgenin en önemli akarsu kaynağı Nilüfer Çayı ve kolları olup, Nilüfer Çayı’
nın ilk çıkış yeri Uludağ’ın güney eteklerindeki Keles ilçesinin yaklaşık 10- 15 km kuzeyindeki
Topel dağıdır.
Bölgede bulunan en önemli dağlar, Uludağ (2543 m ) ve Samanlı dağları (1119 m) dır.
Bölgede genelde Akdeniz ikliminin etkisi görülmektedir.
3.1.3.2. II. Alt Bölge
II. Bölge, Nilüfer ,Karacabey ve Mustafakemalpaşa ilçelerinin bulunduğu 3.335 Km2
‘lik alanı kaplamaktadır. Bölgede Mustafakemalpaşa ovası (193 Km2) ve Karacabey ovası (537
Km2) bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak sulu tarımın yapıldığı bölgede tarla bitkileri ve sebze
tarımı yapılmaktadır. Karacabey bölgesinde sertifikalı tohumculuk sektörü gelişmiştir.
Bölgenin en önemli akarsu kaynağı Mustafakemalpaşa çayıdır. Bölgede bulunan
Uluabat gölü Karacabey İlçesinin doğusunda alüvyonlu toprakların arasında yer almaktadır.
Göl güneyden Kemalpaşa çayı ile beslenerek sularını Kuzey batı yönünden Marmara Denizine
boşaltmaktadır. Göl derinliği 2-4 m dir . Göl içinde bir çok küçük Kalker ada mevcut olup 113
Km2 yüz ölçeme sahiptir. Batı kıyıları sazlık ve bataklıktır.
Bölge iklimi Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasında bir geçiş özelliği niteliği
göstermektedir.
3.1.3.3. III. Alt Bölge
III. Alt Bölge Mudanya,Gemlik,Orhangazi ve İznik ilçelerini kapsayan 1.988 Km2 ‘lik
alandır. Bölgede İznik ovası (76 Km2) ve Orhangazi ovası (97 Km2) bulunmaktadır. Bölgenin
karakteristik bitki örtüsünü Zeytin olup, bunun yanında sulu tarımın yapıldığı alanlarda tarla
ve bahçe bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Bölgede bulunan İznik gölü Türkiye’nin 5. ci büyük gölüdür. Gölün kuzey güney
doğrultusundaki genişliği 10-11,5 Km. olup yüz ölçümü Km2 dır. Göl geniş bir tektonik çukur
içerisindedir. Ortalama derinliği 30 m civarında olup,en derin yeri ise 65 m dir. Bölge Akdeniz
iklim tipine sahiptir. Bölgenin en önemli dağları Katırlı dağları(1283 m) ve Mudanya dağları
(600m) dır.
3.1.3.4. IV. Alt Bölge
IV. Alt Bölge Keles, Orhaneli, Büyükorhan ve Harmancık ilçelerini kapsayan 2.400
Km2 ‘lik alandır. Topografya bakımından bölgenin engebeli arazi yapısı ve karasal iklimin
26
hakim olması nedeniyle tarım sınırlı bir şekilde yapılmaktadır. Bölgede bulunan Keles ve
Orhaneli ilçelerinde ekonomik anlamda çilek yetiştiriciliği ön planda gelmektedir.
Bölge alanının % 63’ü nü orman alanları kapsamaktadır. Ormanlık alanlarında
genelde kızıl çam ve meşe ağaçları bulunmaktadır. Bölgenin en önemli akarsu kaynağı
Orhaneli çayı olup ,tarım alanlarının sulanmasında kullanılmaktadır. Bölgede sulanabilir
alanlarda meyvecilik ,sebzecilik ve tarla bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Bölgede bulunan Orhaneli termik santrali 210 MW güç ile Bölge ve Bursa iline elektrik
enerjisi sağlanmaktadır.
3.1.4. İklim
Marmara Denizi kıyı şeridinde yer alan Bursa İlinde genellikle Akdeniz iklimi yaygın
olup; yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Denizden uzaklaştıkça iç kısımlarda yarı
karasal iklim görülmektedir. İlde yağışın büyük bir kısmı yağmur şeklinde olmakla birlikte
yükseltinin arttığı yerlerde yağış şekli kara dönüşmektedir. İlin en sıcak ayları Temmuz-
Ağustos, en soğuk ayları ise Ocak-Şubat’ tır. Yağışın en yoğun olduğu aylar ise Kasım ve
Aralık aylarıdır.
Tablo 2. Bursa İli İklim Verileri
AYLAR
2004 Yılı Ortalama Sıcaklık ©
2004 Yılı Ort. Yağış (mm)
23 YILLIK ORTALAMA SICAKLIK( C°)
23 YILLIK ORTALAMA NİSBİNEM (%)
23 YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ (mm)
OCAK 5 154,8 5.4 76 82.5 ŞUBAT 5,1 72,6 5.8 74 68.5 MART 9,4 62,1 8.0 72 61.2 NİSAN 13,1 50,4 13.0 70 66.6 MAYIS 17,6 22,8 17.5 70 45.0 HAZİRAN 22,6 37,5 22.2 63 34.8 TEMMUZ 24,7 22,5 24.3 59 21.0 AĞUSTOS 23,8 25,6 24.0 60 16.0 EYLÜL 20,4 63,4 20.1 66 34.5 EKİM 16,7 65,9 15.3 72 73.0 KASIM 10,1 94,9 10.2 76 81.3 ARALIK 6,3 44.0 7.6 75 93.1 YILLIK 14,57 56,0 14.5 69 677.5
Kaynak : D Meteroloji İşleri
27
3.1.5 Bitki Örtüsü
Bursa ilinin bitki örtüsü çeşitlilik göstermektedir. Marmara Denizi kıyısında özellikle
Zeytinbağı, Mudanya,Gemlik civarı ile İznik gölü çevresinde zeytin alanları , İlin güneye
bakan kısımlarında Uludağ ve Milli Park alanı hudutları ile Orhaneli ve Keles ilçeleri
çevrelerinde yoğun ve süreklilik gösteren orman alanları bulunmaktadır. Karacabey ve
Mustafa Kemal Paşa ovalarında büyük mera alanları mevcuttur.
grafik 2: 2004 yılı ortalama yağış ile 23 yıllık ortalamanın karşılaştırılması
020406080
100120140160180
OcakŞubat
MartNisa
nMayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
EkimKasım Aralık
2004 yılı ort. Yağış mm 23 Yıllık Ort.Yağış (mm)
grafik 1 :2004 yılı ortalam ile 23 yıllık ortalamaların karşılaştırılması
05
1015202530
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Hazira
n
Temmuz
Ağusto
sEylü
lEkim
Kasım
Aralık
2004 yılı ort. Sıcaklık c' 23 Yıllık Ort.Sıcaklık (C)
28
Genel olarak bölgenin alçak yerlerinde maki türleri , yüksek dağ kesimlerinde kestane,
kayın, gürgen, köknar ve çınar ağaçları yer almaktadır.
3.1.6 İl Arazisinin Niteliklere Göre Dağılımı
Tablo 3 . Türkiye Bursa ve Bursa Alt Bölgelerde Arazilerin Dağılımı ( Ha) Bölgeler Tarım
Alanları Orman ve Fundalık
Çayır-Mera Diğer Araziler
Yüzölçümü
I.Alt Bölge 122,056 136,739 21,423 29,270 309,488 II. Alt Bölge 156.306 125.529 20.047 31.662 333.544 III. Alt Bölge 70.740 76.248 1.973 49.892 198.853 IV. Alt Bölge 81.873 150.896 4.337 2.963 240.069 BURSA 430.975 489.412 47.780 113.787 1.081.954 TÜRKİYE 26.968.000 20.703.000 20.500.000 10.184.700 78.355.700
D.İ.E Tablo 3. de Türkiye, Bursa ve Bursa alt bölgelerinde arazi dağılımı gösterilmektedir
.Bursa ilinin toplam yüzölçümü 1.081.954 Ha. olup , bunun % 40’ı tarım arazileri , % 45’ i
orman ve fundalıklar, % 4,5’i çayır-mera ve % 10.5‘si tarım dışı araziden oluşmaktadır.
Grafik 3 Bursa İlinde Arazi Dağılımı
Çayır Mera 47,780 Ha.
%4,5
Tarım Dışı Arazi 113,787 (Ha)
%10,5Orman ve Fundalık
489,412 (Ha) %45
Tarım Arazisi 430,975 (Ha)
%40
29
Türkiye genelinde ise bu durum Tarım Arazileri %34 ,Orman ve Fundalıklar %26,
Çayır-Mera arazileri %26 ve Tarım dışı arazi %13 oranında dağılım göstermektedir.
Grafik 4. Bursa İli Alt Bölgeler Bazında Arazilerin Oransal Dağılımı (%)
02468
10121416
I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge
Tarım Alanı
Orman veFundalıkÇayır Mera
Tarım Dışı
Bursa İli alt bölgeler bazında incelendiğinde (Grafik 4.) orman alanlarının IV. Alt
Bölgede daha fazla olduğu görülmektedir. I.,II.,III. Alt Bölgelerde tarım alanlarının fazla oluşu
bu bölgelerde ovaların yer alması ile tarımsal faaliyetlerin yoğun bir şekilde yapıldığını
göstermektedir.
3.2 SOSYO-EKONOMİK YAPI
30
3.2.1. Nüfus
Bursa,nüfus olarak Türkiye’nin beşinci büyük ili olup; nüfus yoğunluğu fazladır. 2000
yılı rakamlarına göre , yıllık nüfus artışı % 0.18,35 iken Bursa ili nüfus artış hızı % 0.27,74 dir.
İl merkezinde bu değer % 0.33,79 iken bucak ve köylerde % 0.10 civarındadır. Bursa ilinde
net göç oranı % 6,2 dir.
Bursa ilinin toplam nüfusu 2.125.140 olup; % 76,7 sini teşkil eden 1.630.940 kişi şehir
merkezlerinde, % 23,3 nü teşkil eden 494.200 kişi bucak ve köy yerleşim alanlarında
yaşamaktır. İlde nüfus yoğunluğu yıllar itibarı ile bir artış göstermekte olup,l980 yılında Km2
104, 1985 yılında 120, 1990 yılında 145, 2000 yılı itibariyle 194 kişi düşmektedir.
TABLO.4. BURSA İLİ NÜFUS VERİLERİ 2000 YILI NUFUS SAYIMINA GÖRE
ALT BÖLGELER
İLÇELER
2000 Yılı YÜZÖLÇÜMÜ ( Km2)
NÜFUS YOĞUNLUĞU
TOPLAM NÜFUSU
ŞEHİR NÜFUSU
KÖY NÜFUSU
I.ALT BÖLGE
OSMANGAZİ 642.337 579.127 63.210 642,88 1000 YILDIRIM 480.266 479.249 1.017 126 3811 YENİŞEHİR 54.835 26.068 28.767 772 71 İNEGÖL 186.558 105.959 80.599 1.006 19 KESTEL 44.102 27.496 16.606 435 10 GÜRSU 28.087 21.518 6.569 113 25
TOPLAM 1.436.185 1.239.417 196.768 3.094,88 II ALT BÖLGE
NİLÜFER 178.682 136.311 42.371 545 327 KARACABEY 76.887 40.624 36.263 1.621,12 47 M.K.PAŞA 101.531 46.731 54.800 1.169,32 87
TOPLAM 357.100 223.666 133.434 3.335,44 III.ALT BÖLGE
MUDANYA 53.965 20.682 33.283 346 156 GEMLİK 88.472 63.710 24.762 476 186 ORHANGAZİ 68.902 44.426 24.476 413,53 167 İZNİK 44.770 20.169 24.601 753 59
TOPLAM 256.109 148.987 107.122 1.988,53 IV. ALT BÖLGE
KELES 18.613 3.636 14.977 640 29 ORHANELİ 30.449 8.071 22.378 805,91 38 B.ORHAN 16.667 3.603 13.064 569,46 29 HARMANCIK 10.017 3.560 6.457 385,32 26
TOPLAM 75.746 18.870 56.876 2.400,69 BURSA GENELİ 2.125.140 1.630.940 494.200 10.819,54
Kaynak DİE
31
Grafik 5.Bursa İlinde Nüfus Dağılım Oranı % 2000
0
10
20
30
40
50
60
70
80
I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge Toplam
Şehir NüfusuKöy Nüfusu
Bursa ilinde nüfusun % 76,7 si şehir merkezlerinde % 23,3 ‘ü köy ve kırsal alanda
yaşadığı görülmektedir. Bursa İli, Türkiye genelinde olduğu gibi genç bir nüfusa sahiptir.
Grafik5.e bakıldığında Nüfusun yoğun olduğu I. Alt Bölgede toplam nüfusun % 67.5’i , nüfus
yoğunluğunun en az olduğu IV. Alt Bölgede Nüfusun % 0.036 ‘sı yaşamaktadır.
Bursa İlinde gelecek yıllara göre tahmini nüfus aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 5. Bursa İli 1990 Yılı Nüfusuna Göre Nüfus Projeksiyonları
Yıllar 1990 2000 2005 2010 Nüfus (Kişi) 1,602,613 2,125,140 2,278,122 2,442,118
32
Kaynak DİE
3.2. 2 Sağlık
İlde sağlık hizmetleri 20 hastahane, 2 sağlık merkezi, l47 sağlık ocağı, 68 sağlık evi, 10
dispanser, 7 ana çocuk sağlığı ile yürütülmektedir. İl genelinde yataklı tedavi kurumlarındaki
toplam yatak sayısı 5112 iken 10.000 nüfusa düşen yatak sayısı 22,28, toplam hekim sayısı
3185, hekim başına düşen nüfus sayısı 720’dir.
İlin sağlık ile ilgili mevcut durumu Türkiye geneline oranla sağlık hizmetleri daha iyi
bir konumdadır. Doktor başına düşen kişi sayısı Türkiye ortalaması 3.759 iken, Bursa ilinde
720 dir.
3.2.3 Eğitim
Bursa ilinin genelinde okul ve öğretmen sorunu bulunmamakta ve okullaşma oranı
Türkiye ile karşılaştırıldığında daha iyi görülmektedir.
Tablo.6. Türkiye ve Bursa’da Öğrenci Öğretmen ve Okul Sayıları – 2004
Okul Öncesi İlköğretim Orta Öğretim Okul
/Ana okulu
Öğren-ci sayısı
Öğret-men Sayısı
Okul Sayısı
Öğrenci Sayısı
Öğret-men Sayısı
Okul Sayısı
Öğrenci sayısı
Öğret-men Sayısı
Bursa 373 13.715 552 582 308.688 10.755 130 104.762 5.421 Türkiye 31.547 434.771 22.152 35.611 10565389 401.288 6.816 3039449 167.614
Grafik.6. Sayım Yıllarına Göre Nüfus Artış Hızları % .0
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
TürkiyeBursa
33
Kaynak: T.C.M.E.B.-DİE
Öğrenci sayılarını kız ve erkek olarak incelendiğinde Türkiye’de bu oranlar kız öğrenci
oranı % 40, erkek öğrenci oranı %60 ‘dır. Bursa ilinde öğrenim gören öğrencilerin %39’u kız
, %61 erkek ‘dir.
İlde bulunan Uludağ Üniversitesine bağlı 8 Fakülte ve l0 yüksek okul
bulunmaktadır.2000-2001 yılı itibariyle Üniversite’ de toplam 1.716 öğretim elamanı ve
34.662 öğrenci bulunmaktadır. 3.2.4. Kişi Başına Gelir
Türkiye ekonomisinde önemli yeri olan Bursa ilinde kişi başına düşen GSYİH 2000
yılı rakamlarına göre 3491$ olup bu rakam Türkiye ortalamasının üzerindedir.
Tablo. 7.Yıllara Göre Kişi Başına Düşen GSMH ($) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Bursa 3660 3548 3442 3706 3270 3491 Marmara 4005 4163 4475 4520 3960 4270 Türkiye 2727 2888 3021 3176 2847 2941
Kaynak : D.İ.E 3.2.5 Ulaşım 3.2.5.1. Ulaşım İmkanları
Bursa , coğrafi bakımdan iç batı Anadolu’nun İstanbul’a ve dolayısıyla Avrupa’ya
açılımında stratejik bir mevkiye sahiptir. Aynı şekilde dış ülkelerden ve İstanbul’dan iç batı
Anadolu ve Ege’ye geçecek olan malların dağılım merkezi Bursa olmaktadır.
Bursa aynı zamanda Trakya ve iç batı Anadolu gibi kalabalık bölgeleri birbirine
bağlayan yolcu trafiğinde önemli hizmetler veren bir kent durumundadır.
3.2.5.2. Karayolları Bursa ili kuzeyde Trakya-İstanbul-Ankara, Güneyde Çanakkale –Bandırma,Bursa-
Ankara olmak üzere iki önemli aks bulunmaktadır. Bursa bu iki karayolu aksını,İzmit-Yalova-
Bursa yoluyla iç batı Anadolu ve Ege’ye bağlamaktadır.
Ülkemizde ,ulaşım sektöründeki en önemli sistem karayoludur. Bursa ağırlıklı olarak
karayolu ulaşım ağının yükünü bölge ve ülke ölçeğinde taşımaktadır.İstanbul-İzmir Devlet
karayolu bağlantısı Bursa’ya önemli bir karayolu trafiği yükü getirmektedir
3.2.5.3. Denizyolları
34
Bursa’nın ülkesel ve bölgesel ölçekteki bir diğer ulaşım sistemi Mudanya ve Gemlik
ilçelerinde yer alan Limanlardan sağlanan Deniz ulaşımıdır. Özellikle Gemlik’te yer alan
GEMPORT limanı ülke ve bölgesel ölçekte bir liman olma yolundadır.Bu limanlar Bursa ve
yakın bölgede üretilen sanayi ve tarım ürünlerinin ihracat ve ithalat kapılarıdır.Mudanya
limanından İstanbul iline Deniz otobüsü seferleri yapılmaktadır.
3.2.5.4. Havayolları Bursa ilinde 1946 yılında açılan havaalanının teknik özellikleri büyük uçakların iniş
kalkışı için uygun olmadığından ulaşım sektörü açısından önemli bir işlevi bulunmamaktadır
.Yeni hizmete giren Yenişehir havaalanında sivil amaçlı kargo taşımacılığı yapılmaktadır.
Hava taşımacılığının eksikliği Bursa ve hatta Marmara bölgesi için önemli bir handikaptır
3.2.5.5. Köy yolları Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünün 2003 yılı verilerine göre Bursa ilinde toplam 3.904
Km köy yolu bulunmaktadır. Köy yollarının 2.209 Km.si asfalt, 1.403 Km.si stabilize 292
Km.si tesviye yollarıdır.
3.2.6. Köy içme suyu Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünün 2003 yılı verilerine göre toplam 682 köyün 677 sine
yeterli içme suyu şebekesi mevcut olup 5 köyün içme suyu yetersiz olup içme suyu olmayan
köy bulunmamaktadır.
3.3. TARIMSAL ÜRETİM SİSTEMLERİ
3.3.1. Arazi kullanım Durumu ve İşletmeler Bursa ilinde 2001 yılı tarım sayımına göre 57.071 adet tarım işletmesi mevcuttur. Bu
işletmelerin 34.830 tanesi bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte, 21.411 adedi yalnız bitkisel
üretim, 830 adedi yalnız hayvancılık yapmaktadır. İlde tarım işletmeleri Bitkisel ve Hayvansal
üretimleri birlikte yapmaktadırlar. Tarım işletmelerinin arazi büyüklükleri aşağıda
verilmektedir.
2001 yılı tarım sayımına göre Kaynak D.İ.E İşletme Büyüklüğü İşletme Sayısı(Ad) Arazi Miktarı (Da)
Arazisi Olmayan 830 -- 5 den az olan 2.194 4.575 5-9 2.885 20.179 10-19 11.016 151.890 20-49 23.714 760.647 50-99 13.006 889.498
35
100-199 2.490 317.527 200-499 782 211.615 500 + 154 171.323
Grafik 7.Bursa İlinde İşletmelerin Büyüklüklerine Göre Dağılımı (Da)
20-49 %37,7
10-19 %21,3
5-9%10,8
50-99 %19,3
100-199 %5,4
5 %4,7
200-499 %0,3
Yukarıdaki tablodan anlaşılacağı üzere 50 da kadar olan Bursa ilindeki işletmelerin sayısı,
toplam işletme sayısının %71 oluşturmaktadır.
36
Bursa ilinde işletmelerin faliyet alanlarına göre % dağılımı
hayvansalBitkisel ve; 61
;
;
hayvansalyalnız ; 1
bitkiselyalnız; 38
Grafik.8. de görüldüğü gibi Bursa İlinde Tarım İşletmelerinin % 38 ‘ünde yalnız
Bitkisel Üretim % 1 ‘ inde yalnız Hayvansal Üretim ve % 61 inde Bitkisel ve Hayvansal Üretim birlikte yapılmaktadır. Grafik.9.Bursa İlinde Tarımsal İşletme Tipine Göre Arazi Büyüklükleri Ve İşletme Sayıları
0
5000
10000
15000
20000
25000
<5 5-9 10-19 20-49 50-99 100-199 200-499 500>
Bitkisel+HayvancılıkÜretimBitkisel Üretim
Hayvansal Üretim
Grafik.9. ‘da görüldüğü gibi Bursa İlinde Tarımsal İşletmelerin sahip oldukları arazi
miktarı ağırlıklı olarak 20-49 da. olmasının yanında 200 da. Üzerinde araziye sahip Tarım
İşletmeleri çok azdır.
37
Bursa ili 2004 yılı verilerine göre Büyükbaş hayvan sayısı 124.263, küçükbaş Hayvan
sayısı 263.769 adettir. Alt bölgelere göre Büyük ve Küçük baş hayvan sayılarının dağılımı aşağıdaki grafikte verilmiştir
Büyük ve Küçük baş hayvan sayılarının Alt Bölgelere göre dağılımı
0
20000
40000
60000
80000
100000
1. Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge
Büyük BaşKüçük Baş
0
2000
4000
6000
8000
1.Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge
B.Baş erkek hayvanların ırklarına göre alt bölgeler bazında dağılımları
Saf Kültür
Kültür Melezi
Yerli-Diğer
Manda
38
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
1.Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge
2004 yılına göre B.Baş dişi hayvanların ırklarına göre alt bölgeler bazında dağılımı
Saf KültürKültür MeleziYerli-DiğerManda
Grafik 15 Alt Bölgeler Bazında B.Baş Süt Sığırcılığı İşletmeleri
Bursa ilinde 2004 yılı verilerine göre 1.679.774 adet yumurta tavuğu, 4.543.460 adet etlik tavuk ile toplam 16.400 adet hindi ördek ve kaz tespit edilmiştir. Tavuk sayılarının alt bölgelere dağılımı aşağıdaki grafikte çıkarılmıştır.
0
20
40
60
80
100
120
140
İşle
tme
Ade
di
I. BÖLGE II. BÖLGE III.BÖLGE IV. BÖLGE
1--10
11--50
51--100
101>
39
0
500000
1000000
1500000
2000000
2500000
3000000
3500000
4000000
1.Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge
yumurta tavuğuet tavuğu
Tablo .8. Bursa İlinde Arıcılık Yapan Köyler ve Köy Sayıları(2004) Arı Kovanı Arıcılık Yapan
Köy Sayısı Eski Tip Yeni Tip Toplam I. Alt Bölge 979 16.926 17.905 199 II. Alt Bölge 370 10.830 11.220 50 III. Alt Bölge 195 6.961 7.156 67
IV. Alt Bölge 622 4.021 4.636 106 BURSA 2.166 36.738 38.904 422
Kaynak: Bursa Tarım İl Müdürlüğü Grafik17 2004 verilerine göre alt bölgeler bazında yerli ve fenni kovan sayıları
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
1.bölge 2.bölge 3.bölge 4.bölge
eskiyeni
40
Tablo.9. Bursa İli İpek Böcekçiliği
Yıllar Köy Sayısı
Aile Sayısı
Açılan Kutu (Adet)
Üretim Yaş Koza (Kğ)
1986 466 14,508 24.270 670.999 1987 386 15.415 21.734 596.347 1988 378 13.547 22.080 616.027 1989 450 14.360 23.677 638.628 1990 455 15.095 23.559 635.599 1991 403 9.473 13.316 349.402 1992 218 4.017 5.878 165.696 1993 155 1.900 4.428 120.656 1994 116 1.246 2.395 61.558 1995 75 522 1.186 33.535 1996 71 374 785 22.033 1997 57 251 368 10.304 1998 29 158 188 5.032 1999 38 200 208 5.616 2000 27 95 131 2.250 2001 17 67 105 2.307 2002 39 143 219 5.313 2003 26 120 230 6.999 2004 22 133 231 5.857
Kaynak: İ.B.A.E. Bursa
.3.3.2. Tarım Alet Makine Varlığı Tablo.10. Bursa İlinde Traktör Verileri
Alt Bölgeler
Traktör Adeti
Trak.Baş.Düş.OrTar.Alanı. da.
Tarım Alanı (Ha)
Tarım Alanı Dağılımı %
I. Alt Bölge 11699 10,4 122.056 39,43 II.Alt Bölge 15125 10,3 156.306 46,86 III.Alt Bölge 11234 6,2 70.740 35,57 IV.Alt Bölge 3162 25,8 81.873 34,10 Bursa 41220 10,4 430.975 39.0
Kaynak: 2004 Tarım İl Müd.
41
Grafik 18 2004 yılı traktör sayılarının alt bölgelere göre dağılımı
1.bölge28%
2.bölge37%
3.bölge27%
4.bölge8%
1.bölge2.bölge3.bölge4.bölge
Kaynak : DİE
3.4 TARIMSAL PAZARLAMA SİSTEMLERİ
Türkiye’nin ve Marmara Bölgesinin hem tarım hem’ de sanayi bakımından en yoğun
kesimi olan Doğu Marmara’ da yer alan Bursa verimli ve sulak toprakları ülke çapında tanınan
tarımsal ürün ve ipeği ile Türkiye Tarımsal üretiminde önemli bir yere sahiptir. Bursa tarımsal
ürün bakımından başta İstanbul,Ankara olmak üzere Marmara,Ege ve İç Anadolu
Bölgelerindeki bir çok ili besleyen bir tarımsal merkez konumundadır.
İl’de üretim ve dış ticaret bakımından önemli olan İpekböceği,Zeytin, Şeftali, talep ve
ihracat durumu detaylı olarak incelenerek seçilen ürünlerin gelecek 10 yıla yönelik arz-talep
dengesi ve ihracat potansiyeli üretim ve pazarlama bölümünde incelenecektir.
İl’de ürün pazarlamasında aktif rol alan kuruluşlar Tarım Satış Kooperatifi olarak
Marmarabirlik , Kozabirlik , Uludağ ihracatçılar birliği ve Bursa Ticaret Borsası yer almaktadır.
Bursa ilinde süt ve süt ürünleri işleme ve pazarlama alanında faaliyet gösteren özel
sektör kuruluşlarından Sütaş A.Ş. günlük 1000/ton çiğ süt işleme kapasitesi ile ilk sırayı
almaktadır.
3.4.1 Türkiye ve Bursa İlinde İpekböceği Üretim ve Pazarlama Analizi
3.4.1.1 Üretim ve Üretim Trendi İpekböcekçiliği Bursa İli ile özdeşleşmiş olup; Bursa önce Bizanslılar, daha sonrada
Osmanlı İmparatorluğu ve günümüzde çok canlı bir ticaret merkezi, İpekleriyle ünlü bir kent ve
tarihi ipek yolunun düğümlendiği bir yer olmuştur.
Grafik.19 ‘da görüldüğü gibi 1990 yılına kadar istikrarlı bir şekilde devam eden yaş
koza üretimi , daha sonra yaşanan iç ve dış kaynaklı olumsuzluklar nedeniyle öncelikle Bursa
42
ilinde ve diğer bölgelerde gerilemeye başlamış ve günümüzde geçmişle kıyaslanamayacak
noktaya gelmiştir.
İpek böcekçiliğimizin ülkemiz genelinde olduğu gibi,Bursa’da bu denli gerilemesinin
başlıca sebebi Dünya konjonktüründe meydana gelen olumsuz gelişmelerdir
Grafik 19 Türkiye yaş koza üretimi ton
0100020003000
Yıllar19
9019
9119
9219
9319
9419
9519
9619
9719
9819
9920
0020
0120
0220
0320
04
Türkiye Yaş Koza Üretimi (Ton)
Tablo.11.Türkiye ve Bursa İli Yaş Koza Üretimi
Yıllar Türkiye Yaş Koza Üretimi (Kg)
Bursa İli Yaş Koza Üretimi (Kg)
1990 2171292 635599 1991 1353200 349402 1992 781850 165696 1993 715849 120656 1994 455594 61558 1995 272170 33535 1996 514590 22033 1997 160675 10304 1998 127492 5032 1999 133208 5616 2000 59780 2250 2001 46621 2307 2002 100013 5313 2003 169221 6999 2004 143173 5857
Kaynak İ.B.A.E Dünya yaş koza üretiminin yaklaşık % 70 ini karşılayan ,iklim ve ucuz işgüc gibi
avantajlara sahip Çin dünya yaş koza ve ham ipek fiyatlarını istediği gibi değiştirebilmektedir.
Bunun yanında kişi başına milli gelirin çok düşük seviyelerde olduğu Hindistan,Vietnam gibi
ülkelerde de fiyatlar çok düşük olmaktadır. Bu olumsuz gelişmeler nedeniyle Dünya ham ipek
fiyatları 55-60 $ dan 20-25 $ kadar gerilemiştir.
43
1990 yılında yaşanan körfez savaşından sonra ülkemizi ziyaret eden ve Bursa iline gelen Arap
turist sayısının azalmasına neden olmuş, ayrıca Arap ülkelerine olan ipek halı ihracatımızı
olumsuz etkilemiştir. Sovyetler Birliğinin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanan
Türkistan ve Özbekistan gibi koza üretiminin yoğun olduğu Orta Asya Türk
Cumhuriyetlerinden ülkemize ucuz fiyatlarla kuru koza, ham ipek ve ipekli mamullerin yasal
ve yasal olmayan yollarla gelmesi iç piyasayı olumsuz etkilemiştir.
TÜRKİYE YAŞ KOZA ÜRETİMİNDE BURSA İLİNİN PAYI
010203040
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
Seri 1
Bursa ilinde geçmişte ipekböceği yetiştiriciliğinin yoğun olduğu, yerlerde
kentleşme ve çevre kirliliği ipek böceği yetiştiriciliğini baltalamıştır. Yine köylerden kente göç
nedeniyle ipekböcekçiliği yapan nüfusu azaltmıştır.
Türkiye ham ipek arz ve kullanım projeksiyonunda 1 kg ham ipek için 6 kg yaş
koza kullanıldığı ve 1 m2 ipek halı için 6 kg ipek kullanıldığı kabul edilmiştir.
Tablo.12.Türkiye Ham İpek Arz ve Kullanım Projeksiyonu
Yıllar 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Tohum Talebi (Kutu)
8.000
9.000
10.000
11.000
12.000
13.000
14.000
15.000
16.000
17.000
Yaş Koza Üretimi(Ton)
224
252
280
308
336
364
332
420
448
476
Ham İpek Üretimi(Ton)
37
42
46
51
56
60
65
70
75
79
Ham İpek Talebi (Ton)
200
200
200
200
200
200
200
200
200
200
Ham İpek İthalatı (Ton)
163
158
154
149
144
140
135
130
125
121
İpek Halı paritesi(m2)
40.000
40.000
40.000
40.000
40.000
40.000
40.000
40.000
40.000
40.000
Kaynak D.İ.E
44
3.4.1.2. Yaş Koza Fiyatları ve Pazarlama
Yaş koza üretiminin yarıdan fazlası yüzyıllardır aynı işlevi yürüten ve tarihi özelliği
olan Bursa Borsasında pazarlamaktadır. Üretici ürününü borsa dışında pazarlarken tekelci
piyasanın oluşması durumunda ürünün değer fiyattan satılamaması söz konusu olmaktadır.
Üretimim büyük bir kısmını gerçekleştiren ve bu konuda örgütlenen Marmara bölgesi
üreticileri ürünlerini diğer bölgelere kıyasla daha yüksek fiyattan pazarlayabilmektedir. Bursa
borsasında serbest piyasa koşullarında ve çok sayıda satıcı ve alıcının mevcut olduğu yaş koza
borsasında oluşan fiyatlar Türkiye ortalama fiyatını büyük ölçüde etkilemektedir.
Koza üreticileri sattıkları ürünlerin bedelini genellikle peşin olarak alırlar. Kozalar tek
elden kullanıcıya satıldığı için pazarda aracılar yoktur. Arz miktarı , kasa fiyatı,alıcıların talep
ve ihtiyaçları ve koza kalitesine göre oluşmaktadır.
1980 yılından sonra yaş kozanın destekleme kapsamı dışına çıkarılması ile fiyatlar
serbest piyasa koşullarında dünya fiyatları ile uyumlu şekilde oluşmaya başlamıştır. Ancak
1989 yılından sonra rejim ve iklim avantajları nedeniyle Çin’in ham ipek fiyatlarını önemli
ölçüde düşürmesi dünya piyasalarını ve dolayısıyla ülkemizdeki fiyatları olumsuz yönde
etkilemiş,daha sonra Körfez savaşı nedeniyle turistik bölgelerdeki ipek halı satışlarının
düşmesi gibi faktörler yaş koza ve ham ipek fiyatlarının düşmesine bu da koza üretiminin
azalmasına yol açmıştır.
YAŞ KOZA FİYATLARI
02000400060008000
Yıll
ar
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
TL/Kg
45
Dünya yaş koza üretiminin % 70 ‘ten fazlasını üreten Çin’de 1 Kg yaş kozanın 1 $ civarında olduğu bilinmektedir. Yaş koza fiyatlarında ülkelere göre büyük farklılıklar göstermektedir.1997 yılı verilerine göre ülkemizde 4.60 $ olan yaş koza fiyatı Japonya’da 12.88 $ Hindistan’da 3.11 $ düzeyindedir.
3.4.1.3. Dış Ticaret Yurt içinde üretilen koza ham ipek haline getirildikten sonra tamamına yakını ipek
halı dokumacılığında kullanılmakta ve ipek halı olarak ihraç edilmektedir. Yurt içi ham ipek
üretimi ipek halı sektörünün ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Bu nedenle son yıllarda, yılda
yaklaşık 200 ton ham ipek ithal edilmektedir.
Yıllık 40 m2 olan ipek halı kapasitesinin ham madde ihtiyacının ithal yoluyla da
olsa karşılanıp turistik yörelerde pazarlanması veya ihraç edilmesi gerekmektedir
Yaş Koza Pazarlama Kanalları ÜRETİCİLER YEREL KÜÇÜK ATÖLYELER ÖZEL ALICILAR KOZABİRLİK TÜCCAR TEKSTİL SANAYİ İHRACAT
46
TABLO.13.Türkiye ve Bursa Yaş Koza Pazarlama (SWOT Analizi)
Strateji Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler -Yaş İpek Kozası üretimi ve pazarlaması
-Yaş Koza üretimi düşük -Tarım alanlarının sınırlı ve parçalı olduğu ,alternatif ürünlerin az olduğu bölgelerde üretim yapılıyor -Koza üretimine prim ödemesi var. -Yaş koza fiyatları geçmiş yıllara göre düşük Dünya fiyatlarına göre yüksek
-Bölgede zirai mücadele ilaçlarının fazla kullanılması ipek böceğini etkiliyor -Yaş koza fiyatlarında istikrar sağlanamıyor
-Tekstil sektörünün güçlü olması -Ürün alımının garanti olması
-Ham ipek ithalatının yüksek oluşu -Dünya fiyatlarının düşük oluşu -Çin’in tekelci konumda oluşu -Mevcut dut plantasyonlarının azalması
3.4.2. Türkiye ve Bursa İlinde Zeytin Üretim-Tüketim ve Pazarlaması 3.4.2.1. Üretim ve Üretim Trendi
Türkiye’deki zeytin ağacı mevcudundaki artışa bağlı olarak üretim de artmaya devam
etmektedir. Grafiklerde görüldüğü gibi son yıllarda zeytin ağacı sayısı ve zeytin üretimi artış
trendi yeni bir ivme kazanmıştır. Bunun en önemli nedenlerinden biri 1986 yılından itibaren
üretici eline geçen zeytin fiyatlarının reel olarak artış eğilimine girmiş olmasıdır.
Türkiye’de zeytin üretimindeki en önemli sorun üretimdeki dalgalanma (periyodisite)
dır. Üretimde yıldan yıla görülen dalgalanmalar var ve yok yılı diye adlandırılmakta ve zeytin
üretiminde yıldan yıla büyük oranda dalgalanmalar yaşanmaktadır. Yıldan yıla değişmekle
birlikte Türkiye’de üretilen zeytinlerin % 70-75’i yağlık geriye kalan miktarı ise
sofralıktır.Periyodisiteden dolayı üretim yıldan yıla büyük dalgalanma göstermektedir.
Periyodisite ye bağlı olarak üretimin var yılında zeytinyağı üretimi artmakta ve üretilen
zeytin yağının tümü tüketilemediği için (iç talep ve ihracat yoluyla) stoklar
artmaktadır.Stokların arttığı yılda stok maliyeti artmakta veya üretici zeytinyağını çok düşük
fiyatla satabilmektedir.Üretimin az olduğu yılda ise üretilen zeytinyağı ihracat talebini
karşılamakta yetersiz kaldığı için iç piyasada fiyatlar yükselmekte ve tüketici zeytin yağı için
yüksek fiyat ödemek zorunda kalmaktadır.
47
TÜRKİYEDE MEYVE VERMEYEN ZEYTİN AĞACI SAYISININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI
0100002000030000400005000060000700008000090000
100000
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
Kaynak D.İ.E
ÜLKEDE ZEYTİN ÜRETİMİNİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI(X000 TON)
0
500000
1000000
1500000
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
Yemeklik Yağlık
1990-2001 yılları arasında Bursa ilinin Türkiye zeytin üretimindeki payı grafik.24 de
gösterilmiştir. Grafikte görüldüğü gibi Bursa ilinin Türkiye zeytin üretimindeki payı yıllara göre
değişim göstermekte olup en düşük %2.66 ve en yüksek %l7.5l arasında değişmektedir.
Marmara Bölgesinde üretilen zeytinlerin %10 ‘u yağlık,%90’nı sofralık
zeytindir.Ülkemiz sofralık zeytininin % 40’ı Marmara Bölgesinden karşılanmakta olup,
48
bölgedeki sofralık zeytinin % 90’nı salamura siyah zeytin olarak işlenmektedir.Marmara
bölgesinde en önemli zeytin üreticisi olan il Bursa ilidir.
Bursa yöresinde yetiştirilen zeytinliklerin %95’ini bölgeye tamamen adapte olmuş olan
Gemlik çeşidi oluşturmaktadır.Bunun dışında Çelebi,Karamürsel,Su,Şam,Domat zeytin çeşitleri
bulunmaktadır.
0
5
10
15
20
1990 1993 1996 1999 2002
Bursa iliindeki zeytin üretiminin yıllara göre ülke genelindeki üretime oranı
Gemlik zeytin çeşidi Türkiye’de yetiştirilen zeytin çeşitleri içerisinde en iyi salamuralık
(siyah) çeşittir.İç piyasada olduğu kadar,dış piyasada da aranılan bir çeşit özelliğine
sahiptir.Daneleri oldukça iri,kabuğu ince çekirdeği küçük ve dolayısı ile et oranı fazla olan bu
çeşidin ¼ oranına varan bir yağ verimi vardır.Alçaktan taçlandırmaya da habitüs özelliği olarak
yatkın bir çeşittir.
Tablo.14. de Akdeniz merkezli,ekonomik değeri olan Dünyaca ünlü çeşitlerde Gemlik
zeytin çeşidinin karşılaştırılmasında diğer çeşitlerle kıyaslanamayacak kadar çok yönlü üstün
özelliklere sahip olduğu görülmektedir
Tablo.14.Gemlik Zeytin Çeşidinin bazı çeşitlerle Karşılaştırılması
Çeşit Adı Türkiye Geneli %
Özellikleri (Kalite)
Yağ Oranı
%
Açıklama
Ayvalık
19
En iyi yağlık
24,72
Üstün yağ özelliklerine sahiptir.
Domat
1,4
En iyi yeşil sofralık
20,57
Yaygınlaştırılmalı
Gemlik
11
En iyi siyah sofralık
29,98
Türkiye’de GAP bölgesinde
49
yaygınlaştırılmalı Memecik
45,5
Yağlık ve sofralık
24,50
Çok yönlü bir çeşit
Manzanilla
Çok az
Yeşil sofralık
20,39
Dünyanın en yaygın çeşitlerinden
Ascolona
Çok az
Yeşil sofralık
19,08
Dünyanın en yaygın çeşitlerinden
Kaynak: Standart Zeytin Çeşitleri Katalogu,Ankara
4086 Sayılı Zeytincilik ıslahı ve yabanilerinin aşılatılması hakkındaki kanununa
istinaden 03.04.1996 tarih ve 22600 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren
zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerinin aşılattırılmasına dair yönetmelik gereğince Bursa ilinde
zeytin yetiştirmeye elverişli fundalık ve makilik alanlar tespit edilerek , zeytin alanlarının
genişletilmesine dair çalışmalar Tarım İl Müdürlüğünün öncülüğünde yapılmaktadır.Gelecek
yıllarda Bursa ilinde Zeytin ağaç sayılarında ve üretiminde belirli bir oranda artışın olabileceği
söz konusudur.
Türkiye ve Bursa ilinde meyve veren ağaç sayısı ,zeytin üretimi ve Sofralık zeytin arz
projeksiyonu Tablo.15’de verilmiştir.Türkiye genelinde üretilen toplam zeytin miktarının %
30’u sofralık zeytin için kullanılacağı varsayımına dayalı olarak sofralık zeytin üretim
projeksiyonu türetilmiştir.Bursa ilinin arz projeksiyonunda ise üretilen toplam zeytinin % 90’ni
sofralık salamura zeytin olarak kullanılacağı varsayımına göre projeksiyon türetilmiştir.
Tablo.15. Türkiye ve Bursa Sofralık Zeytin Arz Projeksiyonu Bursa Türkiye Yıllar
Meyveli Ağaç (Milyon)
Üretim (Bin ton)
Sofralık (Bin Ton)
Meyveli Ağaç (Bin Ton)
Üretim (Bin Ton)
Sofralık (Bin Ton)
2000 8,3 90,4 81,4 87,3 1920,0 576 2001 8,4 79,0 71,1 87,7 263,2 78,9 2002 8,5 92,7 83,4 88,3 1942,9 582,8 2003 8,6 77,4 69,7 89,0 266,9 80,97 2004 8,6 93,7 84,3 89,6 1971,6 591,48 2005 8,7 78,3 70,5 91,0 2001,2 600,39 2006 8,6 93,7 84,3 91,6 274,9 82,47 2007 8,8 79,2 71,3 92,3 2031,0 609,3 2008 8,7 94,8 85,3 93,0 279,0 83,7 2009 8,8 79,2 71,3 93,7 2060,8 618,24 2010 8,9 91,01 81,9 94,3 281,5 84,45
Türkiye’nin arz projeksiyonunda kullanılan trend modeli MY= 42927+0,41303MYt-1+397,96 T Bursa İlinin arz projeksiyonunda Ln MY= 16,339-0,00015 T2
50
3.4.2.2. Zeytin Salamurası Zeytinde en sağlıklı ve doğru yol, zeytinlerin hasat edilmesinden hemen sonra
işlemesidir. Genel olarak zeytinler hasat edildikten en geç 14 saat sonra işlenmelidir. Hasattan
sonra zeytinlerin salamuraya konulmasındaki gecikme ,zeytinlerde kabuk altına bakteri
kolonilerinin yerleşmesinden oluşan bozulmalara neden olmaktadır.Bu bozulmalardan
kaçınmak için zeytinlerin hasattan hemen sonra işlenmesi yada salamuraya alınması
gerekmektedir.
Bursa İlinde Zeytincilik sektöründe; küçük ve orta işletmeler zeytin işleme kapasitesi
açısından önemli bir paya sahiptir. Bu işletmelerin önemli bir kısmı teknolojiden uzak
geleneksel uygulamalar ile yüksek verim ve kaliteli ürüne rağmen işleme hataları yüzünden
Pazar kalitesi düşük ürünlere dönüştüğüne rastlanılmaktadır.Derinliği 2,5-3 m/h dan fazla
salamura havuzları bulunan sağlıksız ortam ve koşullarda yapılan zeytin salamuraları
sonucunda sofralık zeytinlerde çok kaliteli zeytin çeşitleri olmasına rağmen Pazar kalitesi
yüksel ürün elde edilememektedir.
3.4.2.3. Zeytin Pazarlaması ve Fiyat Oluşumu
Bursa ilinde Marmarabirlik zeytin pazarlama kanalında önemli bir konuma sahiptir.
Bursa ilinde üretilen zeytinin yaklaşık % 30’u Marmarabirlik tarafından alınmaktadır.
Marmarabirlik Bursa,Balıkesir ve Tekirdağ illerinde toplam 8 adet kooperatif ve yaklaşık
50,000 ortağı ile faaliyet göstermektedir.
Marmarabirliğin 90,000 tonluk salamura havuzları,100ton/yıl Ezme tesisler,100 ton/yıl
yağ işleme tesisleri,120 ton/gün ambalaj tesisleri ve 100.000 ton/gün lük 2 kontüni tesisleri
bulunmaktadır.
Marmarabirlik zeytin alımlarında etkili konumda olması nedeniyle fiyat oluşumunu da
Grafik25.. Marmarabirlik Zeytin Tavan ve Taban Alım Fiyatları Kg/TL.
0
500
1000
1500
2000
2500
1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-00 2000-01 2001-02 2002-03Yıllar
Bin
TL.
TavanTaban
51
etkilemektedir.Genel olarak Bursa ilinde oluşan zeytin alım fiyatlarında taban ve tavan fiyatları
Marmarabirlik tespit etmektedir.Bu fiyatlarda üreticilerin, üretim maliyetleri belirlenerek tespit
edilmektedir.Birliğin fiyatları ticaret borsasında kabul görmekte ve tüccar zeytin alımlarında
birlik fiyatları ile paralellik göstermektedir.
Marmarabirlik 2000-2001 ürün alım sezonunda toplam 17,000 ton zeytin alımı yapmış
olup,üreticilere yaklaşık 20 trilyon nakit ödemede bulunmuştur.Birliğin Bursa ilinden aynı
sezonda almış olduğu zeytin 11.000 ton olup Bursa üreticisine ödenen para miktarı ise yaklaşık
14 trilyondur.Birliğin 2000-2001 ürün alım sezonunda uyguladığı alım fiyatları taban fiyat
olarak 500,000 TL tavan fiyat olarak 1,330,000 TL.dir.
Marmarabirliğin alım fiyatlarındaki istikrar üreticilerin yıllar itibarı ile artan girdi
maliyetlerine göre korunduğu gözlenmektedir.
Bursa ilinden zeytin ihracatının büyük bir bölümünü Marmarabirlik
gerçekleştirmektedir.İhracat miktarları İlde ,üretim ve Marmarabirliğin almış olduğu zeytin
miktarına göre çok düşük de olsa ileriki yıllarda ihracata yönelik alt yapı çalışmaları, ihracatın
artacağına dair bir işaret vermektedir.
Tablo.16.Marmarabirlik Zeytin İhracatı Yıllar İhracat Miktarı (Ton) Değer (Milyon $)
1997-1998 2,400 4 1998-1999 1,900 3 1999-2000 2,500 4,2 2000-2001 750 0,8 2001-2002 3,700 3,7 Tablo.17. Türkiye’de Zeytin Talep Projeksiyonu
Yıl Nüfus Artış Hızı %
Gelir Artış Hızı %
Yıllık Talep Büyüme Hızı %
Nüfus (000)
Talep (Ton)
Arz (Bin Ton)
Arz Talep Dengesi
2001 1,4 -4,5 4,055 66229 268,5 79 -190 2002 1,3 4,5 4,080 67140 273,9 583 309 2003 1,3 4,5 4,080 68043 277,6 80 -198 2004 1,3 4,5 4,080 68938 281,3 591 310 2005 1,3 4,5 4,080 68825 280,8 81 -200 2006 1,2 4,5 4,076 70703 288,2 600 312 2007 1,2 4,5 4,076 71572 291,7 82 -209 2008 1,2 4,5 4,076 72431 295,2 609 314 2009 1,2 4,5 4,076 73279 298,7 84 -215 2010 1,2 4,5 4,076 74119 302,1 618 316
Kaynak: İzmir Tarım Master Planı.
52
Zeytin sektörü Pazar analız çalışması ve projeksiyonunda Türkiye zeytin pazarında
sorunlar yaşanmakta olduğunu ve gelecek 10 yıllık dönem de önemli arz ve stok sorunu
yaşanabileceğini göstermektedir. Arz şoku üretici eline geçen fiyatlarda büyük düşme
yaratabilir.Projeksiyona göre sofralık zeytin arz talep dengesinde büyük iniş çıkışlar
olacaktır.Bu durum bir taraftan periyodisite sorununun azaltılması ve bir taraftanda etkin bir
stok yönetiminin önemini ortaya koymaktadır.Bursa ilinde zeytinde periyodisite genel olarak
bakım hatalarından veya iklim koşullarından kaynaklanmaktadır.Gerekli bakım işlemleri
zamanında yapılması ve hasat işlemlerinde zeytin ağaçlarının zarar görmelerinin önlenmesi ile
periyodisite sorunu giderilebilecektir.
İklim koşullarının elverişli olduğu yıllarda zeytin sineği populasyonu önemli ölçüde
artmakta ve buda üründe önemli kayıplara yol açmaktadır.Bölge önemli bir sofralık zeytin
üreticisi durumunda iken zeytin sineğinin verdiği zarar neticesinde elde edilen ürünler yağlık
olarak değerlendirilmekte bununda üreticilerin gelir kayıplarına uğramalarına neden olmasına
yol açmaktadır.
Özel idare kaynaklı olarak Bursa ilinde kurulan bilgisayar ortamlı erken uyarı
sistemiyle bu konuda büyük bir atılım yapılarak özellikle zeytin seneğine karşı zamanında
önlem alınması sağlanmıştır.
Tablo.18. Türkiye ve Bursa İli Zeytin ve Zeytinyağı Pazarlaması (SWOT Analizi) Mevcut
Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler
Zeytin ve Zeytinyağı pazarlaması
-Bakım hatalarından kaynaklanan periyodisite var -Fiyatlarda reel olarak artış eğilimi mevcut -Zeytinyağı ihracatında artış var
-Stoklamada uygun depolama koşulları eksik -İç tüketim miktarı çok düşük -Tüketimi artırıcı kampanya yok -Zeytin salamura tesisleri eski kaliteyi etkiliyor
Çok kaliteli zeytin çeşitleri var -Ambalajlama ve etiketleme ile Pazar payı artırılabilir -İç tüketim artırılabilir -Marka yaratılarak Türk zeytini dünyaya tanıtılabilir -İhracattaki artış ve AB’ye uyum nedeniyle ürün standardizasyonu
-Arz şoku ve fiyatların düşmesi
53
Ham dane Zeytin Pazarlama Kanalları (Mamül Ürüne Kadar) Ham Dane (Üretici) Sofralık%90, Yağlık % 10 Aile Tüketimi Toplayıcı Tüccar Yarı Mamul Aracı Üretici
Özel Zeytinyağı Borsa Aile Tüketimi Fabrikası İşlenmiş Marmarabirlik Özel Salamura İşletmeleri Mamul Ürün Pazarlama Kanalları
3.4.3 Türkiye ve Bursa İlinde Şeftali Üretim-Tüketim Analizi ve Pazarlaması
3.4.3.1. Üretim ve Üretim Trendi Türkiye sert çekirdekli meyve üretiminin % 15,06’ sı olan 460.000 bin tonunu Şeftali
oluşturmaktadır. Grafik.26.’da bakıldığında Türkiye’de Şeftali ağaç sayılarında bir artışın
olduğu ve buna bağlı olarak üretimin artmaya devam ettiği görülmektedir.
54
Grafik 26
TÜRKİYEDE ŞEFTALİ AĞACI SAYISININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI
05000
1000015000
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
Meyve Veren Meyve Vermeyen
Kaynak D.İ.E Grafik.28. de Türkiye şeftali üretiminde, Bursa ilinin payında önemli bir değişiklik
olmamasına rağmen Ülke şeftali üretiminin 2004 yılı itibariyle % 37,3’ü Bursa ilinden
karşılanmaktadır.
Bursa ilinde şeftali üretin işletmeler genelde küçük aile işletmeleri olup,üreticiler
bilinçli bir şekilde üretim yapmaktadır. Ancak artan girdi fiyatları karşısında mağdur olmakta
ve tarımsal bakım işlemleri ve girdi kullanımı gereği gibi yapılamamaktadır.
Bursa ilinde üretilen şeftali çeşitleri ağırlıklı olarak Glohaven, J.H.Hale, Creshaven,
Blake, Coronet, Madison gibil çeşitlerdir. Bu çeşitlerden özellikle J.H.Hale çeşidi verimli
meyvesi yuvarlak,meyve sarı zemin üzerine sıvama koyu kırmızı,meyve eti sarı,sulu,meyve eti
sertliği 11 pound,lezzetli ,çekirdekleri ayrı dır.Glohaven çeşidi ise çok verimli meyvesi
basık,meyve sarı zemin üzerine parçalı açık kırmızı ,meyve eti sarı,sulu,ince dokulu lezzetli
çekirdek etten ayrı,nakliyeye dayanıklıdır.Bu iki çeşit Bursa İlinden ihracatı yapılan şeftali
çeşitleri olup,ihracata yönelik bu çeşitlerin üretiminin artırılması dış satımı artıracaktır.
1990-2004 yılları arasında Bursa ilinin Türkiye üretimindeki şeftali payı grafik .28. de
verilmiştir.Grafikten izlendiği gibi Bursa ilinin Türkiye şeftali üretimindeki payı yıllara göre
değişmekle birlikte en düşük %4,02 ile 1990 yılı en yüksek %37,3 ile 2004 yılıdır
55
Grafik 27
TÜRKİYEDE ŞEFTALİ ÜRETİMİNİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI (TON)
0100000200000300000400000500000
Yıllar
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
Üretim
Grafik 28
0
10
20
30
40
1990 1993 1996 1999 2002
TÜRKİYE ŞEFTALİ ÜRETİMİNDE BURSA İLİNİN PAYI (%)
Tablo.19. Bursa ve Türkiye Şeftali Üretimi Arz Projeksiyonu Bursa Türkiye Yıllar
Ağaç Sayısı (000)
Üretim ( Ton)
Ağaç Sayısı (000)
Üretim ( Ton)
2001 2,696 103,982 12,700 460,000 2002 2,637 100,144 13,070 470,530 2003 2,675 101,650 13,451 484,245 2004 2,692 102,296 13,685 492,685 2005 2,705 102,790 14,000 504,290 2006 2,718 103,284 14,300 514,840 2007 2,730 103,740 14,710 529,610 2008 2,743 104,234 14,975 539,105 2009 2,760 104,880 15,326 551,765 2010 2,775 105,450 15,737 566,535
56
Tablo.19. da gelecek l0 yıllık dönem içinde Türkiye ve Bursa ilinde Şeftali ağaç sayısı
ve şeftali üretimi projeksiyonu verilmiştir.Projeksiyonda ağaç sayısı tahmin edildikten sonra
ağaç başına son 5 yıllık verim kullanılarak üretim tahmini yapılmıştır.
Tablodaki projeksiyona bakıldığında Türkiye’de 2010 yılında şeftali üretimi 566,535
ton olacaktır.Gelecek 10 yılın sonundaki üretim miktarı 2000 yılı üretim miktarı olan 430,000
ton’dan % 32 oranında daha fazla olacaktır.
Yapılan arz projeksiyonuna göre şeftali üretiminde beklenen artış talep artışıyla
dengelenemez ise üretici fiyatlarında düşme kaçınılmaz olacaktır.Daha karlı bir üretim için
üretim masraflarının düşürülmesi ve daha kaliteli meyve yetiştirilmesi arz fazlalığının etkisini
azaltmada çözüm olarak düşünülebilir.
3.4.3.2. Şeftali Pazarlama Kanalları ve Aracılar Şeftali pazarlanmasında Türkiye genelinde mevcut olan sorunlar Bursa ili içinde
geçerlidir.İyi organize olmuş bir iç pazarlama ve ihracat sisteminin kurulamamış
olması,ihracatçıların dağınık çalışmaları gibi nedenler fiyat dalgalanmalarına yol
açmakta,üreticiler zaman, zaman maliyet fiyatınında altında satış yapmak zorunda
kalmaktadırlar.
Şeftali üreticileri yetiştirdikleri ürünü çeşitli aracılar vasıtasıyla satmaktadırlar.Bunların
içinde en önemli olanlar tüccar,ihracatçı,komisyoncular ve meyvesuyu fabrikalarıdır.Ayrıca
şeftali pazarlamasında götürü usulde satışlar da yapılmaktadır.Genelde götürü usulde şeftali
bahçede tüccarlara satılmaktadır.
Şeftali pazarla kanalları genelde şöyledir.
Üretici---İhracatçı—Dışalımcı—Parakenteci—Tüketici
Üretici—Tüccar—Komisyoncu—Parakenteci—Tüketici
Üretici—Komisyoncu—Parakenteci—Tüketici
Üretici—Parakenteci—Tüketici
Üretici—Meyvesuyu Fabrikaları
Üretici--Tüketici
Bursa ilinde yaş meyve sebze pazarlama kanalı içerisinde yer alan toptancı hali önemli
bir yere sahiptir.Türkiye genelinde olduğu gibi Bursa ilinde de önemli miktarda ürünler,
toptancı Pazar olan sebze meyve haline girmeden , perakende pazarında satışa
sunulmaktadır.Toptancı hal ve yasasının getirdiği bazı boşluklardan faydalanan tüccarlar veya
57
komisyoncuların sattıkları şeftalinin vergisini devlete ödemeyerek büyük miktarda haksız
kazanç sağladıkları söylenmektedir.
3.4.3.3. Bursa İlinde Şeftali İhracatı Bursa ilinden şeftali ihracatı üretime oranla oldukça düşüktür.Tablo 20’ye
bakıldığında son 9 yıllık ihracat miktarlarında önemli bir artış olmasına rağmen üretim
miktarına göre bu miktar oldukça düşüktür .2004 yılında şeftali ihracatı üretimin ancak %
1,7’si kadardır.Şeftali ihracatında en büyük problem şeftalinin pazara ve yola dayanıklı
çeşitlerin üretiminin az olmasıdır.Son yıllarda yapılan çalışmalar ile pazara ve yola dayanıklı
çeşitlerle üretim yapılması gelecek yıllarda ihracat oranlarını artıracaktır.
Tablo.20. Bursa İli Şeftali İhracatı Yıllar Üretim (Ton) İhracat (Ton) 1996 77,624 521 1997 81,386 1.092 1998 91,345 1.307 1999 80,141 417 2000 103,179 2.163 2001 103.982 4.236 2002 103.478 4.236 2003 60.140 16.157 2004 138.954 2.479
Kaynak : Bursa Tar.İl Müd. Tablo.21. Bursa Şeftali Üretimi ve Pazarlaması (SWOT Analizi)
Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler Şeftali Pazarlaması
-Şeftali üretiminde artış eğilimi mevcut -Pazarlama zincirinde problemler var. -İhracat potansiyeli var
-İhracatın üretime oranı düşük -İç tüketim yeterli değil -Tarım alanlarının tarım dışı kullanımı nedeniyle şeftali ağaçlarının sökülmesi
-İhracat potansiyeli yüksek olan bir ürün -Pazara ve yola dayanıklı çeşitler mevcut
-Pazarlama hatalarından meydana gelen ürün kayıpları -Üretimi etkileyebilecek hastalık ve zararlılar
58
3-5- TARIMSAL HİZMETLER
Tarımsal üretimi destekleme hizmetleri (tarımsal teknoloji,hayvan sağlığı ,tohum ve
damızlık gibi girdi dağıtımı ve pazarlama) büyük ölçüde Devlet kuruluşları , kooperatifler sivil
toplum örgütleri ve özel sektör kuruluşları tarafından sağlanmaktadır. Bursa İlinde tarıma
destek veren kuruluşlar ve sağladığı hizmetler.
Tablo .22. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları
Verilen Hizmetler İlgili Kurum Yayım-Eğitim Tarım İl Müdürlüğü Araştırma Köy Hizmetleri ve T.B. Araştırma Enstitüleri (Ankara) Sulama DSİ (Büyük Ölçekli) Köy Hiz.(Küçük Ölçekli) Orman Köylerini Kalkındırma Orman Bakanlığı Veteriner Hizmetleri Tarım İl Müdürlüğü ve Özel Veteriner Hekimleri Suni Tohumlama ve Damızlık Hayvan Hayvan Yetiştiricileri Birliği ve Özel Veteriner Hekimler Tarımsal Girdiler (Tohum,Gübre,Zirai mücadele ilaçları)
Özel şirketler,Tarım İlçe Müd. Diğer çiftçiler
Tarımsal Kredi T.C. Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifleri Ürün Pazarı T.M.O, Borsa, Tüccarlar Süt Toplama ve Pazarlama Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri ve Özel Sektör Kuruluşları Et İşleme Özel Kuruluşlar Diğer Kredi Kaynakları KOBİ,TEMA Vakfı, Tarım Bakanlığı ,İl Özel İdaresi,
K.H.G.B., S.Y.D.V.
Bursa Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerinde yaklaşık olarak Teknik,sağlık ve yardımcı
hizmetlerde 664 personel çalışmakta olup, bu sayının yeterli olduğu düşünülmektedir.
3.5.1 Tarıma Hizmet Sağlayan Kuruluşlar
Bursa İlinde kurumsal yapılara baktığımızda ; Tarım İl Müdürlüğü ,Devlet Su İşleri
Bölge Müdürlüğü,Köy Hizmetleri Bölge ve İl Müdürlüğü İpek Böcekçiliği Araştırma Enstitüsü,
Gıda Merkez Araştırma Enstitüsü,Karacabey Fidan ve Test Merkezi,Karacabey Tarım
İşletmeleri Müdürlüğü, Özel İdare Müdürlüğü gibi Kamu kurumlarının yanında aşağıda ana
başlıklar altında incelediğimiz kurumlarda tarıma hizmet sağlayan kuruluşlardır.
• Kooperatifler
-Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK)
TKK Türkiye genelinde yaygın olarak örgütlenmişlerdir. Çiftçiye üretimde girdi desteği
ve nakit kredi olanağı sağlamaktadır. Bursa ilinde 60 TKK mevcut olup, toplam 38.065 üyesi
vardır.
- Tarım Satış Kooperatifi
59
Türkiye genelinde Tarım satış kooperatiflerinin sayısı 332 olup; ortak sayısı
747.910’dur.
- Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Bursa ilinde 219 Tarımsal Kalkınma kooperatifine 27.646 üye kayıtlı dır. Genel
kooperatif ilkelerine sahip olup, kuruluş amaçları doğrultusunda belli ürünler bazında kalite ve
istikrarı sağlayacak ürünleri üretimden pazarlanmasına kadar ortaklarına destek olmak amacı
ile kurulmuştur.
- Sulama Kooperatifleri Bu kooperatiflerle yer altı ve yer üstü suların çiftçiler tarafından kullanımı amaçlanmış
olup, 32 sulama kooperatifine 4.135 üye kayıtlıdır.
- Su Ürünleri Kooperatifi Su ürünleri yetiştiriciliği ve pazarlama amacı ile Bursa ilinde 8 adet su ürünleri
kooperatifi kurulmuş olup, 677 üyeye sahiptir.
-Tarımsal Şirketler Tarım Sektöründe şirketleşme olmamakla birlikte genelde limitet, azda olsa anonim
şirketler mevcuttur. Bunlar genelde büyük aile işletmeleri şeklindedir. -Ziraat Odası
Tüzel kişiliğe sahip kamu yararına çalışan Ziraat odaları ve Ziraat odaları birliği
bağımsız politika üretememeleri ve üreticilerin ekonomik örgütleri olan kooperatiflerle işbirliği
yapmamaları bu gibi nedenlerle üreticilere yeterince hizmet verememekte olup ,ülke düzeyinde
tüm kesimini temsil eden devlet müdahalesinin olmadığı bir örgüt yapısına da kavuşamamıştır.
TZOB’ ne bağlı Türkiye’de 500 civarında oda bulunmaktadır. Bu odalara 3 milyon
çiftçi kayıtlıdır. Bursa ilinde bu rakam 50.000 çiftçi civarındadır.
-Çiftçi Birlikleri
- Köylere Hizmet Götürme Birliği Köyün alt yapısını iyileştirme ,köye içme suyu,yol gibi hizmetleri götürmek amacı ile
kurulmuş birlikler olup,Türkiye’de bir zamanlar yaygın olan bir örgütlenme biçimidir.
- Yetiştirici Birlikleri Bursa ilinde sığır yetiştiricilerinin kurmuş olduğu bir adet Damızlık sığır yetiştiricileri
birliği olup toplam üye sayısı 802’dir. Ayrıca arı yetiştiriciliği birliğinin 41 üyesi
bulunmaktadır.
3.5.2. Tarımsal Girdi Kaynakları
60
3.5.2.1. Tohum İl genelinde faaliyet gösteren 130 adet ruhsatlı tohum bayii bulunmakta olup,tohum
yetiştiriciliği yapan kişi ve kuruluş sayısı 26’dır. Tohumda Türkiye genelinde faaliyet gösteren
93 tohum firmasından ithalat yapma ve üretim izni olan 5 tanesi Bursa ilinde olup,il genelinde
sebze tohumu , tarla ve yem bitkileri tohumluğu tüketimi 2004 yılı Tarım il müdürlüğü
kayıtlarına göre 2.685 ton civarındadır.
3.5.2.2. Yem Bursa ilinde toplam 581 adet ruhsatlı işletme ve yem bayii bulunmaktadır. 21 adet
karma yem fabrikası faaliyet göstermektedir. Ayrıca İl Müdürlüğü tarafından çiftçiye silaj
makinesi kiralanmakta olup, İl genelinde 473 adet silaj makinası mevcuttur. Bursa İlinde
Silajlık Mısır üretimi son yıllarda giderek artmış olup, 1998 yılında 500.000 ton, 2000 yılında
554.000 ton, 2004 yılında 571.000 ton olup özellikle II. Alt Bölgede silaj üretilerek
hayvancılık işletmelerinin yem ihtiyacı karşılanmaktadır.
3.5.2.3. İlaç Bursa ilinde toplam 257 adet Zirai Mücadele ilaç bayii faaliyette bulunmaktadır.2003
yılında il genelinde 884 ton zirai mücadele ilacı kullanılmıştır. Zirai mücadele ilaçlarının
çevreye verdiği zarar nedeniyle 1999 tarihinde çıkan zirai mücadelede kullanılan ilaçların
destekleme oranlarındaki değişiklikle ilgili tebliğ gereğince ilaçta destekleme oranları zehirlilik
sınıfına göre yapılmaktadır.
Bursa ilinde 2001 yılı itibarı ile en fazla ilaç desteği alan ilçeler sırasıyla İznik (III.Alt
Bölge) Gürsu ve İnegöl (I. Alt Bölge) Karacabey (II.Alt Bölge) olmuştur.
3.5.2.4. Gübre Bursa ilinde gübre , gübre bayileri tarafından pazarlanmaktadır. İl genelinde 160
ruhsatlı bayii vardır.2004 yılında Bursa ili gübre tüketimi yaklaşık 107.000 ton olup,bu rakam
Türkiye tüketiminin (10 milyon 152 BİN ton) %1,05 zi dir. Tarım il müdürlüğü kayıtlarına
göre en fazla gübre Karacabey ilçesinde (II.Alt Bölge) kullanılmıştır. Gübre kullanımındaki
düşüş gübreye yapılan sübvansiyonun azaltılmasında ve destekleme şeklinin değişmesinden
ileri gelmektedir.
3.5.2.5. Kredi
61
Tarım il müdürlüğü kayıtlarına göre 2001 yılı içerisinde 6.016 Trilyon TL. Tarımsal
amaçlı kredi kullanılmış olup bunun % 66 sı işletme kredisi şeklinde % 34 ‘ü ise yatırım
kredisi şeklinde çiftçilere kullandırılmıştır.
3.5.2.6. İşgücü Bursa ilinde, sanayinin yanında tarihi ,kültürel ve doğal güzelliklerinin getirdiği
avantajlarla birlikte Turizmim gelişmiş olması bölgede tarımdaki işgücünü olumsuz
etkilemektedir. Tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu dönemlerde artan işgücü kent
merkezlerinden sağlanmaktadır.
3.5.2.7. Ürün sigortası Bölge genelinde tarımda ürün sigortası fazla yaygın değildir
BÖLÜM 4.
DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ İlin doğal kaynaklarının bilinmesi tarımsal ve kırsal kalkınma potansiyellerinin ve
kısıtlarının tanımlanması bakımından önemlidir. Doğal kaynaklar yenilenebilir ve yenilenemez
kaynaklardan oluşmaktadır. Her ikiside sürdürülebilir biçimde kullanılmalı,tarım ve tarım dışı
kullanımlara uygunluğu ve kayıplarıyla ilgili tehlikeler açısından dikkatli olunmalıdır. Bu
bölümde Bursa ilinin ana doğal kaynaklarının kısa tanımlamaları ,mevcut durumları ve
kullanımlarıyla ilişkili potansiyel tehlikeler verilmektedir.
4.1.YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR Güneş ve rüzgar enerjisi gibi enerji kaynakları sürekli ve koşulsuz olarak kullanılabilen
yenilenebilir kaynaklardır. Tarım ekolojisinde bulunan toprak,bitki örtüsü-orman,flora ve
fauna-yaban hayatı ve su eko-sistemleri gibi diğer kaynaklar uygun kullanım koşullarında
yenilenebildiği halde uygun olmayan kullanımlarla tüketilebilirler. Bu önemli kaynakların
oluşumları ve büyüklükleri ile ilgili niceliksel ve niteliksel tanımlamalar aşağıda verilmiştir.
Tablo .23. Yenilenebilir Kaynaklar
Kaynak Tanımlama a)Güneş ve yağış Güneş : Mevcut verilere göre Bursa Bölgesinde yıllık olarak
geçen açık gün sasısı I. Alt Bölgede (23 yıllık ortalama) 126.6 gün III. Alt Bölgede 139.7 gündür. Yağış : Bursa ili genelinde 23 yıllık ortalama yağış miktarı 724 mm olduğu tespit edilmiştir. Yağışın en fazla olduğu aylar Aralık ve Ocak ayları, en az olduğu aylar ise Temmuz ve Ağustos aylarıdır.
b) Tarımsal Topraklar ve Ekilebilir Arazi
Tarımsal Topraklar : Genel bir değerlendirme ile ilde daha çok alüviyal kahve rengi orman,kireçsiz kahverengi orman,rendina
62
hidromafik alüviyal ve vertisol toprakların yer aldığı söylenebilir. Ekilebilir Arazi :Bursa ilinde toplam tarımsal faaliyet gösterilen arazi varlığı 430.950 ha. dır. Tarım arazilerinin toprak kabiliyet sınıfı ise I. Ve V. Sınıf arasında 286.690 ha. dır. Kalan alanların sınıfı ise VI-VIII arazilerden oluşmaktadır.
c) Su ve Rüzgar Sulama : Bursa ilinde tarım yapılan 430.950 hektar alanın %55.52 si olan 240.543 hektarı sulanabilir durumdadır. Bu alanın 69.540 hektarı DSİ, 17.639 ha.Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan tesislerden ve 40.215 hektarı halk imkanları ile olmak üzere 127.394 ha. sulanmaktadır. Buna göre toplam tarım alanlarının %29.56 sı sulanabilir alanın %52.96 sında sulama yapılmaktadır. Jeotermal Enerji :İçmeler ve kaplıcalar bakımından zengin olan Bursa ili yararlı sıcak su kaynaklarının en önemlileri Bursa merkez çekirge bölgesi ,Gemlik ,İnegöl ,Orhaneli,Orhangazi ve M.K.paşa ilçelerindeki ılıca ve kaplıca kaynakları ile iç turizm’min hareketli olduğu bölgelerdir. Rüzgar : Karacabey ilçesi boğaz köy mevkiinde rüzgar enerjisi potansiyeli bulunmakta olup,bu konu ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.
d) Su Kaynakları Bursa İlinde önemli akarsu kaynakları olarak Nilüfer çayı ,M. Kemalpaşa çayı ile bir çok dere bulunmaktadır. İlde akarsu kaynakları genelde tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır. Bursa ilinde İznik ve Uluabat gölleri ile içme suyu amaçlı doğancı ve nilüfer barajları önemlidir. Uluabat gölü tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır. Bu gölden yılda 39.78hm3 su sulama amaçlı kullanılmaktadır. Doğancı ve nilüfer barajlarından yılda l70 hm3 içme suyu sağlanmaktadır. Bursa ilinin yıllık ortalama su kaynağı miktarı 1.192,2 hm3/ yıldır.
e) Ormanlar İlin doğal orman ve fundalık varlığı 490.325 ha. dır.Ormanlar genellikle kızıl çam ,meşe ve gürgen gibi ağaç çeşitlerinden oluşmaktadır.
f) Diğer Flora ve Fauna Gerek orman arazileri gerekse açık otlaklar ve meralar flora ve fauna bakımından zengindir.
4.2. YENİLENEMEYEN KAYNAKLAR
Yenilenemeyen kaynaklar arasında madenler,fosil yakıtlar (gaz/petrol) ve yerel
turistik ,tarihi ve kültürel yerler bulunmaktadır. Yenilenemeyen kaynaklar tarımda doğrudan
kullanılmamalarına rağmen kırsal ekonomi üzerinde bir bütün olarak olumlu ve olumsuz
etkileri olmaktadır. Bu kaynaklarla bağlantılı ekonomik faaliyetler tarım gelirlerinin
arttırılmasına yardımcı olur ve gerek tarım gerekse tarım dışı kırsal kesimin yararlanabileceği
63
yerel alt yapı ve sosyal yapı yatırımlarına katkıda bulunurlar. Ancak bu çalışmalar arazi,su ve
tarım işgücü unsurlarıyla rekabet ederek tarım fiyatlarının yükselmesine ve iş gücünün tarımdan
uzaklaşmasına neden olabilir.
Bursa ilinde yenilenemeyen kaynaklar (madenler,tarihi ve turistik alanlar aşağıda gösterilmiştir.
Tablo.24. Yenilenemeyen Kaynaklar
Kaynaklar Tanımlama Madenler
İlde bulunan belli başlı madenler şunlardır: Altın,Nikel,Antimiyan,Asbest,Mermer,Demir,Kömür,Vollasnit,Kuvars,Bakır,Kurşun-Çinko,Bentonit,Kuvarsit,Bor Tuzları,Alumit,Zeolit,Oniks,Krom,Manyezit,Kalsedon,Talk,Diyabaz, Kireç taşı
Doğal Koruma Alanları
Doğancı barajı (baraj 43,03 hm3) havzası koruma altına alınmıştır. Doğancı barajı yüzey alanı 155 ha.dır.Nilüfer çayı üzerinde kurulan baraj Bursa ilinin içme suyu temini için kurulmuştur.Barajın koruma havzasına alınarak havzada Büyük Şehir Belediye Başkanlığının öncülüğünde organik tarım projesi başlatılmıştır. Bursa ili genelinde doğal sit alanları Dobruca ııı,derece Doğal sit alanı Kükürtlü sıcak su doğal sit alanı Tabakhaneler sıcak su 3,derece doğal sit alanı Ankara yolu kuzeyi 3, derece doğal sit alanı Cumalıkızık çevresi 1. ve ıı. Derece doğal sit alanı Ürünlü doğal sit alanı Balat ı. derece doğal sit alanı Zeytinbağı ııı. Derece doğal sit alanı Osmangazi ,Yıldırım ve Nilüfer ilçelerinde ı., ıı. Ve ııı. Derece doğal sit alanları Kumyaka köyü 3. derece doğal sit alanı
4.3. TOPRAK YAPISI
64
TABLO.25. Bursa İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu Toprak Sınıfları
Toprak Sınıfına Dahil Alanlar (Ha) Ekilebilir Alanlar
Mera
Orman
Diğer
Toplam
I. Sınıf 64,710 2,866 879 3,027 71,482 II. Sınıf 77,749 3,804 345 5,585 87,483 III. Sınıf 62,787 7,797 6,420 2,968 79,972 IV. Sınıf 35,297 2,168 14,764 1,781 54,010 V. Sınıf 850 1,053 -- -- 1,903 VI. Sınıf 109,253 7,442 65,947 3,553 186,195 VII. Sınıf 80.304 15,208 401,057 11,593 508,162 VIII. Sınıf -- -- -- 1,857 1,857
Sınıflandırılamayan 90,890 Genel Toplam 1,081,954 Kaynak: Köy Hizmetleri G.M.
4.4 SU POTANSİYELİ 4.4.1. Tarım Arazilerinin Sulanabilirlilik Durumu
Bursa ilinin tarım arazilerinin sulanabilirlilik durumu aşağıdaki tablo ve grafiklerde gösterilmiştir.
Tablo.26. DSİ, KHGM ve Halk Tarafından Sulanan Alanların Dağılımı DSİ 69.540 Ha.
KHGM 17.639 Ha. Halk Sulaması 40.215 Ha.
TOPLAM 127.394 Ha.
Grafik.30. Bursa İlinde Arazi Sulama Durumu
Sulanmayan
Devlet Sulaması
Halk Sulaması
% 16%48
%36
65
Bursa ilinde tarım yapılan toplam 430.950 hektar alanın % 55,82 si olan 240.543
hektarlık alan sulanabilir durumdadır. Bu alanın 69.540 hektarı DSİ. tarafından 17.639 hektarı
Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü tarafından ve 40.215 hektarlık alan ise halk imkanları ile
olmak üzere toplam 127.394 hektarı sulanabilmektedir. Buna göre toplam tarım alanının %
29.56 sı sulanabilir alanın ise % 52,96 sında sulama yapılmaktadır.
İl genelinde Devlet sulamaları genel olarak yer üstü sularından kanal ve kanaletler
vasıtasıyla sulama yapılmaktadır. Halk tarafından yapılan sulamaların ağırlıklı olarak yer altı
sularından faydalanılarak yapılmaktadır.
Grafik.31. Bursa İli Alt Bölgeleri Arazi Sulama Durumu
Grafik.31. incelendiğinde Alt Bölgeler bazında sulu tarım arazisine sahip olan bölge
II. Alt Bölgedir. Bu bölgede sulama genel olarak Devlet tarafından yapılmaktadır. Sulanan
tarım arazisinin IV. Alt Bölgede az olması bu bölgenin coğrafi yapısı ve tarım arazilerinin
sınırlı olmasındandır.
4.4.2. Su Kaynakları ve Su Potansiyeli
Bursa ili su kaynakları Tablo.26. da gösterilmiştir. Tablo.27. Bursa İli Su Kaynakları
Yer üstü Suları 3.536 hm3/yıl Yer Altı Suları 409,5 hm3/yıl Toplam 3.945,5 hm3/yıl
01000020000300004000050000600007000080000
I.Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge IV. Alt Bölge
SulananSulanamayan
66
Bursa İli Su Yüzeyleri A) Doğal Göl Yüzeyleri 45.463 Ha. İznik Gölü (III. Alt Bölge) 30.800 Ha. Uluabat(Apolyont)Gölü (II. Alt Bölge) 14.663 Ha. B) Baraj Rezervuar Yüzeyleri Gölbaşı Barajı 205 Ha. Doğancı Barajı 155 ha. Demirtaş Barajı 95 ha. Hasanağa Barajı 31 ha. Büyükorhan Barajı 110 ha. C)Gölet Rezervuar Yüzeyleri Burcun Göleti 14,6 ha. Gölcük Göleti 47 ha. Eymir Göleti Veri Mevcut Değil Halhalca Göleti Veri Mevcut Değil Uşakpınar Göleti Veri Mevcut Değil Kozluören Göleti Veri Mevcut Değil Göbelye Göleti Veri Mevcut Değil Kayapa Göleti 27,8 ha. Çalı Göleti Veri Mevcut Değil Akalan Göleti Veri Mevcut Değil Yenice Göleti 15,4 ha. D) Akarsu Yüzeyleri Bursa ili akarsu yüzeyleri toplamı 1.466 ha.
Grafik.32. Bursa İli Su Potansiyeli
yerüstüyer altı
%89,
%10,4
67
BÖLÜM 5.
TARIM PERFORMANSININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ 5.1. TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYİH’ YA KATKISI VE BÜYÜME HIZI 5.1.1 Tarım Sektörünün Türkiye’de GSYİH’ YA Katkısı ve Büyüme Hızı
Tarım, Türkiye ekonomisinde her zaman önemli bir sektör olmuştur. Tarım,sektör
olarak 2004 yılı itibarı ile GSYİH’ n ın %11,2 ‘sini oluşturmuştur. Nüfusun % 35,1’i kırsal
alanda yaşamakta olup, çalışan nüfusun % 45 ‘i tarımda istihdam edilmektedir. Gelişmiş
ülkelerde tarımda istihdam edilen nüfusun oranı %5 civarındadır. Ülkemizin fındık,kuru
Grafik.33. Bursa İlinde Su Yüzeyleri
Doğal Göl %95,7
Baraj %1,2 Gölet
%0,2
Akarsu % 2,9
68
incir,çekirdeksiz kuru üzüm,kuru kayısı,tütün, turunçgil gibi tarımsal ürünlerde dünya pazarında
önemli bir yeri vardır.
Son yıllarda tarım ürünlerinin dış ticareti giderek işlenmiş ürünlere doğru kaymaktadır.
Örneğin, 1960’lı yıllarda tarımın toplam ihracat içindeki payı % 80 ‘lerde iken sanayileşme ile
işlenmiş tarım ürünleri ticareti önem kazanmaya başlamış bu oran giderek düşmüştür. Bugün
için tarımın toplam ihracatımızdaki payı % 11 ‘e kadar düşerek azalmış ve tarım ürünlerinin
ithalat oranı artmıştır. Son yıllarda tarım ürünleri ithalatının toplam ithalat içindeki payı % 6
‘ya kadar çıkmıştır. Türkiye bazı tarım ürünlerinde (yağlı tohumlar,yem bitkileri,pirinç, buğday
gibi) ithalatçı ülke durumuna düşmüştür.
VIII. 5 yıllık kalkınma planının uzun dönem stratejilerinde tarımsal nüfusun % l0 ‘a
düşürülmesi fakat göreceli olarak da tarımsal gelirin artırılması hedeflenmiştir.
Tarımın GSMH içerisindeki payı 1960’ lı yıllarda % 38 iken ,bu pay gittikçe düşerek
2004 yılında % 11,2 olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektöründeki büyüme hızı ise yıllar itibariyle
dalgalanmalar göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde tarımın GSMH içerisindeki payı ise % 2-4
civarındadır.
5.1.2. Tarım Sektörünün Bursa İli Ekonomisindeki Yeri
Grafik.34. Türkiyede GSMH da Tarım Sektörünün Payı ve Büyüme Hızı (Cari) %
0
20
40
60
80
100
120
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Büyüme Hızı
Sektör Payı
69
Tarım sektörü Bursa İli’ndeki toplam GSYİH içinde önemli bir yere sahiptir. Tablo
27‘ye bakıldığında Tarımın ilin GSYİH ‘sı içindeki payında son yıllar dikkate alındığında
fazla bir değişim görülmemektedir.
Tablo.28. Bursa İlinde Bazı Sektörlerin Cari Fiyatlarla Sektör Payları ve Gelişme Hızı Sektör Payı (%) Yıllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tarım 13,6 17,1 8,9 13,8 13,9 11,2 Sanayi 39,2 34,7 36 32,1 33,3 36,5 Ticaret 14,2 14,2 15 13,6 13,1 13,6 Ulaştırma 10,6 11,1 13,3 12,9 13,4 13 Gelişme Hızı (%) Tarım 91,6 121 -5,2 191,3 49 30,1 Sanayi 106,8 55,8 88,9 67,7 52,9 77,9 Ticaret 108,4 76,3 92,3 69,9 42,2 68,5 Ulaştırma 106,4 84,2 118,6 81,8 53,6 58,1 Kaynak : D.İ.E
1997 yılında GSYİH içinde Tarımın gelişme hızından anlaşıldığı üzere, ilde yaşanan
olumsuz iklim şartlarından kaynaklandığı, ildeki tarımsal üretimin çok önemli bir miktarda
azaldığı ve tarımsal üretimin küçüldüğü gözlenmiştir.
Grafik.35. Tarım Sektörünün GSYİH daki Payı (Cari) %
0
5
10
15
20
1995 1996 1997 1998 1999 2000
70
Marmara bölgesinde Bursa ili tarımsal üretim açısından önemli bir yere sahiptir.İlde
Tarıma dayalı sanayinin gelişmiş olması beraberinde entansif tarımın gelişmesini sağlamıştır.
Tablo.29. Bursa İli 2004 yılı Tarımsal Üretim Değerleri
Üretim Grupları Üretim Miktarı (Ton) Üretim Değeri (1000) Tarla Ürünleri 1.403.286 379.286.480 Sebze Ürünleri 1.698.988 643.208.600 Meyve Ürünleri 341.268 455.050.525 Hayvansal Ürünler 304.452 270.767.866 Su Ürünleri 2.945,9 5.755.875
Tablo.30. Bursa İlinde Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri 2004 Sanayi Tesisleri Sanayi Sayısı Un ve Unlu Mamüller 110 Meyve Sebze İşleme 224 Alkolsüz içecekler 4 Bitkisel Yağ Margarin 7 Şekerli Mamüller 55 Ekmek Fırınları 411 Et ve Et Ürünleri 42 Süt ve Süt Ürünleri 159 Tasnif dışı 113 Gıda Ambalaj Üretimi 14 Diğer Sanayi 475
Kaynak : Tar.İl Müd. Tablo.31. Türkiye ve Bursa İlinde İşlenmiş Tarım Ürünleri Miktarı
Üretim Çeşidi
Türkiye Üretimi
Bursa Üretimi
Bursa İlinin Üretimdeki Payı
Grafik.36.Bursa İlinde Tarım Sektörünün Büyüme Hızı (Cari %)
-50
0
50
100
150
200
250
1995 1996 1997 1998 1999 2000
71
(Ton) (Ton) % Meyve Suyu Üretimi
500,000
130,000
26 Dondurulmuş Gıda
130,000
80,000
61,5 Domates Salçası 250,000 160,000 64 Konserve 215,000 100,000 46,5
Tablo.31’e bakıldığında işlenmiş tarım ürünlerinde Türkiye genelinde Bursa ili ilk
sıralarda yer almaktadır.Bunda ilin konumunun yanında il genelinde entansif tarım
yapılmasından kaynaklanmaktadır.
Tablo.32.Bursa İli Tarım Ürünleri Yıllara Göre İhracat Miktarı
Yıllar
İhracat Yapılan Ülke Sayısı
Yaş Meyve Sebze İhracatı (Ton)
Kuru Zirai Ürün İhracatı (Ton)
1997 65 121.393 84.240 1998 61 102.768 89.470 1999 59 99.897 84.253 2000 64 95.263 77.496 2001 61 111.951 32.531 2002 62 114.741 39.756 2003 65 143.243 26.745 2004 65 123.814 25.749
Kaynak: Tar.İl Müd.
5.2. TARIMSAL ÜRETİM
Bursa ilinde polikültür tarım yapılmaktadır.İlde Bitkisel üretim ,Hayvansal üretim ve
su ürünleri dallarında çok fazla çeşitte üretim yapılmaktadır.İl genelinde farklı üretim
desenlerinin bulunması nedeniyle tüm ürünleri incelemek oldukça zordur.Bu nedenle İl
genelinde tarımsal üretimde öne çıkan ürünler ana kalemler halinde stratejik önemi ve getirisi
olan ürünler incelenecektir.
5.2.1. Bitkisel Üretim
Tablo .33. Türkiye, Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı (Ha.) (2004)
72
TARIM ALANLARININ KULLANIM ŞEKLİ
ALT BÖLGELER BURSA
TÜRKİYE I. Alt
Bölge II.Alt Bölge
III.Alt Bölge
IV. Alt Bölge
Tarla Bitkileri Alanı 61.309 92.406 11.628 51.992 217.335 18.605.000 Sebze Alanları 15.740 31.245 6.531 1.211 54.547 783.000 Meyve Alanları 16.067 2.955 3.529 3.421 25.972 1.389.000 Zeytin Alanları 460 1.262 31.355 --- 33.077 600.000 Bağ Alanları 743 485 5.500 867 7.595 541.000 Diğer Tarım Alanlar 24.665 23.664 8.939 28.818 86.086 4.905.000 Toplam 118.984 152.017 67.482 86.309 424.612 26.823.000
Kaynak: Bursa Tarım İl Müdürlüğü
Grafik .37. Türkiye ve Bursa İlinde Tarım Arazilerinin Dağılımı (%)
0
10
20
30
40
50
60
70
Tarla BitkileriAlanları
Sebze Alanları Meyve Alanları Bağ Alanları Zeytin Alanları Diğer TarımAlanları
BursaTürkiye
73
Tablo .33. ve grafik.37’ de Türkiye Bursa ilinde tarım arazilerinin dağılımı gösterilmiş
olup; tarla bitkileri ekiliş alanlarının oranı diğer alanlara göre daha yüksektir. Bu oran
Türkiye’de % 70 iken Bursa ilinde % 50 civarındadır.
Tarla bitkileri ekiliş alanlarının Türkiye geneline oranla daha düşük olmasının nedeni;
Sebze,Meyve ve Zeytin gibi tarla bitkilerine göre geliri daha yüksek olan ürünlerin
yetiştirilmesine olan eğilimin fazla olmasıdır.
Grafik.38.. Bursa İli Alt Bölgelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı
Grafik.38. de Bursa alt bölgelerinde tarım arazilerinin dağılımı gösterilmiştir.Tarım
alanları en fazla % 35,8 oranla II. Alt bölgede (Alt bölge içinde en fazla Karacabey ve
Mustafakemalpaşa ilçelerinde) bulunmaktadır.Bunu sırasıyla % 28,2 ile I. Alt bölge,% 19 ile
IV. Bölge ve % 16,3 ile III. Bölge gelmektedir.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
TarlaBitkileriAlanları
SebzeAlanları
MeyveAlanları
Bağ Alanları ZeytinAlanları
Diğer Alanlar
ToplamTarım Alanı
I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII. Alt BölgeIV. Alt Bölge
74
5.2.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi Tablo.34.Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (Ha) 2004 TARLA BİTKİLERİ EKİLİŞLERİ
ALT BÖLGELER BURSA
TÜRKİYE
I. Alt Bölge
II. Alt Bölge
III. Alt Bölge
IV. Alt Bölge
Tahıllar 45.510 70.761 9.071 35.422 92.408 13.827.435 Endüstri Bitkileri 8.496 12.424 1.200 2.833 24.953 2.532.524 Baklagiller 1.302 2.998 429 3.320 8.049 1.547.900 Yumrulu Bitkiler 2.155 210 64 745 3.174 272.140 Yem Bitkileri 3.846 6.015 864 2.712 13.437 427.000 TOPLAM 61.309 149.888 11.628 45.032 142.021 18.606.999
Kaynak D.İ.E Tablo.34. ve Grafik.39. da tarla bitkileri ekiliş alanlarının oranları karşılaştırılmış olup,
hem Türkiye’de hem de Bursa ilinde tahıl alanlarının en yüksek paya sahip olduğu
görülmektedir.Türkiye’de tarla bitkileri alanları içerisinde tahıl alanlarının oranı % 74 iken
Bursa’da bu oran % 81 dur. Yem bitkileri ekiliş alanları Türkiye genelinde %3 iken Bursa
ilinde bu oran % 6’dır.
75
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
tahıllar endüstri baklagiller yumrulu bit yem bit.
BURSA VE TÜRKİYE TARLA BİTKİLERİ EKİLİŞ ORANLARI %
BURSA TÜRKİYE
BURSA İLİNDE TARLA ÜRÜNLRİNİN BÖLGELER BAZINDA EKİLİŞ ORANLARI (2004)
76
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
TAHIL ENDÜSTRİ BAKLAGİLLER YUMRULU YEM BİTKİLERİ
1.BÖLGE 2.BÖLGE 3.BÖLGE 4.BÖLGE BURSA
Bursa ili alt bölgelerinde tarla bitkisi ekiliş alanlarının oransal dağılımı grafik 40 da
gösterilmiştir.Grafiğe göre toplam tarla bitkisi ekiliş alanlarının en fazla olduğu bölge % 41,1
ile II. Alt Bölgedir.Bunu sırası ile I.,IV. ,III. Alt bölgeler izlemektedir.
Tablo:35 Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Tarla Bitkileri Üretim Miktarı (Ton) 2004 yılı
Buğday Mısır (Dane)
Ayçiçeği Patates Yonca (K. Ot)
I.Alt Bölge 133.345 7.280 10.450 49.800 27.334 II. Alt Bölge 192.125 101.620 14.006 5.105 20.600 III.Alt Bölge 24.735 523 2.040 1.280 4.255 IV.Alt Bölge 153.210 2.297 1.875 11.000 3.252
Bursa 325.470 111.720 28.371 67.185 55.441 Türkiye 21.000.000 3.000.000 900.000 4.800.000 2.000.000 Kaynak: D.İ.E. Tarım İl Müd.
Tablo.35 Türkiye Bursa ve Bursa alt bölgelerinde bazı tarla bitkilerinin üretim
miktarları verilmiş olup, bu ürünler stratejik önemleri ve diğer tarla bitkilerine göre Bursa
ilinde fazla üretilmesi nedeniyle seçilmiştir.Türkiye’de üretilen Buğdayın yaklaşık % 1,5 si
77
Bursa ilinde üretilmektedir.Yine Türkiye soğan üretiminin %6.74 ‘ü Mısır üretiminin %3,7
sı, yonca üretiminin %2,7 si Bursa ilinde üretilmektedir.
Grafik 41 Bursa Alt Bölgelerinde Üretilen Bazı Tarla Bitkileri Üretimlerinin Oransal Dağılımı(%)
Grafik.41’de Alt bölgeler bazında bazı tarla bitkilerinin üretim oranları
karşılaştırılmıştır.Grafiğe göre Mısır, Soğan, Buğday ve Kuru yonca II. Alt bölgede
Patates,Ayçiçeği I. alt bölgede daha fazladır. Özellikle Mısırın % 85,6 sı, soğanın % 72 ‘si II.
Alt bölgede üretilmektedir.
Tablo.36. Bursa İlinde Yıllar İtibariyle Bazı Tarla Bitkilerinin Üretimdeki Değişimler 2004 (100 Ton)
Ürünler YILLAR 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Buğday 421.3 359.1 370 420.9 292 386.2 426.2 457.8 411.9 372.3 382.6 503.4 Mısır 51.5 45.9 53.4 51.9 50.6 50.2 54.7 56 52 57.6 44.3 111.7 Patates 79.4 72.6 56.1 61.7 63 63.6 63.5 66.8 66.2 74 73.9 67.1 Ayçiçeği 41.4 34.9 32 36.1 35.1 31.9 30 27.5 24.8 29 25 28.3 Yonca 60.1 51.2 47.2 57.6 60.8 59.5 62.2 48.3 38.9 46 52 55.4
Kaynak Bursa Tarım İl Müd
Tablo .36.de Bursa ilinde yıllar itibariyle bazı tarla bitkilerinin üretimindeki
değişimler gösterilmiştir. Grafik.42’de görüldüğü gibi bu ürünlerin üretiminde çeşitli
0102030405060708090
Buğday Mısır Soğan Ayçiçeği Patates Yonca
I.Alt Bölge II. Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge
78
dalgalanmalar olmuştur. Buğday üretiminde dalgalanma bariz bir şekilde görünmesine rağmen
diğer ürünlerde kayda değer bir dalgalanma söz konusu değildir.
5.2.1.2. Sebze Üretimi
Tablo.37. incelendiğinde Bursa genelinde meyvesi yenen sebzelerin
(Domates,Biber,Patlıca,Karpuz,Kavun vb.) ekiliş alanlarının daha fazla ( 68,28) olduğu
görülmektedir.Bunu sırasıyla Baklagil sebzeleri (11,2) (Taze fasulye,Bezelye vb.) Yaprağı
yenen sebzeler (%8) ( Marul,ıspanak vb.) Soğansı yumru ve kök sebzeleri (1)
(Sarımsak,soğan,turp vb.) takip etmektedir.
Tablo .37. Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Alanlarının Dağılımı(Ha) 2004 Sebze Ekiliş Alanları
ALT BÖLGELER BURSA I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt
Bölge IV.Alt Bölge
Baklagil Sebzeleri
2.292 1.088 731 422 4.533
Yaprağı Yenen Sebzeler
2.394 2.295 592 137 5.418
Soğansı Yumru ve Kök Sebzeleri
1.156 3.783 464 122 5.525
Meyvesi Yenen Sebzeler
9.898 24.079 4.564 530 39.071
Toplam
15.470 31.245 6.351 1.211 54.274
Kaynak : Bursa Tarım İl Müd.
Tablo.37. da Bursa ve alt bölgelerde sebze üretim alanlarının dağılımı verilmiştir. Buna
göre II. Alt bölge sebze alanı bakımından ilk sırayı almaktadır.Sebze alanlarından en fazla
ekiliş alanına sahip sebze grubu ise Meyvesi yenen sebzelerdir.Bunun ana nedeni II. Alt
bölgede domates üretiminin sanayi’ye yönelik olmasıdır
79
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
Baklagil sebz yaprağı yenen seb soğansı ve yumru meyvası yenen
alt bölgeler bazında sebze ekiliş alanları da.
1bölge 2.bölge 3.bölge 4.bölge bursa
Grafik 43 de Alt bölgeler bazında sebze ekiliş alanları gösterilmektedir.En fazla sebze
alanı II. Alt bölgede bulunmaktadır.Bölgede en fazla meyvesi yenen sebzelerin ekiliş alanları
fazla olup, buda özellikle domates üretiminin fazla olmasından ileri gelmektedir.Sebze ekiliş
alanları olarak sırasıyla I.,III., ve IV. Alt bölgeler gelmektedir.
Tablo.38. Türkiye, Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Sebze Üretim Miktarları (Ton) 2004
Sebze Çeşitleri
ALT BÖLGELER BURSA
TÜRKİYE
I. Alt Bölge
II.Alt Bölge
III.Alt Bölge
IV. Alt Bölge
Bakla 650 1072 250 180 2152 49.000 Bezelye 6905 2275 65 24 9269 58.000 Barbunya 3960 1640 405 189 6194 54.000 Bamya 670 361 39 2 1072 43.000 Fasulye 38040 3500 6945 2730 51215 582.000 Biber 37349 153500 4490 648 195987 1.700.000 Domates 131000 680000 126350 4865 942215 9.440.000 Hıyar 14400 14176 1325 935 30836 1.725.000 Kabak 7512 2180 2395 443 12530 292.000 Kavun-Karpuz
59600 58100 8370 1282 127352 5.575.000
Patlıcan 43450 12000 13720 424 69594 900.000
80
Lahana 10790 10800 12060 255 33905 700.000 Marul 2940 7075 715 125 10855 362.000 Maydanoz 1531 2 47 - 1580 47.000 Ispanak 19000 2400 315 846 22561 213.000 Soğan 11330 79098 12475 625 103528 2.247.000 Havuç 115 40 - 90 245 438.000 Turp 100 510 - 56 666 170.500 Sarımsak 342 417 5 68 832 25.000
Kaynak: T.C.D.İ.E. Bursa Tarım İl Müd
Tablo.38. da Türkiye , Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde bazı sebzelerin üretim miktarları
gösterilmiştir.Tabloya göre Türkiye’de üretilen sebzeler içinde; Biberin % 11 ‘i, Domatesin %
11,2’i, Bezelyenin % 58,2’si, Ispanağın % 10,1’i, Fasulyenin % 10,2’si Bursa ilinde
üretilmektedir.
05000
1000015000200002500030000350004000045000
bamya fasülye bezelye patlıcan
konserve sanayinde kullanılan bazı sebzelerin üretim miktarları ton 2004
1.bölge2. bölge3.bölge4.bölge
Grafik.45.de görüldüğü üzere Bursa ilinde Konserve sanayinde kullanılan bazı
sebzelerin üretim miktarları ile Fasulyede 16.735 ton, Patlıcanda 47.725 ton ve Bamyada 58l
ton ile I. alt bölge ilk sırayı almaktadır. 20,360 ton ile Bezelyede II. Alt bölge ilk sıradadır. Tablo 39. Bursa İlinde Yıllar İtibariyle Bazı Sebzelerin Üretim Miktarları (1000 Ton)
Ürünler 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Domates 980 1.099 1.312 1.595 540 1.228 1.428 1.238 988 989 1032 942 Biber 163 152 156 191 137 142 145 137 216 211 173 195 Patlıcan 68 67 67 67 56 59 76 76 65 82 69 69 Hıyar 33 35 25 24 20 20 20 27 21 34 30 31 Fasulye 28 26 27 28 29 25 25 24 27 31 35 51 Kaynak : Tarım İl Müd.
81
Tablo 39.de. Bursa ilinde kayıtları tutulan bazı sebzelerin son on yıllık üretim
miktarları verilmektedir.Bu tabloya göre sebzelerin üretim miktarlarında iklim şartlarının
getirdiği olumsuzluklar dışında büyük bir değişim gözlenmemektedir. İklimin elverişsiz olduğu
özellikle 1997 yılında Domates üretiminde çok önemli bir kaybın olduğu görülmektedir.
Grafik.47. de gösterilen son on yıllık sebze üretiminde önemli bir değişikliğin
olmadığı 1997 yılında patlıcanda görülen aşırı düşüşün nedeni ise iklim şartlarından
kaynaklandığı tespit edilmiştir.
5.2.1.3. Meyve Üretimi
Tablo.40 Türkiye ,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Meyve Ağaç ve Meyve Üretim Miktarları 2004
MEYVELER
ALT BÖLGELER BURSA
TÜRKİYE
I. Alt Bölge
II.Alt Bölge
III.Alt Bölge
IV. Alt Bölge
YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ MEYVELER
Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı
1.671.190 194.745 453.980 144.600 2.464.515 49.588.000
Meyve Vermeyen Ağaç Sayısı
108.150 71.175 38.535 31.175 185.035 9.225.000
Üretim (Ton)
71.083 8.288 22.069 1.270 102.710 2.513.450
SERT
Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı
2.805.710 1.375.710 8.382.860 266.936 12.312.216 361.040
Bazı sebzelerin üretim miktarları 1000 ton
0102030405060708090
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Patlıcan Hıyar Fasülye
82
ÇEKİRDEKLİ MEYVELER
Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayısı
252.260 467.370 471.300 100.125 1.291.055 39.175
Üretim (Ton)
60.130 13.390 10.189 2.607 86.316 592.000
ÜZÜMSÜ MEYVELER
Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı
115.843 62.140 79.350 15.000 272.333 16.178.000
Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayısı
14.500 23.700 2.600 1.200 42.000 2.083.000
Üretim (Ton)
47.911 9.978 64.753 17.163 139.805 4.090.600
SERT KABUKLU MEYVELER
Meyve Vere Yaşta Ağaç Sayısı
270.300 44.780 60.041 39.091 414.212 361.040.000
Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayısı
16.280 8.600 5.040 10.270 40.190 39.175.000
Üretim (Ton)
3.924 563 969 981 6.437 592.000
Kaynak TC.D.İ.E. Bursa Tarım İl Müd.
Tablo.40. Türkiye ,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde bulunan meyve ağaç sayıları ve
meyve üretim miktarları verilmiştir.Üzümsü meyveler grubunda Çilek,Ahududu, ve Üzüm ağaç
sayılarına dahil edilmemiştir.Üretim miktarları tabloya dahil edilmiştir.
Bu tabloda bahsedilen Yumuşak çekirdekli meyveler grubuna;Elma,Armut,Ayva,
Muşmula,
Taş çekirdekli meyveler grubuna Erik,Kiraz,Vişne,Şeftali,ve Zeytin dahil edilmiştir.
Üzümsü meyveler grubunda, Üzüm,İncir,Dut,Nar,Ahududu,ve çilek yer almaktadır.
Sert kabuklu meyveler grubunda Ceviz,Badem,Kestane ve fındık bulunmaktadır.
Grafik.48.Türkiye ve Bursa İlinde Meyve Veren Yaştaki Ağaçların Oransal Dağılımı(%)
0102030405060708090
YumuşakÇekirdekli
SertÇekirdekli
Üzümsü Sert Kabuklu
TürkiyeBursa
83
Grafik.48.de Türkiye ve Bursa ilinde meyve veren yaştaki ağaçların oranları
gösterilmiştir. Grafikten anlaşılacağı üzere Taş çekirdekli meyvelerin diğer gruplara oranla
hem Türkiye’de hem de Bursa ilinde daha fazla olduğu görülmektedir.Bursa ilinde bu oranın
Türkiye oranına göre fazla olmasının nedeni,Zeytin ve Şeftali’nın üretimine olan eğilimin diğer
meyvelere oranla daha fazla olmasındandır.Bursa ilinde bulunan taş çekirdekli meyve veren
yaşta ağaç sayısı,Türkiye toplam taş çekirdekli meyve veren yaşta ağaç sayısının % 8,9 unun
Yumuşak çekirdekli meyvelerin meyve veren ağaç sayısının %4,14 ü Bursa ilinde
bulunmaktadır.
Grafik.49. Bursa Alt Bölgelerinde Meyve Veren Yaştaki Ağaç Sayılarının Oransal dağılımı(%)
Grafik.49.da Bursa alt bölgelerinde bulunan ve meyve veren yaştaki ağaç sayılarının
oransal dağılımı gösterilmiştir.Grafiğe göre meyve veren yaştaki toplam ağaç sayısı sırasıyla
III.,I.,II, ve IV. Bölgeler gelmektedir.Bu sıralamada Taş çekirdekli meyvelerden Zeytin III. Alt
bölge için belirleyici olmuştur.
0
10
20
30
40
50
60
YumuşakÇekirdekli
Sert Çekirdekli Üzümsü Sert Kabuklu
I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge
84
Bursa ve Türkiyede meyve vermeyen yaştaki ağaçların oransal dağılımı %
Grafik.50. de Meyve vermeyen yaşta ağaç sayılarının Türkiye ve Bursa ilinde oranları
karşılaştırılmıştır.Grafikten anlaşıldığı üzere Türkiye’de özellikle sert kabuklu
meyveler,üzümsü meyveler ve yumuşak çekirdekli meyvelerde yeni meyve bahçelerinin tesis
edildiği kanısına varılabilir.
Bursa ilinde ise meyve vermeyen yaşta taş çekirdekli ağaç sayısının diğer meyve
gruplarına oranla daha fazla olduğu görülmektedir.Bu artış son yıllarda özellikle yeni
zeytinliklerin kurulmasından ileri gelmektedir. İleriki yıllarda zeytin üretiminin artacağı tahmin
edilmektedir.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Yumuşak Çekirdekli Sert Çekirdekli Üzümsü Sert Kabuklu
TürkiyeBursa
85
Grafik.51.Bursa Alt Bölgelerinde Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayılarının Oransal Dağılımı (%)
Grafik.51. de Bursa alt bölgelerinde meyve vermeyen yaştaki ağaç sayılarının oransal
dağılımı gösterilmiştir.
Grafiğe göre meyve vermeyen yaştaki toplam ağaç sayısı sırasıyla I.,III, III. Alt
bölgeler gelmektedir IV. Alt bölge ise en az orandadır.
Grafiğe göre I. alt bölgede en fazla oranda olmak üzere tüm alt bölgelerde taş
çekirdekli yeni meyve bahçelerinin (Özellikle Zeytin,Şeftali )yine I. alt bölgede Yumuşak
çekirdekli meyve bahçelerinin kurulduğu görülmektedir.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
YumuşakÇekirdekli
SertÇekirdekli
Üzümsü Sert Kabuklu Genel Toplam
I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV. Alt Bölge
86
Grafik.52.Türkiye ve Bursa İlinde Meyve Üretiminin Oransal Dağılımı (%)
Grafik 52’de Türkiye ve Bursa ilinde meyve üretimlerinin oransal dağılımı
gösterilmiştir.Türkiye genelinde meyve üretimi çoktan aza doğru sırasıyla üzümsü meyveler taş
çekirdekli meyveler,yumuşak çekirdekli meyveler ve sert kabuklu meyveler gelmektedir.
Bu sıralama Bursa ilinde ise sırasıyla Sert çekirdekli meyveler,Yumuşak çekirdekli
meyveler,üzümsü meyveler ve sert kabuklu meyveler olarak sıralanmaktadır.
Türkiye sert çekirdekli meyvelerin % 6,8 i 6,8 i yumuşak çekirdekli meyvelerin % 3,86
sı, sert kabuklu meyvelerin % 2,76 sı Bursa ilinde üretilmektedir.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Yumuşak Çekirdeki Sert Çekirdekli Üzümsü Sert Kabuklu
TürkiyeBursa
87
Grafik53.Bursa Alt Bölgelerinde Meyve Üretimlerinin Oransal Dağılımı (%)
Grafik.53. de Bursa alt bölgelerindeki meyve üretiminin oransal dağılımı gösterilmiştir.
Toplam meyve üretimine bakıldığında I.alt bölge ön plana çıkmaktadır.Grafik 51 de
meyve veren ağaç sayısı en fazla III. Alt bölgede gözükmektedir.Bunun nedeni Bursa ili zeytin
üretiminin %88,5 ini bölgenin karşılaması ve zeytinde kısmı periyodisitenin görülmesidir.
Tablo.41. Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin Üretim Miktarları (Ton) 2004 MEYVELER I. Alt
Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV. Alt
Bölge BURSA TÜRKİYE
ELMA 24.409 2.855 13.342 2.220 42.826 2.100.000 ARMUT 42.952 4.742 4.914 804 53.412 320.000 AYVA 3.376 684 3.748 229 8.037 80.000 ERİK 8.449 858 2.791 1.245 13.343 210.000 KİRAZ 6.985 525 1.731 2.829 12.070 245.000 ŞEFTALI 42.415 12.394 5.258 73 60.140 372.000 VİŞNE 732 100 340 1.007 2.179 138.000 ZEYTİN 1.819 5.513 69.111 76.443 2.800.000 ÜZÜM 31.128 3.715 61.265 96.108 3.500.000 İNCİR 4.121 2.210 2.685 9.016 275.000 DUT 68 43 54 266 431 50.000 ÇİLEK 10.785 3.887 675 14.030 29.377 155.000 FINDIK 335 54 104 560 350.000 KESTANE 934 63 150 12 1.159 49.000 BADEM 5 18 20 273 316 37.000 CEVİZ 2.650 428 695 696 4.469 126.000
Kaynak: T.C.D.İ.E. Bursa Tarım İl Müd. Tablo.41 da Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim miktarları
verilmiştir.
05
101520253035404550
YumuşakÇekirdekli
Sert Çekirdekli
Üzümsü Sert Kabuklu Toplam
I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge
88
Tablo’dan görüldüğü üzere;Türkiye’de üretilen armut’un %16,6, Şeftalinin %16 i
Çileğin %18 i ,Kestanenin % 2,5 i, Ayvanın % 11,69’u Bursa ilinde üretilmektedir.
Grafik.54 Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin Üretim Oranları(%)
Grafik.54. de Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim oranları verilmiştir. Buna
göre Elmanın % 56.1 i, Şeftalinin % 65,7 si, Armut’un % 81 i I, alt bölgede,Zeytinin % 88,5 i
III. Alt bölgede üretildiği görülmektedir.
Grafik.55. Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Elma Armut Şeftali Zeytin
I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge
89
Üretim Oranları (%)
Grafik.55. incelendiğinde Ayvanın % 46,7 si Eriğin % 66,7 si ,Kirazın %39,3 ü I. Alt
Bölgede ,Vişnenin %42,5 i ise IV. Alt Bölgede üretilmektedir.
Grafik.56.Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin
Üretim Oranları (%)
Grafik.56. da görüldüğü gibi Bursa ilinde Üzümün % 77 si III. Alt bölgede, İncirin % 55,7
si ve Çileğin % 48,4 ü I. Alt Bölgede, Dut’un % 51,6 sı IV. Alt bölgede üretildiği
görülmektedir.
0
10
20
30
40
50
60
70
Ayva Erik Kiraz Vişne
I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Üzüm İncir Dut Çilek
I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge
90
Grafik 57. Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin Üretim Oranları (%)
Grafik.57. ye bakıldığında Bursa ilinde ceviz üretimlinin % 50 si ,Fındık üretiminin
%52,9’u, Kestane üretiminin % 80‘i I. Alt Bölgede Bademin %83,3’ü IV. Alt Bölgede üretildiği
görülmektedir.
Tablo 42.Bursa ilinde Yıllar İtibariyle Bazı Meyvelerin Üretim Miktarları (Ton) MEYVELER
YILLAR 1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Şeftali
82.079
82.330
62.049
77.624
81.386
91.345
80.141
103.179
103.982
100144
97918
60.140
Kiraz
7.742
8.226
7.460
9.497
11.119
6.257
11.994
11.383
11.998
6472
11546
12.070
Armut 52.789
49.626
54.081
47.444
56.115
49.992
60.875
73.284
56.372
65538
69201
53.412
İncir
4.112
4.023
4.927
5.206
5.807
6.555
7.061
10.765
10.231
11020
10607
9.016
Kaynak Tar.İl.Müd.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Ceviz Fındık Kestane Badem
I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge
91
Tablo.42. ve Grafik.58. de görüldüğü üzere Bursa ilinde son 10 yıllık bazı
meyvelerin yıllar itibarı ile üretim miktarları verilmiş olup;Bu tabloya göre son on yılda İncir
üretiminde % 152.9 oranında,Şeftali üretiminde % 25 oranında, Kiraz üretiminde % 41, Armut
üretiminde % 43,9 oranında artış olduğu görülmektedir.
Bazı Meyveların Yıllara Göre Üretim Miktarları Ton
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
şeftali kiraz armut incir
5.2.2.TOHUM TESCİL KONTROL VE SERTİFİKASYON
Bitkisel üretimin önemli girdilerinden biri olan tohum ,standart ürün yetiştiriciliğinde
en önemli faktörlerindendir.Ekolojisin bitkisel üretim için ideal olması kaliteli üretim için tek
başına yeterli değildir.Bol ve kaliteli ürün elde etmenin ana şartı üstün vasıflı çeşitlere ait
sertifikalı tohum kullanmakla mümkündür. Tarım Bakanlığının görevleri arasında bitkisel
üretimde son derece önemli girdilerden biri olan tohum temini ve tedariki konusunda tedbirler
almakta vardır.Bitkisel üretimde kullanılan tohumların safiyetini devam ettirmek ,fiziksel
vasıflarını muhafaza etmek ve dolayısıyla çiftçilere garantili ,niteliği yüksek tohum
92
sağlanmaktadır.Bu amaç için yurt içi sertifikalı tohum üretiminin artırılması ve milli
tohumculuk sektörünün geliştirilmesi konusu üzerinde hassasiyetle durulmaktadır.
5.2.2.1. BURSA İLİ’NDE TOHUM ÜRETİMİ Bursa ilinde tohumluk faaliyetleri 308 sayılı Tohumlukların Tescil Kontrol ve
Sertifikasyonu Hakkındaki Kanun ve buna bağlı Yönetmelikler çerçevesinde yürütülmektedir.
Tablo 43. Bursa İlinde Tohumluk Bitkilerin Ekim Alanları Yıllar Firma
sayısı Tohumluk ekiliş alanları (Da.) Buğday Ayçiçeği Hibrit
Mısır Çeltik Yem
Bitkisi Sebze Toplam
1997 21 35526 5650 8805 -- 370 3055 53406 1998 20 29985 1010 10414 -- 1875 3689 46973 1999 22 32046 1475 11584 540 1545 4048 51238 2000 19 30299 2500 17630 650 855 3925 55859 2001 21 30633 937 25202 -- 750 2675 60197 2002 29 30140 319 23443 -- 492 771 28165 2003 26 26167 700 27497 -- 247 721 55332 2004 26 27184 891 26398 -- 327 1284 56084
Kaynak Tar.İl.Müd. Tablo.43.de Bursa ilinde son beş yıllık tohumluk ekim alanları verilmiş
olup,tablodan görüldüğü üzere İl genelinde Hibrit Mısır ekim alanlarında bir artışın
olduğu,ayçiçeği,çeltik ve sebze ,yem bitkisi tohumluk ekim alanlarında bir azalışın ,buğday
tohumluğu ekiliş alanlarında ise kayda değer bir değişimin olmadığı görülmektedir
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
Buğday Ayçiçeği Hibrit Mısır Çeltik Yem.Bit. Sebze
1997199819992000200120022003
93
Tablo.59.Bursa İli Tohumluk Bitkilerin Ekim Alanları (Da.)
Tablo.44.Bursa İli Tohum Üretim Miktarları (Ton) Üretim Yılı
Tohum Üretimi (Ton) Toplam Buğday Ayçiçeği Mısır Çeltik Yem.Bit. Sebze
1997 10662 730 2589 -- 32 464 14477 1998 8658 965 3130 -- 13 202 12968 1999 6633 517 3818 350 164 234 11716 2000 6792 90 4736 360 220 206 12404 2001 5752 275 7399 -- 654 224 14304 2002 5382 12 7722 20 28 200 13364 2003 9698 71 9811 129 280 19989 2004 7801 64 10915 193 183 19156
Kaynak :Tar.İl Müd.
Grafik 60 Bursa ilinde tohumluk üretiminin yıllara göre değişimi ton
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
1999 2000 2001 2002 2003 2004
Buğday Ayçiçeği Mısır Çeltik Yem Bit. Sebze
Grafik.60. da Bursa ilinde üretilen tohum miktarları verilmektedir.Buna göre mısır
tohumu üretiminde artışın söz konusu olduğu buğday tohumu üretiminde ise bir azalmanın söz
konusu olduğu görülmektedir.
Bursa ilinde tohum üretimi ağırlıklı olarak II. Alt bölgede yer alan Karacabey ve
Mustafakemalpaşa ilçelerinde yapılmaktadır. Üretilen tohumlar yurt içi ve yurt dışına
pazarlanmaktadır.
94
5.2.2.2. Bursa İlinde Fidan Üretimi Türkiye’de fidan üretimi çoğaltma amacına yönelik olarak 1930’lu yıllarda başlamış
olup; ismine doğru,sağlıklı ve sertifikalı üretim ise 1963 yılında Tohumluk Tescil Kontrol ve
Sertifikasyon Kanunu çıkmasına rağmen ancak 1991 yılında başlanabilmiştir. Fidancılığın
geliştirilmesi ,fidan üretiminin disipline edilmesi ve sertifikalı fidan üretiminin
yaygınlaştırılmasını sağlamak amacıyla meyve,üzüm çeşitleri ve anaçlarının Tescili ile Fidan
sertifikasyonu genel esasları hakkında 11,03,1991 tarihinde yürürlüğe giren bir talimat
hazırlanmıştır.Daha sonra 05.01.1997 tarih ve 22868 sayılı Resmi Gazetede fidanların
Sertifikasyonuna ait genel esaslar tebliği yayınlanmıştır.
Bursa ili Türkiye’nin fidan üretim merkezi olabilecek potansiyeline sahip bir il
konumundadır.İl genelinde yetiştirilebilecek sertifikalı fidanlar ülkenin fidan ihtiyacının
karşılanmasının yanında dış satım yapılabilecek potansiyelinin olması bir avantajdır.
Tablo.45. Yıllara Göre Bursa İli Fidan Üretim Miktarları (Bin)
Üretim Yılları
Fidan Üretimi Adet /1000
Toplam Elma Şeftali Armut Kiraz Dut Erik Ayva Zeytin Kavak Diğer
2000-2001 403050 436550 219020 200300 47010 101820 45780 3290200 346550 1947463 10045243 2001-2002 402489 601826 197254 180892 59200 133905 57855 282825 114900 2394900 9979471 2002-2003 286140 433670 149010 158399 50130 116710 37013 4578000 97360 2094792 10505824 2003-2004 451167 450362 253981 228521 33200 180833 63980 7141000 169400 2037467 13760411
Kaynak :Tar.İl.Müd. İl genelinde sertifikalı fidan üreticilerin ürettiği fidanların % 39‘u zeytin fidanıdır.
Tablo.45’e bakıldığında İl genelinde fidan üretiminde bir artışın söz konusu olduğu
görülmektedir.Sertifikalı fidan üretimindeki artışın ana nedeni ,kamu ve özel kuruluşların fidan
alımında sertifika şartını araması, fidan desteklemelerinin olması ve çiftçilerin bu konularda
bilinçli davranmasıdır.Sertifikalı fidan desteklemesinin 01.01.2002 tarihi itibarı ile kaldırılması
, gelecek yıllardaki fidan üretimini olumsuz yönde etkileyecektir.Sertifikalı fidan üretiminin
artırılabilmesi için , sertifikalandırma maliyetinin azaltılması gerekmektedir.
İl genelinde bulunan fidan üreticileri birlik veya kooperatifler kanalıyla
birleştirilerek fidan üretiminin bir sektör haline dönüştürülmesi sağlanmalıdır.
95
sertifikalı fidan üretiminin Bursa ilinde yıllara göre dağılımı
0
100000
200000
300000
400000
500000
600000
700000
2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004
elma şeftali armut kiraz ayva erik
Bursa ilinde yıllara göre fidan üretiminde önemli artışlar gözlenmektedir. Özellikle
zeytin fidanı üretimindeki artış,bölgede zeytincilik açısından önem arz etmektedir.gelecek
yıllarda fidancılık Sektörü’nün fidan ihracatın dada ön emli bir yer alacağı tahmin
edilmektedir.
5.2.3. Hayvan Sayıları ve Hayvansal Üretim
Türkiye toplam sığır mevcudunun % % 2,9’sı ,koyun mevcudunun % 1’i, keçi
mevcudunun % 1’i, kanatlı mevcudunun % 0,7’si Bursa ilinde bulunmaktadır.
Tablo.46. Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Mevcut Hayvan Sayıları 2004
Hayvan Türleri Alt Bölgeler Bursa Türkiye I.Alt Bölge II. Alt
Bölge III.Alt Bölge
IV.Alt Bölge
Kültür 23.381 31.920 6.712 6.143 68.156 2.109.393 Melez 14.915 19.998 5.392 9.840 50.145 4.395.090 Yerli 934 2.514 963 690 5.101 3.564.863 Manda 107 730 24 861 1.722 Toplam 39,337 55.162 13.091 16.673 124.263 10.069.346
Koyun 63.886 79.767 15.904 47.745 207.302 25.201.155
Keçi 11.453 11.585 11.414 22.015 56.467 259.087
İşletmelerde Yıl İçinde Kesilen Tavuk Sayısı
21.420.000 512.239.000
96
İşletmelerde Yıl Sonunda Mevcut Tavuk Sayısı
Broiler 721.000 3.591.160 231.300 - 4.434.460 238.102.000 Yumurta 392.000 684.400 57.057 32.850 1.166.307 58.774.000 Toplam 22.533.300 4.275.560 288.357 32.850 5.600.767 809.115.000
Köy Tavuğu 92.000 85.000 54.000 76.000 307.000 27.000.000
Toplam Tavuk Sayısı 22.625.000 4.360.560 342.357 108.850 5.907.767 836.115.000
Hindi 4.250 300 165 395 5.110 3.902.000
Kaz -- -- -- -- -- 1.251.000
Ördek 6.550 500 125 295 7.470 770.000
Toplam Kanatlı Sayısı 22.635.800 4.361.360 342.647 109.540 5.920.347 842.038.000 Kaynak :Tar.İlMüd.-D.İ.E
Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığının gelişmesinde en büyük kısıt çayır mera
alanlarının az olmasından kaynaklanmaktadır.Bursa ilinde mera alanları toplam alanın % 4,5 ini
teşkil etmektedir.Oysa bu oran Türkiye ortalamasında % 26 dır. Hayvancılığın gelişmesinde
diğer bir kısıt da Bursa ilinde yem bitkileri ekiliş oranlarının çok düşük olmasıdır,Bursa ilinde
toplam tarla bitkileri ekiliş oranı içindeki payı % 5,1’dir. Bu oran Türkiye ortalamasının
üzerinde olsa dahi yeterli değildir.
Hayvancılığın gelişmesinde en önemli faktör olan yem bitkilerinden slajlık hasıl mısır
üretimi Bursa ilinde son yıllarda önemli gelişmeler sağlanmış ve 2001 yılı kayıtlarına göre II.
Alt Bölgede yoğun olmak üzere Bursa genelinde 124,120 ton hasıl mısır üretilmiştir
A- Büyükbaş Hayvan Sayısı
Grafik.63. Türkiye ve Bursa İlinde Sığır Mevcudunun Oransal Dağılımı (%)
0
10
20
30
40
50
60
Bursa Türkiye
KültürMelezYerli
97
Grafik.63. de görüldüğü gibi Bursa ilinde ki büyükbaş hayvan sayılarında Kültür
ırklarında ve melez sığır sayılarında artış gözlenirken yerli sığır sayısında düşüş olduğu
görülmektedir.
Grafik.64. Bursa Alt Bölgelerinde Sığır Mevcudunun Oransal Dağılımı (%)
Grafik 64. de Bursa alt bölgelerinde sığır mevcudunun oransal dağılımı verilmiştir.Bu
grafiğe göre toplam sığır varlığının % 42 si II. Alt bölgede bulunmaktadır.Melez sığırların %
15,2 si I.alt bölgede Kültür ırklarının % 25,6 sı II. alt bölgede bulunmaktadır.
Tablo.47.Türkiye ve Bursa İlinde Sığır Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi 1000 adet Sığırlar
YILLAR 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Türkiye (l000)
Kültür 1.512 1.702 1.795 1.715 1.733 1.782 1.806 1.854 1.860 1.941 2.109 Melez 4.543 4.776 4.909 4.690 4.695 4.826 4.738 4.620 4.358 4.285 4.395 Yerli 5.846 5.311 5.182 4.780 4.603 4.446 4.217 4.074 3.586 3.563 3.564
Toplam 11.901 11.789 11.886 11.185 11.031 11.054 10.761 10.548 9.804 9.789 10.069 Bursa
Kültür 58.424 58.675 71.177 72.955 79.243 80.338 81.861 78.429 68.817 64.493 68.156 Melez 74.932 76.634 69.771 67.539 59.045 58.207 58.388 59.373 51.507 53.145 50.145 Yerli 22.789 19.626 18.233 17.589 15.515 12.794 13.267 9.167 5.887 7.731 5.101
Toplam 156.145 154.935 159.775 158.083 153.803 151.339 153.516 146.969 126.211 125.369 123.402
Kaynak : T.C.D.İ.E.-Tarım İl Müd.
0
10
20
30
40
50
60
I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge Bursa
KültürMelezYerli
98
Tablo .47.da Türkiye ve Bursa ilinde sığır mevcudunun yıllara göre değişimi
verilmiştir. Bu tabloya göre Bursa ilinde Kültür ve melez sığır sayılarında önemli bir artış
görülürken yerli sığır mevcudunda çok önemli bir azalış görülmektedir.Buda Türkiye geneline
uygun olup ,yerli sığırlardan Kültür ve melez sığır yetiştiriciliğine bir geçiş olduğu
gözlenmektedir.
TÜRKİYEDE YILLARA GÖRE SIĞIR DAĞILIMI 1000 ADET
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Kültür Melez Yerli Toplam
Grafik.66 da Bursa ilinde sığır mevcudunun yıllara göre değişimi verilmiştir.Bursa
ilinde sığır mevcudu olarak 1994 yılından sonra yerli ve melez sığırlarında bir azalış
görülürken ,Kültür ırklarında bir artış söz konusudur.
B-Küçükbaş Hayvan Sayısı Grafik.67.de Bursa ili alt bölgelerinde 2004 yılı küçük baş hayvan varlıkları .I. alt
bölgedeki koyun sayısı 63.886 keçi sayısı 11.453 adet ,II. Alt bölgede Koyun sayısı 79.767
,Keçi sayısı 11.585 ,III. alt bölgede Koyun sayısı 15.904 keçi sayısı 11.414, IV. Alt bölgede
Koyun sayısı 47.145 keçi sayısı 22.015 adettir. Koyun ayısında 2003 yılına göre %8’lik bir
azalma mevcuttur.
99
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
90000
1.bölge 2.bölge
K.BAŞ HAYVAN VARLIĞININ ALT BÖLGELER BAZINDA DAĞILIMI
Seri 1 Seri 2 Seri 3 Seri 4
Bursa ilinde küçükbaş hayvan sayılarının Türkiye ortalamasının altında olmasının ana nedeni
Çayır-mera alanlarının az olmasındandır.
Tablo.48. de Türkiye genelinde küçükbaş hayvan sayılarındaki azalışa paralel olarak
Bursa ilin de, de küçükbaş hayvan sayılarında bir azalış söz konusudur.
Tablo.48.Türkiye ve Bursa İlinde Küçükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi
Yıllar 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Bursa (Bin)
Koyun 379 359 364 359 340 333 296 295 259 228 207 Keçi 91 101 91 89 85 86 74 74 61 52 56
Türkiye (milyon)
Koyun 36 34 33 30 29 30 28,4 26,9 25,1 25,4 25,2 Keçi 9 8 8 8 8 7 7,1 7 6,7 6,7 6,6
Kaynak :Tar.İl.Md-D.İ.E
TÜRKİYEDE K.BAŞ HAYVAN SAYISININYILLARA GÖRE DAĞILIMI 1000 ADET
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Koyun Keçi
100
Grafik.69’de Türkiye’de küçükbaş hayvan sayısının yıllara göre değişimi
gösterilmiştir.grafiğe göre İl genelinde keçi sayısında önemli bir değişiklik görülmezken koyun
sayısında 1994 yılından bu tarafa %46‘lık bir düşüş olduğu görülmektedir.
İl genelinde koyun sayısındaki azalışın nedeni otlak alanlarının azalması ve küçükbaş
hayvan yetiştiricilerinin başka uğraşlara kayması gösterilmektedir.
C-Kanatlı Sayısı
0500000
1000000150000020000002500000300000035000004000000
1.Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge
Bursa ilinde yumurta ve etlik tavuk sayılarının alt bölgeler bazında dağılımları
Yum.tav. et tav.
BURSA İLİNDE YILLARA GÖRE K.BAŞ HAYVAN DAĞILIMI BİN ADET
050
100150200250300350400450
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Keçi Koyun
101
Grafik.70. de görüldüğü gibi kanatlı sayısı en fazla II. Ve I. alt bölgelerde
bulunmaktadır.II. alt bölgede Mustafakemalpaşa ilçesinde broiler tavuk yetiştiriciliği
yapılmaktadır.
Grafik.72 Bursa Alt Bölgelerinde Toplam Kanatlıların Oransal Dağılımı(%)
0
10
20
30
40
50
I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge
D- Arıcılık
Tablo .49. Bursa İlinde Arıcılık Yapan Köyler ve Köy Sayıları(2004)
Arı Kovanı Arıcılık Yapan Köy Sayısı Eski Tip Yeni Tip Toplam
I. Alt Bölge 979 16.926 17.905 199 II. Alt Bölge 370 10.830 11.220 50 III. Alt Bölge 195 6.961 7.156 67 IV. Alt Bölge 622 4.021 4.636 106 BURSA 2.166 36.738 38.904 422
Kaynak: Bursa Tarım İl Müdürlüğü
Tablo.49. de Bursa ilinde arıcılıkla ilgili rakamlar verilmektedir.Buna göre Bursa il
genelinde 422 köyde 2.166 eski tip ve 36.738 adet yeni tip kovan olmak üzere toplam 38.904
adet kovan bulunmaktadır.
102
2004 verilerine göre alt bölgeler bazında yerli ve fenni kovan sayıları
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
1.bölge 2.bölge 3.bölge 4.bölge
eskiyeni
Grafik.73.de Bursa alt bölgelerinde eski ve yeni tip kovan sayılarının dağılımı
gösterilmiştir.Arıcılık faaliyetinin en fazla olduğu alt bölge I, alt bölge ve bunu sırası ile II.,III,
IV, alt bölgeler takip etmektedir.
5.2.3.1. Hayvansal Üretim Tablo.50.Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Sağılan Hayvanların Sayıları Irkları ve Ortalama Süt
Verimleri
I.Alt Bölge
II.Alt Bölge
III.Alt Bölge
IV.Alt Bölge
Bursa
MANDA
Toplam Hayvan(Baş) 107 730 24 861 Sağılan Hayvan (Baş) 46 220 11 277 Ortalama Süt Verimi(Kg/Yıl) 1261 1250 1273 1253 Toplam Süt Üretimi (Ton) 58 275 14 347
KÜLTÜR SIĞIR
Toplam Hayvan (Baş) 23381 31920 6712 6143 68156 Sağılan Hayvan (Baş) 10645 15950 3543 2880 33018 Ortalama Süt Verimi (Kg/Yıl)
5028 5000 5310 5439 5081
Toplam Süt Üretimi (Ton) 53525 79746 18814 15664 167749 MELEZ SIĞIR
Toplam Hayvan (Baş) 14915 19998 5392 9840 50145 Sağılan Hayvan (Baş) 5279 6540 3220 5180 20219 Ortalama Süt Verimi (Kg/Yıl)
3771 3750 3983 4079 3877
103
Toplam Süt Üretimi (Ton) 19908 24524 12825 21130 78387 YERLİ SIĞIR
Toplam Hayvan (Baş) 934 2514 963 690 5101 Sağılan Hayvan (Baş) 265 1373 563 204 2406 Ortalama Süt Verimi (Kg/Yıl)
2513 2500 2655 2722 2557
Toplam Süt Üretimi (Ton) 666 3432 1495 558 6151 KOYUN
Toplam Hayvan (Baş) 63886 79765 15904 47745 207302 Sağılan Hayvan (Baş) 26038 44750 6493 23600 100881 Ortalama Süt Verimi (Kg/Yıl)
35 34 81 34 37
Toplam Süt Üretimi (Ton) 902 1502 527 802 3733 KEÇİ
Toplam Hayvan(Baş) 11453 11585 11414 22015 56467 Sağılan Hayvan (Baş) 4750 4960 5209 8000 22919 Ortalama Süt Verimi(Kg/Yıl 45 45 45 45 45 Toplam Süt Üretimi (Ton) 214 223 234 360 1031
Kaynak :Tar.İl Müd.
Tablo.51 Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Toplam Süt Üretiminin Hayvan Türlerine Göre Dağılımı
I.Alt
Bölge II.Alt Bölge
III.Alt Bölge
IV.Alt Bölge
BURSA
SIĞIR
Toplam Hayvan (Baş)
39337 55162 13091 16673 124263
Sağılan Hayvan (Baş)
16235 24083 7337 8265 55920
Toplam İnek Sütü Üretimi(Ton)i
74157 107977 33148 37352 252634
KOYUN
Toplam Hayvan (Baş)
63886 79767 15904 47745 207302
Sağılan Hayvan (Baş)
26038 44750 6493 23600 100881
Toplam Koyun Sütü Üretimi (Ton)
902 1502 527 802 3733
KEÇİ
Toplam Hayvan (Baş)
11453 11585 11414 22015 56467
Sağılan Hayvan (Baş)
4750 4960 5209 8000 22919
Toplam Keçi Sütü Üretimi (Ton)
214 223 234 360 1031
SIĞIR+KOYUN+KEÇİ Sütü Üretimi (Ton)
75273 109702 33909 38514 257398
Kaynak: Tar.İl.Md.
Bursa ilinde özel sektör ve kooperatiflerin kurduğu süt ve süt ürünleri işleme tesisleri
gelişmiş olup, Türkiye geneline pazarlama yapıldığı için Bursa ilinde üretilen süt bu tesislerde
değerlendirilmektedir.
104
Süt ve süt ürünleri tesislerinin fazla olması ile ayna zamanda çevre illerin sütleri
toplanarak ildeki tesislerde içlenmektedir.Bursa ilinde en büyük süt ve süt işleme tesisleri olarak
Sütaş A.Ş. dir.
Tablo.52. Türkiye Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarları (Ton) 2004
I.Alt
Bölge II.Alt Bölge
III.Alt Bölge
IV.Alt Bölge
BURSA TÜRKİYE
KIRMIZI ET
Sığır Eti
892
1.154 1.548 2.008 5.602 364.999
Koyur+Kuzu
2.169 1.558 367 1.545 5.639 69.895
Keçi+Oğlak
40 24 28 34 126 10.300
Toplam
3.101 2.736 1.943 3.587 11.367 445.194
BEYAZ ET
Tavuk Eti
1.892 7.268 1.363 55 10.578 876.774
Hindi Eti
21 2 0,8 2 25,8 19.500
Toplam
1.913 7.270 1.363,8 57 10.603,8 896.274
TOPLAM ET ÜRETİMİ
5.014 10.006 3.306,8 3.644 21.970,8 1.341.468
SÜT(TON)
75.273 109.701 33.907 38.513 257.394 10.679.407
YAPAĞI(Ton)
67,9 95,1 21,2 53,6 237,8 45.972
KEÇİ KILI (Ton)
5,36 6 6,2 11,4 29 2.715
BAL (Ton)
215 117 100 53 485 73.929
BAL MUMU(Ton)
7 1 5 3 16 3.471
YUMURTA bin adet
85.765 160.791 114.473 60.900 421.929 3.228.222
Kaynak: Tar.İl.Müd.
Tablo.52. de Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde hayvansal ürünlerin üretim
miktarları verilmiştir.Türkiye’de üretilen sığır etinin %2,8’i koyun etinin %4,1’i, keçi etinin
% 0,7 ‘si ,Beyaz et üretiminin %2,45 ‘i süt üretiminin % 4 ü bal üretiminin % 0,68 ‘i Bursa
ilinde üretilmektedir.
Grafik.74. de Bursa ili et ,süt, yumurta üretiminin alt bölgelere göre oransal dağılımı
gösterilmiştir.Süt üretiminin % 44’ ü II. Alt bölgede,Kırmızı et üretiminin % 47‘si I. alt
bölgede ,Beyaz et üretiminin % 46 sı I. alt bölgede ve Yumurta üretiminin % 39’u II. Alt
bölgede üretilmektedir.
105
Grafik.75.Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Hayvansal Ürünlerin Oransal Dağılımı (%)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge
YapağıKeçi KılıBal
Grafik 75. de yapağı, keçi kılı ve bal üretimi alt bölgeler bazında verilmiştir.Buna göre
yapağı üretiminin il toplamının % 41 ‘i ile II. Alt bölge Keçi kılının % 44 ‘ü ile IV. Alt bölge
Bal üretiminin % 41 'i ile I. alt bölge ilk sırada yer almaktadır.
5.3. SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ Bursa ilinde 2004 yılı itibariyle Tatlı su ürünleri üretimi diğer illere göre daha iyi bir
konumda olup; il genelinde üretim faaliyetinde bulunan 31 işletme mevcuttur.Bu işletmelerin 5
adeti kültür sazan, 26 adeti alabalık üretim işletmesi bulunmaktadır.
Tablo.53.Yıllar İtibarı ile Bursa İli Tatlı Su Ürünleri Üretimi (Ton)
İşletme Türü
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Aynalı Sazan
7
2
2
2
17
12
12
10
10
7
4
8
5,25
Alabalık
112
105
133
154
213
219
225
254
289
160
169
235
196,7
Çipura-Levrek
--
--
--
--
--
--
2
5
10
--
--
--
Kaynak:Tar.İl.Müd
106
Tablo 53. görüldüğü üzere Bursa ilinde tatlı su ürünleri üretiminde yıllar itibari ile bir
artışın olduğu görülmektedir bu artışın ana nedeni ise yeni su ürünleri üretim tesislerinin
devreye girmesindendir.
5.4. ORGANİK TARIM
Giriş Organik tarım; üretimde kimyasal girdi ve ilaç kullanmadan yönetmelikler çerçevesinde
izin verilen girdilerin kullanımı ile yapılan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim sistemidir.
Organik Tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi
yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas
olarak sentetik kimyasal tarım ilaçları, hormonlar ve mineral gübrelerin kullanımını
yasaklaması yanında,organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin
direncini artırma, doğal düşmanlardan faydalanmayı tavsiye eden, bütün bu olanakların kapalı
bir sistemde oluşturulmasını öneren, üretimde sadece miktar artışının değil aynı zamanda ürün
kalitesinin de yükselmesini amaçlayan bir üretim şeklidir.
Tarımsal üretimde kullanılan zirai mücadele ilaçları sentetik hormonların ve kimyasal gübrelerin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerin ortaya çıkması, bunun yanında yine tarımsal faaliyette kullanılan bu tarz girdilerin toprağa, havaya, suya verdiği zararların da ortaya çıkarak sürdürülebilir üretimin tehlikeye girmesi, çevre koruma bilincinin gelişmesi ile organik tarım, bir üretim tarzı olarak ortaya çıkmıştır.
Ülkemizde organik tarım 1985-1986 yıllarında Dünya’ da organik tarımın gelişimine ve yurtdışından gelen organik ürün talebine bağlı olarak başlamış ve sağlıklı gıdaların tüketimine yönelik dünyadaki değişmelere paralel olarak gelişmiştir.
Dünya’da Organik Tarım
Tüm dünyada hızla artan organik tarımsal ürünler arasında; genellikle ülkelerin
geleneksel ürünleri örneğin Hindistan'da çay, Danimarka'da süt ve süt ürünleri, Arjantin'de et ve et ürünleri, orta Amerika ve Afrika ülkelerinde muz, Tunus'ta hurma, zeytin yağı, Türkiye'de kurutulmuş ve sert kabuklu meyveler organik olarak üretilen ürün olarak ilk sırayı almıştır.
Günümüzde, Dünya’da 110 ülkede organik tarım yapılmaktadır. Dünya organik tarım
alanlarının toplam genişliği 26,5 milyon hektar civarındadır. Avustralya 11,3 milyon hektarla en geniş alana sahiptir. Latin Amerika ülkeleri de dünya üzerinde 6,2 milyon ha alan ile organik tarım alanı bakımından önemli bir paya sahiptir. Avrupa ülkeleri ise 6,3 milyon ha alan ve 170.000 işletme ile organik tarım bakımından önemli ülke grubunu oluşturmaktadır.
107
Dünya’da organik tarım ticaretinin parasal boyutu da hızla büyümekte olup, 2003 yılı
verileri ile 25 milyar ABD doları olan organik gıda satışlarının 10 yıl içerisinde 100 milyar ABD doları seviyelerine çıkması tahmin edilmektedir.
Türkiye'de organik tarım yapılan alan toplam tarımsal alan içerisinde henüz %0,8
seviyelerinde bir paya sahip bulunmaktadır. Ancak, dünyada ve özellikle Avrupa'da organik ürün tüketimindeki artıştan ülkemizin iyi bir pazar payı elde etme fırsatı bulunmaktadır.
Son zamanlarda süt ürünleri, et ve et ürünleri, hazır yemekler dahil olmak üzere işlenmiş
diğer gıdalar, bebek mamaları, çikolata gibi ürünler önem kazanmakla birlikte Batı Avrupa pazarında organik yaş meyve- sebze sektörü hala büyük bir paya sahiptir. Bu bağlamda konvansiyonel yaş meyve ve sebze sektörünün yanı sıra organik yaş meyve-sebze sektörü açısından da ülkemiz önemli potansiyele sahiptir.
Türkiye Organik Tarımsal Üretiminin Gelişimi
Başlangıçta sadece 1985 yılında 8 ürüne yönelik yapılan üretim günümüzde 174 ürüne
ulaşmıştır. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile yaş meyve sebzenin organik tarım metotlarına uygun olarak üretimi yapılmaktadır.
Ülkemizde organik tarım yapılan alanlar 2004 yılı bölgeler bazında incelendiğinde;
Akdeniz bölgesi başta olmak üzere sırasıyla Ege Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ilk üç sırada yer almaktadır. Burada gözden kaçırılmaması gereken husus Akdeniz Bölgesinde doğadan toplama alanlarının geniş olmasından dolayı ilk sırayı almış olmasıdır. Sebze, meyve ve tahıl üretim alanları dikkate alındığında sıralamanın Ege Bölgesi başta olmak üzere sırasıyla, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgesi olarak sıralanacağıdır. Ekonomik gelişmede dezavantajlı bölgelerden olan İçkaradeniz şeridi, İçanadolu, Doğuanadolu Bölgesi gibi bölgeler organik tarımda avantajlı bölgeler olarak değerlendirilmektedir.
Ülkemizde organik üretim yapan üretici sayısı üretim miktarı, üretim alanları ve ürün
çeşitliliği yıllar içinde artış göstermiştir. 1996 yılında 1947 olan organik ve geçiş sürecindeki üretici sayısı 2003 yılında 14.798, 2004 yılında ise 12.806 lara ulaşmıştır. Bu oranla 1996 yılına göre üretici sayısındaki artış % 558 olmuştur. Üretim alanları itibarı ile 1996 yılında 6.789 ha olan üretim alanı 2003 yılında 113.621 ha alana, 2004 yılında 209.573 hektara yükselmiştir. Bu oranla 1996 yılına göre alandaki artış % 2987, 2003 yılına göre de %84 olmuştur. Toplam ürün çeşidi 1996 yılında 26 iken 2004 yılında 174 ürüne çıkmıştır. Genel olarak organik tarım artış göstermektedir. Üretici sayısındaki düşüş ise yapılan çalışma ve denetimler neticesinde sistemde faaliyeti olmayan atıl haldeki üreticilerin çıkarılmasından kaynaklanmaktadır.
Yıllar Ürün Sayısı Çiftçi sayısı Üretim Alanı(ha) Üretim Miktarı(ton) 2003 179 14.798 113.621 323.981 2004 174 12.806 209.573 378.803 Organik tarımsal üretim verileri (Geçiş süreci dahil) Organik tarımsal üretimde ülkemiz, kültüre alınan bitkilerin yanı sıra doğada
kendiliğinden yetişen kuşburnu, böğürtlen, ahududu, kekik gibi ürünlerin toplanması ve organik olarak değerlendirilmesi açısından büyük potansiyele sahiptir.
108
Organik tarım ürünleri ihracat rakamlarımızı incelediğimizde 1996 yılında 3678 ton olan ihracat miktarının 2003 yılında 21.083 tona, 2004 yılında ise16.093 tona ulaştığı görülmektedir. İhracat değeri ise 2003 yılında 36 932 995 $, 2004 yılında da 33.076.319$ olarak gerçekleşmiştir. Bu rakamlarla dolar bazında bir değerlendirme yapılırsa 2001 yılına göre %21, 2002 yılına göre %7 artış, 2003 yılına göre de % 10 luk bir düşüş görülmektedir.
İhracat ürünlerimiz konvansiyonel ihraç ürünlerinde de başı çeken geleneksel ürünlerimiz olup, başta kuru kayısı, kuru üzüm,fındık ,kuru incir, ve pamuk yer almaktadır. Bunları meyve suları ve dondurulmuş meyveler, tıbbi aromatik bitkiler ve baklagiller takip etmektedir.
ÜRÜN MİKTAR
(Ton) TUTAR
($) %TON %$ KURU KAYISI 1.646 5.380.864,33 10 16 ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM 3.316 5.257.628,96 21 16 İÇ FINDIK 770 4.709.630,00 5 14 KURU İNCİR 1.863 4.396.377,13 12 13 PAMUK ELYAFI 1.573 2.824.386,71 10 9 ELMA SULARI 1.406 1.512.724,42 9 5 DONDURULMUŞ MEYVELER 930 1.381.829,84 6 4 MERCİMEK 1.508 1.365.866,83 9 4 DİĞER YAĞLI TOHUMLAR VE MEYVELER 469 855.850,18 3 3 ANASON,REZENE,KİŞNİŞ,KİMYON TOHUMLARI 321 772.785,23 2 2 NOHUT 871 673.134,49 5 2 ÇAMFISTIĞI 34 664.990,16 0 2 Toplam 14.708 29.796.068 91 90 GENEL TOPLAM(Diğer ürünler dahil) 16.093 33.076.319
2004 yılında en çok ihracatı yapılan ürünler İhracat yaptığımız ülke sayısı 2004 yılında 29 civarında olup, Avrupa Birliği ülkeleri en
önemli ihracat yaptığımız ülkeler konumundadır. Avrupa Birliği ülkeleri dışında Tayland, ABD, Hindistan, Japonya ve Kanada diğer ihracat yaptığımız ülkeler arasında yer almaktadır.
ÜLKE MİKTAR(Ton) TUTAR($) % ($) ALMANYA 5.238 12.348.225 37,3 İNGİLTERE 1.710 3.123.607 9,4 HOLLANDA 1.677 2.555.794 7,7 İSVİÇRE 822 2.456.479 7,4 FRANSA 832 2.257.458 6,8 TAYLAND 1.139 1.980.218 6,0 İTALYA 1.386 1.798.780 5,4 AMERİKA BİRLEŞİK DEV 694 1.567.104 4,7 BELÇİKA 706 756.138 2,3 AVUSTURYA 372 619.136 1,9 DANİMARKA 306 603.355 1,8 Toplam 14.882 30.066.294 91 GENEL TOPLAM(Diğer ürünler dahil) 16.093 33.076.319
2004 yılında en çok ihracat yapılan ülkeler
109
Türkiye, 25 Milyar $ lık dünya organik ürün pazarında 33 Milyon $’ lık bir paya sahiptir. Dünya pazarlarında ve ülkemiz tarım ürünleri ihracatında da gelmemiz gereken noktanın oldukça gerisinde bulunmaktayız. Mevcut potansiyelimizin değerlendirilerek üretim ve ihracat miktarımızın arttırılması için mevcut sorunların çözülmesi gerekmektedir.
Mevzuat Çalışmaları
1984-1985 yılından itibaren herhangi bir mevzuata dayalı olmadan yapılan organik
tarımsal üretim, 1994 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan “Organik Tarım Metotları ile Üretilen Bitkisel Hayvansal Ürünlerin Üretimi, İşlenmesi ve Pazarlanmasına ilişkin Yönetmeliğin” 18 Aralık 1994 tarihinde Resmi Gazete’ de yayımlanarak uygulamaya girmesi ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın denetiminde ve yönetmelik kuralları çerçevesinde yapılmaya başlamıştır.
Söz konusu yönetmelik daha sonra Topluluk mevzuatında 1991 yılından sonra yapılan değişiklikleri içerecek şekilde güncelleştirilmiş ve “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” 11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı ile Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Daha sonra Ulusal Programda ve Acil Eylem Planında yer alan “Organik Tarım Kanun Taslağı” 01.12.2004 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek 5262 sayılı Kanun olarak 03.12.2004 tarihinde 25659 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanuna uygun yeni yönetmelik çalışmaları tamamlanmış olup, “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” 10.06.2005 tarih ve 25841 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Bu yeni Yönetmeliğimiz AB Yönetmeliğine tam uyumlu olarak hazırlanmıştır. AB tarafından da AB mevzuatına uygunluğunun kabul edilmesinin ardından AB’ ne ürün ihraç edebilecek üçüncü ülkeler listesinde Türkiye’nin yer alması mümkün olacaktır. İllerimizde hizmetlerin daha etkin yürütülebilmesi amacı ile taşra teşkilatlarında oluşturulan Organik Tarım Birimlerinin görev ve yetkilerini belirleyen 2005/1 sayılı “Organik Tarım Birimlerinin Görev ve Yetkileri” Genelgesi 01.08.2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Türkiye’de Faaliyet Gösteren Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları
Organik tarım; üretimin her aşamasının kontrol edildiği ve nihai ürünün
sertifikalandırıldığı bir üretim şekli olduğundan, kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarının denetiminde ve sözleşmesi dahilinde yapılmaktadır. Türkiye’de ECOCERT, IMO, SKAL, BCS, ETKO, EKOTAR, ICEA, CERES, ORSER isimli 9 kontrol ve sertifikasyon kuruluşu faaliyet göstermektedir. Bunlardan ETKO, EKOTAR ve ORSER yerli diğerleri ise yabancı kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarıdır.
Sonuç Türkiye; topraklarında çok yoğun girdi kullanmamasının avantajı, tarımsal üretim
yönünden ürün çeşitliliği, farklı ekosistemlerin varlığı, organik tarım için gerekli işgücü açısından tarımsal nüfusun fazlalığı dikkate alındığında organik tarımsal üretim ve ihracatı açısından önemli potansiyele sahip bir ülke konumundadır. Mevcut sorunların çözümü ile ülkemizde hem üretimi, hem iç tüketimi hem de ihracatı arttırmak mümkündür. Üretimimizde bu güne değin yaşanan artışlar üreticiye herhangi bir destek sağlanmadan olmuştur, diğer ülkelerde organik tarımsal üretime sağlanan desteklerin bizim üreticimize de sağlanması durumunda ülkemizde yeni istihdam alanlarının oluşması, organik tarıma dayalı sanayi sektörünün ve agro-eko turizmin gelişmesi mümkün olacaktır. Ayrıca organik tarımın
110
yaygınlaştırılması; Çevre kirliliğinin azalmasına olumlu katkı sağlayacak, ekosistemde sarsılan doğal dengeyi yeniden tesis edecek, biyo çeşitlilik ve sürdürülebilir tarımın teminatı olacaktır.
Bursa İlinde Organik Tarım
Bursa İlinde Ekolojik Tarım,ihracatçı kuruluşlar ile çiftçilerimiz arasında küçük çaplı ve
belirli ürünlerde sözleşmeli olarak yapılmaktadır.Ağırlıklı olarak İnegöl ve Keles ilçelerimizde
yapılan uygulamalarda erik,elma,çilek, kiraz gibi ürünler üretilmektedir. Üretimin tamamı
yurtdışına satılmaktadır.Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi bünyesinde kurulan bir Ekolojik
Tarım Birimi tarafından da Ekolojik tarla ürünleri ve bazı sebzeler deneme boyutunda
üretilmektedir.
Ekolojik Tarım açısından İlimizin potansiyeli ise Ülkemizin diğer illerine nazaran
kıyaslanamayacak kadar fazladır.Konvansiyonel üretimi yapılan hemen her ürünün ekolojik
üretimini de yapmak mümkündür.İhracatçı kuruluşların yoğunluğu dış Pazar imkanlarını
kolaylaştırdığı gibi büyük tüketim merkezlerine yakınlığı da yerli tüketime ekolojik ürünlerin
arzı konusunda üreticilerimize avantaj sağlamaktadır.
Hali hazırda Kestane,ceviz,badem,erik,dut gibi birçok ürün doğal ortamında
yetiştirilmektedir.Bu ürünler için tek yapılması gereken organik olduğunun tescil
edilmesidir.Bunun yanında yoğun konvansiyonel tarımın yapılmadığı
Orhaneli,Keles,Harmancık ve Büyükorhan İlçelerimizde ekolojik sisteme geçilmesi ve her türlü
ürünün ekolojik olarak yetiştirilmesi mümkün ve kolay görülmektedir.
İçme sularının tarımsal üretimden kaynaklanan kirlenmelerinin önlenmesi amacıyla
İçme Suyu Havzası Yönetmeliklerine göre su toplama havzalarında tarımsal faaliyetler belirli
kurallara göre yürütülmek zorundadır.İlimizin içme suyu ihtiyacını karşılayan Doğancı Barajı
Havzasında ise şimdiye kadar böyle bir düzenleme yapılmamıştır.Bu amaçla bu havzayı
kapsayacak şekilde bir Ekolojik Tarım Projesi Tarım İl Müdürlüğümüz teknik elemanlarınca
hazırlanma aşamasındadır.
Ekolojik düşüncenin tarımsal bir faaliyetten çok bir yaşam biçimi haline gelmesi ile
birlikte ilimizin potansiyeli daha da büyüyecek ve Ekolojik pansiyon ve restoran
işletmeciliği,ekolojik turizm,ekolojik ev eşyaları ve giysi üretimi gibi faaliyet alanlarında da
gelişmeler olabilecektir.
5.5. TARIMSAL ÜRETİMDE YILLARA GÖRE ORANSAL DEĞİŞİMLER
111
Grafik.76. Bursa ilinde yıllar itibarı ile domates ekiliş alanı ve üretimi dalgalanma
göstermiş ancak l987 yılında ekstrem iklim şartlarından tüm ürünlerde olduğu gibil domates
üretiminde büyük ölçüde etkilemiştir.
Grafik.77. de İl genelinde Biber ekiliş ve üretimi 2000 yılına kadar büyük bir
dalgalanma göstermeden devam etmesine rağmen 2000 yılından itibaren biberin dış satıma
yönelik üretime ağırlık verilmesi ile biber ekiliş ve üretim miktarında hızlı bir artış
bursa ilinde 1991 yılına göre domates ekiliş ve üretimindeki değişim oranları %
0
20
40
60
80
100
120
140
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Domates Üretimi Domates Ekilişi
BURSA İlinde 1991 yılına göre biber ekiliş ve üretimindeki değişim oranları %
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Biber Ekilişi Biber Üretimi
112
sağlanmıştır.
Grafik 78 de Bursa ilinde Patlıcan ekiliş ve üretim miktarlarında büyük bir
değişikliğin olmadığı gözlenmektedir.
Grafik.79.da Karpuz üretiminin iç piyasaya yönelik olması , üretim ve ekiliş alanlarında fazla bir değişikliğin olmadığını göstermektedir.
Grıafik.79. Bursa İlinde 1991 Yılına Göre Karpuz Ekiliş ve Üretimindeki Değişim Oranları (1991=100)
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Yıllar
Ora
n(%
)
Karpuz ÜretimiKarpuz Ekilişi
Bursa ilinde 1991 yılına göre patlıcan ekiliş ve üretimindeki değişim oranları %
020406080
100120140160180
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Patlıcan Üretimi Patlıcan Ekilişi
113
Grafik.80. de Bursa ilinde yıllar itibari ile çilek ekiliş ve üretimleri ile ilgili grafikte
görüldüğü gibi 1995 yılında ve 2001 yılındaki dalgalanmanın nedeni iklim şartlarından
kaynaklanmaktadır. Bu yıllar dikkate alınmadığında il genelinde çilek üretiminde ve ekiliş
alanında bir artış olduğu söylenebilir.
Bursa ilinde 1991 yılına göre çilek ekiliş ve üretimindeki değişim oranları %
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Çilek Ekiliş Çilek Üretimi
Bursa ilinde 1991 yılına göre Şeftali ağaç sayısı ve üretimindeki değişim oranı %
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Şeftalı Ağaç Sayısı Şeftalı Üretimi
114
Grafik 81 de görüldüğü gibi Bursa ili genelinde şeftali ağaç sayısı ve üretiminde önemli bir
değişikliğin olmadığı kanaatine varılmıştır
Bursa ilinde 1991 yılına göre ayva ağaç sayısı ve üretimindeki oransal değişim %
0
50
100
150
200
250
300
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Ayva Ağaç Sayısı Ayva Üretimi
Bursa ilinde 1991 yılına göre kiraz ağacı sayısı ve üretimindeki değişim oranı
020406080
100120140160180
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Kiraz Ağaç Sayısı Kiraz Üretimi
115
Bursa İlinde zeytin ağaç sayılarında 1991 yılına göre bir artışın olduğu buna bağlı olarak
üretimde bir artış söz konusudur.Bursa ilinde Zeytinde periyodisite bakım hatalarından
kaynaklanmaktadır. 1997 yılında iklim şartlarının getirdiği olumsuzluk nedeniyle il de tüm
tarımsal ürünlerde olduğu gibil zeytin üretiminde de önemli bir kayıp olmuştur.
Bursa ilinde 1991 yılına göre zeytin ağaç sayısı ve üretimindeki değişim oranlar %
020406080
100120140160180200
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Ağaç Sayısı Üretim
Bursa ilinde 1991 yılına göre incir ağacç sayısı ve üretimindeki değişim oranları %
0
50
100
150
200
250
300
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
İncir Ağaç Sayısı İncir Üretimi
116
Grafik 86 ya bakıldığında Bursa ilinde zeytin ağaç sayılarında önemli bir artışın
olmamasına rağmen, üretimde yıllara göre önemli dalgalanmaların olduğu
görülmektedir.Üretimdeki bu dalgalanmanın temel nedeni iklim koşullarındaki
değişmelerdir.Bursa ilinde zeytincilik son zamanlarda gelişme eğilimine girmiş olup ,meyve
vermeyen yaştaki zeytin ağaç sayılarından anlaşılmaktadır.Gelecek yıllarda bu ağaçların
meyve vermesi ile il genelinde zeytin üretiminde bir artışın olacağı söz konusudur.Bunun
yanında periyodisitenin bakım hatalarından kaynaklanması nedeniyle zeytin alanlarında
bakım işlemlerinin zamanında yapılması ile de üretimde bir miktar daha artışı beraberinde
getirecektir.
5.6. 2004 YILI İTİBARİYLE ALT BÖLGELER BAZINDA ÜRETİM DEĞERLERİ
5.6.1. I.Alt Bölgede (Osmangazi-Yıldırım- Yenişehir- İnegöl- Kestel- Gürsu İlçeleri) Tarımsal Üretim Değerleri 2004
Tablo.54. I. Alt Bölge Tarla Bitkileri Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.) )
Üretim (Ton)
Üretim Değeri (1000 TL,)
Alt Bölge İçerisindeki Üretim Değeri (%)
İl İçerisindeki Üretim Değeri (%)
TARLA BİTKİLERİ 61.309 114.272.210 Tahıllar 45.510 65.092.810 56,9 17,5 Buğday 36.310 133.345 46.937.440 Arpa 4.920 17.176 4.723.400 Çavdar 20 30 7.500 Yulaf 1.035 1.686 480.510 Mısır (Dane) 1.289 7.280 2.416.960 Mısır (Hasıl) 1.936 95.700 10.527.000 Endüstri Bitkileri 8.496 18.444.000 16,14 4,97 Tütün 745 995 3.781.000 Şeker Pancarı 1.501 99.354 9.438.630 Ayçiçeği 6.250 10.450 5.225.000 Baklagiller 1.302 5.336.000 4,67 1,44 Bakla (Kuru) 6 12 4.200 Bezelye (Kuru) 20 54 64.800 Nohut (Kuru) 276 520 780.000 Fasulye (Kuru) 1.000 2.564 4.487.000 Yumrulu Bitkiler 2.155 49.800 12.450.000 10,9 3,36 Patates 2.155 49.800 12.450.000 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 3.846 12.949,4 10,33 3,49 Fiğ (Yeşil Ot) 1,830 950 95.000 Fiğ (Kuru Ot) 9.825 2.947.500
117
Yonca (Kuru Ot) 1.966 27.334 9.566.900 Hayvan Pancarı 50 3.400 340.000
Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü
Tablo.55. I. Alt Bölgede Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim Ton
Üretim Değeri (1000TL.)
Alt Bölgeler İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
SEBZELER 15.740 123.494.000 Baklagil Sebzeleri 2292 26.347.250 21 5,92 Fasülye (Taze) 1.345 38.040 19.020.000 Barbunya (Taze) 395 3.960 3.960.000 Bezelye (Taze) 472 6.905 3.107.250 Bakla 80 650 260.000 Meyvesi Yenen Sebzeler 9.898 77.767.000 62,97 17,48 Bamya 220 670 1.005.000 Biber (Dolmalık) 514 11.660 4.664.000 Biber (Sivri) 1.175 21.400 8.560.000 Biber (Salçalık) 193 4.289 1.715.600 Hıyar 600 14.400 3.600.000 Domates 3.300 131.000 26.200.000 Kabak (Bal) 61 1.242 248.400 Kabak (Sakız) 293 6.270 1.254.000 Karpuz 1.340 50.600 7.590.000 Kavun 495 9.000 1.800.000 Patlıcan 1.307 43.450 17.380.000 Enginar 400 5.000 3.750.000 Yaprağı Yenen Sebzeler 2.394 13.746.250 11,13 3,09 Dereotu 88 973 486.500 Ispanak 1.330 19.000 6.650.000 Pırasa 217 5.505 1.376.250 Roka 42 420 210.000 Lahana(Beyaz) 300 7.700 2.310.000 Lahana (Kırmızı) 22 390 117.000 Marul (Göbekli) 55 722 722.000 Marul (Kıvırcık) 221 2.218 1.109.000 Maydanoz 119 1.531 765.500 Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler
1.156 5.633.500 4,56 1,27
Sarımsak (Taze) 7 102 127.500 Sarımsak (kuru) 40 240 480.000 Soğan (Taze) 67 1.330 1.596.000 Soğan (kuru) 850 10.000 2.000.000 Havuç 5 115 23.000 Turp (Bayır) 63 1.760 440.000 Turp (Kırmızı) 6 100 25.000 Karnabahar 118 2.355 942.000
118
Tablo.56. I. Alt Bölgede Meyve Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Ağaç Sayısı Adet
Üretim-Ton
Üretim Değeri (1000 TL.)
Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
MEYVELER 4.865.001 183.048 137.775.350 Yumuşak Çekirdekliler 1.671.190 71.083 40.963.900 29,74 9,00 Armut 994.450 42.952 30.066.400 Ayva 159.800 3.376 1.012.800 Elma 499.240 24.409 9.763.600 Muşmula 17.200 346 121.100 Taş Çekirdekliler 2.805.710 60.130 37.993.900 27,57 8,35 Erik 288.000 8.449 2.957.150 Kiraz 207.300 6.985 8.731.250 Vişne 31.580 732 549.000 Şeftali 1.829.630 42.415 21.207.500 Zeytin 449.200 1.819 4.549.000 Üzümsü Meyveler 117.801 47.911 48.186.300 34,98 10,59 Üzüm (He) 4.983 31.128 31.128.000 İncir 100.250 4.121 2.266.550 Dut 5.210 68 51.000 Nar 5.400 54 27.000 Ahududu (He.) 308 1.755 3.948.750 Çilek (He.) 1.650 10.785 10.785.000 Sert Kabuklular 270.300 3.924 10.631.250 7,7 2,34 Ceviz 69.500 2.650 7.950.000 Badem 1.000 5 10.000 Kestane 33.300 934 2.335.750 Fındık (ocak) 166.500 335 335.500
Tablo.57. I. Alt Bölgede Hayvansal Ürünler ve Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Üretim-Ton
Üretim Değeri(1000 TL.
Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
HAYVANSAL ÜRÜNLER
74.051.649
SÜT 75.273 37.971.514 51,28 14,02 İnek Sütü 74.157 37.078.570 Koyun Sütü 902 721.992 Keçi Sütü 214 170.952 ET 5.016 26.715.370 36,08 9,87 Sığır Eti 892 6.245.470 Koyun-Kuzu Eti 2.170 16.272.975
119
Keçi-Oğlak Eti 40 303.375 Tavuk Eti 1.892 3.784.800 Hindi Eti 22 108.750 Yumurta 10,42 2,85 Yumurta 85.765.000 7.718.850 Yapağı-Kıl 73 71.111 0,1 0,03 Yapağı 68 67.920 Keçi Kılı 5 3.191 Arıcılık Ürünleri 222 1.574.805 2,12 0,58 Bal 215 1.505.735 Bal Mumu 7 69.070 5.6.2. II. Alt Bölge (Nilüfer-Karacabey-Mustafakemalpaşa İlçeleri) Tarımsal Üretim Değerleri -2004
Tablo.58. II. Alt Bölge Tarla Bitkileri Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim (Ton)
Üretim Değeri (1000 TL,)
Alt Bölge İçerisindeki Üretim Değeri (%)
İl İçerisindeki Üretim Değeri (%)
TARLA BİTKİLERİ 92.408 165.761.405 Tahıllar 70.761 119.168.355 71,45 32,12 Buğday 55.050 192.125 67.628.000 Arpa 2.140 7.050 1.938.750 Çavdar 70 200 50.000 Yulaf 220 575 163.875 Mısır (Dane) 10.750 101.620 33.737.840 Mısır (Hasıl) 2.531 140.900 15.649.890 Endüstri Bitkileri 12.424 28.549.000 17,12 7,69 Tütün 600 765 2.907.000 Şeker Pancarı 3.024 196.200 18.639.000 Ayçiçeği 8.800 14.006 7.003.000 Baklagiller 2.998 8.710.300 5,23 2,3 Bakla (Kuru) 84 328 114.800 Bezelye (Kuru) 350 1.025 1.230.000 Nohut (Kuru) 744 1.212 1.818.000 Fasulye (Kuru) 1.820 3.170 5.547.500 Yumrulu Bitkiler 210 1.276.250 0.77 0,34 Patates 210 5.105 1.276.250 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 6.015 8.057.500 5,43 2,44 Fiğ (Yeşil Ot) 2.055 850 85.000 Fiğ (Kuru Ot) 2.055 5.875 1.762.500 Yonca (Kuru Ot) 3.960 20.600 7.210.000
Hayvan Pancarı
120
Tablo.59. II. Alt Bölgede Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim Ton
Üretim Değeri (1000TL.)
Alt Bölgeler İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
SEBZELER 31.425 270.556.650 Baklagil Sebzeleri 1.088 4.842.550 1,79 1,09 Fasülye (Taze) 505 3.500 1.750.000 Barbunya (Taze) 168 1.640 1.640.000 Bezelye (Taze) 260 2.275 1.023.750 Bakla 155 1.072 428.800 Meyvesi Yenen Sebzeler 24.079 221.786.500 81,97 49,85 Bamya 117 361 541.500 Biber (Dolmalık) 1.385 54.100 21.640.000 Biber (Sivri) 1.540 41.400 16.560.000 Biber (Salçalık) 1.450 58.000 23.200.000 Hıyar 577 14.176 3.544.000 Domates 16.000 680.000 136.000.000 Kabak (Bal) 40 800 160.000 Kabak (Sakız) 77 1.380 276.000 Karpuz 1.295 47.800 7.170.000 Kavun 630 10.300 2.060.000 Patlıcan 380 12.000 4.800.000 Enginar 588 7.780 5.835.000 Yaprağı Yenen Sebzeler
2.295 22.523.500 8,3 5,06
Dereotu Ispanak 200 2.400 840.000 Pırasa 1.315 47.100 11.775.000 Roka Lahana(Beyaz) 330 10.700 3.210.000 Lahana (Kırmızı) 20 200 60.000 Marul (Göbekli) 318 6.200 6.200.000 Marul (Kıvırcık) 110 875 437.500 Maydanoz 2 2 1.000 Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler
3.783 21.404.100 7,91 4,81
Sarımsak (Taze) 17 132 165.000 Sarımsak (kuru) 19 285 570.000 Soğan (Taze) 260 2.098 2.517.600 Soğan (kuru) 3.100 77.000 15.400.000 Havuç 15 40 8.000 Turp (Bayır) 25 385 96.250 Turp (Kırmızı) 15. 125 31.250 Karnabahar 332 6.540 2.616.000
121
Tablo.60. II. Alt Bölgede Meyve Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Ağaç Sayısı Adet
Üretim-Ton
Üretim Değeri (1000 TL.)
Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
MEYVELER 1.677.795 38.219 36.320.990 Yumuşak Çekirdekliler
194.745 8.288 4.669.580 12,86 1,03
Armut 113.700 4.742 3.319.400 Ayva 20.245 684 205.410 Elma 60.100 2.855 1.142.320 Muşmula 700 7 2.450 Taş Çekirdekliler 1.375.710 19.390 21.013.960 57,86 4,62 ssErik 35.350 858 300.510 Kiraz 25.450 525 657.250 Vişne 6.560 100 75.450 Şeftali 636.350 12.394 6.197.000 Zeytin 672.000 5.513 13.783.750 Üzümsü Meyveler 62.560 9.978 9.103.750 25,06 2,00 Üzüm (He ) 345 3,715 3,715.000 İncir 56.000 2.210 1.215.500 Dut 4.440 43 32.250 Nar 1.700 13 6.500 Ahududu ( He.) 12 110 347.500 Çilek (He.) 63 3.887 3.887.000 Sert Kabuklular 44.780 563 1.533.700 4,22 0,34 Ceviz 17.050 428 1.284.000 Badem 3.580 18 36.400 Kestane 3.950 63 158.500 Fındık (Ocak) 20.200 54 54.800
Tablo.61. II. Alt Bölgede Hayvansal Ürünler ve Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Üretim-Ton
Üretim Değeri(1000 TL.
Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
HAYVANSAL ÜRÜNLER
105.267.457
SÜT 109.701 55.368.691 52,6 22,45 İnek Sütü 107.977 53.988.275 Koyun Sütü 1.502 1.201.888 Keçi Sütü 223 178.528 ET 10.006 34.499.260 32,77 12,74
122
Sığır Eti 1.155. 8.083.110 Koyun-Kuzu Eti 1.559 11.689.500 Keçi-Oğlak Eti 24 182.250 Tavuk Eti 7.268 14.536.900 Hindi Eti 2 7.500 Yumurta 13,75 5,34 Yumurta 160.791.600 14.471.244 Yapağı-Kıl 101 98.762 0,09 0,04 Yapağı 95,153 95.153 Keçi Kılı 6,015 3.609 Arıcılık Ürünleri 118 829.500 0,79 0,31 Bal 117 819.000 Bal Mumu 1 10.500
5.6.3. III. Alt Bölge (Mudanya-Orhangazi-Gemlik-İznik İlçeleri)Tarımsal Üretim Değerleri-2004
Tablo 62. III. Alt Bölge Tarla Bitkileri Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim (Ton)
Üretim Değeri (1000 TL,)
Alt Bölge İçerisindeki Üretim Değeri (%)
İl İçerisindeki Üretim Değeri (%)
TARLA BİTKİLERİ 11.628 15.132.141 Tahıllar 9.071 10.658.891 70,44 2,87 Buğday 7.610 24.735 8.706.720 Arpa 780 2.265 622.875 Çavdar Yulaf 404 836 238.260 Mısır (Dane) 145 523 173.636 Mısır (Hasıl) 132 8.340 917.400 Endüstri Bitkileri 1.200 1.020.000 6,74 0,28 Tütün Şeker Pancarı Ayçiçeği 1.200 2.040 1.020.000 Baklagiller 429 1.151.100 7,61 0,31 Bakla (Kuru) 25 16 5.600 Bezelye (Kuru) Nohut (Kuru) 59 59 88.500 Fasulye (Kuru) 345 604 1.057.000 Yumrulu Bitkiler 64 320.000 2,11 0,09 Patates 64 1.280 320.000 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 864 1.982.150 13,10 0,53 Fiğ (Yeşil Ot) 482 180 18.000 Fiğ (Kuru Ot) 482 1.583 474.900 Yonca (Kurul Ot) 382 4.255 1.489.250
123
Tablo.63. III. Alt Bölgede Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim Ton
Üretim Değeri (1000TL.)
Alt Bölgeler İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
SEBZELER 6.351 46.202.500 Baklagil Sebzeleri 731 4.006.750 8,6 0,9 Fasülye (Taze) 615 6.945 3.472.500 Barbunya (Taze) 65 405 405.000 Bezelye (Taze) 6 65 29.250 Bakla 45 250 100.000 Meyvesi Yenen Sebzeler 4.564 35.083.250 75,93 7,89 Bamya 21 39 58.500 Biber (Dolmalık) 27 430 172.000 Biber (Sivri) 205 4.000 1.600.000 Biber (Salçalık) 3 60 24.000 Hıyar 75 1.325 331.250 Domates 3.340 126.350 25.270.000 Kabak (Bal) 28 560 112.000 Kabak (Sakız) 51 1.835 367.000 Karpuz 253 6.720 1.008.000 Kavun 105 1.650 330.000 Patlıcan 406 13.720 5.488.000 Enginar 50 430 322.500 Yaprağı Yenen Sebzeler
592 4.305.250 9,32 0,97
Dereotu Ispanak 53 315 110.250 Pırasa 23 624 156.000 Roka Lahana(Beyaz) 20 690 207.000 Lahana (Kırmızı) 378 11.370 3.411.000 Marul (Göbekli) 22 80 80.000 Marul (Kıvırcık) 89 635 317.500 Maydanoz 7 47 23.500 Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler
464 2.807.250 6,08 0,63
Sarımsak (Taze) 1 5 6.250 Sarımsak (kuru) Soğan (Taze) 38 205 246.000 Soğan (kuru) 410 12.175 2.435.000 Havuç Turp (Bayır) Turp (Kırmızı) Karnabahar 15 300 120.000
124
Tablo.64. III. Alt Bölgede Meyve Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Ağaç Sayısı Adet
Üretim-Ton
Üretim Değeri (1000 TL.)
Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
MEYVELER 8.981.723 97.980 254.828.685 Yumuşak Çekirdekliler
453.980 22.069 9.924.860 3,9 2,18
Armut 119.350 4.914 3.440.360 Ayva 100.460 3.748 1.124.580 Elma 230.470 13.342 5.336.960 Muşmula 3.700 65 22.960 Taş Çekirdekliler 8.382.860 10.189 178.803.225 70,16 39,29 Erik 79.000 2.791 977.025 Kiraz 145.650 1.731 2.164.000 Vişne 15.060 340 255.450 Şeftali 546.150 5.258 2.629.250 Zeytin 7.597.000 69.111 172.777.500 Üzümsü Meyveler 84.842 64.753 63.494.500 24,92 13,95 Üzüm (He) 5.492 61.265 61.265.000 İncir 70.250 2.685 1.476.750 Dut 3.400 54 40.500 Nar 5.700 74 37.250 Ahududu (He) Çilek (He) 123 675 675.000 Sert Kabuklular 60.041 969 2.606.100 1,02 0,57 Ceviz 24.741 695 2.086.500 Badem 4.000 20 40.000 Kestane 4.000 150 375.000 Fındık 27.300 104 104.600 Tablo.65. III. Alt Bölgede Hayvansal Ürünler ve Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Üretim-Ton
Üretim Değeri(1000 TL.
Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
HAYVANSAL ÜRÜNLER 44.805.219 SÜT 33.907 17.182.557 38,35 6,35 İnek Sütü 33.148 16.573.885 Koyun Sütü 527 421.200 Keçi Sütü 234 187.472 ET 3.305.,8 16.539.655 36,91 6,11 Sığır Eti 1.549 10.842.930 Koyun-Kuzu Eti 368 2.756.550
125
Keçi-Oğlak Eti 28 209.850 Tavuk Eti 1.363 2.726.200 Hindi Eti 0,8 4.125 Yumurta 22,99 3,8 Yumurta 114.473.008 10.372.571 Yapağı-Kıl 27 25.048 0,06 0,01 Yapağı 21 21.293 Keçi Kılı 6 3.755 Arıcılık Ürünleri 105 755.388 1,69 0,28 Bal 100 700.000 Bal Mumu 5 54
5.6.4. IV. Alt Bölge (Keles-Orhaneli-Büyükorhan-Harmancık İlçeleri) Tarımsal Üretim Değerleri-2004
Tablo.66. IV. Alt Bölge Tarla Bitkileri Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim (Ton)
Üretim Değeri (1000 TL,)
Alt Bölge İçerisindeki Üretim Değeri (%)
İl İçerisindeki Üretim Değeri (%)
TARLA BİTKİLERİ 45.032 74.847.344 Tahıllar 35.422 60.706.419 81,11 16,36 Buğday 26.100 153.210 53.929.920 Arpa 6.700 13.017 3.579.675 Çavdar 540 1.050 262.500 Yulaf 17. 32 9.120 Mısır (Dane) 1.025 2.297 762.604 Mısır (Hasıl) 1.040 19.660 2.162.600 Endüstri Bitkileri 2.833 3.716.725 4,97 1,00 Tütün 590 523 1.987.400 Şeker Pancarı 193 8.335 791.825 Ayçiçeği 2.050 1.875 937.500 Baklagiller 3.320 5.320.950 7,11 1,43 Bakla (Kuru) 305 462 161.700 Bezelye (Kuru) 20 20 24.000 Nohut (Kuru) 2.460 2.636 3.954.000 Fasulye (Kuru) 535 675 1.181.250 Yumrulu Bitkiler 745 2.750.000 3,67 0,74 Patates 745 11.000 2.750.000 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 2.712 2.353.250 3,14 0,64 Fiğ (Yeşil Ot) 2.100 1.875 187.500 Fiğ (Kuru Ot) 2.100 2.830 849.000 Yonca (Kuru Ot) 555 3.225 1.128.750 Hayvan Pancarı 57 1.880 188.000
126
Tablo.67. IV. Alt Bölgede Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim Ton
Üretim Değeri (1000TL.)
Alt Bölgeler İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
SEBZELER 1.211 4.604.950 Baklagil Sebzeleri 422 1.636.800 35,54 0,37 Fasülye (Taze) 331 2.730 1.365.000 Barbunya (Taze) 39 189 189.000 Bezelye (Taze) 6 24 10.800 Bakla 46 180 72.000 Meyvesi Yenen Sebzeler 530 1.938.550 42,10 0,44 Bamya 1 2 3.000 Biber (Dolmalık) 18 74 29.600 Biber (Sivri) 110 572 228.800 Biber (Salçalık) 0,5 2 800 Hıyar 83 935 233.750 Domates 160 4.865 973.000 Kabak (Bal) 16 225 45.000 Kabak (Sakız) 22 218 43.600 Karpuz 55 900 135.000 Kavun 36 382 76.400 Patlıcan 28 424 169.600 Yaprağı Yenen Sebzeler
137 540.600 11,74 0,12
Dereotu Ispanak 68 846 296.100 Pırasa 26 252 63.000 Roka Lahana(Beyaz) 25 255 76.500 Lahana (Kırmızı) Marul (Göbekli) 11 85 85.000 Marul (Kıvırcık) 7 40 20.000 Maydanoz Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler
122 489.000 10,6 0,11
Sarımsak (Taze) 17 68 85.000 Sarımsak (kuru) 2 6 12.000 Soğan (Taze) 47 225 270.000 Soğan (kuru) 45 450 90.000 Havuç 6 90 18.000 Turp (Bayır) 5 56 14.000 Turp (Kırmızı) Karnabahar
127
Tablo.68. IV. Alt Bölgede Meyve Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Ağaç Sayısı Adet
Üretim-Ton
Üretim Değeri (1000 TL.)
Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
MEYVELER 468.230 22.021 26.125.500 Yumuşak Çekirdekliler
144.600 1.270 1.524.970 5,84 0,33
Armut 32.530 804 562.870 Ayva 4.520 229 68.854 Elma 106.550 2.220 888.000 Muşmula 1.000 15 5.250 Taş Çekirdekliler 266.936 2.607 4.764.030 18,23 1,05 Erik 75.700. 1.245 436.030 Kiraz 119.166 2.829 3.536.250 Vişne 57.600 1.007 755.250 Şeftali 14.470 73 36.500 Zeytin Üzümsü Meyveler 17.603 17.163 17.171.700 65,73 3,77 Üzüm (He) 855 2.807 2.807.000 İncir Dut 15.000 266 199.500 Nar Ahududu (He) 3 60 135.000 Çilek (He) 1.745 14.030 14.030.200 Sert Kabuklular 39.091 981 2.664.800 10,20 0,59 Ceviz 34.311 696 2.088.000 Badem 35.100 273 546.800 Kestane 500 12 30.000 Fındık
Tablo.69. IV.Alt Bölgede Hayvansal Ürünler ve Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Üretim-Ton
Üretim Değeri(1000 TL.
Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)
İl İçindeki Üretim Değeri (%)
HAYVANSAL ÜRÜNLER
46.643.541
SÜT 38.513 19.605.545 43,03 7,24 İnek Sütü 37.352 18.676.145 Koyun Sütü 802 641.272 Keçi Sütü 360 288.128 ET 3.645 26.024.395 55,79 9,61
128
Sığır Eti 2.008 14.056.140 Koyun-Kuzu Eti 1.545 11.588.850 Keçi-Oğlak Eti 34 257.850 Tavuk Eti 56 111.680 Hindi Eti 2 9.875 Yumurta 1,18 0,20 Yumurta 6.090.000 548.100 Yapağı-Kıl 65 60.519 0,13 0,02 Yapağı 54 53.683 Keçi Kılı 11 6.836 Arıcılık Ürünleri 57 404.982 0,87 0,15 Bal 54 374.682 Bal Mumu 3 30.300
5.6.5. BURSA İL GENELİ 2004 yılı
Tablo.70. Bursa İli Tarla Bitkileri Üretim Değerleri 2004
ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim (Ton)
Üretim Değeri (1000 TL,)
Üretim Değeri (%)
TARLA BİTKİLERİ 202.377 1.403.826 379.286.480 Tahıllar 160.764 923.652 255.626.475 67,4 Buğday 125.070 503.415 177.202.080 Arpa 14.450 39.508 10.864.700 Çavdar 630 1.280 320.000 Yulaf 1.676 3.129 891.765 Mısır (Dane) 13.209 111.720 37.091.040 Mısır (Hasıl) 5.639 264.600 26.256.890 Endüstri Bitkileri 16.953 334.543 51.730.355 13,64 Tütün 1.935 2.283 8.675.400 Şeker Pancarı 4.718 303.889 28.869.455 Ayçiçeği 10.300 28.371 14.185.500 Baklagiller 8.049 13.357 28.791.100 7,59 Bakla (Kuru) 420 818 286.300 Bezelye (Kuru) 390 1.099 1.318.800 Nohut (Kuru) 3.539 4.427 6.640.500 Fasulye (Kuru) 3.700 7.013 20.545.500 Yumrulu Bitkiler 3.174 67.185 16.796.250 4,43 Patates 3.174 67.185 16.796.250 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 13.437 64.549 26.342.300 6,94 Fiğ (Yeşil Ot) 6.467 3.855 385.500 Fiğ (Kuru Ot) 6.033.900 Yonca (K.Ot) 6.863 55.414 19.394.900 Hayvan Pancarı 107 5.280 528.000
129
Tablo.71. Bursa İli Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER
Ekiliş Alanı (Ha.)
Üretim Ton
Üretim Değeri (1000TL.)
Üretim Değeri (%)
SEBZELER 54.547 1.698.988 643.208.600 Baklagil Sebzeleri 4.533 36.833.350 8,1 Fasülye (Taze) 2.796 51.215 25.607.500 Barbunya (Taze) 667 6.194 6.194.000 Bezelye (Taze) 744 9.269 4.171.050 Bakla 326 2.152 860.800 Meyvesi Yenen Sebzeler
39.071 336.575.300 74,01
Bamya 159 1.072 1.608.000 Biber (Dolmalık) 1.944 66.264 26.505.600 Biber (Sivri) 3.030 67.372 26.948.800 Biber (Salçalık) 1.646,5 62.351 24.939.800 Hıyar 1.335 30.836 7.709.000 Domates 22.800 942.215 188.443.000 Kabak (Bal) 145 2.827 565.400 Kabak (Sakız) 443 9.703 1.940.600 Karpuz 2.943 106.020 15.903.000 Kavun 1.266 21.332 4.266.400 Patlıcan 2.121 69.594 27.837.600 Yaprağı Yenen Sebzeler 5.418 41.115.600 9,04 Dereotu 88 973 486.500 Ispanak 1.651 22.561 7.896.350 Pırasa 1.581 53.481 13.370.250 Roka 42 420 210.000 Lahana(Beyaz) 675 19.345 5.803.500 Lahana (Kırmızı) 400 11.960 3.588.000 Marul (Göbekli) 406 7.087 7.087.000 Marul (Kıvırcık) 427 3.786 1.884.000 Maydanoz 128 1.580 790.000 Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler
5.525 40.241.350 8,85
Sarımsak (Taze) 42 307 383.750 Soğan (Taze) 412 3.858 4.629.600 Havuç 26 245 49.000 Turp (Bayır) 93 2.201 550.250 Turp (Kırmızı) 21 225 56.250 Karnabahar 465 9.195 3.678.000 Enginar 1.038 13.210 9.907.500 Sarımsak Kuru 61 531 1.062.000 Soğan Kuru 4.405 99.625 19.925.000
130
Tablo.72. Bursa İli Meyve Üretim Değerleri ÜRÜNLER
Ağaç Sayısı Adet
Üretim-Ton
Üretim Değeri (1000 TL.)
Üretim Üretim Değeri (%)
MEYVELER 15.992.749 341.268 455.050.525 Yumuşak Çekirdekliler
2.464.515 102.710 57.083.310 12,54
Armut 1.260.030 53.412 37.389.030 Ayva 285.025 8.037 2.411.644 Elma 896.360 42.826 17.130.880 Muşmula 22.600 433 151.760 Taş Çekirdekliler 12.831.216 92.316 242.575.115 53,31 Erik 478.050 13.343 4.670.715 Kiraz 378.400 12.070 15.088.750 Vişne 110.800 2.179 1.635.150 Şeftali 3.026.600 60.140 30.070.250 Zeytin 8.718.200 76.443 191.110.250 Üzümsü Meyveler 282.806 139.805 137.956.250 30,32 Üzüm (He.) 11.765 104.407 98.915.000 İncir 226.500 104.407 98.915.000 Dut 28.050 431 323.250 Nar 12.800 141 70.750 Ahududu (He.) 323 1.925 4.431.250 Çilek (He.) 3.581 29.377 29.377.200 Sert Kabuklular 414.212 6.437 17.435.850 3,83 Ceviz 145.602 4.469 13.408.500 Badem 43.680 316 633.200 Kestane 41.750 1.159 2.899.250 Fındık 214.000 493 494.900
Tablo.73. Bursa İli Hayvansal Üretim Değerleri
ÜRÜNLER
Üretim-Ton
Üretim Değeri(1000 TL.
Üretim Değeri (%)
HAYVANSAL ÜRÜNLER 270.767.866 SÜT 130.128.307 İnek Sütü 252.634 126.316.875 Koyun Sütü 3.733 2.986.352 Keçi Sütü 1.031 825.080 ET 103.778.680 Sığır Eti 5.604 39.227.650 Koyun-Kuzu Eti 5.642 42.307.875 Keçi-Oğlak Eti 126 953.325 Tavuk Eti 10.579 21.159.580 Hindi Eti 26 130.250 Yumurta Yumurta adet 367.119.608 33.110.765 Yapağı-Kıl 255.440
131
Yapağı 95.296 238.049 Keçi Kılı 6.037 17.391 Arıcılık Ürünleri 3.564.675 Bal 486 3.399.417 Bal Mumu 16 109.924
5.7. BURSA İLİNDE 2003 YILI SU ÜRÜRNLERİ ÜRETİM DEĞERLERİ
Tablo.74. Bursa İlinde Su Ürünleri Üretim Değerleri
DENİZ BALIKLARI
ÜRETİM (KG)
ORTALAMA SATIŞ FİYATI KĞ/KL.
ÜRETİM DEĞERİ (1000TL.)
Kırlanğıç Kolyoz 4,7 3 14.100 Levrek Lüfer 38,4 7 268,800 Mezgit Bakalorya Palamut 28,5 3 199.500 Sardalya 290 1,3 377.000 Tekir Barbunya 3 3 9.000 Vatoz Zargana Dil Pisi Gümüş Kefal 125,6 2 251.200 İskine Kalkan 8,9 11 97.900 Karagöz İzmarit İskorpit Hamsi 288 2 576.000 İstavrit 226,3 1,2 271.200 Diğer 410,9 3 1.232.700 TOPLAM 1.425,3 3.297.400 Tatlı Su Balıkları Alabalık Çapak 12,6 1 12.600 Gümüş 731,7 0,5 365.850 Kızıl Kanat 56 1,3 72.800 Kerevit 24,9 15 373.500 Sazan 199 2 398.000 Yayın 3,2 8 25.600 Turna 116,7 3 350.000 Diğer 175 0,35 61.250 TOPLAM 1.319,1 1.659.600 KÜLTÜR BALIKLARI Sazan 5,25 2,3 12.075 Alabalık 196,7 4 786.800 TOPLAM 201,95 798.875
GENEL TOPLAM 2.945,9 5.755.875
132
5.8. VERİMLİLİK
Bursa İlinde verimlilik düzeyi genelde Türkiye ortalamasının üzerinde olması ve tarıma
dayalı sanayi nin gelişmiş olmasından dolayı katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi
tarımın il ekonomisi içindeki önemini artırmaktadır.Aşağıdaki tabloda bazı seçilmiş ürünlerde
Bursa,Türkiye,Avrupa ve Dünya verimlerini karşılaştırması yer almaktadır.
Tablo75. Bazı Ürünlerde Bursa,Türkiye,AB ve Dünyada Verimlilik
Ürünler (Kg’Ha.) Bursa Türkiye AB (l2 Ülke Ortalaması)
Dünya Ortalaması
Mısır 4,338 4,182 9,057 4,356 Domates 50,000 41,772 58,592 27,957 Patates 28,000 25,862 34,369 16,358 Zeytin 2,820 1,960 2,123 1,735 Buğday 3,086 2,234 5,704 2,758
BÖLÜM 6.
PROBLEMLER POTANSİYELLER VE KISITLAR
6. 1. PROBLEMLER
6.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler
Bursa İlinde gerek tarımla uğraşanlar ve gerekse diğer orta ve düşük gelirli işlerde
çalışanlar, tüm Türkiye’de olduğu gibi gelir düşüklüğü ile yüksek eflansyon nedeniyle geçim
sıkıntısı çekmektedirler.Özellikle Büyükorhan, Orhaneli, Keles ve Harmancık İlçelerine bağlı
dağlık köylerde ve kent merkezlerine göç ederek varoşlarda yaşayan kesimlerde geçim
sıkıntısı çekilmektedir.
Bursa ili gerek kendi kırsal kesiminden ve gerekse başka il ve bölgelerden göç
almaktadır.Nüfus yoğunluğu bursa ili I.Alt Bölgede aşırı artmıştır. Bu durum gerek alt yapı ve
düzenlemelerin yapılamamış olması nedeniyle şehir yaşamını olumsuz yönde etkilenmekte ve
çevre sorunlarını yaratmaktadır. Bursa ilinin IV. Alt Bölgesini oluşturan Büyük Orhan
,Orhaneli, Keles ve Harmancık İlçelerinde istihdam problemi vardır. Bu nedenle bu ilçelerden
kent merkezine yoğun göç söz konusudur. Genç nüfusun kent merkezine göç etmesi nedeniyle
köylerdeki nüfusun çoğunluğu yaşlı kimselerden oluşmaktadır.Yetersiz iş gücü iklim ve
topografyanın getirdiği olumsuzluklar ile tarımsal faaliyetlerden ve hayvancılıktan
133
vazgeçilmektedir. Dağ köylerinde yaşam koşullarının ağır olması şehir merkezine göçü artıran
diğer bir nedendir.
Bursa ovası ve İnegöl ovalarının bulunduğu I.Alt Bölge
(Osmangazi,Yıldırım,Kestel,Gürsu,İnegöl ve Yenişehir) İlçelerinde Tarım,Sanayi, Tarıma
dayalı sanayinin yoğun olduğu bir bölge olması nedeniyle bu bölgenin diğer ilçelerden ve
İllerden yoğun göç almasının getirdiği kentsel ve çevresel sorunların yaşandığı bir bölge
halini almıştır. Yine bu bölgede Tekstil sanayinin yoğun oluşu çevre kirliliği ve aşırı yer altı
sularının kullanılması ile bölge gelecekte yer altı su rezervlerinin düşmesine hatta yok
olmasına neden olabilme tehlikesi bulunmaktadır.
Bursa ilinde turizm ,sanayi ve kentleşmenin hızlı gelişmesiyle arazi rantı çok yüksektir.
Sanayileşmenin yoğun olduğu I. Ve II. Alt Bölgelerde tarım arazileri tarım dışı kullanım için
el değiştirmektedir. Özellikle I.Alt Bölgede yer alan Gürsu ve Kestel ilçelerinde Tekstil
sektörünün hızlı gelişimi ile bu bölgede bulunan önemli tarım arazileri tarım dışına
çıkarılmaktadır.
Türkiye’de olduğu gibil Bursa İlin dede tarım arazileri veraset yoluyla araziler
parçalanmaktadır.Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve
maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır.
6.1.2. Doğal Kaynak Problemleri Mevcut verilere göre Bursa İlinde 47.780 ha. Mera alanı bulunmasına rağmen bu
zamana kadar ıslah çalışması yapılmış önemli bir mera alanı bulunmamaktadır. Bu durum mera
alanlarına verilen önemin açık göstergesidir.
489.4l2 Ha. Orman alanı Bursa ilinin yüz ölçümünün % 454,23 ‘nü oluşturmasına
rağmen bu alanlardan yeterince yararlanılamamaktadır.Orman alanlarının mülkiyetinin Devlete
ait olması nedeniyle orman köylüleri bu kaynaklardan yeterince yararlanamamaktadır.
Orman yangınları ve kaçak kesimler bu kaynakların günden güne azalmasına neden
olmaktadır.Zeytin alanlarının henüz belirlenmemiş olması bu alanların gelecekte tahrip
olmasına yol açacaktır. 4086 sayılı yasa ile korunmaya alınması gerekli olan zeytin alanlarının
belirlenmesi ve parselizasyon çalışmalarının yapılması konusunda gereken duyarlılık
gösterilmelidir.
Bursa kent merkezinde bulunan termal su kaynaklarından genel olarak otel ve
hamamlarda faydalanılmaktadır. Termal sulardan tarımda faydalanılma yoluna hiç
134
gidilmemiştir. Bu nedenle termal sularının Bursa ovasında örtü altı tarımsal faaliyetler için
kullanılması değerlendirilmelidir.
6.1.3. Çevresel Problemler
Bursa önemli sanayi kentlerimizden biridir.Ekonomik işkolu’nun yoğun olduğu bu
kentte hızla sanayileşme ve kentleşme sebebiyle doğal kaynaklar kirlenmiş ve tahrip olmuştur.
Bursa’nın bir sanayi kenti oluşu ve sanayi tesislerinin yoğunluğu hava kirliliğini önemli
boyutlara getirmiştir.Sanayi tesislerinden çıkan baca zehirli gazları,düşük kaliteli kömür
kullanımı,taşıt trafiğinin yoğunluğundan kaynaklanan eksoz gazları hava kirliliğinin en önemli
etmenlerindendir.Doğal gaz kullanımının son yıllarda yaygınlaştırılması ve alınan tedbirler
sayesinde Bursa ili 1.derece hava kirliliği sırasından 3.derece hava kirliliği olan iller sırasına
girmiştir.
İlimizde kent içi ulaşımından kaynaklanan trafik gürültüsü önemli boyutlardadır.
Bursa’da günde 1000 ton katı atık toplanmaktadır.Hamitler bölgesinde kurulan katı atık
depolama sahası sayesinde ilin 30 yıllık katı atık depolama problemi çözülmüştür.
Bursa ilinde önemli bir çevresel problem tehlikeli atıklardır.Bunların ağırlık kısmını
sanayi atıkları oluşturmaktadır. hızlı kentleşme ve kontrolsüz sanayileşmeyle oluşan evsel ve
endüstriyel atık suların uzun yıllardan beri Nilüfer çayına deşarj edilmesi sonucu bu çaydı
önemli bir kirlilik olmuştur.
İlde ana toplayıcı kolektörlerle toplanıp Doğu ve Batı arıtma tesislerine getirilen atık
sular arıtılarak Nilüfer çayına deşarj edilecektir.Bursa atık su arıtma tesisleri 2020 yılı hedef
alınarak planlanmıştır.Bursa Organize Sanayi bölgesi Atık su arıtma tesisi 3.700.000 m2 alana
yayılmış olup,163 sanayi kuruluşunun 46.000 m3 suyunu arıtmaktadır.İlde önemli bir sanayi
bölgesi olan Demirtaş Organize sanayi bölgesi içerisinde kalan 167 adet çeşitli işletmelerden
kaynaklanan evsel ve endüstriyel atık sularının arıtılması çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca
Gürsu-Kestel-Barakfaki-Samanlı bölgelerinde bulunan 158 işletmenin evsel ve endüstriyel atık
sularıyla Belediyelerden kaynaklanan evsel atık sularının arıtılması çalışmaları devam
etmektedir.
Görüldüğü üzere İlde bütün bu sanayi kuruluşlarının şehir yerleşim sahası içerisinde
kalması dolayısıyla Bursa ile çok büyük bir çevre sorunu yaşamaktadır.Sanayi tesislerinin
oluşturduğu baca gazları ve sıvı atıklar çevreyi önemli ölçüde kirletmektedirler.
Bursa ilini etkileyen önemli bir diğer çevre sorunu körfez kirliliği olup kirliliğe neden
olarak ;
- Endüstriden ileri gelen ve arıtılmadan körfeze deşarj edilen endüstriyel atıklar,
135
- Yerleşim bölgelerinden ileri gelen ve arıtılmadan körfeze deşarj edilen evsel atıklar
- Körfeze dökülen derelerden oluşan kirlilikler
- Körfezde deniz taşımacılığından meydana gelen kirlilikler,
Ülkemizin en önemli sulak alanlarından olan Uluabat gölü kirlilikten etkilenmiştir.Bu
dünya mirası gölü M. Kemalpaşa ilçesi Kanalizasyon atıkları ve 52 adet deri işleme tesisleri
atıkları,konserve fabrikalarının atıkları,Mustafa kemal paşa çayı vasıtasıyla
kirletmektedir.Ayrıca direk drenaj vasıtasıyla kerevitaş,turbel,Akçalar Belediyesi mezbahası
gölü kirletmektedir.Gölde aşırı organik madde kirlenmesi meydana getirmiş oksijen azalması ve
gölün donma tehlikesi göldeki su ürünleri yaşamını olumsuz etkilemektedir.
Ülkemiz küçük ve dağınık kırsal yerleşmelerden oluşan bir yapıya sahip iken büyük
kentlere büyük bir göç akını yaşanmıştır.
Bursa ilinde bu sağlıksız göç hareketinden etkilenmiş sürekli artan nüfus hareketine
yetişilemeyerek kentin alt yapı ve üst yapısında önemli yetersizlikler oluşmuştur ve Doğal
kaynaklar plansız bir biçimde tehdit altına alınmıştır.Kentte bu sebeple ısınma ve ulaşım amaçlı
enerji kullanımlarından kaynaklanan hava kirliliği giderek artmış kent hızlı büyümesi ve yanlış
yerleşimler nedeniyle sanayi bölgeleri ile yerleşim bölgelerinin iç içe girdiği son derece
sağlıksız bir yapıya ulaşmıştır.Sanayi kaynaklı hava kirliliği önemli boyutlara ulaşmıştır.
Kentsel atık sularının yer üstü su kaynaklarına bırakılması; yer altı su kaynaklarına
karışması kullanma sularının kirlenmesine neden olmaktadır.
Bursa ili merkezinde dört bir taraftan oluşan sanayi ve yerleşim merkezlerinin artması
nedeniyle site yeşil alan sulaması nedeniyle açılan kaçak su kuyuları 128 milyon m3/yıl
kapasiteli Bursa ovası yer altı suyu seviyesini düşürmekte ve yer altı suyunu kirletmektedir.
Belli başlı Akarsularımızdan Orhaneli çayı,Emet çayı,M. Kemalpaşa çayı ve Nilüfer
çayı çevresindeki Sanayi ve yerleşimlerden oluşan kirliliğe maruz kalmaktadır.
Bursa ilinde özellikle tekstil,boyama kimyasal atık suları ve şehir kanalizasyon
atıklarının karıştığı sular ile sulanan tarım arazileri aşırı derecede kirlenmektedir.Yine organize
sanayinin atık suları sulama suyuna karışması ve tarımda kullanılması sonucu toprak kirliliği
oluşmuştur.
Ülkemizin en önemli kış sporları,dağcılık,kampçılık merkezi olan Uludağ Milli parkında
Plansız ve düşünülmeden açılan yeni yerleşim sahaları ile Bursa ilinin en önemli temiz su
kaynaklarının kirlenmesine neden olunabilecektir.
Bursa ilinde sanayinin ana ulaşım aksları boyunca yayılması önceleri Uludağ’ın kuzey
eteği ile Bursa ovasının güney kenarlarında yer alan Bursa kentinin ovanın kuzey-güney
doğrultusunda plansız bir biçimde yayılmasına yol açmıştır.Ayrıca bu yayılma Bursa ovasında
136
hisseli parselizasyon üzerinde kaçak bir yapılaşmaya yol açarken kent merkezinin tarihi dokusu
üzerindeki baskıyı artırmıştır.Ayrıca yurdumuzun en önemli tarım alanları olan
Bursa,Karacabey ve Mustafakemalpaşa ovalarının tarım dışı amaçla kullanımlarına neden
olmuştur.
Bütün bu olumsuzlukların bertaraf edilmesi maksadıyla 2020 Çevre Düzeni Strateji
planı adı altında Bursa ilinde sürdürülebilir,yaşanabilir bir çevre yaratılması,tarımsal,turistik ve
tarihi kimliğin korunmasını ve Türkiye’nin kalkınma politikası kapsamında sektörel çelişme
hedeflerine uygun olarak belirlenen planlama ilkeleri doğrultusunda sağlıklı gelişme ve büyüme
hedeflerini sağlamayı amaçlayan plan oluşturulmuştur. Planın,Bursa’daki tarımsal niteliği
yüksek tüm tarım topraklarının,orman niteliğine sahip alanların,belirlenmiş su
havzalarının,kentsel,doğal ve arkeolojik sit alanlarının korunması gerekliliği;hedef nüfusun
dengeli dağılımının ,nüfus ve iş alanlarının desantralizasyonunun sağlanması,sanayi
bölgelerinin organize sanayi bölgesi şekline getirilmesi,kirletici sanayinin kontrol altına
alınması,turizm sektörünün geliştirilmesi gibi kararlar bulunmaktadır.
6.1.4. Sektör ve Belirgin Alt Sektörlerin Problemleri
Bitkisel Üretim : Bursa ilinde ; tarım ve tarıma dayalı tarımsal sanayi nin gelişmiş olması
, güneş, toprak ve suyun bir arada olduğu ilde tarım entansif bir şekilde yapılmaktadır.
Türkiye Domates üretiminin % 11,1 ini,Biber üretiminin % 14,6 sını Şeftali üretiminin %
24,18 sini Bursa ili üretmektedir.
Bursa ili I. ve II. Alt bölgelerde tarımsal üretimde ağırlık Sebze ve meyve olup
,üretilen ürünler ihracata yöneliktir. Meyve üretiminde I.Alt Bölgenin payı il bazında
büyüktür Bu bölgede :Bursa ile özdeşleşen şeftali üretiminde son zamanlarda önemli ölçüde
düşüş gözlenmektedir. Buda bölgede bulunan tarım arazilerinin tarım dışı amaçlı kullanılması
ile büyük rantların elde edilmesi yatmaktadır.Yine bölgede yetiştirilen Armut üretimindeki
düşüş son zamanlarda armutlarda görülmeye başlayan ve hızlı bir şekilde yayılma gösteren ateş
yanıklığı hastalığı dır. Bu hastalığa karşı kesin bir mücadele yönteminin olmayışı bölgede
bulunan kapama armut bahçelerinin yok olmasına neden olmaktadır.
II. Alt Bölgede Üretim Domates ve Soğan ağırlıklı olup, Domatesin
pazarlanmasında bir problem görülmemektedir.Bölgede Salça fabrikalarının bulunması ve
Sofralık çeşitlerde Bölge illerinin yakın oluşu bir avantaj olarak değerlendirilmektedir. Sanayi
ye yönelik üretimde çitçilerin ürün paralarını zamanında alamamaları ve ürüne verilen fiyatın
137
günün şartlarında çok düşük olması çiftçinin hak ettiği emeğinin karşılığını alamamasına neden
olmaktadır.
III.Alt Bölgede tarımsal üretimin ağırlığını zeytin teşkil etmektedir. Bu bölgede
özellikle Gemlik Sofralık çeşitleri ile önemli bir yere sahiptir. III.Alt Bölge Bursa İli Zeytin
üretiminin %88,5 ini karşılamaktadır. Zeytinde pazarlama Marmarabirlik ve Özel sektör
aracılığı ile yapılmaktadır. Bölgede Zeytincilik de en büyük sorun Üretimde dalgalanma
(periyodisite) dır. Üretimde yıldan yıla görülen dalgalanma var ve yok yılı diye
adlandırılmaktadır. Hayvansal Üretim :
Bursa ilinde özellikle I.ve II. Bölgelerde hayvancılık süt sığırcılığı ağırlıklı
olup,Üretilen hayvansal ürünlerin işlenmesi ve pazarlanmasında her hangi bir sorun
görülmemektedir.Bu bölgelerde bulunan Süt işleme fabrikaları ve mandıralar Bursa ili ve
çevre illerden topladıkları sütleri bu tesislerde işleyerek pazara sunmaktadırlar.
Bursa ilinde hayvancılıkta en önemli sorun girdi temini olan kaba ve kesif
yemlerdir.toplam girdilerin % 70 ‘ini yem giderleri oluşturmaktadır. İlde yem bitkileri ekilişi
ve meraların ıslahı yetersizdir. Daha önce Devlet tarafından yapılan sun’i tohumlamanın
özelleştirilmesi hayvan yetiştiricilerine ek yük getirmektedir.IV. Bölgede bulunan
Orhaneli,Büyükorhan,Keles ve Harmancık ilçelerinde hayvansal ürünlerde verim
düşüktür.Bunun nedeni bölgenin dağlık bir yapıya sahip olması ve bölgede yerli ırk hayvan
sayısının fazla olmasıdır.
Küçükbaş hayvancılıkta da ırk problemi görülmekle birlikte meraların zayıf karakterde
olması nedeniyle verimde düşüş gözlenmektedir.Bu nedenle il genelinde mevcut meraların
ıslahına önem verilmeli ve yem bitkileri ekiliş alanlarının artırılmasına çalışılmalıdır.
Su Ürünleri : Bursa ili, su ürünlerini oluşturan çeşitli canlıların gelişmesi ve yetiştirilmesine kolaylık
sağlayan coğrafi konumu ve uygun ekolojik özellikleriyle balıkçılık açısından şanslı bir
konumdadır. Yapılan çeşitli araştırmalar, uygun bir yapılanma ve yönetim organizasyonu ile
denizden avcılık yönüyle elde edilen miktarı iki kat artırmanın mümkün olduğu ortaya
çıkmaktadır. Marmara denizinden avcılıkla elde edilen miktar, Marmara denizinin gerçek
balıkçılık potansiyelini yansıtmamaktadır. Ayrıca üç tarafı denizlerle çevrili olan ve sayısız
akarsu, göl ve göletleri ile su ürünleri konusunda büyük bir potansiyele sahip olan ülkemizde
potansiyele oranla su ürünleri üretimi düşüktür. Artan nüfusun protein açığının karşılanmasında
138
su ürünleri üretiminin önemi büyüktür. Ülkemiz su ürünleri yetiştiriciliği problemleri
dolayısıyla İlimizin su ürünleri yetiştiriciliği problemlerini de oluşturmaktadır.Bu problemlerin
en önemlileri ve çözümleri öncelik sırasına göre :
- Yatırım aşamasında 10 ayrı Bakanlık ve ilgili Belediyelerden alınarak izinlerin
tek ele indirilmesi zaman ve diğer israfların önüne geçecektir. Çelişen mevzuat için ilgili
kurumlar bir araya gelerek düzenleme yapmalıdır.
- Çok iyi bir planlama ile sektörler (turizm vb.) arası çatışmalar, problemler
oluşmadan çözülebilecektir.
- Deniz yetiştiriciliğine uygun şeridin büyük bir kısmının turizm, sit ve özel çevre
koruma alanı ilan edilmesi bu alanlardaki potansiyeli yok etmektedir. Açık deniz balıkçılığının
teşviki yanına bazı kıyısal alanların balık yetiştiriciliğine ayrılması gerekmektedir. İlimizde de
Gemlik-Armutlar arasında önemli bir su ürünleri yetiştiricilik potansiyeli bulunmaktadır.
Turizm ve balıkçılık sektörünün çatışmasının önlenmesi için bu alanların ülkesel bazda
ayrımlarının yapılması gerekir.
- Denizlerde avcılığı yapılan türlerin yaşam döngülerine uygun avlanma tarzı yer
ve zaman stratejilerine uyulması sağlanmalıdır. Özellikle Marmara başta olmak üzere tüm
denizlerimizde trol ile avlanmanın 80-100 m sınırından daha sığ sularda yapılması
engellenmelidir. Açık deniz balıkçılığına yönelinmeli ve teşvik edilmelidir.
- Kapalı koylarda bulunan deniz balıkçığı yetiştiricilik tesislerinin daha açıklara
çekilmesi teşvik edilmelidir.
- Kıyılardan gelişi güzel kum-çakıl çıkarılması nedeniyle balık yuvalarının
bozulması önlenmelidir.
- Üretim aşamasında yumurta ve yavru alışverişlerinin Bakanlığın gözetiminde
menşei şahadet nameleriyle yapılması balık hastalıklarının önlenmesi için önemlidir.
- Yem, işçilik elektrik, nakliye, SSK primleri ve KDV gibi girdilerin özellikle
yemin yüksek oluşu ve tekel konumunda oluşu sektörün uluslararası rekabetini mümkün
kılmamaktadır. Ayrıca Yurtiçi alım gücünün düşük olması, ve üreticilerin çeşitli
organizasyonlarda bir araya gelememesi balıkçılık sektöründe pazarlama ve diğer önemli
problemleri ortaya çıkarmaktadır. Bu da yetiştiricilikte önemli gerilemelere sebep olmaktadır.
Sektörde desteklemeler yok denecek kadar azdır.
- Yavru balık yumurtası KDV sini sıfırlamak, yem alımı ve ithalatında KDV ve
fonları düşürmek gerekmektedir.
- Ülkemizde balık tüketimi teşvik edilmeli, balık satışında KDV düşürülmelidir.
139
- Kuluçkahanelerde üretilen yavru miktarı bilhassa deniz balıkçılığında ihtiyacı
karşılamamaktadır. Bu nedenle doğadan yapılan yavru toplama işlemi doğal dengeyi
bozmaktadır. Büyük üretim kapasiteli (kooperatifleşmiş)öncelik verilmeli ve bunların yavru
ihtiyaçlarının kendilerince karşılanması için tesislerin kurdurulması sağlanmalıdır.
- Sektördeki firmaların teknoloji yenileme imkanı sağlamak üzere ve üretimi
teşvik etmek üzere hibe, düşük faizli uzun vadeli şekilde kaynak sağlanmalıdır.
- Denizlerde ve iç sularda stok tespit çalışmalarını tamamlayıp gerçekçi ve
avlanabilir stok miktarının belirlenmesi, buna uygun av filosu oluşturulması ve aşırı avcılığın
önlenmesi, doğal üreme alanları tespit edilmeli ve korunmalıdır.
- İlin, önemli problemi olan kıyılardan gelişi güzel kum-çakıl çıkarılması
nedeniyle balık yuvalarının bozulması önlenmelidir.
Bursa Marmara Denizinin güneydoğusunda bulunan Uluabat ve İznik Gölleri başta
olmak üzere Gölbaşı, Doğancı, Demirtaş, Hasanağa, Büyükorhan Barajları, Burcun, Gölcük,
Eymir, Halhalca, Uşakpınar, Kozluören, Göbelye, Kayapa, Çalı, Akçalar, Yenice Göletleri ve
Mustafakemalpaşa Çayı, Nilüfer Çayı, Göksu Çayı, Kocadere ve Aksu Derelerinin bulunduğu
önemli su potansiyeline sahiptir. İlimizde, ayrıca iç su yetiştiriciliğinde 50 lt/sn üzerinde debiye
sahip olan kaynakların bulunması su ürünleri yetiştiriciliği açısından oldukça önemlidir.
Temel girdilerin özellikle yem fiyatlarının son yıllarda aşırı artması ve tekel konumuna
gelmesi küçük işletmelerin kendi aralarında kooperatif, şeklinde öğütlenememeleri nedeniyle
son yıllarda üretim miktarları ve rantabiliteleri düşmüştür. İlimizde doğal su kaynaklarının
kullanılması açısından belirli bir noktaya gelinmesine rağmen, akarsu, göl, gölet ve Marmara
Denizinden yeterli değil, hiçbir şekilde yararlanmadığımız görülmektedir. Özellikle İznik Gölü
başta olmak üzere diğer göllerde de kafes balıkçılığı (Sazan, Alabalık) yetiştiriciliği açısından
potansiyeller vardır. Yine yapılan denemeler ve Gemlik Narlı Sarıburun mevkiinde kurulan
Levrek- Çipura tesisi göstermektedir ki Armutlu sahillerinden başlayarak Gemlik’ e kadar olan
kıyı şeridinde ve kıyının 50-100 m açıklarında ardı ardına kurulacak deniz balıkçılık tesislerinde
büyük miktarlarda deniz balığı üretimi yapmak mümkündür. Ayrıca bu bölgeler yine denizde
alabalık yetiştiriciliği için önemli potansiyel olan yerlerdir. Kasım aylarında deniz kafeslerine
50-100 gram Alabalıklar Haziran ortalarında 500-750 gram ağırlığına ulaşmaktadırlar. Bu da
karada 2-3 yılda ulaşılan canlı ağırlığa, bu bölgede 5-6 aylık bir periyot da ulaşılabileceğini
göstermektedir.
140
Sulama : Bursa ilinde ekilebilir tarım arazisinin yaklaşık %29,56 sı sulanabilir durumda
olup bu lalanın %52,96 sında halen sulama yapılmaktadır.Yeni sulama alanlarının açılması
çalışmaları DSİ ve Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
Çıkarılan su oranları ve belirli toprak katmanlarının hidrolojisine dair veriler
mevcut değildir.Ancak bazı bölgelerde yer altı suyunun kontrolsüz ve aşırı kullanımı ile yakın
gelecekte Özellikle I.Alt Bölgede sorun yaratacaktır. Münavebenin uygulanmaması aşırı
miktarda sulama yapılması önemli ova topraklarında tuzluluk problemleri oluşturacaktır.
6. Pazarlama problemleri Gerekli yasal düzenlemelerdeki eksiklilik nedeniyle pazarlama ve örgütlenmede
karşılaşılan sorunları (Üretici birlikleri kurulmasıyla ilgili yasanın çıkmamış olması, sözleşmeli
çiftçilik yasasındaki problemler) tarım ürünlerinin pazarlanmasında problemlere neden
olmaktadır.
Ülkemizin Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım anlaşması ve AB Gümrük Birliği
Anlaşması ve bu kapsamda yapılan serbest Ticaret anlaşmaları (STA) kapsamındaki
yükümlülükleri Bursa dış ticaretini de etkilemektedir. Örneğin DTÖ Tarım Anlaşması sonucu
ihracat sübvansiyonlarına sınırlama getirilmesi , ihracatta TBT ve SPS kurallarına uyumda
karşılaşılan problemler AB tarafından bazı ürünler için pazara girişte uygulanan spesifik
vergiler, kota uygulamaları ve tarife dışı engel olarak nitelenen teknik bari yerler ihracatta
zaman, zaman sıkıntılara yol açmaktadır.
AB gümrük anlaşması rekabet şansı yüksek olan ürünlerin i0racatinda gümrük vergileri
açısından avantaj sağlamakla beraber,kaliteyi etkileyen teknik mevzuat uyumu ülkemiz
limitlerinin yüksek olması, su ürünleri ihracatında uyulması zorunlu olan teknik mevzuat
eksikliği ihracatımızı olumsuz yönde etkilemektedir.
Bursa İlinde önemli oranda kooperatifler olmasına rağmen mevcut kooperatiflerin
genel olarak mali yönden zayıf oluşu ve mevcut hal yasasının kooperatiflere sağladığı
dezavantajlar ve 1163 sayılı kooperatifçilik yasasının günün şartlarına uygun olmaması
nedeniyle kooperatiflerin pazarlama sistemindeki rolü azalmıştır.Aktif kooperatiflerin bir çoğu
ürettikleri ürünlerin aracısı konumuna düşmüştür.
6.2. POTANSİYELLER VE KISITLAR İlde tarım sektöründe doğal kaynakların mevcut ve potansiyel durum incelenirken
karşılaşılan farklar (GAP) oluşturulan matriste aşağıda verilmektedir.Örneğin ,tarımsal
potansiyel, arazi varlığı ve toprak sınıfları incelendiğinde tarım alanlarının I.ve IV. Sınıf
141
arazilerden oluştuğu ,VI ve VII .sınıf arazilerin ise genelde çayır mera ve orman arazileri
olduğu görülmektedir. Tarım arazilerinde gelecekte bir gelişme söz konusu olmazken mevcut
tarım alanlarının sanayi ve turizme karşı korunması önem arz etmektedir. VI. Ve VII. Sınıf
arazilerde bulunan yabanı zeytin ve fıstık çamının kültürel yöntemlerle ıslah edilerek üretime
kazandırılması mümkün olabilir.
Tablo.76. Tarımsal Kaynaklar, Kurumsal Yapı ve Nüfus
Tanımlama Mevcut Durum Gelişme Potansiyeli Tarım Arazilerinin sınıfı ve Kullanımı
Toplam 430.975 ha tarım arazisinin % 55,8 I-IV sınıf olup ,% 44,2 si V. Sınıf ve üzeridir.
I.ve IV sınıf arazilerde tarım yapılmakta, VI. Ve VII sınıf araziler çayır mera ve orman arazisidir.
VI. ve VII. Sınıf özellikteki orman alanlarında özellikle I.ve II. Alt bölgelerde bulunan orman alanlarında Kestane yetiştiriciliği yapılabilir.IV. Alt Bölgede bulunan orman alanlarında fıstık çam ağaç formansyonu kültürel yöntemlerle kazanılabilir.
Sulama Durumu
430.975 ha tarım arazisi var yer altı suyu miktarı 409,5 hm3/yıl yer üstü suyu miktarı 3.536.hm3/yıl dır.
Tarım arazilerinin %29,56 sı sulanmakta olup, bunun %54,6 sı DSİ tarafından %13,8 zi Köy Hizmetleri tarafından %31,6 sı halk tarafından sulanmaktadır.
Toplam sulanabilir tarım alanlarının %55,82 si sulanabilir durumda olup,Bu sulanabilir tarım alanlarının % 29,56 sı sulanmaktadır. Geri kalan bölümün sulamaya açılabilmesi için DSİ. Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğünün Çalışması devam etmektedir.
Nüfus
Toplam nüfus 2.l25.l40 olup bunun %76,7 sı şehirlerde %23,3 kırsal alanda yaşamaktadır.
İle dışarıdan göç söz konusu olup, nüfus artış hızı Türkiye’nin Üstünde %0.28,62 dir.
Örgütlenme
-Tarım atış Koop. (Marmarabirlik) -Tarım Kredi Koop. -Tarımsal Kal. Koop. -Sulama Koop. -Su Ürünleri Koop.
AB ile uyum çerçevesinde üretici birlikleri yasası hazırlanmış olup, yasanın yürürlüğe girmesi durumunda örgütlülük oranı artacaktır.1163 sayılı Kooperatifler kanunu günün şartlarına göre yeniden düzenlenmelidir.
142
Tablo.77. Tarımsal Ürünler , Tarımsal Yapı ve Pazarlama Tanımlama Mevcut urum Fark Tarımsal Ürünlerin üretim potansiyelleri
-Üretimde Çeşitlilik söz konusu -Katma değeri yüksek meyve ,sebze üretimi ,Türkiye genel üretim ortalamasından yüksektir. -Yaş meyve ve sebze ihracatına yönelik üretim yapılıyor. -ürünler yarı mamül ve mamül ürün haline getirilerek pazarlama şansı var.
-Tarım alanları sanayi ile rekabet altında arazi rantı yüksek olduğu için tarım alanları sanayiye kayıyor.(Özellikle I.ve II. Alt Bölgelerde Bursa ovasında tarım alanlarının tarım dışına çıkarılması büyük rant getirdiğinden bu bölgelerde meyve üretim alanları azalmaktadır. -Sanayinin gelişimi ile meydana gelen çevre kirliliği tarımsal üretimi olumsuz yönde etkilemektedir. -İlin konumu ve Gemlik limanının bulunması AB ile gümrük birliği sonucu meyve ve sebzelerde ihracat şansını artırıyor.
-İhraç edilen ürün miktarı ve kalitesi yükseltilebilir. -Organik ürün üretim potansiyeli yüksek -Aromatik ürün üretim potansiyeli var. -Broiler Tavukçuluk için en uygun ekolojiye sahip bölge olup,bu potansiyel kullanılabilir.
Tarım İşletmelerinin Durumu
89,273 tarım işletmesi var . İşletmelerin%43 ‘ü sadece bitkisel üretim% 1 ‘i hayvansal üretim % 56 ‘sı bitkisel ve hayvansal üretim yapmaktadırlar.
-33.533 tarım işletmesinin ortalama arazi varlığı 20-49 da. 17,295 tarım işletmesinin arazi varlığı ortalama 50-99 da arasındadır İlde l adet 5000 da’dan büyük arazi varlığı olan işletme mevcuttur.
Arazi rantının yüksek olması ,Hızlı ve çarpık kentsel gelişim nedeniyle tarım alanları devamlı parçalanmakta ve yok olmakta buda işletmelerin sahip olduğu tarım alanlarının küçülmesine neden olmaktadır. -Büyük hayvancılık işletmelerinin kurulması teşvik edilmelidir.
143
BÖLÜM 7. AMAÇ VE STRATEJİLERİNİN OLUŞTURULMASI 7.1. AMAÇLARIN BELİRLENMESİ
Bursa, tarımsal üretimde üretim değeri ve verimlilik ortalaması ülke ortalamasının
üstünde olan bir ildir. İklim itibarı ile ürün çeşitliliği fazla olup;ilde yetiştirilen ürünlerin
pazarlama şansı gerek yurt içi gerekse yurt dışında yüksektir.Katma değeri yüksek olan ürün
üretiminin (Sebze,meyve gibi) fazla olması nedeniyle tarımsal gelir ve tarımın GSYİH’ya olan
payı da yüksektir.İlde tarımsal pazarlama sistemleri ve örgütlenme tam olmasa bile diğer illere
göre daha iyi durumdadır.İlde Marmarabirlik zeytin Kozabirlik ise ipek kozası alımı
yapmaktadır.
İlde tarımın yanında sanayi ve Bursa ilinin tarihi bir kent olması nedeniyle turizm de
oldukça gelişmiştir.Bu durum ,tarımsal ürünler için bir talep ve pazarlama şansı oluştururken
aynı zamanda tarım ile bu sektörler arasında özellikle tarım alanlarının tarım dışı faaliyette
kullanılması yönünde bir rekabete yol açmaktadır.Sanayi nin gelişmesine bağlı olarak çevre
kirliliğide önemli bir problem olup, özellikle I. alt bölgede sulama suyunun kirliliği tarımda
sürdürülebilirliliği güçleştirecek boyutlara ulaşmıştır.
İlin Alt Bölgeler bazında bazı tarım ürünleri miktarı dikkate alınarak tarımsal
potansiyelin değerlendirilmesi sonucunda aşağıda verilen matris hazırlanmıştır.
MATRİS’te 1=en yüksek üretim miktarı,olmak üzere sırasıyla 2,3,4 geliyor- =
İhmal edilebilir miktar. Tablo.78 Bazı Tarımsal Ürünlerin Alt Bölgeler Bazında Karşılaştırılması
ÜRÜNLER
I. ALT BÖLGE
II.ALT BÖLGE
III.ALT BÖLGE
IV.ALT BÖLGE
Buğday 2 1 4 3 Mısır (Dane) 2 1 4 3 Yonca (K.Ot) 1 2 3 4 Ayçiçeği 1 2 4 3 Soğan 2 1 3 4 Patates 1 3 4 2 Şeftali 1 3 2 - Zeytin 3 2 1 - Kiraz 1 4 2 3 Armut 1 3 2 4 Elma 1 3 2 4 Ayva 1 3 2 4 İncir 1 2 3 -
144
Kestane 1 3 2 4 Çilek 2 3 4 1 Erik 1 4 2 3 Domates 3 1 2 4 Biber 2 1 3 4 Hıyar 2 1 3 - Patlıcan 1 3 2 4 Bezelye 1 2 3 4 Barbunya 1 2 3 4 Lahana 2 1 3 - Fasulye 1 3 2 4 Karpuz 1 2 3 4 Süt 2 1 4 3 Et 1 2 3 4 Bal 2 1 4 3 Yapağı 2 1 4 3
Bursa tarım master planı hazırlanırken ilin mevcut problemleri ve potansiyelleri dikkate
alınarak amaçlar belirlenmiş,bu amaçlara ulaşmak için kullanılacak strateji ve geliştirilecek olan
projeler tespit edilmiştir.Bursa ili için belirlenen amaçlar aşağıda verilmektedir.
-Sürdürülebilir tarım yapılması,
-Verimlilik ve gelirlerin artırılması, olarak sıralanabilir.
İlin potansiyelleri ve fırsatları değerlendirilerek geliştirilecek olan stratejilerin SWOT
analizi aşağıda verilmiştir.
Tablo . 79. Bursa İçin Geliştirilen Stratejilerin Swot Analizi
Strateji Amaç Güçlü Yönü Zayıf Yönü Fırsatlar Tehlikeler -Ekolojik Tarımın Geliştirilmesi
-Sürdü rülebilir Tarım
-Pazar şansı yüksek ürünler mevcut -Koruma Havzaları var
-Ürünlerde marka ve etiket sorunu var -Pazarlama ve örgütlenme zayıf -Arazi rantı fazla olduğundan tarım dışı kullanım fazla.
-AB Gümrük Birliği ve STA anlaşmaları dış Pazar şansı var. -Gemlik limanı ve Metropol şehir İstanbul’a yakınlığı -Eğitim seviyesi yüksek -Çiftçiler bilinçli tarım yapıyor.
-Sanayi kirliliğinin artması -Tarım arazilerinin tarım dışı kullanımı
145
Sulama sistemlerinin iyileştirilmesi
-Meralar -Su kullanım yüzeylerinin fazla oluşu,bu alanlarda Balıkçılığın geliştirilmesi Sulu tarımın yaygın ve örgütlü olması
-Islahı gerekiyor -Sanayi sektörlerinin olumsuz etkisi -Sulama sistemlerinin eski ve yetersiz oluşu
-Mera fonu -Pazarlama imkanı var -D.S.İ. Ve Köy Hiz.Gn.Md. tarafından tarımsal amaçlı suluma programları
-Sanayi nedeniyle tehdit altında -Kirlenme -Diğer sektörlerin rekabeti Tuzluluk ve Alkalilik problemleri
Verimlilik ve Gelir
Katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi
-Pazar şansı var -Toprak ve iklim 2. ürüne uygun
-Soğuk zincir zayıf -Ürünlerin etiketlenme ve ambalaj sorunu var -Arazi rantı yüksek tarım dışı kullanım fazla -Sulama sorunu mevcut
-AB Gümrük Birliği ve STA Anlaşmaları dış Pazar şansı var -İhracatta sübvansiyon var
-Kirlilik -Tarım arazilerinin tarım dışı kullanımı -Sulama sisteminin yatırım talebi
Yayla ve Dağ turizm
-Turizm potansiyeli
Tanıtım zayıf -Tarihi yerlerin çok olması
Pazarlama sistemlerinin iyileştirilmesi
-Örgütlenme iyi -Eğitim seviyesi
-Yasal düzenlemeler eksik -Üretici birlikleri
-AB OTP için piyasa sistemlerinin değişmesi
-Hayvan sağlığının kontrolü -Çevre kirliliğinin önlenmesi -Doğal Kaynakların kullanımı
Hayvan hareketlerinin kontrol altında tutulması ve hayvanların kayıt altına alınması -Sivil toplum örgütleri var ve insanlar bilinçli -Jeotermal, rüzgar,güneş enerjisi
Damızlık hayvan yetiştiriciliğinin yapılmaması -Kurumlar arasında yetki kullanımı ve denetimden kaynaklanan sorunlar -Kirliliği önleyici yatırımların pahalı olması -Kirliliğin sadece il boyutlu olmaması çevre illerin önemi -Yeterince kullanılamıyor
Çevre illerden kaçak yollardan sağlıksız hayvan girişi Nilüfer çayı sulama suyu olarak kullanılması Uluabat gölünün kirlenmesi Gemlik Körfezinin Kirlenmesi.
146
iyi yok Kooperatifler zayıf
Hayvancılığın Geliştirilmesi
-Çiftçilerin bilinçli olması -Ekolojik açıdan bölgenin uygun oluşu -Anlaşma yapılan işletmelere girdi temini -Bölgede süt işleme tesisinin yeter sayıda olması -Yem bitkisi ve silaj yapımının Ülke geneline göre iyi durumda olması
-Süt-Yem-Fiyat paritesinin düzensizliği -Sözleşmeli çiftçilik kanunu -Büyük işletme sayısının az olması -Hayvan hareketlerinin fazla olması
-Kültür ırkı hayvan varlığının yüksek oluşu -2. ürün olarak kaba yeme ağırlık verilmesi -Yeterli seviyede entegre tesisin bulunması -Pazar ve pazarlama şansının yüksek oluşu
-Hayvancılık faaliyetinin cazibesini kaybetmesi -Ürünün alım garantisinin olmayışı -Üretimde mevsimsel farklılığın yaşanması
Pazarlama Şartlarının iyileştirilmesi
-Bölgenin önemli bir merkez olması -İhracata yönelik üretim yapılması
-Üretimde standardizasyonun markalamanın olmaması -Örgütlenmenin eksikliği
-Sanayici ve üreticinin bu konuda bilinçli olması
İhracatımızın büyük bölümünü oluşturan AB ülkeleri arasında aynı ürün yelpazesine sahip olan ülkelerin olması
BÖLÜM:8.
PROJELERİN VE PROGRAMLARIN BELİRLENMESİ 8.1 İLDE UYGULANAN T.K.B. KAYNAKLI PROJELER
Bursa Tarım İl Müdürlüğü ve Doğrudan Bakanlığa bağlı kuruluşların 2004 yılı proje ve
yatırım tutarları ile ilgili olarak kurumların aldığı paylar.
KURULUŞUN ADI ROJE SAYISI YATIRIM TUTARI (000)
Tarım İl Müdürlüğü 10 337.600,000 Gıda Merkez Arş.Ens.Müd. 5 166.100.000 Zir.Ürt.İşlt. ve Gıda Tek.M.L.Md. 3 91.000.000 Karacabey Fidan ve Fide Test Me.Md. 1 145.000.000
147
PROJENİN ADI HARCAMALAR
- Organik Tarımın Yaygınlaştırılması : II. Alt bölgede Doğancı baraj havzasının
koruma altına alınarak özellikle bu bölgede organik tarımın geliştirilmesi ve bölge çiftçilerine
yönelik eğitim ve yayım çalışmaları yapılması.
000 Tl.
1- BİTKİSEL ÜRETİMİ GEL. PROJESİ 60.820.000 2- HAYVANCILIĞI GELİŞ.PROJESİ 30.951.000 3- SU ÜRÜNLERİ ÜRET. GEL. PROJESİ. 4.809.000 4- ÇAYIR MERA YEM BİT. VE HAY. GEL.PROJ. 6.060.000 5-BİTKİ HAS. VE ZAR.İLE MÜC. PROJESİ - 6-HAYVAN HAST. ZAR.İLE MÜC. Pro 1.618.000 7-SU ÜRN.KİR.VE KOR.KONT.HİZ. PROJESİ - 8-GIDA DENETİMİ GELİŞTİRME PROJESİ 2.171.000 9-SÜNE VE KIMIL PROJESİ 39.183.000 10-SORUNLU TARIM ALAN TESBİTİ VE İYİLEŞT. 1.848.000
TOPLAM HARCAMALAR: 147.460.000
8.2 BELİRLENEN STRATEJİLER DOĞRULTUSUNDA İLDE UYGULANABİLECEK PROJELER
1-Sürdürülebilir Tarım İçin Geliştirilen Stratejiler
- Öncelikli olarak I, ve II. Alt bölgelerde olmak üzere tarımsal faaliyetlerde kullanılan
ilaçlarda kalıntı oranı düşük ilaçların tanıtılması ve desteklenmesi fazla ilaç kullanımının
önlenmesi.
-Tarımsal sulamada kullanılan nilüfer çayının temizlenmesi ve I. Alt bölgede bulunan
sanayi tesislerinin çevre kirliliğinin önlenmesi için arıtma tesislerinin kurulması,
-Jeotermal enerjinin seralarda kullanılmasının teşviki,
-İlin sulanabilir tarım arazilerinin sulamaya açılabilmesi için sulama projelerine ağırlık
verilmesi ,
-Tarımsal üretimde Sözleşmeli çiftçilik modelinin geliştirilmesi,
-III. Alt bölgede bulunan gemlik körfezinde kafes balıkçılığının teşviki,
2-Verimlilik ve Gelirin Artırılması İçin Geliştirilen Stratejiler -Katma değeri yüksek ürünlere öncelik verilmeli
Sebze ve meyvelerin işlenerek katma değerlerinin artırılması (Dondurulmuş gıda)
Örtü altı sebzeciliğinin ve seracılığın geliştirilmesi
-Yayla Turizm geliştirilmesi
-Pazarlama sistemlerinin iyileştirilmesi
148
-Çiftçi örgütlenmelerinin teşvik edilmesi,
-Sözleşmeli çiftçilik yasası çıkarılmalı,
-Pazarlama kanalları iyileştirilmeli (Ürünün hasatından işlenmesine kadar geçen sürede
depolanma ve saklama şartlarının) yeni hal yasasının uygulanmasında görülen aksaklıkların
giderilmesi,
Ürünlerin kalite standardizasyonu,ambalajlanma,marka ve etiketlenmesindeki
sorunların çözülmesi gibi konularda il için izlenecek stratejilerin oluşturulmasıdır.
-Hayvancılığın Geliştirilmesi ;
Irk ıslahı çalışmalarının hızlandırılması suni tohumlama çalışmalarının özel sektöre
devredilmesi ,
Yem bitkileri üretiminin artırılması ile yem açığının kapatılması,II. Ürün
yetiştiriciliğinde yem bitkilerine ağırlık verilmesi;
Sözleşmeli besicilik ile entegre tesislerin yaygınlaştırılması,
Hayvansal ürünlerin işlenerek katma değerinin artırılması,
-Damızlık ihtiyacı ithalatla karşılanmamalı,damızlık üretimi teşvik edilmeli,özel ve
kamu damızlık işletmelerinin yetiştirdikleri damızlıkların satışı organize edilmelidir.
-Sun-i tohumlama için gerekli spermalar, progeny testing değeri yüksek boğaların
spermaları olmalı ve sun-i tohumlama hızla yaygınlaştırılmalıdır.Bu amaçla kamu sektöründe
uygun ulaşım ve haberleşme araç ve gereçleri,her türlü teknik bilgi ve imkanları artırılmalı ve
bu imkanlara sahip özel firmalar desteklenmeli.
-Hayvancılıkta hemen tüm hizmetlerin etkin bir biçimde yürütülmesi için tüm hayvan
yetiştiricilerin hayvancılık örgütleri içinde yer almaları sağlanmalı ve kurulmuş olan
örgütlerinde yasal çerçeve içinde hayvancılığı geliştirecek her türlü hizmetleri etkin bir biçimde
yerine getirmeleri gerekmektedir.
-Hayvansal ürünlere özendirici bir taban fiyatı uygulanmalı ve hayvansal ürün–yem
fiyatı ilişkisi hayvansal üretimi destekleyecek nitelikte olmalı.
- Mezbaha dışı kaçak hayvan kesimleri önlenmeli,sakatat ve diğer yan ürünler sağlıklı
ve ekonomik olarak değerlendirilmelidir.
- Bölge ve işletme şartlarına uygun barınaklar belirlenmelidir.
- Sun-i tohumlama hızla yaygınlaştırılmalıdır.Bu amaçla kamu sektöründe uygun
ulaşım ve haberleşme araç ve gereçleri her türlü teknik bilgi ve elaman desteği sağlanmalıdır.
- Hayvan bakım ve beslenmesi konularında elaman ihtiyacının karşılanabilmesi için
eğitim verecek teknisyenlik okulları ve kursları açılarak her köyde bu hizmetleri verebilecek
çiftçi çocukları eğitilmelidir.
149
- Bulaşıcı,paraziter ve metabolik hastalıklara karşı hayvan ve insan sağlığının
korunması,amacıyla TARIM İL Müdürlüğü bünyesinde Veteriner Hekim hizmetleri daha etkin
hale getirilmeli ve mevcut bölge labaratuvarı teknik araç-gereç ve bilimsel olarak
geliştirilmelidir.
8.3. TARIMA DAYALI SANAYİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ
Tablo 80. Bursa İlinde Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri Önerileri
Proje adı
Projenin Amacı
Projenin Uygulama Bölgesi
Projenin Finansman Kaynağı
Yaş Meyve Sebze İşleme Tesisleri Yaş Meyve ve Sebze İhracatını artırmak
I. ve II. IV. Bölgeler
Özel Sektör
Zeytin Entegre Tesisleri Zeytin İhracatını artırmak III. Bölge Özel Sektör Hayvansal Ürünleri Entegre Tesisleri
Bölge Hayvancılığını Geliştirmek
IV. Bölge
Özel Sektör
Su ürünleri işleme tesisleri Su ürünleri üretimini artırmak
III. Bölge
Özel sektör
Yem Fabrikası Bölge Hayvancılığını geliştirmek
IV.ve III. Bölgeler Özel Sektör
8.4. İLDE UYGULANAN SULAMA PROJELERİ 8.4.1 İŞLETMEDE OLAN BÜYÜK SU İŞLERİ Sulama Alanı Uluabat ı. Merhale sulaması 6.344 ha.
Karacabey sultaniye sulaması 6.027 ha.
Karacabey Hamidiye Kepekler Sulaması 10.656 ha.
Mustafakemalpaşa sulaması 19.029 ha.
Mustafakemalpaşa Üçbeyli pompaj sulaması 1.242 ha.
Bursa Gölbaşı ı. Merhale sulaması 1.816 ha.
Bursa YAS sulaması 1.950 ha.
Bursa Demirtaş Sulaması 2.445 ha.
Bursa Hasanağa sulaması 742 ha.
İznik proje ı. Merhale sulaması 8.500 ha.
İznik ıı. Merhale projesi 1.699 ha.
150
8.4.2 ÖN İNCELEME VEYA MASTER PLANI TAMAMLANANLAR
Karacabey Gölecik projesi 4.481 ha.
Uluabat ıı. Kademe pompaj sulaması 10.828 ha.
Aşağı susurluk-Karacabey sahil sulaması 5 456 ha.
8.4.3 PLANLAMASI TAMAMLANANLAR
Bursa gölbaşı II. Merhale sulaması 3.664 ha.
Karacabey yeşil dere barajı sulaması 3.516 ha.
Yenişehir papatya pompaj sulaması 1.031 ha.
8.4.4. KESİN PROJESİ TAMAMLANANLAR
Yenişehir Boğazköy pompaj sulaması 1.790 ha.
Bursa hasanağa ermiye kolu sulaması 98 ha.
8.4.5. YATIRIM PROĞRAMINDA OLANLAR
Yenişehir YAS sulaması 4.103 ha.
İznik II. Merhale sulaması 5.948 ha.
Yenişehir Boğazköy cazibe sulaması 11.020 ha.
İnegöl Baba sultan sulaması 3.600 ha.
İnegöl regülatör sulamaları 3.458 ha.
Emet Orhaneli projesi döllük-güllüce sulaması 5.315 ha.
151
Tablo.81. Bursa İlinde Uygulanması Önerilen Yeni Projeler Program Project
Kategorisi
Proje Adı Proje Amacı
Proje Süresi
Projenin Uygulama Bölgesi
Sorumlu Kuruluşlar
Finans Kaynağı
Organik Tarımın Geliştirilmesi
Yeni
Organik Tarıma Yönelik Çiftçi Eğitim Projesi
Çiftçi Gelirlerinin artırılması, Sürdürüle bilir tarım yapılması
5 yıl
-IV.Alt Bölge -Doğancı Barajı Koruma Havzası
Tarım İl Müdürlüğü
-TKB -İl Özel İdaresi -B. Ş. B. Başkanlığı
Yeni
Organik Tarım Uygulama Projesi
-Seçilmiş ürünlerde organik tarım yapılması
5 yıl
-IV.Alt Bölge -Tahtalı Barajı Koruma Havzası
Tarım İl Müdürlüğü
-TKB -İl Özel İdaresi -B. Ş. B. Başkanlığı
Hayvan Sağlığının kontrolü ve denetimi
Yeni
Bölgede hayvan hareket Lerinin Kontrolünün Etkinleş tirilmesi
Hayvan sağlığı hizmet lerinin etkinleşti rilmesi ve yaygınlaş tırılması
10 yıl
I. ve II. Alt Bölge
İl Müdürlüğü
T.K.B. Özel Sektör
Çevre Kirliliğinin Önlenmesi
Yeni
Etkili ve yeterli girdi kullanım için yayım projesi
Tarımsal faaliyetler sonuçu meydana gelen kirliliğin önlenmesi
5 yıl
Tüm Bölgelerde Öncelikle I. ve II. Alt bölgelerde
T,K,B,
-TKB -Özel Sektör -Çevre Bakanlığı
Doğal Kaynakların Kullanımı
Yeni
Jeotermal Enerjinin serada kullanımı
Doğal kaynak kullanımını sağlamak üretim maliyetini düşürmek
10 yıl
I. ve II. Alt Bölgeler
İl Müdürlüğü
TKB Özel Sektör İl Özel İdaresi
Yeni
Kafes balıkçılı ğının teşviki
Su ürünleri üretimini artırmak
10 yıl
III. Alt Bölge
İlçe Tarım Müdürlüğü
Özel Sektör
Sulama Sisteminin İyileştirilmesi
Modern sulama sistem lerinin yaygınlaş tırılması
Sulama sularının ekonomik kullanıl ması ve verimliliğin
10 yıl I. ve II. Alt bölgelerde
DSİ.Ve Köy.Hiz. Gn.Md.
TKB İl Özel İdaresi Özel Sektör
152
artırılması Seçilmiş sebze ve meyvelerde üretimin artırılması
Yeni
Sebze ve meyve işleme tesisi
Sebze ve meyve üretimini artırmak
5 yıl
I.ve II. Alt bölgede
TKB
Özel sektör
Yayla turizm Yaygınlaştı rılması
Yeni
Yayla turizm projesi
Gelir artırmak ve istihdam yaratmak
10 yıl
IV. alt bölgede
Turizm Bakanlığı
Özel sektör İl özel idaresi
Sözleşmeli çiftçiliğin yaygınlaştı rılması
Yeni
Sözleşmeli çiftçilikte yayım
Sözleşmeli çiftçiliği yaygınlaş tırmak
10 yıl
İl genelinde
TKB
Özel Sektör TKB İl Özel İdaresi
Pazarlama kanallarının İyileştirilmesi Ve örgütlenme
Yeni
Pazarlama kanallarının iyileştiril mesi
Mevcut yasalara uyulması
5 Yıl
İl Genelinde
TKB
TKB İl Özel İdaresi Özel Sektör
Kalite standardı zasyon marka yaratma
Yeni
Kalite stan dardizasyonu Depolama Ambalajlama Ve marka yaratma
Yaş meyve Sebze depolama Ve saklama şartlarının iyileştiril mesi
5 Yıl
I. ve II. bölge
Tarım İl Müd.
TKB Özel Sektör İl Özel İdaresi
Hayvancılığı Geliştirme
Yeni
Organik hayvancılık
Sürdürüle bilir tarım
10 yıl
50 üretici 2500 tüketici
TKB
TKB Özel sektör İl özel idare
Yeni
Suni tohumlama
Üretimi artırmak
5 yıl
İl Genelinde
TKB
Özel sektör
Yeni
Sözleşmeli Besicilik
Üretimi artırmak
5 yıl
500 üretici
TKB
Özel sektör
Yem Bitkileri üretimini geliştirme Projesi Mera ıslah projeleri
Hayvancılığı desteklemek
10 yıl 10 yıl
İl genelinde
İl Müdürlüğü
TKB Özel idare
153
Tohumculuğun geliştirilmesi
Yeni
Hibrit tohumculuk
Dış satıma yönelik üretim
10 yıl
İl genelinde
TKB
TKB Özel Sektör İl Özel İdare
Fidancılığın geliştirilmesi
Yeni
Bodur Meyve çeşitlerinin geliştirilmesi
Meyvecili ğinin geliştiril mesi
10 yıl
I. Alt Bölgede
TKB
TKB Özel Sektör İl Özel idaresi
İpek Böcekçiliğinin Geliştirilmesi
Yeni
İpek böcekçiliğinin yaygınlaştırılması projesi
Yaş koza üretimini artırmak
5 yıl IV. Alt Bölgede
İpek Böcekçiliği Arş,Ens,Müd,
TKB Özel Sektör İl Özel İdaresi
Su Ürünleri Üretiminin geliştirilmesi
Yeni
Deniz Kafes Balıkçılığı Çipura ve Levrek alabalık üretiminin geliştirilmesi
Deniz ve tatlı su ürünleri üretiminin geliştirilmesi
10 yıl
Marmara denizi iç sular göller ve göletler
T.K.B.
T.K.B. Özel Sektör
Belirtilen amaçlar doğrultusunda geliştirilecek strateji ve uygulanacak olan projelerin
birbiriyle çatışan ve örtüşen noktaları aşağıdaki matriste verilmektedir.
Seçilmiş projelerde uyuşma (+) çatışma (-) olarak aşağıda verilmektedir.
Proje önerileri Ekolojik
tarım Katma değeri yüksek Ürünlerin teşviki
Çevre kirliliğini önleyici projeler
Sulama sistemlerinin iyileştirilmesi
Yayla Turizmin geliştiril mesi
Pazarlama sistemle rinin İyileştirilme si
Hayvancı lığın geliştiril mesi
Ekolojik Tarım
xxxxx
--
+
+
+
+
+
154
Katma değeri Yüksek Ürünlerin Teşviki
--
xxxx
+
+
--
+
+
Çevre Kirliliğini Önleyici Projeler
+
+
Xxxx
+
+
+
--
Sulama Sistemle Rinin İyileştiril Mesi
+
+
+
xxxx
--
--
--
Yayla Turizmin Geliştiril Mesi
+
--
+
--
xxxx
+
--
Pazarlama Sistemleri Nin iyileş Tirilmesi
+
+
+
--
+
+
+
Hayvancılı ğın geliştirilmesi
+
+
--
--
--
+
xxxx
Bursa ilinde çevrenin korunduğu ekolojik tarım yapılan sürdürülebilir tarım olanaklarının
artırıldığı projelere ağırlık verilmesi uygun olacaktır.
İlin dış ticaret şansı göz önüne alınarak pazarlama sisteminin iyileştirilmesi özellikle
ambalaj ve etiketlemeye özen gösterilmesi,katma değeri yüksek ürünlere yönelinmesi
gerekmektedir.
İlin tarihi ve turistik potansiyellerinin de kullanılacağı yayla turizmine yönelinmesi
tarımsal gelirin artırılmasını sağlarken belli yerlerde görülen kırsal nüfusun göçlerle azalması
da engellenmiş olacaktır.
155
EKLER :
BURSA İLİ ALT BÖLGELER BAZINDA KAYNAK ENVANTERLERİ
Tablo. 82 I.ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ
(Osmangazi,Yıldırım,Gürsu,Kestel,Yenişehir,İnegöl)
1. İKLİM YAĞIŞ
. İklim :Akdeniz geçiş ikliminin etkisi altındadır.
.2001 yılı Şubat ayında 68,2 (mm) yağış
.2001 yılı Temmuz ayında 2,3mm) yağış almıştır. 2.ARAZİ DAĞILIMI
ARAZİ CİNSİ ALANI (Ha) ORANI TARIM: 122.056 %39 ORMAN :136.739 %44 ÇAYIR-MERA : 21.423 % 7 DİĞER ARAZİ : 29.270 % 10 TOPLAM :309,488 %100
3. TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILIMI
Tarla Alanı 64.992 Sebze Alanı 15.129 Meyve Alanı 16.067 Zeytin Alanı 460 Bağ Alanı 743 Diğer Alanlar 24.665
4. BİTKİ POTANSİYELİ
Tarım alanı içerisindeki,üretim desenine göre arazilerin oransal dağılımı; .Tarla Bitkileri %53 . Sebze %13 .Meyve %13 .Zeytin %0,4 .Bağ %0,6 .Diğer %20 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Dağılımı . Tahıllar %68 . Endüstri Bitkileri %16 . Baklagiller %4 . Yumrulu Bitkiler %6 . Yem Bitkileri %6 Sebze ekilişi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı . Baklagil sebzeleri %16 . Yaprağı yenen sebzeler %17 . Meyvesi yenen sebzeler %57 . Soğansı yumru ve kök sebzeler %1
156
. Diğer sebzeler %9 Meyve Ağaç Sayısı . Yumuşak Çekirdekliler 1,259,046 . Sert Çekirdekliler 2,581,426 . Üzümsü Meyveler 98,332 . Sert Kabuklu Meyveler 187,400
5. HAYVAN POTANSİYELİ
Büyük Baş Hayvan Varlığı Sığır Adet Kültür 26,927 Melez 22,334 Yerli 1,284 Küçük Baş Hayvan Varlığı Koyun 98,392 Keçi 13,415 Kanatlı Hayvan Sayısı Tavuk 2,063,550 Hindi 3,310 Diğer Kanatlılar 7,570 Arı Kovanı Arılı Kovan Sayısı 7800 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 117 ALT BÖLGEDE Bal Üretimi 112 Ton/Yıl Bal Mumu 11 Ton/Yıl Kırmızı Et Üretimi 7,034 Ton/Yıl Beyaz Et Üretimi 7,431 Ton/Yıl Yumurta Üretimi 6960 ton/Yıl
6. SU KAYNAKLARI
Bölgenin en önemli akarsu kaynağı Nilüfer çayı ve kollarıdır.Nilüfer çayının ilk çıkış yeri Uludağ’ın güney eteklerinde ki Keles İlçesinin 10-15 km kuzeyindeki Topel Dağıdır. Bursa ovası ve civarının bütün derelerini ve çayırköy ovasından Ayvalı dereyi alarak Uluabat gölüne girer çıkar ve havza dışında simav çayı ile birleşerek Karacabey boğazından Marmara denizine dökülür. Bölgede 2010 yılına Kadar D.S.İ. Tarafından Planlanan Yatırımlar: Proje Adı Amacı Bursa Gölbaşı II.Merhale Projesi Sulama Yenişehir Boğazköy Projesi Baraj+ Sulama İnegöl Baba sultan Projesi Baraj+Sulama
157
Yenişehir Çiçek özü Projesi Baraj+Sulama İnegöl Kurşunlu Projesi Gölet+Sulama
7. MADEN MİNERALLER VE ENERJİ KAYNAKLARI
İnegöl İlçesi sülüklü köy mevkiinde bulunan Altın madeninin Tenör ve Kalitesi %0,7gr olup,Rezerv 15.000 ton dur.İlçede Mermer,Kuvars,Vollastonit,Bakır,Kurşun-Çinko,Bentonit Madenleride bulunmaktadır. Osmangazi ve Yıldırım ilçelerinde Demir,Mermer ve Kömür Madenleri bulunmaktadır. Jeotermal enerji kaynakları olarak Osmangazi ilçesinde Kükürtlü kaplıcaları , İnegöl ilçesinde oylat kaplıcaları bulunmaktadır. Kaplıca suları turizm amaçlı tesislerde kullanılmaktadır.
8.TARIM ALET VE MAKİNE SAYISI
Alt Bölge bazında toplam olarak 10,915 adet Traktör bulunmaktadır. Traktörlerin BG. Güçlerine göre dağlımı ; EL TRAKTÖRLERİ 5 BG. den Az Olanlar : 3 5 BG .den Fazla Olanlar : 20 DÖRT TEKERLEKLİ TRAKTÖRLER 10 . BG. ne Kadar : 40 ll-24 BG. : 170 25-34 BG. : 998 35-50 BG. : 6,290 50 BG den Fazla : 3,394
TARIMSAL AMAÇLI
ÖRGÜTLENME
Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 93 Tarımsal Sulama Koop. 23 Damızlık Sığır Yet,Bir,Koop. 4 Tarım Kredi Kooperatifleri 29 Tarım Satış Kooperatifleri Yağlı Tohumlar Satış Koop. 3 Pancar Ekicileri Koop. 6
10.SANAYİ KURULUŞLARI
I.Alt Bölge sanayi yönünden oldukça gelişmiş bir bölge olup, Bursa Ticaret ve Sanayi Odasının kayıtlarına göre 28.109 adet sanayi tesisi bulunmaktadır.Mevcut sanayi sektörleri içinde, Tekstil,İplik, Havlu,İpek ve Boya Apre Emprime fabrikaları 1074 adet olup,Bölge Ülke genelinde tekstil sanayi açısından söz sahibi durumdadır.
158
Gıd a ve içecek san ayi 1 9 4 ad et sanayi tesisi bulunmaktadır. Bölgede Otomotiv sanayi ve Otomotiv yan sanayi gelişmiş olup,En önemli Ana Otomotiv sanayi fabrikası Tofaş Otomobil fabrikalarıdır. Bölge ilçelerinden İnegöl İlçesinde Mobilya imalatı sektörü Bursa ve Marmara bölgesinde önemli bir yere sahiptir.
11.TURİSTİK VE TARİHİ YERLER
Turizm potansiyeli açısından ülkemizin önemli merkezlerinden biri olan Bursa ili tarihi eserlerinin zenginliği ile gözleri kamaştırmaktadır. Bölgenin en önemli bazı tarihi ve turistik yerleri şunlardır; Yıldırım külliyesi,Emir Sultan külliyesi,Yeşil Külliyesi,Orhan camii,Koza,İpek ve Fidans hanları,Ulu camii,Bursa kalesi, Osmangazi ve Orhangazi türbeleri,Muradiye külliyesi,I.Murat ve II, Murat külliyeleri,Mayor sinagogu,Ortaköy kervansarayı,Şemaki evi müzesi gibil önemli tarihi ve kültürel eserler mevcuttur.Bölgede Uludağ milli parkı,Cumalı kızık tarihi evleri,İnkaya çınarı,saitabat şelalesi, Boğaz ova ve alaçam yaylası ile bölgenin en önemli kaplıcaları ise Yeni ve eski kaplıcalar ile Kükürtlü ve Oylat kaplıcalarıdır.
12. NÜFUS DAĞILIMI VE GÖÇ
Alt bölge içerisinde bulunan altı ilçede 177 köy sekiz belde ve 2 bucak bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Merkez nüfusu toplamı 1,239,417 Köy Belde ve Bucak Nüfus toplamı 196,768 Toplam : 1,436,185 Alt Bölge Nüfusu/Bursa %67,58 Nüfus Yoğunluğu ( İnsan/Km2) 464 I.Alt Bölgede Sanayinin gelişmesi ile bölge il içinden ve il dışından yoğun göç almaktadır.İl dışından göç edenle ağırlıklı olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindendir.İl içi göçlerin ağırlıklı kısmı IV. Alt bölgeden gelmektedir.
159
POTANSİYELLER . TARIM POTANSİYELİ I. Alt Bölge içinde bazı önemli tarım ürünleri ,
Tarla Ürünleri Üretimi:
Buğday : Alt Bölgede en fazla üretilen ürünler içinde yer almaktadır.Bölgenin buğday üretimi
133.345 tonla Bursa ilinin % 26 sini oluşturmaktadır. Üretimde bölgeler arasında 2. sıradadır.
Patates : Alt bölge içinde ekiliş alanı olarak 1. sırada yer alan ayçiçeği 49.800 ton üretimle
bölgeler arasında ilk sırayı almaktadır.Toplam ürütimin % 73 i oluşturmaktadır..
Ispanak : Alt Bölge içinde en fazla ara ziraatı yapılan ürün olan ıspanak üretim ve ekiliş
alanı olarak Bursa genelinde ilk sırayı almaktadır.
Meyveler :Bursa genelinde meyvecilikte ilk sırayı yer alan I. alt bölgede üretimi yapılan
Yumuşak Çekirdekli meyvelerde 71.083 ton üretimle,Taş Çekirdekli Meyvelerde 60.130 ton
üretimle,Üzümsü Meyvelerde 47.911 ton üretimle ve Sert Kabuklu meyvelerde 3.924 ton
üretimle ilk sırayı almaktadır.
Hayvansal Ürün Üretimi :
İnek Sütü : Toplam süt üretiminde 75.273 ton ile ikinci sırayı almaktadır. Alt Bölge Bursa
ili genelinin toplam süt üretiminin yaklaşık % 29 sını üretmektedir.
Koyun eti : Koyun etinde 2.169 ton ile 1. sıradadır.
Bal Üretimi : 215 ton ile Bursa genelinde 1. sıradadır..
Yapağı : 91 ton üretimi ile Bursa genelinde ikinci sırada yer almaktadır. Bursa yapağı
üretiminin % 35 I. Alt Bölgede üretilmektedir.
.YER ALTI KAYNAKLARI POTANSİYELİ
Maden ve mineraller acısından zengin bir bölgedir.
. ENERJİ KAYNAKLARI
Jeotermal enerjiye uygun alanlar mevcuttur.
. SANAYİLEŞME
Bölgede yoğun bir sanayi tesisleri bulunmaktadır.Büyük sanayi kuruluşlarının geneli bu
bölgededir. Sanayinin sağladığı istihdam sonucunda gelir seviyesi yüksektir.
.TURİZM
Osmanlı İmparatorluğunun Başkentlerinden biri olan Bursa ili tarihi yönüyle çok zengin bir
kenttir.
160
PROBLEMLER ( ZAYIF YÖNLER)
. Sanayileşme ve turizmin gelişmesinin arazi rantını yükselterek tarım alanlarının tarım dışı
kullanımına yol açmaktadır.
.Sanayileşme ile birlikte meydana gelen kirlenme
. Sanayileşme ile beraber hızlı nüfus hareketleri
. Mevcut su kaynaklarının tarımdan ziyade sanayide kullanılması
FIRSATLAR
. Ekolojinin bölgede uygun olması ikinci ürün yetiştiriciliğinin geliştirilmesini sağlayacaktır.
. Mevcut su kaynakları ile sulama alanları artırılabilir.
.Doğal floranın uygun olması nedeniyle arıcılık bu bölgede teşvik edilebilir.
.Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük işletmeler ve çiftçi ailelerini birleştirmek
amacı ile bu yönde kooperatifler teşvik edilebilir.
. Hayvancılığı teşvik amacı ile ikinci üründe slajlık mısır üretimi iyi bir fırsattır.
. Bölgede bulunan fidan üreticileri teşvik edilerek birlik veya kooperatif öncülüğünde ülke
fidancılığına önemli katkı sağlanabilir.
. Bölgede süs bitkileri üretiminin geliştirilmesi sağlanabilir.
TEHLİKELER
. Tarım dışı alanlarda istihdam fırsatı iş gücünü olumsuz yönde etkilemektedir.
. Sanayi ve Turizm nedeniyle bu alanlarda yapılan faaliyetlerle tarımsal faaliyetler
çakışmaktadır.
. Arazi rantının yüksek olması tarım alanlarını tehdit etmektedir.
. Yer altı su kaynaklarının aşırı kullanılması bölgede gelecek yıllarda yer altı su rezervini
olumsuz yönde etkileyecektir.
. Sanayi artıklarının nilüfer çayına verilmesi , çayın kirlenmesine ,aynı zamanda bu suyun tarım
alanlarında kullanılması çevre ve toprak kirliliğine neden olmaktadır.
Tablo. 83 II.ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ
(Nilüfer,Karacabey,Mustafakemalpaşa)
1. İKLİM YAĞIŞ
. İklim :Akdeniz geçiş ikliminin etkisi altındadır.
.2001 yılı Şubat ayında 74,5 (mm) yağış
.2001 yılı Temmuz ayında 17,8mm) yağış almıştır. 2.ARAZİ DAĞILIMI
ARAZİ CİNSİ ALANI (Ha) ORANI TARIM :156.306 %47 ORMAN :125.529 %38
161
ÇAYIR-MERA : 20.047 %6 DİĞER ARAZİ : 31.662 %9 TOPLAM :333.544 %100
3.TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILIMI
Tarla Alanı 92.231 Sebze Alanı 35.709 Meyve Alanı 2,955 Zeytin Alanı 1,262 Bağ Alanı 485 Diğer Alanlar 23,664
4. BİTKİ POTANSİYELİ
Tarım alanı içerisindeki,üretim desenine göre arazilerin oransal dağılımı; .Tarla Bitkileri %59 . Sebze %23 .Meyve %2 .Zeytin %1 .Bağ %0,3 .Diğer %15 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Dağılımı . Tahıllar %75 . Endüstri Bitkileri %1 . Baklagiller %3 . Yumrulu Bitkiler %16 . Yem Bitkileri %5 Sebze ekilişi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı . Baklagil sebzeleri %9 . Yaprağı yenen sebzeler %2 . Meyvesi yenen sebzeler %73 . Soğansı yumru ve kök sebzeler %1 . Diğer sebzeler %15 Meyve Ağaç Sayısı . Yumuşak Çekirdekliler 236.028 . Sert Çekirdekliler 1,377,668 . Üzümsü Meyveler 73,958 . Sert Kabuklu Meyveler 43,803
Büyük Baş Hayvan Varlığı Sığır Adet Kültür 37,654
162
5. HAYVAN POTANSİYELİ
Melez 20,481 Yerli 3,492 Küçük Baş Hayvan Varlığı Koyun 120,488 Keçi 16,861 Kanatlı Hayvan Sayısı Tavuk 2,225,250 Hindi 2,000 Diğer Kanatlılar 6,750 Arı Kovanı Arılı Kovan Sayısı 10363 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 95 ALT BÖLGEDE Bal Üretimi 151 Ton/Yıl Bal Mumu 5 Ton/Yıl Kırmızı Et Üretimi 8682 Ton/Yıl Yumurta Üretimi 15304 ton/Yıl
7. MADEN MİNERALLER VE ENERJİ KAYNAKLARI
Karacabey ve Nilüfer ilçelerinde Mermer,Mustafakemalpaşa ilçesinde Mermer,Kuvarsit,Bor Tuzları,Alumit,Zeolit,Oniks,Kurşun ve Krom madenleri mevcuttur. Jeotermal enerji kaynakları bulunmamaktadır.
8.TARIM ALEK VE MAKİNE SAYISI
Alt Bölge bazında toplam olarak 14,142 adet Traktör bulunmaktadır. Traktörlerin BG. Güçlerine göre dağılımı ; EL TRAKTÖRLERİ 5 BG. den Az Olanlar : 2 5 BG .den Fazla Olanlar : 3 DÖRT TEKERLEKLİ TRAKTÖRLER 10 . BG. ne Kadar : 18 ll-24 BG. : 219 25-34 BG. : 958 35-50 BG. : 6,048 50 BG den Fazla : 6,894
Tarımsal Amaçlı Kooperatifler
163
9. TARIMSAL AMAÇLI ÖRGÜTLENME
Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 40 Tarımsal Sulama Koop. 7 Su Ürünleri Koop. 2 Damızlık Sığır Yet,Bir,Koop. 1 Tarım Kredi Kooperatifleri 17 Tarım Satış Kooperatifleri Yağlı Tohumlar Satış Koop. 2 Pancar Ekicileri Koop. 4
10.SANAYİ KURULUŞLARI
Bölgede bulunan bazı sanayi tesisleri : Adet Konserve-salça-Meyve susu sanayi 7 Sebze kurutma tesisleri 1 Bitkisel yağ sanayi 3 Süt ve Süt Mamülleri sanayi 3 Un fabrikaları 12 Sentetik iplik , elyaf ve tekstil fabrikası 18 Nilüfer ilçesi sanayi kuruluşları bakamından ayrı bir öneme sahiptir.Bölgede Karsan (Peugeot) otomotiv sanayi, Oyak-Renault otomotiv sanayi en önemli sanayi tesisleridir.
11.TURİSTİK VE TARİHİ YERLER
Bölgenin en önemli tarihi ve turistik merkezleri Miletopolis kenti, Ayvaini mağarası ve Suuçtu şelalesi bulunmaktadır.
12. NÜFUS DAĞILIMI VE GÖÇ
II. Alt Bölgede üç ilçe de 149 köy 12 belde ve 3 bucak merkezi bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Merkez İlçeler Nüfusu 223,666 Köy Belde ve Bucak Nüfusu 133,434 Toplam : 357,100
164
Alt Bölge Nüfusu/Bursa : % 16,8 Nüfus Yoğunluğu (İnsan/Km2) 107 Bölgede Sanayi,Tarım ve Tarıma dayalı sanayinin gelişmiş olması bölge dışından göç almasına neden olmaktadır.
POTANSİYELLER . TARIM POTANSIYELİ Tarla Ürünleri Üretimi -Buğday : 70.761 Ha. Ekiliş alanı ve 192.125 ton üretimle Bursa genelinde ilk sırayı
almaktadır.Buğday üretiminde Bursa ilinin % 49 ini teşkil etmektedir.
-Mısır : Dane üretiminde Bölgeler bazında ekiliş ve üretim açısından ilk sırayı alan dane mısır
üretimi 101.620 ton ile ilk sıradadır.
-Domates : Alt Bölge bazında en fazla ekiliş alanı ve üretim bakımından bölgede ilk sırayı
almaktadır.Bölgenin 680000 ton üretimle İl genelinin % 66 ini teşkil etmektedir.
-Soğan : Bursa ili genelinin % 83 oranındaki üretimi ile ilk sırada yer almaktadır.
-Yonca (Kuru Ot) : 20.600 ton üretim ile il genelinin %43 nü teşkil etmektedir.
-Şeker Pancarı : 3024 ha. Ekiliş alanı ve 196.200 ton üretim ile ilk sırada yer alan bölge İl
genelinin %60 sını sağlamaktadır.
-Biber (Salçalık) : Salçalık biberde 58000 ton üretim ile il üretiminin % 92 sini üretmektedir.
Hayvansal Ürün Üretimi
-İnek Sütü : Toplam süt üretimi olan 97968 ton ile bölgeler bazında ilk sırada yer almaktadır.İl
genelinde süt üretiminin % 41 i ile önemli bir paya sahiptir.
-Bal Üretimi : 151 ton ile Bursa genelinin % 39 nü teşkil etmektedir.
-Yapağı Üretimi : l04 ton yapağı üretimi ile ilk sıra yer alan bölge il genelindeki üretim payı
% 40 dır.
Yer Altı Kaynakları Potansiyeli
Yer altı kaynaklarının en önemli kısmını Mermer madeni oluşturmaktadır.
Enerji Kaynakları
Bölgede önemli bir enerji kaynağı bulunmamaktadır.
Sanayileşme
Tarımın bölgede gelişmesi ile tarıma dayalı sanayi gelişme göstermiş bir bölgedir.Sanayinin
ağırlıklı kısmını Tarım ürünleri işleyen sanayi tesisleri oluşturmaktadır.
165
Turizm
Bölgede tarihi ve turistik yöreler bulunmaktadır.
PROBLEMLER (ZAYIF YÖNLER) . Sanayileşme ve turizmin arazi rantını yükselterek tarım alanlarının tarım dışı amaçla
kullanımına yol açması;
. Bölgede kum- çakıl ve taş ocaklarının fazla olması nedeniyle toprak kaybının fazla olması,
. Hayvancılığın gelişmiş olmasına rağmen yem bitkileri üretiminin az olması
. Hayvancılıkta ,damızlık hayvan yetiştiriciliğinin yapılmaması
. Bölgede özellikle tohumculuk sektörü ön planda olmasına rağmen sözleşmeli çiftçiliğin
geliştirilmesi,
. Bölgede tarıma dayalı sanayi tesislerinin bulunmasına rağmen tarım ürünlerinin
pazarlanmasında yaşanan sorunlar,
FIRSATLAR
. Erozyona karşı mera ıslahı projesi ile mera alanlarının korunması ve ıslah edilmesi ile aynı
zamanda bölge hayvancılığının geliştirilmesi,
. İkinci üründe yem bitkileri ekilişinin yaygınlaştırılması ile bölge hayvancılığının
geliştirilmesi,
.Mevcut tarıma dayalı sanayiciler ile çiftçiler arasında yapılacak sözleşmeler ile ürünün
pazarlamasında yaşanan sorunlar giderilebilir,
. Tohum üretim alanları artırılarak, ülke tohumculuğuna önemli katkı sağlanabilir,
. Bölgede bulunan Tarım işletmeleri ve Hara damızlık hayvan yetiştiriciliğine ağırlık vermesi
ile bölgenin damızlık hayvan ihtiyacı karşılanabilir,
TEHLİKELER
. Sanayi nedeniyle bu alanlarda yapılan faaliyetlerle tarımsal faaliyetin çakışması,
.Tarım dışı alanlarda istihdam fırsatı iş gücünü olumsuz yönde etkilemektedir.
. Mermer ocaklarının fazla oluşu, çevre kirliliğine neden olmaktadır,
166
Tablo 84 III.ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ
(Mudanya,Orhangazi,Gemlik,İznik) 1. İKLİM YAĞIŞ
. İklim :Akdeniz geçiş ikliminin etkisi altındadır.
.2001 yılı Şubat ayında 83,5 (mm) yağış
.2001 yılı Temmuz ayında 27,4mm) yağış almıştır. 2.ARAZİ DAĞILIMI
ARAZİ CİNSİ ALANI (Ha) ORANI TARIM :70,740 %36 ORMAN :76,248 %38 ÇAYIR-MERA : 1,973 %1 DİĞER ARAZİ : 49,892 %25 TOPLAM :198,853 %100
3. TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILIMI
Tarla Alanı 15,653 Sebze Alanı 5,764 Meyve Alanı 3,529 Zeytin Alanı 31,355 Bağ Alanı 5,500 Diğer Alanlar 8,939
4. BİTKİ POTANSİYELİ
Tarım alanı içerisindeki,üretim desenine göre arazilerin oransal dağılımı; .Tarla Bitkileri %22 . Sebze %8 .Meyve %5 .Zeytin %44 .Bağ %8 .Diğer %13 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Dağılımı . Tahıllar %75 . Endüstri Bitkileri %8 . Baklagiller %2 . Yumrulu Bitkiler %10 . Yem Bitkileri %5 Sebze ekilişi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı . Baklagil sebzeleri %9 . Yaprağı yenen sebzeler %17 . Meyvesi yenen sebzeler %72 . Soğansı yumru ve kök sebzeler %1 . Diğer sebzeler %1 Meyve Ağaç Sayısı . Yumuşak Çekirdekliler 460,750 . Sert Çekirdekliler 8,676,864 . Üzümsü Meyveler 48,163 . Sert Kabuklu Meyveler 53,241
Büyük Baş Hayvan Varlığı
167
5.HAYVAN POTANSİYELİ
Sığır Adet Kültür 5,492 Melez 6,703 Yerli 2,352 Küçük Baş Hayvan Varlığı Koyun 20,917 Keçi 10,844 Kanatlı Hayvan Sayısı Tavuk 1,175,600 Hindi 530 Diğer Kanatlılar 228 Arı Kovanı Arılı Kovan Sayısı 7017 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 67 ALT BÖLGEDE Bal Üretimi 72 Ton/Yıl Bal Mumu 5 Ton/Yıl Kırmızı Et Üretimi 1290 Ton/Yıl Yumurta Üretimi 6757 ton/Yıl
6-SU KAYNAKLARI
Bölgenin en önemli su kaynağı İznik gölüdür.Bölgedeki mevcut sulama gölden pompaj sistemiyle sağlanan sudan yapılmaktadır. 2010 yılına kadar D.S.İ. tarafından planlanan yatırımlar. Projenin Adı Amacı İznik Mahmudiye Gölet+Sulama İznik II.Merhale Sulama
7. MADEN MİNERALLER VE
ENERJİ KAYNAKLARI
İznik ,Orhangazi ve Mudanya ilçelerinde Mermer,Gemlik ilçesinde Mermer,Diyabaz ve Kireç taşı madenleri bulunmaktadır.
Alt Bölge bazında toplam olarak 10,020 adet Traktör bulunmaktadır. Traktörlerin BG. Güçlerine göre dağılımı ;
168
8.TARIM ALEK VE MAKİNE SAYISI
EL TRAKTÖRLERİ 5 BG. den Az Olanlar : -- 5 BG .den Fazla Olanlar : -- DÖRT TEKERLEKLİ TRAKTÖRLER 10 . BG. ne Kadar : 31 ll-24 BG. : 63 25-34 BG. : 1,480 35-50 BG. : 5,449 50 BG den Fazla : 2,997
9. TARIMSAL AMAÇLI ÖRGÜTLENMELER
Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 38 Tarımsal Sulama Koop. 1 Su Ürünleri Koop. 5 Tarım Kredi Kooperatifleri 21
10.SANAYİ KURULUŞLARI
Bölgede en önemli sanayi tesisleri : CARGİLL Mısır işleme fabrikası Asil Çelik fabrikası Borusan Boru fabrikası Türkiye Gübre San.A.Ş. fabrikası Bulunmaktadır.Ayrıca; Zeytin işletmeleri 250 Turşu Üreten İşletmeler 32 Yaş Meyve-Sebze işleme tesisleri 5
12. NÜFUS DAĞILIMI VE GÖÇ
Alt Bölgede 4 İlçe 11 Belde ve 1bucak merkezi ve 110 köy bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonucuna göre Merkez Nüfus sayısı 148,987 Köy ve Belde Nüfus Sayıları 107,122 Toplam : 256,109 Alt Bölge Nüfusu/Bursa %12 Alt Bölge Nüfus Yoğunluğu Km2/İnsan 128 Bölgede gözle görülür bir nüfus hareketi yaşanmamaktadır.
169
POTANSİYELLER TARIM POTANSİYELİ Tarla Ürünleri Üretimi : Zeytin : 69.111 ton zeytin üretimi ile Bursa ili üretiminin % 90ini karşılamaktadır.Bölgede
yöreye has meşhur sofralık Gemlik zeytinleri ve Zeytinbağı (Tirilye) yöresinde yöreye has
sofralık zeytin çeşitleri bulunmaktadır.
Üzüm : 61.265 ton üretimi ile il içerisinde 1. sırayı almaktadır.
Lahana : 378 Ha. Ekim alanı ve 11.370 ton kırmızı lahana üretimi ile ilk sırayı almaktadır.
Toplam üretimin %87 sını karşılamaktadır.
Domates : 4280 Ha. Alan ile 198200 ton üretimi ile İl genelinde 2. sırata yer almakta, toplam
üretimin % 19 ini karşılamaktadır.
Hayvansal Ürün Üretimi :
Süt : 33.907 ton süt üretimi ile ,Bursa süt üretiminin % 13 ini karşılamaktadır.
Yumurta : 6757 ton yumurta üretimi bulunmakta olup; toplam üretimin % 22 sini
karşılamaktadır.
ET : Kırmızı et üretimi 1943 ton olup, toplam üretimin % 16 sını karşılamaktadır.
Bal : Toplam 486 ton bal üretiminin 100 ton ile % 20 ini karşılamaktadır.
. Yer Altı Kaynakları
Maden ve mineraller bakımından zengin bir bölgedir.
. Enerji Kaynakları
Jeotermal enerji kaynakları bulunmamaktadır.
.Sanayileşme
Bölge sanayisi gelişmiş durumda olup; Büyük sanayi tesislerinin bulunması gelir seviyesini
yükseltmiştir.
.Turizm
Tarihi ve turistik yöreler bulunmasına rağmen turizm den yeterli gelir sağlanamamıştır.
PROBLEMLER
. Sanayileşme arazı rantını yükselterek tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanımına yol
açması,
170
. Havzada sanayi kaynaklı kirlenme;
- Özellikle sulardaki kirlilik Gemlik körfezini etkilemekte ve su ürünlerini olumsuz yönde
etkilemektedir.
- Bölgede bulunan büyük sanayi tesisleri toprak ve çevre kirliliğine neden olmakta,yer altı su
kaynakları olumsuz yönde etkilenmektedir.
FIRSATLAR
. Bölgede yer alan Zeytinbağı (Tirilye) beldesinin sahip olduğu mikro klimanın getirdiği
avantajla yörenin meşhur sofralık zeytin üretimi artırılabilir,
. Ülkemizde sofralık zeytin üretiminde önemli bir paya sahip olan bölgede zeytin üretim
alanları artırılabilir.
. Yamaç bağcılığının özendirilerek üzüm üretiminin artırılması sağlanabilir,
. İznik gölünde su ürünleri üretimin artırılabilir olması,
. Doğal su kaynaklarının kültür balıkçılığına elverişli olması,
TEHLİKELER
. Turizm nedeniyle bu bölgede yapılan faaliyetlerle tarımsal faaliyetin çakışması, örneğin
Mudanya bölgesinde zeytin alanlarının yazlık konut yapımına açılması,
. Tarım dışı alanlarda istihdam fırsatı tarımsal iş gücünü olumsuz yönde etkilemektedir.
Tablo 85 IV.ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ (Orhaneli,Büyükorhan,Keles,Harmancık)
İKLİM YAĞIŞ . İklim :Karasal iklim hakimdir. .2001 yılı Şubat ayında 77,9 (mm) yağış .2001 yılı Temmuz ayında 18,1(mm) yağış almıştır.
2.ARAZİ DAĞILIMI
ARAZİ CİNSİ ALANI (Ha) ORANI TARIM : 81,873 %34 ORMAN :150,896 %63 ÇAYIR-MERA : 4,337 %2 DİĞER ARAZİ : 2,963 %1 TOPLAM :240,069 %100
3. TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILIMI
Tarla Alanı 47,446 Sebze Alanı 1,321 Meyve Alanı 3,421 Zeytin Alanı -- Bağ Alanı 867 Diğer Alanlar 28,818
Tarım alanı içerisindeki,üretim desenine göre arazilerin oransal dağılımı;
171
4. BİTKİ POTANSİYELİ
.Tarla Bitkileri %53 . Sebze %13 .Meyve %13 .Zeytin %0,4 .Bağ %0,6 .Diğer %20 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Dağılımı . Tahıllar %68 . Endüstri Bitkileri %16 . Baklagiller %4 . Yumrulu Bitkiler %6 . Yem Bitkileri %6 Sebze ekilişi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı . Baklagil sebzeleri %16 . Yaprağı yenen sebzeler %17 . Meyvesi yenen sebzeler %57 . Soğansı yumru ve kök sebzeler %1 . Diğer sebzeler %9 Meyve Ağaç Sayısı . Yumuşak Çekirdekliler 1,259,046 . Sert Çekirdekliler 2,581,426 . Üzümsü Meyveler 98,332 . Sert Kabuklu Meyveler 187,400
5.HAYVAN POTANSİYELİ
Büyük Baş Hayvan Varlığı Sığır Adet Kültür 8,356 Melez 9,855 Yerli 2,039 Küçük Baş Hayvan Varlığı Koyun 55,745 Keçi 32,736 Kanatlı Hayvan Sayısı Tavuk 124,150 Hindi 3,450 Diğer Kanatlılar 700 Arı Kovanı
172
Arılı Kovan Sayısı 4710 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 96 ALT BÖLGEDE Bal Üretimi 71 Ton/Yıl Bal Mumu 3 Ton/Yıl Kırmızı Et Üretimi 216 Ton/Yıl Beyaz Et Üretimi ---- Yumurta Üretimi 542 ton/Yıl
8. SU KAYNAKLARI
Bölgenin en önemli akarsu kaynağı Orhaneli çayıdır.Orhaneli çayı Kütahya ilinin Gediz ilçesinden doğar ve 276 km’ lik akıştan sonra Mustafakemalpaşa ilçesine 20 km kala camandar köyünde Mustafakemalpaşa çayının batıdan gelen kolu olan Emet çayı ile birleşerek Mustafakemalpaşa çayı adını alır ve Uluabat gölüne dökülür. Bölgede 2010 yılına kadar D.S.İ. tarafından planlanan yatırımlar;, Projenin adı Amacı Büyükorhan Kınık projesi Gölet+Sulama Büyükorhan gedikler projesi Gölet+Sulama Orhaneli Karıncalı Projesi Gölet+Sulama Orhaneli Göynübelen Projesi Gölet+Sulama Çınarcık Barajı Projesi Baraj+Enerji+Sulama Çayırköy ovası projesi Sulama
7.MADEN MİNERALLER VE ENERJİ KAYNAKLARI
Orhaneli ilçesinde Tenör % 40-48 Cr2O3 1,000,000 ton rezerv bulunmaktadır.Ayrıca kömür ve Bor tuzları mevcuttur. Keles İlçesinde Bor Tuzları,Manyezit,Kalsedon.Talk,Kömür,Mermer,Diyabaz madenleri bulunmaktadır.
173
8.TARIM ALET VE MAKİNE SAYISI
Alt Bölge bazında toplam olarak 2,825 adet Traktör bulunmaktadır. Traktörlerin BG. Güçlerine göre dağılımı ; EL TRAKTÖRLERİ 5 BG. den Az Olanlar : -- 5 BG .den Fazla Olanlar : -- DÖRT TEKERLEKLİ TRAKTÖRLER 10 . BG. ne Kadar : -- ll-24 BG. : 160 25-34 BG. : 441 35-50 BG. : 1,309 50 BG den Fazla : 914
TARIMSAL AMAÇLI ÖRGÜTLENME
Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 27 Su Ürünleri Koop. 1 Tarım Kredi Kooperatifleri 6
10.SANAYİ KURULUŞLARI
Bölge sanayi bakımından geri kalmış olup, büyük sanayi tesisi bulunmamaktadır.Bölgede genel olarak Süt İşleme tesisleri bulunmaktadır.
11.TURİSTİK VE TARİHİ YERLER
Bölgede genel olarak yayla turizmi gelişmiştir.Koca su çayında rafting sporuna elverişli alanları bulunmaktadır.Bu sporun tanıtımı ile bölge turizmine önemli katkı sağlayacaktır.En önemli yayla turizmine acık yaylalar Koca yayla ve Görecik yaylasıdır.
Alt Bölge içerisinde 4 ilçe merkezi 3 belde ve 156 köy bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonucuna göre
174
12. NÜFUS DAĞILIMI VE GÖÇ
Merkez nüfusu 18,870 Köy ve Belde nüfusu 56,876 Toplam : 75,746 Alt Bölge Nüfusu/Bursa %3,56 Nüfus Yoğunluğu (Km2/İnsan) 31 Bölge İl içerisine ve il dışına göç verin konumdadır. Bölgenin topografyası ve ekolojisinin getirdiği olumsuzluklar edeni ile Tarım ve sanayi gelişememiştir.
POTANSİYELLER . Tarım Potansiyeli Tarla Bitkileri Üretimi Çilek : Bursa Çilek üretiminin 14030 ton ile % 53ini karşılamaktadır.Alt Bölgeler bazında 1.
sırada yer almaktadır.
Elma : 2220 ton üretim ile bölgeler bazında 4. sırada yer almaktadır. İl üretiminin % 5 ini
karşılamaktadır.
Mısır : 2297 ton dane mısır üretimi ile il üretiminin % 5 ini teşkil etmektedir.Bölgeler bazında
3. sıradadır.
Buğday : 153.210 ton üretim ile il üretiminin % 30 sını karşılamakta olup, bölgeler bazında 3.
sırayı almaktadır.
Hayvansal Ürün Üretimi :
Süt : 38.513 ton süt üretimi ile bölgeler bazında 3, sırada yer almakta olup,il süt üretiminin %
14 ünü karşılamaktadır.
Et : Kırmızı et üretimi 3.587 ton olup, toplam üretimin % 32 sını karşılamaktadır.
Bal : 53 ton bal üretimi ile 4. sırada yer almaktadır.
Yapağı : 63 ton yapağı üretimi ile il 1. sırada olup üretimin % 62 sini karşılamaktadır.
.Yer Altı Kaynakları
Bölgede önemli derecede Krom madeni ve kömür bulunmaktadır.Diğer bazı maden ve
minareller bakımından da zengindir.
. Enerji Kaynakları
Jeotermal enerji kaynakları mevcuttur.
. Sanayileşme
Bölge sanayisi gelişmemiştir.Sanayinin gelişmemesi ve bölgede tarımın sınırlı olması gelir
seviyesinin düşüklüğüne neden olmuştur.
175
. Turizm
Turizm son yıllarda gelişme eğiliminde olup; yayla turizmi için uygun alanlar mevcuttur.
PROBLEMLER
. Bölgede hayvancılığın geliştirilmesi yönünden iyi bir potansiyele sahip olmasına rağmen,
hayvancılık için alt yapının yeterli düzeyde olmaması;
. Çiftçilerin Birlik ve Kooperatif altında birleştirilememesi;
. Tarım ürünlerinde pazarlama ve depolama problemleri bulunmaktadır;
FIRSATLAR
. Doğal floranın uygun olması nedeniyle bölgede aromatik ürünlerin teşvik edilmesi,
. Çayır-Mera açısından bölgenin iyi durumda olması ve koyun keçi varlığı nedeniyle , küçük
baş hayvancılığının geliştirilebilir olması,
.Çam fıstığı aşılama çalışmaları yapılarak , çam fıstığının değerlendirilmesine yönelik tesislerin
kurulması desteklenebilir,
. Bölgede çilek üretiminin artırılması ve çilek işleme tesislerinin kurulması desteklenmelidir,
. Doğal floranın uygun olması arıcılık ile ilgili projeler geliştirilebilir,
. Turizmin geliştirmesi için Rafting sporu ve Yayla turizmi için önemli fırsatlar bulunmaktadır.
. Doğal su kaynaklarında kültür balıkçılığının geliştirilmesi sağlanabilir,
TEHLİKELER
. Bölgede istihdamın sağlanamaması nedeniyle diğer bölgelere yoğun bir şekilde göç vermesi,
176
KAYNAKLAR
1-Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı,Hayvancılık Özel İhtisas
Komisyonu Raporu DPT 2574-ÖİK:587 2001 ANKARA
2-Bursa 2020 Çevre Düzeni Strateji Plan Raporu 1997 Bursa
3-Genel Tarım Sayımı Geçici Sonuçları DİE Ankara 2001
4-Bursa Ticaret Ve Sanayi Odası Rehberi Bursa 2001
5-Tarım İstatistikleri DİE, Ağustos 1999 Ankara
6-Tarımsal Yapı DİE, 2001 Ankara
7-Genel Nüfus Sayımı Sonuçları DİE ,2001 Ankara
8-Bursa İli Çevre Durum Raporu,Çevre İl Müdürlüğü 2001 Bursa
9-Türkiye İstatistik Yıllığı DİE,2000 Ankara
10-İller İtibarı ile GSYİH DİE,2001 Ankara
12-Bursa ve İlçeleri Brifing raporları TKB, 1990-2002 Bursa
13-DSİ Bölge Müdürlüğünün Çalışma Raporları 2002 Bursa
14-Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünün Çalışma Raporları 2002 Bursa
15-İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü Brifing raporlar 2002 Bursa
16- İzmir Tarım Master Planı Mart 2002 Ankara
17-Bursa İli Tanıtımı İl Turizm Müdürlüğü, Haziran 2002 Bursa
18-Marmarabirlik Çalışma Raporu 2002 Bursa
19-Uludağ İhracatçılar Birliği Brifing Raporu 2002 Bursa
177
Bursa İl Haritası
178
Bursa İli Alt Bölgeler Haritası
1. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge III. Alt Bölge
179
Bursa İli Toprak Kabiliyeti Haritası
180
Bursa İli Bitki Örtüsü Haritası
181
Bursa İli Eğim Analizi Haritası
182