Kinh te vi mo

Kinh t vi m

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

CHNG 1: TNG QUAN V KINH T HC VI M1.1. Gii thiu v kinh t hc 1.1.1. Mt s khi nim c bn v kinh t hc Th gii chng kin s pht trin v cng mnh m ca nn kinh t th gii trong sut nhng th k qua. Gi tr ca ci v s phong ph ca hng ho v dch v tng ln rt nhiu. C rt nhiu cc quc gia tr nn giu c, tuy nhin bn cnh li cn rt nhiu cc quc gia ngho nn v lc hu. Nhng, d giu hay ngho th cc quc gia lun phi i mt vi mt thc t kinh t tn ti mi ni mi lc l s khan him. S khan him l vic x hi vi cc ngun lc hu hn khng th tha mn nhu cu v hn v ngy cng gia tng ca con ngi. Hay ni trong phm vi nh hn: vic con ngi tht bi trong vic tha mn mi mong mun c gi l khan him. Trong x hi c ngi giu v ngi ngho phi i mt vi khan him. V d: mt ngi c mc thu nhp thp h s gp phi kh khn trong vic chi tiu cho cc hng xa x th l khan him, hoc nh t ph va mun i k kt hp ng vo cui tun li va mun i chi Tennis cng vo cui tun , nh vy lc ny nh t ph gp phi vn khan him l thi gian. Kinh t hc s gip chng ta hiu v cch gii quyt vn khan him trong cc c ch kinh t khc nhau. Kinh t hc l mt mn khoa hc x hi gip cho con ngi hiu c cch thc vn hnh ca nn kinh t ni chung v cch thc ng x ca cc thnh vin ni ring tham gia vo nn kinh t. Nn kinh t l mt c ch phn b cc ngun lc khan him, phc v cho mc ch s dng khc nhau nhm gii quyt ba vn : Sn xut ci g? Sn xut nh th no? Sn xut cho ai? hiu c c ch hot ng ca nn kinh t chng ta s tru tng ho thc t v xy dng mt m hnh n gin ho v nn kinh t. Nn kinh t bao gm cc 1

Kinh t vi m


b phn hp thnh v s tng tc gia chng vi nhau. Cc b phn hp thnh nn kinh t l ngi ra quyt nh bao gm: h gia nh, doanh nghip v chnh ph. Cc thnh vin ny tng tc vi nhau theo cc c ch phi hp khc nhau.

Hnh 1.1: M hnh nn kinh t - M hnh dng lun chuyn

Hng ho dch v Tin (Chi tiu) H gia nh

Th trng sn phm

Hng ho dch v Tin (Doanh thu)

Thu

Chnh ph

Thu

Doanh nghip Yu t SX

Yu t SX

Tr cp Tin(Thu nhp)

Tr cp Tin(Chi ph)

Th trng yu t

Trong m hnh kinh t ny, cc thnh vin kinh t tng tc vi nhau trn hai th trng l th trng sn phm v th trng yu t sn xut. Tham gia vo th trng sn phm, cc h gia nh chi tiu thu nhp ca mnh i ly hng ho hoc dch v cn thit do cc doanh nghip sn xut. Tham gia vo th trng yu t sn xut, cc h gia nh cung cp cc ngun lc nh lao ng, t ai v vn cho cc doanh nghip i ly thu nhp m cc doanh nghip tr cho vic s dng cc ngun lc . Cn cc doanh nghip tham gia vo hai th trng mua hoc thu cc yu t sn xut cn thit to ra cc hng ho v dch v m ngi tiu dng mong mun. Chnh ph tham gia vo hai th trng ny cung cp cc hng ho, dch v m x hi mong mun khi th trng khng sn xut mt cch hiu qu. thng l cc hng ha cng cng v cc hng ha lin quan n an ninh quc phng Ngoi ra, Chnh ph cn iu tit thu nhp thng 2

Kinh t vi m


qua thu v cc chng trnh tr cp. Mi thnh vin tham gia nn kinh t u c nhng mc tiu v hn ch khc nhau. H gia nh mong mun ti a ho li ch da trn lng thu nhp ca mnh, doanh nghip ti a ho li nhun cn c trn ngun lc sn xut v Chnh ph ti a ha phc li x hi da trn ngn sch m mnh c. C ch phi hp l s sp xp lm cho s la chn ca cc thnh vin kinh t kt hp vi nhau. Chng ta bit cc loi c ch c bn l: C ch mnh lnh, c ch th trng, c ch hn hp. Ngi ra quyt nh: cc h gia nh, cc doanh nghip, chnh ph. - H gia nh l nhng nhm ngi c cng huyt thng, sng chung di mt mi nh. Trong nn kinh t hin nay th h gia nh l mt n v, c quyn ra quyt nh. - Doanh nghip: l mt n v, mt t chc mua hoc thu cc yu t sn xut v t chc phi hp cc yu t to ra sn phm hng ho, dch v. - Chnh ph thc hin ba chc nng c bn: + Th nht: Sn xut v cung cp cc hng ho v dch v, c bit l cc hng ho cng cng theo nhu cu ca x hi. + Th hai: phn phi li thu nhp. + Th ba: cung cp h thng lut php cc c nhn v cc t chc c iu kin pht trin theo ng mc tiu v nh hng chung. 1.1.2. Cc b phn ca kinh t hc 1.1.2.1. Kinh t hc vi m - Kinh t hc vi m l mt b phn ca kinh t hc nghin cu v hnh vi ca cc thc th kinh t n l; ngi sn xut, ngi tiu dng. Cc thc th kinh t ny c vai tr nht nh trong s vn hnh ca nn kinh t. Kinh t hc vi m a ra nhng l thuyt gii thch v d on hnh vi ca cc thc th kinh t n l. V d: Ngi tiu dng s s dng thu nhp hu hn ca mnh nh th no? Ti sao h li thch hng ho ny hn hng ha khc? Hoc nh doanh nghip s 3

Kinh t vi m


sn xut bao nhiu sn phm t c mc tiu ti a ha li nhun? Nu gi u vo tng ln doanh nghip s phi lm g? Chnh ph s phn b ngn sch hu hn ca mnh cho cc mc tiu ca gio dc, y t nh th no? - Kinh t hc vi m cn quan tm nghin cu s tng tc gia cc vt th n l hnh thnh nn cc thc th kinh t ln hn l cc th trng v cc ngnh. - Tc dng v hn ch ca kinh t hc vi m: + Tc dng: Gip chng ta c th d on v gii thch cc hin tng kinh t c th quan st c bng cch a ra cc l thuyt, quy lut, cng thc. + Hn ch: V n l l thuyt c xy dng trn s tp hp cc m hnh gi nh nn nu nm ngoi gi nh th n khng cn ng na. L thuyt kinh t vi m c s dng lm c s, lm cn c ch yu gii thch cc hin tng nhng l thuyt ny li c xy dng da trn nhng m hnh v gi nh. V th, khi p dng vo thc tin vi nhng iu kin, hon cnh khc vi gi nh th l thuyt t ra khng cn ng na. Tnh hu dng v gi thit ca mt l thuyt ph thuc vo l thuyt c gii thch thnh cng hay khng mt hin tng m n nh gii thch. Vi mc ch ny, cc l thuyt lun lun c kim nh bng thc t. Nh c kt qu ca qu trnh kim nh m cc l thuyt c iu chnh, ci tin hoc loi b. V th cc qu trnh kim nh cc l thuyt ng mt vai tr quan trng trong s pht trin ca kinh t hc vi t cch nh mt ngnh khoa hc. - Ti sao phi nghin cu Kinh t hc vi m? Nghin cu Kinh t vi m v Kinh t vi m c nhng u im cn thit cho s pht rin ca mi doanh nghip, mi nn kinh t. Nh c Kinh t vi m m c th nm bt c nhng vn c bn c lin quan n qu trnh sn xut, kinh doanh. + Th hiu ca khch hng: mu m, tnh nng, gi bn, xu hng tiu dng, ca sn phm. + Chi ph ca sn phm hng ho, dch v. + Chin lc nh gi v cnh tranh. + Mi quan h ca doanh nghip vi Chnh ph, doanh nghip chu s tc 4

Kinh t vi m


ng rt ln t Chnh ph. 1.1.2.2. Kinh t hc v m Kinh t hc v m l mt b phn ca Kinh t hc nghin cu cc vn kinh t tng hp nh tng trng, tht nghip, lm pht, u t, li sut, Mi quan h gia Kinh t hc vi m v Kinh t hc v m: - y l hai b phn quan trng ca Kinh t hc chng khng th chia ct m chng b sung cho nhau to thnh mt h thng kinh t ca kinh t th trng c s iu tit ca Nh nc.Thc t chng minh, kt qu ca Kinh t hc v m ph thuc vo cc hnh vi ca Kinh t hc vi m, kinh t quc dn ph thuc vo s pht trin ca doanh nghip, ca cc t bo kinh t trong s tc ng nh hng ca nn kinh t. - Kinh t v m to hnh lang, to mi trng, to iu kin cho Kinh t vi m pht trin. V d: nu chng ta hnh dung nn kinh t nh l mt bc tranh ln th kinh t hc v m nghin cu cc vn chung ca bc tranh ln . Trong bc tranh ln , cc thnh vin kinh t: h gia nh, doanh nghip v chnh ph l nhng t bo, nhng chi tit ca bc tranh v l i tng nghin cu ca kinh t hc vi m. V vy, hiu c hot ng ca nn kinh t, chng ta va phi nghin cu tng th va phi nghin cu tng chi tit ca mt nn kinh t. Trong nhng nm gn y, ranh gii gia Kinh t hc vi m v Kinh t hc v m ngy cng thu hp. L do l Kinh t v m cng tham gia vo phn tch, gii thch nhng vn thuc phm vi Kinh t hc vi m: phn tch th trng, ngnh, h gia nh, 1.1.3. i tng, ni dung v phng php nghin cu Kinh t vi m 1.1.3.1. i tng nghin cu i tng nghin cu l cc quy lut, xu th vn ng ca cc hot ng Kinh t vi m, nhng c im cu th trng, cc m hnh kinh t, nhng khuyt tt ca th trng, vai tr ca Chnh ph trong vic khc phc nhng khuyt tt .

5

Kinh t vi m


1.1.3.2. Ni dung nghin cu Kinh t hc vi m nghin cu cc ni dung ch yu sau: Chng 1: Tng quan v Kinh t hc vi m Chng 2: Cung cu Chng 3: L thuyt hnh vi ngi tiu dng Chng 4: L thuyt hnh vi ngi sn xut Chng 5: Mt s loi hnh th trng Chng 6: Th trng cc yu t sn xut Chng 7: Vai tr ca Chnh ph trong nn kinh t th trng 1.1.3.3. Phng php nghin cu - Nhm phng php chung: + Phng php duy vt bin chng: ngi ta s dng cc lun im, lun c, lun chng v Kinh t chnh tr,Trit hc d on cc hin tng. + Kt hp l lun vi thc tin, l thuyt i i vi thc hnh. - Nhm phng php ring: + p dng phng php cn bng b phn: xem xt tng n v, tng yu t trong iu kin cc yu t khc khng thay i. + n gin ho cc mi quan h phc tp + Phng php th, ton hc m t, tnh ton, lng ho cc mi quan h kinh t. nghin cu Kinh t hc vi m c hiu qu phi kt hp cc phng php chung v phng php ring.

6

Kinh t vi m


1.2. Cc m hnh kinh t 1.2.1. M hnh kinh t k hoch ho tp trung M hnh kinh t k hoch ha tp trung l m hnh kinh t m Nh nc nm quyn, Nh nc giao ch tiu k hoch cng nhc t trung ng n a phng n c s. - c im: ba vn c bn ca nn kinh t do Chnh ph v Nh nc quyt nh. - u im: + Cc ngun lc c tp trung thun tin cho vic qun l v phn phi. + Hn ch c s phn ho giu ngho. + C th tp trung c ngun lc gii quyt nhng tnh hung khn cp: thin tai, lt li, - Hn ch: + Khng kch thch sn xut pht trin + Sn xut v phn phi khng xut pht t nhu cu x hi v cu th trng. Ngi tiu dng khng c s la chn. + Phn b v s dng cc ngun lc km hiu qu, cc doanh nghip b ng, lun c t tng trng ch, li, km sng to + S can thip trc tip v qu su ca Nh nc vo doanh nghip lm tng thm gnh nng cho Nh nc, trit tiu tnh ch ng sng to ca doanh nghip. 1.2.2. M hnh kinh t t do (kinh t th trng) M hnh kinh t th trng l m hnh kinh t hot ng theo c ch th trng, nn kinh t chu s tc ng mnh m ca cc quy lut thi trng nh quy lut gi c, quy lut cnh tranh, quy lut cung cu, quy lut gi tr. - c im: C ba vn kinh t c bn ca doanh nghip sn xut ci g? sn xut nh th no? sn xut cho ai ? u do th trng quyt nh. - u im: + Xut pht t mc tiu li nhun ca doanh nghip do m hnh kinh t ny thc y cc doanh nghip i mi v pht trin, c ngi sn xut v ngi tiu dng u c quyn t do la chn trong vic sn xut kinh doanh v tiu dng. 7

Kinh t vi m


+ Thng qua qu trnh cnh tranh cc doanh nghip lun tm mi cch phn phi, s dng cc ngun lc mt cch c hiu qu. ng thi, do cnh tranh m n kch thch s sng to, nng cao nng lc ca mi hot ng sn xut. - Nhc im: + Cng xut pht t li nhun dn n s nhim, hu hoi mi trng, s phn ho giu ngho v s bt cng trong x hi. + Nn tht nghip, lm pht, mt cn bng x hi gia tng + Trong m hnh kinh t ny, s la chn ch thc s l s t do la chn ca nhng hng sn xut ln, nhng doanh nghip ln. 1.2.3. M hnh kinh t hn hp M hnh kinh t hn hp l m hnh kinh t cho nn kinh t t hot ng theo c ch th trng nhng Nh nc ch can thip khi no cn thit. - c im: Cc vn kinh t c bn do th trng quyt nh nhng chnh ph v Nh nc iu tit th trng. Pht trin cc quy lut ca th trng, ly li nhun l mc tiu phn u. Tng cng vai tr v s iu tit ca Nh nc nhm pht huy nhng u im ca th trng v khc phc mt tri ca th trng. L mt m hnh kinh t ph hp v c hu ht cc nc trn th gii p dng. M hnh kinh t ny pht huy c cc yu t ch quan, tn trng cc yu t khch quan. 1.3. La chn kinh t ti u 1.3.1. Nhng vn c bn ca l thuyt la chn - Ni dung: L thuyt la chn tm cch l gii cch thc cc nhn vt khc nhau s dng a ra quyt nh ca mnh. L thuyt ny gii thch v sao h li a ra s la chn v cch a ra s la chn. - C s ca s la chn l chi ph c hi, v quy lut chi ph c hi + Chi ph c hi l c hi tt nht b b qua khi a ra s la chn v kinh t. Hay chi ph c hi l s tin b mt i khi mt c hi lm mt vic g . 8

Kinh t vi m


V d: Chi ph c hi ca vic gi tin trong nh l s tin li m chng ta c th thu c khi gi s tin vo ngn hng. Hoc chi ph ca lao ng l thi gian ngh ngi b mt. Hoc ngi nng dn quyt nh trng hoa trn mnh vn ca mnh thay cho vic trng cy n qu hin c, th chi ph c hi ca vic trng hoa l lng hoa qu b mt i. + Quy lut chi ph c hi ngy cng tng th thu c nhiu hn mt loi hng ho no th phi hy sinh mt lng ln hn cc mt hng ho khc. - Ti sao phi la chn? v ti sao chng ta c th la chn? Phi tin hnh s la chn v cc ngun lc c hn, v cc ngun lc c th s dng vo nhiu mc ch khc nhau, nu s dng vo vic ny th khng c s dng vo vic khc, cng cc yu t u vo c th to ra cc u ra khc nhau. - Bng cch no c th a ra la chn ti u? Chng ta s dng hm sn xut v chi ph la chn - Mc tiu ca s la chn: + H thp chi ph, ti a ho li nhun i vi ngi sn xut. + Ti a ho li ch, tho dng i vi ngi tiu dng. - Li ch t c khi la chn ng: + t c li ch v kinh t, x hi, mi trng, em n s an ton, an ninh quc gia. - Nh vy, bn cht ca s la chn l cn c vo nhu cu v hn ca con ngi, x hi v ca th trng a ra cc quyt nh ti u i vi vn sn xut ci g, sn xut nh th no, sn xut cho ai trong gii hn ngun lc hin c. - Phng php la chn ti u: + Cch 1: S dng bi ton ti u + Cch 2: S dng ng gii hn kh nng sn xut (PPF) ng gii hn kh nng sn xut (ng nng lc sn xut) l mt ng biu th lng hng ha ti a m nn kinh t c th t c bng ngun lc hin c. Cc im nm trn ng gii hn kh nng sn xut u coi l c hiu qu 9

Kinh t vi m


v s dng ht ngun lc. Nhng im ti u phi tha mn hai iu kin sau: - Nm trn ng gii hn kh nng sn xut. - Tho mn ti a nhu cu ca x hi v ca th trng. Cc im nm trong ng gii hn sn xut l cc im khng hiu qu v cha tn dng ht cc ngun lc hin c. Cc im nm ngoi ng gii hn sn xut l cc im khng kh thi v n vt qu ngun lc hin c. im no l im ti u ph thuc vo tnh hnh thc t ca doanh nghip, tng quc gia v cu th trng, mc tiu ca doanh nghip trong tng giai on khc nhau. - S thay i cng ngh s lm cho ng PPF dch chuyn ra ngoi. C th minh ha ng nng lc sn xut qua v d sau: V d: Kh nng sn xut c th thay th nhau (lng thc v qun o). Biu 1.1: Gii hn nng lc sn xut Phng n A B C D E Lng thc (tn) 0 1 2 3 4 Qun o (triu ng) 4 3,5 3 2 0

Hnh 1.2. ng gii hn kh nng sn xut Lng 4 thc G (SX khng hiu qu) 0 ng PPF M (khng t ti) C 4 Qun o

10

Kinh t vi m


Qua ng nng lc sn xut ny ta thy, im hiu qu nht l im C v n nm trn ng gii hn kh nng sn xut va tho mn ti a nhu cu lng thc v qun o. im M l im khng kh thi v n vt qu ngun lc hin c. im G l im khng hiu qu v cha tn dng ht cc ngun lc hin c. Cn im A l im ch c lng qun o ti a cn lng lng thc li bng 0, im E c lng lng thc ti a cn qun o li bng 0. ng gii hn kh nng sn xut c chi ph c hi khng thay i ti mi kh nng. V d: Kh nng sn xut c th thay th nhau (lng thc v qun o). Biu 1.2. Kh nng sn xut c th thay th nhau Phng n A B C D E Lng thc (tn) 0 1 2 3 4 Qun o (triu ng 4 3 2 1 0

Hnh 1.3: ng gii hn kh nng sn xut Lng thc 4

0

4 Qun o

11

Kinh t vi m


1.3.2. nh hng ca mt s quy lut n s la chn ti u ca doanh nghip 1.3.2.1. Quy lut khan him Ni dung: Mi hot ng ca con ngi trong c hot ng kinh t u s dng cc ngun lc. Cc ngun lc u khan him, c gii hn c bit l cc ngun lc t nhin kh hoc khng th ti sinh. S khan him cc ngun lc l do: - Dn s tng dn ti nhu cu s dng ngun lc tng - Do cnh tranh p ng nhu cu mi, cc tc nhn trong hot ng kinh t phi ci tin, thay i phng thc hnh ng, v vy nhu cu s dng ngun lc tng ln. Trong thc t, gi cc sn phm th hin s khan him. Nhu cu ca x hi v cu ca con ngi ngy cng tng trong khi cc ngun lc c hn v cc ngun ti nguyn thin nhin ngy cng cn kit. Bi vy, s la chn t ra nh mt vn tt yu khi quyt nh sn xut ci g, nh th no, cho ai? doanh nghip phi cn c vo kh nng hin c phn b, s dng ngun lc mt cch c hiu qu v tho mn c ti a cu ca th trng, li phi m bo li nhun cao nht. iu chng t quy lut khan him c nh hng n s la chn ca cc doanh nghip cng nh cc tc nhn khc trong nn kinh t. 1.3.2.2. Quy lut chi ph c hi ngy cng tng Ni dung: Chi ph c hi to ra cc sn phm hng ho dch v ngy cng tng thm, iu c ngha: sn xut ra thm nhng lng hng ho dch v nht nh ta phi hy sinh ngy cng nhiu cc dch v hng ho khc bi v: - Ngun lc trong x hi ngy cng khan him - X hi cng pht trin, cng ngh k thut ngy cng cao th cc cch thc sn xut ra hng ho dch v ngy cng pht trin, bi vy m chi ph c hi ngy cng cao. Tuy nhin, trong nn kinh t khi m cc ngun lc khng c s dng ht, th chi ph c hi ca x hi sn xut ra thm sn phm c th gn nh bng 0. 12

Kinh t vi m


Tc ng ca quy lut: Quy lut ny gip cho chng ta tnh ton v la chn sn xut ci g, nh th no l c li nht. 1.3.2.3. Quy lut li sut gim dn Ni dung: Nu ta lin tc tng thm mt u vo bin i trong khi tt c cc u vo khc l c nh trong mt iu kin trnh k thut nht nh dn ti tng sn lng tng ln trong giai on nht nh, nhng n mt ngng no th sn lng tng thm v tng sn lng s gim i. Cn phn bit vi hai trng hp sau y: - Li sut khng i theo quy m: Tnh hung ny c dng ch s tng thm cn i v quy m sn xut - khi tt c cc u vo u tng theo cng mt t l cng mt lc th u ra cng tng theo t l . - Li sut tng theo quy m: Ngha l tng tt c cc u vo cng mt lc v cng mt t l. Trong qu trnh sn xut c th lm cho hot ng sn xut c hiu qu hn v do sn lng c th tng hn t l tng ca u vo, hin tng ny c gi l li sut tng theo quy m. Tc ng ca quy lut: Nghin cu quy lut gip cho cc doanh nghip tnh ton la chn cc u vo ca qu trnh sn xut mt cch ti u hn.

13

Kinh t vi m


CHNG 2: CUNG - CU2.1. Cu ( Demand ) 2.1.1. Cc khi nim Ngi tiu dng quyt nh mua bao nhiu hng ho hoc dch v cn c vo nhiu yu t nh gi ca hng ho hoc dch v , th hiu ca h, gi ca hng ho dch v lin quan, thu nhp, thng tin v cc chnh sch ca chnh ph hiu r hnh vi ca ngi tiu dng chng ta s dng mt khi nim c bn ca kinh t hc l cu. - Cu l s lng hng ho hoc dch v m ngi mua c kh nng v sn sng mua cc mc gi khc nhau trong mt thi gian nht nh (khi cc yu khc khng i). Cc iu kin khc: thu nhp, gi hng ho lin quan (hng ho thay th, hng ha b sung), th hiu v k vng ca ngi tiu dng. Nh vy, khi ni n cu chng ta phi hiu hai yu t c bn l kh nng mua v s sn sng mua hng ha hoc dch v c th : + Kh nng mua: kh nng chi tr tin ca ngi tiu dng cho hng ho hoc dch v . + S sn sng mua: c ngha ngi mua s tht s sn sng tr tin cho lng cu nu n l c sn. y l iu quan trng phn bit s lng cu v s lng hng ho thc mua. Nu bn rt mun mua mt chic o mi nhng bn khng c tin mua o (khng c kh nng mua) th cu ca bn i vi chic o bng khng. Ngc li, nu bn c rt nhiu tin (kh nng mua ca bn lc ny c) nhng bn li khng mun mua chic o bi vy m cu ca bn s khng tn ti. Do , cu i vi hng ho hoc dch v ch tn ti khi ngi tiu dng mun mua hng ho v sn sng chi tr tin cho hng ho . Lng cu l lng hng ho v dch v m ngi mua sn sng mua mt mc gi xc nh trong khong thi gian nht nh. V d: Nu gi cam l 8.000/kg th lng cu ca bn l 2kg khi gi tng ln 14

Kinh t vi m


1n 10.000/kg lng cu ca bn l 1kg. Nh vy, lng cu th xc nh ti mt mc gi cn cu l tng lng cu ca cc mc gi. Lng cu i vi mt hng ho hoc dch v no c th ln hn lng thc t bn ra. Bi s lng sn sng mua ch ph thuc vo s thch v kh nng thanh ton ca ngi mua. Cn s lng thc mua ph thuc vo s thch v kh nng ca c ngi bn v ngi mua. lm sng t vn ny ta ly v d c th: V d: thu ht khch hng, mi thng ca hng a ht CD bn khuyn mi mt ln vo ngy u ca cc thng 40 a ca nhc vi gi khuyn mi l 4000/a. Ti mc gi , ngi tiu dng mun v sn sng mua 50 a CD, nhng v ca hng ch bn 40 a CD vi gi nn ngi tiu dng ch mua c 40 a CD. Vy lng cu l 50 a CD l lng m ngi tiu dng mun mua nhng thc t ca hng bn ra ch l 40 a, v s lng thc mua ph thuc vo s thch v kh nng ca c ngi mua v ngi bn a CD, do m lng cu lc ny ln hn lng thc t bn ra. - Cu khc vi nhu cu: Nhu cu l s mong mun v nguyn vng v hn ca con ngi trong vic tiu dng sn phm v trong cc hot ng din ra hng ngy. Nu nhu cu c p ng th n tr thnh cu ca th trng. S khan him lm cho hu ht cc nhu cu khng c tho mn. l s i hi khch quan ny sinh mi ngi, khng ph thuc vo kh nng tho mn chng, bi nhu cu ca con ngi l v hn m cu th c hn v cu ph thuc vo kh nng chi tr ca con ngi. V d: Trong lp ca bn c rt nhiu bn i hc bng xe my, bn cng c g mnh cng c mt chic xe tay ga tht p i hc - l nhu cu ca bn, n khng lin quan n vic bn c th mua c n hay khng, - Quan h ca cu v nhu cu Trong nn kinh t th trng, cc mi quan h kinh t din ra trn c s thu nhp ch khng phi trn c s nhu cu. Thu nhp l ngun gc to ra sc cu hay cu. N cng biu hin cho lng mong mun ca con ngi v cc loi hng ho 15

Kinh t vi m


c th; nhng lng mong mun ny b gii hn kh nng thc hin, v vy phi xut pht t nhu cu m mi c cu hay chng ta c th ni cu l nhu cu c kh nng thanh ton v kh nng thanh ton ny da trn c s l thu nhp. V d: Thu nhp hng thng ca bn l 800.000 ng (gi s rng: cc chi ph cho sinh hot hng ngy khng thay i, tin tit kim coi nh bng khng), thng ny bn mun mua mt chic ti vi th gin vi s tin 2 triu ng. Ta thy, s tin thu nhp ca bn rt nh so vi s tin mua c chic ti vi, do nhu cu ca bn khng th thc hin c (kh nng thc hin khng c). Nhng nu trong thng ny bn nhn c mt s tin ln ca ngi thn gi biu l 4.000.000 , lc ny bn sn sng cho vic mua chic ti vi v v vy, mong mun ca bn c thc hin. Nh vy, chng ta c th ni cu l nhu cu c kh nng thanh ton m kh nng thanh ton ny li da trn c s thu nhp. Trong nn kinh t th trng, lng hng ho ngi ta mun mua ph thuc vo ga c ca n. Gi c mt mt hng cng cao, trong nhng iu kin khc khng i (thu nhp, gi hng ho lin quan, th hiu v k vng), th lng hng ho m khch hng mun mua cng t i v ngc li. iu ny xc nh mi quan h gia gi th trng ca hng ho v lng cu hng ho (trong cc iu kin khc khng i). Mi quan h gia ga hng ho v lng cu hng ho sn sng c mua biu th bi biu cu v ng cu. - Biu cu: Biu cu l mt bng m t mi quan h gia s lng hng ho m ngi mua c kh nng mua v sn sng mua cc mc gi khc nhau trong thi gian nht nh (cc yu t khc khng i). V d: Biu cu v kem ca mt anh sinh vin A nh sau:

16

Kinh t vi m


Biu 2.1 Biu cu v hng ho Gi kem (ng/cc) (P) 500 1000 1500 2000 2500 Lng cu (cc) (Q) 10 8 6 4 2

Biu ny cho thy cch ng s ca anh sinh vin A s khc nhau khi gi kem trn th trng thay i. Nu gi kem thp mc 500ng/cc th sinh vin A c th n 10 cc cn mc gi cao hn 2500ng/cc th sinh vin A n t kem i v ch c th n 2 cc kem. Do , cu ch tn ti nu ai sn sng v c kh nng tr tin mua kem. i vi anh sinh vin iu ny ph thuc vo 2 yu t: Lng tin ca sinh vin A c v gi kem trn th trng. - ng cu: T cc s liu biu cu, khi biu din trn mt th vi trc tung l gi c trc honh l lng cu chng ta s c ng cu. Vy, ng cu l ng m t mi quan h gia gi c v s lng hng ho c mua. Chng ta minh ha biu cu v kem ca sinh vin A nh sau: Hnh 2.1 ng cu v hng ho P 3 2 1 0 4 8 12 Q Khi bit gi kem trn th trng nhn vo ng cu chng ta bit c sinh vin A s tr bao nhiu tin cho vic n kem. Tu thuc vo hm cu m ng cu c hai dng ch yu sau: D

17

Kinh t vi m


+ ng cu cong (ng cu phi tuyn): khi gi v lng cu quan h vi nhau khng theo mt t l nht nh. + ng cu thng (ng cu tuyn tnh): khi gi v lng cu quan h vi nhau theo mt t l nht nh. Hm cu ca n c dng tng qut sau: QD = a - bP (1) Trong : QD: Lng cu a: H s biu th lng cu khi P = 0 b: H s biu th mi quan h gia gi v lng cu V d: Vit phng trnh hm cu qua hai im: P1 = 10, Q1 = 6 v P2 = 12, Q2 = 4 Q = 16 - P - T (1) ta c hm cu ngc: P = a - bQD (2)

Hnh 2.2 M t ng cu P D P D

0

Q

0

Q

Hnh 2.2.a ng cu tuyn tnh - Lut cu:

Hnh 2.2.a ng cu phi tuyn

Cc ng cu c mt im chung l chng nghing xung di v pha phi, n biu th mi quan h t l nghch gia gi c hng ho v lng cu v hng ho. Mi quan h t l nghch ny c phn nh thnh lut cu. 18

Kinh t vi m


Khi gi c hng ho tng ln th lng cu hng ho hoc dch v gim xung v ngc li, vi iu kin cc yu t nh hng n cu l khng i. C hai l do cho thy lng cu c xu hng gim xung khi gi c tng ln: + Th nht l hiu ng thay th. Khi gi c ca mt hng ho tng ln, ngi tiu dng s thay th n bng mt hng ho khc tng t. V d: Khi gi kem tng ln sinh vin A c th s mua nhiu sa chua ng lnh hn, v sa chua v kem l hai hng ho thay th cho nhau. + Th hai l hiu ng thu nhp. iu ny xy ra v khi gi tng ln ngi tiu dng thy mnh ngho hn trc. V vy ngi tiu dng t ng ct gim vic tiu th hng ho . V d: Nu gi xng du tng ln gp i, s nh hng lm thu nhp thc t t i, v vy ngi tiu dng s t ng ct gim tiu dng xng du bng cch i cc phng tin giao thng cng cng: xe bus - y l mt loi phng tin giao thng ang c hin hnh vi gi r, nhng ngi i n khng c ch ng v vy cn khc phc bng cch iu chnh qu thi gian ca mnh cho hp l. Ch : Trn thc t c mt s loi hng ho c bit khng tun theo lut cu, chng ta gi l trng hp ngoi l ca lut cu. V d: Hng ho theo mt; gi cao th lng cu s cao, khi ht mt gi gim lng cu gim (do s thch, v thu nhp ca ngi tiu dng). Qut in bn vo ma ng, qun o rt bn vo ma h, Hng xa x: Gi cao ngi tiu dng mua nhiu hn (nc hoa cao cp). 2.1.2. Cu c nhn v cu th trng - Cu hng ho ca c nhn l cu v hng ho ca tng c nhn. - Cu th trng l tng hp tt ca cc cu c nhn. QD = Qi

19

Kinh t vi m


n gin ho vn chng ta hy gi thit rng th trng ch c hai ngi tiu dng A v B trong th trng vi, biu cu v vi c th hin nh sau: Biu 2.2: Cu v vi trn th trng (P) (1000/m2) 35 40 45 50 55 qA (m2) 10 8 6 4 2 qB (m2) 7 4 2 1 0 Q (m2) 17 12 8 5 2

Biu ny cho thy cch ng x ca hai sinh vin khi gi vi trn th trng thay i. Biu cu ca ngi A cho bit lng vi m ngi A mun mua v biu cu ca ngi B cho bit lng vi m ngi B mun mua. Cu th trng lc ny l tng cu ca hai ngi A v B mi mc gi (nu cu hi tng lng cu ca hai ngi A v B mc gi 35.000 ng l bao nhiu m 2 vi?). Cu th tng lc ny l tng cu ca hai c nhn A v B 30+14 = 44 m2 V d: Hai c nhn A v B tiu dng cng mt hng ha v mi c nhn c hm cu nh sau: QA = 10 0,2P QB = 5 0,5P Cu th trng l: Q = QA + QB = 15 0,7P

20

Kinh t vi m


2.1.3. Cc yu nh hng ti cu tit trc cc chng ta cng nhau cc khi nim lin quan n cu hng ho qua bit c cu c nhn v cu th trng, cng nh cch biu din ng cu. Vy cu b nh hng bi nhng nhn t no v iu g s xy ra khi cc nhn t thay i. Tit ny chng ta cng nghin cu cc vn : Chng ta c th thy: ci g xc nh cu th trng v mt loi hng ho no ? Mt loi cc yu t nh hng n lng cu ti mi mc gi cho trc: thu nhp, dn s, gi c v tnh sn c ca mt hng lin quan, th hiu cng nh cc yu t c th khc. bit c cc yu t chng ta cng nhau xem xt tng yu t c th: - Gi ca chnh hng ho c mua (PX) Theo lut cu: Khi gi ca mt hng ho tng th lng cu v hng ho y gim xung v ngc li. Tr li vi v d v kem ca anh sinh vin. Khi gi kem tng ln sinh vin A mua t kem i; khi gi kem l 500 ng th cu l 10 cc nhng khi gi kem tng ln 2500ng th cu lc ny ch l 2 cc kem. C th ni khi gi c thay i s lm thay i lng cu. V vy, gi l yu t quyt nh lng cu. ng cu minh ha tc ng ca gi ti lng cu Hnh 2.3: S tc ng ca gi ti lng cu P PA PB

D A B

0

QA

QB

Q

21

Kinh t vi m


Khi gi gim t PA xung PB th lng cu tng ln t QA n QB. - Thu nhp ca ngi tiu dng (I) Thu nhp l mt trong nhng yu t quan trng nht quyt nh kh nng mua g v bao nhiu i vi ngi tiu dng. Do vy m thu nhp l yu t c bn xc nh cu. Da vo mi quan h gia thu nhp v cu i vi hng ho v dch v m nh thng k hc ngi c Ernst Engel chia cc loi hng ho c cu theo thu nhp nh sau: + i vi a s hng ho v dch v khi thu nhp tng ln th cu i vi chng tng ln v khi thu nhp gim xung th cu i vi hng ho v dch v cng gim xung, cc hng ho c coi l hng ho thng thng. Trong hng ho thng thng c hng ho thit yu v hng ho xa x: Hng ho thit yu l cc hng ho c cu nhiu hn khi thu nhp tng ln nhng s tng cu l tng i nh hoc xp x nh s tng thu nhp. V d: Cc hng ho nh lng thc, thc phm c coi l hng ho thit yu. Khi thu nhp ca bn tng ln, lc ny ngi tiu dng khng ch mua s lng h cn m h cn quan tm n cht lng nhiu hn, ngon hn, p hn nhng s gia tng cu ny s khng ln hn s gia tng v thu nhp. (Thu nhp tng ln 4 ln th chc chn rng lng tht b gia tng s nh hn s gia tng thu nhp ca bn). Hng ha xa x l cc hng ho c cu tng i nhiu khi thu nhp tng. V d: Khi thu nhp tng ln mi ngi s c nhu cu i du lch v mua bo him nhiu hn, lm tng cu cc lnh vc ny. Nu nh bn l mt sinh vin, trong thng ny ngoi khon tr cp t gia nh 600.000 , vi s tin ny bn phi chi tr cc khon nh n ung, sch v, k tc... nn bn khng th ngh n mt chuyn du lch i tham quan u . Nhng v c gng hc tp nn bn c hc bng mc 180.000 , v vy vi khon thu nhp tng thm ny bn m ngy ngh cui tun 22

Kinh t vi m


bn quyt nh i du lch h ni cc. Hoc i vi nhng ngi c thu nhp cao h sn sng b ra thm ch l hng ngn la i du lch hoc mua cc loi bo him c gi tr ln. + i vi mt s hng ho v dch v, khi thu nhp tng ln ngi tiu dng mua t i v ngc li, cc hng ha gi l hng ho th cp. V d: Sn, khoai, ng tr li nhiu nm v trc khi nn kinh t nc ta cn nhiu kh khn th ng, khoai, sn l cc hng ho thit yu. Nhng vi cuc sng ngy cng pht trin th ngy nay chng c coi l hng ho th cp, bi vy khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua nhiu tht, c, hoa qu m mua t sn, khoai i. - Gi c ca hng ho c lin quan (PY) L hng ho c mi quan h no i vi hng ho ang xem xt. Gi c ca hng ho c lin quan cng tc ng n quyt nh mua ca ngi tiu dng. Mi hng ho c hai loi hng ho lin quan l: hng ho thay th v hng ho b sung. Hng ho thay th l hng ho c th s dng thay cho hng ho khc. V d: Th trng nc gii kht hin nay c v s loi nc gii kht nh bia, nc ngt,.. nu bn khng ung bia th bn s ung nc nc ngt, vy bia v nc ngt l hai hng ho thay th cho nhau. Cu hi t ra y l ti sao li c s thay th v s thay th ny c tc ng ti cu nh th no? C rt nhiu l do nh chng c chc nng ging nhau v gi c ca hng ho thay th gim; nu nh gi hng ho ang xem xt s tng ln th cu i vi hng ho thay th s tng ln.

23

Kinh t vi m


Cu hi: Nu nh gi kh t nhin tng ln th n s lm tng hay gim v cu ca xng du? Khi xng du v kh t t nhin l hai hng ho thay th cho nhau. Hng ho b sung l hng ho c s dng ng thi vi hng ho khc. V d: Xe my khi khi ng cn c xng, xng v xe my c s dng ng thi do vy m chng l hng ho b sung. Vy chng tc ng n cu nh th no? iu g xy ra khi gi xe my tng cao chng ta c th thy cu v xng s gim xung, bi theo lut cu gi xe my tng th cu v xe my s gim, bn cnh xe my l mt trong nhng ng c chy bng xng nn khi lng xe my gim xung th n s ko theo lng xng tiu th s gim xung. Vy chng ta c th ni: Nu A v B l hai hng ho b sung th khi gi ca hng ho A tng ln lm cho lng cu hng ho B gim xung v ngc li. - Th hiu ngi tiu dng (T) + Th hiu l thch hay s u tin ca con ngi i vi hng ho v dch v. Th hiu xc nh chng loi hng ho m ngi tiu dng mun mua. Th hiu rt kh quan st nn cc nh kinh t thng gi nh l th hiu khng ph thuc vo gi c ca hng ho v thu nhp ca ngi tiu dng. Th hiu ph thuc cc nhn t nh tp qun tiu dng, tm l la tui, gii tnh, tn gio Th hiu cng c th thay i theo thi gian v chu nh hng ln ca qung co. Ngi tiu dng sn sng b ra nhiu tin mua cc hng ha c nhng nhn mc ni ting v c qung co nhiu. V d: Vic mua hiu hin nay y l mt s thch i vi nhng ngi c thu nhp cao. Thch ci p l iu m ai cng mong mun. Ngi ta sn sng tr hng ngn la cho mt b vy o c nhn mc ni ting. 24

Kinh t vi m


- S lng ngi tiu dng (N) + S lng ngi tiu dng hay quy m th trng l mt trong nhng nhn t quan trng xc nh lng tiu dng tim nng. Th trng tim nng cng nhiu ngi tiu dng th lng cu cng ln. V d: Hy so snh lng cu v qun o ca hai lp A v B. Tng s sinh vin lp A l 70, tng s sinh vin lp B l 50 sinh vin. Do mi mc gi, lng cu i vi qun o lp A s ln hn lp B. Mc d th hiu, thu nhp v cc yu t khc l nh nhau n vn s ng vi bi tng sinh vin A ln hn tng sinh vin B. r hn ta xt v d rng hn. Th trng Trung Quc vi hn 1 t ngi ta so snh vi th trng Vit Nam cu v go ca hai th trng ny. R rng mi mc gi cu v go Trung Quc ln hn cu v go Vit Nam cho d th hiu, thu nhp v cc yu t khc l nh nhau. iu ny s vn ng, bi v Trung Quc c qu nhiu ngi tiu dng trong th trng go. - Cc k vng (E) K vng l mong i v s thay i gi c ca hng ho, gi ca cc yu t sn xut, chnh sch thu u c nh hng n cu ca hng ho v dch v. Cu i vi hng ha hoc dch v s thay i ph thuc vo cc k vng (s mong i) ca ngi tiu dng. Nu ngi tiu dng k vng rng gi ca hng ho s tng ln trong tng lai th h s mua nhiu hng ho ngay by gi v ngc li, nu ngi tiu dng k vng rng gi ca hng ho s gim xung trong tng lai th cu hin ti i vi hng ho ca h s gim xung. 25

Kinh t vi m


V d: Nu d kin thng ti thu nhp ca bn kim c nhiu hn t 1.000.000 /thng ln n 2.000.000 /thng, bn c th sn sng hn trong vic chi tiu mt phn tit kim hin ti 200.000 i mua sm. Hoc mt v d khc: Nu d kin gi my tnh trong tng lai s gim t 15.000.000 /chic xung cn 12.000.000 /chic bn c th khng sn sng mua my tnh thi im hin ti. Nh vy, do k vng gi gim m thi im hin ti cu v my tnh s gim xung. Nh vy, chng ta c th tm tt cc nhn t nh hng n cu di dng ton hc nh sau: QX D

= f(PX, I, PY, T, N, E)

Trong : Q D: Lng cu hng ha X PX: Gi ca hng ha X I: Thu nhp ca ngi tiu dng PY: Gi c ca hng ha lin quan N: S lng ngi tiu dng T: Th hiu ca ngi tiu dng E: Cc k vng 2.1.4. S vn ng dc theo ng cu s dch chuyn ca ng cu 2.1.4.1. S vn ng dc theo ng cuX

26

Kinh t vi m


- Khi cc yu t: Gi ca hng ho lin quan, thu nhp, dn s, th hiu, k vng khng thay i th s thay i gi ca chnh hng ho lm cho lng cu thay i. Ngi tiu dng c khuynh hng mua nhiu hng ho no hn khi gi bn r i, nhng kt qu ca s gia tng ny khng phi do tng cu m do gi gim. iu ny c ngha l c s trt dc theo ng cu v ngi ta gi l s di chuyn trn ng cu. C th: + Nu gi ca hng ho gim xung (cc yu t khc khng i) th s c hin tng tng ln ca lng cu i vi hng ho (vn ng xung pha di ca ng cu Do tc t im A n im B). + Nu gi c ca hng ho tng ln v cc yu t khc khng i th s c hin tng lng cu gim xung i vi hng ho (vn ng ln pha trn ca ng cu Do tc t im A n im C).

27

Kinh t vi m


Hnh 2.4. S vn ng dc theo ng cu P PC PA PB 0 QC QA QB 2.1.4.2. S dch chuyn ng cu Khi i sng kinh t pht trin th cu thay i lin tc. Cn ng cu lc ny vn trong sch v m thi. Ti sao ng cu li dch chuyn? S dch chuyn ny do cc yu t khc ch khng phi do s thay i gi mt hng . Ta xt v d: Th trng t nc M nhng nm 1950 - 1990: cu v t tng vt, iu ny c gi thch bi nhiu l do nh sau: Thu nhp thc t bnh qun ca ngi dn M tng ln gp i, s ngi trng thnh tng thm hn mt na, c s gim st v tnh sn c ca cc phng tin giao thng cng cng (xe bus, xe in, xe la). Tng hp tt c cc s thay i ny lm cho lng cu tng v ng cu v t dch chuyn sang phi. Tc mi mc gi t c mua nhiu hn. Khi dch cm gia cm c cng b ti pht, cng b ny nh hng n th trng g nh th no? Cng b lm thay i th hiu ca ngi tiu dng: ai cng s dch cm ny ly lan v n rt r gy t vong, v vy lm gim cu v g tt c cc nc. Lc ny, ti mi mc gi ngi mua khng mun mua g, iu lm cho ng cu v g s dch chuyn sang tri. T cc v d trn chng ta c kt lun nh sau: - Bt k s thay i no lm tng lng hng m ngi mua mun mua ti mt mc gi nht nh cng lm cho ng cu dch chuyn sang phi (DD'). 28 C A B Q

Kinh t vi m


- Bt k s thay i no lm gim lng hng m ngi mua mun mua ti mt mc gi nht nh cng lm cho ng cu dch chuyn sang tri (DD'' ). Chng ta c th m t trn th nh sau: Hnh 2.5. S dch chuyn ng cu P

D" D

D'

T cc nghin cu trn ta c th tm tt nh sau: Biu 2.2: S di chuyn v dch chuyn ng cu Cc bin s 1. Gi c hng ha 2. Thu nhp 3. Gi c hng ho c lin quan 4. Th hiu 5. Dn s 6. K vng Tc ng n di chuyn hay dch chuyn Biu th s di chuyn dc theo ng cu Lm dch chuyn ng cu Lm dch chuyn ng cu Lm dch chuyn ng cu Lm dch chuyn ng cu Lm dch chuyn ng cu

Tm li: ng cu cho thy iu g xy ra vi lng cu v mt hng ho khi gi c ca n thay i trong iu kin cc yu t khc khng i. Khi mt trong cc yu t khc ngoi gi thay i, ng cu s dch chuyn.

29

Kinh t vi m


2.2. Cung ( Supply ) phn I chng ta nghin cu vn chung v cu. Khi nghin cu v cu chng ta mi bit mc ch mua sm ca ngi tiu dng ch khng cho ta bit v cc qu trnh mua bn trn thc t. hiu bit c qu trnh ny chng ta nghin cu mt th hai ca th trng l cung. 2.2.1. Cc khi nim Hiu c ngi tiu dng mun bao nhiu hng ha l mt iu rt quan trng nhng vn cha bit c gi v sn lng hng ho trn th trng l bao nhiu. tr li c vn , chng ta cn cn phi hiu ngi sn xut hay cc hng mun bn bao nhiu hng ha. Hnh vi ca cc hng c gii thch qua khi nim kinh t l cung. Cung l s lng hng ho hoc dch v m ngi bn c kh nng v sn sng bn cc mc gi khc nhau trong mt khong thi gian nht nh. Cng ging nh khi nim cu, cung bao gm hai yu t c bn l kh nng v mun sn sng bn hng ho hoc dch v ca ngi bn. + mun sn sng bn c ngha l ngi bn sn sng cung cp s lng cung nu c ngi mua ht s hng ho v n thng gn lin vi li nhun ca ngi sn xut. + Kh nng bn: s lng hng ho v dch v tht s c cung ra th trng. V d: Bn l ngi cung ng xe my Trung Quc ti th trng Vit Nam: lc ny bn c th cung ng 500 chic xe ra th trng vi mc gi l 10.500.000 ng/chic ( l kh nng ca ngi bn), nhng v gi xung qu r nn bn khng mun bn loi xe ra th trng ( mun bn ca bn khng c), v vy cung ca bn v loi xe bng khng. Ngc li, nu nh cu v xe my Trung Quc tng ln gi xe lc ny mc gi cao hn trc, do bn rt mun bn loi xe ( mun bn) c th thu c nhiu li nhun. Gi s thi im bn li khng c xe bn (khng c kh nng bn) v vy m cung ca bn khng tn 30

Kinh t vi m


ti. Vy, cung hng ho lun gn lin vi hai yu t: mun bn v kh nng bn ca ngi sn xut. Lng cung l lng hng ho hoc dch v m ngi bn sn sng v c kh nng bn mc gi cho trong mt thi gian nht nh. V d: Mc gi cho thu phng l 200.000 ng, mt ch nh cho thu ht s phng mnh c l 4 phng. Vy lng cung phng tr l 4 phng. Trn thc t, s lng sn sng bn ch ph thuc vo s thch v kh nng cung ng ca ngi bn. S lng thc bn ph thuc vo s thch v kh nng ca c ngi mua v ngi bn. V d: Ti mt ca hng bn o s mi nam vi kh nng cung l 25 chic vi mc gi 110.000ng/ chic. Nhng trn thc t lc ny lng cu i vi loi o l 15 chic tc ngi tiu dng lc ny ch c nhu cu v sn sng chi tr tin mua 15 chic o. Nh vy, s lng sn sng bn l 25 chic, nhng s lng thc bn ch l 15 chic o. V vy m s lng thc bn ph thuc vo kh nng v s thch ca c ngi mua v ngi bn. - Biu cung Nu nh cu th hin mc mua sm ca ngi tiu dng th cung li th hin mc ch bn hng ho ca ngi sn xut. Biu cung l bng miu t s lng hng ha hoc dch v m ngi bn sn sng v c kh nng bn cc mc gi khc nhau trong mt khong thi gian nht nh. V d: Tr li v d v ca hng bn kem cho anh sinh vin. Ca hng bn kem cung ti cc mc gi khc nhau c tng hp thnh biu sau:

31

Kinh t vi m


Biu 2.3: Biu cung v th trng kem Gi kem () 500 1000 1500 2000 2500 3000 Lng kem (cc) 0 1 2 3 4 5

Biu cung ch ra lng cung mi mc gi. Nhng s liu trn biu cung cho thy ti mc gi 500/cc th khng c cc kem no c sn xut. Ti mc gi nh vy ngi sn xut s s dng my mc thit b ca h sn xut hng ha khc vi mc thu li nhun cao hn. Khi gi kem tng ln, lng kem s c sn xut ra nhiu hn. Ti mc gi cao hn nh sn xut s thu c li nhun nhiu hn, nu h tuyn thm lao ng v my mc, trang thit b sn xut, thm ch h c th xy dng thm xng sn xut mi. Tt c nhng hot ng s lm tng lng kem trn th trng ti cc mc gi cao hn. - ng cung + Khi miu t biu cung trn mt th vi trc tung biu th v gi, trc honh biu th v lng, th ng biu din ny gi l ng cung. ng cung l ng m t mi quan h gia lng hng ha hoc dch v m ngi bn sn sng v c kh nng bn cc mc gi khc nhau trong mt khong thi gian nht nh. V d: M t biu cung v th trng kem (biu 2.3) nh sau Hnh 2.6: ng cung P D 32

Kinh t vi m


0.5

0

Q

Nh vy, ng cung gip chng ta tr li cu hi: cc hng s bn bao nhiu hng ho cc mc gi khc nhau. Ch : Mi khi biu din ng cung trn th, chng ta cn nh rng n c v cho trng hp nhiu bin s khc khng thay i: Cng ngh sn xut, gi c cc yu t u vo, s lng ngi sn xut, ...V vy, khi c nh cc nhn t tc ng n cung li chng ta c hm cung theo gi dng tng qut nh sau: Q = g(P). Tu thuc vo hm cung m ng cung c hai dng ch yu sau: + ng cung cong (ng cung phi tuyn): khi gi v lng cung quan h vi nhau khng theo mt t l nht nh. + ng cung thng (ng cung tuyn tnh): khi gi v lng cung quan h vi nhau theo mt t l nht nh. Hm cung ca n c dng tng qut sau: QS = c + dP Trong : QS: Lng cung P: Gi hng ho c: H s biu th lng cung khi gi bng khng d: H s biu th mi quan h gia gi v lng cung Hm cung ngc c dng: P= c + dQS V d: Vit phng trnh ng cung qua hai im P1 = 4, Q1 = 10 v P2 = 6, Q2 = 20 33

Kinh t vi m


Ta tm c phng trnh hm cung: QS = - 10 + 5P Hnh 2.7: Hnh dng ng cung P S P S

0

Q

0

Q

Hnh 2.7.a: ng cung tuyn tnh

Hnh 2.7.b ng cung phi tuyn

- ng cung c chiu i ln tc n biu th mi quan h t l thun gia gi c hng ho v lng cung hng ho .V vy cc nh kinh t khi qut thnh lut cung hng ho nh sau: Lut cung: Khi gi c hng ho tng ln th lng cung i vi hng ho tng ln v ngc li vi iu kin cc nhn t nh hng n cung l khng i. y cu hi t ra: Ti sao gi cao hn li dn n lng cung cao hn? Cu tr li y l li nhun. Nu nh gi ca cc yu t u vo dng sn xut ra hng ho c gi c nh, th khi gi hng ho tng ln, doanh thu ca doanh nghip s tng ln iu c ngha c ngha l li nhun cao hn so vi trc. Lc , h s sn xut nhiu hng ho v dch v hn v s li ko thm nhiu doanh nghip vo sn xut. Q khi P Q khi P (Khi cc yu t khc khng i) (Khi cc yu t khc khng i)

V d: Khi gi tht ln tng cao s khuyn khch ngi chn nui nui nhiu ln hn trong iu kin cc yu t tc ng n n l khng i: gi thc n chn nui, cc chnh sch ca chnh ph,...

34

Kinh t vi m


2.2.2. Cung c nhn v cung th trng - Cung c nhn l cung hng ho hoc dch v ca tng c nhn - Cung th trng l tng hp cc mc cung ca tng c nhn vi nhau. QS =n

Qi =1

i

(i = 1,n)

n gin ho vn chng ta gi thit th trng c hai ngi bn th trng kem: V d: Biu cung th trng v kem mi thng ca 2 nh sn xut A v B c m t trong bng sau: Biu 2.4: Biu cung v kem P () 500 1000 1500 2000 2500 3000 qA (cc) 0 1 2 3 4 5 qB (cc) 0 0 2 5 7 10 Q (cc) 0 1 4 8 11 15

- Bng ny ch ra lng cung v kem ti mi mc gi m ngi sn xut kem mun sn xut v bn ra. Ta nhn thy: gi cng cao, th lng cung ng sn lng kem ra th trng ngy cng nhiu. Lng cung trn th trng lc ny l tng cung ca hai nh sn xut A v B. Ti mc gi th trng 2000/cc, ngi sn xut A cung ng 3 cc kem v ngi sn xut B cung ng 5 cc kem, lng cung trn th trng ti mc gi 2000 l 8 cc kem. V d: Mt hng ha c bn trn hai th trng c hm cung nh sau: Q1 = 5 + 2P v Q2 = 7 + P. Vy, cung th trng ca hng ho: QS = 12 + 3P

35

Kinh t vi m


2.2.3. Cc yu t xc nh cung Trc khi xem xt mt yu t tc ng c th ta im qua cc yu t nh hng n cung: l gi ca chnh hng ha, cng ngh sn xut, gi ca cc yu t u vo, chnh sch thu, s lng ngi sn xut, k vng. - Gi ca chnh hng ha bn ra (PX) Theo lut cung: khi gi ca hng ha hay dch v bn ra tng ln th s lng hng ho hoc dch v c cung trn th trng tng ln trong iu kin cc yu t khc khng i. Gi l mt yu t quyt nh lng cung. Gi bn ca hng ha hoc dch v cao s lm cho vic bn sn phm c li v v vy lng cung s ln. L ngi sn xut hng ha bn s lm vic nhiu hn, mua nhiu my mc v thu nhiu cng nhn hn. Ngc li, khi gi hng ho hoc dch v thp vic kinh doanh ca bn c li nhun km hn v lc bn sn xut t hng ha i. Khi gi c thp hn na, bn c th quyt nh ngng kinh doanh hon ton v lng cung ca bn gim xung ti khng. V d: Khi gi bnh m tng cao trong cc iu kin cc yu t khc tc ng n cung bnh m l khng i, lc ny vic bn bnh m s c li cao bi vy m cc nh sn xut s sn xut nhiu hn, lng cung bnh m s tng ln. - Cng ngh sn xut (C) + Cng ngh chuyn cc u vo thnh sn phm l mt yu t khc quyt nh cung. N c nh hng trc tip n s lng hng ho sn xut ra. Cng ngh sn xut tin tin bao nhiu th chi ph u vo cng gim, tit kim c thi gian v ngun lc. Do , nng sut lao ng tng ln, hng ho c sn xut ra nhiu hn do ng cung s dch chuyn sang phi (lng cung tng) v cc nh sn xut c kh nng cung ng nhiu hn mi mc gi, v vy li nhun thu c cng tng ln.

36

Kinh t vi m


V d: may mt chic o. Nu may bng tay th phi mt 8h mi xong, cn lm bng my ch mt c 2h, nh vy c th tit kim c 6h may thm c 3 chic o na. - Gi c ca yu t u vo (Pi) Gi c ca cc yu t u vo tc ng trc tip n chi ph sn xut v do nh hng n lng hng ho m cc hng mun bn. Nu nh gi ca cc yu t u vo gim s lm cho chi ph sn xut s gim v v vy hng s mun cung nhiu hn v li nhun s cao hn. Cn khi gi cc yu t u vo tng ln, chi ph sn xut s tng v vy vic sn xut ny t c li hn, n khi gi u vo tng mnh, bn c th quyt nh ng ca doanh nghip v khng cung ng sn phm na v lc ny li nhun bng khng hoc nh hn khng (tc l l). - S lng ngi sn xut (NS) S lng ngi sn xut c nh hng trc tip n s lng hng ha c bn ra trong th trng. Cng nhiu nh sn xut th lng hng ha bn ra trn th trng cng nhiu v ngc li khi nh sn xut t i th s lng hng ha bn ra trn th trng cng gim i. - Chnh sch ca nh nc (T) + Chnh sch ti chnh: thu v li vay; Chnh sch ny ca Chnh ph c nh hng quan trng n quyt nh sn xut ca hng, do nh hng n vic cung sn phm. Mc thu v li vay cao s lm cho phn thu nhp cn li ca ngi sn xut t i bi i vi cc nh sn xut thu v li vay l chi ph v vy h s khng c mun cung hng ho na, v ngc li mc thu v li vay thp s khuyn khch cc hng m rng sn xut ca mnh. V d: Thu thu nhp ca M trong chin tranh th gii hai thu thu nhp 94%, sau 1965 cn 70% n i tng thng Bill Clintn: gim cn 40%). Vit Nam nhng ngi c thu nhp t 5 triu ng/thng n 15 triu ng/thng th phi chu mc thu sut l 10%, s thu phi np = 0 + 10% s thu nhp vt qu 37

Kinh t vi m


5 triu ng, 15 25 triu ng thu sut l 20%, t 25 40 triu ng thu sut 30%, trn 40 triu ng thu sut l 40% v s thu phi np tnh tng t trong trng hp thu nhp t 5 15 triu ng. + Tr cp hoc min thu: y l chnh sch ca nh nc nhm khuyn khch cc nh sn xut m rng quy m sn xut, bi vy m lm cho lng cung hng ho hoc dch v s tng ln ng cung s dch chuyn sang phi (tng cung). + Chnh sch ca Nh nc v x hi v mi trng: Nhng quy nh ca nh nc v vn x hi v mi trng thng p t cc chi ph cho doanh nghip, cc doanh nghip s phi hn ch s dng ti nguyn... dn n lng cung hng ho trn th trng gim, ng cung dch chuyn sang tri (gim cung). - Cc k vng (E) S mong i v s thay i gi c hng ha, gi ca cc yu t sn xut, chnh sch thu u c nh hng n cung hng ho. Nu cc k vng thun li i vi nh sn xut th cung s m rng v ngc li, nu cc k vng khng thun i vi sn xut th cung s b thu hp v lng cung s gim. Nh vy, chng ta c th tm tt cc nhn t nh hng n cung di dng ton hc nh sau: Q S = g(PX, C, Pi N, T, E) Trong : Q S: Lng cung hng ha X Px: Gi ca hng ha X C: Cng ngh Pi: Gi ca cc yu t u vo N: S lng nh sn xut T: Chnh sch ca nh nc 38X X

Kinh t vi m


E: Cc k vng 2.2.4. S vn ng dc theo ng cung v s dch chuyn ca ng cung Lng cung ti mt mc gi cho c biu din bng mt im trn ng cung. Ton b ng cung cho ta bit lng cung v hng ho v dch v c th no . T chng ta phn bit hai vn c bn l s thay i ca cung v s thay i ca lng cung. 2.2.4.1. S vn ng dc theo ng cung Khi cc yu t khc l c nh (gi ca u vo, cng ngh sn xut, quy m sn xut, chnh sch, k vng), gi ca hng ho gim dn n lng cung ca hng ho gim (lut cung) lc ny c s di chuyn dc trn ng cung c th trt t pha trn xung (t im A n im C). Cn khi gi bn ca hng ha tng ln, lng cung ca hng ha tng ln (lut cung), lc ny c s di chuyn dc trn ng cung i t di ln trn c th t im A n im B. M t hnh 2.8 Hnh 2.8: S di chuyn dc theo ng cung P PB PA PC 0 QC C Q QBQ A B

Vy, khi gi ca hng ho thay i s lm di chuyn dc theo ng cung. 2.2.4.2. S dch chuyn ng cung Khi gi ca hng ha thay i s lm di chuyn dc theo ng cung. Vy cn cc yu t khc thay i th sao? Ta xt v d sau: 39

Kinh t vi m


V d: Gi s gi ng gim. S thay i ny nh hng ti cung v kem nh th no? V ng l mt u vo cho sn xut kem, nn s gim gi ca n s lm cho chi ph u vo gim, do vy m vic bn mt lng kem ln s c li. iu ny lm cho cung v kem tng ln: ti bt k gi bn no, gi y ngi bn cng sn sng sn xut lng kem ln hn nn lng cung v kem s tng ln. Do lm cho ng cung v kem s dch chuyn sang phi, v ngc li, nu gi ng tng cao (khi gi bn khng i) li nhun bn kem gim i, lc ngi sn xut s t ng ct gim sn xut, lng cung kem gim lm cho ng cung v kem s dch chuyn sang tri. Hnh 2.9: S dch chuyn ng cung P S2 S S1

0 T v d c th ta c th kt lun:

Q

- Bt k s thay i no lm tng lng hng m ngi bn mun sn xut ti mt mc gi nht nh cng lm dch chuyn ng cung sang phi (t S n S1). - Bt k s thay i no lm gim lng hng m ngi bn mun sn xut ti mt mc gi nht nh cng lm dch chuyn ng cung sang tri (t S n S2). T s phn tch trn ta c bng tng kt sau: Bng 2.3 S di chuyn v dch chuyn ng cungCc bin s tc ng ti lng cung Gi c Gi u vo Cng ngh K vng S ngi bn S thay i trong bin s ny Biu th s di chuyn dc theo ng cung Lm dch chuyn ng cung Lm dch chuyn ng cung Lm dch chuyn ng cung Lm dch chuyn ng cung

40

Kinh t vi m


Tm li, ng cung cho ta bit iu g xy ra vi lng cung khi gi c hng ha thay i trong iu kin cc yu t khc khng i. Khi mt trong cc yu t khc ngoi gi thay i, ng cung s dch chuyn. 2.3. Mi quan h gia cung v cu Nh vy, cc phn trc chng ta nghin cu xong nhng vn chung ca cung v cu. Cu cho chng ta bit mc ch mua sm, cung cho chng ta bit mun v kh nng ca nh sn xut. Vy qu trnh mua bn thc t din ra trn th trng nh th no? tr li cu hi chng ta xc nh mi quan h cung cu trn thc t. 2.3.1. Trng thi cn bng th trng Tc ng qua li gia cung v cu xc nh gi v sn lng hng ha, dch v c mua v bn trn th trng. ng cu cho ta bit lng hng ha m ngi tiu dng mun mua ti cc mc gi khc nhau v ng cung cho ta bit lng hng ha m cc hng mun bn ti cc mc gi khc nhau. Khi c ngi mua v ngi bn tham gia vo th trng c th mua hoc c th bn mt lng hng ha bt k m h mong mun, chng ta ni rng th trng trong trng thi cn bng. Trng thi cn bng cung cu i vi mt hng ha hoc dch v no l trng thi khi vic cung hng ha tho mn cu i vi hng ha trong mt thi k nht nh. - im cn bng (E) l im giao nhau gia ng cung v ng cu. Ti im cn bng E ta c: Gi cn bng = Gi cung = Gi cu. Hay P* = PS = PD Lng cn bng = Lng cung = Lng cu (Q* = QS = QD)

41

Kinh t vi m


c im quan trng ca mc gi cn bng ny l n khng xc nh bi tng c nhn ring l m n c hnh thnh bi hot ng tp th ca ton b ngi mua v ngi bn. C hai cch xc nh trng thi cn bng th trng l: - Phng php ton hc: Gii phng trnh QD = QS s tm c gi v lng cn bng. - Phng php th: biu din ng cung v ng cu trn cng mt th, ti giao im gia ng cung v ng cu ta xc nh c gi v lng cn bng. V d: Chng ta xt v d sau: Biu 2.5 Biu cung - cu nh cho sinh vin P (1000 /phng) QD (phng)

QS (phng) 18 14 12 9

Tng quan cung - cu D cung D cung Cn bng D cu

iu chnh gi Gim gi Gim gi Khng Tng gi

300 250 200 150

8 10 12 14

Hnh 2.13: Cn bng cung - cu trn th trng P 300 200 150 100 0 Thiu ht 9 12 14 18 Q 42 E D D tha

Kinh t vi m


Nhn biu ta thy mc gi 200.000/phng th lng cu cn bng vi lng cung l 12phng. Nh vy, mc gi 200.000/phng l mc gi cn bng trn th trng, v 12 phng l mc sn lng cn bng. Trn th lc ny ta thy; mc cn bng c xc nh bi giao im ca hai ng cung v cu i vi nh , l im (12phng; 200.000/phng). 2.3.2. Trng thi d tha v thiu ht ca th trng Khi gi c khng bng vi mc gi cn bng, chng c th s ln hn hoc nh hn mc gi cn bng . - Vi mc gi nh hn mc gi cn bng trn th trng, mc thu li nhun i vi nh sn xut s gim xung v cc nh sn xut s t c mong mun cung cp hng ho cho th trng (theo lut cung). ng thi, khi gi thp hn gi cn bng cng nhiu s to iu kin cho ngi tiu dng c kh nng mua nhiu hng ho (theo lut cu) v do khong cch gia cung v cu cng ln, gy nn s thiu ht trn th trng. Thiu ht ca th trng l kt qu ca vic cu ln hn cung mt mc gi no . Ni mt cch khc l s thng d ca cu. v d trn ta thy mc gi 100.000/phng th lng cung l 5 phng cn lng cu l 16 phng, nh vy lng thiu ht l 16 - 6 = 11(phng) - Vi mc gi cao hn gi cn bng trn th trng, ngi sn xut s mong mun cung nhiu hng ho hn (theo lut cung). Tuy nhin, ngi tiu dng s gim bt cu ca mnh (theo lut cu). V nh vy, khong cch gia cung v cu cng ln, lc s xut hin d tha trn th trng. S d tha ca th trng l kt qu ca vic cung ln hn cu mt mc gi no . Ni cch khc l s thng d ca cung. v d trn ta thy: mc gi 250.000/phng, lng cu l 10phng, lng cung l 14phng, nh vy lng d tha cung l 14 - 10 = 4(phng) 43

Kinh t vi m


Nh vy, iu m chng ta quan st thy l bt c lc no gi c th trng cao hn hoc thp hn gi cn bng th s xut hin d tha hoc thiu ht. khc phc hin tng d tha v thiu ht ny, ngi bn v ngi mua phi thay i hnh vi ca h t ti mc gi cn bng. * S iu chnh ca th trng Nu gi khc vi mc gi cn bng th ngi tiu dng v ngi sn xut s c ng c thay i hnh vi ca h a gi quay tr li trng thi cn bng. C th minh ha bi hnh 2.14. Tr li vi v d v cung- cu nh cho sinh vin, ta thy: Nu gi ban u thp hn gi cn bng, ngi thu nh s mun thu nhiu hn lng m cc ch nh cho thu. Khi gi l 100.000/phng nhng ngi cho thu nh ch mun cung mt lng l 5phng trong khi ngi thu mun thu 16phng. , th trng trng thi mt cn bng (thiu ht cung do lng cung nh hn lng cu). Thiu ht mt lng l 16 - 5 = 11phng. .Cng mc gi 100.000/phng mt s ngi may mn s thu c nh vi gi . Nhiu ngi khc khng th tm c ngi cho thu vi mc gi y, h c th s lm g? Mt vi ngi trong s h c th sn sng tr mc gi cao hn mc gi 100.000/phng c thu nh . Tng t nh vy, nhng ch nh nhn ra nhng thu c th s tr gi cao ln, nn gi s c xu hng tng ln cao hn mc gi 100.000/phng. Nhng hnh ng nh vy ca ngi thu nh v ngi cho thu nh s lm cho gi th trng tng ln. Khi gi th trng tng ln, lng nh cho thu cng tng ln (theo lut cung), v lng ngi thu nh s gim xung (theo lut cu). Sc p tng gi ny s tip tc ti khi gi t mc cn bng l 200.000/phng. Ti s khng cn tnh trng thng d cu. Hnh 2.14: iu chnh gi v im cn bng th trng P D 44 S

Kinh t vi m


300 0 12

E Q

Ngc li, nu lc u gi cao hn gi cn bng th ch nh s mun cho thu nhiu hn lng ngi tiu dng mun thu. Hnh 2.13 khi gi l 300.000 /phng th ngi cho thu s cung cho th trng 18 phng nhng ngi thu li ch thu mt lng 8 phng. Ti , th trng mt trng thi cn bng, cung vt ta gi y l thng d cung. Tt nhin, trong trng hp ny khng phi tt c cc ch nh u cho thu c ht s lng nh nh mong mun. Thay v phi chi thm cc khon chi ph trng coi, cc ch nh s gim gi thu thu ht thm khch hng. Gi s gim dn xung ti mc cn bng 200.000 /phng. Khi gi gim ngi tiu dng s thu nhiu hn v ti d tha s mt i v khng cn sc p gim gi na. Vy: - Khi th trng xut hin tnh trng d cung, gi c hng ho c xu hng gim xung. Khi gi gim c hai tc ng ngc chiu: lng cu v hng ho tng ln v lng cung v hng ho gim, lng d cung gim dn. - Khi th trng xut hin tnh trng d cu, gi c hng ho c xu hng tng ln. Khi gi tng c hai tc ng ngc chiu: lng cu v hng ho gim xung v lng cung v hng ho tng , lng d cu gim dn. - Gi c hng ho tng, gim v c xu hng vn ng ti im cn bng xc nh gi cn bng trn th trng. Khi gi th trng bng vi gi cn bng ngi bn s khng cn l do thay i gi v h bn c s lng hng ha m h mun, ngi mua ang mua vi s lng h cn, v th khng c p lc no t pha ngi mua thay i gi c. Tm li, ti bt c mc gi no khc gi cn bng, hoc ngi tiu dng hoc ngi bn s khng th mua hoc bn mt lng hng ho m h mong mun. H s 45

Kinh t vi m


hnh ng thay i gi, lm cho gi tr v trng thi cn bng. Mc gi cn bng l do th trng xc nh, ti s khng c hin tng thng d cung hoc thng d cu. 2.3.3. S thay i trng thi cn bng Cn bng th trng khng phi l mt trng thi vnh cu m n c th thay i khi cc yu t ca cung v cu thay i. Cc yu t thay i s lm dch chuyn ng cung v ng cu. Kt qu l trng thi cn bng mi c thit lp. Chng ta xt v d v th trng tht ln v xem cc tnh hung c th sau: - Tc ng ca s dch chuyn ca cu Gi s gi tht b tng ln t 80.000 /kg n 90.000 / kg, lc ngi tiu dng s mua nhiu tht ln hn v tht ln l hng ho thay th cho tht b. Kt qu l cu ca tht ln dch chuyn t D1 n D2. Ti mi mc gi ngi tiu dng mun mua nhiu tht ln hn trc. C th, gi cn bng ban u ca tht ln l P1 v lng cn bng l Q2. By gi gi cn bng mi s l P2 v lng cn bng mi l Q2. Kt qu ca s tng cu l gi v sn lng u tng. y, gi tht b tng lm dch chuyn ng cu v s vn ng dc theo ng cung. Nh vy: Khi tng cu s dn n tng c gi cn bng v lng cn bng v ngc li, khi gim cu s dn n gim c gi cn bng v lng cn bng. Hnh 2.15. C ch hnh thnh gi khi cu thay i P P2 P1 0 Q1 Q2 Q E2 S

- Tc ng ca s dch chuyn ng cung 46

Kinh t vi m


Lc ny, chng ta li gi s gi tht b khng thay i, cn gi thc n cho ln tng ln. Vic chn nui ln s c chi ph cao hn trc do u vo tng ln v vy m ngi sn xut c xu hng ct gim sn xut lm cho lng cung gim. Kt qu, ng cung tht ln s dch chuyn ln trn t S n S1 (hnh 2.16). Ti mi mc gi, cc hng by gi u mun cung t hn so vi khi gi cm cha tng. Ti mc gi cn bng ban u ca tht ln l P 0 v ngi tiu dng vn mun mua Q0, nhng khi gi cm t ln, cc hng ch mun cung mt lng Q 1. Do , lng cung d s l Q0 - Q1. Sc p th trng s lm cho gi tng ln n trng thi cn bng mi l P1 v lc sn lng cn bng mi s l Q1. Nh vy, s tng gi ca thc n cho ln lm cho gi cn bng tng ln t P0 n P1 nhng li lm gim lng cn bng t Q0 n Q1. Trong trng hp ny ng cung dch chuyn gy ra s vn ng dc theo ng cu. Hnh 2.16. C ch hnh thnh gi khi cung thay i P P1 P0 E1 S1 S E D 0 Q1 Q0 Q

Tm li: S tng cung lm sn lng cn bng tng nhng gi cn bng gim. Khi gim cung dn n gi cn bng tng nhng lng cn bng li gim. l s dch chuyn ca ng cung v ng cu, vy cn s thay i ca c ng cung v ng cu th sao? - S thay i ca c cung v cu Trong thc t cc nhn t ca c cung v cu u c th thay i v do trng thi cn bng ca th trng cng lun thay i.

47

Kinh t vi m


Hnh 2.17 C ch hnh thnh gi khi c cung v cu thay i P P1 P2 D1 D2 E1 E2 S1 S2

0

Q1

Q2

Q

V d: Th trng my tnh; Thc tin cho thy trong nhng nm qua, cu i vi my tnh tng ln rt nhiu, iu c th minh ha bng s dch chuyn ng cu t D1 n D2. Tuy nhin, gi ca my tnh li gim xung rt nhanh v cung cng tng t S1 n S2. Nguyn nhn ch yu ca cung tng l do cng ngh sn xut my tnh c hon thin rt nhiu v ngy cng nhiu hng sn xut my tnh ra i. Kt qu l gi cn bng ca my tnh gim v lng cn bng tng ln. Tm li, mt s thay i ca mt yu t no ca cu hoc ca cung hoc s thay i ca cc yu t ng thi s lm dch chuyn ng cu, ng cung. Kt qu ca s dch chuyn l s thay i ca trng thi cn bng. m t s tc ng ca s thay i cc yu t chng ta so snh gi v sn lng cn bng ban u vi gi v sn lng cn bng mi. 2.3.4. Kim sot gi i khi chng ta thy khi gi c hng ho qu cao hoc qu thp Chnh ph thng c gng kim sot v iu tit gi c th trng. Cc chnh sch can thip trc tip vo gi lm cho lng cung v lng cu khc nhau. Chnh ph iu tit gi c th trng bng cch t gi trn v gi sn i vi hng ha hoc dch v. 2.3.4.1. Gi trn (Price ceiling) Gi trn l mc gi cao nht i vi mt hng ha hoc dch v c php mua bn trn th trng do Chnh ph n nh. c im gi trn: Gi trn nh hn gi cn bng, khi gi th trng qu cao 48

Kinh t vi m


chnh ph t gi trn, nh gi trn l bo h cho ngi tiu dng, nhng li gy ra hin tng thiu ht hng ha trn th trng. - Trc khi Chnh ph can thip, th trng cn bng ti im E, gi cn bng PE, lng cn bng QE. - Gi s Chnh ph quy nh mc gi trn P c, gi trn nh hn gi th trng lc lng cung gim theo lut cung, cn lng cu c xu hng tng ln theo lut cu v v vy m n to ra cho th trng thiu ht mt lng: QD - QS Nh vy, gi trn lm cho ngi bn v mt php l khng c bn gi cao hn mc gi . Gi trn thng c a ra khi thiu ht hng ho (hay cung khan him) hn ch khng cho gi tng ln mt mc ng k.

49

Kinh t vi m


Hnh 2.18 Quy nh gi trn (gi ti a) P S

PE Pc 0

E Thiu ht QS QE D QD

V d: Khi t gi trn (tin thu nh ti a), Chnh ph mun bo m li ch cho cc h gia nh c thu nhp thp nh sinh vin, ngi c n... Song thng thng gi trn thng nh hn gi th trng (P < PE) lm cho lng cu tng ln ln hn lng cung nh (QD > QS), v vy, gy ra hin tng thiu ht trn th trng nh cho thu.Vi mc gi kim sot l P lng cu ti s vt qu lng cung gy ra hin tng thiu ht trn th trng mt lng l QD - QS. Cng vi iu do tin thu nh thp m cht lng nh s b gim st do kinh ph qu hn hp. Vy, vic Chnh ph p t gi trn khin cho mt s ngi mua c hng ha vi gi r, mt s ngi li khng mua c hng ha vi mc gi trn . cho vic p t gi trn c hiu qu, Chnh ph phi c chnh sch h tr cho ngi sn xut v cung ng phn thiu ht cn li. 2.3.4.2. Gi sn (Price floor) Gi sn l mc gi nh nht i vi mt hng ho hoc dch v c php mua bn trn th trng do Chnh ph n nh. c im: Gi sn ln hn gi th trng, khi gi trn th trng qu thp chnh ph p t gi sn, t gi sn l bo h cho ngi sn xut, nhng li gy ra hin tng d tha hng ha.

50

Kinh t vi m


Trc khi Chnh ph p t gi sn, th trng cn bng ti E, gi v lng cn bng tng ng l PE, QE. Khi Chnh ph p t gi sn, do gi sn cao hn gi cn bng ban u nn lng cung tng (theo lut cung) cn lng cu gim (theo lut cu), lng cung trn th trng lc ny l QS, lng cu l QD. Th trng c s d tha hng ha mt lng QS - QD. Vic Chnh ph p t gi sn lm cho mt s nh sn xut tiu th ht hng ha vi gi cao trong th trng trong khi th mt s nh sn xut li khng bn c hng ha vi mc gi . Nh vy, bin php gi sn pht huy hiu qu, th Chnh ph phi c k hoch thu mua ht lng d cung (kho cha) hay cn gi l tn kho m. V d: Gi thu mua nng sn, gi thu lao ng... Sau y chng ta s xem xt vic t mc gi tin cng ti thiu. Ti tt c cc nc, Chnh ph t mc gi tin cng ti thiu bo v li ch ca ngi lao ng. Rt thng thng mc tin cng ti thiu ny cao hn mc tin cng do th trng xc nh v dn n d tha lao ng. n gin ho, gi s rng mt th trng lao ng duy nht v tt c cc lao ng c tr mt mc tin cng. Ta c ng cung v ng cu i vi lao ng. Cc hng cu lao ng - thu cng nhn, cn cng nhn th cung dch v lao ng. Trc honh biu din lng dch v lao ng (s gi) cn trc tung biu din gi ca lao ng. Nu Chnh ph khng can thip th th trng lao ng cn bng ti E vi mc tin cng l PE v s gi lao ng l QE. Khi Chnh ph t mc tin cng ti thiu l P s xy ra d tha lao ng v ti mc tin cng ny lng cung lao ng l Q S cn lng cu lao ng l QD, lc lng lao ng d tha s l QS - QD, lng d tha l phn lao ng tht nghip ca x hi.Vy, vic quyt nh mc tin cng ti thiu ca Chnh ph mang li li ch cho mt s ngi lao ng c vic lm, song mt khc, n li lm hi n nhng ngi lao ng b tht nghip. 51

Kinh t vi m


Hnh 2.19. Quy nh gi sn (gi ti thiu)

P Pf PE 0

D D cung

S

E QD

Q

E

Q

S

Q (s gi lao ng)

52

Kinh t vi m


CHNG 3: L THUYT HNH VI NGI TIU DNG3.1. L thuyt v li ch 3.1.1. Cc khi nim C th ni ng c u tin a ngi tiu dng n quyt nh mua sm mt hng ho dch v no chnh l s thch v hng ho v dch v . Nu mt hng ho no ph hp vi s thch ngi tiu dng th h s sn sng tr gi cao mua cho c. Cn ngc li, nu hng ho khng ph hp vi s thch ca h th cho d gi r hoc h gi h cng khng sn sng mua, thm ch cho khng h cng khng quan tm ti. Nh vy, c th thy c mi quan h thun chiu gia s thch v s sn sng chi tr cho mt hng ha no v l i tng nghin cu ca cc nh kinh t. Ni cch khc, khc vi cc nh tm l hc v x hi hc, cc nh kinh t khng quan tm ti nhiu n vic pht hin ra ngun gc ca s thch, m ch xem xt s thch nh hng nh th no ti quyt nh tiu dng. Li ch (U- Utility) l s tho mn hay s hi lng c c khi tiu dng hng ha hoc dch v mang li. V d: Ma h nng bc bn c ngi bn cnh mt chic iu ha. Li ch bn thu c lc ny l s thoi mi, cn nng bc ht i thay vo l cm gic mt m. Tng li ch ( TU ) c hiu l ton b s tho mn hay s hi lng khi tiu dng mt s lng nht nh hng ha v dch v mang li. V d: Khi chng ta n bnh trng, to v ung ru... li ch lc ny l tng li ch ca bnh trng, to v ru mang li. Trong nh ngha li ch v tng li ch s tha mn c ngi tiu dng cm nhn khi tiu dng hng ho bao hm s nh gi c tnh cch c nhn v ch quan. Ngha l cng mt hng ha c th mang li li ch cho ngi tiu dng ny v c th khng mang li li ch cho ngi tiu dng khc. V vy, li ch v tng li ch l nhng khi nim tru tng. Tt nhin, cc khi nim v li ch 53

Kinh t vi m


c nu ra y lin quan n vic tiu dng cc hng ho v dch v l tt (em li li ch); ngi tiu dng theo ui li ch c nhn v cha tho mn hon ton. Li ch cn bin (MU) l l mc tho mn v hi lng do tiu dng mt n v hng ha hoc dch v cui cng mang li. (Hay MU l li ch tng thm khi tiu dng thm mt n v hng ho hoc dch v no vi iu kin gi nguyn mc tiu dng cc hng ho khc). Thay i trong tng li ch Li ch cn bin = Thay i v lng hng ho

Hay: MU =

U T Q

Nu c gi thit v tnh o c ca tng li ch, th s gia tng ny ca li ch c ngha bng mt con s chnh xc, v c biu th bng mt s n v li ch. - V ngha ton hc: Nu hm tng li ch l mt hm lin tc th li ch cn bin ca hng ho l o hm bc nht ca hm tng li ch TU. Chng ta c th vit cng thc xc nh li ch cn bin nh sau: MU = TU/ Q = (TU)'Q V d: Nu bit cc hm li ch ca mt ngi tiu dng i vi tng hng ho X v Y nh sau (gi s rng ngi ny ch tiu dng hai loi hng ho): TUX = 26QX - Q2X TUY = 58QY - 2,5Q2Y Th li ch cn bin ca mi hng ho s l: MUX = (TU)'X = 26 - 2QX v MUY = (TU)'Y = 58 - 5QY 54

Kinh t vi m


c bit khi vic tiu dng hng ho l ri rc hay Q = 1 tc l mi ln tiu dng thm ng mt n v hng ho th s c cng thc n gin tnh li ch cn bin (ly s liu dng di tr s liu dng trn trong ct tng li ch). V d: Tiu dng nc cam ca c nhn A nh sau: Biu 3.1 Tng li ch v li ch cn bin khi tiu dng hng ho Lng tiu Tng li Li ch cn dng (Q) 0 1 2 3 4 5 6 ch (TU) bin (MU) 0 4 7 9 10 10 9 4 3 2 1 0 -1 MU = 0; tiu dng ti hn Q* t TUMAX MU < 0; tng tiu dng Q th TU gim MU>0; tng tiu dng Q th TU tng

Nhn biu ta thy: tng li ch tng dn n mt gi tr no ri gim dn, li ch cn bin gim dn cng vi s ra tng ca khi lng hng ho c tiu dng thm. Chnh v vy m chng ta c quy lut li ch cn bin gim dn. 3.1.2. Quy lut li ch cn bin gim dn Hy xem xt mt v d tiu dng thc t l khi bn i ung nc cam sau gi hc tp. Cc nc cam th nht c th mang li cho bn s hi lng ln nht bi v ngon mt ca n. Song cc nc th hai mang li cho bn t s tho mn hn v c nh vy, mi cc nc cam tiu dng b sung mc d c cng cht lng song cm gic thch th ca bn mt dn i thay vo l cm gic y bng v kh chu. Nh vy, chng ta li ch cn bin ca cc nc cam th nht cao hn cc nc cam th hai v cc nc cam th su c th lm gim tng li ch t vic gii kht ca bn hay ni mt cch khc li ch cn bin ca n l mt 55

Kinh t vi m


s m. Cc nh kinh t hc khi qut hin tng thnh quy lut li ch cn bin gim dn c pht biu: Li ch cn bin ca mt hng ho hoc mt dch v c xu hng gim xung mt im no , khi hng ho hoc dch v c tiu dng nhiu hn trong mt thi gian nht nh trong iu kin gi nguyn mc tiu dng hng ho khc. V d: Cng mt lc n 5 bt ph th li ch tng thm ca bt th hai nh hn bt th nht, bt th ba nh hn bt th hai,... c nh vy li ch tng thm ca bt th 5 nh hn li ch tng thm ca bt th 4 mang li c khi cn l mt s m. V sao li ch cn bin ngy cng gim? Chng ta c th thy li ch cn bin ngy cng gim l do khi ta tiu dng thm ngy cng nhiu hn mt mt hng no th s hi lng hay tho mn ca chng ta i vi mt hng ngy cng gim, h mt dn i cm gic thch th i vi mt hng . Nh khi ta ung n cc nc cam th 6 v d trn lc ny cm gic ngon mt khng cn m thay vo l cm gic y bng v kh chu. Quy lut li ch cn bin c m t bng hnh v sau: Hnh 3.1 Tng li ch v li ch cn bin TU MU

0 1

2 3 4 5 6

Q

0 1 2 3

4 5

6

Q

Hnh 3.1.a Tng li ch

Hnh 3.1.b Li ch cn bin

Hnh 3.1.a th hin tng li ch quan h vi mc tiu dng. Ch rng li ch tip tc tng ln khi tiu dng 5 cc nc cam u tin. Nhng tng li ch tng 56

Kinh t vi m


vi mc gia tng ngy cng nh. Mi mc gia tng tip theo ca ng tng li ch li nh i mt t. Chiu cao ca mi bc gia tng ca ng tng li ch trong hnh 3.1.a i din cho li ch cn bin. Phn gia tng ca tng li ch s cn gim dn. Tng li ch s cn tng khi no li ch cn l s dng. Li ch cn bin cng c minh ha hnh 3.1.b. Khi ung n cc nc cam th 6 cm gic mt ngon hon ton bin mt, thay vo l cm gic y bng v kh chu (phn li ch). Khi li ch cn bin m th tng li ch gim xung. Tng li ch ln nht khi li ch cn bin bng 0. Tuy nhin trn thc t khng phi vic tiu dng mi hng ho u dn n li ch cn bin m. Quy lut li ch cn bin gim dn c hu ht cc nh kinh t tha nhn, nhng ch l quy lut tru tng. Trong tiu dng chng ta tha nhn c quy lut li ch cn bin gim dn nhng ch l cm nhn nh tnh v s tho mn hay s hi lng rt kh o lng. n v o li ch chnh l gi nh quan trng ca cc l thuyt khc nhau v hnh vi ngi tiu dng. Ngoi ra yu t thi gian cng c ngha quan trng i vi quy lut ny. Ni mt cch khc quy lut li ch cn bin gim dn ch thch hp trong thi hn ngn. - iu kin vn dng quy lut: S lng tiu dng sn phm hay cc hng ho khc c gi nguyn Quy lut ch vn dng trong thi gian ngn. - Quan h gia li ch cn bin v tng li ch: MU > 0 th TU tng MU < 0 th TU gim MU = 0 th TU t cc i - ngha ca quy lut: 57

Kinh t vi m


Quy lut ny gii thch ti sao ngi tiu dng ch mua mt lng hng ho nht nh. Quy lut ny ch l nh tnh nhng c cc nh kinh t tha nhn v coi l mt cng c hu ch gii thch cho hin tng v hnh vi ca ngi tiu dng. Quy lut gii thch cho nghing xung ca ng cu. Ta thy mi quan h gia li ch cn bin v gi c. Li ch cn bin ca vic tiu dng hng ho cng ln th ngi tiu dng sn sng tr gi cao hn cho n v khi li ch cn bin gim th s sn sng chi tr cng gim i. Nh vy c th dng gi o li ch cn bin ca vic tiu dng mt hng ho. Nu so snh, chng ta thy c s tng t v dng ng cu v dng ca ng li ch cn bin. N th hin mt iu l ng sau ng cu cha ng li ch cn bin gim dn ca ngi tiu dng, hay do quy lut li ch cn bin gim dn ng cu nghing xung di. n y ta c (MU = D) nh th hin hnh 3.2. Nu cc n v tiu dng l ri rc, ta s c ng cu gp khc tng on. Nu nh cc n v tiu dng l v cng nh cng c ngha, hay cc n v tiu dng l lin tc, ng cu s c th hin bng cc ng lin). Hnh 3.2 Li ch cn bin v ng cu P = MU D = MU

0 3.1.3. Thng d ngi tiu dng

Q

Cc khi nim li ch (U), li ch cn bin (MU) v quy lut li ch cn bin gim dn ng vai tr rt quan trng trong phn tch ca chng ta v hnh vi ngi tiu dng, n khng ch gii thch v sao ngi ta li mua mt hng ho, dch v 58

Kinh t vi m


cng nh khi no thi mua chng vo thi im no , m cn gip chng ta hiu r thm khi nim, ngha v phng php xc nh thng d ngi tiu dng (CS). Ngi tiu dng t trng thi cn bng bng cch gia tng mua mt sn phm cho n khi gi tr li ch m h gn cho mt n v sn phm cui cng bng vi mc gi sn phm . Do , ngi tiu dng s c li khi h gi, khon li ny c gi l thng d ca ngi tiu dng. Thng d ca ngi tiu dng l khon chnh lch gia gi m ngi tiu dng sn sng tr vi gi th trng. V d: Bn i n kem, gi th trng l 1.000 ng th hin l ng nm ngang (P*), n phn nh chi ph cn bin ca ngi tiu dng. Trong trng thi rt kht nc, bn sn sng tr 4.000 ng cho cc kem th nht, vi 3.000 ng phn nh li ch cn bin ca ngi tiu dng khi tiu dng cc kem th nht v c th hin bng ton b ch nht ng vi cc kem th nht. Nhng trn thc t ngi tiu dng ch phi tr 1.000 ng/cc theo gi th trng c th hin bng ch nht trng ng vi cc kem th nht. Do vy, ngi tiu dng s c hng khon thng d l 3.000 ng/cc. Ngi tiu dng s mua n cc kem th ba, khng mua cc th t v i vi bn n ch ng gi 500 ng. Thng d ngi tiu dng xut hin do ngi tiu dng hng li nhiu hn mc h phi tr. Ngi tiu dng l ngi ti a ha li ch, nn anh ta s mua nc cho n khi li ch cn bin ca cc nc cui cng bng vi chi ph cn bin ca n (gi th trng). l thng d ca mt ngi tiu dng, v ng cu ca th trng l tng cng ca cc ng cu c nhn nn chng ta c th p dng khi nim thng d tiu dng cho ton b th trng.

59

Kinh t vi m


Hnh 3.3a: ng cu v thng d tiu dng ca ngi tiu dng P 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1 2 3 4 P* Cc kem D = MU

Trn th thng d ngi tiu dng (CS) c biu din bng khong din tch nm bn di ng cu v trn mc gi. Cng thc tnh: CS =1 2

[(PMAX - P*)*Q*]

Hnh 3.3b: ng cu v thng d tiu dng ca th trng P PMax P* P = MU 0 trng l P* = 5 (nghn ng/sn phm). Tnh lng cn bng bng cch thay gi tr P = 5 vo phng trnh hm cu ta c: Q = 8 Xc nh Pmax bng cch: cho QD = 0 th Pmax= 25 Thay cc gi tr va tm c vo cng thc: CS = 2 [(PMAX - P*)*Q*] ta c: CS =1 2 1

Q

V d: Tnh thng d tiu dng khi c hm cu QD = 10 0,4P v gi th

(25-5)8 = 80 (nghn ng).

60

Kinh t vi m


3.2. La chn sn phm tiu dng ti u 3.2.1. Ti a ho li ch ngi tiu dng Mc ch ngi tiu dng l t c s tho mn ti a vi thu nhp hn ch. Vic chi mua ca h phi u phi chp nhn mt chi ph c hi, v vic mua hng ho ny ng thi s lm gim c hi mua nhiu hng ho khc. V vy cn phi quyt nh nh th no t c s tho mn ti a. R rng, la chn sn phm ca ngi tiu dng b rng buc bi nhn t ch quan l s thch ca h v nhn t khch quan l thu nhp v gi sn phm. C s la chn tiu dng l l thuyt v li ch v quy lut cu. Theo l thuyt ny ngi tiu dng s ginh u tin cho s la chn sn phm c li ch ln hn. Theo quy lut cu, vic la chn cn phi xt ti gi th trng ca hng ho m ta cn. Nh vy l phi so snh li ch thy trc ca mi s tiu dng vi chi ph ca n v la chn sn phm phi ph hp nht vi lng thu nhp hin c. Nguyn tc: Mun ti a ha li ch, ngi tiu dng phi chn hng ha cho li ch cn bin ti a trn mt ng chi mua. iu kin la chn tiu dng ti u: li ch cn bin tnh trn mt ng chi mua ca hng ha ny phi bng li ch cn bin tnh trn mt ng chi mua ca hng ha khc.MU X MU MU = P = P = ... PX

Trong : X, Y, Z,... l cc hng ho khc nhau PX, PY, PZ,....l gi c hng ho X, Y, Z... MUX, MUY, MUZ,... li ch cn bin ca hng ho X, Y, Z... hiu nguyn tc ny chng ta xt v d sau: Mt ngi c 150$ chi mua hai hng ha X v Y, PX = 50$, PY = 25$. Tm X* v Y* ngi tiu dng ti a ha li ch:

61

Kinh t vi m


Bng 3.4 Li ch cn bin trn mt ng chi mua X 1 2 3 4 5 Chng TUX MUX MUX/PX Y TUY MUY MUY/PY 25 25 0,5 1 10 10 0,4 43 18 0,36 2 19 9 0,36 53 10 0,2 3 26 7 0,28 53 0 0 4 31 5 0,2 47 -6 - 0,12 5 34 3 0,08 ta thy: nu ch xt n tng li ch th s la chn tiu dng dng

nh hin nhin bt u bng hng ha X v li ch ca n v hng ha X u tin l ln nht vi li ch l 25, tip theo vn l tiu dng hng ha X,Tuy nhin, chng ta phi ch n gi ca hng ha X v Y. Mun ti a ha li ch ngi tiu dng phi chn hng ha cho li ch cn bin ti a trn mt n v tin t, hay ni cch khc mi ln mua h s chn hng ha no c li ch b sung nhiu nht khi b ra mt n v tin t chi mua. Theo nguyn tc, iu kin tiu la chn tiu dng ti u vi thu nhp l 150$, th tp hp 2X v 2Y l tp hp tiu dng ti u, ta c MU/P = 0,36 l ln nht vMU X MU = P = 0,36 v tha mn iu kin 2X + 2Y = 150. PX MU X MU = P = 0,2 khng PX

y chng ta cng c tp hp 3X v 4Y c

tha mn s tin cho ban u l 150 v 3X + 4Y = 250. V vy m tp hp 2X v 2Y khng th em li li ch ti a cho ngi tiu dng ny. Nh vy, tng li ch ti a ca ngi tiu dng ny l TUmax = 18 +19 =37 Khi: MUX/PX = MUY/PY th c ngha l khng th tng tng li ch c na (Tng li ch t mc ti a) bng cch chn hng ho ny m khng chn hng ho kia. Cc bc tin hnh la chn ti u - Bc 1: Tm li ch cn bin ca hng ho MU - Bc 2: Tm li ch cn bin trn mt ng chi mua (MUX/PX , MUY/PY ,...) - Bc 3: Chn hng ha tiu dng ti u: + Chn hng ho no c MU/P l ln nht n khi no tho mn MUX/PX = 62

Kinh t vi m


MUY/PY th dng li. Ngha l c X* v Y* c TUMAX. 3.2.2. ng ngn sch v ng bng quan La chn ti u ca ngi tiu dng, c th gii thch bng ng ngn sch v ng bng quan. 3.2.2.1. ng ngn sch (ng gii hn kh nng tiu dng) Ngn sch l nhng d tnh v chi tiu v nhng khon trang tri cho vic chi tiu y ca h gia nh, ca mt doanh nghip hay ca mt quc gia. S la chn ca ngi tiu dng c quyt nh bi nhn t khch quan l thu nhp v gi c: v nhn t ch quan l s thch ca ngi tiu dng. ng ngn sch th hin s rng buc vo ngn sch v gi c ca ngi tiu dng hng ho. N chia khng gian la chn thnh hai min: Tp hp c th t c v tp hp khng th t c; v th hin tt c cc s kt hp c th c la chn hai hng ho X v Y. ng ngn sch l ng biu din cc phng n kt hp ti a v hng ho m ngi tiu dng c th mua c vi mc thu nhp v mc gi c nht nh. Gi s mt ngi tiu dng c thu nhp l 80$/thng chi tiu cho vic mua qun o (X) v mua go (Y). Gi ca X = 2$/V, gi ca Y l1$/V, gi s khng tit kim khng i vay.Ta c s liu sau: Bng 3.5 C hi ca ngi tiu dng Phng n A B C D E Qun o (X) (V) 40 30 20 10 0 Lng thc (Y) (V) 0 20 40 60 80 Tng chi ($) 80 80 80 80 80

Nhn bng ta thy: dng cui cng nu ngi ny chi tiu ton b thu nhp ca mnh cho lng thc th ngi c th mua 80V nhng li khng c bt k kh nng no c th mua mt V qun o. Dng th hai, mt kt hp tiu dng khc c th xy ra: 30V qun o v 20V lng thc. V tng t nh vy, mi 63

Kinh t vi m


phng n tiu dng u c chi ph l 80$. Th hin cc kh nng la chn trn th chng ta c ng ngn sch: Hnh 3.4 ng ngn sch Y 80 ng ngn sch

0

40

X

Da vo mi quan h gia thu nhp, gi c hng ho v s lng hng ho chng ta c th xy dng phng trnh ng ngn sch c dng: NS = x*Px + y*PY Hay: y = NS/ PY - (PX/ PY)*x Trong : NS: ngn sch tiu dng PX: gi c hng ho X PY: Gi c hng ho Y x: s lng hng ho X y: s lng hng ho Y - c im ca ng ngn sch: + ng ngn sch lun lun ct hai trc to : ct trc tung ti to (0; NS/PY) v ct trc honh ti im (NS/PX,0). + ng ngn sch chia khng gian la chn ca ngi tiu dng thnh hai min, min c th thc hin c v min khng th thc hin c. + Nhng im nm trn ng ngn sch cho php ngi tiu dng la chn nhng tp hp hng ho em li tho dng ti a.

64

Kinh t vi m


+ Dc theo ng ngn sch phn nh s nh i gia cc hng ho theo mt t l c nh v n chnh l dc ca ng ngn sch bng - PX/PY (do ng gii hn ngn sch dc xung nn dc ca n l mt s m). - Tc ng ca thu nhp i vi s thay i ca ng NS Khi thu nhp tng ln lm cho ng ngn sch dch chuyn ra ngoi song song vi ng ngn sch ban u vi iu kin cc yu t khc khng i: gi c, s thch v ngc li. 3.2.2.2. ng bng quan (ng ng li ch) Chng ta thy s thch ca ngi tiu dng c tnh cht hon chnh: ngi tiu dng c th sp xp v xp loi cc hng ha. V d: C hai hng ha A v B, khi la chn th c ba kh nng xy ra: - Ngi tiu dng thch hng ha A hn hng ha B - Ngi tiu dng thch hng ha B hn hng ha A. - Ngi tiu dng coi hng ha A v B l nh nhau. Tc l lc ny, ngi tiu dng bng quan vi hng ha A v B. ng bng quan l ng th hin nhng kt hp trong vic la chn hai loi hng ha v tt c nhng s kt hp u mang li mt s li ch nh nhau i vi ngi tiu dng. Hay: ng bng quan l ng tp hp tt c im c cng tho dng. V d: Gi s c cc gi hng ho l qun o v lng thc khc nhau c tp hp trong biu 3.6 sau:

65

Kinh t vi m


Gi A B C D

Qun o (v) - X 1 2 3 4

Lng thc (v) - Y 6 3 2 1,5

C bn gi hng ha: A, B, C, D: Qun o v lng thc cng to ra mt mc tha mn cho ngi tiu dng, tc l cc gi hng ha u tt nh nhau lc ny bn hon ton c th nhn gi hng no cng c trong s 4 gi hng nh vy l bn hon ton bng quan vi n. Th hin s phi hp ny trn th, vi trc tung l lng thc, trc honh l qun o ta c ng bng quan U0. Hnh: 3.5 th ng bng quan Y

U1 U0 0 X S thch ca ngi tiu dng c m t bng mt tp hp cc ng bng quan tng ng vi cc mc tho mn khc nhau (v d cc ng U0, U1...). Chng ta c t l thay th cn bin hng ha y cho hng ho x l lng ti a hng ha X mt i c thm mt n v hng ha Y: MRSx/y = - y/ x = MUX/MUY ( MRS > 0 th c du (-) v y v x ngc du). * Cc c tnh ca ng bng quan - ng bng quan biu din s thch ca ngi tiu dng 66

Kinh t vi m


- Dc theo ng bng quan tho dng i vi ngi tiu dng khng i. - ng bng quan c dng hypebol dc xung th hin s nh i gia hai hng ho (Trong hu ht cc trng hp, ngi tiu dng thch c hai hng ho. Do vy, nu lng hng ho ny gim th lng hng ho kia phi tng ln nhm lm cho mc tho dng ca ngi tiu dng khng thay i. V l do ny m hu ht cc ng bng quan u dc xung). - dc ca ng bng quan c gi tr bng MRSx/y = - y/ x = MUX/MUY - Cc ng bng quan cao hn (xa gc ta hn) c a thch hn nhng ng bng quan thp hn (gn gc to hn): Ngi tiu dng thng a thch hng ho nhiu hn so vi mt hng ho t hn. S a thch ny i vi lng hng ho ln hn c biu th bng ng bng quan nh hnh 3.5 cho thy, cc ng bng quan cao hn biu th lng hng ho ln hn so vi nhng ng bng quan thp hn. Do vy, ngi tiu dng thch trn nhng ng bng quan cao hn). - Cc ng bng quan khng ct nhau: (Ti sao khng ct nhau?: Gi s hai ng bng quan ct nhau nh trong hnh 3.6 Do im A nm cng trn mt ng bng quan vi im B nn hai im ny em li mc tho dng nh nhau. Hn na, im B cng cng nm trn ng bng quan vi im C, nn hai im ny lm cho ngi tiu dng tho mn nh nhau. Song kt lun ny li hm im A v im C c tho dng nh nhau, mc d ti im C c hai loi hng ho cng nhiu hn. iu ny mu thun vi gi thit ngi tiu dng lun a thch nhiu hng ho hn so vi t hng ho. Do vy, cc ng bng quan khng ct nhau).

67

Kinh t vi m


Hnh 3.6 Gi s hai ng bng quan ct nhau Y C A B 0 Kt lun: - im tiu dng ti u m ngi tiu dng la chn cho hai hng ho l tip im ca hai ng bng quan v ng ngn sch v n tho mn h phng trnh:M x U Px

U1 U2 X

=

My U P y

NS = x*PX + y*PY 3.3. co dn ca cu 3.3.1. Khi nim co dn ca cu L thuyt ca cu nhng phn trc mang tnh nh tnh, cho ta thy bn cht trong hnh vi ca ngi tiu dng. Trn thc t, cc nh kinh doanh rt mun bit mc bn ca h s thay i nh th no khi gi c ca hng ha hay thu nhp hoc gi c ca hng ho khc thay i. Cc nh hoch nh chnh sch ca chnh ph, khi a ra chnh sch thu rt mun bit cung cu thay i nh th no di tc ng ca thu nhp v gi c. Trong phn ny chng ta nghin cu phng php v mt lng, nh hng ca gi c hng ha, thu nhp v gi c hng ha khc lin quan n lng cu bng cng c h s co dn ca cu. Khi nim co dn ca cu: co dn ca cu l s thay i phn trm ca lng cu so vi s thay i phn trm ca cc nhn t nh hng n cu (gi c hng ha , thu nhp hoc 68

Kinh t vi m


gi c hng ha khc lin quan) vi iu kin cc yu t khc khng i. Tu theo dng ca bin nh hng m c cc loi co dn ca cu i vi gi c ca hng ha , co dn cho ca cu i vi hng ha khc v co dn ca cu i vi thu nhp. Gi lng cu ca hng ha X l QDx, mc thay i tuyt i ca lng cu l QDx v mc thay i phn trm l % QDx, gi c hng ho Y l PY... v thu nhp l I. Ty theo cc yu t nh hng n cu m ta c cc loi co dn ca cu v hng ha l khc nhau. 3.3.2. Mt s loi co dn 3.3.2.1. co dn ca cu i vi chnh gi co dn ca cu i vi chnh gi l t s gia mc thay i phn trm ca lng cu chia cho s thay i phn trm ca gi c, cc nhn t khc nh hng n cu l khng i. Cng thc tnh: EP = % P = X% QDx Q Q

:

P P

=

Q

*

Q

Trong : EP: co dn ca cu theo chnh gi P: Gi ca hng ha Q: Lng hng ha % Q: Mc thay i phn trm ca lng % P: Mc thay i phn trm ca gi Q: Mc thay i tuyt i ca lng cu P: Mc thay i tuyt i ca gi ngha: co dn ca cu i vi gi cho bit khi gi thay i 1% th lng cu thay i bao nhiu %.

69

Kinh t vi m


Chng ta thy rng EP < 0 bi v theo lut cu gi tng lng cu gim v ngc li phn nh nghing xung ca ng cu v vy khi tnh ton chng ta phi dng tr tuyt i ca E. 3.3.2.2. co dn ca cu i vi thu nhp co dn ca cu i vi thu nhp l t s gia mc thay i phn trm ca lng cu chia cho mc thay i phn trm ca thu nhp. Cng thc tnh: % = Q Mc thay i % ca thu nhp % I Trong : EI: co dn ca cu i vi thu nhp EI = Q: Lng cu v hng ho I: Thu nhp ca ngi tiu dng ngha: co dn ca cu theo thu nhp cho bit khi thu nhp thay i 1% th lng cu v mt mt hng thay i bao nhiu %. - Nu EI < 0 th hng ha l hng ha th cp: khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua t hng ho th cp i. V d: Khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua t sn, khoai i thay vo l c v tht... - Nu EI > 0 hng ha thng thng: + Nu 0 < EI < 1 hng ha thit yu: khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua nhiu hng ha thit yu hn. V d nh thc phm, qun o,... + EI > 1 hng ha xa x phm: khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua nhiu hn lc ny s gia tng mua hng ha ln hn s gia tng ca thu nhp: v d nh du lch v bo him,... 3.3.2.3. co dn cho ca cu Mc thay i % ca lng cu

70

Kinh t vi m


co dn cho ca cu gia hai mt hng ho X v Y l t s gia mc thay i % lng cu ca hng ha X chia cho mc thay i % gi c hng ha Y, trong iu kin cc nhn t khc khng i. Cng thc tnh:X,Y

Mc thay i % lng cu hng ho X = Mc thay i % gi c hng ho Y =

E

% QX

% PY

Trong : QX: lng cu hng ho X PY: gi c hng ho Y ngha: co dn cho ca cu cho bit khi gi c hng ha Y thay i 1% th lng cu hng ha X thay i bao nhiu %. Nu EX,Y < 0 hai hng ha b sung (khi gi hng ha ny tng ln s lm cho lng cu hng ha b sung kia gim xung v vy chng c du m. V d: xng v xe my l hai hng ha b sung khi gi xe my tng ln cao th lng tiu th xng i vi loi xe ny s gim xung). Nu EX,Y > 0 l hai hng ha thay th, bi v khi gi hng ha ny tng ln th n s lm cho lng cu v hng ha thay th tng ln. V d: khi gi tht b tng ln cao th ngi tiu dng s n nhiu tht ln hn v vy m lm cho lng cu tht ln tng ln. Nu EX,Y = 0 hai hng ha c lp khng lin quan n nhau tc l khi gi c hng ho ny tng hay gim cng khng nh hng n cu i vi hng ha khc. V d: Gi xe my c tng hay gim th cng khng nh hng n cu v tht ln. 3.3.3. Cch tnh h s co dn 3.3.3.1. Phng php on cu (Co dn khong) Phng php on cu l phng php tnh co dn ca cu i vi gi trn mt khong hu hn no ca ng cu. 71

Kinh t vi m


Phng php ny c s dng trong trng hp hm cu l mt hm ri rc. Cng thc: E =% Q % P

Khi tnh co dn khong AB trn ng cu, nu tnh t im A n im B th kt qu s khc vi kt qu tnh t im B n im A. khc phc nhc im ny ngi ta a ra cch tnh trung im ca on AB: Vi: Q = Q2 - Q1 % Q = (Q2 - Q1)/ [(Q2 + Q1)/2] P = P 2 - P1 % P = (P2 - P1)/ [(P2 + P1)/2] Vy: E = Q + Q * P P 2 1 2 1Q2 Q1 P2 + P 1

V d: Tnh co gin ca cu v go hai mc gi sau: P1 = 4000/kg lng cu l Q1 = 200 tn/thng P2 = 4500/kg lng cu l Q2 = 150 tn/thng Ta c EP =150 200 150 + 2001

* 4500

4500 + 4000 4000

= - 7 *17 = - 2,43 Vy, khi gi tng 1% th lng cu gim 2,43% - i vi co gin ca cu theo thu nhp: E = Q +Q * I I 2 1 2 1Q2 Q1 I 2 + I1

V d: C hai nhm dn c c mc thu nhp l: Nhm I: 1,5 triu ng/thng c cu v my git l 20 chic Nhm II: 4 triu ng/thng c cu v my git l 80 chic. Tm co gin? T nhng s liu cho trn ta c co gin ca cu theo thu nhp l: EI =80 20 80 + 20

* 4 1,5 =

4 +1,5

33 11

=1,32 72

Kinh t vi m


Vy, khi thu nhp thay i 1% th lng cu v my git thay i 1,32%. Nh vy, my git l hng ha xa x vi mc thu nhp t 1,5 n 4 triu ng. - Co gin ca cu theo gi cho:Q2 Q1 PY 2 + PY 1 E = Q +Q * 2 1 PY 2 PY 1

V d: Gi tht ln PY = 30.000/kg th lng cu v c l QX = 40 nghn tn Gi tht ln tng ln PY = 35.000/kg th lng cu v c l QX = 60 nghn tn Tnh co gin ca cu theo gi tht ln? T cc s liu cho ta c: EXY =60 40 60 + 40

* 35 30 = 3

35 + 30

Nh vy, khi gi tht ln tng ln 1% th lm cho lng cu v c tng ln 3%. C v tht l hai hng ho thay th. 3.3.3.2. Phng php im cu (co gin im) Co gin im l co gin trn mt im ca ng cu. Phng php ny c s dng tnh co gin ca cu i vi gi trong trng hp chng ta c mt hm cu (QD = a - bP) Cng thc tnh: EP = % Q/% P Vi % Q = Q/Q; % P = P/P nn EP = Q/Q * P/P Hay EP = Q Q Q Q

*

= Q'P *

= 1/P'Q *

V d: Cho bit ng cu Q = 250 - 5P. Tm co gin ca cu ti mc gi P = 30? Ta c khi P = 30 th lng cu l Q = 250 - 5*30 = 100. Do co gin ca cu ti im P = 30 v Q = 100 l: 73

Kinh t vi m


EP = Q'P*P/Q = - 5* 30/100 = - 1,5 Nh vy, khi gi thay i 1 % th lng cu thay i 1,5 %. 3.3.4. Mc co dn co dn ca cu i vi gi lun mang gi tr m (theo lut cu, gi tng th lng gim v ngc li). V vy, trong phn tch kinh t cc nh kinh t thng s dng tr s tuyt i tnh ton. Nu >1 th cu l co dn v ngi tiu dng nhy cm trc s thay i ca E gi c hng ho. Ngi bn mun tng doanh thu phi gim gi (% Q > % P). Nu 1 E P P 1) gi v doanh thu vn ng ngc chiu. E = % Q/% P, E > 1 ngha l % Q > % P cu tng i co gin trong min gi. Ngha l: gi gim nh cu s tng nhanh v ngc li, khi nu gi gim th doanh thu tng nhanh v gi tng nh th doanh thu gim. - Gi tng s khng lm cho thay i tng doanh thu nu nh cu co gin n v (E = 1). E = % Q/% P, E = 1 ngha l % Q = % P, cu co gin n v, gi tng cu tng nhng mc tng ny l nh nhau do vy m gi thay i khng lm cho tng doanh thu thay i. 76

Kinh t vi m


Ta c bng tm tt sau: Mi quan h gia co dn ca cu i vi gi c v tng doanh thu Nu cu l Co gin (E>1) Khng co gin (E 1 gi l hm sn xut c hiu sut tng dn theo quy m (c ngha tng u vo 1% th u ra tng ln hn 1%) Nu + < 1 gi l hm sn xut c hiu sut gim dn theo quy m (c ngha tng u vo 1% th u ra tng nh hn 1%) Nu + = 1 gi l hm sn xut c hiu sut khng i theo quy m c ngha tng u vo 1% th u ra tng ng bng 1%)

85

Kinh t vi m


Khi nghin cu hm sn xut v cch thc s dng cc yu t u vo ca cc doanh nghip cc nh kinh t phn bit hai thi k: sn xut trong ngn hn v sn xut trong di hn: - Sn xut trong ngn hn: sn xut khi c mt hoc mt s u vo l c nh. Ngn hn l khong thi gian trong c t nht mt u vo ca doanh nghip l c nh (khng th thay i c trong qu trnh sn xut ang xem xt). Chng hn trong ngn hn, thng s nhn cng c th thay i nhng quy m nh my v s my mc th khng th. - Sn xut trong di hn: sn xut khi tt c cc yu t u vo u bin i. Di hn l khong thi gian trong doanh nghip c th thay i tt c cc u vo s dng trong qu trnh sn xut. 4.2.3. Sn xut vi mt u vo bin i ( lao ng) - Trong qu trnh sn xut vi mt yu t u vo thay i ngi ta thng hay nghin cu cc trng hp: vn c nh lao ng thay i hoc ngc li. - Trong qu trnh sn xut vi mt yu t u vo thay i, doanh nghip cn phi quan tm n nng sut bnh qun v nng sut cn bin ca chnh yu t thay i ra cc quyt nh s dng lng yu t u vo thay i mt cch c hiu qu nht, bi v mi qu trnh sn xut u chu s tc ng ca quy lut hiu sut gim dn. Sn xut vi mt u vo bin i cho bit nh hng ca s thay i mt yu t u vo i vi s thay i mc sn lng u ra trong iu kin cc yu t khc khng i. Nng sut bnh qun (sn phm bnh qun) (AP) Nng xut bnh qun (sn phm bnh qun) l s lng sn phm tnh trn mt n v yu t sn xut to ra: AP = Q/f(K,L) Nng sut bnh qun ca lao ng (APL) l s lng sn phm bnh qun ca mt n v lao ng to ra.

86

Kinh t vi m


S u ra APL = S lao ng u vo =

Q L

V d: C 5 lao ng to ra 15 chic o trong mt ngy. Vy, nng sut lao ng bnh qun l 15/5 = 3 ( chic o). Nng sut (sn phm) cn bin (MP) Khi nghin cu nng sut bin chng ta coi cc yu t sn xut khc chng hn nh my mc, thit b l c nh v xem xt mi quan h gia s lng lao ng v sn lng hng ha c sn xut ra. Nng sut cn bin ca mt yu t sn xut (MP) l s lng sn phm c sn xut thm khi tng thm mt n v yu t u vo:Thay i ca tng sn lng

MP =Thay i ca lng u vo

Sn phm bin ca lao ng (MPL) l s u ra c sn xut thm khi s lao ng u vo tng mt n v.S thay i u ra

MPL =S thay i ca lao ng

=

Q L

Trong : MPL: nng sut cn bin ca lao ng Q: thay i ca tng sn lng L: thay i ca lng lao ng V d: Gi nh mt doanh nghip s dng lao ng v vn c tng hp theo bng 4.1 sau: 87

Kinh t vi m


Biu 4.1: Sn xut vi mt u vo bin i (lao ng). L 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 K 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 Q 0 10 30 60 80 95 108 112 112 108 AP(Q/L) 10 15 20 20 19 18 16 14 12 MPL ( Q/ L) 10 20 30 20 15 13 4 0 -4

Ta thy, tng s u ra c th sn xut c vi nhng tng s lao ng khc nhau v vi mt s vn c nh l 10 n v (ct th nht cho thy tng s lao ng, ct th hai cho thy tng s vn c nh v ct th ba cho thy u ra). Khi s lao ng u vo l 0, s u ra cng l 0. Sau , cho n khi s lao ng u vo tng ti mc l 8 n v, s u ra tng v s lao ng c gia tng. Vt qu im y, tng s u ra gim st: trong khi lc u mi n v lao ng c th li dng c li th ln hn ca my mc v thit b hin c, th sau mt im no , s lng lao ng tng thm khng cn c ch na v c th l phn tc dng (nm ngi c th vn dng mt dy truyn sn xut tt hn hai ngi, nhng mi ngi c th i theo cc phng cch khc nhau). Nng sut cn bin ca lao ng ty thuc vo tng s vn c s dng. Nu s vn u vo tng th nng sut cn bin ca lao ng cng s tng ln. Nhng cng nh nng sut bnh qun, nng sut cn bin ch tng trong thi gian u, ri sau gim dn, v trong v d ny n bt u gim t n v lao ng th t. Chng ta th hin chng qua th hnh 4.1. Hnh 4.1 ta thy s u ra tng cho ti khi mc u ra l 112 mc 8 n v lao ng, ri sau gim. Vt qua mc 8 n v lao ng th khng cn hiu qu na. M t ng nng sut bnh qun v nng sut cn bin ca lao ng lun l dng khi s u ra tng dn v 88

Kinh t vi m


m khi s u ra gim dn. ng nng sut bnh qun v nng sut cn bin ca lao ng c lin quan cht ch vi nhau. - Mi quan h gia APL v MPL + Khi APL > MPL th APL tng dn + Khi APL < MPL th APL gim dn + Khi APL = MPL th APL t cc i - Mi quan h gia MP v Q + Khi MP > 0 th Q tng dn + Khi MP < 0 th Q gim dn + Khi MP = 0 th Q t cc i Hnh 4.1 Quan h gia APL, MPL, v Q Q 112 80 60 Q* ng tng sn phm

0 1 2 3 4 6 8 9 Q 30 APL 20 10 MPL

L

0 1 2 3 4 6 8 L S gia tng sn lng u ra theo quy lut quy lut nng sut bin gim dn:

89

Kinh t vi m


Nng sut cn bin ca bt c mt yu t sn xut no cng s bt u gim xung ti mt im no , khi m ngy cng c nhiu yu t c s dng trong qu trnh sn sut c. Quy lut c gii thch: ngy cng nhiu n v u vo bin i (chng hn nh

Kinh te vi mo

Documents

Transcript of Kinh te vi mo